Malaria

การตรวจวนิ ิจฉยั เช้ือมาลาเรีย ทนพ.สถาพร ศรีผ้งึ กลุ่มงานพยาธิวทิ ยาคลีนิก โรงพยาบาลอตุ รดิตถ์ โทร. 6343 [email protected]

ทวั่ โลก ปี 2558 ประมาณ 214 ลา้ น ราย ซ่ึงร้อยละ 89 อยใู่ นประเทศ แถบแอฟริกา และมีผปู้ ่ วยเสียชีวิต ทว่ั โลก 438,000 คน ในไทย พบมากบริเวณป่ าเขา บริเวณชายแดนของประเทศ โดยเฉพาะบริเวณชายแดนไทย-พม่า ไทย- มาเลเซีย และไทย- กมั พชู า คิดเป็น 6.8 % ของประชากรท้งั ประเทศ

จงั หวดั ที่พบมาก ไดแ้ ก่ ยะลา ตาก สงขลา แม่ฮ่องสอน ชุมพร นราธิวาส ระนอง ประจวบคีรีขนั ธ์ กาญจนบุรี และ จนั ทบุรี ตอนกลางของประเทศพบผปู้ ่ วยมาลาเรียไดน้ อ้ ย พบผปู้ ่ วย ไดท้ ุกกลุ่มอายุ โดยเฉพาะกลุ่มอายุ 10-35 ปี เพศชายพบมากกวา่ เพศหญิง ประมาณ 2 เท่า และพบมาก ในช่วงฤดูฝน

สาเหตุของโรค เกิดจากเช้ือกลุ่ม Plasmodium 1. Plasmodium falciparum รุนแรงถึงชีวิต , ด้ือยา 2. Plasmodium vivax ทาใหเ้ กิดไขก้ ลบั ซ้า 3. Plasmodium malariae 4. Plasmodium ovale 5. Plasmodium knowlesi เป็นมาลาเรียในลิงกงั หรือลิงหางยาว (long-tailed macaques) และลิงหางหมู (Pig-tailed macaques) และทาใหค้ นเกิดเป็นมาลาเรียได้

การกระจายทางภูมิศาสตร์ P. vivax, P. malariae ทว่ั โลกในเขตอบอ่นุ และเขต ร้อน P.falciparum เขตร้อน และก่ึงร้อน P. ovale เขตร้อนของทวีปแอฟริกา และในเอเซียตะวนั ออก ระบาดวทิ ยา ไทย PF(60-70%), PV(30%), PM (<1%) ,PO

รูปร่างลกั ษณะ การเจริญของเช้ือใน rbc (schizogony) ตามลาดบั (ยอ้ มสี Giemsa or Wright)

1. ระยะ trophozoite 3 ระยะ เริ่มต้งั แต่ merozoite เขา้ rbc -early trophozoite <ring form> -growing trophozoite P. vivax, P. ovale = amoeboid form P. malariae 3 แบบ band form compact form irregular form P.falciparum = ค่อนขา้ งกลมเป็นกอ้ น

Rbc - มีจุด stippling สีชมพอู ยทู่ ว่ั ไป PV, PO = Schuffner 's dot PM = Ziemann 's dot PF = Maurer 's dot Cytoplasm of malaria malaria pigment = brown or black - late trophozoite

2. ระยะ Schizont - immature schizont - merozoite - mature schizont จานวน merozoite ใน Rbc PV 12-24 <16> PO 4-12 <8> PM 6-12 <8> rosette form PF 12-30<18>

ระยะเวลา merozoite เขา้ Rbc จนได้ merozoite ใหม่ PV, PO, PF ใชเ้ วลา 48 ชม. PM ใชเ้ วลา 72 ชม. schizont merozoite gametocytogony Gametocyte PV, PO, PM = round PF = cresent form, กลว้ ยหอม











การตดิ ต่อ ประเทศไทยมียงุ ประมาณ 410 ชนิด เป็น ยงุ กน้ ปล่อง 72 ชนิด 1. ยงุ กน้ ปล่องตวั เมียกดั 2. การใชห้ ลอดฉีดยาร่วมกนั ในพวกเสพยาเสพติด 3. การรับเลือด (4 0c เช้ือตายใน 14 วนั ) 4. ติดต่อจากแม่สู่ลกู ในครรภ์



วงจรชีวติ หลงั จากถูกยงุ กดั เช้ือใชเ้ วลาอยใู่ นตบั 5- 16 วนั วงจรในเมด็ เลือดแดง 1-3 วนั และใชเ้ วลาประมาณ 4 สปั ดาห์ เป็น gametocytes วงจรในยงุ ประมาณ 2 สปั ดาห์









Sporogonic cycle 25 0c ~ 2 weeks. <25 0c > 2 weeks. 20 0c ไม่เกิด Sporogony ใน PF 16 0c ไม่เกิด Sporogony ในมาลาเรียทุก ชนิด

Course of infection Incubation Prepatent period <days> 13(12-17) >เดือน period<days> 17 (16-18) > PV 11-13 12 (9-14) PO 10-14 28 (18-40) > PF 9-16 PM 15-16



อาการ ไข้ โลหิตจาง มา้ มโต ไข้ มีรูปแบบเฉพาะ “malaria paroxysm” มี 3 ระยะ 1. Cold stageหนาวสน่ั อาจปวดศีรษะ คลื่นไส้อาเจียน 5- 60 นาที 2. Hot stage ร้อน หนา้ ตาแดง ผิวหนงั แหง้ ชีพจรเตน้ เร็ว แรง หายใจเร็วปวดศรีษะรุนแรงข้ึน คอแหง้ คลื่นไสอ้ าเจียน Temp.อาจถึง 40.0 0c 2-6 ชม.

3. Sweating stage ไขล้ ด เหง่ือออกเปี ยกชุ่ม สบายข้ึน อ่อนเพลียมาก 2-4 ชม. PV,PO ทุก 2 วนั PM ทุก 3 วนั PF ทุก 1-2 วนั ระยะแรกไม่แน่นอน ต่อมาร่างกายสร้างภูมิคุม้ กนั อาการไขม้ าลาเรียจะค่อยๆลดลง และหายเองได้ ผปู้ ่ วยท่ีเป็นเร้ือรัง มกั มีภาวะโลหิตจาง มา้ มโต หรือบางทีตบั โต ดว้ ย

Pernicious malaria P. falciparum -growing trophozoite mature schizont -young gametocyte ทาใหผ้ นงั Rbc ท่ีมนั อาศยั อยมู่ ีการเปล่ียนแปลงสามารถยดึ ติดกบั ผนงั หลอดเลือดเลก็ ๆ -จนเกิดการอุดตนั เน้ือเยอ่ื / อวยั วะ ขาดออกซิเจน -ระบบภมู ิคุม้ กนั ทาลายเช้ือจะทาลายผนงั หลอดเลือดดว้ ย เลือดออก ในอวยั วะต่างๆ

อาการไข้มาลาเรียชนิดรุนแรง 1. ระบบประสาท - มาลาเรียข้ึนสมอง (cerebral malaria) ปวดหวั อยา่ งรุนแรง คลื่นไส้อาเจียน เพอ้ คลงั่ ชกั หมดสติ และอาจเสียชีวติ 2. ทางเดินอาหาร- agid malaria ตวั เยน็ ทอ้ งเดิน เป็นตะคิวหรือชอ็ ค 3. อวยั วะอ่ืนๆ-ปอดอกั เสบ กลา้ มเน้ือหวั ใจอกั เสบ ไตอกั เสบ







วิธีมาตรฐานในการตรวจเช้ือมาลาเรีย 1. Thick film 2. Thin film สียอ้ ม : Field stain, Wright stain, Giemsa stain การรายงานผล 1. Thin film นบั จานวน Rbc ที่ติดเช้ือ / 1,000 Rbc 2. Thick film นบั จานวนเช้ือ / 200 Wbc







ตวั อยา่ งการตรวจ วธิ ี Immuno diagnosic

การรักษา 1. ใหย้ าตา้ นเช้ือมาลาเรีย 2. รักษาตามอาการ การใช้ antimalarial drug เพ่ือ 1. Prophylactic use :-pyrimethamine,proguanil 2. Therapeutic use -blood schizointocides :- quinine,mepacrine, chloroquine -tissue schizointocides :- primaquine 3. Prevent transmision ทาลาย gametocyte ในเลือด:- primaquine, proguanil, pyrimethamine

Malaria immunity 1. Natural immunity :- -เช้ือมาลาเรียพวกสตั วป์ ี ก ฟันแทะ ไม่ติดคน -คนผวิ ดาที่ไม่มี duffy blood group จะไม่ติดเช้ือ PV -Hb S จะไม่ติดเช้ือ PF -rbc ท่ีขาด enz. G-6-PD มกั ไม่ติด PF หากติดอาการมกั ไม่ รุนแรง 2. Acquired immunity :- active - คนท่ีเคยรับเช้ือมาแลว้ ติดเช้ืออีกมกั มีอาการไม่รุนแรง passive- แม่ ลกู

การป้ องกนั + ควบคุม ปัญหาสภาพภมู ิอากาศ การด้ือต่อยา การเคล่ือนยา้ ยประชากร 4 วธิ ีใหญ่ 1. Blocking Man-Vector contact 2. Vector control 3. Treatment of malaria case 4. Drug prophylaxis