ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ_13ο τεύχος

Φυλλάδιο του Θούριου από το 1798, Βιβλιοθήκη Ακαδημίας Αθηνών Ιάσιο Το Ιάσιο είναι το μέρος που διάλεξε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης για να κηρύξει την επανάσταση των Ελλήνων εναντίον των Τούρκων στις 24 Φεβρουαρίου 1821. Στα χρόνια, κατά τα οποία η Ελλάδα και τα Βαλκάνια ανήκαν στην οθωμανική αυτοκρατορία, το Ιάσιο ήταν ένα από τα κέντρα τού ελληνισμού και μάλιστα της Φιλικής Εταιρείας. Γι' αυτό και ο Υψηλάντης το θεώρησε κατάλληλο ν' αρχίσει από εκεί την Επανάσταση, αλλά η αδιαφορία των μεγάλων τής Ρωσίας και η απειρία τού στρατού του οδήγησαν το κίνημα αυτό σε αποτυχία και σφαγή των συμπολεμιστών του. ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 101

Φιλική Εταιρεία (Ξάνθος, Σκουφάς, Τσακάλωφ) Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1814 από τον Εμμανουήλ Ξάνθο, τον Νικόλαο Σκουφά και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ. Αναπτύχθηκε στον ελλαδικό χώρο και τη Μολδοβλαχία. Γενικοί έφοροι ήταν ο Δημήτριος και ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Το μήνυμα-σύνθημά τους ήταν «ελευθερία ή θάνατος». Το 1818 η Φιλική Εταιρεία μεταφέρθηκε στην Οθωμανική αυτοκρατορία και συγκεκριμένα στην Κωνσταντινούπολη. Μετά την αύξηση των μελών τής Φιλικής Εταιρείας, οι ηγέτες πρότειναν να τεθεί επικεφαλής ο Ιωάννης Καποδίστριας που ήταν τότε υπουργός εξωτερικών τής Ρωσίας, αλλά εκείνος αρνήθηκε. Την ηγεσία τελικά ανέλαβε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Σημαντικά πρόσωπα ακόμα ήταν ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός Γ’ και ο Εμμανουήλ Παππάς. Φιλική Εταιρεία: Ο όρκος, ελαιογραφία Διονύσιου Τσόκου (1849) ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 102

Υψηλάντης – Ιερός Λόχος - Ιερολοχίτες Ο Ιερός Λόχος ήταν στρατιωτικό σώμα που ιδρύθηκε από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη στη Φωξάνη στα μέσα Μαρτίου τού 1821 και συγκροτήθηκε από εθελοντές σπουδαστές των ελληνικών παροικιών. Ήταν η πρώτη οργανωμένη στρατιωτική μονάδα τής Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και του ελληνικού στρατού. Ο Υψηλάντης πίστευε πως οι νεαροί αυτοί θα μπορούσαν να αποτελέσουν την ψυχή τού στρατού του. Γι΄ αυτό τους ονομάτισε από το κλασικό όνομα του Ιερού Λόχου των Θηβών. Οι άνδρες τού Ιερού Λόχου φορούσαν στολές ευρωπαϊκού τύπου φτιαγμένες από ολόμαλλη μαύρη τσόχα. Γι΄ αυτό και ονομάζονταν μελανοφόροι ή μαυροφόροι. Ο Υψηλάντης διερχόμενος τον Προύθο ποταμό, Στη Στοά Μονάχου, Peter von Hess (Γερμανός ζωγράφος που απαθανάτισε ιστορικές στιγμές τής Ελληνικής Επανάστασης) ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 103

Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριος Ε΄ Ο Γρηγόριος Ε΄ γεννήθηκε το 1746 από φτωχή οικογένεια στη Δημητσάνα τής Πελοποννήσου. Διετέλεσε τρεις φορές Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ενώ η Ορθόδοξη Εκκλησία τον ανακήρυξε άγιο, τιμώντας τη μνήμη του στις 10 Απριλίου. Σε μία συνεδρίαση της Ιεράς Συνόδου τού Οικουμενικού Πατριαρχείου για την Ελληνική επανάσταση ο Γρηγόριος δήλωσε την επιφυλακτική έως αρνητική του στάση ως προς την εξέγερση. Καθώς όμως η επανάσταση δυνάμωνε απειλητικά, το κλίμα βάρυνε για τον Γρηγόριο, με αποτέλεσμα ο Σουλτάνος, τυφλωμένος από το μίσος και την ταραχή του, να θεωρήσει ότι και ο πατριάρχης είχε μερίδιο ευθύνης στο ξέσπασμα της επανάστασης και ότι η θανάτωσή του θα σταματούσε τους Έλληνες. Έτσι, αφού ο Σουλτάνος υπέβαλε τον Γρηγόριο σε φρικτά βασανιστήρια, τον απαγχόνισε στις 10 Απριλίου 1821. Στην πραγματικότητα, αυτή η πράξη αντί να αποδυναμώσει τους επαναστάτες, άρχισε να δημιουργεί αρνητικές εντυπώσεις για τους Οθωμανούς στην Ευρώπη και δυνάμωσε περισσότερο την Επανάσταση. ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 104

ΜΑΧΕΣ Σούλι – Ζάλογγο (Προεπαναστατική περίοδος) Το Ζάλογγο είναι ένα ιστορικό όρος στη Βόρεια Πρέβεζα, το οποίο συνδέεται στενά με το Σούλι, αφού, όταν ο Αλή Πασάς διέταξε τους Σουλιώτες τον Δεκέμβρη τού 1803 να εγκαταλείψουν το Σούλι, οι μισοί κάτοικοι μετακινήθηκαν στο Ζάλογγο. Ο καλόγερος Σαμουήλ και άλλοι πέντε Σουλιώτες ανατίναξαν τη μονή στο Κούγκι με μπαρούτι και ανατινάχτηκαν και οι ίδιοι. Οι Σουλιώτες που εγκατέλειψαν το Σούλι κλείστηκαν στη μονή τού Ζαλόγγου, για να προστατευτούν από τον πολυάριθμο στρατό τού Αλή Πασά, αλλά τελικά παραδόθηκαν. 53 γυναίκες, οι γνωστές Σουλιώτισσες, με τα παιδιά τους, και 18 άντρες πήδηξαν από τον βράχο Στεφάνι, ενώ χόρευαν τον χορό τού Ζαλόγγου. Οι γυναίκες έριξαν πρώτα τα παιδιά και μετά έπεσαν οι ίδιες και οι άνδρες, για να γλυτώσουν από τον οθωμανικό ζυγό. Καθώς χόρευαν, τραγουδούσαν ένα τραγούδι που επινόησαν ειδικά για εκείνον τον χορό. Τα λόγια τού τραγουδιού ήταν ο αποχαιρετισμός αυτών που έπεσαν προς τη ζωή. Σήμερα, σε εκείνο το σημείο υπάρχει ένα μεγάλο εμβληματικό μνημείο εις μνήμην των γυναικών που έπεσαν από εκείνον τον βράχο. Είναι ένα μαρμάρινο άγαλμα που απεικονίζει γυναίκες στο χείλος τού γκρεμού, μάλλον έτοιμες να πέσουν και κρατάνε όλες μαζί τα χέρια. Ο χορός του Ζαλόγγου ή Οι Σουλιώτισσες του Claude Pinet, ελαιογραφία, Μουσείο Μπενάκη ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 105

Ψαρά Οι Τουρκοαιγύπτιοι στόχευαν στην εξουδετέρωση των ναυτικών βάσεων των Ελλήνων, διότι έτσι θα νικούσαν και στην ξηρά. Αποφασίστηκε, λοιπόν, ο αιγυπτιακός στόλος υπό τον περιβόητο Χουσεΐν να προσβάλει την Κάσο και ο τουρκικός υπό τον Χοσρέφ Πασά τα Ψαρά. Τα Ψαρά, ένα μικρό νησί στα βορειοδυτικά τής Χίου, ήταν η τρίτη ναυτική δύναμη της Ελλάδας, μετά την Ύδρα και τις Σπέτσες, με ονομαστούς πυρπολητές, όπως ο Παπανικολής, ο Κανάρης και ο Πιπίνος. Ο Χοσρέφ είχε εντολή από τον σουλτάνο να εξαφανίσει από προσώπου γης τα Ψαρά, που τόσα προβλήματα δημιουργούσαν στον δυσκίνητο τουρκικό στόλο. Τον Ιούνιο του 1824 ο τουρκικός στόλος με 176 πλοία και 12.000 άνδρες κατευθύνθηκε στα Ψαρά κι έπειτα από ισχυρό κανονιοβολισμό πέτυχε την απόβαση των αγημάτων του. Οι μαχητές των Ψαρών (περίπου 2.700) υπέπεσαν σε ένα σοβαρό λάθος: αποφάσισαν να περιορισθεί ο αγώνας στην άμυνα της νήσου και δεν χρησιμοποίησαν καθόλου τα πυρπολικά. Μάλιστα, αφαίρεσαν τα πηδάλια των πλοίων, διασκόρπισαν τις δυνάμεις τους στην ξηρά και δεν έδιωξαν τα γυναικόπαιδα. Οι Τούρκοι τού Χοσρέφ κατέλαβαν με σχετική ευκολία τους αμυνομένους και μέσα σε δύο μέρες είχαν καταλάβει το νησί. Το πλήθος έσπευσε να σωθεί στα λίγα πλοία, από τα οποία δεν είχαν αφαιρεθεί τα πηδάλια. Λίγοι τα κατάφεραν, καθώς ο στόλος τού Χοσρέφ είχε περικυκλώσει το νησί. Μόνη εστία αντίστασης παρέμεινε το Παλαιόκαστρο, αλλά, όταν η αμυντική γραμμή τους έσπασε και το φρούριο πλημμύρισε από Τούρκους, ο Αντώνιος Βρατσάνος έβαλε φωτιά στην πυριτιδαποθήκη, για να μην πέσουν στα χέρια των εισβολέων. Από τους 30.000 κατοίκους τού νησιού, οι 18.000 θανατώθηκαν ή πωλήθηκαν ως σκλάβοι. Την εικόνα τής καταστροφής δίνει με τον πιο παραστατικό τρόπο ο εθνικός ποιητής Διονύσιος Σολωμός στο περίφημο επίγραμμά του. Μετά την καταστροφή των Ψαρών, Νικόλαος Γύζης 106 ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ

Ο Καραϊσκάκης μιλάει με τον Σιδέρη στον Παράδεισο… Λογοτεχνική δημιουργία τού Φίλιππου Δανδάλη Α1 ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ - Και δε μου λες ωρέ Σιδέρη: τι έγινε στην καταστροφή των Ψαρών εκείνο τον Ιούνη; ΣΙΔΕΡΗΣ - Θα σου τα πω ακριβώς όπως τα έζησα, καπετάνιο! Λοιπόν, μιλάμε για το 1824. Τότες ήτανε που λαμβάναμε πληροφορίες από τους κατασκόπους μας, πως ο Σουλτάνος ήταν εξοργισμένος, γιατί μια κουκκίδα στον χάρτη -όπως έλεγε το νησί μου- κατάστρεφε τον στόλο του και έκαιγε τις ναυαρχίδες του. Πράγματι, αυτά γίνονταν από τον Απρίλιο του 1821, όταν υψώσαμε το ερυθρόλευκο λάβαρο της Επανάστασης. Διατάζει λοιπόν τους κατωτέρους του όχι να κυριεύσουν το νησί, αλλά να το εξαφανίσουν από τον χάρτη. Από την άλλη πλευρά, ο λαός μου, οι Ψαριανοί, ήμασταν διχασμένοι για το πού έπρεπε να πολεμήσουμε: στη στεριά ή στη θάλασσα. Τελικά και δυστυχώς για τα Ψαρά, υπερίσχυσε η γνώμη αυτών που υποστήριζαν τη μάχη στη στεριά. Ούτε εγώ ούτε κανένας άλλος Έλληνας κατάλαβε αυτήν την απόφαση ενός νησιώτικου λαού με ναυτική εμπειρία πολλών χρόνων. Οι Τούρκοι στην αρχή προσέγγισαν τη βορειοανατολική πλευρά τού νησιού για αποβίβαση, κι αφού αποκρούστηκαν δύο φορές, η τρίτη ήταν η φαρμακερή. Παράλληλα, ο Χοσρέφ Αλή είχε δώσει την εντολή να αποβιβαστούν πεζοναύτες από τη βορειοδυτική πλευρά του νησιού, στον όρμο τού Ερινού που ήταν σχεδόν αφύλαχτος. Από τη μια στιγμή στην άλλη το νησί βρέθηκε περικυκλωμένο. Τα γυναικόπαιδα έτρεχαν να σωθούν στη θάλασσα κι όταν έφταναν στα πλοία, προς μεγάλη τους απογοήτευση, διαπίστωναν πως δεν είχαν πηδάλια. Βλέπεις, για να σιγουρευτούν οι υπέρ της μάχης στη στεριά πως δε θα επιχειρούσαν να αντιμετωπίσουν τους Τούρκους στη θάλασσα, οι υπέρμαχοι της μάχης στη θάλασσα απογύμνωσαν τα πλοία. Τουρκαλαβανοί αποβιβάζονταν συνέχεια. Μετά από λίγες μέρες, έπεσε και η Χώρα. Οι άπιστοι στράφηκαν προς το τελευταίο καταφύγιο των Ψαριανών, τη Μαύρη Ράχη, όπου υπήρχαν οι δύο πυριτιδαποθήκες. 22 Ιουνίου. Οι Τούρκοι καταφέρνουν να αναρριχηθούν στο τείχος του φρουρίου. Η μάχη είναι πια σώμα με σώμα. Ο Αντώνης Βρατσάνος, βλέποντας τη δύσκολη κατάσταση, αποφασίζει να ανατινάξει τη μεγαλύτερη και αναθέτει σε εμένα, τον Σιδέρη να ανατινάξω τη μικρότερη πυριτιδαποθήκη. Η έκρηξη ήταν δυνατή και τρομακτική. Κανείς δεν σώθηκε. Όσοι επέζησαν από την έκρηξη φονεύθηκαν από τους Τούρκους. Όπως είχε διατάξει ο Σουλτάνος, τα Ψαρά είχαν εξαφανιστεί. Το μόνο που έμεινε είναι ο ηρωισμός και η γενναιότητα αυτών των ανθρώπων. Η καταστροφή των Ψαρών, πίνακας λαϊκού ζωγράφου ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 107

Μεσολόγγι Το Μεσολόγγι μπήκε στον Αγώνα στις 20 Μαΐου τού 1821 με πρωτεργάτες τον Φιλικό Αναστάση Παλαμά και τον οπλαρχηγό Δημήτριο Μακρή. Τον Νοέμβρη τού 1821 η πόλη οχυρώθηκε πρόχειρα και κατόρθωσε να αποκρούσει την επίθεση του τουρκικού στόλου και την Α' πολιορκία από τον Κιουταχή και τον Ομέρ-Βρυώνη το 1822. Το 1824 αποβιβάστηκε στην πόλη ο φιλέλληνας ποιητής λόρδος Βύρωνας, ο οποίος ενίσχυσε τη φρουρά με υλικά και πολεμοφόδια, αλλά λίγο αργότερα πέθανε. Τον Απρίλη τού 1826 άρχισε η Β' πολιορκία τής πόλης από τον Κιουταχή με 30.000 άνδρες. Οι Έλληνες είχαν 4.000 μαχόμενους άνδρες και 8.000 αμάχους. Η πολιορκία αυτή κράτησε περίπου έναν χρόνο. Μπροστά στον κίνδυνο του θανάτου από τη σιτοδεία και τον λοιμό αποφασίστηκε η δυναμική Έξοδος της Φρουράς το βράδυ τού Λαζάρου, τον Απρίλη του 1826. Παράλληλα ειδοποιήθηκε και ο Γ. Καραϊσκάκης, για να βοηθήσει. Οι ανήμποροι που είχαν οχυρωθεί στα μεγάλα σπίτια άρχισαν να ανατινάζουν τις πυριτιδαποθήκες. Η αντίσταση κάμπτεται. Μετά το τέλος τής Επανάστασης και τη δημιουργία τού Ελληνικού κράτους, το Μεσολόγγι άρχισε να ανασυγκροτείται από τους πρόσφυγες που επέστρεφαν. Ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός έγραψε για το Μεσολόγγι την ημιτελή ποιητική του σύνθεση «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι». Η έξοδος του Μεσολογγίου, ελαιογραφία, Θεόδωρος Βρυζάκης (1855), Εθνική Πινακοθήκη Ελλάδας ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 108

Ναυμαχία τού Ναυαρίνου Το Ναυαρίνο, που σημαίνει λιμάνι, βρίσκεται στον νομό Μεσσηνίας τής Πελοποννήσου, και είναι η σημερινή Πύλος. Εκεί έγινε το 1827 η γνωστή Ναυμαχία τού Ναυαρίνου, όπου αναμετρήθηκαν οι Έλληνες και οι Μεγάλες Δυνάμεις (Γαλλία, Αγγλία, Ρωσία) με τους Τουρκοαιγυπτίους και τον αρχηγό τους Ιμπραήμ. Η ναυμαχία αυτή είχε ως αφορμή την απαίτηση των Μεγάλων Δυνάμεων να υπογράψουν και οι δύο χώρες τη Συνθήκη Ειρηνεύσεως της Ελλάδας. Αντίθετα με τους Έλληνες, οι Οθωμανοί Τούρκοι δεν δέχτηκαν να υπογράψουν. Έτσι, ενώ ο στόλος των Μεγάλων Δυνάμεων έπλεε προς την Πελοπόννησο, για να επιβάλει να σταματήσουν οι εχθροπραξίες που εκτυλίσσονταν, ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος είχε φτάσει ήδη εκεί. Τότε οι Τουρκοαιγύπτιοι δεν δέχτηκαν την ανακωχή που πρότεινε ο αντιναύαρχος του αγγλικού στόλου Κόδριγκτον. Το γεγονός αυτό οδήγησε τον Σεπτέμβρη τού 1827 τον στόλο των Μεγάλων Δυνάμεων να αποκλείσει τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο στον κόλπο τού Ναυαρίνου και να τον νικήσει. Οι Οθωμανοί υπέστησαν μεγάλες απώλειες και η ναυμαχία αυτή σήμανε την απελευθέρωση της Ελλάδας. Η ναυμαχία του Ναυαρίνου, Ιβάν Αϊβαζόφσκι (Ρώσος, θαλασσογράφος), Αγία Πετρούπολη, Ναυτικό Κολλέγιο (1846) ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 109

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ «Η Ελλάς Ευγνωμονούσα» (1858), Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Θεόδωρος Βρυζάκης (συμβολισμός: απεικονίζει την Ελλάδα με τη μορφή νέας στεφανωμένης γυναίκας, ενδεδυμένης αρχαιοπρεπώς, εν μέσω αγωνιστών τής Επανάστασης του 1821, να έχει σπάσει τις αλυσίδες τής σκλαβιάς από τα πόδια της) ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 110

Αθανάσιος Διάκος Ο Αθανάσιος Διάκος ήταν ένας από τους πρωταγωνιστές ήρωες - οπλαρχηγούς τού πρώτου έτους τής Ελληνικής Επανάστασης, ο οποίος έδρασε στη Στερεά Ελλάδα. Σύμφωνα με μια εκδοχή, το πραγματικό του όνομα ήταν Αθανάσιος Γραμματικός ή κατά άλλους Αθανάσιος Μασσαβέτας. Είχε έφεση στη θρησκεία και σε ηλικία 12 ετών στάλθηκε από τη μητέρα του στο μοναστήρι τού Αγίου Ιωάννη τού Προδρόμου στην Αρτοτίνα Φωκίδας για την εκπαίδευσή του. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία το 1818. Χρησιμοποιώντας το φρούριο της Λιβαδειάς ως ορμητήριο, έδωσε πολλές νικηφόρες μάχες. Κατέλαβε τη γέφυρα της Αλαμάνας, όπου στις 23 Απριλίου 1821 έδωσε μάχη με τα στρατεύματα του Ομέρ Βρυώνη. Συνελήφθη και, αφού μεταφέρθηκε στη Λαμία, εκτελέστηκε με ανασκολοπισμό (λογοτεχνικά αναφέρεται ότι «σουβλίστηκε») από τους Τούρκους στις 24 Απριλίου 1821. Ο καπετάνιος Τσαμ Καλόγερος, σε μια συμπλοκή με τους Τούρκους, πληγώθηκε βαριά στο πόδι και θα έπεφτε στα χέρια τους αν ο Διάκος δεν έμενε να τον υπερασπιστεί. Με το σπαθί στο χέρι τον σήκωσε και τον μετέφερε επί δύο ώρες ως μια ψηλή ράχη, όπου έφτασαν και οι άλλοι κλέφτες, και μπροστά τους είπε ο Τσαμ Καλόγερος: «Αν πεθάνω, αυτός πρέπει να γίνει καπετάνιος σας.». Αθανάσιος Διάκος του Διονύσιου Τσόκου ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 111

Παπαφλέσσας Γεννήθηκε στην Πολιανή Μεσσηνίας το 1788. Γνωρίστηκε με τον οπλαρχηγό Αναγνωστάρα στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος τον μύησε στη Φιλική Εταιρία το 1818. Παρά την αντιπαλότητα που είχε με πολλούς στρατιωτικούς, οι στρατηγικές του αποφάσεις έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επιτυχία τής Επανάστασης στην Πελοπόννησο. Ταυτόχρονα ασχολήθηκε και με την πολιτική. Πήρε μέρος στην επιτροπή εφαρμογής τής συνθήκης παράδοσης του Ναυπλίου τον Ιούλιο του 1822, ανακηρύχθηκε Υπουργός Εσωτερικών στη Β΄ Εθνοσυνέλευση του Άστρους Κυνουρίας το 1823 και την ίδια στιγμή προσπαθούσε με τον Κολοκοτρώνη να αποκλείσουν τον Δράμαλη στην Κορινθία με την κατάληψη καίριων θέσεων και με τη συμμετοχή του στη μάχη τού Αγινορίου. Ο Παπαφλέσσας πέθανε το 1825 στη Μάχη στο Μανιάκι, προσπαθώντας να εμποδίσει τον Ιμπραήμ πασά να εισβάλει στην Πελοπόννησο. Όταν τα αιγυπτιακά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στην Πελοπόννησο, ο Παπαφλέσσας ζήτησε από το κράτος να αποφυλακιστούν οι οπλαρχηγοί, για να μπορέσουν να πολεμήσουν τον Ιμπραήμ, αλλά δεν εισακούστηκε. Έτσι άρχισε να περιπλανιέται στην Πελοπόννησο για να μαζέψει άνδρες. Είχε μαζέψει κάπου στους 2.000 άνδρες, αλλά, μόλις φάνηκαν τα αντίπαλα στρατεύματα, οι περισσότεροι διασκορπίστηκαν, με αποτέλεσμα να μείνουν περίπου 600 άνδρες στο πλευρό τού Παπαφλέσσα. Εκείνη τη μέρα, ο Παπαφλέσσας έδωσε μια άνιση μάχη πεθαίνοντας για την πατρίδα. Παπαφλέσσας του Διονύσιου Τσόκου (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο) ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 112

Γεώργιος Καραϊσκάκης Ο Καραϊσκάκης ήταν περίφημος κλέφτης τού Κατσαντώνη, αρματολός των Αγράφων και στρατάρχης τής Ρούμελης. Πέρασε πολύ δύσκολα παιδικά χρόνια κοντά στην οικογένεια ενός Σαρακατσάνου τσέλιγκα, επειδή, μόλις έγινε οκτώ χρονών, πέθανε η μάνα του, κι έτσι μεγάλωσε ανάμεσα στους ξένους τρώγοντας ξύλο και μπομπότα. Στα 15 του ο Γεώργιος Καραϊσκάκης σχημάτισε κλέφτικη ομάδα από συνομηλίκους του. Τρία χρόνια αργότερα έπεσε στα χέρια τού Αλή Πασά, κοντά στον οποίο έμαθε τη στρατιωτική τέχνη αλλά και γραφή και ανάγνωση. Το 1804 περίπου εγκατέλειψε τον Αλή Πασά κι ενώθηκε με το σώμα τού περίφημου κλέφτη Κατσαντώνη. Αναμείχθηκε στους πολέμους τού Αλή Πασά των Ιωαννίνων, άλλοτε ως σύμμαχός του και άλλοτε ως αντίπαλός του. Αντιπροσώπευε τα Άγραφα σε σύσκεψη της Φιλικής Εταιρείας για την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα. Δεν πήρε μέρος στην Επανάσταση από τα πρώτα χρόνια, διότι η Διοίκηση και κυρίως ο Μαυροκορδάτος τον υποψιάζονταν πως ήταν σε συνεννόηση με τους Τούρκους. Στη συνέχεια έλαβε μέρος σε πολλές μάχες, ενώ η γενναιότητά του καθώς και τα χωρατά του έμειναν στην ιστορία. Μετά την πτώση τού Μεσολογγίου (1826) έγινε Αρχιστράτηγος της Στερεάς. Τον Απρίλιο του 1827, όταν έγινε μια μικροσυμπλοκή μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων στο σημερινό Νέο Φάληρο, ο Καραϊσκάκης που ήταν άρρωστος βγήκε από τη σκηνή του για να τη σταματήσει. Όμως, μια σφαίρα που κανείς δεν έμαθε ποτέ από πού προερχόταν τον χτύπησε θανάσιμα, και πέθανε την επόμενη μέρα 23 Απριλίου, ημέρα τής ονομαστικής του γιορτής. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ορμά έφιππος προς την Ακρόπολη, 1844, Γεώργιος Μαργαρίτης, Εθνική Πινακοθήκη ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 113

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ήταν οπλαρχηγός, αρχιστράτηγος και ηγετική μορφή τής Επανάστασης του 1821, γνωστός ως «Γέρος τού Μοριά». Όταν ήταν 10 ετών, ο πατέρας του σκοτώθηκε από τους Τούρκους, ένα γεγονός που σημάδεψε τη ζωή του. Στις 23 Μαρτίου 1821 συμμετείχε στο υπό τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη στρατιωτικό σώμα που κατέλαβε την Καλαμάτα, σηματοδοτώντας την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Αμέσως μετά έβαλε σκοπό να καταλάβει την Τριπολιτσά. Στη μάχη των Δερβενακίων (1822), όπου καταστράφηκε ο στρατός τού Δράμαλη, αναδείχθηκε η στρατηγική του ιδιοφυΐα και η κυβέρνηση τον διόρισε αρχιστράτηγο των επαναστατικών δυνάμεων. Η ίδια, όμως, κυβέρνηση θα τον φυλακίσει στην Ύδρα για δύο χρόνια περίπου. Θα τον απελευθερώσει το 1825, όταν ο Ιμπραήμ απειλούσε να καταστείλει την επανάσταση και θα του αναθέσει εκ νέου την αρχιστρατηγία τού Αγώνα. Μετρ τού κλεφτοπολέμου θα κατορθώσει να κρατήσει ζωντανή την επανάσταση μέχρι τη Ναυμαχία τού Ναυαρίνου (7 Οκτωβρίου 1827). Μετά την απελευθέρωση συντάχθηκε με τον Ιωάννη Καποδίστρια κι έγινε ένα από τα επιφανή στελέχη τού Ρωσικού Κόμματος. Κατά τη διάρκεια της Αντιβασιλείας διώχθηκε ως αντιβασιλικός και καταδικάστηκε σε θάνατο τον Μάιο του 1834. Μετά την ενηλικίωσή του, ο Όθωνας του χάρισε την ποινή, τον διόρισε σύμβουλο της Επικρατείας και τον ονόμασε αντιστράτηγο. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης πέθανε από εγκεφαλικό επεισόδιο στις 4 Φεβρουαρίου 1843. Κολοκοτρώνης τού Διονύσιου Τσόκου ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 114

Μαντώ Μαυρογένους Η Μαντώ Μαυρογένους υπήρξε σημαντική Ελληνίδα ηρωίδα τής Ελληνικής Επανάστασης. Για πολλά χρόνια είχε εγκατασταθεί με την οικογένειά της στην Τεργέστη τής Ιταλίας. Υπήρξε ηγετικό μέλος τής επανάστασης της Μυκόνου κατά των Τούρκων και μάλιστα όχι μόνο την ενίσχυσε οικονομικά, αλλά πολέμησε και η ίδια. Στη συνέχεια πολέμησε στα νησιά των Κυκλάδων και ύστερα κατευθύνθηκε ηπειρωτικά πολεμώντας σε Φθιώτιδα, Λιβαδειά και Πήλιο. Το 1823 τέθηκε επικεφαλής ενός σώματος 800 ανδρών και οργάνωνε εκστρατείες κατά των Τούρκων σε Εύβοια και Θεσσαλία. Η Μαντώ, εκτός από τη σημαντική υλική και σωματική ενίσχυση που παρείχε στους Έλληνες αγωνιστές, αποτέλεσε πρότυπο και εμψυχώτρια ολόκληρης της επανάστασης. Ο Καποδίστριας της απένειμε τον επίτιμο βαθμό τού αρχιστράτηγου. Μετά το τέλος τής Ελληνικής Επανάστασης επέστρεψε στη Μύκονο απογοητευμένη λόγω προσωπικών θεμάτων που αντιμετώπιζε, και το 1848 απεβίωσε πάμφτωχη στην Πάρο, απ΄ όπου καταγόταν. Η Μαντώ Μαυρογένους αποτελεί τρανταχτό παράδειγμα προς μίμηση στη σημερινή κοινωνία, καθώς στην εποχή της κατάφερε να καταργήσει τα στερεότυπα για τις γυναίκες. ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 115

Νικηταράς Ο Νικήτας Σταματελόπουλος, γνωστότερος ως Νικηταράς ή Τουρκοφάγος, ήταν οπλαρχηγός και ηγετική μορφή τής Ελληνικής επανάστασης του 1821. Γεννήθηκε το 1787 σε ένα χωριό τού Μυστρά στους πρόποδες του Ταΰγετου. Το 1816, μετά τη σφαγή τού πατέρα του από τους Τούρκους ο Νικηταράς ακολούθησε τον θείο του Κολοκοτρώνη στα Επτάνησα. Πολέμησε κατά του στρατού τού Ναπολέοντα, και υπηρέτησε στον γαλλικό και αργότερα στον αγγλικό στρατό. Συμμετείχε ενεργά στην αντιμετώπιση του Δράμαλη στην Πελοπόννησο. Κατά τη διάρκεια της μάχης μάλιστα έσπασε τρία σπαθιά και, όταν έσπασε το τελευταίο, το χέρι του έπαθε αγκύλωση και χρειάστηκε γιατρός για να του ανοίξει το χέρι και να βγάλει το σπαθί. Για την προσφορά του στον αγώνα των Ελλήνων έλαβε τιμητικές διακρίσεις, όπως Συνταγματάρχης τού Τακτικού Στρατού, Στρατιωτικός Νομοεπιθεωρητής, Ταξιάρχης τού Τάγματος του Σωτήρος, Υποστράτηγος, Γερουσιαστής, Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων. Επί Καποδίστρια και Όθωνα ανήκε στο Κόμμα των Ρωσόφιλων. Η Ελληνική Κυβέρνηση, φοβούμενη ότι το ρωσόφιλο Κόμμα επεδίωκε να αντικαταστήσει τον Βασιλιά Όθωνα με κάποιον Ρώσο Πρίγκιπα, συνέλαβε τον Νικηταρά το 1839 και τον καταδίκασε σε ενάμιση χρόνο φυλάκιση, την οποία εξέτισε στις φυλακές τής Αίγινας. Νικηταράς (Σταματελόπουλος), Λιθογραφία τού Karl Krazeisen ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 116

ΠΟΛΙΤΙΚΗ Ιωάννης Καποδίστριας Ο Ιωάννης Καποδίστριας γεννημένος στην Κέρκυρα στις 11 Φεβρουαρίου 1776 υπήρξε πολύ σημαντική φυσιογνωμία στην περίοδο της ελληνικής επανάστασης του 1821. Μεγαλωμένος από τη Μαρία και τον Αντώνιο, γνωστούς αριστοκράτες τής εποχής του με βαθιές οικογενειακές ρίζες από τη Ρωσία. Για δύο χρόνια (1795-1797) σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Παταβίας (σημερινή Πάντοβα) της Ιταλίας. Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του, επέστρεψε στη γενέτειρά του και εργάστηκε ως χειρουργός, και στην περίοδο κατά την οποία οι Ρώσοι κατείχαν τα Επτάνησα είχε οριστεί ως γιατρός στο στρατιωτικό νοσοκομείο. Το 1801 έκανε τα πρώτα του βήματα στην πολιτική όντας ένας από τους δύο διοικητές στα Επτάνησα και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην απελευθέρωση της Κεφαλονιάς. Η πρώτη του γνωριμία με τους ανερχόμενους ήρωες της επανάστασης (Κολοκοτρώνης, Νικηταράς, Ανδρούτσος, Μπότσαρης) γίνεται το 1807, όταν και ο Ιωάννης ορίζεται επίτροπος στη Λευκάδα. Η επιτυχημένη πολιτική του πορεία θα συνεχιστεί σε Ελβετία, Αυστρία και Ρωσία και το 1819 κάνει ένα σημαντικό βήμα για την ελληνική επανάσταση. Δημιουργεί ένα υπόμνημα με το οποίο εμμέσως καλεί τους Έλληνες να επαναστατήσουν. Έναν χρόνο αργότερα του γίνεται αίτημα από Ξανθό και Υψηλάντη να αναλάβει την ευθύνη τής ηγεσίας τής Φιλικής Εταιρείας· όμως αρνείται. Μετά τη θανάτωση πολλών χριστιανών ο Καποδίστριας ζητά από τον Ρώσο τσάρο να συμμαχήσει με τους Έλληνες για την αντιμετώπιση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Σπουδαίο σταθμό στη ζωή του αποτελεί η εκλογή του το 1827 από την εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, ως πρώτου κυβερνήτη τού νεοσύστατου έθνους των Ελλήνων. Μετά την εκλογή του συνέχισε πυρετωδώς τις προσπάθειες αναζήτησης συμμάχου, ώστε να αποκατασταθεί πλήρως η κατάσταση στον ελλαδικό χώρο. Σκόπευε να εφαρμόσει συγκεκριμένο σχέδιο για να αναμορφώσει την Ελλάδα, το οποίο προϋπέθετε συγκέντρωση των εξουσιών. Κατάφερε, στην αρχή, να εξασφαλίσει τη συνεργασία εκπροσώπων από όλες τις ηγετικές ομάδες. Έτσι πέτυχε να επικρατήσει εσωτερική ειρήνη, να οργανωθεί στοιχειωδώς η διοίκηση, να λειτουργήσει με κάποια επάρκεια ο κυβερνητικός μηχανισμός, να ληφθεί μέριμνα για τα ορφανά και γενικά για όσους ήταν τελείως απροστάτευτοι. Η χώρα απέκτησε ασφάλεια και τέθηκαν οι βάσεις μιας ομαλής πορείας. Για τον Κυβερνήτη προτεραιότητα ήταν η εκδίωξη των Τούρκων και των Αιγυπτίων από την Πελοπόννησο και τη Στερεά, και η εξασφάλιση όσο το δυνατόν ευρύτερων συνόρων για το υπό σχηματισμό κράτος. Παρά τις αμέτρητες προσπάθειες του κυβερνήτη τής Ελλάδας να βάλει τέλος στις εμφύλιες διαμάχες στη χώρα - δημιουργεί την Εθνική τράπεζα -, πολλές ομάδες ανθρώπων συνεχίζαν να αντιστέκονται, και πρώτοι απ' όλους η οικογένεια των Μαυρομιχαλέων. Το πρωινό τής 27ης Σεπτεμβρίου τού 1830, ο Ιωάννης Καποδίστριας δολοφονείται από τα αδέρφια Μαυρομιχάλη, γεγονός που προκαλεί βαθιά θλίψη σε ολόκληρο το έθνος. Η σορός του μεταφέρθηκε στο Ναύπλιο όπου φιλοξενείται μέχρι και σήμερα, ενώ το όνομά του έχει δοθεί σε πολλούς δρόμους και δημόσιους χώρους. ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 117

Η δολοφονία τού Καποδίστρια του Διονύσιου Τσόκου ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 118

Φιλέλληνες Φιλέλληνες χαρακτηρίζονται εκείνοι που έδειχναν ιδιαίτερη αγάπη στους Έλληνες. Στη νεοελληνική γλώσσα καθιερώθηκε ο όρος για ξένους υπηκόους που εκδήλωναν φιλικά αισθήματα προς την Ελλάδα, κυρίως κατά τον Αγώνα τής ανεξαρτησίας τού 1821. Αυτή η αγάπη των ξένων αλλά και το ενδιαφέρον υπέρ των Ελλήνων κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 καθιερώθηκε να λέγεται Φιλελληνισμός. Στην αρχαιότητα ο όρος \"Φιλέλλην\" σήμαινε και \"πατριώτης\". Στη σύγχρονη αντίληψη με τον όρο Φιλέλληνες έμειναν γνωστοί οι ξένοι υπήκοοι, κυρίως από τη Γαλλία, την Αγγλία και την Ιταλία που βοήθησαν την Ελληνική Επανάσταση του 1821 με διάφορους τρόπους. Στη νεότερη εποχή ο όρος φιλελληνισμός μαρτυρείται για πρώτη φορά στο βιβλίο τού Ιώσηπου Μοισιόδακα Θεωρία της Γεωγραφίας το οποίο εκδόθηκε στη Βιέννη το 1781. Στην ανάπτυξη του κινήματος του φιλελληνισμού συνέβαλαν ο θαυμασμός προς την αρχαία Ελλάδα, το ομόθρησκο των Ελλήνων όχι μόνο με τους ορθόδοξους Ρώσους, μα και τους καθολικούς, η διεθνής φιλανθρωπία καθώς και οι προσωπικές φιλοδοξίες ατόμων που δεν είναι πάντα εύκολο να διαχωριστούν από τον θαυμασμό για τον αρχαίο πολιτισμό ή το ενδιαφέρον για τον αγώνα των Ελλήνων. Οι χώρες που εκδήλωσαν φιλελληνικά αισθήματα ήταν η Βρετανία, η Ελβετία, η Σουηδία, η Δανία, η Πολωνία, η Ρωσία, η Ιταλία και πολλές ακόμα. Ο φιλελληνισμός ενίσχυσε οικονομικά και ψυχολογικά τους Έλληνες. Υποδοχή τού Βύρωνα στο Μεσολόγγι στις 5.1.1824 του Θεόδωρου Βρυζάκη, Εθνική Πινακοθήκη (θεμελιωτής τής «Σχολής του Μονάχου») ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 119

Ελληνίδες και Φιλελληνίδες κατά την Τουρκοκρατία Κατά την Τουρκοκρατία, οι υπόδουλες Ελληνίδες βίωναν μια σκληρή πραγματικότητα. Ήταν εκτεθειμένες, οι ίδιες και τα παιδιά τους, σε κάθε λογής βία και κακουχία, καθώς χρησιμοποιούνταν και ως αντικείμενο αγοραπωλησιών σε τουρκικά σκλαβοπάζαρα. Όμως οι γυναίκες είχαν και εκείνες τη δύναμη να επηρεάσουν τις καταστάσεις. Τα δύο πρότυπα Φιλελληνίδας Οι Φιλελληνίδες αναζητούσαν πρότυπα Ελληνίδας ηρωίδας στην Ελληνική Επανάσταση και τα βρήκαν κυρίως στο πρόσωπο δύο εμβληματικών Ελληνίδων. Η πρώτη ήταν η δυναμική αγωνίστρια Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και η δεύτερη ήταν η Μαντώ Μαυρογένους. Η μαχητική, δυναμική αγωνίστρια Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα (1771-1825). Ήταν μία γυναίκα που γνώρισε πολλές δυσκολίες. Ήταν ορφανή από πατέρα και είχε μείνει χήρα δύο φορές. Το 1819 μυήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στη Φιλική Εταιρεία και το 1821 συμμετείχε ενεργά στην Επανάσταση. Πρόσφερε πολλά χρήματα, πολεμοφόδια, τα πλοία της, μέχρι και τον γιο της, που σκοτώθηκε σε μάχη με τους Τούρκους. Η Μαντώ Μαυρογένους (1796-1848) έστειλε επιστολή προς τις φιλελληνίδες τού Παρισιού, ζητώντας τους να στραφούν προς τις βαθύτερες αλήθειες που διέπουν την ανθρωπότητα και να επηρεάσουν τους άνδρες τής Γαλλίας. Μέσω του Βρετανού αξιωματικού και Φιλέλληνα, Blaquiere, έστειλε επίσης επιστολή στις Αγγλίδες Φιλελληνίδες, και ζήτησε την παρέμβασή τους για τη δημιουργία ασύλου για τις γυναίκες και τα ορφανά παιδιά στην Εύβοια. Φιλελληνίδες Μία κυρία τής υψηλής γαλλικής κοινωνίας, πασίγνωστη για την δυναμική της προσωπικότητα και τις φιλελεύθερες ιδέες της, ήταν η Madame de Staël, η οποία ήταν Γαλλίδα λογοτέχνις και φιλελληνίδα. Η Caroline von Braunschweig- Wolfenbüttel (1768 – 1821), σύζυγος του βασιλέα Γεωργίου Δ΄ του Ηνωμένου Βασιλείου, υπήρξε φιλελληνίδα και στήριζε θερμά τη Φιλόμουσο Εταιρεία και τους σκοπούς της. Το 1816 επισκέφθηκε την Αθήνα, όπου οργάνωσε και αρχαιολογικές ανασκαφές. ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 120

ΠΟΙΗΤΕΣ ΠΟΥ ΕΓΡΑΨΑΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Διονύσιος Σολωμός Ο Διονύσιος Σολωμός ήταν Ζακύνθιος ποιητής, γνωστός για το ποίημά του «Ύμνος εις την Ελευθερίαν», οι πρώτες δύο στροφές τού οποίου έγιναν ο εθνικός ύμνος τής Ελλάδας και ύστερα της Κύπρου. Θεωρείται ο εθνικός ποιητής των Ελλήνων, όχι μόνο επειδή έγραψε τον Εθνικό Ύμνο, αλλά και διότι αξιοποίησε την προγενέστερη ποιητική παράδοση -κρητική λογοτεχνία, δημοτικό τραγούδι-, και ήταν ο πρώτος που καλλιέργησε συστηματικά τη δημοτική γλώσσα και άνοιξε τον δρόμο για τη χρησιμοποίησή της στη λογοτεχνία. Εκτός από τον Ύμνον εις την Ελευθερίαν, σπουδαία έργα του είναι: Ο Κρητικός, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Ο Πόρφυρας, Η Γυναίκα της Ζάκυθος, Λάμπρος. Η ημερομηνία θανάτου του (9 Φεβρουαρίου) έχει οριστεί ως η Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας. ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 121

Ανδρέας Κάλβος Ο Ανδρέας Κάλβος γεννήθηκε το 1792 στη Ζάκυνθο και απεβίωσε το 1869, σε ταραγμένα επαναστατικά χρόνια. Έγραψε ποιήματα για την Ελληνική Επανάσταση του 1821 με ρομαντικό ύφος και μελαγχολική διάθεση. Ήταν σύγχρονος και συμπατριώτης τού Διονύσιου Σολωμού. Τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται ο Κάλβος είναι αυτά που εντυπωσιάζουν τους Φιλέλληνες όπως η σφαγή τής Χίου, η καταστροφή των Ψαρών, ο θάνατος του Byron κ.λπ. Τα ποιήματα του Κάλβου εκφράζουν παράφορο ενθουσιασμό για τη σπουδαία αυτή ιστορική στιγμή. Οι ωδές, δημοσιευμένες με τη γαλλική τους μετάφραση, προφανώς για να μεταφέρουν στο ξένο αναγνωστικό κοινό ένα μήνυμα από την εξεγερμένη Ελλάδα, του εξασφάλισαν μια περίοπτη θέση μέσα στην ποιητική παραγωγή τού 19ου αιώνα. Γνωστές ωδές είναι: Αι Ευχαί, Εις Ελευθερίαν, Ο Βωμός της Πατρίδος, Εις Ψαρά. ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 122

ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ – ΚΡΗΤΕΣ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ Ο όρος Κρητική Επανάσταση για την απελευθέρωση από τους Τούρκους περιλαμβάνει πολλές επιμέρους επαναστάσεις, ανάμεσα στις οποίες είναι η επανάσταση από το 1821 έως το 1830, η επανάσταση 1866-1869 και η επανάσταση του 1878. Κρητικοί αγωνιστές τού 1821  Ιωάννης Αληκάκης (Άγιος Βασίλειος Ακουμιών ν. Ρεθύμνου)  Εμμανουήλ Βυβιλάκης (Αμάρι Ρεθύμνου)  Γεώργιος Πεζανός (Πεζά Ηρακλείου)  Εμμανουήλ Ζυμβρακάκης (Κυδωνία Χανίων/σφαγιάστηκε από τους Τούρκους)  Μιχαήλ Καθεκλάς (Κίσαμος Χανίων)  Μιχαήλ Κόρακας (Πόμπια_Το άγαλμα «Καπετάν Μιχάλης Κόρακας» βρίσκεται στη Χανιώπορτα, στην είσοδο του σταδίου Ελευθερίας.)  Ανδρέας Κοτζιάς (Ψαρά)  Μιχάλης Κουρμούλης (Μεσαρά Ηρακλείου)  Στέφανος Λεράς (Ακρωτήριο Χανίων)  Φραγκιάς Μαστραχάς (Γέργερη Ηρακλείου, «ο σταυραετός του Ρούβα»)  Γεώργιος Τσώτσης (Ψαρά) ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 123

1866 - 1869 Η Κρητική Επανάσταση του 1866-1869 είναι μία από τις πιο σημαντικές επαναστάσεις τού 19ου αιώνα στην Κρήτη ενάντια στους Οθωμανούς, και είχε στόχο την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Παρόλο που δεν πέτυχε η επανάσταση, η ανατίναξη της Μονής Αρκαδίου, η οποία προκάλεσε τον θάνατο 300 περίπου πολιορκημένων και 700 αμάχων, είχε μεγάλο αντίκτυπο στη διεθνή κοινή γνώμη και προκάλεσε απέχθεια για την τουρκική ηγεσία. [Σημαία που χρησιμοποιήθηκε κατά την πολιορκία τού Αρκαδίου, με τα αρχικά: Κ (Κρήτη), Ε (Ένωσις), Ε (Ελευθερία), Θ (Θάνατος)] Ηγούμενος Γαβριήλ (Μαρινάκης) Ο Γαβριήλ Μαρινάκης (περ. 1826 - 1866) ήταν ηγούμενος της Μονής Αρκαδίου και αγωνιστής τής Κρητικής Επανάστασης του 1866. Σκοτώθηκε τον Νοέμβριο του 1866 κατά τη διάρκεια της πολιορκίας τής μονής από ισχυρές οθωμανικές δυνάμεις. Ελαιογραφία τού Ιταλού ζωγράφου Γκαττέρι ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 124

1878 Tον Ιανουάριο του 1878 η επανάσταση είχε επεκταθεί σε όλη την Κρήτη. Μετά την ήττα τής Τουρκίας στον πόλεμο με τη Ρωσία οι Μεγάλες Δυνάμεις, στις 13 Ιουνίου 1878 στο Βερολίνο, διέταξαν τον Σουλτάνο να εφαρμόσει τον Οργανικό Νόμο τού 1868, σύμφωνα με τον οποίο η Κρήτη θα ήταν ένα βιλαέτι, δηλαδή μια διοικητική επαρχία τής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και θα υπήρχε ισοτιμία των δύο γλωσσών, ελληνικής και τουρκικής. Ωστόσο, αυτό δεν ικανοποιούσε τους Κρητικούς, οι οποίοι συνέχισαν να εξεγείρονται. Η Τουρκία, μετά από υπόδειξη της Αγγλίας, δέχθηκε να υπογράψει τον Οκτώβριο του 1878 τη Σύμβαση της Χαλέπας, προαστίου των Χανίων, σύμφωνα με την οποία παραχωρούνταν στην Κρήτη ημιαυτονομία. Η Σύμβαση της Χαλέπας εφαρμόστηκε μέχρι την επόμενη εξέγερση των Κρητικών, το 1889. Το σουλτανικό φιρμάνι τής 9ης Νοεμβρίου 1878, με το οποίο επικυρώθηκε η σύμβαση της Χαλέπας ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 125

Η ακροστιχίδα τής ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ Ε Π Α Ν Α Σ Τ Α Σ Η 1. Κράτος και …………………… οφείλουν να συνεργάζονται αρμονικά για το καλό ενός Έθνους. 2. Τόπος καταγωγής τού Κολοκοτρώνη 3. Δίνει διαταγές. 4. Οπλαρχηγός τού 1821 5. Ναύπλιο και ………………., δύο πρωτεύουσες της Ελλάδας 6. Σύμβολο που αποτυπώνεται στην ελληνική σημαία 7. Καταπίεζαν τους Έλληνες για τέσσερις περίπου αιώνες. 8. Άνδρες πληρωμένοι από τους Τούρκους που κυνηγούν τους κλέφτες 9. Σήμα κατατεθέν μιας χώρας 10. Έτσι αποκαλούνται οι επαναστάτες τού 1821 που κατάφεραν να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τους Τούρκους. Ηλίας Κουρούμαλης Α2 Οι λύσεις τής ακροστιχίδας βρίσκονται στην τελευταία σελίδα τού περιοδικού. ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 126

Η ακροστιχίδα τής ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ Ε Λ Ε Υ Θ Ε Ρ Ι Α 1. Οπλοφόροι Έλληνες που έκαναν επιδρομές σε υπό τουρκική κατοχή περιοχές 2. Ανυπόταχτοι Έλληνες από την Ήπειρο που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανάσταση του 1821 3. Σημαντική πόλη τής Στερεάς Ελλάδας πολιορκήθηκε το 1822-1823 4. Πρώην πρωτεύουσα της Ελλάδας 5. Το όνομα του Κολοκοτρώνη 6. Ελληνικά νησιά που ανήκαν στους Βενετούς εκείνη την εποχή 7. Το μεγαλύτερο νησί τής Ελλάδας 8. Ο γιος τού Μεχμέτ Αλή που δραστηριοποιήθηκε κατά την επανάσταση στην Πελοπόννησο το 1824-1825 9. Άλλη λέξη για την ελευθερία Ηλίας Κουρούμαλης Α2 Οι λύσεις τής ακροστιχίδας βρίσκονται στην τελευταία σελίδα τού περιοδικού. ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 127

Τι γνωρίζετε για την Επανάσταση του 1821; 1. Δύο από τα σημαντικότερα έργα τού Ρήγα Φεραίου είναι: α. Η Χάρτα τής Ελλάδος και το Μονόφυλλο του Ρήγα β. Το Μονόφυλλο του Ρήγα και ο Θούριος γ. Η Χάρτα τής Ελλάδος και ο Θούριος δ. Η Γενική Χάρτα τής Μολδαβίας και ο Θούριος 2. Ποιος κάλεσε τον Ιώσηπο Μοισιόδοκα στη Μολδαβία, για να συμβάλει στο πρόγραμμα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που σχεδίαζε; α. Ο Κύριλλος Λούκαρης β. Ο Γρηγόριος Αλέξανδρος Γκίκας γ. Ο Ιαννάκος δ. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης 3. Ο Αδαμάντιος Κοραής... α. ήταν μόνιμος κάτοικος της Ελλάδας και αγωνίστηκε στην Επανάσταση του ‘21. β. ζούσε στη Σμύρνη και ήταν κατά της Επανάστασης. γ. έμενε σε διάφορες πόλεις τής Ευρώπης και πίστευε ότι η Επανάσταση ξεκίνησε πρόωρα. Δ. ήταν Χιώτης έμπορος, ο οποίος στήριξε οικονομικά την Επανάσταση. 4. Οι καθολικοί κατήγγειλαν τον Λούκαρη ότι ετοίμαζε, με τη βοήθεια των ………………………, την επανάσταση των Ελλήνων. α. Γάλλων β. Άγγλων γ. Αυστριακών δ. Ρώσων 5. Πότε ιδρύθηκε η Φιλική Εταιρεία; α. Τον Σεπτέμβριο του 1814 β. Τον Σεπτέμβριο του 1818 γ. Τον Σεπτέμβριο του 1820 δ. Τον Σεπτέμβριο του 1821 6. Ποιος ίδρυσε τον Ιερό Λόχο; α. Ο Δημήτρης Υψηλάντης ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 128

β. Ο Κολοκοτρώνης γ. Η Μαντώ Μαυρογένους δ. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης 7. Ποιες ήταν οι συνέπειες του απαγχονισμού τού Πατριάρχη Γρηγόριου Ε΄; α. Οι Έλληνες αποφάσισαν να σταματήσουν την επανάσταση, με τον φόβο μήπως ο Σουλτάνος θανατώσει κι άλλους σημαντικούς Έλληνες. β. Οι ευρωπαϊκές χώρες άρχισαν να αναπτύσσουν αισθήματα συμπάθειας. γ. Οι ευρωπαϊκές χώρες στράφηκαν εναντίον των Ελλήνων. δ. Η Ευρώπη αποφάσισε να στηρίξει την Ελληνική επανάσταση. 8. Ο καλόγερος Σαμουήλ και άλλοι πέντε Σουλιώτες... α. έπεσαν από το Ζάλογγο. β. παρέδωσαν τη μονή στο Κούγκι στον Αλή Πασά. γ. ανατίναξαν τη μονή στο Κούγκι και ξέφυγαν από τους Τούρκους. δ. ανατίναξαν τη μονή στο Κούγκι και ανατινάχτηκαν και οι ίδιοι. 9. Στο νησί των Ψαρών... α. αναμετρήθηκαν οι Τούρκοι με τους Αιγυπτίους. β. αναμετρήθηκαν οι Τουρκοαιγύπτιοι με τους Έλληνες, και οι Έλληνες ηττήθηκαν. γ. ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος κατατρόπωσε τους Έλληνες, αλλά οι περισσότεροι σώθηκαν, επειδή ξέφυγαν με τα πλοία. δ. οι Τουρκοαιγύπτιοι υπέγραψαν συνθήκη ειρήνης με τους Έλληνες. 10.Το Μεσολόγγι πολιορκήθηκε... α. το 1822 και παραδόθηκε στους Τούρκους. β. το 1825 και νίκησαν οι Έλληνες. γ. δύο φορές, το 1822 και το 1825, αλλά τελικά νίκησαν οι Έλληνες. δ. δύο φορές, το 1822 και το 1825, αλλά τελικά λόγω έλλειψης σιτηρών και λοιμού οι Έλληνες οδηγήθηκαν στη μεγάλη Έξοδο. 11.Ποιοι αναμετρήθηκαν στη Ναυμαχία τού Ναυαρίνου; α. Έλληνες εναντίον Τούρκων β. Έλληνες, Άγγλοι, Γάλλοι, Ρώσοι εναντίον Τούρκων γ. Έλληνες, Άγγλοι, Γάλλοι, Ρώσοι εναντίον Τουρκοαιγυπτίων δ. Έλληνες και Άγγλοι εναντίον Τούρκων ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 129

12.Ο Αθανάσιος Διάκος... α. ανατίναξε τη γέφυρα της Αλαμάνας και σκοτώθηκε. β. κατέλαβε τη γέφυρα της Αλαμάνας και έδωσε μάχη με τον Ιμπραήμ. γ. κατέλαβε τη γέφυρα της Αλαμάνας και έδωσε μάχη με τον Ομέρ Βρυώνη, αλλά τελικά συνελήφθη και δολοφονήθηκε με ανασκολοπισμό. δ. κατέλαβε τη γέφυρα της Αλαμάνας και έδωσε μάχη με τον Ομέρ Βρυώνη, αλλά τελικά συνελήφθη και δολοφονήθηκε με απαγχονισμό. 13. Σε ποια μάχη πέθανε ο Παπαφλέσσας; α. Στη μάχη τού Αγινορίου β. Στη μάχη τής Βοστίτσας γ. Στη μάχη στο Μανιάκι δ. Στη μάχη τού Ναυπλίου 14. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης... α. πήρε μέρος στην Ελληνική Επανάσταση από την αρχή έως τον θάνατό του. β. πολέμησε στο πλευρό τού Αλή πασά. γ. έμαθε τα πρώτα του γράμματα στην αυλή τού Αλή πασά, αλλά στη συνέχεια τον εγκατέλειψε και έγινε πρωτοπαλίκαρο του Κατσαντώνη. 15. Τι από τα παρακάτω δεν ισχύει για τον Κολοκοτρώνη; α. Ονομαζόταν και «Γέρος τού Μοριά». β. Ο πατέρας του σκοτώθηκε από τους Τούρκους. γ. Κατέστρεψε τον στρατό τού Δράμαλη στα Δερβενάκια. δ. Δολοφονήθηκε από τους Τούρκους. 16. Με ποιο σημαντικό τρόπο ενίσχυσε την προσπάθεια των Ελλήνων αγωνιστών η Μαντώ Μαυρογένους; α. Έδιωξε τους αγωνιστές που θεωρούσε αδύναμους. β. Ζήτησε την οικονομική βοήθεια της οικογένειάς της. γ. Πολέμησε αλλά και παρείχε οικονομική βοήθεια και οπλισμό. δ. Έδινε οδηγίες και δε μαχόταν με ψυχή. 17. Ο Νικηταράς καταδικάστηκε σε φυλάκιση, επειδή... α. ανήκε στο κόμμα των Ρωσόφιλων. β. είχε ταχθεί υπέρ του βασιλιά Όθωνα. γ. δεν προσέφερε τις υπηρεσίες του στον αγώνα των Ελλήνων. δ. δεν κατάφερε να αντιμετωπίσει τον Δράμαλη στην Πελοπόννησο. ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 130

18. Ποια ήταν η αντίδραση των Ελλήνων, όταν ο Ιωάννης Καποδίστριας εκλέχτηκε κυβερνήτης τής Ελλάδας; α.Τον περίμεναν καιρό και ήταν χαρούμενοι. β. Υπήρξαν έντονες αντιδράσεις για την πολιτική του. γ. Δεν είχαν ανάγκη από πολιτικό ηγέτη. δ. Βάλθηκαν να τον ξεριζώσουν από τη θέση του. 19. Με τον όρο Φιλέλληνες εννοούμε... α. τους Έλληνες του εξωτερικού που αγαπούσαν τους Έλληνες της Ελλάδας. β. τους ξένους που στήριζαν τους Έλληνες οπλαρχηγούς. γ. τους ξένους που εκδήλωναν φιλικά αισθήματα προς τους Έλληνες και τους ενίσχυαν με διάφορους τρόπους. 20. Ο Διονύσιος Σολωμός... α. ήταν Ζακύνθιος ποιητής και θεωρείται εθνικός ποιητής των Ελλήνων, επειδή έγραψε τον εθνικό ύμνο. β. έγραψε μόνο τον Ύμνον εις την Ελευθερίαν και καλλιέργησε την καθαρεύουσα. γ. έγραψε σπουδαία έργα, όπως τον Ύμνον εις την Ελευθερίαν, και καλλιέργησε τη δημοτική γλώσσα. 21. Πού γεννήθηκε ο Κάλβος και τι έργα έγραψε; α. Στην Ιταλία και έγραψε μυθιστορήματα. β. Στην Ιταλία και έγραψε ωδές. γ. Στη Ζάκυνθο και έγραψε διηγήματα. δ. Στη Ζάκυνθο και έγραψε ωδές. 22.Κρητική Επανάσταση για την απελευθέρωση από τους Τούρκους α. Για να γίνει ανεξάρτητη η Κρήτη, χρειάστηκε μία επανάσταση: 1866-1869. β. Για να αποκτήσει την ανεξαρτησία της η Κρήτη, έγιναν πολλές επαναστάσεις αποκλειστικά από Κρητικούς. γ. Για να αποκτήσει την ανεξαρτησία της η Κρήτη, έγιναν πολλές επαναστάσεις από τους Κρητικούς με τη βοήθεια αγωνιστών και από την υπόλοιπη Ελλάδα. 23. Με την υπογραφή τής Σύμβασης της Χαλέπας... α. η Κρήτη έγινε ανεξάρτητη. β. η Κρήτη μπήκε σε καθεστώς ημιαυτονομίας. γ. η Κρήτη παραδόθηκε εξ ολοκλήρου στους Τούρκους. ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 131

Λύσεις σταυρόλεξου «Κλιματική Αλλαγή» ΚΑΘΕΤΑ ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ 1. ΜΟΛΥΝΣΗ 2. ΠΟΡΟΙ 1. 3. ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ 2. ΠΑΝΙΔΑ 4. ΑΠΟΨΙΛΩΣΗ 3. ΘΕΡΜΟΣΤΑΤΗΣ 5. ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ 4. ΑΜΑΖΟΝΙΟΣ 6. ΓΕΩΘΕΡΜΙΚΗ 5. - 6. - 7. ΥΠΕΡΘΕΡΜΑΝΣΗ 8. ΟΡΥΚΤΑ Λύσεις ακροστιχίδων ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1. ΚΛΕΦΤΕΣ 2. ΣΟΥΛΙΩΤΕΣ 1. ΕΚΚΛΗΣΙΑ 3. ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ 2. ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 4. ΝΑΥΠΛΙΟ 3. ΑΡΧΗΓΟΣ 5. ΘΕΟΔΩΡΟΣ 4. ΝΙΚΗΤΑΡΑΣ 6. ΕΠΤΑΝΗΣΑ 5. ΑΘΗΝΑ 7. ΚΡΗΤΗ 6. ΣΤΑΥΡΟΣ 8. ΙΜΠΡΑΗΜ 7. ΤΟΥΡΚΟΙ 9. ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ 8. ΑΡΜΑΤΟΛΟΙ 9. ΣΗΜΑΙΑ 10. ΗΡΩΕΣ Λύσεις κουίζ «Τι γνωρίζετε για την Επανάσταση του 1821;» 1. Γ 13. Γ 2. Β 14. Γ 3. Γ 15. Δ 4. Δ 16. Γ 5. Α 17. Α 6. Δ 18. Β 7. Β 19. Γ 8. Δ 20. Γ 9. Β 21. Δ 10. Δ 22. Γ 11. Γ 23. Β 12. Γ ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 132

ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 133

Εκτυπώθηκε με την υποστήριξη της Περιφέρειας Κρήτης. ΠΕΙΡ ΚΑΙ ΜΑΝΙΑ 134