(คู่มือ) หนังสือเรียนสสวท พื้นฐานวิทยาศาสตร์ ป.6 ล.2

ค่มู อื ครรู ายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 204 แนวการจัดการเรียนรู้ ในการทบทวนความรู้พื้นฐาน ครู ควรให้เวลานักเรียนคิดอย่างเหมาะสม 1. ครูนำเข้าสู่บทเรียนโดยทบทวนความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับดวงอาทิตย์ โลก รอคอยอย่างอดทน นักเรียนต้องตอบ และดวงจันทร์ ที่นักเรียนได้เรียนมาแล้วในชั้น ป.4 เกี่ยวกับดวงอาทิตย์ คำถามเหล่านี้ได้ถูกต้อง หากตอบไม่ได้ โลก และดวงจันทร์ หรือข้อมูลที่นักเรียนสืบค้นเกี่ยวกับขนาดของโลก หรอื ลืมครูตอ้ งให้ความรทู้ ถี่ ูกตอ้ งทันที ดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ และระยะทางระหว่างโลกถึงดวงจันทร์ และโลก ถึงดวงอาทิตย์ จากนั้นให้นักเรียนดูรูปดวงอาทิตย์ โลก และดวงจันทร์ ข้อเสนอแนะเพมิ่ เติม และรว่ มกันอภิปรายโดยใช้คำถาม ดังนี้ 1.1 หากเรยี งลำดับขนาดของโลก ดวงจันทร์ และดวงอาทติ ย์ จากขนาด เพื่อให้นักเรียนสามารถเชื่อมโยงความรู้จาก ใหญ่ไปขนาดเล็ก จะเรียงได้อย่างไร (ดวงอาทิตย์ โลก และ กิจกรรม และอธิบายปรากฏการณ์การมองเห็น ดวงจนั ทร)์ ขนาดของดวงอาทิตย์และดวงจันทร์ ครูอาจ 1.2 เพราะเหตุใดเมื่อมองท้องฟ้า เราจึงมองเห็นดวงจันทร์และดวง มอบหมายให้นักเรียนสืบค้นข้อมูลเพิ่มเติมจาก อาทิตย์มีขนาดใกล้เคียงกัน (นักเรียนตอบตามความเข้าใจของ เว็บไซต์ NARIT หรือเว็บไซต์ต่างประเทศ โดยให้ ตนเอง) คำสำคัญ ดังนี้ Size of earth, sun and moon และ Distance of sun and moon on earth 2. ครูเชือ่ มโยงความรู้พื้นฐานของนกั เรียนเข้าสู่กจิ กรรมท่ี 2.1 โดยใช้คำถาม ดงั น้ี เมือ่ มองไปบนท้องฟ้า เราสามารถมองเหน็ ดวงจนั ทร์บังดวงอาทิตย์ หมายเหตุ ครูควรย้ำให้นักเรียนหาข้อมูล จาก ไดห้ รอื ไม่ อย่างไร แหล่งข้อมูลที่น่าเชื่อถือ เช่น หน่วยงานราชการ 3. นักเรียนอ่านชื่อกิจกรรม และทำเป็นคิดเป็น จากนั้นร่วมกันอภิปราย ของประเทศตา่ ง ๆ ซึ่งมักลงท้ายดว้ ยตัวย่อ ดังนี้ .gov .edu .org เพื่อตรวจสอบความเข้าใจเกี่ยวกับจุดประสงค์ในการทำกิจกรรม โดยใช้ คำถาม ดังนี้ 3.1 กิจกรรมนี้นักเรียนจะได้เรียนเรื่องอะไร (ความสัมพันธ์ระหว่างการ มองเห็นขนาดของดวงจันทร์และดวงอาทิตย์กับระยะทาง และการ มองเห็นการบงั กันของดวงจนั ทร์และดวงอาทติ ย์) 3.2 นกั เรยี นจะไดเ้ รียนรู้เรื่องน้ดี ว้ ยวิธใี ด (การสรา้ งแบบจำลอง) 3.3 เมื่อเรียนแล้วนักเรียนจะทำอะไรได้ (อธิบายความสัมพันธ์ระหว่าง การมองเห็นขนาดของดวงจันทร์และดวงอาทิตย์กับระยะทาง และ การมองเหน็ การบังกนั ของดวงจันทร์และดวงอาทิตย์) 4. นักเรียนบันทึกจุดประสงค์ลงในแบบบันทึกกิจกรรม หน้า 72 และอ่าน สงิ่ ท่ตี ้องใช้ในการทำกิจกรรม 5. นักเรียนอ่านทำอย่างไร โดยครูใช้วิธีฝึกทักษะการอ่านที่เหมาะสมกับ ความสามารถของนักเรียน จากนั้นครูตรวจสอบความเข้าใจเกี่ยวกับ วิธีการทำกจิ กรรม จนนักเรียนเขา้ ใจลำดับการทำกิจกรรม โดยใช้คำถาม ดงั นี้ สถาบันส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

205 คู่มือครรู ายวิชาพื้นฐานวทิ ยาศาสตร์ ป.6 เล่ม 2 | หน่วยที่ 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 5.1 นักเรียนต้องเตรียมอุปกรณ์อะไรบ้าง (ดินน้ำมัน กระดาษกาวย่น ขอ้ เสนอแนะเพ่ิมเติม ไมเ้ มตรหรอื สายวัด) ในการทำกิจกรรม ถ้าโรงเรียนไม่มี 5.2 นักเรียนต้องจัดอุปกรณ์อย่างไร (ติดกระดาษกาวย่นบนโต๊ะให้เป็น กระดาษกาวที่ใช้กำหนดแนวในการ แนวยาว 100 เซนติเมตร จำนวน 2 เส้น แล้ววางดินน้ำมันไว้ท่ี เคลื่อนดินน้ำมันและวดั ระยะ อาจใช้ ปลายด้านหนง่ึ ของกระดาษกาว) วธิ อี ่ืนแทน เชน่ ใช้กระดาษปรู๊ฟแผ่น ใหญ่ แล้วลากเส้นจากนั้นวดั ระยะใน 5.3 ในการทำกิจกรรมนักเรยี นแบ่งหน้าท่ีกันอยา่ งไร (นักเรียนตอบตาม การกำหนดจุด หรือใช้เชือกหรือด้าย การแบง่ หนา้ ทใ่ี นกล่มุ เชน่ ผูส้ งั เกตน่ังทขี่ อบโต๊ะ คนเลื่อนดินน้ำมัน วางเป็นแนว จากนั้นใช้ไม้บรรทัดวัด กอ้ นเล็ก คนบนั ทึกข้อมลู ) ระยะหลงั การสงั เกต 5.4 นักเรียนต้องสังเกตและเปรียบเทียบสิ่งใด (สังเกตขนาดของ ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์และทักษะ ดินน้ำมันก้อนใหญ่เปรียบเทียบกับดินน้ำมันก้อนเล็กเมื่อเลื่อน แห่งศตวรรษที่ 21 ทนี่ กั เรยี นจะได้ฝกึ จากการ ดินน้ำมันก้อนเล็กเข้าใกล้ผู้สังเกตอีก 4 ระยะ ทั้งท่ีอยู่คนละแนว และอยูใ่ นแนวเดยี วกัน) ทำกิจกรรม 6. เมื่อนักเรียนเข้าใจวิธีการทำกิจกรรมในทำอย่างไรแล้ว ให้นักเรียนเร่ิม S1 การสังเกตและบอกขนาดของดินนำ้ มนั กอ้ นเล็กท่ี ปฏบิ ตั ิตามขน้ั ตอนการทำกิจกรรม มองเห็นท่ีตำแหน่งตา่ ง ๆ เม่ือเปรยี บเทียบกบั ดิน นำ้ มันก้อนใหญ่ 7. หลังจากทำกิจกรรมแล้ว นักเรียนร่วมกันอภิปรายผลการทำกิจกรรม ตามแนวคำถามดังน้ี S2 การใช้ไมบ้ รรทัดหรอื อปุ กรณใ์ นการวดั และบอก 7.1 เมื่อเลื่อนดินน้ำมันก้อนเล็กเข้าใกล้ผู้สังเกตมากขึ้น ผลการสังเกต ระยะทางจากผ้สู งั เกตถงึ ดนิ น้ำมนั และการเปรียบเทยี บดินนำ้ มันทัง้ สองก้อนเป็นอยา่ งไร (เมอ่ื เลอ่ื นดิน น้ำมันเข้าใกล้ผู้สังเกต ผู้สังเกตจะสังเกตเห็นดินน้ำมันก้อนเล็กมี S5 การระบุความสมั พันธ์ระหว่างการมองเห็นขนาด ขนาดใหญ่ขึ้นเรื่อย ๆ จนถึงระยะหนึ่งขนาดของดินน้ำมันก้อนเล็ก ของดนิ น้ำมันก้อนเลก็ เทียบกบั ดินนำ้ มันกอ้ นใหญ่ จะมขี นาดใกลเ้ คยี งกบั ดนิ น้ำมันก้อนใหญ่) กบั ระยะทางระหวา่ งผสู้ งั เกตกบั วตั ถุ 7.2 การมองเห็นความเปลี่ยนแปลงของขนาดของวัตถุขึ้นอยู่กับอะไร (ข้ึนอยู่กับระยะทางของวัตถุกับผสู้ งั เกต) S8 การลงความเห็นเกยี่ วกบั การมองเหน็ การบงั กนั 7.3 เมื่อวางดินน้ำมันทั้ง 2 ก้อนให้อยู่คนละแนวและอยู่ในแนวเดียวกัน ของดินนำ้ มันก้อนเลก็ และก้อนใหญ่ ผลการสังเกตและเปรียบเทียบดินน้ำมันทั้งสองครั้งเป็นอย่างไร (เมื่อวางดินน้ำมันทั้ง 2 ก้อนให้อยู่คนละแนว แล้วเลื่อนดินน้ำมัน S13 การตีความหมายข้อมลู และลงข้อสรุปเกยี่ วกับการ ก้อนเล็กเข้าหาตัวผู้สังเกตจะสังเกตเห็นดินน้ำมันก้อนเล็กมีขนาด ทด่ี วงจนั ทรบ์ งั ดวงอาทิตย์ ใหญ่ขน้ึ เร่ือย ๆ เมื่อเทียบกบั ดนิ นำ้ มันก้อนใหญ่ และทกุ ๆ ตำแหน่ง ของดินน้ำมันก้อนเล็กที่เล่ือนเข้าหาผู้สงั เกตไม่สามารถบังดนิ น้ำมัน S14 การสรา้ งแบบจำลองเพือ่ อธิบายการมองเหน็ การ ก้อนใหญ่ได้ แต่เมื่อวางดินน้ำมันทั้ง 2 ก้อนให้อยู่ในแนวเดียวกัน บงั กนั ของดวงจนั ทร์และดวงอาทติ ย์ แลว้ เลือ่ นดินนำ้ มนั กอ้ นเล็กเข้าหาตวั ผู้สงั เกตจะสงั เกตเห็นดินน้ำมัน C4 การนำเสนอข้อมูลจากการสงั เกตและอภปิ ราย เก่ยี วกบั การมองเห็นดวงจนั ทร์บงั ดวงอาทิตย์ C5 การทำงานร่วมกบั ผู้อื่นในการสร้างแบบจำลอง การสังเกตและอภปิ รายเกย่ี วกับการมองเหน็ ดวง จนั ทรบ์ ังดวงอาทิตย์ ⎯ สถาบนั ส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

คู่มอื ครรู ายวิชาพืน้ ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หน่วยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 206 ก้อนเล็กมีขนาดใหญ่ขึ้นเรื่อย ๆ โดยดินน้ำมันก้อนเล็กจะบังดิน ข้อเสนอแนะเพ่มิ เติม น้ำมันก้อนใหญ่ในทุก ๆ ตำแหน่ง ยิ่งดินน้ำมันก้อนเล็กเข้าใกล้ ผูส้ ังเกตมากเทา่ ไร กจ็ ะบังดนิ น้ำมนั กอ้ นใหญ่ไดม้ ากข้ึน ตามลำดบั ) ในการทำกิจกรรม นักเรียนแต่ละ 7.4 เมื่อวางดินน้ำมันทั้ง 2 ก้อนให้อยู่คนละแนวและอยู่ในแนวเดียวกัน กลุ่มอาจได้ผลการทำกิจกรรม ผลการสังเกตและเปรียบเทียบดินน้ำมันทั้งสองครั้งเหมือนและ แตกต่างกัน โดยบางกลุ่มดินน้ำมัน แตกตา่ งกนั อยา่ งไร (เหมอื นกนั คอื เมอ่ื เล่อื นดินนำ้ มันก้อนเล็กเข้า ก้อนเล็กอาจบังดินน้ำมันก้อนใหญ่ ใกล้ผู้สังเกต ดินน้ำมันก้อนเล็กจะดูเหมือนมีขนาดใหญ่ขึ้นเรื่อย ๆ มิด บางกลุ่มอาจบังไม่มิด ครูควรนำ ส่วนท่แี ตกตา่ งกัน คอื ถา้ วางดินน้ำมันกอ้ นเล็กและก้อนใหญ่ในแนว อภิปรายโดยชวนนักเรียน เดียวกัน เมื่อเลื่อนดินน้ำมันก้อนเล็กเข้าใกล้ผู้สังเกตที่ระยะหน่ึง เปรียบเทียบขนาดของดนิ น้ำมันก้อน ดนิ น้ำมันก้อนเล็กจะสามารถบงั ดนิ น้ำมนั ก้อนใหญ่ได้ ซึง่ จะต่างจาก เล็กและดินน้ำมันก้อนใหญ่ที่แต่ละ การวางดินน้ำมันทั้ง 2 ก้อน ให้อยู่คนละแนว ดินน้ำมันก้อนเล็กจะ กล่มุ ปน้ั ไว้ ไม่สามารถบงั ดินน้ำมันกอ้ นใหญไ่ ด)้ 7.5 ถ้าต้องการใหว้ ัตถุก้อนเล็กบังวตั ถกุ ้อนใหญไ่ ด้ ต้องทำอย่างไร (ต้อง ถ้าครูพบว่านักเรียนยังมี ให้วัตถุก้อนเล็กอยู่ใกล้ตาของผู้สังเกตมากกว่าวัตถุก้อนใหญ่ และ แนวคิดคลาดเคลื่อนเกี่ยวกับ วตั ถทุ ้งั สองก้อนต้องอยู่ในแนวเส้นตรงเดยี วกันกบั ผู้สงั เกต) การบังกันของดาว ให้ร่วมกัน 7.6 ถ้าดินน้ำมันก้อนเล็กแทนดวงจันทร์ ดินน้ำมันก้อนใหญ่แทน อภิปรายจนนักเรียนมีแนวคิดที่ ดวงอาทิตย์ แบบจำลองนี้ สามารถอธิบายการที่ดวงจันทร์บัง ถกู ต้อง ดวงอาทิตย์ได้อย่างไร (ถ้าดินน้ำมันก้อนเล็กแทนดวงจันทร์ ดินน้ำมันก้อนใหญ่แทนดวงอาทิตย์ เมื่อวางดินน้ำมันทั้ง 2 ก้อนให้ อยู่ในแนวเส้นตรงเดียวกัน โดยดินน้ำมันก้อนเล็กอยู่ใกลต้ าผู้สังเกต มากกว่าดินน้ำมันก้อนใหญ่ ดังนั้นดวงจันทร์สามารถบังดวงอาทิตย์ ได้เพราะดวงจันทร์อยู่ใกล้ผู้สังเกตมากกว่าดวงอาทิตย์ ทำให้คนบน โลกมองเห็นขนาดของดวงจันทร์ (ขนาดปรากฏของดวงจันทร์) ใกล้เคียงกับดวงอาทิตย์ และเมื่อดวงจันทร์และดวงอาทิตย์อยู่ใน แนวเส้นตรงเดียวกันกับผู้สังเกต ดวงจันทร์จะสามารถบังดวง อาทติ ยไ์ ด)้ 8. ครูเปิดโอกาสให้นักเรียนซักถามในสิ่งที่อยากรู้เพิ่มเติมเกี่ยวกับการท่ี ดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์ รวมทั้งตรวจสอบแนวคิดของนักเรียนว่า ถูกต้องหรือไม่ จากนั้นร่วมกันอภิปรายและลงขอ้ สรุปวา่ ดวงจันทรบ์ งั ดวงอาทติ ย์ได้ เพราะดวงจันทร์แมจ้ ะมีขนาดเล็กกว่าดวงอาทิตย์ แต่อยู่ ใกล้โลกหรือผู้สังเกตมากกว่าดวงอาทิตย์ และเมื่อโลก ดวงจันทร์และ สถาบันส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

207 ค่มู ือครูรายวิชาพืน้ ฐานวิทยาศาสตร์ ป.6 เล่ม 2 | หน่วยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ ดวงอาทิตย์อยู่ในแนวเส้นตรงเดียวกันดวงจันทร์จะสามารถบัง ดวงอาทิตยไ์ ด้ (S13) 9. นักเรียนตอบคำถามใน ฉันรู้อะไร และร่วมกันอภิปรายเพื่อให้ได้แนว คำตอบทถี่ กู ตอ้ ง 10. นกั เรียนอา่ น สงิ่ ท่ไี ด้เรยี นรู้ และเปรยี บเทยี บกบั ข้อสรปุ ของตนเอง 11. ครูกระตุ้นให้นักเรียนฝึกตั้งคำถามเกี่ยวกับเรื่องที่สงสัยหรืออยากรู้ เพิ่มเติมใน อยากรู้อีกว่า จากนั้นครูอาจสุ่มนักเรียน 2 -3 คน นำเสนอ คำถามของตนเองหน้าชั้นเรียน จากนั้นนักเรียนร่วมกันอภิปราย เกยี่ วกับคำถามทน่ี ำเสนอ 12. ครูนำอภิปรายเพื่อให้นักเรียนทบทวนว่าได้ฝึกทักษะกระบวนการทาง วิทยาศาสตร์และทักษะแห่งศตวรรษท่ี 21 อะไรบา้ งและในขั้นตอนใด ⎯ สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี

ค่มู อื ครรู ายวิชาพื้นฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 208 ความรู้เพม่ิ เตมิ สำหรบั ครู การที่คนบนโลกมองเห็นดวงอาทิตย์มีขนาดใกล้เคียงกับดวงจันทร์ แม้ว่าดวงอาทิตย์จะมีขนาด ใหญ่ แต่เนื่องจากดวงอาทิตย์อยู่ไกลจากโลกมาก จึงทำให้มองเห็นเหมือนว่ามีขนาดเล็กใกล้เคียงกับ ดวงจันทร์ หากนำข้อมูลขนาดของดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ และระยะทางระหว่างโลกถึงดวงจันทร์ และ โลกถงึ ดวงอาทติ ย์มาเปรียบเทยี บจะพบว่า ดวงอาทิตยม์ ีขนาดใหญก่ วา่ ดวงจันทรป์ ระมาณ 400 เท่า และ ระยะทางระหว่างโลกกับดวงอาทิตย์ ก็มากกว่าระยะทางระหว่างโลกกับดวงจันทร์ 400 เท่าด้วยเช่นกัน ด้วยเหตุน้จี ึงทำใหข้ นาดปรากฏของดวงอาทิตย์และดวงจันทร์จงึ ดูเหมือนมีขนาดใกลเ้ คียงกันมาก รูป ดวงอาทิตย์และดวงจนั ทร์บรเิ วณขอบฟ้า ทีม่ า : คุณวิรติ กีรตกิ านต์ชัย สถาบันสง่ เสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

209 คูม่ ือครรู ายวิชาพ้ืนฐานวิทยาศาสตร์ ป.6 เลม่ 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ แนวคำตอบในแบบบนั ทกึ กิจกรรม ปรากฏการณส์ ุริยุปราคา เป็นปรากฏการณท์ คี่ นบนโลกมองเห็น ดวงอาทิตยม์ ืดไป ส่วนจันทรุปราคาเปน็ ปรากฏการณ์ทค่ี นบนโลกเหน็ ดวงจนั ทรม์ ดื ไป และเปลยี่ นเปน็ สแี ดงอฐิ 1. สร้างแบบจำลองและอธบิ ายความสัมพนั ธ์ ระหว่างการมองเหน็ ขนาดของดวงจันทร์และดวงอาทิตย์กบั ระยะทาง 2. สร้างแบบจำลองและอธิบายการมองเหน็ การบังกันของดวงจนั ทร์ และดวงอาทติ ย์ หมายเหตุ นักเรียนตอบตามผลการทำกจิ กรรม เชน่ ขนาดเสน้ ผ่านศนู ยก์ ลางของ ดินน้ำมนั ก้อนใหญ่ 4 เซนตเิ มตร กอ้ นเลก็ 1 เซนติเมตร ⎯ สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

ค่มู อื ครรู ายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หน่วยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 210 80 60 40 20 - หมายเหตุ ในกรณที ่ีดินนำ้ มันกอ้ นเล็กและดนิ นำ้ มนั ก้อนใหญ่มีขนาดแตกตา่ งกนั มาก ดินนำ้ มันกอ้ นเล็กจะไม่สามารถบงั ดินน้ำมนั กอ้ นใหญไ่ ดม้ ดิ สถาบันส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

211 คูม่ ือครรู ายวิชาพื้นฐานวทิ ยาศาสตร์ ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ การมองเห็นขนาดของดนิ นำ้ มนั ขึน้ อยู่กบั ระยะทางจากผสู้ ังเกตถงึ ดนิ น้ำมนั เมอ่ื ดินนำ้ มนั ก้อนเลก็ และกอ้ นใหญ่อยใู่ นแนวเส้นตรงเดยี วกันกับผสู้ ังเกต ผู้สงั เกต จะไมส่ ามารถมองเห็นดนิ นำ้ มนั กอ้ นใหญไ่ ด้ เพราะ ดนิ น้ำมนั กอ้ นเลก็ บงั วางดินน้ำมันก้อนเลก็ และก้อนใหญ่ใหอ้ ยู่ในแนวเส้นตรงเดยี วกันกับผู้สงั เกต โดยจัดให้ ดินนำ้ มนั ก้อนเลก็ อยู่ใกลผ้ ู้สังเกตมากกวา่ ดนิ นำ้ มนั กอ้ นใหญ่ จากน้นั ค่อย ๆ เลื่อน ดนิ นำ้ มนั ก้อนเลก็ เขา้ หาผูส้ ังเกต ท่ีระยะหนง่ึ ดนิ น้ำมันก้อนเลก็ จะสามารถบังกอ้ นใหญไ่ ด้ เพราะดวงจนั ทร์อยใู่ กล้โลกมากกว่าดวงอาทติ ย์ ทำให้เม่ือมองไปบนท้องฟ้า จะเหน็ ดวงจนั ทร์ซ่ึงมขี นาดเลก็ กว่าดวงอาทิตย์ มขี นาดปรากฏใกลเ้ คียงกบั ดวงอาทติ ย์ได้ ดวงจนั ทร์สามารถบังดวงอาทิตย์ได้ทัง้ ดวง เพราะแมว้ า่ ดวงจันทร์จะมขี นาดเล็ก กวา่ ดวงอาทติ ย์ แตเ่ น่ืองจากอยูใ่ กลโ้ ลกมากกว่าดวงอาทติ ย์ และเม่อื ดวงจันทร์ โคจรมาอยใู่ นแนวเส้นตรงเดยี วกนั กับดวงอาทติ ย์ ดวงจนั ทรจ์ ะสามารถบงั ดวงอาทิตย์ได้ทง้ั ดวง ⎯ สถาบนั ส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

ค่มู อื ครรู ายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 212 ถ้าดินน้ำมันก้อนเลก็ แทนดวงจันทร์ ดินน้ำมันกอ้ นใหญ่แทนดวงอาทติ ย์ การบงั กันของ ดวงจันทรแ์ ละดวงอาทิตยเ์ กิดขึน้ เน่ืองจากดวงจันทรอ์ ยู่ใกล้ผู้สังเกตมากกวา่ ดวงอาทิตย์ ทำให้ขนาดปรากฏของดวงจันทรใ์ กล้เคยี งกับดวงอาทิตย์ เม่อื ดวงจนั ทร์และดวงอาทิตย์ อย่ใู นแนวเส้นตรงเดียวกัน ดวงจนั ทร์จะสามารถบังดวงอาทิตย์ได้ ดวงจนั ทรบ์ ังดวงอาทิตยไ์ ด้ เพราะดวงจนั ทร์ซ่ึงมขี นาดเล็ก อยูใ่ กล้โลกหรือ ผสู้ ังเกตมากกวา่ ดวงอาทิตย์ เมอ่ื ดวงจนั ทรแ์ ละดวงอาทติ ย์อยใู่ นแนว เส้นตรงเดียวกันดวงจันทรจ์ ะสามารถบงั ดวงอาทติ ยไ์ ด้ สถาบันส่งเสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

213 คูม่ อื ครรู ายวิชาพนื้ ฐานวทิ ยาศาสตร์ ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ คำถามของนักเรียนทีต่ ั้งตามความอยากรขู้ องตนเอง ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ⎯ สถาบนั ส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คูม่ ือครรู ายวิชาพน้ื ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 214 แนวการประเมินการเรียนรู้ การประเมนิ การเรยี นรูข้ องนักเรยี นทำได้ ดังนี้ 1. ประเมินความรูเ้ ดิมจากการอภปิ รายในชัน้ เรียน 2. ประเมนิ การเรยี นร้จู ากคำตอบของนกั เรยี นระหว่างการจัดการเรยี นรแู้ ละจากแบบบนั ทึกกิจกรรม 3. ประเมนิ ทกั ษะกระบวนการทางวทิ ยาศาสตร์และทกั ษะแหง่ ศตวรรษท่ี 21 จากการทำกิจกรรมของนักเรียน การประเมนิ จากการทำกิจกรรมที่ 2.1 มองเห็นดวงจนั ทร์บังดวงอาทติ ยไ์ ดอ้ ยา่ งไร รหัส สิง่ ท่ีประเมิน คะแนน ทกั ษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ S1 การสงั เกต S2 การวัด S5 การหาความสมั พนั ธร์ ะหว่างสเปซกับสเปซ S8 การลงความเห็นจากข้อมูล S13 การตีความหมายข้อมูลและลงขอ้ สรุป S14 การสร้างแบบจำลอง ทกั ษะแห่งศตวรรษที่ 21 C4 การสือ่ สาร C5 ความร่วมมือ รวมคะแนน สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

215 คู่มอื ครรู ายวิชาพื้นฐานวทิ ยาศาสตร์ ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ ตาราง รายการประเมนิ และเกณฑ์การประเมนิ ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ ทักษะกระบวนการ รายการประเมนิ เกณฑก์ ารประเมิน ควรปรบั ปรุง (1) ทางวิทยาศาสตร์ ดี (3) พอใช้ (2) สามารถใช้ประสาท S1 การสงั เกต สมั ผัสเก็บรายละเอยี ด การสังเกตและบรรยาย สามารถใชป้ ระสาท สามารถใช้ประสาท ข้อมลู และบรรยาย S2 การวดั เกี่ยวกับขนาดของดิน รายละเอียดเกยี่ วกับ สมั ผัสเกบ็ รายละเอียด สมั ผัสเกบ็ รายละเอียด นำ้ มันก้อนเล็กที่ มองเห็นท่ีตำแหน่ง ขนาดของดินนำ้ มัน ข้อมลู และบรรยาย ขอ้ มูลและบรรยาย ตา่ ง ๆ เม่ือเปรยี บเทยี บ กบั ดนิ นำ้ มนั ก้อนใหญ่ กอ้ นเล็กที่มองเห็นท่ี เกย่ี วกบั ขนาดของ เกย่ี วกับขนาดของดนิ แล้วบอกข้อมลู ที่ไดจ้ าก การสังเกตได้ถูกต้อง ตำแหน่งตา่ ง ๆ เม่ือ ดินนำ้ มนั ก้อนเลก็ ที่ น้ำมันก้อนเลก็ ท่ี เพียงบางสว่ น แมว้ ่าจะ ได้รบั คำชแี้ นะจากครู เปรียบเทียบกับดิน มองเห็นที่ตำแหน่ง มองเห็นท่ีตำแหนง่ หรอื ผอู้ ืน่ นำ้ มนั ก้อนใหญ่ ตา่ ง ๆ เม่อื ต่าง ๆ เมื่อเปรียบเทยี บ สามารถใช้ไมบ้ รรทดั เปรียบเทยี บกบั ดนิ กบั ดนิ นำ้ มันก้อนใหญ่ นำ้ มันก้อนใหญ่แล้ว แล้วบอกข้อมลู ท่ีได้ บอกขอ้ มลู ทไี่ ด้จากการ จากการสังเกตได้ สังเกตได้ถูกต้อง ด้วย ถกู ต้อง จากการช้ีแนะ ตนเอง โดยไมเ่ พม่ิ เติม ของครูหรอื ผู้อนื่ หรือมี ความคดิ เห็น การเพ่ิมเติมความ คดิ เหน็ การใช้ไมบ้ รรทดั หรอื สามารถใช้ไมบ้ รรทดั สามารถใช้ไม้บรรทดั อปุ กรณ์ในการวดั อืน่ ๆ หรืออปุ กรณใ์ นการวัด หรืออปุ กรณ์ในการวัด หรอื อุปกรณใ์ นการวัด พร้อมระบหุ น่วยของ อืน่ ๆ พร้อมระบุหนว่ ย อ่นื ๆ พร้อมระบุ อนื่ ๆ แตร่ ะบุหนว่ ยของ ระยะทางจากผู้สังเกต ของระยะทางจากผู้ หนว่ ยของระยะทาง ระยะทางจากผสู้ งั เกตถงึ ถงึ ดินน้ำมนั สังเกตถงึ ดนิ น้ำมนั ได้ จากผ้สู ังเกตถึงดนิ ดนิ นำ้ มันได้เพียง อย่างถูกต้องได้ด้วย น้ำมันได้อยา่ งถูกต้อง บางสว่ น แม้วา่ จะได้ ตนเอง จากการชีแ้ นะของครู รบั คำชแี้ นะจากครหู รือ หรือผอู้ ่ืน ผอู้ นื่ S5 ก า ร ห า การระบุความสัมพนั ธ์ สามารถระบุ สามารถระบุ สามารถระบุ ความสัมพันธ์ระหว่าง ความสมั พันธร์ ะหวา่ ง ความสัมพันธ์ระหว่าง ความสัมพันธร์ ะหว่าง ระหวา่ งการมองเห็น การมองเหน็ ขนาดของ การมองเห็นขนาดของ การมองเห็นขนาดของ สเปซกับสเปซ ขนาดของดนิ น้ำมนั กอ้ นเล็กเทียบกับ ดินนำ้ มันก้อนเลก็ เทยี บ ดินนำ้ มันก้อนเล็ก ดินนำ้ มันกอ้ นเล็กเทียบ ดนิ น้ำมันก้อนใหญ่กบั กบั ดินนำ้ มันก้อนใหญ่ เทียบกบั ดนิ นำ้ มนั ก้อน กับดินน้ำมันก้อนใหญ่ ⎯ สถาบันส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

คู่มอื ครูรายวิชาพนื้ ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 216 ทกั ษะกระบวนการ รายการประเมนิ ดี (3) เกณฑก์ ารประเมนิ ควรปรบั ปรงุ (1) ทางวิทยาศาสตร์ กับระยะทางระหวา่ ง พอใช้ (2) กับระยะทางระหว่าง ระยะทางระหวา่ ง ใหญก่ บั ระยะทาง ผูส้ ังเกตกบั วตั ถุ ผสู้ งั เกตกับวัตถุได้อย่าง ระหวา่ งผู้สงั เกตกับ ผูส้ ังเกตกับวตั ถุได้เพียง ถกู ต้อง ไดด้ ้วยตนเอง วตั ถไุ ดอ้ ย่างถูกตอ้ ง บางสว่ น แม้ว่าจะได้ จากการชแ้ี นะของครู รับคำช้ีแนะจากครูหรือ หรือผอู้ นื่ ผูอ้ ื่น S8 การลงความเห็น การลงความเหน็ จาก สามารถลงความเห็น สามารถลงความเหน็ สามารถลงความเห็นจาก จากข้อมูล ขอ้ มูลได้วา่ วัตถุขนาด จากข้อมูลได้วา่ วตั ถุ จากข้อมูลได้ว่าวัตถุ ขอ้ มูลได้ว่าวตั ถขุ นาด เลก็ จะบงั วตั ถุขนาด ขนาดเล็กจะบังวัตถุ ขนาดเลก็ จะบังวตั ถุ เล็กจะบงั วัตถุขนาด ใหญ่ไดเ้ ม่ือวตั ถุขนาด ขนาดใหญ่ได้เม่ือวัตถุ ขนาดใหญ่ไดเ้ มื่อวัตถุ ใหญไ่ ดเ้ ม่ือวตั ถุขนาด เลก็ อยใู่ กล้ผ้สู งั เกต ขนาดเล็กอย่ใู กล้ผู้ ขนาดเล็กอยใู่ กลผ้ ู้ เลก็ อยู่ใกลผ้ ้สู งั เกต เมื่อ เมอื่ วัตถุขนาดเล็ก วตั ถุ สังเกต เมอื่ วัตถขุ นาด สังเกต เมื่อวัตถุขนาด วัตถุขนาดเลก็ วัตถุ ขนาดใหญแ่ ละผู้สังเกต เล็ก วัตถุขนาดใหญ่ เล็ก วตั ถุขนาดใหญ่ ขนาดใหญ่ และผู้สงั เกต อยใู่ นแนวเสน้ ตรง และผู้สังเกตอยู่ในแนว และผ้สู ังเกตอยู่ในแนว อยูใ่ นแนวเส้นตรง เดียวกนั เส้นตรงเดียวกัน เส้นตรงเดยี วกนั จาก เดียวกนั ไดเ้ พยี ง การชแี้ นะของครหู รอื บางสว่ นแมว้ า่ จะไดร้ ับ ผู้อน่ื การชแ้ี นะจากครูหรอื ผู้อ่ืน S13 การ การตีความหมายข้อมูล สามารถตคี วามหมาย สามารถตีความหมาย สามารถตคี วามหมาย ตคี วามหมายข้อมลู จากการทำกจิ กรรม ข้อมลู จากการทำ ข้อมลู จากการทำ ขอ้ มูลจากการทำ กจิ กรรมและลงข้อสรุป กจิ กรรมและลงข้อสรปุ กจิ กรรมและลงข้อสรปุ และลงข้อสรปุ และลงข้อสรปุ ไดว้ ่า ดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์ ไดว้ า่ ดวงจันทร์บงั ได้วา่ ดวงจนั ทรบ์ งั ไดว้ า่ ดวงจันทร์บงั ได้เมื่อดวงจันทร์อยู่ใกล้ ดวงอาทติ ย์ได้เมื่อ ดวงอาทติ ย์ไดเ้ ม่ือ ดวงอาทิตย์ได้เมือ่ ผู้สังเกตหรือโลก โดย ดวงจันทร์อยู่ใกลผ้ ู้ ดวงจันทร์อยูใ่ กล้ผู้ ดวงจันทร์อยใู่ กลผ้ ู้ เม่ือดวงจันทร์และดวง สงั เกตหรือโลก โดย สังเกตหรอื โลก โดย สังเกตหรือโลก โดยเม่ือ อาทิตย์อยใู่ นแนว เมอ่ื ดวงจนั ทร์และ เมื่อดวงจันทร์และ ดวงจันทร์และ เส้นตรงเดียวกนั ใน ดวงอาทิตย์อย่ใู นแนว ดวงอาทิตย์อยใู่ นแนว ดวงอาทติ ย์อยใู่ นแนว ระยะท่ีเหมาะสมดวง เส้นตรงเดยี วกนั ใน เสน้ ตรงเดียวกันใน เส้นตรงเดียวกันในระยะ ระยะท่ีเหมาะสมดวง ระยะท่ีเหมาะสม ท่ีเหมาะสมดวงจนั ทรจ์ ะ สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

217 คู่มอื ครูรายวิชาพื้นฐานวิทยาศาสตร์ ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยอี วกาศ ทักษะกระบวนการ รายการประเมิน เกณฑ์การประเมนิ ทางวิทยาศาสตร์ จันทร์จะบงั ดวงอาทิตย์ ดี (3) พอใช้ (2) ควรปรับปรงุ (1) ได้ทัง้ ดวง จันทรจ์ ะบังดวงอาทติ ย์ ดวงจนั ทร์จะบงั บังดวงอาทิตย์ได้ทง้ั ดวง ได้ทั้งดวงไดด้ ้วยตนเอง ดวงอาทติ ย์ได้ทงั้ ดวงได้ แตล่ งข้อสรปุ ได้เพยี ง จากการชแี้ นะของครู บางส่วน แมว้ ่าจะได้ และผู้อน่ื รับคำชแ้ี นะจากครูหรอื ผู้อน่ื ตาราง รายการประเมนิ และเกณฑ์การประเมินทักษะแหง่ ศตวรรษที่ 21 ทักษะแห่ง รายการประเมิน เกณฑก์ ารประเมิน ศตวรรษที่ 21 ดี (3) พอใช้ (2) ควรปรบั ปรงุ (1) C4 การสื่อสาร การนำเสนอข้อมลู จาก สามารถนำเสนอขอ้ มลู สามารถนำเสนอข้อมลู สามารถนำเสนอข้อมูล การสงั เกตและ จากการสงั เกตและ จากการสังเกตและ จากการสังเกตและ อภปิ รายเกยี่ วกับการ อภิปรายเกย่ี วกับการ อภิปรายเก่ยี วกับการ อภิปรายเก่ียวกับการ มองเหน็ ดวงจันทรบ์ ัง มองเหน็ ดวงจนั ทรบ์ ัง มองเหน็ ดวงจันทรบ์ ัง มองเหน็ ดวงจันทรบ์ ัง ดวงอาทิตย์ เพื่อให้ ดวงอาทิตย์ โดยใช้คำพูด ดวงอาทิตย์ โดยใช้ ดวงอาทติ ย์ โดยใช้คำพูด ผู้อ่นื เขา้ ใจ รูปภาพหรอื เขยี น คำพดู รปู ภาพหรอื รูปภาพหรอื เขยี นบรรยาย บรรยาย เพ่อื ให้ผู้อน่ื เขยี นบรรยาย เพ่ือให้ เพอื่ ใหผ้ ้อู ่ืนเข้าใจได้ เข้าใจได้ดว้ ยตนเอง ผอู้ ืน่ เขา้ ใจได้ จากการ บางสว่ น แมว้ ่าจะไดร้ ับ ชี้แนะของครหู รอื ผู้อ่นื คำชี้แนะจากครูหรอื ผู้อ่นื C5 ความรว่ มมือ การทำงานรว่ มกบั ผู้อน่ื สามารถทำงานรว่ มกับ สามารถทำงานรว่ มกบั สามารถทำงานรว่ มกบั ผ้อู น่ื ใน ในการสร้าง ผอู้ น่ื ในการสรา้ ง ผอู้ ื่นในการสร้าง การสรา้ งแบบจำลอง การ แบบจำลอง การสังเกต แบบจำลอง การสังเกต แบบจำลอง การ สังเกตขนาดของดนิ นำ้ มนั ที่ ขนาดของดินนำ้ มันท่ี ขนาดของดินน้ำมนั ที่ สงั เกตขนาดของดิน ระยะต่าง ๆ และอภปิ ราย ระยะต่าง ๆ และ ระยะตา่ ง ๆ และ น้ำมันทีร่ ะยะต่าง ๆ เกยี่ วกับการมองเหน็ ดวงจันทร์ อภปิ รายเกีย่ วกบั การ อภิปรายเกีย่ วกับการ และอภปิ รายเกีย่ วกบั บงั ดวงอาทิตย์ในบางชว่ งเวลา มองเหน็ ดวงจันทร์บัง มองเห็นดวงจนั ทร์บัง การมองเห็นดวงจนั ทร์ ที่ทำกจิ กรรม แตไ่ มค่ อ่ ยสนใจ ดวงอาทิตย์ รวมทั้ง ดวงอาทิตย์ รวมทั้ง บังดวงอาทิตย์ รวมทั้ง ในความคดิ เหน็ ของผูอ้ ืน่ ยอมรับความคิดเหน็ ยอมรับความคดิ เห็นของ ยอมรับความคิดเหน็ ของผู้อ่นื ผอู้ น่ื ตง้ั แต่เรมิ่ ตน้ จน ของผู้อ่นื บางชว่ งเวลา สำเรจ็ ที่ทำกิจกรรม ⎯ สถาบันสง่ เสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

คู่มอื ครรู ายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 218 กิจกรรมที่ 2.2 สุริยุปราคาเกิดขึ้นได้ อยา่ งไร กิจกรรมนี้นักเรียนจะได้สร้างแบบจำลองการเกิด สุริยุปราคาจากวัสดุที่หาได้ง่าย และสังเกตแหล่งกำเนิดแสง หรือดวงอาทิตย์เมื่อผู้สังเกตมองดวงอาทิตย์จากบริเวณเงา มืด เงามัวและไม่มีเงา และได้อธิบายการเกิดปรากฏการณ์ สรุ ิยุปราคาโดยใช้แบบจำลอง เวลา 1 ช่วั โมง จุดประสงคก์ ารเรยี นรู้ ทำกิจกรรมนี้เพื่อสร้างแบบจำลองและอธิบายการ เกดิ ปรากฏการณส์ ุรยิ ปุ ราคา วัสดุ อุปกรณส์ ำหรบั ทำกจิ กรรม สิง่ ทค่ี รตู ้องเตรยี ม/กลุ่ม สื่อการเรยี นรู้และแหลง่ เรียนรู้ 1. ดนิ นำ้ มัน 1 กอ้ น 1. หนังสอื เรยี น ป.6 เล่ม 2 หนา้ 96-100 2. แบบบนั ทกึ กจิ กรรม ป.6 เลม่ 2 หน้า 77-80 2. ลูกโลก 1 ลกู 3. วีดิทศั นต์ ัวอยา่ งการปฏิบตั กิ ารวิทยาศาสตร์สำหรบั ครู 3. ไฟฉาย 1 กระบอก เรอื่ ง มองเหน็ แหล่งกำเนิดแสงเป็นอย่างไร http://ipst.me/9487 4. ไม้เสียบ 1 อนั 4. วีดิทัศนต์ ัวอยา่ งการปฏิบัติการวิทยาศาสตรส์ ำหรบั ครู 5. คลิปหูขาว 2 อัน เรอื่ ง สุรยิ ุปราคาและจันทรุปราคาเกดิ ข้ึนได้อยา่ งไร http://ipst.me/9488 6. กระดาษแข็งเทาขาว ขนาด A4 1 แผ่น ทักษะกระบวนการทางวทิ ยาศาสตร์ S1 การสังเกต S5 การหาความสมั พนั ธ์ระหว่างสเปซกบั สเปซ S8 การลงความเห็นจากข้อมูล S13 การตีความหมายข้อมูลและลงข้อสรุป S14 การสรา้ งแบบจำลอง ทกั ษะแห่งศตวรรษที่ 21 C4 การสือ่ สาร C5 ความร่วมมือ สถาบนั สง่ เสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

219 คมู่ ือครูรายวิชาพื้นฐานวทิ ยาศาสตร์ ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยอี วกาศ แนวการจัดการเรียนรู้ ใ น ก า ร ท บ ท ว น ค ว า ม รู้ พื้นฐาน ครูควรให้เวลานักเรียน 1. ครูทบทวนความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับเงาและการบังกันของดาว โดยใช้ คดิ อยา่ งเหมาะสม รอคอยอย่าง คำถาม ดงั น้ี อดทน นักเรียนต้องตอบคำถาม 1.1 องค์ประกอบที่ทำให้เกิดเงามีอะไรบ้าง (แหลง่ กำเนดิ แสง วัตถุท่ีมา เหล่านี้ได้ถูกตอ้ ง หากตอบไม่ได้ กั้นแสง และฉาก) หรือลืมครูต้องให้ความรู้ท่ี 1.2 เงามกี แ่ี บบ อะไรบา้ ง (เงามี 2 แบบ คอื เงามดื และเงามวั ) ถกู ตอ้ งทันที 1.3 เงามืดและเงามวั เกดิ ข้ึนได้อย่างไร (เงามืดเกิดจากมีวัตถุทึบแสงมา กั้นแสงไม่สามารถผ่านส่วนของวัตถุนั้นได้ ส่วนเงามัวเกิดจากแสง ผ่านวัตถุที่ทำให้เกิดเงานั้นได้บางส่วน ส่วนมากจะเกิดบริเวณขอบ หรือผวิ ของวตั ถุ) 1.4 โลกและดวงจันทร์มีเงาหรือไม่ เพราะเหตุใด (นักเรียนตอบตาม ความเข้าใจของตนเอง เช่นตอบว่า ไม่มีเงา เพราะในอวกาศไม่มี ฉาก หรือตอบว่ามีเงา เพราะ การท่ีโลกหรือดวงจันทร์เคลื่อนที่มา กนั้ ทางเดนิ ของแสงจากดวงอาทิตย์ซ่ึงเป็นแหล่งกำเนิดแสง จะเกิด เงาทอดไปในอวกาศและอาจตกบนดาวที่อยู่ในแนวเดียวกันซึ่งทำ หน้าทเี่ ปน็ ฉาก) 2. นักเรียนอ่านชื่อกิจกรรม และทำเป็นคิดเป็น จากนั้นร่วมกันอภิปราย เพื่อตรวจสอบความเข้าใจเกี่ยวกับจุดประสงค์ในการทำกิจกรรม ตาม แนวคำถาม ดงั น้ี 2.1 กิจกรรมนี้นักเรียนจะได้เรียนเรื่องอะไร (การเกิดปรากฏการณ์ สุริยปุ ราคา) 2.2 นักเรียนจะได้เรียนรู้เรื่องนี้ด้วยวิธีใด (สร้างแบบจำลองการเกิด ปรากฏการณส์ รุ ยิ ุปราคา) 2.3 เมื่อเรียนแล้วนักเรียนจะทำอะไรได้ (อธิบายการเกิดปรากฏการณ์ สุริยปุ ราคาโดยใชแ้ บบจำลอง) 3. นักเรียนบันทึกจุดประสงค์ลงในแบบบันทึกกิจกรรม หน้า 77 และอ่าน สง่ิ ท่ตี ้องใช้ในการทำกจิ กรรม 4. นักเรียนอ่านทำอย่างไร ทีละข้อ โดยครูใช้วิธีฝึกทักษะการอ่านที่ เหมาะสมกบั ความสามารถของนักเรยี น จากนัน้ ครูตรวจสอบความเข้าใจ เกี่ยวกับวิธีการทำกิจกรรม จนนักเรียนเข้าใจลำดับการทำกิจกรรม โดย ใชค้ ำถามดงั นี้ ⎯ สถาบันส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

คมู่ อื ครูรายวิชาพื้นฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 220 4.1 นักเรียนต้องสร้างแบบจำลองเกี่ยวกับอะไร (สร้างแบบจำลอง ขอ้ เสนอแนะเพิม่ เติม เกี่ยวกบั การเกิดปรากฏการณส์ รุ ยิ ุปราคา) ขณะนักเรียนทำกิจกรรม ครูอาจช่วย 4.2 นักเรียนต้องอภิปรายเกี่ยวกับสิ่งใดเป็นอันดับแรก (อภิปรายว่า นักเรียนในการขยับตำแหน่งดินน้ำมัน ไฟฉายและดินน้ำมันใช้แทนสิ่งใดในการเกิดปรากฏการณ์ หรือกำชับให้นักเรียนวางไฟฉาย ดิน สรุ ิยุปราคา) น้ำมันและลูกโลกให้อยู่ในแนวเส้นตรง เดียวกัน โดยสามารถปรับความสูงของ 4.3 จากรูป ก นักเรียนต้องจัดอุปกรณ์อย่างไร (วางไฟฉาย ดินน้ำมัน ไฟฉายหรือปรับระดับของดนิ น้ำมนั ได้ และลกู โลกให้อยู่ในแนวเสน้ ตรงเดียวกัน ขยับดนิ นำ้ มนั ไปมาจนเกิด เงามืดและเงามัวบนลูกโลก) 4.4 เมื่อนำกระดาษเทาขาวไปวางแทนลูกโลก นักเรียนต้องทำอย่างไร ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์และ ต่อไป (เจาะรูที่บริเวณเงามืด เงามัว และบริเวณที่ไม่เกิดเงาบริเวณ ทักษะแห่งศตวรรษที่ 21 ท่ีนักเรียนจะได้ ละ 1 รู แล้วสังเกตแหล่งกำเนิดแสงผ่านรูปที่เจาะเอาไว้จากบริเวณ ฝกึ จากการทำกจิ กรรม เงามดื เงามัวและบรเิ วณทไ่ี ม่มเี งา) S1 การสังเกตและบอกขอ้ มูลเก่ยี วกบั การ 4.5 ขั้นสุดท้ายนักเรียนต้องอ่านใบความรู้ แล้วนักเรียนต้องอภิปราย มองเห็นแหลง่ กำเนดิ แสงในแบบจำลองจาก เกี่ยวกับสิ่งใด (อภิปรายเกี่ยวกับรูปร่างของดวงอาทิตยเ์ มื่อผู้สังเกต บรเิ วณเงามดื เงามัว และนอกบรเิ วณเงา อย่ใู นบรเิ วณต่าง ๆ ของเงา พร้อมท้งั ระบุชื่อสุรยิ ุปราคาแตล่ ะแบบ) S5 การระบคุ วามสมั พันธ์ระหวา่ งการมองเหน็ 5. เมื่อนักเรียนเข้าใจวิธีการทำกิจกรรมในทำอย่างไร แล้วให้นักเรียนเริ่ม แหล่งกำเนิดแสงกับตำแหนง่ ของผสู้ ังเกตเม่ือ ปฏิบตั ติ ามขัน้ ตอนการทำกิจกรรม อยบู่ รเิ วณเงามืด เงามวั และนอกบรเิ วณเงา 6. หลังจากทำกิจกรรม นักเรียนร่วมกันอภิปรายผลการทำกิจกรรม ตาม S8 การลงความเหน็ จากข้อมลู เกี่ยวกบั รูปร่าง แนวคำถามดงั น้ี ของดวงอาทติ ยท์ ี่คนบนโลกมองเห็นเม่ืออยู่ 6.1 ในการสร้างแบบจำลองอธิบายการเกิดสุริยุปราคา นักเรียนใช้ ในบรเิ วณเงามดื เงามวั และนอกบริเวณเงา ไฟฉาย ดินน้ำมัน และลูกโลกแทนสิ่งใด เพราะเหตุใด (ใช้ไฟฉาย จากการสงั เกตแบบจำลอง แทนดวงอาทิตย์เพราะเป็นแหล่งกำเนิดแสง ดินน้ำมันแทน ดวงจันทร์เพราะดินน้ำมันเป็นรูปทรงกลมไม่ใช่แหล่งกำเนิดแสง S14 การสรา้ งแบบจำลองเพอื่ อธบิ ายการเกดิ ปรากฏการณส์ รุ ิยุปราคา C4 การนำเสนอข้อมลู จากการสงั เกตและ การ อภปิ รายเกย่ี วกับการเกดิ ปรากฏการณ์ สุริยุปราคาโดยใชแ้ บบจำลอง C5 การทำงานร่วมกบั ผ้อู ่นื ในการสร้าง แบบจำลองและอภิปรายเก่ยี วกับการเกิด ปรากฏการณส์ รุ ยิ ุปราคา สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

221 คูม่ ือครรู ายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์ ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ เช่นเดียวกับดวงจันทร์ ลูกโลกแทนโลก เพราะเป็นลูกโลกเป็น ถ้านักเรียนไม่สามารถตอบ รปู ทรงกลมและไมใ่ ช่แหล่งกำเนิดแสงเช่นเดยี วกบั โลก) คำถามหรืออภิปรายได้ตามแนว 6.2 นักเรียนคิดว่า เงาของดวงจันทร์เกิดขึ้นได้อย่างไร (เงาของ คำตอบ ครูควรให้เวลานักเรียน ดวงจันทร์เกิดจากการที่ดวงจันทร์โคจรไปอยู่ระหว่างดวงอาทิตย์ คิดอย่างเหมาะสม รอคอยอย่าง และโลก โดยอยู่ในแนวเส้นตรงเดียวกัน และดวงจันทร์อยู่ใน อดทน และรับฟังแนวความคิด ตำแหน่งที่ขวางกั้นทางเดินของแสงจากดวงอาทิตย์ ทำให้เกิดเงา ของนักเรยี น ทอดไปยังโลก ซึ่งเงาของดวงจันทร์จะทอดไปยังทิศตรงข้ามกับ ดวงอาทิตย์เสมอ) 6.3 การที่เงาของดวงจันทร์ทอดไปยังโลก ตำแหน่งของดวงอาทิตย์ โลกและดวงจันทร์ควรเป็นอย่างไร (ดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ และ โลกอยู่ในแนวเส้นตรงเดียวกัน โดยมีดวงจันทร์อยู่ตรงกลาง ระหวา่ งดวงอาทิตยแ์ ละโลก) 6.4 เมื่อเคลื่อนดินน้ำมันเข้าใกล้ลูกโลก และเคลื่อนดินน้ำมันเข้าใกล้ ไฟฉาย การเกิดเงาของดินนำ้ มนั บนลูกโลก เหมอื นหรอื แตกต่างกัน อย่างไร (แตกต่างกนั โดยเม่ือเล่อื นดนิ นำ้ มันเขา้ ไปใกล้ลูกโลกจะไม่ เกิดเงามัว แต่เมื่อเลื่อนดินน้ำมันเข้าใกล้ไฟฉายที่ระยะหนึ่งจะเริ่ม เห็นเงามวั ชดั เจน) 6.5 เงาท่ีปรากฏบนโลก มีกี่แบบ และแตกต่างกันอย่างไร (เงาที่ ปรากฏบนโลกมี 2 แบบ คอื เงามืดและเงามัว เงามืดจะปรากฏใน บรเิ วณที่ไมม่ ีแสงตกกระทบบนผวิ โลกเลย ส่วนเงามวั จะปรากฏใน บริเวณทีม่ แี สงตกกระทบบางส่วน) 6.6 ถ้ากำหนดให้ ไฟฉายแทนดวงอาทิตย์ เมื่อผู้สังเกตสังเกต ดวงอาทิตย์จากบริเวณเงามืด เงามัว และบริเวณที่ไม่เกิดเงาจะ มองเห็นลักษณะของดวงอาทิตย์แตกต่างกันหรือไม่ อย่างไร (แตกต่างกัน โดยถ้าผู้สังเกตอยู่ในบริเวณเงามืด จะมองไม่เห็น ดวงอาทิตย์ เนื่องจากมีดวงจันทร์บังอยู่ แต่ถ้ามองดวงอาทิตย์จาก บริเวณเงามัว จะมองเห็นดวงอาทิตย์บางส่วน หรือมองเห็น ดวงอาทิตย์เป็นเสี้ยว เนื่องจากมีดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์เพียง บางส่วน และถ้ามองดวงอาทิตย์จากบริเวณที่ไม่เกิดเงาหรือเงา ⎯ สถาบันสง่ เสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

ค่มู ือครูรายวิชาพนื้ ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หน่วยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 222 ทอดไปไม่ถึง จะมองเห็นดวงอาทิตย์ทั้งดวง หรือมองเห็น ถ้าครูพบว่านักเรียนยังมี ดวงอาทิตย์เปน็ วงกลม) แนวคิดคลาดเคลื่อนเกี่ยวกับ 6.7 จากการอ่านใบความรู้ นักเรียนได้ข้อมูลอะไรเพิ่มเติม (รู้จักช่ือ การเกิดสุริยุปราคา ให้ร่วมกัน ปรากฏการณ์สุริยุปราคาแบบต่าง ๆ เช่น สุริยุปราคาเต็มดวง อภิปรายจนนักเรียนมีแนวคิดที่ สุริยุปราคาแบบวงแหวน นอกจากนี้ยังได้ข้อมูลการเกิด ถูกตอ้ ง สุรยิ ุปราคาแบบวงแหวนเพมิ่ เติม ) 6.8 ปรากฏการณ์สุริยุปราคาเกิดขึ้นได้อย่างไร (ปรากฏการณ์ ขอ้ เสนอแนะเพ่ิมเติม สุริยุปราคาเกิดจากการที่ดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์และโลก โคจรมา อยู่ในแนวเส้นตรงเดียวกนั โดยมีดวงจันทร์อยตู่ รงกลาง และห่างกัน ขณะสรุปกิจกรรม ครูควรตรวจสอบว่า ในระยะที่เหมาะสม การที่ดวงจันทร์บังแสงจากดวงอาทิตย์ ทำให้ นักเรียนยังมีแนวคิดคลาดเคลื่อนเกี่ยวกับ เกิดเงาไปตกบนโลก คนบนโลกที่อยู่บริเวณเงามืดจะมองเห็น การเกิดปรากฏการณ์สุริยุปราคาหรือไม่ ถ้า ดวงจนั ทร์บังดวงอาทิตย์ทัง้ ดวง เรยี กปรากฏการณน์ วี้ ่า สุริยุปราคา นักเรียนยังเข้าใจคลาดเคลื่อนว่า สุริยุปราคา เต็มดวง ส่วนคนที่อยู่บริเวณเงามัวจะมองเห็นดวงจันทร์บัง คือปรากฏการณ์ที่เงาดวงจันทร์ไปบังดวง ดวงอาทิตย์บางส่วนเรียกปรากฏการณ์นี้ว่า สุริยุปราคาบางส่วน อาทิตย์ ครูควรแก้ไขความเข้าใจคลาดเคล่ือน และคนที่ไม่ได้อยู่บริเวณเงาจะไม่เห็นปรากฏการณ์ดังกล่าว แต่ถ้า ของนักเรียนให้ถูกต้องว่า สิ่งที่บังดวงอาทิตย์ มีเพียงเงามัวตกลงบนโลก คนบนโลกที่อยู่บริเวณดังกล่าวจะ คือ ดวงจันทร์ ส่วนเงาของดวงจันทร์เป็น มองเหน็ สรุ ยิ ปุ ราคาวงแหวน) บรเิ วณท่ที อดไปยงั โลก 7. ครูเปิดโอกาสให้นักเรียนซักถามในสิง่ ที่อยากรูเ้ พิ่มเติมเกี่ยวกับการเกดิ ปรากฏการณ์สุริยุปราคา รวมทั้งตรวจสอบแนวคิดของนักเรียนว่า ถูกต้องหรือไม่ จากนั้นร่วมกันอภิปรายและลงข้อสรุปว่าปรากฏการณ์ สุริยุปราคาเกิดจากการที่ดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ และโลกโคจรมาอยูใ่ น แนวเส้นตรงเดยี วกัน โดยดวงจนั ทร์อย่รู ะหว่างดวงอาทิตยแ์ ละโลก เม่ือ ดวงจนั ทรบ์ งั แสงจากดวงอาทิตย์ทำให้เกิดเงาทอดไปยังโลก คนบนโลก ทอี่ ยูบ่ ริเวณเงาจงึ มองเหน็ ปรากฏการณส์ ุริยปุ ราคา (S13) 8. นักเรียนตอบคำถามใน ฉันรู้อะไร และร่วมกันอภิปรายเพื่อให้ได้แนว คำตอบท่ถี กู ตอ้ ง 9. นักเรียนอา่ น สิง่ ท่ไี ดเ้ รียนรู้ และเปรียบเทยี บกับขอ้ สรุปของตนเอง 10. ครูกระตุ้นให้นักเรียนฝึกตั้งคำถามเกี่ยวกับเรื่องที่สงสัยหรืออยากรู้ เพิ่มเติมใน อยากรู้อีกว่า จากนั้นครูอาจสุ่มนักเรียน 2-3 คน นำเสนอ คำถามของตนเองหน้าชั้นเรียน จากนั้นนักเรียนร่วมกันอภิปราย เก่ยี วกบั คำถามทนี่ ำเสนอ สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

223 คู่มอื ครรู ายวิชาพ้ืนฐานวิทยาศาสตร์ ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 11. ครูนำอภิปรายเพื่อให้นักเรียนทบทวนว่าได้ฝึกทักษะกระบวนการทาง วิทยาศาสตร์และทักษะแหง่ ศตวรรษท่ี 21 อะไรบ้างและในข้ันตอนใด ความรู้เพม่ิ เติมสำหรบั ครู ปรากฏการณ์แหวนเพชร (The Diamond Ring Effect) ปรากฏการณ์แหวนเพชรเป็นปรากฏการณ์สั้น ๆ ที่เกิดขึ้นก่อนสุริยุปราคาเต็มดวงหรือก่อนสิ้นสุด สุริยุปราคาเต็มดวง เกิดจากการที่ดวงจันทร์ซึ่งมีพื้นผิวขรุขระซึ่งเกิดจากภูเขา หลุมอุกกาบาต และหุบเหว ลึก เมือ่ ดวงจนั ทร์เคล่อื นทไี่ ปบังดวงอาทติ ย์ แสงสุดทา้ ยจากดวงอาทิตยล์ อดผา่ นหลุมดงั กลา่ ว คนบนโลกจึง มองเหน็ ดวงอาทิตยป์ รากฏคลา้ ยแหวนเพชร ดงั รปู ที่มา : NARIT ⎯ สถาบันสง่ เสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

ค่มู อื ครรู ายวิชาพื้นฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 224 แนวคำตอบในแบบบันทึกกิจกรรม สร้างแบบจำลองและอธบิ ายการเกดิ ปรากฏการณ์สรุ ยิ ุปราคา ดวงจันทร์ ดวงอาทติ ย์ ไมม่ ีแสงในตัวเอง เปน็ แหล่งกำเนดิ แสง สถาบนั สง่ เสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

225 คมู่ ือครรู ายวิชาพื้นฐานวิทยาศาสตร์ ป.6 เลม่ 2 | หน่วยที่ 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ สุริยุปราคาเตม็ ดวง สุริยุปราคาบางส่วน สุริยปุ ราคาแบบวงแหวน แตกต่างกนั เม่อื สังเกตจากบริเวณเงามดื จะมองไม่เหน็ ไฟฉาย เมอื่ สงั เกตจากบริเวณเงามวั จะ มองเห็นไฟฉายเปน็ เสี้ยว และเมือ่ มองจากนอกบริเวณเงา จะสามารถมองเหน็ ไฟฉายเป็นวงกลม ดวงอาทิตย์ โลก และดวงจนั ทรต์ ้องอยูใ่ นแนวเส้นตรงเดียวกัน โดยมดี วงจันทร์ อยูต่ รงกลางระหว่างโลกและดวงอาทิตย์ ⎯ สถาบันส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี

ค่มู อื ครูรายวิชาพื้นฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 226 แตกต่างกัน โดยคนท่ีอยบู่ ริเวณเงามดื จะเห็นสรุ ยิ ปุ ราคาเตม็ ดวง คนที่อยู่บรเิ วณเงามวั จะเห็นสุรยิ ปุ ราคาบางสว่ น สว่ นคนท่อี ยนู่ อกบรเิ วณเงาจะไมเ่ หน็ สรุ ิยุปราคา สรุ ยิ ปุ ราคาแบบวงแหวนเกดิ จาก ดวงอาทติ ย์ โลก และดวงจนั ทรโ์ คจรมาอยู่ในแนว เสน้ ตรงเดียวกนั โดยมีดวงจันทร์อยู่ตรงกลาง และอยูห่ า่ งจากโลกมากกว่าตอนเกดิ สุรยิ ปุ ราคาเต็มดวง ทำให้เงามดื ของดวงจนั ทรท์ อดไปไม่ถงึ พน้ื โลก มเี พยี งเงามัวทีต่ ก ลงบนพ้นื โลก คนบนโลกทอ่ี ยบู่ รเิ วณเงามัวส่วนในจึงมองเห็นดวงอาทติ ย์ปรากฏเปน็ รูป วงแหวน สุริยปุ ราคาเกิดจากการท่ีโลกและดวงจันทรโ์ คจร มาอยู่ในแนวเสน้ ตรงเดียวกันกับดวงอาทิตย์ โดยเงาของดวงจันทร์ตกลงบนโลก ทำให้คนบน โลกที่อย่บู รเิ วณเงามดื มองเห็นดวงอาทิตยม์ ืดไป ท้ังดวงหรือบรเิ วณเงามัวจะมองเห็นดวงอาทติ ย์ มืดไปบางสว่ น แต่ถ้ามเี พียงเงามัวส่วนในทอด ไปยังโลกจะมองเห็นสรุ ยิ ปุ ราคาแบบวงแหวน สรุ ยิ ุปราคาเกิดจากการที่โลกและดวงจนั ทรโ์ คจรมาอยู่ในแนวเส้นตรงเดียวกันกบั ดวงอาทิตย์ โดยดวงจันทรอ์ ยู่ระหว่างดวงอาทิตยแ์ ละโลก เงาของดวงจันทร์ทอดมายังโลก ทำใหค้ นบนโลกทีอ่ ยู่บริเวณเงามองเหน็ ปรากฏการณ์สุริยปุ ราคา สถาบนั สง่ เสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

227 คูม่ ือครูรายวิชาพ้นื ฐานวิทยาศาสตร์ ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ คำถามของนกั เรียนท่ตี ั้งตามความอยากรขู้ องตนเอง ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ⎯ สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คูม่ ือครูรายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 228 แนวการประเมินการเรียนรู้ การประเมินการเรยี นร้ขู องนักเรียนทำได้ ดงั น้ี 1. ประเมินความรเู้ ดิมจากการอภปิ รายในชน้ั เรยี น 2. ประเมินการเรยี นรูจ้ ากคำตอบของนักเรียนระหวา่ งการจดั การเรียนรแู้ ละจากแบบบนั ทึกกจิ กรรม 3. ประเมินทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์และทักษะแหง่ ศตวรรษที่ 21 จากการทำกจิ กรรมของนักเรียน การประเมนิ จากการทำกิจกรรมท่ี 2.2 สุริยุปราคาเกดิ ขึน้ ไดอ้ ยา่ งไร รหัส สงิ่ ทีป่ ระเมิน คะแนน ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ S1 การสังเกต S5 การหาความสมั พันธร์ ะหวา่ งสเปซกบั สเปซ S8 การลงความเห็นจากข้อมูล S13 การตีความหมายขอ้ มลู และลงขอ้ สรปุ S14 การสรา้ งแบบจำลอง ทักษะแห่งศตวรรษท่ี 21 C4 การส่ือสาร C5 ความรว่ มมอื รวมคะแนน สถาบนั ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

229 ค่มู ือครูรายวิชาพน้ื ฐานวิทยาศาสตร์ ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ ตาราง รายการประเมนิ และเกณฑ์การประเมนิ ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ ทกั ษะกระบวนการ รายการประเมิน ดี (3) เกณฑก์ ารประเมนิ ควรปรับปรงุ (1) ทางวิทยาศาสตร์ สามารถสงั เกตและ พอใช้ (2) สามารถสังเกตและ S1 การสังเกต การสงั เกตและ บรรยายรายละเอยี ด บรรยายรายละเอียดของ บรรยายรายละเอียด และบรรยายเกีย่ วกับ สามารถสงั เกตและ ขอ้ มูลเก่ยี วกับการ เก่ียวกบั การมองเหน็ การมองเหน็ บรรยายรายละเอียดของ มองเหน็ แหล่งกำเนิดแสง แหลง่ กำเนิดแสงใน ข้อมลู เกีย่ วกบั การ มองเหน็ แหลง่ กำเนดิ แบบจำลองจาก แหล่งกำเนิดแสงใน แสงในแบบจำลองจาก ในแบบจำลองจาก บริเวณเงามืด เงามวั แบบจำลองจาก บริเวณเงามืด เงามวั และ บรเิ วณเงามืด เงามวั และ และนอกบรเิ วณเงา บริเวณเงามดื เงามวั นอกบริเวณเงาได้ถูกต้อง นอกบรเิ วณเงาได้ถูกต้อง จากการชแ้ี นะของครู เพียงบางส่วน และนอกบรเิ วณเงา หรอื ผอู้ ่นื หรอื มกี าร แมว้ ่าจะได้รับคำชแ้ี นะ ไดถ้ ูกตอ้ งดว้ ยตนเอง เพ่มิ เติมความคิดเหน็ จากครูหรือผู้อน่ื โดยไม่เพ่ิมเติมความ คิดเห็น S5 การหา การระบุ สามารถระบุ สามารถระบุ สามารถระบุ ความสัมพนั ธ์ ความสมั พนั ธ์ระหวา่ ง ระหวา่ งสเปซ ความสมั พนั ธร์ ะหว่าง ความสัมพนั ธ์ระหว่าง ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ ง การมองเห็นรูปรา่ งของ กับสเปซ แหล่งกำเนิดแสงกับ การมองเห็นรปู ร่าง การมองเห็นรูปร่าง การมองเหน็ รปู ร่างของ ของแหล่งกำเนิดแสง ของแหล่งกำเนดิ แสง แหลง่ กำเนดิ แสงกบั กับตำแหนง่ ของ กับตำแหน่งของ ตำแหนง่ ของผสู้ งั เกต ตำแหน่งของผูส้ งั เกตเมอ่ื ผ้สู ังเกตเม่อื อยู่ ผูส้ ังเกตเมื่ออยู่ เมอื่ อยบู่ ริเวณเงามดื อยู่บริเวณเงามืด เงามัว บริเวณเงามดื เงามวั บรเิ วณเงามดื เงามวั เงามัว และนอกบรเิ วณ และนอกบรเิ วณเงาได้ และนอกบรเิ วณเงา และนอกบริเวณเงา เงาได้อยา่ งถูกต้อง จาก เพยี งบางส่วนแมว้ า่ จะได้ ไดอ้ ยา่ งถูกต้องได้ การช้ีแนะของครูหรอื รับคำชแี้ นะจากครูหรือ ด้วยตนเอง ผ้อู นื่ ผอู้ ่ืน ⎯ สถาบันส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คมู่ ือครูรายวิชาพนื้ ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 230 ทกั ษะกระบวนการ รายการประเมนิ ดี (3) เกณฑก์ ารประเมนิ ควรปรบั ปรุง (1) ทางวิทยาศาสตร์ สามารถลงความเห็น พอใช้ (2) ไมส่ ามารถลงความเห็น จากข้อมูลได้วา่ เมื่อ จากข้อมลู ได้วา่ เมอ่ื S8 การลงความเหน็ การลงความเห็นจาก สงั เกตดวงอาทติ ย์ สามารถลงความเหน็ จาก สังเกตดวงอาทติ ย์จาก จากบรเิ วณตา่ ง ๆ จะ ข้อมลู ไดว้ ่าเม่ือสังเกต บรเิ วณตา่ ง ๆ จะ จากข้อมูล ขอ้ มลู เกย่ี วกับรูปร่าง มองเห็นดวงอาทติ ย์มี ดวงอาทิตยจ์ ากบริเวณ มองเหน็ ดวงอาทติ ย์มี รูปร่างแตกตา่ งกัน ตา่ ง ๆ จะมองเหน็ ดวง รูปรา่ งแตกต่างกัน โดย ของดวงอาทติ ย์ทคี่ น โดยคนท่อี ยู่บริเวณ อาทิตย์มีรูปร่างแตกตา่ ง คนทอี่ ยบู่ ริเวณเงามดื จะ เงามดื จะเห็น กนั โดยคนทอี่ ยูบ่ ริเวณ เหน็ สุริยุปราคาเตม็ ดวง บนโลกมองเห็นเมอ่ื สรุ ยิ ปุ ราคาเตม็ ดวง เงามดื จะเห็นสรุ ิยปุ ราคา คนทอี่ ยูบ่ รเิ วณเงามวั จะ คนที่อยบู่ ริเวณเงามัว เต็มดวง คนท่ีอย่บู รเิ วณ เหน็ สรุ ิยุปราคาบางส่วน อยู่ในบริเวณเงามดื จะเห็นสุรยิ ุปราคา เงามัว จะเห็นสรุ ิยปุ ราคา สว่ นคนที่อย่นู อกบริเวณ บางส่วน สว่ นคนที่ บางสว่ น ส่วนคนทอี่ ยู่ เงาจะไม่เห็นสรุ ยิ ปุ ราคา เงามัว และนอก อยนู่ อกบริเวณเงาจะ นอกบริเวณเงาจะไมเ่ ห็น แมว้ ่าจะไดร้ บั คำช้แี นะ ไมเ่ ห็นสรุ ิยปุ ราคาได้ สุรยิ ปุ ราคาได้อยา่ ง จากครูหรอื ผู้อ่นื บริเวณเงาจากการ อยา่ งถูกต้อง ไดด้ ว้ ย ถูกต้อง จากการช้แี นะ ตนเอง ของครูหรือผูอ้ ่นื สามารถตีความหมาย สังเกตแบบจำลอง สามารถตีความหมาย ข้อมลู จากการทำ สามารถตีความหมาย กจิ กรรมและลงข้อสรปุ S13 การ การตคี วามหมาย ข้อมลู จากการทำ ข้อมลู จากการทำ ไดว้ า่ สรุ ยิ ปุ ราคาเกิดจาก ตีความหมายข้อมูล ขอ้ มลู จากการทำ กจิ กรรมและลงข้อสรุป การทโี่ ลกและดวงจันทร์ และลงข้อสรุป กจิ กรรมและลง กจิ กรรมและลง ได้ว่าสุรยิ ุปราคาเกิดจาก โคจรมาอยูใ่ นแนว ขอ้ สรปุ ไดว้ ่า การท่โี ลกและดวงจนั ทร์ เส้นตรงเดียวกันกบั สรุ ิยุปราคาเกดิ จาก ขอ้ สรปุ ได้วา่ โคจรมาอยใู่ นแนว ดวงอาทติ ย์ โดย การที่โลกและ เสน้ ตรงเดยี วกนั กับ ดวงจนั ทรอ์ ยู่ตรงกลาง ดวงจันทร์โคจรมาอยู่ สุรยิ ปุ ราคาเกดิ จาก ดวงอาทติ ย์ โดย เม่ือเงาของดวงจันทร์ ในแนวเส้นตรง ดวงจนั ทรอ์ ยตู่ รงกลาง ทอดมายังโลก ทำให้คน เดยี วกันกบั การทโี่ ลกและ เมื่อเงาของดวงจนั ทร์ บนโลกทอี่ ยู่บริเวณเงา ดวงอาทติ ย์ โดย ทอดมายงั โลก ทำให้คน มองเห็นดวงอาทติ ย์มืด ดวงจันทร์อยู่ตรง ดวงจนั ทร์โคจรมาอยู่ บนโลกท่ีอยบู่ ริเวณเงา กลาง เมื่อเงาของ มองเห็นดวงอาทติ ย์มดื ดวงจนั ทรท์ อดมายงั ในแนวเสน้ ตรง เดียวกนั กบั ดวงอาทิตย์ โดย ดวงจันทร์อยู่ตรงกลาง เมอ่ื เงาของดวงจันทร์ ทอดมายังโลก ทำให้ สถาบันสง่ เสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

231 คู่มอื ครรู ายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์ ป.6 เล่ม 2 | หน่วยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ ทักษะกระบวนการ รายการประเมนิ เกณฑ์การประเมนิ ทางวิทยาศาสตร์ ดี (3) พอใช้ (2) ควรปรับปรงุ (1) โลก ทำให้คนบนโลก คนบนโลกที่อยู่ ไปได้ จากการช้แี นะของ ไปแตล่ งข้อสรปุ ได้เพียง ที่อยู่บริเวณเงา บริเวณเงามองเห็น ครแู ละผ้อู ่นื บางสว่ น แม้วา่ จะได้ มองเห็นดวงอาทติ ย์ ดวงอาทติ ย์มดื ไปได้ รับคำช้แี นะจากครูหรือ มืดไป ดว้ ยตนเอง ผู้อ่นื S14 การสร้าง การสรา้ งแบบจำลอง สามารถสรา้ ง สามารถสรา้ งแบบจำลอง สามารสร้างแบบจำลอง แบบจำลอง เพื่ออธบิ ายการเกิด แบบจำลองและ สุริยุปราคา โดยใช้ อธบิ ายการเกดิ และอธบิ ายการเกิด และอธิบายการเกดิ แบบจำลองที่สร้างขึ้น สุริยุปราคาโดยใช้ สุริยปุ ราคาโดยใช้ สรุ ยิ ุปราคาโดยใช้ แบบจำลองท่สี รา้ ง ขน้ึ ไดถ้ ูกต้อง ด้วย แบบจำลองที่สร้างข้นึ ได้ แบบจำลองท่สี ร้างขน้ึ ได้ ตนเอง ถูกต้องจากการช้แี นะ ถูกต้องบางสว่ นแม้วา่ จะ จากครหู รือผู้อืน่ ได้รบั การชแ้ี นะจากครู หรือผูอ้ ื่น ตาราง รายการประเมนิ และเกณฑ์การประเมนิ ทักษะแห่งศตวรรษที่ 21 ทักษะแห่ง รายการประเมิน เกณฑ์การประเมิน ศตวรรษท่ี 21 การนำเสนอขอ้ มลู จาก ดี (3) พอใช้ (2) ควรปรบั ปรงุ (1) C4 การส่อื สาร การสงั เกตและอภปิ ราย เก่ียวกับการเกิด สามารถนำเสนอข้อมูล สามารถนำเสนอขอ้ มูล สามารถนำเสนอ สรุ ยิ ุปราคาโดยใช้ แบบจำลอง จากการสังเกตและ จากการสงั เกตและ ขอ้ มลู จากการสังเกต อภิปรายเก่ียวกบั การ อภิปรายเก่ยี วกบั การ และอภปิ รายเกยี่ วกับ เกดิ สรุ ิยุปราคา โดยใช้ เกิดสุริยปุ ราคา โดยใช้ การเกดิ สุรยิ ุปราคา แบบจำลอง เพอื่ ให้ แบบจำลองเพอ่ื ให้ผ้อู ่ืน โดยใชแ้ บบจำลอง ผ้อู ่นื เข้าใจได้ถูกต้อง เข้าใจได้ถกู ต้อง จาก เพ่อื ใหผ้ ู้อ่ืนเข้าใจได้ ดว้ ยตนเอง การช้แี นะของครูหรอื ถกู ต้องบางสว่ น ผู้อน่ื แม้ว่าจะได้รบั คำ ชแ้ี นะจากครหู รือ ผอู้ ืน่ ⎯ สถาบันส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คมู่ อื ครรู ายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 232 ทักษะแห่ง รายการประเมนิ ดี (3) เกณฑ์การประเมนิ ควรปรบั ปรุง (1) ศตวรรษท่ี 21 สามารถทำงานรว่ มกับ สามารถทำงานรว่ มกบั C5 ความร่วมมอื ทำงานรว่ มกบั ผู้อื่นในการ ผอู้ ่ืนในการสรา้ ง พอใช้ (2) ผอู้ น่ื ในการสรา้ ง สร้างแบบจำลองและ แบบจำลองและ สามารถทำงานรว่ มกบั แบบจำลองและ อภปิ รายเก่ียวกับการเกดิ อภปิ รายเกีย่ วกบั การ ผอู้ ื่นในการสร้าง อภิปรายเกยี่ วกบั การ สุริยปุ ราคา รวมทง้ั เกิดสรุ ิยุปราคา รวมท้ัง แบบจำลองและ เกิดสรุ ิยุปราคาในบาง ยอมรับความคิดเหน็ ของ ยอมรับความคดิ เห็น อภปิ รายเกีย่ วกบั การ ชว่ งเวลาท่ที ำกิจกรรม ผอู้ นื่ ของผู้อ่ืน ตลอด เกิดสุรยิ ปุ ราคา รวมทัง้ ทงั้ นี้ต้องอาศยั การ ช่วงเวลาของการทำ ยอมรบั ความคดิ เหน็ กระตนุ้ จากครหู รือผอู้ ืน่ กิจกรรม ของผู้อื่น ในบาง ช่วงเวลาทีท่ ำกจิ กรรม สถาบนั ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

233 ค่มู อื ครรู ายวิชาพนื้ ฐานวทิ ยาศาสตร์ ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ กิจกรรมที่ 2.3 จันทรุปราคาเกิดขึ้นได้ อย่างไร กิจกรรมนี้นักเรียนจะได้สรา้ งแบบจำลองการเกิด จันทรุปราคาจากวสั ดุที่หาไดง้ ่าย การสงั เกตดวงจนั ทร์จาก แบบจำลอง เม่ือดวงจนั ทร์โคจรเขา้ สู่บริเวณเงามืด เงามวั และบริเวณที่ไมเ่ กิดเงา และอธบิ ายการเกดิ ปรากฏการณ์ จันทรุปราคาโดยใชแ้ บบจำลอง เวลา 1 ชวั่ โมง จุดประสงค์การเรียนรู้ ทำกิจกรรมนี้เพื่อสร้างแบบจำลองและอธิบายการเกิด ปรากฏการณจ์ นั ทรุปราคา วัสดุ อปุ กรณ์สำหรับทำกจิ กรรม สง่ิ ท่ีครตู อ้ งเตรยี ม/กลุ่ม 1. ดินน้ำมัน 1 ก้อน 2. ไฟฉาย 1 กระบอก 3. ไม้เสียบ 1 อัน ทักษะแห่งศตวรรษที่ 21 4. คลิปหูขาว 2 อัน C4 การสอ่ื สาร C5 ความรว่ มมือ 5. กระดาษแข็งเทาขาว ขนาด A4 1 แผน่ สื่อการเรียนรู้และแหล่งเรียนรู้ ทกั ษะกระบวนการทางวทิ ยาศาสตร์ 1. หนังสอื เรียน ป.6 เล่ม 2 หนา้ 101-105 S1 การสังเกต 2. แบบบันทกึ กิจกรรม ป.6 เลม่ 2 หน้า 81-85 3. วดี ทิ ัศนต์ วั อย่างการปฏิบตั กิ ารวทิ ยาศาสตรส์ ำหรบั ครู S5 การหาความสัมพนั ธ์ระหว่างสเปซกบั เวลา เรอื่ ง สุรยิ ุปราคาและจันทรุปราคาเกดิ ขึ้นได้อยา่ งไร S8 การลงความเหน็ จากข้อมูล http://ipst.me/9488 S13 การตีความหมายข้อมลู และลงขอ้ สรปุ S14 การสร้างแบบจำลอง ⎯ สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

ค่มู ือครูรายวิชาพนื้ ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 234 แนวการจดั การเรียนรู้ ใ น ก า ร ท บ ท ว น ค ว า ม รู้ พื้นฐาน ครูควรให้เวลานักเรียน 1. ทบทวนความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับปรากฏการณ์สุริยุปราคา และตรวจสอบ คดิ อยา่ งเหมาะสม รอคอยอย่าง ความรู้เดมิ เกยี่ วกบั ปรากฏการณจ์ ันทรปุ ราคา โดยใชค้ ำถาม ดงั นี้ อดทน นักเรียนต้องตอบคำถาม 1.1 ปรากฏการณ์สุริยปุ ราคาเกิดขึ้นได้อย่างไร (สุริยุปราคาเกิดจากการ เหล่านี้ไดถ้ ูกตอ้ ง หากตอบไม่ได้ ที่โลกและดวงจันทร์โคจรมาอยู่ในแนวเส้นตรงเดียวกันกับ หรือลืมครูต้องให้ความรู้ท่ี ดวงอาทิตย์ โดยดวงจันทร์อยู่ระหว่างดวงอาทิตย์และโลก เมื่อดวง ถูกต้องทันที จันทร์บังแสงจากดวงอาทิตย์ ทำให้เกิดเงาของดวงจันทร์ทอดไปยัง โลก คนบนโลกที่อยู่บริเวณเงามองเหน็ ปรากฏการณส์ รุ ยิ ปุ ราคา) ขอ้ เสนอแนะเพ่มิ เติม 1.2 ปรากฏการณ์จันทรุปราคาเกิดขึ้นได้อย่างไร (นักเรียนตอบได้ตาม ความคดิ ของตนเอง) ขณะนักเรียนทำกิจกรรมเพื่อให้เกิดเงามืด และเงามัวปรากฏบนฉาก ครูอาจช่วยขยับ 2. นักเรียนอ่านชื่อกิจกรรม และทำเป็นคิดเป็น จากนั้นร่วมกันอภิปราย ตำแหน่งดินน้ำมัน และกำชับให้นักเรียน เพื่อตรวจสอบความเข้าใจเกี่ยวกับจุดประสงค์ในการทำกิจกรรม โดยใช้ วางไฟฉาย ดินน้ำมันและลูกโลกให้อยู่ใน คำถาม ดังนี้ แนวเดียวกัน โดยสามารถปรับความสูงของ 2.1 กิจกรรมนี้นักเรียนจะได้เรียนเรื่องอะไร (การเกิดปรากฏการณ์ ไฟฉายหรอื ปรบั ระดบั ของดนิ นำ้ มันได้ จนั ทรุปราคา) 2.2 นักเรียนจะได้เรียนรู้เรื่องนี้ด้วยวิธีใด (สร้างแบบจำลองการเกิด ปรากฏการณจ์ นั ทรุปราคา) 2.3 เมื่อเรียนแล้วนักเรียนจะทำอะไรได้ (อธิบายการเกิดปรากฏการณ์ จันทรุปราคาโดยใช้แบบจำลอง) 3. นักเรียนบันทึกจุดประสงค์ลงในแบบบันทึกกิจกรรม หน้า 77 และอ่าน สงิ่ ทต่ี ้องใช้ในการทำกจิ กรรม 4. นักเรียนอ่านทำอย่างไร ทีละข้อ โดยครูใช้วิธีฝึกทักษะการอ่านท่ี เหมาะสมกบั ความสามารถของนักเรียน จากน้นั ครูตรวจสอบความเข้าใจ เกี่ยวกับวิธีการทำกิจกรรม จนนักเรียนเข้าใจลำดับการทำกิจกรรม โดย ใชค้ ำถามดังน้ี 4.1 นักเรียนต้องสร้างแบบจำลองเกี่ยวกับเรื่องอะไร (สร้างแบบจำลอง เกย่ี วกับการเกิดปรากฏการณ์จนั ทรปุ ราคา) 4.2 นักเรียนต้องอภิปรายเกี่ยวกับสิ่งใดเป็นลำดับแรก (อภิปรายว่า ไฟฉาย ดินน้ำมันก้อนใหญ่ และดินน้ำมันก้อนเล็กใช้แทนสิ่งใดใน การเกิดปรากฏการณ์จนั ทรปุ ราคา) สถาบนั สง่ เสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

235 คูม่ ือครรู ายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์ ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 4.3 เมื่อนักเรียนจัดอุปกรณจ์ นเกดิ เงามืดและเงามวั บนฉากแล้ว จากรูป ทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์และ ข้อ 3 นกั เรยี นตอ้ งทำอะไรตอ่ ไปและสังเกตอะไรบา้ ง (ค่อย ๆ เลื่อน ทักษะแห่งศตวรรษที่ 21 ที่นักเรียนจะได้ ดินน้ำมันก้อนเล็กหรือดวงจันทร์เข้าไปในเงามัวและเงามืดของโลก ฝกึ จากการทำกิจกรรม ดังรูป จากนั้น สังเกตลักษณะของแสงที่ตกลงบนดินน้ำมันก้อนเล็ก ขณะท่ีดนิ น้ำมนั ก้อนเล็กอยนู่ อกบริเวณเงา อยใู่ นบรเิ วณเงา จนออก S1 การสงั เกตและบอกลักษณะของแสงทต่ี ก จากบริเวณเงาอกี ด้าน) กระทบบนดนิ น้ำมนั กอ้ นเลก็ เมอ่ื อยู่ในบริเวณ เงามดื เงามวั และนอกบริเวณเงา 4.4 ขั้นสุดท้ายนักเรียนต้องอภิปรายเกี่ยวกับสิ่งใด (อภิปรายเกี่ยวกับ รูปร่างของดวงจันทร์ที่คนบนโลกมองเห็นเมื่อดวงจันทร์อยู่ใน S5 การระบคุ วามสมั พนั ธร์ ะหวา่ งสเปซกบั สเปซ บริเวณต่าง ๆ ของเงา พร้อมทั้งระบุชื่อปรากฏการณ์จันทรุปราคา โดยระบคุ วามสมั พันธ์ระหว่างการได้รับแสง แต่ละแบบ โดยครูอาจเขียนชื่อปรากฏการณ์จันทรุปราคาแบบต่าง ๆ จากไฟฉายของดนิ นำ้ มันก้อนเลก็ เมอื่ อย่ใู น บนกระดาน ดังนี้ จันทรุปราคาเต็มดวง จันทรุปราคาบางส่วน บริเวณเงามดื เงามัว และนอกบรเิ วณเงา จันทรุปราคาในเงามัว) S8 การลงความเห็นจากขอ้ มูลเกยี่ วกบั รปู ร่างของ 5. เมื่อนักเรียนเข้าใจวิธีการทำกิจกรรมในทำอย่างไร แล้วให้นักเรียนเร่ิม ดวงจนั ทรท์ ่ีคนบนโลกมองเหน็ เมอ่ื อย่ใู น ปฏบิ ตั ติ ามข้นั ตอนการทำกิจกรรม ตำแหน่งเงามืด เงามวั และนอกบริเวณเงาจาก การสังเกตแบบจำลอง 6. หลังจากทำกิจกรรมแล้ว นักเรียนร่วมกันอภิปรายผลการทำกิจกรรม ตามแนวคำถามดังนี้ S13 การตคี วามหมายข้อมูลจากการสงั เกตแสงที่ 6.1 จากแบบจำลอง ไฟฉาย ดนิ นำ้ มนั กอ้ นใหญ่ และดินน้ำมันก้อนเล็ก ตกลงบนดินนำ้ มนั ก้อนเล็กและลงข้อสรปุ แทนสิ่งใดในการเกิดปรากฏการณ์จันทรุปราคา (ไฟฉายแทนดวง เก่ยี วกับรูปรา่ งของดวงจันทร์ที่คนบนโลก อาทิตย์ ดินน้ำมันก้อนใหญ่แทนโลก และดินน้ำมันก้อนเล็กแทน มองเห็น ดวงจนั ทร)์ 6.2 จากแบบจำลอง นักเรียนคิดว่า กระดาษเทาขาวมีประโยชน์ S14 การสรา้ งแบบจำลองเพอ่ื อธบิ ายการเกดิ อยา่ งไร (ช่วยใหก้ ารมองเห็นเงามดื และเงามวั ชดั เจนข้ึน) ปรากฏการณจ์ ันทรปุ ราคา C4 การนำเสนอขอ้ มลู จากการสังเกตและอภปิ ราย เกี่ยวกับการเกดิ ปรากฏการณ์จันทรุปราคา โดยใช้แบบจำลอง C5 การทำงานรว่ มกับผ้อู ื่นในการสร้างแบบจำลอง และอภิปรายเกยี่ วกบั การเกดิ ปรากฏการณ์ จันทรปุ ราคา ⎯ สถาบนั ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี

ค่มู อื ครูรายวิชาพนื้ ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 236 6.3 เมอื่ เล่ือนดินน้ำมันก้อนเล็กเข้าไปในเงามดื และเงามัวของดินน้ำมัน ถ้านักเรียนไม่สามารถตอบ ก้อนใหญ่ ดินน้ำมันก้อนเล็กได้รับแสงแตกต่างกันหรือไม่ อย่างไร คำถามหรืออภิปรายได้ตามแนว (การได้รับแสงแตกต่างกัน โดยเมื่อดินน้ำมันก้อนเล็กค่อย ๆ คำตอบ ครูควรให้เวลานักเรียน เคลื่อนเข้าไปในเงามวั ของดินนำ้ มนั ก้อนใหญโ่ ดยดินน้ำมันก้อนเล็ก คิดอย่างเหมาะสม รอคอยอย่าง จะยังได้รับแสงบางส่วน แต่ความสว่างจะลดลงจากตอนที่อยู่นอก อดทน และรับฟังแนวความคิด บริเวณเงา และเมื่อค่อย ๆ เลื่อนดินน้ำมันเข้าไปในเงามืดจะเห็น ของนักเรยี น ดินน้ำมันเป็นเสีย้ ว โดยบริเวณส่วนมืดจะค่อย ๆ มากขึ้น ๆ จนมืด หมดทั้งก้อน และเมื่อเลื่อนดินน้ำมันต่อไป ดินน้ำมันบางส่วนเริ่ม ออกจากบริเวณเงามืดเข้าสู่บริเวณเงามัว ก็จะเห็นแสงตกบน ดินน้ำมันอีกครั้ง และความสว่างจะมากขึ้นเมื่อดินน้ำมันออกนอก บรเิ วณเงาทงั้ ก้อน) 6.4 จากแบบจำลอง เมื่อดวงจันทร์โคจรเข้าไปในบริเวณเงามัวและ เงามืดของโลก คนที่อยู่บนโลกจะมองเห็นดวงจันทร์แตกต่างกัน หรือไม่ เพราะเหตุใด (คนบนโลกจะเห็นแตกต่างกัน โดยขณะท่ี ดวงจันทร์อยู่ในเงามัว คนบนโลกจะยังมองเห็นดวงจันทร์เต็มดวง แต่สว่างน้อยลงคล้ายมีเมฆบาง ๆ บังดวงจันทร์ เมื่อดวงจันทร์ เริ่มเข้าไปในเงามืด คนบนโลกจะเริ่มมองเห็นดวงจันทร์เว้าแหว่ง หรือเป็นเสี้ยว และมืดไปทั้งดวงเมื่อดวงจันทร์เข้าไปในเงามืดทั้ง ดวง) 6.5 ขณะที่ดวงจันทร์อยู่ในบริเวณเงามัว เริ่มเข้าสู่เงามืด และอยู่ในเงา มืดทั้งดวง เราเรียกชื่อปรากฏการณ์จันทรุปราคาดังกล่าวว่า อยา่ งไร (เม่อื ดวงจนั ทร์อยใู่ นบรเิ วณเงามวั เรียกวา่ จนั ทรุปราคาใน เงามัว ดวงจันทร์เริ่มเข้าสู่เงามืด เรียกว่า จันทรุปราคาบางส่วน และเมื่อดวงจันทร์อยู่ในเงามืดทั้งดวง เรียกว่า จันทรุปราคาเต็ม ดวง) 6.6 การเกิดปรากฏการณ์จันทรุปราคาบางส่วนและจันทรุปราคาในเงา มัวแตกต่างกันอย่างไร (แตกต่างกัน คือ ขณะเกิดจันทรุปราคาใน เงามัว ซึ่งเป็นช่วงที่ดวงจันทร์อยู่ภายใต้เงามัวของโลก คนบนโลก จะยังคงมองเห็นดวงจนั ทร์เต็มดวงอยู่ เพียงแต่ความสว่างจะลดลง สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

237 ค่มู อื ครรู ายวิชาพืน้ ฐานวทิ ยาศาสตร์ ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ แต่ขณะเกิดจันทรุปราคาบางส่วน ซึ่งเป็นตำแหน่งที่ดวงจันทร์เริ่ม เข้าสเู่ งามืด คนบนโลกจะมองเห็นดวงจันทรเ์ ป็นเสยี้ ว) 6.7 ขณะเกิดปรากฏการณ์จันทรุปราคาตำแหน่งของดวงอาทิตย์ โลก และดวงจนั ทร์จะตอ้ งเปน็ อยา่ งไร (โลกและดวงจนั ทรโ์ คจรมาอยู่ใน แนวเส้นตรงเดียวกันกบั ดวงอาทิตย์ โดยโลกอยูร่ ะหว่างดวงอาทิตย์ และดวงจนั ทร)์ 6.8 การเกิดปรากฏการณ์สุริยุปราคาและปรากฏการณ์จันทรุปราคา เหมอื นและแตกต่างกนั อย่างไร ความเหมือนและความแตกต่าง ปรากฏการณส์ ุรยิ ุปราคา ปรากฏการณ์จนั ทรุปราคา การเรียงตวั ของดาว อยู่ในแนวเสน้ ตรงเดยี วกนั เหมอื นกัน อยใู่ นแนวเส้นตรงเดียวกนั โดยดวงจันทร์จะอย่ตู รงกลาง เหมอื นกัน โดยโลกจะอยูต่ รง ระหวา่ งดวงอาทิตยแ์ ละโลก กลางระหวา่ งดวงอาทติ ย์และ ดวงจันทร์ เวลาทเ่ี กดิ กลางวัน กลางคนื การเกดิ เงาของดวงจันทร์ทอดไปยังโลก ดวงจนั ทร์เคลอื่ นทผ่ี ่านเขา้ ไป ในเงาของโลก การมองเหน็ คนท่ีอยู่ในบริเวณเงาของดวงจนั ทร์ คนบนโลกทอ่ี ยู่ในเวลากลางคืน สามารถเห็นปรากฏการณ์ เห็นปรากฏการณ์จันทรุปราคา สุริยุปราคาได้ ได้พร้อมกนั 7. ครูเปิดโอกาสให้นักเรยี นซกั ถามในส่ิงที่อยากรู้เพิ่มเติมเกี่ยวกับการเกดิ จันทรุปราคา จากนั้นร่วมกันอภิปรายและลงข้อสรุปว่าจันทรุปราคา เกิดจากการที่โลกและดวงจันทร์โคจรมาอยู่ในแนวเส้นตรงเดียวกันกับ ดวงอาทิตย์ โดยโลกอยู่ระหว่างดวงอาทิตย์และดวงจันทร์ เมื่อ ดวงจนั ทรโ์ คจรเข้าไปในเงาของโลก คนบนโลกจะมองเห็นดวงจันทร์มืด ถ้าครูพบว่านักเรียนยังมี ไป (S13) แนวคิดคลาดเคลื่อนเกี่ยวกับ 8. นักเรียนตอบคำถามใน ฉันรู้อะไร และร่วมกันอภิปรายเพื่อให้ได้แนว การเกิดจันทรุปราคา ให้ร่วมกนั คำตอบที่ถูกต้อง อภิปรายจนนักเรียนมีแนวคิดที่ 9. นักเรียนอ่าน ส่ิงที่ไดเ้ รยี นรู้ และเปรยี บเทียบกบั ขอ้ สรุปของตนเอง ถูกตอ้ ง 10. ครูกระตุ้นให้นักเรียนฝึกตั้งคำถามเกี่ยวกับเรื่องที่สงสัยหรืออยากรู้ เพิ่มเติมใน อยากรู้อีกว่า จากนั้นครูอาจสุ่มนักเรียน 2 -3 คน นำเสนอ คำถามของตนเองหน้าชั้นเรียน จากนั้นนักเรียนร่วมกันอภิปราย เกี่ยวกับคำถามท่ีนำเสนอ ⎯ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

คูม่ อื ครูรายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 238 11. ครูนำอภิปรายเพื่อให้นักเรียนทบทวนว่าได้ฝึกทักษะกระบวนการทาง วิทยาศาสตรแ์ ละทักษะแหง่ ศตวรรษท่ี 21 อะไรบ้างและในขน้ั ตอนใด 12. นักเรียนร่วมกนั อ่านรู้อะไรในเร่ืองน้ี ในหนังสอื เรยี น หนา้ 106-109 ครู นำอภิปรายเพื่อนำไปสู่ข้อสรุปเกี่ยวกับสิ่งที่ได้เรียนรู้ในเรื่องนี้ จากน้ัน ครูกระตุ้นให้นักเรียนตอบคำถามในช่วงท้ายของเนื้อเรื่องดังนี้ การสังเกตปรากฏการณ์สุริยุปราคาและจันทรุปราคา ให้ปลอดภัยและ ชัดเจนยิ่งขึ้น อาจต้องอาศัยอุปกรณ์ช่วยสังเกต เช่น กล้องโทรทรรศน์ รู้หรือไมว่ ่า กลอ้ งโทรทรรศน์ เป็นเทคโนโลยีอวกาศ เทคโนโลยีอวกาศ คืออะไร และมีประโยชน์อย่างไร โดยให้นักเรียนร่วมกันอภิปรายและ ตอบคำถาม ซึ่งครูควรเนน้ ให้นักเรียนตอบคำถาม พร้อมอธิบายเหตผุ ล ประกอบและชักชวนให้นักเรยี นไปหาคำตอบร่วมกนั จากการเรียนเร่อื ง ต่อไป ความรู้เพม่ิ เติมสำหรับครู ขณะเกิดปรากฏการณ์จนั ทรุปราคาเต็มดวง เม่ือเงามืดของโลกทอดไปบนดวงจันทร์ทัง้ ดวง ท้ัง ๆ ท่ี บริเวณเงามืดเป็นบรเิ วณทีไ่ ม่มีแสงเขา้ ถึง แตเ่ มื่อดวงจันทร์เคลอื่ นที่ไปยังบรเิ วณดังกลา่ ว ดวงจนั ทร์กลบั ไมไ่ ดม้ ืดสนิททั้งดวงจนมองไม่เห็น แตจ่ ะมองเหน็ เปน็ สแี ดงอิฐ เพราะแสงจากดวงอาทิตย์ผ่านช้ันบรรยากาศ ของโลก แลว้ เกดิ การกระเจิงของแสง (Light scattering) ทำให้แสงสีแดงซ่ึงเปน็ แสงสีหน่ึงของแสงจาก ดวงอาทติ ยแ์ ละเป็นแสงที่มีความยาวคล่ืนมากตกลงบนดวงจันทร์เมื่อแสงสีแดงสะทอ้ นกลบั มายังโลกจึงทำ ให้คนบนโลกมองเห็นดวงจันทรเ์ ป็นสีแดงอฐิ ดงั รปู สถาบนั สง่ เสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

239 ค่มู อื ครูรายวิชาพืน้ ฐานวทิ ยาศาสตร์ ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ แนวคำตอบในแบบบนั ทึกกจิ กรรม สรา้ งแบบจำลองและอธิบายการเกดิ ปรากฏการณ์ จนั ทรปุ ราคา ดวงอาทิตย์ โลก ดวงจนั ทร์ เป็นแหล่งกำเนดิ แสง ไม่ใช่แหลง่ กำเนดิ แสงและ ไม่ใชแ่ หลง่ กำเนดิ แสงและ ขนาดใหญก่ ว่าดวงจนั ทร์ ขนาดเลก็ กวา่ โลก ⎯ สถาบนั ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี

ค่มู อื ครรู ายวิชาพื้นฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 240 จนั ทรปุ ราคาบางส่วน จนั ทรปุ ราคาเตม็ ดวง จนั ทรปุ ราคาบางสว่ น จนั ทรปุ ราคาในเงามัว ดวงจันทร์เตม็ ดวง สถาบนั สง่ เสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

241 ค่มู ือครูรายวิชาพื้นฐานวิทยาศาสตร์ ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ แตกตา่ งกัน โดยในเงามวั ดนิ นำ้ มันจะยังคงไดร้ บั แสงบางสว่ น แต่ความสวา่ งจะ ลดลงจากขณะท่ีอยู่นอกบรเิ วณเงา เมอื่ เล่ือนเขา้ ไปในเงามืดจะเหน็ ดนิ น้ำมัน เปน็ เส้ียว โดยบรเิ วณสว่ นมดื จะค่อย ๆ มากขนึ้ ๆ จนมดื หมดท้ังก้อน แตกต่างกัน โดยขณะทดี่ วงจันทรอ์ ย่ใู นเงามัว คนบนโลกจะยงั มองเห็นดวงจนั ทร์เต็มดวง แตค่ วามสวา่ งลดลง และเมอ่ื ดวงจันทร์เริ่มสมั ผัสเงามดื คนบนโลกจะเรมิ่ มองเห็น ดวงจันทรเ์ วา้ แหว่งหรอื เปน็ เส้ยี ว และมืดไปทง้ั ดวงเมอ่ื ดวงจนั ทรเ์ ข้าไปในเงามดื ทั้งดวง แตกตา่ งกัน ขณะเกดิ จนั ทรปุ ราคาบางส่วน คนบนโลกจะมองเหน็ ดวงจนั ทร์เปน็ เสย้ี ว แตข่ ณะเกิดจันทรปุ ราคาในเงามัว คนบนโลกจะยงั คงมองเหน็ ดวงจนั ทร์ เตม็ ดวงอยู่ เพยี งแต่ความสว่างจะลดลง แตกต่างกนั ทีก่ ารเกิดจนั ทรุปราคาตำแหนง่ การเรยี งตวั ของดาวทั้ง 3 ดวง โดย โลกอยูร่ ะหวา่ งดวงอาทติ ย์และดวงจันทร์ แล้วดวงจนั ทรเ์ คลื่อนท่ผี ่านเข้ามาใน เงาของโลก สว่ นสุริยปุ ราคาดวงจนั ทร์จะอยตู่ รงกลาง เงาของดวงจันทรจ์ ึงทอด มายังโลก นอกจากนี้ ยงั มคี วามแตกต่างกนั ทีเ่ วลาเกดิ อีกด้วย โดยจนั ทรุปราคา จะเกิดในเวลากลางคนื สว่ นสุริยปุ ราคาจะเกิดในเวลากลางวนั ⎯ สถาบันสง่ เสริมการสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

ค่มู อื ครรู ายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยีอวกาศ 242 ปรากฏการณ์จันทรปุ ราคาเกดิ จากการท่ีโลกและ ดวงจันทร์โคจรมาอยใู่ นแนวเส้นตรงเดียวกนั กบั ดวงอาทติ ย์ โดยโลกอย่รู ะหว่างดวงอาทติ ย์และ ดวงจันทร์ เม่อื ดวงจนั ทร์โคจรผ่านเขา้ ไปในเงามวั ของโลก เรยี กวา่ จนั ทรปุ ราคาในเงามัว เมือ่ ดวงจันทร์เริม่ เขา้ สเู่ งามืด จะเห็นดวงจันทรเ์ ป็น เสี้ยวเรยี กวา่ จนั ทรปุ ราคาบางสว่ น เมื่อดวงจนั ทร์ เขา้ สู่เงามดื ไปท้งั ดวง เรยี กว่าจันทรุปราคาเต็มดวง ปรากฏการณ์จนั ทรุปราคาเกดิ จากการทีโ่ ลกและดวงจนั ทรโ์ คจรมาอยู่ในแนว เส้นตรงเดยี วกันกับดวงอาทิตย์ โดยโลกอย่รู ะหว่างดวงอาทติ ย์และดวงจันทร์ เมือ่ ดวงจันทร์โคจรผา่ นเข้าไปในเงาของโลก คนบนโลกจงึ มองเหน็ ดวงจนั ทร์มดื ไป สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

243 คูม่ ือครูรายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์ ป.6 เลม่ 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ คำถามของนักเรียนที่ตั้งตามความอยากรขู้ องตนเอง ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ✓ ⎯ สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คูม่ ือครูรายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 244 แนวการประเมินการเรียนรู้ การประเมินการเรยี นรู้ของนักเรยี นทำได้ ดงั น้ี 1. ประเมินความรเู้ ดิมจากการอภิปรายในชัน้ เรยี น 2. ประเมินการเรยี นรู้จากคำตอบของนกั เรยี นระหวา่ งการจัดการเรยี นรแู้ ละจากแบบบนั ทึกกจิ กรรม 3. ประเมินทักษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์และทักษะแหง่ ศตวรรษที่ 21 จากการทำกิจกรรมของนักเรยี น การประเมนิ จากการทำกจิ กรรมท่ี 2.3 จนั ทรปุ ราคาเกิดขนึ้ ไดอ้ ยา่ งไร รหัส สิ่งท่ีประเมิน คะแนน ทกั ษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ S1 การสงั เกต S5 การหาความสัมพันธร์ ะหวา่ งสเปซกบั สเปซ S8 การลงความเหน็ จากข้อมลู S13 การตคี วามหมายข้อมูลและลงข้อสรปุ S14 การสร้างแบบจำลอง ทกั ษะแห่งศตวรรษท่ี 21 C4 การสอ่ื สาร C5 ความรว่ มมอื รวมคะแนน สถาบันสง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

245 คู่มอื ครรู ายวิชาพ้ืนฐานวิทยาศาสตร์ ป.6 เล่ม 2 | หน่วยที่ 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยอี วกาศ ตาราง รายการประเมนิ และเกณฑ์การประเมนิ ทักษะกระบวนการทางวทิ ยาศาสตร์ ทักษะกระบวนการ รายการประเมนิ ดี (3) เกณฑ์การประเมนิ ควรปรบั ปรงุ (1) ทางวิทยาศาสตร์ สามารถสังเกตและ พอใช้ (2) สามารถสงั เกตและ บรรยายรายละเอียด บรรยายรายละเอยี ด S1 การสงั เกต การสังเกตและ ขอ้ มูลและบรรยาย สามารถสังเกตและ ขอ้ มลู และบรรยาย เก่ยี วกับการมองเหน็ บรรยายรายละเอียด เก่ียวกบั การมองเห็น บรรยายรายละเอยี ด ขอ้ มลู และบรรยาย เกย่ี วกบั การมองเห็น เกีย่ วกบั การมองเหน็ ดนิ น้ำมันก้อนเล็กใน แบบจำลองเมื่ออยู่ใน ดินน้ำมันก้อนเลก็ ใน ดนิ น้ำมนั ก้อนเลก็ ใน ดินน้ำมนั ก้อนเลก็ ใน แบบจำลองเม่ืออยใู่ น บริเวณเงามดื เงามัว แบบจำลองเมื่ออยใู่ น แบบจำลองเมื่ออยูใ่ น บรเิ วณเงามืด เงามัว และนอกบริเวณเงาได้ และนอกบรเิ วณเงา บรเิ วณเงามดื เงามวั บรเิ วณเงามืด เงามวั ถูกต้องเพยี งบางส่วน แม้ว่าจะไดร้ บั คำชี้แนะ และนอกบรเิ วณเงา และนอกบริเวณเงาได้ จากครูหรือผู้อื่น ไดถ้ ูกต้องด้วยตนเอง ถูกต้อง จากการช้ีแนะ สามารถระบุ ความสัมพันธร์ ะหว่าง โดยไม่เพ่ิมเติมความ ของครหู รอื ผู้อืน่ หรือมี การมองเหน็ รูปร่างกับ ตำแหน่งของดนิ น้ำมนั คดิ เหน็ การเพ่ิมเติมความ คดิ เหน็ S5 การหา การระบุ สามารถระบุ สามารถระบุ ความสมั พันธ์ ระหว่างสเปซ ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ ง ความสัมพนั ธ์ระหว่าง ความสมั พันธ์ระหว่าง กับสเปซ การมองเหน็ รปู ร่าง การมองเห็นรปู ร่าง การมองเห็นรปู ร่างกับ กบั ตำแหน่งของ กบั ตำแหน่งของ ตำแหน่งของดินนำ้ มนั ดินนำ้ มนั ก้อนเล็กใน ดนิ น้ำมันก้อนเล็กใน ก้อนเลก็ ในแบบจำลอง ก้อนเลก็ ในแบบจำลอง แบบจำลองเมื่ออยใู่ น แบบจำลองเมื่ออย่ใู น เม่อื อยูใ่ นบรเิ วณเงามดื เม่ืออย่ใู นบรเิ วณเงามดื บริเวณเงามดื เงามัว บรเิ วณเงามืด เงามวั เงามัว และนอกบริเวณ เงามัว และนอกบรเิ วณ และนอกบรเิ วณเงา และนอกบรเิ วณเงา เงาแล้วบอกข้อมลู ท่ีได้ เงาแลว้ บอกขอ้ มลู ทีไ่ ด้ แลว้ บอกข้อมลู ท่ีได้ จากการสังเกตได้ถกู ต้อง จากการสังเกตได้ถูกต้อง จากการสังเกตได้ จากการชแ้ี นะของครู เพียงบางสว่ น แม้วา่ จะ ถูกต้องด้วยตนเอง หรือผู้อ่นื ได้รับคำชี้แนะจากครู หรือผู้อื่น S8 การลงความเหน็ การลงความเหน็ จาก สามารถลงความเห็น สามารถลงความเห็นจาก ไมส่ ามารถลงความเหน็ จากข้อมลู ได้ว่า เม่ือ ขอ้ มลู ไดว้ า่ เม่อื จากข้อมูลไดว้ า่ เม่ือ จากข้อมูล ข้อมูลเกีย่ วกบั รปู ร่าง ดวงจนั ทร์เคลือ่ นท่ี ดวงจนั ทร์เคลือ่ นที่อยู่ ดวงจันทร์เคล่อื นที่อยู่ อยู่นอกบริเวณเงา นอกบริเวณเงา เข้าไปใน นอกบรเิ วณเงา เข้าไปใน ของดวงจันทร์ทค่ี น ⎯ สถาบนั ส่งเสรมิ การสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

คู่มือครรู ายวิชาพน้ื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 246 ทกั ษะกระบวนการ รายการประเมิน ดี (3) เกณฑก์ ารประเมนิ ควรปรบั ปรุง (1) ทางวิทยาศาสตร์ พอใช้ (2) บนโลกมองเห็นเม่ือ เข้าไปในบริเวณเงา บรเิ วณเงามัว และเงามดื บรเิ วณเงามัว และเงามดื ดวงจันทร์อยู่ใน มวั และเงามืด คน คนบนโลกจะมองเห็น คนบนโลกจะมองเหน็ ดวงจนั ทรม์ รี ปู ร่าง ดวงจันทร์มรี ปู ร่าง บรเิ วณเงามดื เงามัว บนโลกจะมองเห็น แตกตา่ งกนั โดยเม่อื แตกต่างกัน โดยเมื่อ ดวงจนั ทร์มรี ูปรา่ ง ดวงจนั ทรเ์ คลือ่ นที่เข้าไป ดวงจันทรเ์ คลอ่ื นที่เข้าไป และนอกบรเิ วณเงา แตกตา่ งกัน โดยเม่อื ในบริเวณเงามวั คนบน ในบริเวณเงามวั คนบน จากการสังเกต ดวงจันทรเ์ คลอื่ นที่ โลกจะเห็นจันทรปุ ราคา โลกจะเหน็ จันทรุปราคา แบบจำลอง เข้าไปในบรเิ วณเงา มัวคนบนโลกจะเหน็ ในเงามวั เมอ่ื ดวงจนั ทร์ ในเงามวั เมื่อดวงจันทร์ จันทรุปราคาในเงามัว เร่มิ เขา้ ไปในเงามืด คน เรมิ่ เขา้ ไปในเงามดื คน เมื่อดวงจันทร์เร่ิมเขา้ บนโลกจะเหน็ บนโลกจะเหน็ ไปในเงามดื คนบน จันทรุปราคาบางส่วน จนั ทรุปราคาบางสว่ น โลกจะเห็น และเมื่อดวงจันทร์เข้าไป และเม่ือดวงจนั ทร์เข้าไป จันทรปุ ราคาบางส่วน ในเงามืดท้ังดวง คนบน ในเงามืดทั้งดวง คนบน และเม่ือดวงจนั ทร์ โลกจะเหน็ จันทรปุ ราคา โลกจะเหน็ จนั ทรปุ ราคา เขา้ ไปในเงามืดท้ัง เตม็ ดวงได้อย่างถูกต้อง เตม็ ดวงแมว้ ่าจะได้รับคำ ดวง คนบนโลกจะ จากการช้แี นะของครู ชี้แนะจากครูหรือผ้อู ่ืน เห็นจันทรุปราคาเตม็ หรอื ผ้อู น่ื ดวงได้อยา่ งถูกตอ้ ง ไดด้ ้วยตนเอง S13 การ การตคี วามหมาย สามารถตคี วามหมาย สามารถตีความหมาย สามารถตคี วามหมาย ข้อมูลจากการทำ ข้อมูลจากการทำ ข้อมลู จากการทำกิจกรรม ตคี วามหมายข้อมลู ข้อมลู จากการทำ กจิ กรรมและลง กจิ กรรมและลงข้อสรปุ ไดว้ ่าจันทรปุ ราคาเกดิ จาก และลงข้อสรุป กจิ กรรมและลง ขอ้ สรปุ ไดว้ ่า ข้อสรปุ ได้ว่า ได้ว่าจนั ทรุปราคาเกดิ การท่โี ลกและดวงจนั ทร์ จนั ทรุปราคาเกิดจาก จันทรุปราคาเกิดจาก จากการท่ีโลกและ โคจรมาอยู่ในแนวเสน้ ตรง การท่ีโลกและดวงจันทร์ การทโ่ี ลกและดวงจันทร์ ดวงจันทร์โคจรมาอยู่ใน เดียวกนั กับดวงอาทติ ย์ โคจรมาอยู่ในแนว โคจรมาอยู่ในแนว แนวเส้นตรงเดียวกนั กบั โดยโลกอยรู่ ะหวา่ ง เสน้ ตรงเดียวกันกับ เส้นตรงเดียวกันกับ ดวงอาทติ ย์ โดยโลกอยู่ ดวงอาทิตย์และดวงจนั ทร์ ดวงอาทิตย์ โดยโลกอยู่ ดวงอาทติ ย์ โดยโลกอยู่ ระหวา่ งดวงอาทิตย์และ เม่ือดวงจนั ทร์โคจรเข้าไป ระหว่างดวงอาทิตย์และ ระหวา่ งดวงอาทิตย์และ ดวงจันทร์ เมอื่ ดวงจันทร์ ในเงาของโลก คนบนโลก สถาบันสง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

247 คู่มือครูรายวิชาพ้ืนฐานวิทยาศาสตร์ ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยท่ี 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ ทักษะกระบวนการ รายการประเมนิ เกณฑ์การประเมิน ทางวิทยาศาสตร์ ดี (3) พอใช้ (2) ควรปรบั ปรุง (1) ดวงจันทร์ เมื่อ ดวงจันทร์ โคจรเข้าไปในเงาของ จงึ มองเหน็ ดวงจนั ทร์มดื ไป เมื่อดวงจันทร์โคจรเขา้ ดวงจันทร์โคจรเขา้ ไปใน โลก คนบนโลกจึง แตล่ งขอ้ สรปุ ได้เพยี ง ไปในเงาของโลก คนบน เงาของโลก คนบนโลกจึง มองเห็นดวงจันทร์มดื ไป บางสว่ น แม้ว่าจะได้รบั คำ โลกจึงมองเหน็ มองเห็นดวงจันทร์มืด ได้ จากการชแ้ี นะจากครู ชี้แนะจากครหู รอื ผู้อื่น ดวงจันทร์มดื ไป ไปไดด้ ว้ ยตนเอง และผอู้ ืน่ S14 การสรา้ ง การสรา้ งแบบจำลอง สามารถสรา้ ง สามารถสร้างแบบจำลอง สามารถสรา้ งแบบจำลอง แบบจำลอง และอธิบายการเกดิ แบบจำลองและ จันทรุปราคา โดยใช้ อธบิ ายการเกิด และอธิบายการเกดิ และอธบิ ายการเกดิ แบบจำลองทส่ี รา้ งขึ้น จันทรุปราคาโดยใช้ จนั ทรุปราคาโดยใช้ จนั ทรุปราคาโดยใช้ แบบจำลองที่สร้าง ข้นึ ได้ถูกต้อง ดว้ ย แบบจำลองที่สร้างขนึ้ แบบจำลองท่ีสรา้ งขนึ้ ตนเอง ได้ถูกตอ้ งจากการชแี้ นะ ได้ถูกต้องบางส่วนแมว้ ่า จากครหู รอื ผู้อืน่ จะได้รบั การช้ีแนะจาก ครหู รือผู้อ่นื ⎯ สถาบันสง่ เสรมิ การสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คมู่ ือครรู ายวิชาพ้นื ฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หนว่ ยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 248 ตาราง รายการประเมินและเกณฑ์การประเมนิ ทักษะแหง่ ศตวรรษที่ 21 ทกั ษะแห่ง รายการประเมิน เกณฑก์ ารประเมนิ ศตวรรษท่ี 21 C4 การส่อื สาร ดี (3) พอใช้ (2) ควรปรับปรงุ (1) C5 ความรว่ มมอื การนำเสนอข้อมูลจาก สามารถนำเสนอขอ้ มูล สามารถนำเสนอข้อมลู สามารถนำเสนอ การสงั เกตและอภปิ ราย จากการสงั เกตและ จากการสังเกตและ ข้อมลู จากการสงั เกต เกยี่ วกับการเกดิ อภิปรายเกย่ี วกบั การ อภปิ รายเกีย่ วกบั การ และอภิปรายเกย่ี วกับ จนั ทรุปราคา โดยใช้ เกิดจันทรปุ ราคา โดย เกดิ จนั ทรุปราคา โดย การเกดิ จันทรปุ ราคา แบบจำลองเพือ่ ให้ผอู้ น่ื ใชแ้ บบจำลอง เพื่อให้ ใชแ้ บบจำลองเพื่อให้ โดยใชแ้ บบจำลอง เขา้ ใจ ผ้อู นื่ เขา้ ใจไดด้ ้วย ผอู้ น่ื เข้าใจได้ จากการ เพื่อใหผ้ ู้อน่ื เขา้ ใจได้ ตนเอง ชี้แนะของครหู รือผอู้ ืน่ บางสว่ น แม้ว่าจะได้ รับคำชี้แนะจากครู หรือผอู้ ่นื การทำงานร่วมกับผูอ้ ่นื ใน สามารถทำงานรว่ มกบั สามารถทำงานร่วมกบั สามารถทำงานรว่ มกับ การสรา้ งแบบจำลองและ ผู้อื่นในการสร้าง ผู้อ่ืนในการสร้าง ผอู้ นื่ ในการสรา้ ง อภปิ รายเก่ียวกับการเกิด แบบจำลองและ แบบจำลองและ แบบจำลองและ จันทรุปราคา รวมท้ัง อภิปรายเก่ยี วกับการ อภปิ รายเกย่ี วกับการ อภิปรายเกย่ี วกบั การ ยอมรบั ความคดิ เห็นของ เกดิ จันทรปุ ราคา เกดิ จนั ทรปุ ราคา เกดิ จนั ทรปุ ราคาใน ผู้อื่น รวมท้ังยอมรับความ รวมทงั้ ยอมรบั ความ บางชว่ งเวลาที่ทำ คิดเหน็ ของผู้อ่ืน ตลอด คิดเห็นของผ้อู ่นื ใน กจิ กรรม ทงั้ น้ตี ้องอาศยั ชว่ งเวลาที่ทำกจิ กรรม บางชว่ งเวลาที่ทำ การกระตนุ้ จากครหู รือ กิจกรรม ผู้อน่ื สถาบนั ส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

249 ค่มู อื ครูรายวิชาพื้นฐานวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ กิจกรรมท้ายบทท่ี 1 เงาและอปุ ราคา (1 ช่ัวโมง) 1. ครูให้นักเรียนวาดรูปหรือเขียนสรุปสิ่งที่ได้เรียนรู้จากบทนี้ ในแบบบันทึก กิจกรรม หนา้ 86 2. นักเรียนตรวจสอบการสรุปสิ่งที่ได้เรียนรู้ของตนเองโดยเปรียบเทียบกับ แผนภาพในหวั ขอ้ รู้อะไรในบทน้ี ในหนงั สือเรียน หน้า 110-111 3. นักเรียนกลับไปตรวจสอบคำตอบของตนเองในสำรวจความรู้ก่อนเรียน ใน แบบบันทึกกิจกรรม หน้า 63-64 อีกครั้ง ถ้าคำตอบของนักเรียนไม่ถูกต้อง ให้ขีดเส้นทับข้อความเหล่านั้น แล้วแก้ไขให้ถูกต้อง นอกจากนี้ครูอาจนำ คำถามในรูปนำบทในหนังสือเรียน หน้า 74 มาร่วมกันอภิปรายคำตอบอีก ครงั้ ดงั นี้ 1. ในเวลากลางคืนที่ไม่มีแสงไฟหรือแสงสะท้อนจากดวงจันทร์ หรือ ในเวลากลางวันขณะเกิดสุริยุปราคาเต็มดวง เราจะยังสังเกตเห็น เงาของสิ่งต่าง ๆ ได้หรือไม่ (ไม่สามารถเห็นเงาของสิ่งต่าง ๆ ได้ เพราะไมม่ ีแหล่งกำเนิดแสง) 2. เงาเกิดขึ้นได้อย่างไร และต้องมีองค์ประกอบอะไรบ้างจึงเกิดเงาได้ (เงาเกดิ จากการท่วี ัตถุทึบแสงไปก้ันทางเดินของแสง ทำให้เกิดเงาท่ี มีรปู รา่ งคลา้ ยวตั ถุด้านที่ไปก้ันทางเดินของแสงตกลงบนฉาก ดังนั้น องค์ประกอบของการเกิดเงา ได้แก่ แหล่งกำเนิดแสง วัตถุที่ไปก้ัน ทางเดินของแสง และฉาก) 3. ปรากฏการณ์สุริยุปราคาและจันทรุปราคาเกี่ยวข้องกับเงาหรือไม่ และเกิดขึ้นได้อย่างไร (ปรากฏการณ์สุริยุปราคาและจันทรุปราคา เกี่ยวข้องกับเงา เมื่อดวงอาทิตย์ ดวงจันทร์ และโลก เรียงตัวใน แนวเส้นตรงเดียวกัน และเนื่องจากดวงอาทิตย์เป็นแหล่งกำเนิด แสง เมื่อดวงจันทร์หรือโลก ขวางกั้นทางเดินของแสงจาก ดวงอาทิตย์ก็จะเกิดเงาไปตกที่ดาวอีกดวงหนึ่ง เช่น เงาของ ดวงจันทร์ทอดมายังโลกขณะเกิดปรากฏการณ์สุริยุปราคา หรือ ดวงจันทร์เคลื่อนที่ผ่านเข้าไปในเงาของโลกขณะเกิดปรากฏการณ์ จันทรุปราคา ส่งผลให้คนบนโลกมองเหน็ ดวงอาทิตย์หรือดวงจันทร์ มืดไป) 4. นักเรียนทำ แบบฝึกหัดท้ายบทที่ 1 เงาและอุปราคา ในแบบบันทึก กิจกรรมหน้า 87-91 จากนั้นนำเสนอคำตอบหน้าชั้นเรียน ถ้าคำตอบยังมี ⎯ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี

คมู่ ือครรู ายวิชาพืน้ ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 250 ความคลาดเคลื่อนไม่ถูกต้องครูควรนำอภิปรายหรือให้สถานการณ์เพิ่มเติม เพ่อื แก้ไขแนวคิดคลาดเคลื่อนให้ถูกต้อง 5. นักเรียนร่วมกันทำกิจกรรม ร่วมคิด ร่วมทำ โดยให้นักเรียนแต่ละกลุ่ม ร่วมกันออกแบบผลงานศิลปะโดยใช้ความรู้เกี่ยวกับการเกิดเงา จากนั้นจัด แสดงผลงาน และร่วมกันอภิปรายเกี่ยวกับองค์ประกอบของการเกิดเงา และรปู ร่างของเงา 6. นักเรียนอ่านและอภิปรายเนื้อเรื่องในหัวข้อวิทย์ใกล้ตัว ในหนังสือเรียน หน้า 115 โดยครูกระตุ้นให้นักเรียนเห็นความสำคัญของความรู้จากสิ่งที่ได้ เรียนรูใ้ นหนว่ ยนี้ วา่ สามารถนำไปใชป้ ระโยชน์ในชวี ิตประจำวนั ไดอ้ ยา่ งไร 7. นักเรียนร่วมกนั ตอบคำถามสำคัญประจำหน่วยอกี ครั้ง ดงั น้ี - เงาเกิดขึ้นได้อย่างไร (เงาเกิดจากการมีวัตถุทึบแสงไปกั้นแนวการ เคลื่อนที่ของแสง ทำให้เกิดเงาบนฉาก วัตถุบางอย่างทำให้เกิดเงา ได้หลายรูปร่างข้ึนอยู่กับด้านของวัตถุที่นำมากั้นแสง เงามี 2 ประเภท คอื เงามดื และเงามัว) - สุริยุปราคาและจันทรุปราคา เกิดขึ้นได้อย่างไร (สุริยุปราคาและ จันทรุปราคาเกิดจากการที่โลกและดวงจันทร์โคจรมาอยู่ในแนว เส้นตรงเดียวกันกับดวงอาทิตย์ ถ้าดวงจันทร์อยู่ระหว่าง ดวงอาทิตย์และโลก เงาของดวงจันทร์จะไปตกบนพื้นโลก คนบน โลกที่อยู่ภายใต้บริเวณเงาจะเห็นดวงอาทิตย์มืดไป เรียก สุริยุปราคา และปรากฏการณ์สุริยุปราคาจะเกิดในเวลากลางวัน แต่ถ้าตำแหน่งของโลกอยู่ระหว่างดวงจันทร์และดวงอาทิตย์ เม่ือ ดวงจันทร์เคลื่อนที่ผ่านเข้าไปในเงาของโลก คนบนโลกจะเห็น ดวงจันทร์มืดไปและเปลี่ยนเป็นสีแดงอิฐ เรียก จันทรุปราคา ปรากฏการณ์จนั ทรปุ ราคาจะเกดิ ในเวลากลางคนื ) ครูพิจารณาคำตอบของนักเรียน ถ้าคำตอบยังไม่ถูกต้อง ให้นักเรียน รว่ มกันอภิปรายเพ่ือให้ไดค้ ำตอบท่ีถูกตอ้ ง สถาบนั สง่ เสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ⎯

251 คมู่ ือครูรายวิชาพืน้ ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยที่ 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ สรปุ ผลการเรยี นรู้ของตนเอง รปู หรือข้อความสรุปส่ิงท่ไี ด้เรยี นร้จู ากบทนต้ี ามความเขา้ ใจของนักเรยี น ⎯ สถาบันส่งเสรมิ การสอนวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี

ค่มู อื ครรู ายวิชาพืน้ ฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เลม่ 2 | หน่วยที่ 5 เงา อุปราคา และเทคโนโลยอี วกาศ 252 แนวคำตอบในแบบฝึกหัดท้ายบท O ข้อความท่ี 1 การมองเห็นดวงจนั ทร์ในนำ้ ไม่ใชเ่ งาของดวงจันทร์ แต่เปน็ ภาพของ ดวงจนั ทร์ทีเ่ กิดจากการสะท้อนของแสงจากผิวนำ้ ข้อความที่ 2 การเห็นแสงไฟฉายท่ีส่องกระทบผวิ น้ำไมใ่ ช่เงา แตเ่ ป็นภาพทีเ่ กดิ จากการสะทอ้ นของแสงจากไฟฉาย ข้อความที่ 3 การเหน็ พนื้ ใต้โต๊ะมืดเปน็ เงาของโตะ๊ ที่เกดิ จากโตะ๊ ก้ันทางเดิน ของแสง ทำใหม้ ีเงาทอดไปบนพ้ืนใตโ้ ต๊ะ สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ⎯

253 คมู่ อื ครูรายวิชาพ้ืนฐานวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ป.6 เล่ม 2 | หน่วยท่ี 5 เงา อปุ ราคา และเทคโนโลยีอวกาศ เงามดื เงามัว O ⎯ สถาบนั สง่ เสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี