กาลานุกรม พระพุทธศาสนาในอารยธรรมโลก

จากบนซ้าย: ระเบิดปรมาณู Little boy ระเบิดปรมาณู Fat Man เมืองฮโิ รชิมา เมอื งนากาซากิ ประธานาธบิ ดที รแู มน อ่าวเพอร์ล 188 กาลานุกรม พระพุทธศาสนาในอารยธรรมโลก

สงครามโลกคร้ังที่ 2 ความสญู เสยี ในสงครามนไ้ี มอ่ าจไดต้ ัวเลขเพียงพอ แต่ร้คู ร่าวๆ ว่า ทหารไปรบราว ๗๐ ล้านคน ค่าใช้จา่ ย คนตาย ๔๕ ลา้ น ราว ๑,๑๕๔,๐๐๐,๐๐๐,๐๐๐ เหรยี ญอเมริกนั ส่อู วสานของลทั ธิอาณานคิ ม คนตายท้งั หมดราว ๔๕ ล้านคน (ทหาร ๑๕-๒๐ พ.ศ. ๒๔๘๒-๘๘ (ค.ศ. 1939-45) สงครามโลก ล้านคน + พลเรอื น ๒๕-๓๐ ลา้ น) ครงั้ ที่ ๒ (World War II) ระหวา่ งฝา่ ยอกั ษะ (Axis Powers มีเยอรมนี ญี่ปุ่น อติ าลี) กบั ฝา่ ยสมั พันธมติ ร ทหารทต่ี ายนั้น ฝ่ายอกั ษะ เยอรมนีตาย ๓.๕ (Allies มีองั กฤษ ฝรงั่ เศส สหภาพโซเวียต สหรฐั ฯ จีน ลา้ น ญปี่ นุ่ ๑.๕ ลา้ น อิตาลี ๒ แสน ฝ่ายสัมพันธมิตร เป็นต้น) สบื เนอ่ื งจากความรู้สึกกดดันเคยี ดแคน้ ต่อสนธิ- สหภาพโซเวยี ตตาย ๗.๕ ลา้ น จนี ๒.๒ ล้าน อังกฤษกว่า สัญญาสนั ตภิ าพเมอ่ื จบสน้ิ สงครามโลกครั้งท่ี ๑ ที่บบี รดั ๓ แสน สหรฐั ฯ ๒.๙๒ แสน ฝร่ังเศส ๒.๑ แสน ข่มขเ่ี ยอรมันมาก และไดเ้ กดิ ระบอบเผดจ็ การทหารข้นึ ใน เยอรมนี ญี่ปุน่ และอติ าลี ประกอบกบั ภาวะเศรษฐกจิ ที่ พลเรือนท่ีตาย ฝา่ ยอักษะ เยอรมนีตาย ๕ แสน ตกตำ่� และป่นั ปว่ นไปทว่ั โลก ญีป่ ุ่น ๖ แสน อิตาลี ๑.๔๕ แสน ฝา่ ยสมั พันธมติ ร สหภาพโซเวียตตาย ๑๐-๑๙ ล้าน จีน ๖-๑๐ ล้าน สงครามเร่มิ เมือ่ เยอรมนโี จมตีโปแลนดใ์ นวนั ท่ี ๑ ฝรงั่ เศส ๔ แสน อังกฤษกวา่ ๖.๕ หมื่น สหรฐั ฯ ๖ พันคน กนั ยายน ๒๔๘๒ ต่อมาเม่อื ญป่ี ่นุ โจมตอี า่ วเพอร์ล (Pearl Harbor) ในวันที่ ๗ ธ.ค. ๒๔๘๔ ก็ท�ำให้สหรฐั อเมริกา ทง้ั หมดนไ้ี ม่รวมคนยวิ ท่ถี ูกพวกนาซีกวาดตอ้ นไป ประกาศสงครามเขา้ รบด้วย ในท่สี ุดเยอรมนียอมแพ้ ฆ่าอกี ราว ๖ ล้านคน (สว่ นมากจากยโุ รปตะวันออก) โดยไมม่ ีเง่ือนไข ในวันท่ี ๗ พ.ค. ๒๔๘๘ ต่อมาในเดือน สิงหาคม ปีเดียวกันนัน้ ประธานาธบิ ดที รแู มนแห่งสหรัฐฯ หลงั จบสงครามโลกครงั้ ท่ี ๒ แลว้ ระบบอาณานคิ ม ไดต้ ัดสินใจใชร้ ะเบิดปรมาณู และไดใ้ หท้ งิ้ ระเบดิ ปรมาณู ก็จบสนิ้ ไปดว้ ย ประเทศต่างๆ ทยอยได้รับอสิ รภาพตาม ลกู แรกท่เี มอื งฮโิ รชมิ า (Hiroshima) ในวันท่ี ๖ ส.ค. และ กันมาโดยล�ำดับ ลูกที่ ๒ ท่ีนากาซากิ (Nagasaki) ในวันท่ี ๙ ส.ค. ท�ำให้ ญป่ี ุ่นประกาศยอมแพใ้ นวันท่ี ๑๔ ส.ค. ๒๔๘๘ และ สงครามโลกคร้งั ท่ี ๒ ก็จบสน้ิ ลง พระพรหมคุณาภรณ์ ( ป. อ. ปยุตฺโต ) 189



๘ ๐ ๐ ปี ท่ี อิ น เ ดี ย ไ ม่ มี พุ ท ธ ศ า ส น า ค) พุทธศาสนาฝา่ กระแสโลกาภวิ ตั น์ ผา่ นเข้าสหัสวรรษใหม่

วิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี: คอมพิวเตอร์ (Computer) คอมพวิ เตอร์ รนุ่ ท่ี ๓ (third-generation ความก้าวหน้าทค่ี วรสังเกต computer) คือเครื่องที่ใช้วงจรอินทเี กรต (ใช้ ICs เปน็ ถอื กันว่า อะตานาซอฟฟ์ (John V. Atanasoff) integrated circuit computer) ได้แกเ่ ครอื่ ง main- พ.ศ. ๒๔๘๐-๒๕๔๓ (ค.ศ. 1937-2000) ตัง้ แต่ นักคณติ ศาสตร์และนักฟสิ กิ สช์ าวอเมรกิ นั เป็นผสู้ ร้าง frame และ minicomputer ในช่วงปลายทศวรรษ ระยะสงครามโลกคร้ังที่ ๒ ถงึ ปจั จุบัน มคี วามกา้ วหน้า อเิ ล็กทรอนกิ ดจิ ติ อลคอมพิวเตอร์เคร่ืองแรกในปี ๒๔๘๒- 1960s และทศวรรษ 1970s ทางวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยที ี่นา่ สงั เกต คอื ๘๕/1939-1942 จากนน้ั จึงเกดิ คอมพวิ เตอร์ รุน่ ท่ี ๔ (fourth-generation จากซ้าย: คอมพิวเตอร์ รุน่ ที่ ๑ (first-generation com- computer) คือเครอื่ งทใ่ี ชว้ งจรอนิ ทีเกรตรวมใหญ่และ อะตานาซอฟฟ์ puter) คือเครือ่ งท่ใี ช้หลอดสุญญากาศ เครอื่ งแรกคอื ใหญ่มาก (LSI=large-scale integration พฒั นาในช่วง คอมพิวเตอร์ รุ่นท่ี ๑-๓ ENIAC เสร็จ ก.พ. ๒๔๘๙/1946 แต่ UNIVAC I ซ่งึ สำ� เร็จ ทศวรรษ 1970s และ VLSI=very-large-scale integra- หน้าตรงขา้ มจากซ้าย: ในปี ๒๔๙๔/1951) เป็นเครอ่ื งคอมพวิ เตอรแ์ รกที่ท�ำออก tion พัฒนาในช่วงทศวรรษ 1980s คอมพิวเตอร์ ร่นุ ที่ ๔-๕ จำ� หนา่ ยในสหรฐั (ขายได้ ๔๖ เคร่อื ง) Mac Plus LSI ท�ำให้เกดิ microprocessor ซง่ึ ชว่ ยให้สรา้ ง Motorola DynaTAC 8000X คอมพิวเตอร์ รุน่ ที่ ๒ (second-generation microcomputer ที่เรียกกันว่า personal computer computer) คือเคร่ืองทใ่ี ชท้ รานซสิ เตอร์ เคร่ืองแรกคอื หรือ PC ข้นึ ได้ UNIVAC Model 80 เสรจ็ ปี ๒๕๐๑/1958 [ทรานซสิ เตอร์ /transister น้นั ประดษิ ฐ์ขึน้ ได้ในปี ๒๔๙๐/1947] 192 กาลานุกรม พระพทุ ธศาสนาในอารยธรรมโลก

Intel Corp. ทำ� microprocessor chip, 8080 1992) งานไมท่ นั ตามกำ� หนด และในทส่ี ดุ กไ็ ดท้ ้งิ เลิกไป เคร่อื งสื่อสาร ออกขายคร้งั แรกในปี ๒๕๑๗ (ค.ศ.1974) แล้ว PC แรก ขณะน้ี การจำ� แนกคอมพวิ เตอรเ์ ป็นรนุ่ (genera- คือ Altair 8800 กอ็ อกจ�ำหน่ายในปี ๒๕๑๘/1975 แต่ ท่ีควรทราบ คือ โทรเลขเกิดปี ๒๓๘๐/1837 PC ทขี่ น้ึ มาเป็นหลกั คือ IBM PC ซงึ่ เปดิ ตัวในปี ๒๕๒๔/ tions) ไมเ่ ป็นท่ีนยิ มต่อไปแล้ว โทรศพั ทเ์ กิดปี ๒๔๑๙/1876 วิทยุเกดิ ปี ๒๔๔๒/1899 1981 พอถงึ ปี ๒๕๒๙/1986 Apple Computer, Inc. ส่งิ ควรรอู้ ีกบางอย่าง คอื IBM เรม่ิ ออกขาย Flop- โทรทศั น์ (ทีว)ี เกดิ ปี ๒๔๖๙/1926 แตเ่ พ่งิ ออกสู่มวลชน (บัดนี้ คือ Apple Inc.) ก็เปดิ ตัว Mac Plus (ประสาน ไดจ้ ริงในปี ๒๔๘๒/1939 (มาถงึ เมอื งไทยราวปี ๒๔๙๕) กับ LaserWriter แหง่ ปี 1985) ขึน้ มาเปน็ ผนู้ �ำในระบบ py Disk ในปี ๒๕๑๓/1970 บ.ฟิลิปส์ ที่เนเธอรแ์ ลนด์ โทรทัศนส์ ีเร่ิมปี ๒๔๘๓/1940 desktop publishing (DTP) และ บ.โซนี่ ทญี่ ีป่ ุ่น ผลิต CD-ROM ข้ึนเรม่ิ แรกในปี ๒๕๒๓/1980 Microsoft Corporation เริม่ ออก Micro- โทรศพั ทม์ อื ถอื ซง่ึ มจี ดุ เรม่ิ จาก cellular phones คอมพวิ เตอร์ รุ่นท่ี ๕ (fifth-generation soft Windows ในปี ๒๕๒๘/1985 ที่ บ. โมโตโรลา (Motorola) ใหค้ นขับรถในเมอื งชิคาโก computer) คือเครอ่ื งทีพ่ ฒั นาในโครงการทเ่ี นน้ ปญั ญา ทดลองใชเ้ มอ่ื ปี ๒๕๒๖/1983 เมื่อถงึ ทศวรรษปัจจุบนั ประดิษฐ์ (AI=artificial intelligence) ซึ่งเป็นโครงการที่ Internet กอ่ รูปขนึ้ โดยเปน็ วิวฒั นาการจาก ปรากฏว่ามอี ทิ ธพิ ลต่อวถิ ีของสงั คมเปน็ อยา่ งมาก รัฐบาลญี่ปุน่ เป็นเจา้ ทุนใหห้ ลายบรษิ ทั ร่วมกนั ท�ำ เริม่ ในปี ARPANET ท่ีเกดิ ข้นึ ในวงการทหารของสหรฐั ช่วงปลาย ๒๕๒๔/1981) ครบก�ำหนด ๑๑ ปีใน พ.ศ. ๒๕๓๕ (ค.ศ. ทศวรรษ 1960s และเม่ือเกิด World Wide Web จึง แพร่สมู่ วลชนในปี ๒๕๓๔/1991) พอถงึ ปี ๒๕๔๐/1997 มี Web Sites มากกวา่ ๑๐๐ ล้าน พระพรหมคณุ าภรณ์ ( ป. อ. ปยุตฺโต ) 193

๑ มกราคม เปน็ วันข้นึ ปใี หม่ ใน ร. ๗ ทรงพระราชด�ำริวา่ การศึกษาไม่ควรจะแยกจาก วัด จงึ โปรดให้ย้ายกรมธรรมการกลับเข้ามา และเปล่ยี น พ.ศ. ๒๔๘๔ (ค.ศ. 1941) ที่ประเทศไทย ใน ช่ือกระทรวงศึกษาธกิ าร เปน็ กระทรวงธรรมการอย่างเดมิ รัชกาลที่ ๘ โดยประกาศของรัฐบาลอันมี จอมพล ป. บัดน้ี มาถึงยุคประชาธปิ ไตย รฐั บาลหลังเปล่ยี นแปลงการ พิบูลสงคราม เปน็ นายกรัฐมนตรี กำ� หนดใหถ้ ือวนั ขึน้ ปกครอง ไดม้ ีมตใิ หเ้ ปล่ยี นชือ่ กระทรวงธรรมการ เปน็ ปใี หมต่ ามสากลนยิ ม ในวนั ท่ี ๑ มกราคม ตั้งแต่ พ.ศ. กระทรวงศึกษาธิการอกี และกรมธรรมการได้ชอ่ื ใหม่วา่ ๒๔๘๔ เปน็ ต้นไป แทนวนั ขึน้ ปีใหมเ่ ดิมในวันท่ี ๑ กรมการศาสนา เปน็ ส่วนงานในกระทรวงศกึ ษาธิการน้ัน เมษายน (ปี พ.ศ. ๒๔๘๓ จงึ มีเพียง ๙ เดือน) พระได้ พ.ร.บ. คณะสงฆ์ใหม่ กระทรวงธรรมการ ตามยคุ สมัยของระบบการปกครอง กบั กระทรวงศึกษาธกิ าร กลับกนั ไปมา เป็นปญั หามานาน พ.ศ. ๒๔๘๔ (ค.ศ. 1941) ทปี่ ระเทศไทย ใน รัชกาลท่ี ๘ รัฐบาลออก พ.ร.บ. คณะสงฆ์ พ.ศ. ๒๔๘๔ พ.ศ. ๒๔๘๔ (ค.ศ. 1941) ทป่ี ระเทศไทย ใน เมอื่ วนั ท่ี ๑๔ ตลุ าคม เพอื่ เปลยี่ นแปลงระบบการปกครอง รชั กาลที่ ๘ นบั แต่ ร. ๕ ทรงตง้ั กระทรวงธรรมการ คณะสงฆใ์ ห้สอดคล้องกับการปกครองฝา่ ยบ้านเมอื ง ส�ำหรับดแู ลการพระศาสนาและการศกึ ษาของชาติรวม ทไี่ ด้เปลย่ี นจากสมบูรณาญาสิทธริ าชย์ เป็นระบอบ อยูด่ ว้ ยกนั ใน พ.ศ. ๒๕๓๕ แลว้ ตอ่ มา ใน ร. ๖ ทรง ประชาธปิ ไตย โดยให้สมเดจ็ พระสังฆราช ทรงบัญญัติ พระราชปรารภวา่ ราชการของกรมธรรมการ กับกรม สงั ฆาณัติโดยค�ำแนะน�ำของสงั ฆสภา ทรงบรหิ ารการ ศกึ ษาธกิ าร ตา่ งชนิดกัน “ยากท่จี ะเลือกหาเจ้ากระทรวง คณะสงฆท์ างคณะสงั ฆมนตรี ทรงวนิ จิ ฉัยอธิกรณท์ าง ผู้สามารถบัญชาได้ดที ั้ง ๒ กรม” จงึ โปรดใหย้ า้ ยกรม คณะวนิ ัยธร ธรรมการมารวมอยใู่ นพระราชสำ� นกั ตามประเพณีเดิม และเปลย่ี นเรียกกระทรวงธรรมการ เป็นกระทรวง ศึกษาธิการ ใน พ.ศ. ๒๔๖๒ กาลล่วงมาถึง พ.ศ. ๒๔๖๙ พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอย่หู วั อานนั ทมหิดล 194 กาลานุกรม พระพทุ ธศาสนาในอารยธรรมโลก

ก้าวสำ� คัญของพันธุศาสตร์ จนี เปล่ียนเปน็ คอมมูนิสต์ พ.ศ. ๒๔๘๗ (ค.ศ. 1944) เอเวอรี่ (Oswald T. พ.ศ. ๒๔๙๒ (ค.ศ. 1949) เมาเซตงุ หรอื Avery) ชาวอเมริกัน ค้นพบว่า DNA เป็นฐานที่แทข้ อง เหมาเจ๋อตง (Mao Tse-tung หรอื Mao Ze dong) ได้ พันธุกรรม ตัง้ พรรคคอมมนู สิ ต์จนี ขน้ึ ต้งั แตป่ ี ๒๔๖๔ และนำ� ขบวน เดนิ ทางไกล ๖,๐๐๐ ไมล์ (Long March, ๒๔๗๗–๗๘/ 1934-1935) ในทส่ี ดุ ไดป้ ระกาศต้ังสาธารณรฐั ประชาชน จุดเร่ิม สปู่ ัญหาอาหรับกบั ยิว จนี (People’s Republic of China) ขนึ้ ใน พ.ศ. ๒๔๙๒ พ.ศ. ๒๔๘๘ (ค.ศ. 1945) ชาวอาหรับได้ เปลย่ี นประเทศจีนเป็นคอมมนู ิสต์ โดยเมาเซตุงเปน็ พยายามรวมตัวกนั ดว้ ยคติชาตนิ ยิ มอาหรบั (Arab ประธานพรรคคอมมนู สิ ต์ และเป็นประมุขของรฐั (๒๔๙๒ nationalism) ซึ่งตามหลักให้หมายถึงทกุ คนผู้เปน็ อาหรับ –๒๕๐๒/1949-1959) ไดด้ �ำเนนิ นโยบายก้าวกระโดด โดยภาษา วฒั นธรรม และความจงรักภกั ดี โดยมีการ (Great Leap Forward) ตั้งคอมมนู แมห้ ลังปี ๒๕๐๒ ก็ นับถือศาสนาอสิ ลามร่วมกนั และในทีส่ ดุ ไดต้ ัง้ สันนิบาต ยังเปน็ ประธานพรรคตอ่ มา และได้ท�ำให้เกดิ การปฏวิ ัติ อาหรบั (Arab League) ขึ้นใน พ.ศ.๒๔๘๘ ประกอบ วฒั นธรรม (Cultural Revolution, ๒๕๐๙–๑๒/1966- ดว้ ยสมาชิก คอื Algeria, Bahrain, Djibouti, Egypt, 1969) เพือ่ ฟน้ื จติ สำ� นกึ ในการปฏวิ ตั ิ สดุ ท้าย ส้ินชพี ในปี Iraq, Jordan, Kuwait, Lebanon, Libya, Mauritania, ๒๕๑๙/1976 Morocco, Oman, Qatar, Saudi Arabia, Somalia, Sudan, Syria, Tunisia, the United Arab Emirates, Yemen และ the Palestine Liberation Organiza- tion แต่ถกู ตง้ั ขอ้ สังเกตว่า สนั นบิ าตอาหรับน้เี ป็นทช่ี าว อาหรบั มาทะเลาะกนั เอง มากกวา่ จะเป็นท่ีมาประสาน หรือรว่ มมอื เพราะยังมีการถือฝกั ถือฝ่ายกนั (faction- alism) อย่างแก้ไขได้ยาก หลังปี ๒๔๙๑ (ค.ศ. 1948) จากบน: แล้ว เอกภาพของสนั นบิ าตอาหรับ อาศัยการตอ่ ต้าน เอเวอร่ี อสิ ราเอลเป็นเคร่อื งผนกึ ไว้ เมาเซตงุ พระพรหมคุณาภรณ์ ( ป. อ. ปยตุ ฺโต ) 195

อฟั กานสิ ถาน บังคลาเทศ ปากีสถาน อนิ เดยี 196 กาลานุกรม พระพทุ ธศาสนาในอารยธรรมโลก

ชมพูทวีปได้อิสรภาพ ผชู้ ู “อหงิ สา” แต่ต้องแยกเปน็ อนิ เดยี ปากีสถาน ถกู พฆิ าตเพราะความกลวั วิหงิ สา พ.ศ. ๒๔๙๐ (ค.ศ. 1947) ณ วนั ที่ ๑๕ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๙๑ (ค.ศ. 1948) ณ วันที่ ๓๐ มกราคม หลังจากปกครองมานาน ๒๐๐ ปี องั กฤษให้อิสรภาพ มหาตมา คานธี (Mahatma Gandhi) ผ้นู ำ� ในการกู้ แกด่ ินแดนชมพูทวปี ซ่งึ ตกลงแบง่ แยกสว่ นทป่ี ระชากร อสิ รภาพของอนิ เดียดว้ ยวิธกี ารแบบอหงิ สา (nonvio- ข้างมากเปน็ ฮินดู ให้เปน็ อินเดยี และส่วนท่ีประชากร lence) ถกู สงั หารโดยชาวฮินดูทีห่ วั่นกลัววา่ แนวคิดและ ข้างมากเปน็ มุสลมิ ใหเ้ ปน็ ปากีสถาน พร้อมกันนั้น ต้อง วิธกี ารของคานธจี ะท�ำให้ศาสนาฮนิ ดูฝ่ายของตนและ อพยพชาวมสุ ลิมจากอินเดียไปอยู่ในปากีสถานประมาณ อินเดียเสียเปรียบแกท่ างฝา่ ยมสุ ลมิ และปากสี ถาน ๑๐ ล้านคน และอพยพชาวฮินดจู ากปากสี ถานไปอยใู่ น อินเดียประมาณ ๑๐ ลา้ นคน นาลนั ทาใหม่ ตงั้ ข้ึนไวเ้ ปน็ อนุสรณ์ แห่งนาลนั ทาโบราณ พระเจา้ อโศกนำ� พระพทุ ธศาสนา เขา้ มาไวใ้ นธงชาติอินเดีย พ.ศ. ๒๔๙๔ (ค.ศ. 1951) ท่ีอนิ เดยี รัฐบาลแห่ง รัฐพหิ ารไดต้ ัง้ นวนาลันทา มหาวิหาร ข้นึ ณ ท่ีใกลท้ ี่ ในปนี ี้ (พ.ศ. ๒๔๙๐) ประเทศเอกราชใหมค่ ือ ตงั้ ของมหาวทิ ยาลยั นาลันทา คือนาลันทามหาวิหารเดิม อินเดยี ได้ตกลงน�ำวงพระธรรมจักรที่ทนู อยู่บนเศียรสิงห์ เพ่อื เป็นคารวานุสรณ์แห่งประวตั ิการณ์ทางการศกึ ษา ทง้ั ส่เี หนอื ยอดเสาศิลาจารึกแห่งสารนาถของพระเจ้า อนั เคยร่งุ โรจนใ์ นรฐั น้ี แต่ครง้ั เป็นแคว้นมคธในอดีตกาล อโศกมหาราช มาสถติ เป็นตราท่ีใจกลางธงชาติ และ เรยี กชอ่ื เปน็ ภาษาองั กฤษวา่ Nalanda Institute of กำ� หนดให้รปู เศยี รสิงห์ทงั้ สีห่ น้าท่ีทนู วงพระธรรมจักรนนั้ Post-Graduate Studies and Research in Buddhist เป็นตราแผน่ ดนิ ของประเทศอินเดยี Learning and Pali (สถาบนั บัณฑติ ศึกษาและวจิ ัยดา้ น พทุ ธศาสน์และภาษาบาลีแห่งนาลันทา) พระพรหมคุณาภรณ์ ( ป. อ. ปยตุ ฺโต ) 197

รัฐบาลอินเดยี ฉลอง ๒๕ พทุ ธศตวรรษ ได้อนุสรณ์ใหม่ พ.ศ. ๒๔๙๙ (ค.ศ. 1956) รฐั บาลอนิ เดยี จดั “พทุ ธ- ชยันตี” ฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษ (จดั กอ่ นไทย เนือ่ งจาก อนิ เดียนบั พทุ ธศักราชตามแบบลังกา ซ่ึงเร็วกว่าประเทศ ไทย ๑ ปี) โดยเฉพาะได้เตรยี มการต้อนรบั พุทธชยันตีน้นั ดว้ ยการบรู ณะสงั เวชนยี สถานทงั้ ๔ และพทุ ธสถานทกุ แหง่ เปน็ การใหญ่ กบั ทง้ั สรา้ งทพ่ี กั สำ� หรบั ผจู้ ารกิ บญุ ไวใ้ นทนี่ นั้ ๆ พรอ้ มน้นั ได้เชิญชวนและให้โอกาสแกป่ ระเทศ พทุ ธศาสนาท้งั หลายทีจ่ ะสรา้ งวดั ของตนๆ ไว้ในที่ซง่ึ จัด สรรให้ใกลพ้ ทุ ธคยา ดังทรี่ ัฐบาลไทยก็ไดส้ ร้างวดั ขึน้ ดว้ ย คือ “วัดไทยพุทธคยา” (Wat Thai Buddhagaya) และ ได้ส่งพระสงฆ์ไทยไปประจำ� ต้งั แต่ พ.ศ. ๒๕๐๓ เป็นตน้ มา งานอกี อยา่ งหนง่ึ ที่รฐั บาลอินเดยี ได้จดั ท�ำ ซง่ึ เป็น ประโยชนอ์ ยา่ งมาก คอื การจัดพิมพ์หนงั สืออนุสรณ์เกี่ยว กับพระพุทธศาสนาในอินเดยี เช่น 2500 Years of Bud- dhism และ The Way of the Buddha ก�ำเนดิ พทุ ธมณฑล มาในชอ่ื ว่า พทุ ธมณฑล พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ ัว กรงุ รตั นโกสนิ ทร์ ๒๐๐ ปี จึงได้มพี ธิ ีสมโภชพระพทุ ธรูป ภูมิพลอดุลยเดช รชั กาลท่ี ๙ ไดเ้ สดจ็ พระราชด�ำเนินไป ประธานพุทธมณฑล โดยสมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ าฯ พ.ศ. ๒๔๙๘ (ค.ศ. 1955) ทป่ี ระเทศไทย สบื ทรงประกอบรฐั พธิ ีกอ่ ฤกษ์พทุ ธมณฑล ในเนื้อท่ี ๒๕๐๐ สยามบรมราชกมุ ารี เสดจ็ ฯ แทนพระองคพ์ ระบาทสมเดจ็ เนอ่ื งจากร่าง “พรบ.อนมุ ตั ิพระราชก�ำหนดจัดสร้าง ไร่ ในเขตอำ� เภอนครชยั ศรี จังหวดั นครปฐม ณ ตำ� แหนง่ พระเจา้ อยู่หัว ไปทรงประกอบพธิ ีเปิด ปา้ ยพระนาม พทุ ธบรุ มี ณฑล พ.ศ. ๒๔๘๗ พ.ศ. ๒๔๘๗” ทต่ี กไปเพราะ ฐานพระพุทธรปู พระประธานพทุ ธมณฑล ณ ๒๙ ก.ค. “พระศรศี ากยะทศพลญาณประธานพทุ ธมณฑลสทุ รรศน”์ สภาผแู้ ทนราษฎรลงมติไมอ่ นุมัติ และรฐั บาลจอมพล ป. ๒๔๙๘ แต่เน่อื งจากเหตุผันผวนทางการเมือง เปน็ ต้น ณ วันอังคารที่ ๒๑ ธนั วาคม ๒๕๒๕ เป็นปฐมวารในการ พบิ ลู สงคราม สน้ิ สุดลง เพราะนายกรฐั มนตรลี าออก ต่อ งานสรา้ งพุทธมณฑลจึงคา้ งมา จนในทีส่ ุด ในการสมโภช เปดิ พทุ ธมณฑลแก่ประชาชน มาถึง พ.ศ. ๒๔๙๗ รัฐบาลได้จัดทำ� โครงการเฉลิมฉลอง ๒๕ พทุ ธศตวรรษ และร้อื ฟื้นโครงการพุทธบุรีมณฑลขึน้ 198 กาลานกุ รม พระพุทธศาสนาในอารยธรรมโลก

พทุ ธศาสนาเรมิ่ ฟน้ื ขึน้ มาในตัวคน แหง่ รัฐธรรมนญู อนิ เดีย” (architect of the Indian constitution) เกิดความส้นิ หวังตอ่ ระบบวรรณะของ พ.ศ. ๒๔๙๙ (ค.ศ. 1956) ดร.อมั เบดการ์ (Bhim- ศาสนาฮนิ ดู และเมอื่ ไดใ้ ชเ้ วลาศกึ ษาเลอื กเฟน้ อยา่ งจรงิ จงั rao Ramji Ambedkar, 1891-1956) คนวรรณะศทู ร แล้ว ในทีส่ ุดกต็ ัดสนิ ใจละทิ้งศาสนาฮินดู และน�ำคน แตเ่ ฉลยี วฉลาดจบการศกึ ษาสงู ซง่ึ ไดเ้ ปน็ รฐั มนตรยี ตุ ธิ รรม วรรณะศทู รประมาณ ๒ แสนคน ประกอบพธิ ปี ฏญิ าณตน และเป็นผู้นำ� ในการร่างรัฐธรรมนญู ของอนิ เดียต้งั แต่ พ.ศ. เปน็ พุทธมามกะท่ีเมืองนาคปุร์ในเดือนตลุ าคม ๒๔๙๙ ๒๔๙๐ (ค.ศ. 1947) จนได้สมญั ญาวา่ เปน็ “สถาปนิก เหตุการณน์ ้ีนบั ว่าเปน็ ส่วนหน่ึงแห่งการกลับฟน้ื ของพระพุทธศาสนาในอนิ เดีย แตต่ วั ดร.อมั เบดการ์ไดถ้ ึง มรณกรรมใน พ.ศ. ๒๔๙๙ นัน้ เอง ชาวพทุ ธสาย ดร.อัมเบดการน์ ี้ ซ่งึ ไดเ้ พิม่ ขยาย จ�ำนวนเป็นประมาณ ๔ ลา้ นคนในเวลาไม่นาน เริ่มแรก โนม้ มาทางพระพทุ ธศาสนาเถรวาท แตต่ ่อมาได้จดั ปรับ พัฒนาจนมวี ถิ ีทางท่เี ปน็ ลกั ษณะพิเศษของตน ดร.อัมเบดการ์ ได้ด�ำเนินการต่างๆ เพื่อยกฐานะ คนวรรณะศทู ร โดยเฉพาะในดา้ นการศกึ ษา ไดต้ ง้ั วทิ ยาลยั และสถาบนั การศึกษาพทุ ธเพ่อื สอนวิชาการตา่ งๆ เช่น สิทธารถวทิ ยาลยั ทางนติ ศิ าสตร์ เปน็ ต้น คนวรรณะศทู ร เคารพบชู าท่านดจุ เป็นพระโพธสิ ัตว์ หรือย่ิงเทพเจ้า พระพรหมคณุ าภรณ์ ( ป. อ. ปยุตฺโต ) 199

พระมหากษตั ริย์ไทย ไทยฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษ ทรงสบื ประเพณีบวชเรียน ใหเ้ กดิ พทุ ธมณฑล พ.ศ. ๒๔๙๙ (ค.ศ. 1956) ทป่ี ระเทศไทย พระบาท พ.ศ. ๒๕๐๐ วนั ที่ ๑๒–๑๘ พฤษภาคม ประเทศ สมเดจ็ พระเจา้ อยู่หัวภมู ิพลอดลุ ยเดช รัชกาลท่ี ๙ เสด็จ ไทยมงี านฉลอง ๒๕ พทุ ธศตวรรษ ณ มณฑลพธิ สี นามหลวง ออกผนวชทวี่ ดั พระศรีรัตนศาสดาราม ณ ๒๒ ต.ค. และ ในการนี้ มกี ารพมิ พพ์ ระไตรปิฎกบาลี เพิม่ เติมจากทีข่ าด ประทับที่วัดบวรนเิ วศวหิ าร ๑๕ วนั จงึ ทรงลาผนวช คราว พิมพ์ พระไตรปฎิ กภาษาไทย อนุสรณ์งานฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษ พุทธศักราช ๒๕๐๐ ซ่ึงเป็นพระ พมา่ ฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษ ไตรปิฎกแปลภาษาไทยครบชุดฉบบั แรก ชุดละ ๘๐ เลม่ ดว้ ยฉฏั ฐสงั คตี ิ (ในการพิมพค์ รั้งตอ่ มา ได้จัดใหล้ งเป็นชดุ ละ ๔๕ เล่ม ตรงกบั ฉบับภาษาบาลี) แสดงพุทธมณฑลจำ� ลองทางด้าน พ.ศ. ๒๔๙๙ (พม่านับว่า พ.ศ. ๒๕๐๐) ในโอกาส เหนอื ของท้องสนามหลวง ออกพรบ. นิรโทษกรรมแกผ่ ไู้ ด้ แห่งการฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษ รัฐบาลพม่าได้เปน็ กระทำ� ความผิดฐานกบฎ จลาจล ฯลฯ พรบ.ลา้ งมลทินฯ เจ้าภาพจดั ฉฏั ฐสังคตี ิ (สังคายนาคร้งั ที่ ๖) ทีก่ รุงร่างกงุ้ พรก. พระราชทานอภัยโทษ พรบ.ก�ำหนดเขตอภยั ทาน ตง้ั แต่ พ.ค. ๒๔๙๗ ถึง พ.ค. ๒๔๙๙ โดยอาราธนาพระ แกส่ ัตว์ ฯลฯ สงฆ์และผูแ้ ทนชาวพุทธนานาประเทศจ�ำนวนมากไปรว่ ม ศาสนกจิ แลว้ จะจัดพมิ พพ์ ระไตรปฎิ กบาลี และคัมภีร์ทงั้ หลายขึ้นใหพ้ รอ้ มและบริสทุ ธบิ์ รบิ รู ณเ์ ท่าที่จะทำ� ได้ จากซา้ ย: รัชกาลท่ี ๙ ทรงผนวช ฉฏั ฐสังคตี ิ หน้าตรงข้ามจากซ้าย: Sputnik 1 พระพุทธเจ้าทรงโปรด พระเบญจวัคคยี ์ ภาพสีน�ำ้ ฝีมอื จกั รพนั ธ์ุ โปษยกฤต 200 กาลานุกรม พระพุทธศาสนาในอารยธรรมโลก

โซเวียตปล่อยดาวเทยี ม ฉลอง ๒๕ พทุ ธศตวรรษแลว้ อเมรกิ ันเปล่ยี นแนวการศึกษา ไดบ้ ูชาในวันเพญ็ อาสาฬหะทุกปี พ.ศ. ๒๕๐๐ (ค.ศ. 1957) ณ วนั ท่ี ๔ ต.ค. พ.ศ. ๒๕๐๑ (ค.ศ. 1958) ที่ประเทศไทย ใน สหภาพโซเวยี ตปล่อยดาวเทยี มดวงแรก คอื Sputnik 1 รัชกาลท่ี ๙ หลงั เสรจ็ งานสมโภชคร้งั ยิง่ ใหญ่ในการฉลอง หนัก ๘๓ กก. หมุนรอบโลกใน ๙๓ นาที ถอื วา่ เป็นการ ๒๕ พุทธศตวรรษ แหง่ พ.ศ. ๒๕๐๐ แล้ว คณะสงฆไ์ ทย เร่ิมยคุ อวกาศ ได้ประชมุ กันมมี ตวิ า่ วนั เพญ็ เดือน ๘ ท่ีพระพุทธเจ้าทรง แสดงปฐมเทศนาโปรดพระเบญจวัคคีย์ เป็นวนั ทสี่ �ำคัญ เหตกุ ารณน์ ้ถี ือว่าเปน็ ชัยชนะของโซเวยี ต และ มาก เพราะเปน็ การประดิษฐานพระพุทธศาสนา สมควร ทำ� ใหช้ าวอเมริกันโทมนัสมาก โดยเฉพาะดา้ นการศกึ ษา จดั ข้นึ เปน็ วนั ส�ำคัญทมี่ ีการเฉลมิ ฉลองเปน็ พทุ ธบชู าอกี วนั ไดห้ นั ไปโทษการศกึ ษาแบบมเี ด็กเปน็ ศูนย์กลาง (child- หน่ึง จงึ แจ้งตอ่ รฐั บาล ซึ่งได้เหน็ ชอบ และประกาศใหว้ นั centered education) ทน่ี ิยมกนั มาราวครึ่งศตวรรษ อาสาฬหบูชา เป็นวนั หยดุ ราชการประจำ� ปี ตงั้ แต่ พ.ศ. วา่ เปน็ เหตใุ หเ้ ด็กอเมริกันอ่อนแอและอ่อนวิชา จากน้ี ๒๕๐๑ เปน็ ตน้ มา อเมริกนั หันกลบั ไปนยิ มการศกึ ษาแบบมคี รูและเนือ้ หา วชิ าเปน็ ศูนย์กลาง (teacher- and subject-centered แผนพัฒนาการเศรษฐกจิ แห่งชาติ - education) ต่อมาอีกเกอื บ ๓๐ ปี จงึ วกเวียนมาหา แผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง่ ชาติ child-centered education ใหม่อีก พ.ศ. ๒๕๐๒ (ค.ศ. 1959) ท่ีประเทศไทย ใน รัชกาลท่ี ๙ สังคมไทยได้ก้าวเข้าสู่ยุคพฒั นา และ ออกไปโดยเพม่ิ คำ� ว่า “และสงั คม” เขา้ ไปในชือ่ กลาย ประเทศไทยกไ็ ดม้ แี ผนพัฒนาการเศรษฐกจิ แห่งชาติ เป็น แผนพฒั นาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับ ฉบบั แรก คือ ฉบับที่ ๑ พ.ศ. ๒๕๐๖–๒๕๐๙ ซ่งึ มงุ่ เน้น ที่ ๒ พ.ศ. ๒๕๑๐–๒๕๑๔ และในแผนน้ี ได้เรม่ิ มคี �ำวา่ เศรษฐกจิ (แผน ๑ น้ี ในช่ือมีคำ� วา่ “การ” แตไ่ ม่มี “และ “ศลี ธรรม” (ในฉบับตอ่ ๆ มา ค่อยๆ ถกู แทนท่ีด้วยคำ� วา่ สังคม”) ต่อมา เมื่อไดเ้ ห็นความสำ� คญั ของปญั หาสังคม “จรยิ ธรรม”) โดยเฉพาะไดเ้ กิดมีคำ� ว่า “พฒั นาจิตใจ” ซึ่ง ท่พี ่วงมากับความเห่อวัตถุและปัญหาความเสื่อมจากศีล- เป็นจุดเน้นท่กี ล่าวถงึ สืบมาอกี หลายแผน ตอ่ มา เมื่อขึน้ สู่ ธรรม จึงเป็นเหตใุ หแ้ ผนพฒั นาฉบับตอ่ มา ขยายขอบเขต แผนพฒั นาเศรษฐกิจและสงั คมแห่งชาติ ฉบับที่ ๓ พ.ศ. ๒๕๑๕–๒๕๑๙ ในชือ่ แผนไม่มีคำ� ว่า “การ” อีกตอ่ ไป พระพรหมคุณาภรณ์ ( ป. อ. ปยตุ โฺ ต ) 201

ทเิ บตหนจี นี ไปก้าวหนา้ ในอเมริกา อเมรกิ ันจะเร่ิมใช้เลเซอร์ ๒๐, 1994-2000/๒๕๓๗–๔๓) ในช่วงสมยั แรกได้ออก กฎหมายใหส้ ิงหฬเปน็ ภาษาราชการแต่เพียงภาษาเดียว พ.ศ. ๒๕๐๒ (ค.ศ. 1959) ทะไล ลามะ ไดร้ ับ พ.ศ. ๒๕๐๓ (ค.ศ. 1960) นักฟสิ กิ สอ์ เมรกิ ัน และในปี 1972/๒๕๑๕ ได้ประกาศใชร้ ัฐธรรมนูญฉบบั ความกดดันจากจนี จึงพรอ้ มดว้ ยศิษยจ์ ำ� นวนมากหนจี าก ชอ่ื ไมแมน (Theodore H. Maiman) ท�ำแสงเลเซอร์ ใหม่ ซง่ึ ไดเ้ ปลย่ี นประเทศ Ceylon เปน็ สาธารณรัฐ มชี ือ่ ทเิ บตสอู่ นิ เดยี ตะวนั ตกเฉียงเหนือ ลภี้ ัยอย่ทู เ่ี มืองธรรม (Laser) สำ� เร็จ ว่า Sri Lanka (ศรลี งั กา) ศาลา บนลาดเขาหมิ าลัย ในรัฐหมิ าจลั ประเทศ จากที่นี้ พระลามะไม่น้อยได้ไปศึกษา และตัง้ ส�ำนกั เผยแพร่ ศรลี ังกา อีกก้าวของพนั ธุศาสตร์ พระพุทธศาสนาในประเทศตะวนั ตก ตอ่ มาไมน่ านนกั มีนายกรฐั มนตรีหญิงคนแรกของโลก คนตะวนั ตก โดยเฉพาะในอเมรกิ า ไดม้ าสนใจพทุ ธศาสนา พ.ศ. ๒๕๐๔ (ค.ศ. 1961) นกั ชวี วิทยาชาว เชน่ สมาธแิ บบทเิ บตกนั มาก จนส�ำนกั ทเิ บตเดน่ ขน้ึ ใน พ.ศ. ๒๕๐๓ (ค.ศ. 1960) นางสิรมิ าโว พนั ทรา- ฝรั่งเศสอธบิ ายการคุมการท�ำงานของยนี (Gene Regu- อเมรกิ าเคยี งสำ� นกั เซนของญีป่ ุ่น ไนยเก (Sirimavo R.D. Bandaranaike) ชนะเลอื กตัง้ lation) ให้เห็นว่าเซลลค์ วบคุมกิจกรรมของยนี อย่างไร ไดเ้ ปน็ นายกรฐั มนตรขี องประเทศลังกา นบั ว่าเป็นนายก จากซ้าย: หน้าตรงขา้ มจากซ้าย: รัฐมนตรหี ญิงคนแรกของโลก เธอไดเ้ ปน็ นายกรฐั มนตรี Potala Palace สมเดจ็ พระสังฆราช ๓ สมยั (1960-1965/๒๕๐๓–๐๘, 1970-1977/๒๕๑๓– ทะไล ลามะ โปป๊ จอหน์ ๒๓ ไมแมน พสล. สิรมิ าโว พันทราไนยเก วดั พุทธปทีป 202 กาลานุกรม พระพุทธศาสนาในอารยธรรมโลก

บา้ นเมอื งปฏิวัติ คริสตค์ าทอลกิ ปรับตัวครั้งใหญ่ - (พสล./WFB) ได้มาตงั้ สำ� นกั งานใหญใ่ นประเทศไทยตาม การปกครองคณะสงฆก์ อ็ นุวัติ วางนโยบายใหม่ กำ� หนดเวลา ๔ ปี ตอ่ มาในการประชุมใหญ่ครงั้ ท่ี ๙ พ.ศ. ๒๕๑๒ ไดม้ ีมติใหส้ ำ� นักงานใหญ่ตั้งอยใู่ นประเทศไทย พ.ศ. ๒๕๐๕ (ค.ศ. 1962) ทีป่ ระเทศไทย ใน พ.ศ. ๒๕๐๕-๘ (ค.ศ. 1962-5) โปป๊ จอห์น ๒๓ เป็นการถาวร รชั กาลท่ี ๙ ในยคุ ของรัฐบาลคณะปฏวิ ตั ิ ระหว่างทีส่ ภา จัดให้มกี ารประชมุ มหาสมัชชาวาตกิ นั ท่ี ๒ เพ่อื ให้ รา่ งรฐั ธรรมนญู ยังด�ำเนินการรา่ งรฐั ธรรมนูญอยู่ รัฐบาล ศาสนาครสิ ตค์ าทอลกิ ปรับตัวทนั โลกยคุ ปัจจุบนั ในการ วดั ไทยแหง่ แรกในตะวันตก ออก พ.ร.บ. คณะสงฆ์ พ.ศ. ๒๕๐๕ (ประกาศในราช- เกี่ยวขอ้ งกับศาสนาอืน่ และในการเผยแผศ่ าสนา เปน็ ตน้ กิจจานเุ บกษา ๓๑ ธ.ค. ๒๕๐๕ เร่มิ ใชบ้ งั คับตั้งแต่ ๑ พ.ศ. ๒๕๐๙ (ค.ศ. 1966) ณ ๑ ส.ค. พระบาท ม.ค. ๒๕๐๖ เปน็ ต้นไป) โดยมีเหตุผลว่า “การจดั ดำ� เนิน เมอื งไทยเป็นท่ีตัง้ ถาวร สมเดจ็ พระเจ้าอยหู่ ัวภมู ิพลอดุลยเดช ร.๙ เสดจ็ เป็น กิจการคณะสงฆ์ มิใช่เปน็ กิจการอนั พึงแบ่งแยกอำ� นาจ ของสำ� นักงานใหญ่ พสล. ประธานทรงเปิด วัดพุทธปทีป (Buddhapadipa Temple) ด�ำเนินการดว้ ยวตั ถปุ ระสงค์เพ่ือการถว่ งดลุ ย์แหง่ อ�ำนาจ ในกรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ เปน็ วดั ไทยแห่งแรกใน เช่นทเี่ ปน็ อย่ตู ามกฎหมายในปจั จบุ นั (คือ พ.ร.บ. คณะ พ.ศ. ๒๕๐๘ (ค.ศ. 1965) องค์การพุทธศาสนกิ ประเทศตะวนั ตก สงฆ์ พ.ศ. ๒๔๘๔) … จึงสมควรแก้ไขปรบั ปรงุ เสยี ใหม่ สัมพันธ์แหง่ โลก/The World Fellowship of Buddhists ใหส้ มเดจ็ พระสังฆราช องคส์ กลมหาสงั ฆปรณิ ายก ทรง บัญชาการคณะสงฆท์ างมหาเถรสมาคม …” พระพรหมคณุ าภรณ์ ( ป. อ. ปยตุ ฺโต ) 203

“ฮปิ ปี้” บ่งช้ีปฏกิ ิริยาภายใน แบบวัตถุนยิ ม ซึ่งวุ่นวายแตเ่ ร่ืองหาเงินทองและการ แมว้ ่าขบวนการเหล่าน้จี ะจางหายไป โดยเฉพาะ ตอ่ สงั คมวัตถนุ ยิ ม แข่งขัน พวกฮิปปีป้ ฏเิ สธระเบยี บแบบแผนของสงั คม ตอ่ เมือ่ จบสงครามเวยี ดนาม (สงครามราว ๒๑ ปี=๒๔๙๗- ต้านอำ� นาจและความรุนแรง ละท้งิ วถิ ชี วี ิตของบรรพบรุ ุษ ๒๕๑๘/1954-75) แตก่ ระแสปฏิกริ ิยาทางสงั คมยังไมจ่ บ พ.ศ. ๒๕๑๐ (ค.ศ. 1967) ในเดอื นสงิ หาคม อเมรกิ นั สรา้ งวถิ ชี วี ติ แบบใหม่ของพวกตนทีเ่ ปน็ อย่งู ่ายๆ จงึ มขี บวนการอืน่ ๆ ที่หนุ่มสาวอเมรกิ นั ผ้แู ปลกแยกจาก นิตยสาร/นสพ. เด่นๆ หลายฉบับ เชน่ Time, News- รักเพื่อนมนุษย์ รกั ธรรมชาติ อยูก่ บั ปจั จุบนั สนใจเรอื่ ง สงั คมของตนไปพึ่งพาเขา้ ร่วมต่อมาอกี จนถึงชว่ งทศวรรษ week, Life, Look, the New York Times พากันออก ลกึ ทางจิต เร่ืองสมาธิ โดยเฉพาะศาสนาตะวนั ออก เช่น 1980s เช่น ขบวนการหริกฤษณะ (Hare Krishna) ลทั ธิ ฉบบั พิเศษหรอื พมิ พ์รายงานพิเศษเรอื่ ง “ฮิปปี้” (hippie) โยคะ และเซน บ้างกไ็ ปทางโหราศาสตรห์ รือไสยศาสตร์ ซัน ยงั มนู (Sun Myung Moon) [ขบวนการเหลา่ น้ี ตอ่ แต่ไปสุดโต่งจนกลายเป็นไม่ท�ำงานอาชพี ตามปกติ ตงั้ มาบา้ งก็ตอ้ งคดลี ้างสมอง/brainwashing] พวกฮิปปี้ ซ่ึงเริม่ ขึ้นท่ีซานฟรานซิสโกราว พ.ศ. ชมุ ชน (communes) ที่อยู่กนั อย่างปลอ่ ยตัวทางเพศ ๒๕๐๘ ได้ขยายตัวเป็นขบวนการคนขาวช้นั กลางรุ่นหนมุ่ เสพติดกัญชาและสารร้ายแรง มีลักษณะเดน่ ทีเ่ ปน็ จดุ อนง่ึ ยงั มีผลจากขบวนการเหล่านส้ี ืบเนื่องมาใน สาว (อายุ ๑๕-๒๕ ป)ี และเปน็ ปรากฏการณใ์ หญใ่ นสงั คม สังเกตของคนทัว่ ไปว่า ฮิปปีผ้ มยาว-รองเทา้ ยาง-เสอ้ื ผ้ายยู่ ี่ สังคมอเมรกิ นั อกี โดยเฉพาะความตื่นตัวสนใจในเรอ่ื ง จดั กันวา่ เป็นวัฒนธรรมสวนกระแส (counterculture; นิเวศวิทยาและปัญหาส่งิ แวดลอ้ ม ความสนใจเปดิ ใจรับ และเปน็ วัฒนธรรมกลมุ่ ยอ่ ย คือ subculture บางที่ พวกฮิปปีน้ ้ี สบื เนอื่ งมาจากพวกซา้ ยใหม่ (New หลักปฏบิ ัตทิ างจติ สายต่างๆ และความระแวงระวังตอ่ ถูกเรยี กวา่ anti-culture คือ ตอ่ ต้านวัฒนธรรม) ซึง่ ส่ือ Left) แต่หนั เหจากการเมอื งมาทางวฒั นธรรม จากการ ความสัตยส์ จุ รติ เจตนาดีร้ายของผูน้ �ำทางเศรษฐกิจและ ความหมายวา่ สงั คมอเมริกันถงึ จดุ อดื เฟอ้ เข้าประจัญและรุนแรง มาเป็นสลดั ออกและย้มิ ใหแ้ กโ่ ลก การเมือง เปน็ ต้น ขบวนการนี้ เป็นปฏิกริ ยิ าต่อการท�ำสงคราม เวยี ดนาม และต่อสงั คมอเมรกิ ันทีค่ นรุ่นพอ่ แม่มีวถิ ชี ีวิต 204 กาลานุกรม พระพทุ ธศาสนาในอารยธรรมโลก

ฝรั่งเข้ายคุ ตนื่ ตระหนก (วดั ไทยที่เกิดข้นึ ในชว่ งเวลาใกลเ้ คยี งตอ่ จากน้ี คอื หนา้ ตรงขา้ ม จากซ้าย: ปัญหาสงิ่ แวดลอ้ ม วัดไทยกรงุ วอชิงตัน ดีซี/Wat Thai of Washington, ฮปิ ปี้ D.C. ซ่ึงเรมิ่ มพี ระสงฆ์ไดร้ ับนมิ นตไ์ ปประจำ� เมอ่ื ๕ ก.ค. หริกฤษณะ พ.ศ. ๒๕๑๓ (ค.ศ. 1970) ณ ๒๒ เม.ย. มกี าร ๒๕๑๗/1974; วัดวชริ ธรรมปทปี /Vajiradhammapadip ซนั ยงั มูน จัดฉลองวนั โลกครง้ั แรก (First ‘Earth Day’) ในสหรฐั Temple ท่เี มืองนวิ ยอรก์ ไดร้ บั อนุญาตตามกฎหมาย จากซา้ ย: เพ่อื ใหค้ นตนื่ ตวั มองเหน็ ภัยจากความเสอื่ มโทรมของ เมอ่ื ๒๒ ก.ค. ๒๕๑๘/1975 มีต้นก�ำเนิดจาก Buddhist วดั ไทยลอสแองเจลีส สง่ิ แวดลอ้ ม และกระตอื รือรน้ ท่จี ะอนุรกั ษ์ธรรมชาติ Study Center ซ่ึงตั้งขึ้นเป็นสมาคมเม่ือปี ๒๕๐๘/1965; วัดไทยกรงุ วอชงิ ตนั ดซี ี วัดพุทธวราราม/Wat Buddhawararam of Denver, วัดวชริ ธรรมปทปี เกดิ วัดไทยแหง่ แรกในอเมรกิ า Inc. ที่เมอื งเดนเวอร์ รัฐโคโลราโด ซึ่งได้รับอนญุ าตตาม วดั พุทธวราราม กฎหมาย ณ ๒๕ ม.ี ค. ๒๕๑๙/1976; วดั ธมั มาราม/Wat วดั ธัมมาราม พ.ศ. ๒๕๑๔ (ค.ศ. 1971) ณ ๒๒ ธ.ค. กำ� เนดิ Dhammaram ทเ่ี มืองชิคาโก มชี ื่อตามท่ีทางการอนญุ าต วดั ไทยแหง่ แรกในสหรฐั อเมริกา ที่นครลอสแองเจลีส ใน เม่ือ ๑๗ พ.ค. ๒๕๑๙/1976 ว่า The Thai Buddhist รฐั แคลิฟอรเ์ นยี มชี อ่ื เม่ือแรกต้ังว่า “ศนู ย์พทุ ธศาสนา Temple; หลังจากนี้วัดไทยเกิดขึน้ ในอเมรกิ าจนถงึ เถรวาท” (The Theravada Buddhist Center, Inc.) ปัจจุบนั อีกมากมาย ทงั้ ที่ได้การรบั รองแลว้ และยัง รวม ต่อมาเปลี่ยนช่ือเปน็ วดั ไทยลอสแองเจลสี (Wat Thai ใกล้ร้อยวดั ) of Los Angeles) เม่อื วนั ท่ี ๑๑ มิถนุ ายน ๒๕๒๒ พระพรหมคุณาภรณ์ ( ป. อ. ปยตุ ฺโต ) 205

UN จดั ประชมุ ใหญ่ พนั ธุศาสตร์กา้ วต่อไปถึงตัดแต่งยนี ภิกขภยั ในชว่ งเวลา ๔ ปีทเี่ ขมรแดงปกครองประเทศ (ถึง หาทางแกไ้ ขปญั หาสง่ิ แวดล้อม ๗ ม.ค. ๒๕๒๒) ประมาณว่าชาวเขมรถูกสงั หารและลม้ พ.ศ. ๒๕๑๖ (ค.ศ. 1973) ในวชิ าพนั ธุวศิ วกรรม ตาย ๑.๕ – ๓ ลา้ นคน บ้างว่าเกิน ๑ ใน ๓ ของจำ� นวน พ.ศ. ๒๕๑๕ (ค.ศ. 1972) สมัชชาใหญ่ (Genetic Engineering) มีการตดั แต่งยีน (gene splic- ประชากรทั้งประเทศเวลาน้ัน บ้างว่าอาจถงึ ๔ ลา้ น สหประชาชาติ จดั การประชมุ ใหญเ่ รือ่ งส่งิ แวดล้อม ing) ครั้งแรก โดยท�ำกับ DNA ของแบคทเี รีย คน (ต�ำราแสดงตัวเลขตา่ งกันไป โดยเฉพาะพระสงฆ์ถกู ของมนุษย์ (UN Conference on the Human ท�ำลายถอื วา่ หมดส้นิ ท่ไี มย่ อมลาสิกขาหรอื หนไี ป ได้ถกู Environment) ท่กี รุงสตอกโฮลม์ (Stockholm) เพือ่ เขมรแดงเข้ามา สังหารประมาณ ๘๐,๐๐๐ รูป) หาทางแก้ปัญหาสงิ่ แวดล้อม ทั้งดา้ นความร่อยหรอของ เปลี่ยนกัมพูชาเปน็ คอมมนู ิสต์ ทรัพยากรธรรมชาติ และความเสื่อมคณุ ภาพของส่งิ พอล พต แวดลอ้ มโดยเฉพาะเรอ่ื งมลภาวะ ทีเ่ ป็นปัญหารุนแรงข้ึน พ.ศ. ๒๕๑๘ (ค.ศ. 1975) หลังจากนายพล เรอ่ื ยๆ หลังจากสงครามโลกครัง้ ท่ี ๒ สบื เนือ่ งจากการท่ี ลอน นอล ยดึ อ�ำนาจขณะทเี่ จา้ นโรดม สีหนุ เสด็จไป ประชากรของโลกเพิม่ ขยายจำ� นวนอยา่ งมากมาย และ ต่างประเทศ ในต้นปี ๒๕๑๓/1970 และเปลี่ยนประเทศ การพัฒนาเศรษฐกิจทพี่ ง่ึ กระบวนการอุตสาหกรรม เป็นสาธารณรฐั ในปลายปีเดียวกนั นน้ั แล้ว กพ็ อดเี ปน็ เวลาที่สงครามเวียดนามเข้าสชู่ ว่ งขยายตัวรุนแรง และ ทง้ั นี้ ปญั หาน้ันเป็นทร่ี ตู้ ระหนกั ในประเทศ กัมพชู าถูกดึงเขา้ ไปในสงครามนนั้ ดว้ ยเตม็ ตัว พรอ้ มกัน อุตสาหกรรม ซงึ่ เปน็ กลุม่ ประเทศทพ่ี ัฒนาแลว้ จากนน้ั ก็ น้นั ในกมั พูชาเอง เขมรแดง (Khmer Rouge) กร็ กุ รบ ขยายไปทว่ั จนกระท่งั เมือ่ ถึงปี ๒๕๑๓/1970 เรอ่ื งความ เตม็ ที่ โดยเวยี ดนามหนุนด้วย แล้ว ณ วนั ท่ี ๑๗ เม.ย. เสือ่ มโทรมของส่งิ แวดลอ้ มกป็ รากฏเดน่ ชัดทั่วโลก กลาย ๒๕๑๘ เขมรแดงกย็ ึดอำ� นาจได้ และเปลยี่ นชือ่ ประเทศ เป็นปัญหานานาชาติ จนสหประชาชาตติ อ้ งจัดประชมุ เปน็ กมั พูชาประชาธิปไตย โดยมีนายพอล พต (Pol ดงั กล่าว ซึง่ มีผลคือทำ� ใหส้ หประชาชาติจดั ตั้ง “โครงการ Pot หรือซาลอท ซาร์/Saloth Sar) เปน็ เลขาธิการพรรค สง่ิ แวดล้อมของสหประชาชาต”ิ (UN Environment คอมมนู ิสตก์ ัมพชู า แล้วตอ่ มาเปน็ นายกรฐั มนตรี และได้ Programme; UNEP) ขน้ึ เพ่อื ปฏิบตั กิ ารตามขอ้ กำ� หนด ปกครองประเทศดว้ ยระบบสงั คมนยิ มแบบพลิกแผ่นดิน แนะของทีป่ ระชุมที่สตอกโฮลม์ นัน้ เช่น ยกเลกิ ธนาคาร เงนิ ตรา และทรพั ยส์ นิ ส่วนตวั บงั คับ คนในเมอื งใหย้ า้ ยถน่ิ ออกไปใช้แรงท�ำงานหนักในชนบท ใหร้ าษฎรเปลี่ยนชอ่ื ใหม่ ฆา่ ขา้ ราชการเกา่ และปัญญาชน จ�ำนวนมาก ลม้ ศาสนาและคณะสงฆ์ ตามมาดว้ ยทุพ- 206 กาลานุกรม พระพทุ ธศาสนาในอารยธรรมโลก

พระธาตุพนม ล้มแลว้ คนื คง ลาวเลิกรบ ยืนยงเป็นม่งิ บชู นีย์ จบลงดว้ ยคอมมนู ิสต์ พ.ศ. ๒๕๑๘ (ค.ศ. 1975) วันที่ ๑๑ สิงหาคม ท่ี พ.ศ. ๒๕๑๘ (ค.ศ. 1975) นับแตป่ ี ๒๕๐๓/ ประเทศไทย หลงั จากฝนตกพายพุ ดั แรงติดต่อมาหลาย 1960 ท่ลี าวแตกเป็น ๓ ฝา่ ย (ฝา่ ยขวา ฝ่ายกลาง และ วนั พระธาตุพนม เจดียบ์ รรจุพระอรุ งั คธาตุ ณ วัดพระ ฝ่ายซ้ายทีเ่ ปน็ คอมมูนสิ ต์) แล้ว กไ็ ด้สรู้ บกันเร่อื ยมาจนถงึ ธาตพุ นมวรมหาวิหาร จงั หวัดนครพนม ไดพ้ ังทลายลง ๒๑ ก.พ. ๒๕๑๖ สงครามจงึ ยุติ และตัง้ รฐั บาลผสมข้ึน ตอ่ มา ๑๗ ต.ค. ๒๕๑๘ ท่ามกลางซากปรักหักพัง ได้ แบ่งเขตกนั ปกครอง แต่อ�ำนาจของฝ่ายคอมมนู ิสตเ์ พมิ่ พบองค์พระธาตุบรรจุในผอบแก้วซอ้ นอยใู่ นผอบทองค�ำ ขึ้นโดยล�ำดบั กระทง่ั ในท่ีสดุ เจา้ มหาชวี ติ ศรีสวา่ งวัฒนา ภายในพระเจดียท์ องค�ำ จากนน้ั ดว้ ยทนุ บริจาคของ กษัตรยิ อ์ งคส์ ดุ ทา้ ยของลาว กท็ รงสละราชสมบัติ และ ประชาชนท้ังประเทศ รฐั บาลไดก้ อ่ สร้างองคพ์ ระธาตุ เจ้าสวุ รรณภูมา กล็ าออกจากตำ� แหน่งนายกรฐั มนตรีลาว ขึ้นใหมต่ ามแบบเดมิ จนเสร็จสนิ้ แล้วมีพระราชพิธีบรรจุ แล้วขบวนการประเทดลาวกเ็ ข้าปกครองประเทศ และ พระอุรังคธาตุ พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยหู่ ัว และสมเดจ็ ประกาศเปลีย่ นพระราชอาณาจักรลาว เป็นสาธารณรัฐ พระนางเจา้ พระบรมราชนิ ีนาถ เสด็จมาทรงบรรจพุ ระ ประชาธปิ ไตยประชาชนลาว เม่อื ๒ ธ.ค. ๒๕๑๘ อรุ ังคธาตุ ในวนั ที่ ๒๓ มีนาคม ๒๕๒๒ (ตามตัวเลขของราชการลาว เมอ่ื ส้ินปี ๒๕๓๐/ พระธาตพุ นม เป็นพระเจดีย์เก่าแกท่ ี่สดุ องค์หนงึ่ 1987 มปี ระชากร ๓,๘๐๐,๐๐๐ คน มีพระภกิ ษุสามเณร ของไทย มรี ปู ทรงส่เี หลี่ยม สูงจากพื้นดนิ ถงึ ยอดฉัตร ๑๕,๖๒๖ รูป [=ภกิ ษุ ๖,๐๐๐ + สามเณร ๙,๖๒๖] มีวัด ทองค�ำ ๕๗ เมตร ฐานกว้างดา้ นละ ๑๒.๓๔ เมตร ๒,๘๒๗ (เฉพาะในเวียงจันทนม์ ี ๑,๒๑๒ วัด) สนั นิษฐานว่าสรา้ งขึน้ แรกเริ่มระหวา่ ง พ.ศ. ๑๐๐๐ – ๑๔๐๐ จากบน: พระธาตุพนม เจา้ มหาชวี ติ ศรสี วา่ งวฒั นา เจา้ สวุ รรณภูมา พระพรหมคุณาภรณ์ ( ป. อ. ปยตุ โฺ ต ) 207

เวียดนามรวมประเทศ เปน็ คอมมูนิสต์ ในสงครามนี้ คนเวยี ดนามตาย ๑,๓๐๐,๐๐๐ คน (จดั เป็นลัทธวิ นั โลกประลยั /Doomsday Cult, หรือ อเมรกิ ันตาย ๕๖,๐๐๐ คน ชาวเวยี ดนามอพยพลี้ภัย นบั ลัทธิวันสน้ิ โลก ทีโ่ ยงกับคติ “millennium” ลทั ธิ พ.ศ. ๒๕๑๙ (ค.ศ. 1976) นับแตท่ ป่ี ระชมุ เจนีวา เฉพาะระยะต้นกว่า ๑๔๐,๐๐๐ คน สหรัฐฯ ส้นิ เงินช่วย หนึง่ ) สอนว่า ไมช่ ้านโ้ี ลกจะพนิ าศ ตัวเขาเปน็ ทพ่ี ึ่งหน่ึง (Geneva Conference) เม่อื ปี ๒๔๙๗/1954 ตกลงแบง่ เหลือราว $141,000,000,000 (ไมน่ บั เงินชว่ ยเหลอื ผู้ล้ภี ัย เดียวท่ีมานำ� มนุษยใ์ หร้ อดปลอดภัย และในปี 1977 ได้ เวียดนามเปน็ ๒ ประเทศแลว้ กไ็ ดเ้ กิดการสูร้ บระหว่าง อินโดจนี อีก $405,000,000) อพยพจาก San Francisco ไปตง้ั เป็นชมุ ชนใหญเ่ รยี ก พวกคอมมูนสิ ตเ์ วียดกงหนุนโดยเวยี ดนามเหนือ กับ วา่ Jonestown ในประเทศกายอานา (Guyana) ใน รัฐบาลเวียดนามใต้ทส่ี หรฐั โอบอมุ้ จนในที่สุด กองทัพ วนั โลกประลยั ใกล้เขา้ มา อเมรกิ าใต้ ครั้นถงึ วนั ท่ี ๑๘ พ.ย. ๒๕๒๑ กไ็ ดบ้ ัญชาให้ เวียดกงและเวยี ดนามเหนือเขา้ ยึดไซ่งอ่ น เมืองหลวงของ คนกาหลลนลาน อยไู่ ม่ถงึ สาวกดมื่ ยาพษิ ฆา่ ตวั ตายพรอ้ มกนั รวมตายท้ังส้นิ ๙๑๓ เวียดนามใต้ได้ (๓๐ เม.ย. ๒๕๑๘/1975) จบสงคราม คน (รวมทั้งเด็ก ๒๗๖ คน) เวียดนาม และจัดการปกครองใหม่ แลว้ ประกาศใหว้ ัน พ.ศ. ๒๕๒๑ (ค.ศ. 1978) ทส่ี หรฐั อเมรกิ า สาธคุ ณุ ท่ี ๒ กรกฎาคม ๒๕๑๙ เปน็ วันรวมประเทศเวียดนาม Jim Jones ซง่ึ ไดต้ งั้ ตนเปน็ เจา้ ลทั ธิ People’s Temple (อา่ นเร่อื งเพิ่มไดใ้ นภาคผนวก) โดยมฮี านอยเป็นเมืองหลวงของสาธารณรฐั สังคมนิยม จากซ้าย: เวียดนาม และเปลี่ยนชื่อเมืองไซง่ อ่ นเปน็ เมอื งโฮจมิ ินห์ โฮจิมนิ ห์ สงครามเวยี ดนาม ศพเวยี ดกง เวียดนามเหนอื -ใต้ จนี เวียดนามเหนอื ลาว ไทย กัมพชู า เวียดนามใต้ 208 กาลานุกรม พระพุทธศาสนาในอารยธรรมโลก

จากซ้าย: Jim Jones เฮงสมั ริน เจ้านโรดม สหี นุ สมเด็จ ฮุน เซน เจา้ นโรดม รณฤทธิ์ สมเดจ็ ฯ นโรดม สหี มนุ ี เปน็ คอมมูนสิ ต์แลว้ ๑๘ ปีผ่านมา เลือกจากผเู้ คยเป็นพระภิกษุทีถ่ กู เขมรแดงบังคับให้ลา และกองทัพเวียดนาม แลว้ มกี ลุม่ อืน่ เข้ารว่ มศกึ ในทสี่ ุด กมั พชู ากลับเปน็ ราชอาณาจักร สกิ ขาไป ผู้บวชรปู แรกคือพระเทพวงศ์ สว่ นอุปชั ฌาย์ เวียดนามซ่งึ ถูกนานาชาตกิ ดดันมาก ตอ้ งถอนทหารออก ก็เปน็ พระภกิ ษุเขมรทห่ี นีเขมรแดงไปอยใู่ นเวยี ดนาม) ไปจนหมดในเดอื น ก.ย. ๒๕๓๒/1989 (ทางฝา่ ยเขมร พ.ศ. ๒๕๒๒ (ค.ศ. 1979) หลังจากเขมรแดง เม่ือถึงปี ๒๕๒๕/1982 จ�ำนวนพระสงฆ์เพิม่ ขึน้ เปน็ แดงยงั สรู้ บตอ่ มา แตอ่ อ่ นก�ำลงั ลงไปเรอื่ ยๆ ในท่ีสุด พอล ยึดอำ� นาจไดแ้ ลว้ รัฐบาลกมั พูชาประชาธปิ ไตยของนาย ๒,๓๐๐ รูป (ถงึ ปี ๒๕๔๒/1999 จ�ำนวนพระสงฆ์เพม่ิ เปน็ พต ส้ินชีพในปี ๒๕๔๑/1998 และหลังจากน้ันไมน่ าน พอล พต ไดห้ นั กลบั ไปเป็นปฏิปักษต์ ่อเวียดนาม เวลา ๕๐,๐๘๑ รปู , วัดตามสถิติเดมิ ก่อนยุคเขมรแดงมีทงั้ หมด ขบวนการเขมรแดงกจ็ บส้ิน) ผา่ นมาถึงวนั ที่ ๗ ม.ค. ๒๕๒๒ กองทัพเวยี ดนามไดเ้ ข้า ๒,๗๕๐ วัด) ยึดครองกรงุ พนมเปญ แลว้ สภาปฏวิ ตั ขิ องประชาชน ครั้นถึงปี ๒๕๓๖/1993 กัมพชู าได้รฐั ธรรมนญู แห่งกมั พูชาขนึ้ จดั การปกครอง และเปลี่ยนชื่อประเทศ ในยุคของเฮง สมั ริน พระสงฆ์ในกมั พชู ารวมเปน็ ใหม่ มีการเลอื กตง้ั โดยมีนายกรัฐมนตรี ๒ คน (สมเด็จ เปน็ สาธารณรัฐประชาชนกมั พูชา โดยมีเฮง สมั รนิ เป็น คณะสงฆเ์ ขมรอันเดยี ว โดยมพี ระเทพวงศเ์ ป็นประธาน ฮุน เซน กับเจา้ นโรดม รณฤทธ,์ิ คนหลังถกู บีบออกจาก ประธานาธิบดี (แตห่ ลงั จากเจา้ นโรดม สหี นุ กลบั เขา้ กมั พชู าในเดอื น ธ.ค. ต�ำแหน่งในปี ๒๕๔๐/1997) ประเทศกลับเปน็ ราช- ๒๕๓๔/1991 แลว้ ก็โปรดฯ ให้พระเทพวงศเ์ ป็นสมเดจ็ อาณาจกั รกัมพูชา โดยมกี ษัตริย์คือพระเจา้ นโรดม สีหนุ รัฐบาลใหม่ส่งเสริมพระพทุ ธศาสนา แตก่ ็ควบคุม พระสงั ฆราชของมหานกิ าย และต้ังธรรมยุตตกิ นิกายที่มี ครองราชย์จนถึงปี ๒๕๔๗/2004 ได้ทรงสละราชสมบตั ิ อย่างระมัดระวัง เชน่ ห้ามบวชคนอายตุ ำ่� กว่า ๕๐ ปี สมเด็จพระสังฆราชต่างหากข้นึ อกี เหมอื นในอดีต) และโอรสขึ้นครองราชย์สืบมา (คือ พระบาทสมเด็จ คณะสงฆ์เขมรไดร้ ับการฟื้นขนึ้ ใหม่ โดยนิมนต์พระสงฆ์ พระบรมนาถ นโรดม สหี มนุ )ี เถรวาทจากเวยี ดนามใตม้ าใหอ้ ุปสมบทชาวเขมร มพี ิธี เขมรแดงซึ่งเสยี อำ� นาจ ไดต้ อ่ สกู้ บั รัฐบาลใหม่ อปุ สมบทพระภิกษุสงู อายุ ๗ รปู ทีว่ ัดอณุ าโลม ในกรงุ พนมเปญ ในเดอื น ก.ย. ๒๕๒๒/1979 (นาคท้งั ๗ นี้ คดั พระพรหมคุณาภรณ์ ( ป. อ. ปยตุ โฺ ต ) 209

จากซา้ ย: ตง้ั วดั ปา่ นานาชาตแิ บบไทย ในอังกฤษ มอบหมายใหป้ ฏิบัตศิ าสนกิจอยใู่ นกรุงลอนดอน ไดเ้ ปน็ พระโพธิญาณเถระ ผนู้ ำ� ในการต้งั วัดป่าจติ ตวิเวก (Wat Pah Cittaviveka พระราชสเุ มธาจารย์ พ.ศ. ๒๕๒๒ (ค.ศ. 1979) English Sangha หรือ Chithurst Forest Monastery) ข้นึ ท่ี West Sus- วัดปา่ จิตตวเิ วก Trust (มูลนิธิท่ีชาวพทุ ธองั กฤษต้ังขนึ้ ในกรงุ ลอนดอนเม่อื sex ใน พ.ศ. ๒๕๒๒ เปน็ วัดป่าวัดแรกในประเทศอังกฤษ Sun Myung Moon ปี ๒๔๙๙/1956 เพ่อื ประดิษฐานคณะสงฆใ์ นประเทศ Swami Prabhupada องั กฤษ) ไดน้ ิมนตพ์ ระโพธญิ าณเถระ ทเ่ี รียกกันท่ัวไปวา่ ต่อมา ในเดือน ส.ค. ๒๕๒๗ ได้ตั้งวดั ขึ้นใหมอ่ ีก วัดอมราวตี อาจารยช์ า แหง่ วัดหนองป่าพง อุบลราชธานี ใหเ้ ดินทาง แห่งหน่งึ ใกล้กรุงลอนดอน ชื่อว่า วดั อมราวตี (Amara- Maharishi Mahesh Yogi ไปยังประเทศองั กฤษใน พ.ศ. ๒๕๒๐ ตอ่ มา พระสเุ มโธ vati Buddhist Centre) และหลังจากนก้ี ็ไดม้ กี ารเปดิ Bhagwan Shree Rajneesh (ไดด้ ำ� รงสมณศกั ดิ์ที่ พระสุเมธาจารย์ และต่อมาเป็นพระ ส�ำนักสาขาในทต่ี า่ งๆ เพ่ิมขึน้ ตามล�ำดบั 210 กาลานกุ รม พระพุทธศาสนาในอารยธรรมโลก ราชสเุ มธาจารย์) ซึง่ เปน็ ศิษยต์ ดิ ตามไปด้วย และได้รับ

จบั ตวั ไวรสั โรคเอดส์ได้ แตย่ งั แกไ้ ขไมไ่ ด้ (“กรู ”ู ) ครุ ุ (ภควาน) ศรี รชั นี มศี ษิ ยจ์ ากตะวนั ตก ไทยท�ำพระไตรปิฎกคอมพวิ เตอร์ ไปหามากมายต้ังแต่อยูอ่ าศรมในอนิ เดยี ครั้นถึงปี 1981/ ฉบบั แรกของโลก พ.ศ. ๒๕๒๖ (ค.ศ. 1983) นักวิทยาศาสตร์ ๒๕๒๔ จึงเขา้ มาอเมรกิ า ซื้อทีด่ ินราว ๑๖๐,๐๐๐ ไร่ ใน กำ� หนดจบั ตวั ไวรัสท่ีเปน็ สาเหตุของโรคเอดส์ (AIDS= รัฐออรกิ อน (Oregon) ตง้ั เปน็ เมอื งรชั นีปรุ ะ สานุศิษย์ พ.ศ. ๒๕๓๑ (ค.ศ. 1988) ที่ประเทศไทย เรม่ิ ต้น acquired immune deficiency syndrome) ได้ (กรณี หลายพันคนมาอยดู่ ว้ ยโดยเป็นสันยาสี (ผูส้ ละโลก) มชี ่อื ในปี ๒๕๓๐ มหาวิทยาลัยมหิดลปรารภวโรกาส คนไข้โรคเอดส์ มรี ายงานครัง้ แรกๆ จากซานฟรานซสิ โก ทต่ี ัง้ ให้ใหม่ ท่านมั่งคง่ั มาก มีเครือ่ งบินส่วนตวั พร้อมดว้ ย รชั มงั คลาภเิ ษก ในพระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหา และนิวยอร์ก ในสหรัฐ ปี ๒๕๒๔/1981) รถยนต์ Rolls-Royce ๑๔ คัน แมจ้ ะเปน็ นักบวชฮินดู ภมู พิ ลอดุลยเดช ณ วันท่ี ๒ กรกฎาคม ๒๕๓๑ ได้ดำ� เนิน แต่เน้นคำ� สอนพทุ ธแบบเซนคลุกเคลา้ ตนั ตระ กลมกลืน การจัดท�ำพระไตรปิฎกฉบับคอมพิวเตอร์ เพ่ือเฉลมิ สงบจิต+โอ่วัตถุ ออกบวช+หากาม วตั ถนุ ยิ มเขา้ กบั วถิ แี ห่งจติ ผสมผสานชวี ติ แบบตะวันตก พระเกยี รติ และประสบความสำ� เรจ็ เสรจ็ ทนั วันวิสาขบชู า สละโลก+สดุ มงั่ มี จบท่ไี หน กบั ตะวนั ออกเข้าดว้ ยกัน ใช้เทคนคิ ในการเจรญิ สมาธิ ๓๐ พ.ค. ๒๕๓๑ กอ่ นถงึ วโรกาสรชั มงั คลาภเิ ษก และไดน้ ำ� เรยี กว่า “dynamic meditation” ประกาศโมกษะดว้ ย ขนึ้ ทูลเกลา้ ฯ ถวาย นับวา่ เปน็ พระไตรปฎิ กคอมพวิ เตอร์ พ.ศ. ๒๕๒๘ (ค.ศ. 1985) ท่สี หรฐั อเมรกิ า จาก ความรักเสรี (salvation through free love) จนมีผู้ ฉบับแรกของโลก กระแสสงั คมอเมริกันในยคุ สืบจากบบุ ผาชนผูส้ บั สนและ ขนานนามวา่ เปน็ “sex guru” แสวงหา ซ่ึงหันมารบั วถิ แี ห่งจิตของศาสนาตะวันออก พระไตรปฎิ กฉบับคอมพวิ เตอรน์ ้ี ได้พฒั นาต่อมา และตืน่ สมาธิ ท่ีเชญิ ชวนโยคี ฤาษี ให้หลง่ั ไหลเขา้ ไปเป็น ในทส่ี ุด คุรุ ศรี รชั นี ถกู ด�ำเนินคดีหลายเร่อื ง จนถึงปจั จบุ ัน เปน็ Version VI (BUDSIR VI) ซึง่ มีพระ Guru (ครุ /ุ ครู, คนไทยนยิ มเรยี กใหค้ ลา้ ยเสียงฝรงั่ เปน็ ท้ังลกั ลอบขนยาเสพติด พยายามฆา่ คน วางเพลิง โกง ไตรปฎิ กทงั้ ฉบบั ภาษาบาลี และฉบบั แปลภาษาไทย พรอ้ ม “กรู ”ู ) ดังที่มหาฤาษมี เหษโยคีนำ� TM (Transcendental การเลือกตั้ง ทำ� ผิดกฎหมายคนเข้าเมือง แลว้ ในเดือน ทง้ั คมั ภรี อ์ น่ื ๆ ตงั้ แตอ่ รรถกถาลงไปอกี มาก รวมเปน็ คมั ภรี ์ Meditation) เข้าไป มีดาราวงดนตรี the Beatles มา พฤศจิกายน ๒๕๒๘ ก็ถกู ขับไลอ่ อกจากอเมรกิ า และถูก และตำ� ราที่จะค้นดูศึกษาได้ ๒๐๐ เลม่ และนอกจาก เป็นศิษย์ พาใหก้ ระห่มึ ภกั ติเวทานตะ สวามปี ระภุปาทะ ห้ามเขา้ ๒๑ ประเทศ อักษรไทย ยังสามารถอา่ นในอักษรอน่ื ๆ มอี กั ษรโรมัน เขา้ ไปตงั้ ขบวนการหรกิ ฤษณะ (คำ� เรียกตามเสยี งของชาว เป็นตน้ ด้วย อเมรกิ นั แต่ถ้าออกเสยี งให้ถูก เปน็ “หเร กฤษณะ” คอื อย่างไรก็ดี ความผดิ และขอ้ เสียหายดงั วา่ น้ี เปน็ Hare Krishna) ซนั ยงั มนู (Sun Myung Moon) นำ� ข้อมลู ของทางการอเมริกนั และตามที่ปรากฏในเอกสาร ศาสนาครสิ ตแ์ บบใหม่จากเกาหลีเข้าไปต้งั เปน็ Unifica- ทั่วไป แต่ผูท้ เี่ ล่ือมใสในท่านครุ ุนีถ้ อื กนั ว่าเปน็ การใสค่ วาม tion Church จดั พธิ แี ต่งงานหมู่ครัง้ ละเป็นหมน่ื คู่ ตอ่ มา แก่ทา่ นโดยไมเ่ ป็นความจริง ปรากฏวา่ “กูรู” (ครุ )ุ หลายทา่ นร่�ำรวยมหาศาล พระพรหมคณุ าภรณ์ ( ป. อ. ปยตุ ฺโต ) 211

เปดิ กำ� แพงเบอร์ลิน สิ้นสดุ สงครามเย็น ระหวา่ งนี้ องคก์ รโลกไดส้ รปุ ยอมรบั วา่ การพฒั นา ของโลกตลอดยคุ อตุ สาหกรรมทผี่ า่ นมา เป็นการพัฒนาท่ี พ.ศ. ๒๕๓๒ (ค.ศ. 1989) ณ ๙ พ.ย. เยอรมนี ไมย่ ่ังยนื (unsustainable development) ความเจริญ ตะวนั ออกเปิดก�ำแพงเบอรล์ นิ (Berlin Wall) ถอื กันนัย ทางเทคโนโลยี บนฐานของความกา้ วหนา้ ทางวทิ ยาศาสตร์ หนึง่ ว่าเปน็ การสิ้นสุดสงครามเย็น (Cold War) ท่ีเรมิ่ ขึ้น ท่ีเป็นแกนของการพฒั นาอุตสาหกรรมเพอ่ื สร้างความ เมื่อปี ๒๔๘๙/1946 พร่งั พรอ้ มสมบูรณ์ทางเศรษฐกิจ ไดก้ ลายเปน็ เคร่อื งมอื ทำ� ลายธรรมชาติ นำ� มาสูค่ วามเสอื่ มโทรมของสิง่ แวดล้อม โซเวียตสลาย อเมรกิ าเป็นใหญ่ผเู้ ดียว ความหวงั ของมนษุ ยส์ มัยใหม่ ทฝี่ ากไว้กบั พ.ศ. ๒๕๓๔ (ค.ศ. 1991) ณ ๘ ธ.ค. สหภาพ วทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยี ตามคติแห่งความกา้ วหนา้ โซเวยี ต ชาติอภมิ หาอ�ำนาจคู่แข่งของสหรัฐอเมรกิ า ล่ม (idea of progress) บนฐานแหง่ แนวคดิ พชิ ติ ธรรมชาติ สลาย คงเหลอื สหรัฐเปน็ มหาอำ� นาจใหญส่ ุดผเู้ ดียว (conquest of nature) ซง่ึ ไดห้ ลอ่ เลยี้ งความเจรญิ ในยคุ อุตสาหกรรมตลอดมานัน้ บัดน้ีถึงกาลแตกสลาย และ ชุมนุมใหญ่สดุ ผนู้ �ำนานาชาติ อารยธรรมมนษุ ย์มาถงึ จุดวกิ ฤตติดตัน ได้แค่ประกาศวา่ แก้ปญั หายงั ไม่ได้ ทีป่ ระชุมระดับโลกไม่ว่าคร้งั ไหน ทำ� ได้เพยี งหา พ.ศ. ๒๕๓๕ (ค.ศ. 1992) เดือน ม.ิ ย. มกี าร ทางกำ� หนดมาตรการท่ีจะใหม้ นษุ ย์รักษาสงิ่ แวดลอ้ ม ประชมุ ใหญข่ องสหประชาชาตวิ ่าด้วยส่งิ แวดล้อมและ ให้อยูด่ ีได้ พร้อมกับท่สี ามารถพัฒนาเศรษฐกิจให้เจรญิ การพัฒนา (UN Conference on Environment and เติบโตตอ่ ไป ทั้งท่ีในความเป็นจรงิ ส่งิ แวดล้อมมแี ต่เสอ่ื ม Development) ท่ีกรุงริโอเดอจาเนโร (Rio de Janeiro) โทรมลงไปเรื่อยๆ โดยที่มนุษยท์ ี่พัฒนาแล้วทัง้ หลายไมม่ ี เรยี กส้ันๆ วา่ Earth Summit ซง่ึ เปน็ การชุมนุมผนู้ �ำ ความม่ันใจเลยว่าจะหลุดพ้นปญั หานไี้ ปได้ นานาชาตคิ รั้งใหญ่ที่สดุ ในประวัตศิ าสตร์ เพอื่ หาทางแก้ ปญั หาสิง่ แวดล้อมทเ่ี คยพจิ ารณาในการประชุมเม่ือ ๒๐ จากบน: ปกี ่อน ซง่ึ ยอมรบั กันว่าระหว่างเวลาทผี่ ่านมานน้ั การแก้ กำ� แพงเบอร์ลิน ปญั หาไมไ่ ด้ผลจริง มีแต่สภาพทีท่ รดุ ลง ประเทศทัง้ หลาย Commonwealth of สว่ นใหญไ่ ม่พร้อมเลยทจ่ี ะรบั มอื กับสถานการณ์ Independent States Earth Summit 1992 212 กาลานุกรม พระพุทธศาสนาในอารยธรรมโลก

จากซา้ ยบน: ลทั ธโิ ลกประลยั ปว่ นจติ ใจไปถงึ การเมอื ง ในประเทศแคนาดา ซึ่งฆ่าตวั ตายและถูกฆ่า รวม ๕๓ คน David Koresh ตวั เจา้ ลทั ธซิ ง่ึ กต็ ายดว้ ย ไดส้ อนเตอื นสาวกไวว้ า่ วนั สนิ้ โลก Marshall Herff Applewhite (Bo) พ.ศ. ๒๕๓๖ (ค.ศ. 1993) ที่สหรัฐอเมรกิ า ลัทธิ ก�ำลังจะมาถงึ และในปีตอ่ มา (1995/๒๕๓๘) สมาชกิ ก็ Timothy J. McVeigh Branch Davidians มเี ดวดิ โกเรช (David Koresh) ฆา่ ตัวตายในประเทศฝร่ังเศสอีก ๑๖ คน Shoko Asahara เปน็ เจา้ สำ� นักอยูใ่ กล้เมอื งเวโก้ รฐั เทกซสั (Waco, Texas) สอนเน้นเร่อื งค�ำท�ำนายวันส้ินโลก ตอ่ มา ในเดือน ก.พ. พ.ศ. ๒๕๓๘ (ค.ศ. 1995) ในเดือนมีนาคม ท่กี รุง ๒๕๓๖ รัฐบาลส่งกองกำ� ลงั ไปตรวจคน้ โดยขอ้ หาว่ามกี าร โตเกียว ประเทศญี่ป่นุ มผี กู้ อ่ การรา้ ยปล่อยแกส๊ พิษซาริน สะสมอาวธุ ผดิ กฎหมาย เกดิ การปะทะยงิ กนั ทางฝา่ ยลทั ธิ (sarin) ในสถานรี ถไฟใต้ดนิ เป็นเหตุให้คนตาย ๑๒ คน ถอื ว่า นัน่ เป็นสัญญาณว่ามหาประลัย (apocalypse) บาดเจ็บกว่า ๕,๕๐๐ คน ในท่ีสุดสบื ไดต้ ัวการคือ Shoko ก�ำลงั จะมาถึง หลงั จากปิดลอ้ มอยู่ ๕๑ วัน ถงึ วนั ท่ี ๑๙ Asahara เจ้าลัทธิ “โอม ชินริเกียว” (Aum Shinrikyo) เม.ย. ๒๕๓๖ เจ้าหน้าทไ่ี ดบ้ กุ จู่โจม และตามข่าวของ ซ่ึงน�ำเอาค�ำสอนของโยคะเชิงตันตระ พทุ ธศาสนาและ รฐั บาลวา่ ชาวลทั ธเิ องไดจ้ ดุ ไฟเผาสำ� นกั ฆา่ ตวั ตายหมู่ ๘๓ คน เตา๋ มาประสานเขา้ กบั ค�ำท�ำนายแบบคริสต์ เขาสอนวา่ มหาประลยั วนั สนิ้ โลกจะมาถึงในปี 1999/๒๕๔๒ และ ตอ่ มา วันท่ี ๑๙ เม.ย. ๒๕๓๘ (1995) ตรงกบั วนั ประเทศญป่ี นุ่ จะประสบมหาวนิ าศในอกี ไมช่ า้ ลทั ธขิ องเขา เกดิ กรณี “เวโก”้ ครบ ๒ ปี ไดม้ ีผ้กู ่อการร้ายจดุ ระเบดิ จะชว่ ยใหร้ อดพน้ จากโลกนี้ ขนึ้ ไปสอู่ นตุ รภมู แิ หง่ บรมสจั จะ ทำ� ลายอาคารที่ทำ� การรฐั บาลกลาง ทีเ่ มอื งโอคลาโฮมา คนตาย ๑๖๘ คน บาดเจ็บกว่า ๕๐๐ คน นาย Timothy พ.ศ. ๒๕๔๐ (ค.ศ. 1997) ทีส่ หรัฐอเมริกา วนั J. McVeigh ตัวการใหญ่ทีถ่ กู ตัดสินประหารชีวิต ให้การ ที่ ๒๖ มนี าคม ได้พบศพคนฆ่าตวั ตายหมู่ ๓๙ คน ที่ วา่ เขาทำ� การครัง้ นี้ เพื่อแกแ้ ค้นให้แกช่ าวลทั ธิ Branch ชานเมืองซานดเิ อโก รัฐแคลิฟอร์เนีย เปน็ สมาชกิ ของ Davidians ท่เี วโก้ ซึง่ ถูกรฐั บาลปราบเม่อื ๒ ปกี อ่ นน้ัน ลทั ธิ “ประตสู วรรค์” (Heaven’s Gate) มีผ้นู ำ� เรยี กวา่ ท่าน “โบ” (“Bo”) และท่าน “ปีป๊ ” (“Peep”) ซ่ึงบอก (อ่านเร่ืองเพมิ่ ไดใ้ นภาคผนวก) วา่ เปน็ ตัวแทนมาจากภพภูมสิ งู ในโลกอนื่ ไดน้ ำ� สาวกถอื ขอ้ ปฏบิ ตั เิ พอื่ เตรียมตัวไปอยใู่ นแดนสวรรค์ คร้ันถงึ เวลา โลกยงั ไม่บรรลยั คนทยอยประลัย ปรากฏของดาวหางเฮล-บ๊อปป์ (Comet Hale-Bopp) ไปกระทั่งญ่ีปุ่น จงึ พรอ้ มใจกนั กินยาพษิ ฆา่ ตวั ตาย เป็นการท้งิ รา่ งพ้นไป จากโลกในวาระมหาประลยั เพอื่ จะไดโ้ ดยสารยานอวกาศ พ.ศ. ๒๕๓๗ (ค.ศ. 1994) วนั ท่ี ๔ และ ๕ ต.ค. ท่แี ฝงตามทา้ ยดาวหางน้ันมา เหินไปเข้าสปู่ ระตสู วรรค์ ตำ� รวจพบศพสมาชกิ ลัทธิสุริยเทวาลัย (Solar Temple) ในประเทศสวิตเซอรแ์ ลนด์ และทเี่ มอื งควิเบก (Quebec) (อา่ นเร่ืองเพ่ิมได้ในภาคผนวก) พระพรหมคุณาภรณ์ ( ป. อ. ปยุตโฺ ต ) 213

ทาลิบันขจู่ ะทำ� ลายพระพทุ ธรปู ใหญ่ อหิ รา่ น พามิยาน พ.ศ. ๒๕๔๐ (ค.ศ. 1997) เดอื น เม.ย.-พ.ค. ชาว ศรลี ังการว่ มกับชาวพุทธท่ัวโลกรวมทง้ั มุสลิม เรยี กรอ้ ง เฮรัต กาบลุ ไมใ่ หท้ ำ� ลายพระพทุ ธรปู ใหญ่ ทพ่ี ามยิ าน ในอฟั กานสิ ถาน กนั ทหาร หลังจากพวกมุสลมิ ทาลิบัน (Taliban) ไดข้ ู่ว่าจะทำ� ลาย ปากสี ถาน อนิ เดยี จากบน: โคลนนิง่ รายแรกของโลก ดับดนิ้ กอ่ นวนั สิ้นโลก Dr.Ian Wilmut จบสหัสวรรษเกา่ ทอี่ าฟริกา กบั แกะ Dolly พ.ศ. ๒๕๔๐ (ค.ศ. 1997) ณ ๒๗ ก.พ. นกั โป๊ปจอห์นปอลที่ ๒ วิทยาศาสตร์อังกฤษคณะหนง่ึ สรา้ งลูกแกะขน้ึ ด้วยวธิ ี พ.ศ. ๒๕๔๓ (ค.ศ. 2000) ท่ปี ระเทศยกู ันดา ผ้นู ำ� ลัทธิ MRTC โคลนน่งิ สำ� เรจ็ เป็นครงั้ แรก (ตัง้ ช่ือลูกแกะนนั้ ว่า ดอลลี่/ (Uganda) ในทวีปอาฟรกิ า วนั ท่ี ๑๗ มนี าคม เกดิ ไฟไหม้ 214 กาลานกุ รม พระพุทธศาสนาในอารยธรรมโลก Dolly) โบสถ์ของขบวนการกพู้ ระบญั ญตั ิ ๑๐ ประการขององค์ พระเปน็ เจ้า (Movement for the Restoration of the โปป๊ ประกาศขอขมาตอ่ โลก Ten Commandments of God/MRTC) ชาวลัทธิถูก ไฟคลอกตายกว่า ๕๓๐ คน ตอนแรกเข้าใจกนั ว่าเป็นการ พ.ศ. ๒๕๔๓ (ค.ศ. 2000) ณ ๑๒ มี.ค. โปป๊ ฆ่าตัวตายหมู่ แตต่ อ่ มา ขดุ พบศพฝังหมอู่ ีกหลายแห่ง จอห์นปอลที่ ๒ ประกาศในโอกาสทศ่ี าสนาคริสต์ก�ำเนดิ รวมแล้วเกนิ ๙๐๐ คน ไดค้ วามวา่ ตามทีผ่ ูน้ ำ� ของลัทธิ มา ๒ สหัสวรรษ จะขึ้นสหสั วรรษท่ี ๓ ขอขมา (Apolo- บอกไว้ วนั ท่ี ๓๑ ธ.ค. ส้นิ ปี 1999/๒๕๔๒ เป็นวนั สน้ิ gy) ใหแ้ ก่ ศาสนจักรโรมันคาทอลิก ในการท่ไี ด้กอ่ กรรม โลก และองค์พระเป็นเจ้าหรือพระแม่พรหมจารนิ แี มรี จะ อันขาดขนั ตธิ รรม และทเ่ี ป็นการอยุติธรรม ต่อชาวยิว โปรดทรงช่วยชาวลทั ธิน้ีให้รอด แตว่ ันน้นั ผา่ นไปโดยไมม่ ี สตรี ชนชาติพน้ื ถ่ินพนื้ เมืองทั้งหลาย และเหล่าชนอ่ืนๆ อะไรเกิดขน้ึ ชาวลัทธพิ ากนั เรียกร้องขอเงนิ บรจิ าคคืน จึง ทัง้ ในอดีตและปัจจบุ นั ถูกสงั หารดงั ปรากฏ (อา่ นเรื่องเพ่มิ ไดใ้ นภาคผนวก)

พระพุทธรูปใหญส่ ลายเพราะทาลิบัน พ.ศ. ๒๕๔๔ (ค.ศ. 2001) พวกทาลบิ นั ประกาศจะ ทำ� ลายพระพทุ ธรปู และรูปเคารพทง้ั หมดในอัฟกานิสถาน ในเดือนมนี าคม (ตามข่าวก�ำหนดจะท�ำการใน วันฮจั ญ์ ซงึ่ เปน็ วันศักด์สิ ทิ ธท์ิ ่สี ดุ ประจำ� ปขี องชาวมุสลิม) พวกทาลิบันก็ได้ใช้ปนื ใหญแ่ ละวตั ถุระเบดิ ทำ� ลายพระ พุทธรูปใหญท่ ง้ั ๒ องค์ อายรุ าว ๑๗๐๐ ปี ซงึ่ แกะสลกั ไว้ ทหี่ น้าผา (สูง ๕๓ และ ๓๗ เมตร) ทพี่ ามิยาน (Bamiyan หรอื Bamian) จนแหลกละเอียดหมดสน้ิ ไป จบ Y2K ขึน้ millennium ท่ี 3 on Y2K ขึ้นครั้งแรกเมื่อกลางเดอื น ธ.ค. 1998/๒๕๔๑ ใหม่ของคนท่วั ไปน้ี แตช่ ้ีแจงวา่ สหสั วรรษเก่า (ที่ ๒) จะ สาเหตุของปัญหา Y2K คอื เครอ่ื งคอมพิวเตอร์ สนิ้ สดุ ในวันท่ี ๓๑ ธนั วาคม ๒๕๔๓ (December 31, พ.ศ. ๒๕๔๓ (ค.ศ. 2000) คนในสงั คมตะวนั ตกมี 2000) แลว้ สหสั วรรษใหม่ (ที่ ๓) จึงจะเรมิ่ ตน้ ในวันที่ ๑ ความเชอ่ื สบื กนั มาตามคติ “millennium” (พันปที พี่ ระ รนุ่ เกา่ มีหน่วยความจ�ำท่ีจขุ อ้ มลู ได้เพียงเล็กน้อย จำ� ต้อง มกราคม ๒๕๔๔ (January 1, 2001) คืออกี ๑ ปถี ัดไป จะมาโปรด) เมื่อใกลถ้ งึ ปีเปลี่ยนสหัสวรรษ จึงมักรสู้ ึก ประหยดั ท่วี า่ ง ผูอ้ อกแบบเครือ่ งและนักเขียนโปรแกรมจึง จากทไี่ ด้ฉลองกันแลว้ นน้ั หวาดหวน่ั พรั่นพรงึ ตอ่ วาระมหาประลัย (apocalypse) แสดงหนว่ ยเวลาปี ซ่ึงมีตัวเลข ๔ ตวั เช่น 1965, 1987, (อ่านเร่อื งเพ่มิ ได้ในภาคผนวก) หรอื วนั สิ้นโลก (doomsday) ดังทวี่ าระสิน้ ปี ค.ศ. 2000 1993 ด้วยตวั เลขท้ายเพยี ง ๒ ตัว เป็น 65, 87, 93 แต่ หรือ Y2K (Year 2 Kilo; Kilo=1000) ซงึ่ เปน็ ปที ค่ี รบจบ พอถึงปี 2000 เลขทา้ ย ๒ ตัวเป็น 00 คอมพวิ เตอร์เหล่า สนิ้ millennium ท่ี 2 ได้เปน็ เรือ่ งใหญท่ ่ีตนื่ เตน้ กันมาก นัน้ แทนที่จะแปลความหมาย 00 เป็น 2000 ก็จะแปล 00 เป็น 1900 หรือเปน็ ปี 0 ไปเลย แลว้ ทกุ อย่างกจ็ ะผดิ คนยง่ิ ตระหนกตกใจหนักขึ้น เม่ือเรื่องนีม้ าโยงกบั พลาดหมด ปญั หาคอมพิวเตอร์ ท่เี รียกว่า “Y2K problem” หรือ “Millennium Bug” ปญั หาก็คือ เมอื่ วันเวลาเปล่ียน อย่างไรกต็ าม ปใี หม่ ๒๕๔๓ ก็มาถึงโดยไมม่ ี จากปี 1999 ข้นึ เป็น 2000 ระบบคอมพวิ เตอร์มากมาย เหตุการณ์ร้ายที่สำ� คญั ใดๆ เกิดขึน้ คนทว่ั โลกฉลองวันท่ี ทั่วโลกจะลม้ และประดากจิ การของมนุษย์ในโลกบดั น้ี ๑ มกราคม ๒๕๔๓ (January 1, 2000) โดยถือเป็นการ ที่อิงอาศัยระบบคอมพวิ เตอรแ์ ทบทงั้ สน้ิ ก็จะวบิ ตั ิ มี ขึ้นส่สู หัสวรรษใหม่ เป็น 3rd millennium การรบี เรง่ แก้ปัญหากันอยา่ งแตกต่นื โกลาหล แมแ้ ต่สห- ประชาชาติก็ไดจ้ ัดให้มี International Conference กระน้ันก็ตาม พวกผ้รู ูม้ ิได้ยอมรบั วันข้นึ สหัสวรรษ พระพรหมคุณาภรณ์ ( ป. อ. ปยุตโฺ ต ) 215



ต่ อ จ า ก ก ล า ง ปี พุ ท ธ ศั ก ร า ช ๒ ๕ ๕ ๓

ชมพทู วีป ในปจั จุบนั ตามสภาพปัจจุบนั ของชมพูทวปี มีสถิตทิ ่คี วร ๓. ปากีสถาน (ชื่อทางการวา่ สาธารณรฐั อสิ ลาม ทราบ (ตวั เลขโดยประมาณ จาก Microsoft Encarta แหง่ ปากสี ถาน/Islamic Republic of Pakistan) มี พ.ศ. ๒๕๔๔ (ค.ศ. 2001) ชมพทู วีป เมือ่ เทียบ Reference Library 2002 และ Encyclopædia Bri- ประชากร 144,616,639 คน เปน็ มุสลมิ 97% (4/5 เปน็ คร่าวๆ วา่ ตรงกับดนิ แดนของ ๔ ประเทศในปจั จบุ ัน คอื tannica 2002) ดงั น้ี สหุ นี่ 1/5 เป็นชอี ะฮ)์ ชาวพทุ ธมเี ล็กนอ้ ยไม่ทราบตัวเลข อินเดยี บงั คลาเทศ ปากสี ถาน และอฟั กานสิ ถาน ๑. อนิ เดีย (ช่ือทางการวา่ สาธารณรฐั อนิ เดยี / ๔. อัฟกานิสถาน (ชือ่ ทางการว่า รฐั อิสลาม (บงั คลาเทศ ตรงกบั แคว้นวังคะ หรือวังครฐั ว่า Republic of India เรยี กตามภาษาฮนิ ดีว่า ภารตั หรอื แห่งอฟั กานสิ ถาน/Islamic State of Afghanistan) มี โดยเครง่ ครดั ไม่จัดเขา้ ในชมพูทวปี เพยี งแต่อยู่ถดั จาก ภารตวรรษ) มปี ระชากร 1,029,991,100 คน เป็นฮินดู ประชากร 26,813,057 คน เป็นมุสลมิ 99% (เปน็ สหุ นี่ แคว้นองั คะ หรือองั ครฐั ซงึ่ อยู่ในชมพูทวปี แต่ในที่น้ี 82% มสุ ลิม 12% (ส่วนใหญเ่ ป็น สหุ นี่ มกี ลมุ่ ชาวชอี ะฮ์ 84% เปน็ ชีอะฮ์ 15%) มีฮินดู และสกิ ข์บ้าง เปน็ ตวั เลข ไดร้ วมเข้ามา เพราะอาณาจักรในชมพูทวปี อยา่ งสมัย ท่ีเขม้ แขง็ อยู่บา้ งในคชุ ราต และในเมอื งใหญอ่ ยา่ งลคั เนาว์ เพียงหลกั พนั พระเจ้าอโศกกร็ วมถงึ แคว้นน้ีดว้ ย และการก�ำหนดเขต และไฮเดอราบาด ทค่ี นชน้ั สงู มเี ชอ้ื สายเปอรเ์ ซยี ) ชาวครสิ ต์ ทต่ี ั้งแควน้ โบราณนี้ตามทถี่ อื กนั อาจจะยังยตุ ิเด็ดขาด 2.3% สกิ ข์ 2% ชาวพุทธ 0.7% (0.7%=7.2 ลา้ นคน ส�ำหรับอนิ เดยี แม้ว่าประชากรสว่ นใหญ่เปน็ ฮินดู ไมไ่ ด;้ คำ� วา่ “วงั คะ” แผลงเป็น พงั คะ เขียนแบบโรมัน ส่วนมากอยใู่ นรฐั มหาราษฎร์ สกิ กิม อรุณาจัลประเทศ โดยแยกดินแดนฝา่ ยท่คี นสว่ นมากเป็นมุสลมิ ออกไปเป็น เปน็ Banga เป็นท่มี าของค�ำวา่ เบงกอล/Bengal และ ชมั มู และกัศมรี ์/แคชเมยี ร)์ เชน 0.4% อื่นๆ 0.6% ประเทศปากสี ถานแลว้ แตเ่ พราะอินเดยี มปี ระชากรมาก Bangladesh ซึง่ ถา้ เขียนเปน็ ไทยให้ถกู แท้ ต้องเป็น เป็นที่ ๒ ของโลก (รองจากจนี ทม่ี ปี ระชากรมากที่สุด คือ “พงั คลเทศ”; ส่วนปากสี ถาน และอัฟกานสิ ถาน ก็พูด ๒. บังคลาเทศ (ชื่อทางการวา่ สาธารณรัฐ 1,273,111,300 คน) อนิ เดียกย็ ังมปี ระชากรท่ีเป็นมสุ ลิม คร่าวๆ วา่ คือ คนั ธาระ และกัมโพชะ รวมทัง้ โยนก โดย ประชาชนแห่งบงั คลาเทศ/People’s Republic of มากเปน็ ท่ี ๒ หรือที่ ๓ ของโลก คอื รองจากอินโดนีเซีย ตัดส่วนท่อี ยใู่ นอาเซียกลางออกไป) Bangladesh เรยี กตามภาษาเบงคลีว่า คณะประชาตนั ตรี ท่ีมีประชากร 228,437,870 คน เป็นมุสลมิ 87% และ พงั คลเทศ) มปี ระชากร 131,269,860 คน เปน็ มสุ ลมิ 88% ไล่เลย่ี กบั ปากสี ถานทีม่ ีตัวเลขดังแสดงขา้ งต้น (เป็นสหุ น่ีเกอื บท้ังหมด) ฮินดู 10% พุทธ น้อยกว่า 1.0% นานาทวีป: ศาสนา-ศาสนิก ท่วั โลก มวลประชา 6,615,847,000 218 กาลานกุ รม พระพุทธศาสนาในอารยธรรมโลก คริสต์ - 2,199,817,400 มสุ ลิม - 1,387,454.500 ฮนิ ดู - 875,726,000 พุทธิกะ - 385,609,000 สิกข์ - 22,927,500 ยิว - 14,956,000 (ตวั เลขของ Encyclopædia Britannica กลางปี ๒๕๕๑)

© SDNP Bangladesh University of Texas Libraries University of Texas Libraries University of Texas Libraries หมายเหตุ: ๓. ปากีสถาน 167,762,040 อฟั กานสิ ถาน บงั คลาเทศ ตามตัวเลขโดยประมาณใน พ.ศ. ๒๕๕๑ (ค.ศ. ๔. อัฟกานิสถาน 32,738,376 ปากสี ถาน ทง้ั นี้ อตั ราส่วนร้อยละของประชากรทนี่ บั ถอื 2008) จำ� นวนประชากรใน ๔ ประเทศขา้ งตน้ เพมิ่ ขนึ้ เปน็ ศาสนาต่างๆ โดยท่ัวไป นบั ว่าเหมอื นเดมิ อินเดยี ๑. อนิ เดีย 1,147,995,900 ๒. บังคลาเทศ 153,546,900 ประเทศไทย พุทธกิ ะ - 57,157,751 มสุ ลิม - 2,777,542 มวลประชา - 60,916,441 ครสิ ต์ - 486,840 ฮนิ ดู - 52,631 (ขอ้ มลู จาก กรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ในเดอื น ขงจ๊ือ - 6,925 อน่ื ๆ - 48,156 ธนั วาคม ๒๕๕๑ มีจ�ำนวนประชากร 63,389,730 คน) (ท่ีมา: สำ� มะโนประชากรและเคหะ พ.ศ. ๒๕๔๓ ทว่ั ราช อาณาจักร สำ� นักงานสถติ แิ ห่งชาติ ส�ำนักนายกรัฐมนตร)ี พระพรหมคุณาภรณ์ ( ป. อ. ปยุตฺโต ) 219

เหตกุ ารณส์ �ำคญั ตอ่ จาก กลางปี พ.ศ. ๒๕๔๓ ในระหวา่ ง และหลังจากจัดทำ� กาลานกุ รมน้เี สรจ็ ใน พ.ศ. ๒๕๔๔ มเี หตกุ ารณส์ ำ� คัญทางพระพทุ ธศาสนา จำ� เพาะบางอย่างทีเ่ หน็ ควรบันทึกไว้ด้วย ดงั นี้ สหประชาชาติให้วนั วสิ าขบูชา ชาวพุทธนานาชาติ ธมฺมจิตฺโต) อธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณ- เปน็ วนั ส�ำคัญสากล จดั ฉลองวนั วสิ าขบชู าโลกในประเทศไทย ราชวิทยาลัย เป็นประธานคณะกรรมการด�ำเนินการจัด และมมี ติใหพ้ ุทธมณฑล กิจกรรมนานาชาติ ในการจัดประชุมชาวพุทธนานาชาติ พ.ศ. ๒๕๔๒ วันที่ ๑๕ ธันวาคม ทปี่ ระชุมสมัชชา เป็นศูนย์กลางพระพุทธศาสนาโลก เน่ืองในวันวิสาขบูชาโลก มีกิจกรรมกุศลในระดับสากล สหประชาชาติ สมยั สามญั ครั้งท่ี ๕๔ วาระการประชุม และภายในราชอาณาจักร ทง้ั ที่พุทธมณฑล ศูนย์ประชมุ ที่ ๑๗๔ “การรบั รองให้วนั วสิ าขบูชาเปน็ วันส�ำคัญสากล” พ.ศ. ๒๕๔๗ และต่อมา หลังจากสมัชชา สหประชาชาติ และมณฑลพธิ ที อ้ งสนามหลวง เฉพาะ (International recognition of the Day of Vesak) สหประชาชาติมีมติรับรองวันวิสาขบูชาเป็นวันส�ำคัญ อยา่ งยง่ิ งานใน พ.ศ. ๒๕๔๙ (๗-๑๐ พ.ค.) จดั เปน็ กจิ กรรม ซง่ึ แจกจา่ ยในวนั ที่ ๑๓ ธ.ค. ได้สนบั สนนุ รา่ งมตวิ ่า “ให้ สากล เมื่อเดือนธันวาคม ๒๕๔๒ แล้ว ประเทศไทย เฉลมิ พระเกียรติรว่ มฉลองสิรริ าชสมบัติครบ ๖๐ ปขี อง วันวิสาขบูชาเป็นวันสำ� คญั สากล ซึ่งสำ� นกั งานใหญแ่ ละ ได้จัดงานวันวิสาขบูชาในฐานะวันส�ำคัญสากลตั้งแต่ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หวั ภูมพิ ลอดลุ ยเดช ทที่ ำ� การขององคก์ ารสหประชาชาตจิ ะจัดให้มกี ารร�ำลึก พ.ศ. ๒๕๔๓ ตลอดมาทุกปี และในปี ๒๕๔๗ ก็ได้เริ่ม ถึงตามความเหมาะสม” และมีประเทศทใ่ี ห้การสนบั สนุน จัดกิจกรรมฉลองในระดับนานาชาติ โดยในช่วงเดือน อนงึ่ ในงานฉลองวนั วสิ าขบูชาโลก พ.ศ. ๒๕๔๘ เพมิ่ เติม ลงทา้ ยด้วยสหรัฐอเมริกา (ตามล�ำดับอักษร) พ.ค.-มิ.ย. นอกจากจัดประชุมผู้น�ำชาวพุทธนานาชาติ ที่ประชุมชาวพุทธนานาชาติ ๔๒ ประเทศ มมี ตเิ ห็นชอบ เป็นอันยตุ ใิ นวนั ที่ ๑๖ ธ.ค. ๒๕๔๒ ทง้ั นี้ เปน็ ไปตามการ ณ หอประชุมพุทธมณฑลแล้ว ก็ได้จัดกิจกรรมเน่ือง ลงนามในแถลงการณ์ร่วมในวันปดิ ประชุมท่ี ๒๐ พ.ค. เสนอของศรลี งั กา ตามมตขิ องทปี่ ระชุมพุทธศาสนกิ ชน ในวันวิสาขบูชา วันส�ำคัญสากลของสหประชาชาติ ณ ๒๕๔๘ ใหพ้ ุทธมณฑลเป็นศนู ยก์ ลางพระพุทธศาสนา สากล (International Buddhist Conference) ที่ ส�ำนักงานใหญ่ องค์การสหประชาชาติ นครนิวยอร์ก โลก และให้จดั ฉลองวันวิสาขบชู าโลกในประเทศไทยตอ่ กรงุ โคลัมโบ ในเดอื นพฤศจิกายน ๒๕๔๑ และหลงั จาก ไป โดยใหม้ หาวทิ ยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั เปน็ สมชั ชาสหประชาชาตมิ ีมติแลว้ กระทรวงการต่างประเทศ ใน พ.ศ. ๒๕๔๘ และปีต่อๆ มา ก็มีมติมหาเถร- องค์กรประสานงานและดำ� เนินการ ไดแ้ ถลงข่าวในประเทศไทย ในวนั ที่ ๒๕ เมษายน ๒๕๔๓ สมาคม ให้มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เป็นหน่วยงานหลัก โดยมีพระธรรมโกศาจารย์ (ประยูร 220 กาลานุกรม พระพุทธศาสนาในอารยธรรมโลก

พระพรหมคณุ าภรณ์ ( ป. อ. ปยุตโฺ ต ) 221

ภาคผนวก มักยกมาเลา่ กนั วา่ เปน็ กรณที ่รี ู้กันชัดคราวแรก เกิดข้นึ วันโลกประลัยใกลเ้ ข้ามา เมอื่ ทา้ ยคริสตศ์ ตวรรษท่ี 19 กลา่ วคอื นาย William คนกาหลลนลาน อยไู่ ม่ถึง จบ Y2K Miller ไดท้ ำ�นายว่า พระเยซูจะเสดจ็ กลับมา (“Second ขึ้น millennium ท่ี 3 Advent”) วนั ใดวันหน่งึ ระหว่าง ๒๑ ม.ี ค. 1843/๒๓๘๖ พ.ศ. ๒๕๒๑ (ค.ศ. 1978) ท่สี หรัฐอเมรกิ า สาธ-ุ ถึง ๒๑ มี.ค. 1844/๒๓๘๗ แตแ่ ล้วก็ไม่เปน็ จริงอย่างที่ คุณ Jim Jones ศาสนาจารย์โปรเตสแตนต์ (นกิ าย ชาวตะวนั ตกมีความเชื่อสบื กนั มา อันเนอื่ งจากคำ� ทำ�นายนน้ั ประดาผทู้ ี่เชือ่ คดิ กนั ว่าเป็นเพราะคำ�นวณ เมธอดสิ ต/์ Methodist) ผู้มชี อ่ื เสียง มีแนวคิดทเี่ รียกว่า สอนในคมั ภรี ์ Book of Revelation (The Apocalypse ผดิ ไป ก็กำ�หนดวันทำ�นายใหมว่ า่ จะสิน้ โลกและพระเยซู “apostolic socialism” ต่อมาได้ตั้งตนเป็นเจ้าลทั ธิ กเ็ รยี ก) ของศาสนาคริสต์ ทเ่ี รียกงา่ ยๆ วา่ คติ “millen- เสด็จมาโปรดในวนั ที่ ๒๒ ตุลาคม 1844 แล้วเตรียมตวั People’s Temple และในปี 1977 ไดน้ ำ� สาวกอพยพ nium” (พนั ปีที่พระจะมาโปรด) ซึ่งมคี วามหมายซับซอ้ น กนั เต็มที่ แตถ่ งึ วันนนั้ ก็ไม่มีอะไรเกิดข้นึ คนทเ่ี ชือ่ นาย จาก San Francisco ไปต้งั ชุมชนใหญใ่ นถิ่นปา่ ดงซ่งึ ได้ อยบู่ า้ ง แต่พดู พอให้เข้าใจกันง่ายๆ วา่ ตามความเชือ่ น้ัน มิลเลอร์นัน้ มากมาย (เล่ากันมาว่าประมาณ ๕๐,๐๐๐ เตรยี มไวต้ ั้งแตป่ ี 1974 ทป่ี ระเทศกายอานา (Guyana) ถือเปน็ การทำ�นายว่า หลงั พระเยซูอบุ ตั ผิ า่ นไปในระยะ คน) และเตรยี มตวั ตอ้ นรับกนั ด้วยศรัทธาอย่างยิ่ง พากนั ในอเมรกิ าใต้ ชุมชนนีเ้ ติบโตขนึ้ กลายเป็นเมืองเรียกว่า พนั ปี จะถึงวาระมหาประลัย (apocalypse) จะเกิดภัย หาที่สูงท่ีสดุ ขนึ้ ไปรอรับเสดจ็ เช่นบนยอดเขาแห่งหนึ่งใน Jonestown พิบตั ิ มนุษย์ยากเข็ญสุดลำ�เค็ญและโลกจะพนิ าศ ในวาระ รฐั นวิ ยอรก์ เมอ่ื ไมส่ มตามคำ�ทำ�นาย ในท่สี ุดกท็ ำ�ให้เกิด นน้ั พระจะมาโปรด พระเยซจู ะมาครองโลก จะเหลือคน ภาวะแห่งความผดิ หวังอันใหญห่ ลวง (“The Great คร้นั ถึงวนั ที่ ๑๘ พฤศจกิ ายน 1978 Jim Jones จำ�นวนน้อยนิดรอดอยู่ได้ ซง่ึ เป็นผู้ทอ่ี ยูใ่ นธรรมเช่ือฟงั คำ� Disappointment”) ได้บัญชาใหส้ าวกดม่ื ยาพิษไซยาไนด์ (cyanide) ฆ่าตัว พระเจา้ แล้วกจ็ ะมีสขุ เปน็ แดนสวรรคน์ ับพันปี คนนอก ตายพรอ้ มดว้ ยกนั เรียกว่า “revolutionary suicide” นัน้ ทเี่ ปน็ สว่ นใหญ่ จะมลายสญู สิ้น ประสบทุกข์ภยั พบิ ตั ิ กระน้นั ก็ตาม ชาวขบวนการผนู้ ับถือตามนาย (อตั วินบิ าตกรรมเชิงปฏิวตั ิ คอื ตายโดยไมย่ อมเอาชุมชน ยอ่ ยยบั มลิ เลอร์ (เรยี กกันมาว่า “Millerites”) กย็ งั มคี วามเชื่อ ของตนไปประนปี ระนอมกับระบบสังคมทเ่ี ป็นอยู่) รวม มน่ั ในคำ�ทำ�นายนัน้ เพียงแต่เหน็ วา่ คำ�นวณหรอื ตีความ ตายท้ังสน้ิ ๙๑๓ คน (มีเด็กรวมอยู่ดว้ ย ๒๗๖ คน, คน คตนิ ี้ทำ�ให้มกี ารคาดหมายและทำ�นายกันเกีย่ วกับ ผดิ ไป และประดาผทู้ เ่ี ช่อื ก็ได้รวมตัวกนั กลายเป็นตง้ั แทบท้ังหมดท�ำตามอยา่ งวา่ ง่าย แตม่ บี างคนไมย่ อมด่ืม กำ�หนดเวลาวา่ วาระนน้ั จะมาถงึ เมอ่ื ใดแน่ และการทำ�นาย นกิ ายใหม่ข้นึ เกิดเปน็ Seventh-day Adventist ยาพษิ ก็ถกู ยงิ หรือไมก่ ็ถูกจับฉีดยาพษิ , ตัว Jim Jones นน้ั ๆ ก็เป็นเหตใุ ห้เกิดผลต่อคนและสังคมหนกั หรอื เบา church (ในเมอื งไทยบางทีใชช้ อ่ื เป็นทางการวา่ “คริสต์ ตายด้วยลูกปนื ยิงท่ศี ีรษะ สนั นษิ ฐานวา่ คงยิงตัวเอง, มีผู้ ตามความแรงของความเชอ่ื จกั ร เซเวน่ ธ์เดย์แอด๊ เวนตสี ”) และต่อมา ในชว่ งใกล้ปี หนไี ปได้ ๓๒ คน) 1914/๒๔๕๗ เหตุการณท์ ำ�นองเดียวกนั น้ี ก็ไดท้ ำ�ใหเ้ กิด การทำ�นายคร้งั ทร่ี ูจ้ ักกนั มากทสี่ ุดในอเมรกิ า ซึง่ นกิ ายใหมท่ ีเ่ รยี กวา่ “Jehovah’s Witnesses” Jim Jones สอนสาวกว่า ไมช่ า้ นี้ จะเกิดสงคราม เธอร์โมนวิ เคลียร์ โลกจะพนิ าศ และในโลกที่เลวรา้ ยเดือด เวลาผา่ นไป พอใกล้ส้ินครสิ ตศ์ ตวรรษท่ี 20 เข้า ร้อนนี้ ตวั เขาเป็นทพี่ งึ่ หนง่ึ เดยี วทมี่ านำ� มนุษย์ให้รอด มา เกิดภาวะกระชนั้ จวนเจยี น อิทธิพลของความเช่ือนี้ ปลอดภัยส่คู วามสขุ สวสั ดี ทัง้ นี้ สาวกจะต้องเชือ่ ฟังเขา คงจะแรงย่งิ ขึน้ จงึ ทำ�ให้เกดิ เหตกุ ารณร์ นุ แรงต่างๆ ทีน่ ่า อยา่ งเด็ดขาดส้นิ เชิง สังเกตสำ�หรบั สงั คมมนษุ ย์ อันควรบันทึกไว้ ดงั ขอนำ�มา เลา่ พอเห็นสภาพทัว่ ไป ตอ่ ไปน้ี ลัทธขิ อง Jim Jones ถูกจัดเป็นลทั ธิวันโลก ประลยั (หรือลัทธิวนั ส้นิ โลก) ลัทธหิ นึ่ง (Doomsday Cults, Encyclopædia Britannica, Book of the ภาคผนวก

Year, 1997) คอื เป็นลัทธทิ ีโ่ ยงกับคติ “millennium” Seventh-day Adventist ได้ต้งั ส�ำนกั ทใ่ี กลเ้ มอื งเวโก้ รฐั เครอ่ื งบนิ ชนตกึ World Trade Center และตกึ Pentagon) (พันปที ี่พระจะมาโปรด) ที่กลา่ วข้างตน้ เมื่อใกล้ ค.ศ. เทกซัส (Waco, Texas) ตั้งแต่ปี 1935/๒๔๗๘ ต่อมา ใน หลังเหตกุ ารณ์ รฐั บาลไดร้ ือ้ อาคารนน้ั และสรา้ งอุทยาน 2000 คอื millennium ท่ี 2 กำ� ลงั จะสิ้นสดุ ลง คนในสาย ปี1987/๒๕๓๐ เดวดิ โกเรช (David Koresh) ได้ข้ึนเป็น เปน็ อนุสรณส์ ถานแหง่ ชาติ (Oklahoma City National ความเช่อื อย่างนั้น ก็หวั่นไหวและแสดงอาการหวาดหวนั่ เจา้ สำ� นกั เขาสอนเนน้ เรอื่ งคำ� ทำ� นายวนั สน้ิ โลก และแสดง Memorial) ขึ้น ณ ทน่ี ้นั และท�ำพธิ ีอทุ ิศเม่ือปี 2000 พรั่นกลวั ออกมาตา่ งๆ มที งั้ ทีอ่ ยใู่ นหลกั ศาสนาครสิ ตเ์ อง ตนวา่ เขาคือ “Lamb” (พระเมษโปดก) ท่รี ะบุไว้ในพระ และเกิดเปน็ ลัทธใิ หมๆ่ ขน้ึ มา ตืน่ ตระหนกหวาดผวา คัมภรี ์ (Revelation 5:6) เปน็ พระผู้มาโปรด (Messiah) จากการสอบสวนไดค้ วามว่า นาย Timothy J. ต่อนานาภยั พบิ ตั ิ โรคระบาดใหญ่ อาวุธร้าย มหนั ตภัย McVeigh ตัวการใหญ่ทถี่ ูกตัดสนิ ประหารชีวิต และเพ่อื น ธรรมชาติ ดาวอื่นมาชนโลก มนษุ ยต์ า่ งดาวจะยกกนั มา คร้ันถงึ เดือนกุมภาพันธ์ ๒๕๓๖ รฐั บาลสง่ กอง- ร่วมการ เปน็ ทหารผา่ นศกึ อริ ักในสงครามอ่าวเปอร์เซยี ฯลฯ และหวงั รอผู้มาโปรดที่จะมาช่วยคนให้รอดพ้น โดย กำ� ลังไปตรวจคน้ สำ� นกั โดยขอ้ หาวา่ มกี ารสะสมอาวธุ (Persian Gulf War, 1991) และมีโยงใยกับขบวนการ เฉพาะลทั ธิทเ่ี กิดขน้ึ ใหมๆ่ มากหลาย กลายเปน็ เรื่องโหด ร้ายแรงผดิ กฎหมายจ�ำนวนมาก ท�ำธุรกิจคา้ ปืน เปน็ ตน้ คนรกั ชาตติ ่อต้านรฐั บาล ซงึ่ ก�ำลังขยายตัวมกี ำ� ลังมากขน้ึ ร้ายรุนแรง มีการปะทะยิงกันตายไปบ้างท้งั สองฝา่ ย แล้วปดิ ล้อมอยู่ ดว้ ยการสือ่ สารกันทาง Internet เขาให้การวา่ เขาระเบิด ๕๑ วนั ฝา่ ยลทั ธแิ บรนชเ์ ดวเิ ดยี นสถ์ อื วา่ นน่ั เปน็ สญั ญาณ ตกึ ทท่ี �ำการรฐั บาลทโ่ี อคลาโฮมาครั้งน้ี เพอ่ื แกแ้ คน้ ให้แก่ ว่าโดยทั่วไป ลัทธิเหลา่ นีใ้ หค้ นทเี่ ชื่อแยกตวั จาก บอกถงึ มหาประลยั (apocalypse) ท่ีก�ำลังจะมาถึง ใน ชาวลัทธิ Branch Davidians ท่ีเวโก้ ซึง่ ไดต้ ายไปเพราะ คนสว่ นใหญ่ และมาอยรู่ วมกนั เปน็ หมทู่ จี่ บั ตวั กนั แนน่ หรอื ทสี่ ดุ ณ วนั ท่ี ๑๙ เมษายน ๒๕๓๖ เจ้าหนา้ ท่ีได้บุกจู่โจม ถกู รฐั บาลปราบเมื่อ ๒ ปีก่อนนั้น เป็นชุมชนท่มี คี วามผกู พันกนั มน่ั สนิท มสี ำ� นึกวา่ พวกตน ใชแ้ กส๊ บงั คบั ใหอ้ อกมา และตามขา่ วของรฐั บาลวา่ ชาวลทั ธิ เปน็ กลุม่ คนพิเศษน้อยนดิ ทพี่ ระผู้มาโปรดไดท้ รงคดั เลอื ก เองไดจ้ ดุ ไฟเผาสำ� นกั ฆา่ ตวั ตายหมู่ ๘๓ คน รวมทั้งตวั เจา้ โลกยงั ไม่บรรลัย คนทยอยประลัย แลว้ และเจา้ ลัทธิเปน็ ผมู้ องดกู ารณข์ า้ งหน้าเพอ่ื ประโยชน์ ลทั ธเิ องดว้ ย (บางตำ� ราวา่ ตาย ๗๔ คน, มเี ดก็ ตาย ๑๗ คน) แก่พวกเขา จงึ ตอ้ งเชื่อเจ้าลทั ธิน้ันเป็นผนู้ ำ� อย่างเด็ดขาด พ.ศ. ๒๕๓๗ (ค.ศ. 1994) วนั ท่ี ๔ และ ๕ ต.ค. สน้ิ เชงิ เฉพาะอยา่ งยงิ่ คอยฟงั คำ� ทำ� นายวา่ ทา่ นใหเ้ วน้ ใหล้ ะ กรณี “เวโก้” น้ี เปน็ เหตุการณใ์ หญบ่ นจอทีวีทัว่ ต�ำรวจพบศพสมาชกิ ลัทธสิ รุ ยิ เทวาลยั (Solar Temple) และจะให้ทำ� อะไร เพ่อื ใหท้ รงโปรดและไมท่ รงพโิ รธ เอา ประเทศ ตอ่ มา ในวนั ท่ี ๑๙ เมษายน ๒๕๓๘ (1995) ทีห่ มูบ่ ้าน ๒ แหง่ ในประเทศสวติ เซอร์แลนด์ ๔๘ คน และ ทรัพย์สินมาบรจิ าคหรือมอบรวมไวด้ ้วยกัน มีกจิ กรรมที่ ตรงกบั วนั เกดิ เหตุร้ายท่ี “เวโก้” ครบ ๒ ปีพอดี (และ ที่เมืองควเิ บก (Quebec) ในประเทศแคนาดา ก็พบศพ แสดงอาการคลง่ั ไคลห้ รอื รนุ แรง บางทถี งึ กบั พากนั ฆา่ ตวั ตาย ตรงกับวันผูร้ ักชาต/ิ Patriots’ Day ที่ชาวอเมริกนั ลกุ ฮือ ของอกี ๕ คน รวมเปน็ ๕๓ คน มีทงั้ ชาย หญิง และเด็ก ตอ่ ตา้ นทางการองั กฤษเมอ่ื ๒๒๐ ปกี อ่ น ณ ๑๙ เม.ย. ผลการพิสูจนว์ า่ เปน็ การฆา่ ตัวตายและถูกฆ่า โดยยงิ ท่ี ตอ่ นไี้ ปจนถึงปี 2000 จะมเี หตุการณท์ ำ� นองนีเ้ กิด ๒๓๑๘/1775) ได้มผี กู้ ่อการร้ายเอาระเบดิ ทำ� เอง (ทำ� ตาม ศรี ษะหรอื ไม่กอ็ ุดปากจมกู รดั คอ พร้อมทัง้ เผาบา้ นเรอื น ขึ้นเร่ือยๆ สูตรท่หี าได้จาก Internet) ใส่รถบรรทุกขับม่งุ มาตรงหนา้ อาคารทท่ี ำ� การรฐั บาลกลาง ทกี่ ลางเมอื งโอคลาโฮมา และ ตัวเจา้ ลทั ธซิ งึ่ เปน็ ชาวเบลเยยี่ ม ทีต่ ายพรอ้ มกับ ลทั ธิโลกประลัย หนนุ ด้วยไอที จดุ ระเบิดข้นึ ทำ� ลายอาคารนน้ั คนตาย ๑๖๘ คน บาดเจบ็ สาวกทงั้ หมดนนั้ (ทกุ คนเป็นชนพดู ภาษาฝรง่ั เศส) ไดส้ อน ปว่ นจิตใจไปถึงการเมอื ง กว่า ๕๐๐ คน (มีเด็กอายุตา่ํ กวา่ ๕ ขวบ ตาย ๑๙ คน) เตือนสาวกไว้ว่า วนั สิ้นโลกก�ำลังจะมาถึง เพราะพวก เรยี กวา่ กรณี “Oklahoma City bombing” ถอื กันว่า มนษุ ย์ทำ� ร้ายสงิ่ แวดลอ้ ม และในปีต่อมา (1995/๒๕๓๘) พ.ศ. ๒๕๓๖ (ค.ศ. 1993) ทสี่ หรัฐอเมริกา ลทั ธิ เป็นการก่อการรา้ ยคร้งั รุนแรงทส่ี ดุ บนผนื แผ่นดนิ อเมริกา สมาชกิ ก็ฆ่าตัวตายในประเทศฝร่งั เศสอีก ๑๖ คน Branch Davidians ซง่ึ แตกสาขาออกมาจากคริสต์จกั ร ก่อนเหตุการณ์ ๑๑ กนั ยายน ๒๕๔๔/2001 (กรณขี ับ ภาคผนวก

วนั ส้นิ โลก กระทบประเทศทพ่ี ัฒนาไกลแล้ว มนษุ ยต์ า่ งดาว มาชว่ ยพาใหพ้ น้ ภยั วนั สนิ้ โลก สละท้งิ ทรัพย์สมบัตแิ ละออกจารกิ ไปยังรัฐแคลฟิ อร์เนยี ไม่แคล้วถึงญีป่ ่นุ แลว้ ตง้ั ส�ำนกั ทช่ี านเมืองซานดิเอโกในปี 1996/๒๕๓๙ ใช้ พ.ศ. ๒๕๔๐ (ค.ศ. 1997) ท่ีสหรฐั อเมริกา วัน เครอื ข่าย Internet จัดทำ� Web site ของตนเองข้นึ มา พ.ศ. ๒๕๓๘ (ค.ศ. 1995) ในเดือนมีนาคม ที่กรงุ ท่ี ๒๖ มีนาคม ไดพ้ บศพคนฆ่าตัวตายหมู่ ๓๙ คน ใน นำ� เสนอให้ผู้คนร้จู ัก “ประตูสสู่ วรรค”์ โตเกียว ประเทศญี่ปุน่ มีผกู้ อ่ การรา้ ยปลอ่ ยแก๊สพิษซาริน คฤหาสนห์ ลังหน่งึ ที่ชานเมอื งซานดิเอโก รฐั แคลฟิ อรเ์ นยี (sarin) ในสถานีรถไฟใตด้ นิ เปน็ เหตุใหค้ นตาย ๑๒ คน ปรากฏวา่ เป็นสมาชกิ ของขบวนการศาสนา “ประตู คร้ันถึงเดอื นมีนาคม ๒๕๔๐ ตามก�ำหนดเวลา บาดเจ็บกวา่ ๕,๕๐๐ คน ในทสี่ ุด เจา้ หน้าทสี่ บื ทราบว่า สวรรค”์ (Heaven’s Gate) ซ่งึ เป็นกลุ่มหนงึ่ ในลัทธิ ปรากฏของดาวหางเฮล-บ๊อปป์ (Comet Hale-Bopp) เป็นการกระทำ� ตามค�ำสง่ั ของ Shoko Asahara เจ้าลทั ธิ UFO (unidentified flying object ท่เี รยี กกนั วา่ จานบิน สมาชิก ๓๙ คน ซ่ึงรวมท้ังทา่ นผนู้ ำ� “โบ” กพ็ ร้อมใจกนั “โอม ชินริเกียว” (ลทั ธิบรมสจั จะ) จึงจบั ตัวเขาพรอ้ ม และมกั โยงกบั เรอื่ งมนษุ ย์ต่างดาว) มผี ้นู ำ� เรียกวา่ ทา่ น กินยาพษิ ฆา่ ตวั ตาย เปน็ การท้ิงร่างสลดั พน้ ออกไปจาก ทั้งคนใกลช้ ดิ ๔๐ คน “โบ” (“Bo”) และทา่ น “ปีป๊ ” (“Peep”) โลกทก่ี �ำลงั จะถึงวาระมหาประลัยวันสนิ้ โลก เพอ่ื จะได้ โดยสารยานอวกาศที่แฝงตามท้ายดาวหางนั้นมา แล้ว จากการสอบสวนไดค้ วามวา่ อาซาฮาราตั้งลทั ธิ เรื่องมีความเปน็ มาว่า เมือ่ ปี 1972/๒๕๑๕ เหินไปเข้าสู่ประตูสวรรค์เบ้อื งบนข้างหนา้ ตามค�ำสอนของ “โอม ชินริเกียว” ข้นึ มาต้ังแต่ปี 1987/๒๕๓๐ โดยนำ� เอา Marshall Applewhite (คอื ท่าน “โบ”/“Bo” ซ่งึ บางที ทา่ นผู้นำ� ต่อไป คำ� สอนของลทั ธิโยคะเชงิ ตนั ตระ ผสมกบั หลกั พุทธศาสนา เรยี กตัวเองวา่ “โด”/“Do”) ได้พบกับ Bonnie Nettles และเตา๋ มาผนวกเข้ากับค�ำทำ� นายแบบคริสต์ เขาสอนวา่ (คงจะไดแ้ ก่ท่าน “ปี๊ป”/“Peep” แตร่ ะยะแรกเรียกว่า ดบั ดนิ้ กอ่ นวันส้นิ โลก มหาประลยั วันสนิ้ โลกจะมาถงึ ในปี 1999/๒๕๔๒ และ “ต้”ี /“Ti”, บุคคลนสี้ ้นิ ชวี ติ ไปก่อนในปี 1985/๒๕๒๘) จบสหัสวรรษเก่าท่ีอาฟริกา ประเทศญ่ีปุ่นจะประสบมหาวนิ าศในอีกไม่ช้า ศรัทธาและ ทงั้ สองมน่ั ใจวา่ ตนเปน็ “my two witnesses” (“พยาน การปฏิบตั ติ ามลัทธิของเขา จะช่วยให้รอดพ้นจากโลกน้ี ทงั้ สองของเรา” ผรู้ ้เู หน็ วาระโลกประลยั และการท่ี พ.ศ. ๒๕๔๓ (ค.ศ. 2000) ทปี่ ระเทศยกู ันดา ขน้ึ ไปสู่อนุตรภูมแิ หง่ บรมสัจจะ (การทเี่ ขาปลอ่ ยแก๊สพิษ พระผ้เู ป็นเจ้าทรงพพิ ากษาประดาคนท่ไี ด้ตายไป) ซึง่ พระ (Uganda) ในทวปี อาฟรกิ า วันที่ ๑๗ มนี าคม เกดิ ไฟไหม้ ใหค้ นตายน้ัน กค็ ือการชว่ ยใหค้ นรอดพน้ ไปได้ก่อนทม่ี หา ผเู้ ป็นเจา้ ทรงระบไุ ว้ในพระคัมภีร์ (Revelation 11:3) ทโ่ี บสถข์ องขบวนการกพู้ ระบญั ญตั ิ ๑๐ ประการของ วนิ าศภัยจะมาถึงโลกในไม่ชา้ น้ี หรือไม่กเ็ ปน็ การท�ำให้ และถอื ว่าตนเป็นตวั แทนมาจากโลกอืน่ ท่ีเป็นภพภมู ิอัน องคพ์ ระเปน็ เจ้า (Movement for the Restoration of เห็นสมจรงิ วา่ โลกก�ำลังจะถึงมหาวินาศ) สูง โดยเฉพาะทา่ นโบนัน้ อา้ งวา่ ได้เคยมายังโลกนคี้ รั้งหนง่ึ the Ten Commandments of God/MRTC) ชาวลัทธิ แล้วในร่างของพระเยซู นีถ้ กู ไฟคลอกตายมากกว่า ๕๓๐ คน ตอนแรกเขา้ ใจกนั ลัทธิ “โอม ชนิ รเิ กยี ว” ซงึ่ มีสมาชิกมากมาย ทั้ง ว่าเป็นการฆ่าตวั ตายหมู่ แตต่ อ่ มา ไดข้ ุดพบศพฝงั หมอู่ กี ในญ่ีปุ่น รัสเซยี เยอรมนี และสหรฐั อเมริกา เป็นภัยร้าย หลังจากนนั้ ทัง้ สองก็ได้จัดชุมนมุ รวมคนท่ีรัฐ มากมายในที่หลายแห่งซงึ่ เปน็ ทรัพยส์ ินของเจา้ ลทั ธิ รวม แรงต่างจากลัทธิวนั โลกประลัยอ่ืนๆ ตรงทวี่ า่ ลทั ธิอ่ืนมกั แคลิฟอร์เนยี และรฐั ออริกอน แลว้ กเ็ ร่มิ มีสาวกรุ่นแรก แลว้ บางแหลง่ วา่ มากกว่ากรณี Jonestown ทอ่ี เมริกา ชวนกันตายเฉพาะชาวลทั ธิน้นั เอง แต่ลัทธนิ ้ีออกชว่ ยคน ซ่ึงถอนตัวออกจากสังคมมาอย่กู ับท่านทงั้ สองเพ่อื เตรยี ม เมื่อปี 1978/๒๕๒๑ (คราวนั้นตาย ๙๑๓ คน) อ่ืนให้ตายดว้ ย ตัวไปมชี วี ิตใหมใ่ นยานอวกาศ ต่อมา คนกลุม่ น้ีก็ไปต้ัง ชมุ ชนอยู่สงบเงียบแทบไม่ตดิ ตอ่ กับใครในรฐั เทกซัส ถอื เร่ืองมีว่า ผู้นำ� ของลทั ธินี้ คืออดตี บาทหลวงโรมนั เมอ่ื คดสี น้ิ สดุ ในปี 1996/๒๕๓๙ นอกจากยบุ สลาย ขอ้ ปฏบิ ตั เิ พอื่ เตรยี มตวั ใหพ้ รอ้ มทจ่ี ะไปอยใู่ นภพภมู ิอนั สูง คาทอลิกชอื่ วา่ Joseph Kibwetere กับสตรีผ้สู ื่อสาร ลัทธนิ ้ีลงอยา่ งเป็นทางการและยึดทรพั ยส์ นิ แลว้ รัฐบาล แหง่ อาณาจกั รสวรรค์ (kingdom of heaven) สวรรคช์ อ่ื วา่ Credonia Mwerinde ซง่ึ อา้ งตนวา่ เปน็ ผรู้ บั ญป่ี นุ่ ไดอ้ อกกฎหมายมาควบคมุ กจิ กรรมของกลมุ่ ชนในลทั ธิ พระเสาวนยี ์ของพระแมพ่ รหมจารนิ แี มรี (Virgin Mary) ศาสนาทง้ั หลาย เพอื่ ปอ้ งกนั มใิ หเ้ หตกุ ารณเ์ ชน่ นเ้ี กดิ ขน้ึ อกี ครั้นถงึ ปี 1994/๒๕๓๗ ก็เริ่มงานเผยแผใ่ หม่ ได้ ภาคผนวก

ชาวลทั ธนิ ้เี ชอื่ ตามคำ� สัง่ สอนว่า โลกจะประลยั แตอ่ งค์ ปัญหาคอมพิวเตอร์นนั้ ซงึ่ เรียกว่า “Y2K prob- สาเหตขุ องปญั หา Y2K คือ เคร่อื งคอมพวิ เตอร์ พระเป็นเจ้าหรือพระแมพ่ รหมจารนิ ีแมรีจะโปรดทรง lem” (หรือ “year 2000 problem”) บา้ ง “Millen- รุน่ แรกๆ เช่น ๓๐ ปกี อ่ นนี้ มีหน่วยความจำ� เพียงเล็กน้อย ช่วยชาวลัทธนิ ใี้ ห้รอด โดยมกี ำ� หนดวา่ วนั สิ้นปี 1999/ nium Bug” บา้ ง “Y2K Bug” บ้าง มีสาระอยทู่ ีว่ า่ ใน จขุ อ้ มูลได้แสนจ�ำกดั จำ� ต้องประหยดั ท่ีวา่ งใหแ้ กห่ นว่ ย ๒๕๔๒ (Dec. 31, 1999) จะเปน็ วนั ส้ินโลก แตเ่ มื่อวนั ทันทที ี่วนั เวลาเปลีย่ นจากปี 1999 ขนึ้ เปน็ 2000 ระบบ ความจ�ำเทา่ ท่ีจะทำ� ได้ ผู้ออกแบบเครือ่ งและนักเขยี น นัน้ ผ่านไปโดยไมม่ ีเหตรุ ้ายเกิดขึน้ พวกชาวลัทธินั้นกเ็ ส่ือม คอมพิวเตอรม์ ากมายท่วั โลกจะล้ม จะรวน หรอื ทำ� งาน โปรแกรมจงึ แสดงหน่วยเวลาปี ซงึ่ มีตวั เลข ๔ ตัว เช่น ศรทั ธา พากนั เรยี กร้องขอเงินและทรัพย์สนิ ทไ่ี ด้บรจิ าคไป ผิดพลาดขนานใหญ่ และประดากจิ การของมนุษย์ใน 1965, 1987, 1993 ด้วยตัวเลขทา้ ยเพยี ง ๒ ตัว เป็น 65, กลับคนื ทา่ นผนู้ ำ� ทง้ั สองจงึ ดำ� เนินการสงั หารคนเหล่าน้นั โลกบัดนี้ ท่ีองิ อาศัยระบบคอมพิวเตอรแ์ ทบทัง้ สน้ิ ก็จะ 87, 93 ดงั นเ้ี ปน็ ตน้ และคอมพวิ เตอร์รุ่นเก่าจำ� นวนมาก แล้วหลบล้ไี ป วิบตั ิ อย่างเบาก็ปัน่ ป่วนวุ่นวาย ไม่วา่ จะเปน็ ราชการ งาน ก็ร้จู กั แต่ปที เ่ี ป็นเลข ๒ ตัวแบบน้ี เวลาผา่ นมาๆ กไ็ ม่มี สาธารณูปโภค ธนาคาร บรษิ ัทประกันภัย การขนส่ง สาย ปญั หาอะไร แตพ่ อถงึ ปี 2000 เลขทา้ ย ๒ ตัวเป็น 00 จบ Y2K ขนึ้ millennium ที่ 3 การบนิ โรงพยาบาล การไฟฟ้า โทรศพั ท์ ฯลฯ เครอ่ื งบิน ถึงตอนนก้ี ็จะเกดิ ปญั หา เพราะคอมพิวเตอรเ์ หล่าน้นั อาจจะตกหรอื ชนกนั เกิดอุบตั ิเหตใุ นการทหาร แมแ้ ต่ แทนทีจ่ ะแปลความหมาย 00 เป็น 2000 กจ็ ะแปล 00 พ.ศ. ๒๕๔๓ (ค.ศ. 2000) คนในสังคมตะวนั ตกมี ลิฟต์ เครอื่ งปรบั คุมอุณหภมู ิ อปุ กรณ์การแพทย์ และ เป็น 1900 หรอื เปน็ ปี 0 ไปเลย คราวนที้ กุ อย่างก็จะ ความเชอ่ื สบื กันมาตามคติ “millennium” (พนั ปที ีพ่ ระ สารพัดส่งิ ท่ีใช้ computer chips จะวิบัตหิ รือวปิ ริตไป วปิ รติ ผดิ พลาดหมด หรือเครอื่ งอาจจะปิดดบั ไปเฉยๆ จะมาโปรด) อนั เนอื่ งมาจากค�ำสอนในพระครสิ ต์ธรรม หมดสนิ้ คัมภรี ์ Book of Revelation (Revelation 20:1-7) ดัง ดว้ ยเหตุน้ี คนจงึ พากันหวาดหวนั่ พร่ันพรึงว่า เม่อื นน้ั เมื่อใกล้ถึงปเี ปลยี่ นสหัสวรรษ ที่จะจบสน้ิ พนั ปีเกา่ ความหวาดกังวลน้ีทำ� ใหผ้ ทู้ เ่ี กย่ี วข้อง ท้ังราชการ ผ่านเท่ียงคืน ส้ินปี 1999 ข้นึ เป็น Jan. 1, 2000 คือ วนั ท่ี ข้ึนสู่ช่วงเวลาของพันปใี หม่ จงึ มักรสู้ ึกหวาดหวนั่ พรน่ั พรึง และวงงานธุรกิจ รีบเร่งแกป้ ญั หากนั อย่างแตกต่ืนโกลาหล ๑ มกราคม ๒๕๔๓ ความวบิ ตั วิ นิ าศอะไรจะเกดิ ขนึ้ แกโ่ ลกนี้ ต่อวาระมหาประลยั (apocalypse) โยงไปถงึ วนั ส้ินโลก ต้ังแต่ปลายปี 1998/๒๕๔๑ โดยตั้งเป้าแกใ้ ห้ทันกอ่ นสิ้น (doomsday คอื วันทพี่ ระเป็นเจา้ ทรงพพิ ากษาคนท่ีได้ เดือนธนั วาคม 1999/๒๕๔๒ แมแ้ ตส่ หประชาชาตกิ ไ็ ด้ อย่างไรกต็ าม ท่ามกลางความไหวหว่นั ระทกึ ใจ ตายไป) แลว้ มีจนิ ตนาการและแสดงพฤตกิ รรมกนั ไปตา่ งๆ จัดให้มกี ารประชมุ นานาชาติวา่ ด้วยปัญหา Y2K (Inter- นัน้ ปีใหม่ ๒๕๔๓ ก็มาถงึ โดยไมม่ ีเหตุการณ์ร้ายที่สำ� คญั ดงั จะเห็นวา่ ปี ค.ศ. 2000 หรือ Y2K (Year 2 Kilo; Kilo national Conference on Y2K) ขน้ึ เป็นครั้งแรกเมือ่ ใดๆ เกิดขน้ึ คนทว่ั โลกฉลองวันที่ ๑ มกราคม ๒๕๔๓ = 1000) ซึง่ เป็นปีทคี่ รบจบส้ิน millennium ที่ 2 ได้เปน็ กลางเดือน ธ.ค. 1998/๒๕๔๑ ทางฝ่ายอนุกรรมาธิการ (January 1, 2000) โดยถอื เป็นการขน้ึ สู่สหัสวรรษใหม่ เรือ่ งทีส่ ำ� คัญโดดเด่นมาก บางทเี รียกวา่ apocalyptic คณะหนง่ึ ของสภาผแู้ ทนราษฎรอเมรกิ นั ก็แนะให้ เป็น 3rd millennium และไดร้ บั การบนั ทึกไวว้ า่ เป็น year (ปีโลกประลัย หรอื ปมี หาวนิ าศ) ประธานาธบิ ดีพจิ ารณาประกาศภาวะฉุกเฉนิ แห่งชาติ งานฉลองทยี่ ิ่งใหญ่ทส่ี ดุ ในประวัติศาสตร์ ใหท้ ันก่อน ๑ ม.ค. 2000 หลายรัฐของอเมรกิ าวางแผน ประจวบพอดีวา่ ความต่นื เต้นประหว่นั พร่ันพรึง ให้กองก�ำลงั รกั ษาดนิ แดนแหง่ ชาติ (National Guard) กระนน้ั ก็ตาม ผรู้ ทู้ ั้งหลายมไิ ดย้ อมรับงานฉลอง เร่อื งปเี ปล่ียนสหัสวรรษนั้น มาโยงเขา้ กบั ปญั หา เตรยี มพรอ้ ม องคก์ รส�ำคัญบางแห่ง เช่น กาชาด ถงึ กับ การขึ้นสหัสวรรษใหมต่ ามนิยมของคนทั่วไปน้ี แต่ได้ช้แี จง คอมพิวเตอร์ จึงย่งิ ท�ำให้คนตระหนกตกใจ เหน็ สมจริง แนะนำ� ประชาชนใหเ้ ตรยี มเก็บปัจจัยยังชีพท่ีจำ� เป็น เชน่ ไวใ้ หเ้ ปน็ หลักฐานวา่ สหัสวรรษเกา่ (ที่ ๒) จะสิน้ สุดใน และขยายวงความวิตกหวาดกลวั ไปท่วั สังคม บ้างถึงกับ อาหาร นํา้ และยา ส�ำรองไว้ รายการทีวี ภาพยนตร์ วนั ที่ ๓๑ ธันวาคม ๒๕๔๓ (December 31, 2000) แล้ว ตคี วามวา่ น่คี อื อวสานของอารยธรรมสมยั ใหม่ เพลง ก็ประโคมเร่ือง Millennium และ apocalypse สหัสวรรษใหม่ (ที่ ๓) จึงจะเร่ิมตน้ ในวนั ที่ ๑ มกราคม ๒๕๔๔ (January 1, 2001) คอื อีก ๑ ปถี ัดไปจากท่ีได้ ฉลองกนั แล้วน้ัน ภาคผนวก

Acknowledgements 27 The Death of Socrates by Jacques Louis David Wikipedia 27 Socrates, Louvre by Eric Gaba / Sting / Wikipedia 43 Head of the Buddha, Afghanistan (Hadda) / 27 Plato by Silanion, Capitoline Museums, Rome www.buddhascupture.net Particular thanks are due to the following principal sources © Marie-Lan Nguyen / Wikimedia Commons 43 Moulin banal in Braine-le-Chateau, Belgium / Pierre 79 / for permission to use their copyrighted material: 27 Bust of Aristotle, Ludovisi Collection, National Museum of Wikipedia 1. Wikipedia, the free encyclopedia Rome by Jestrow / Wikipedia 44 Statue of the Buddha at Mahintale, Sri Lunka / Wikipedia 2. www.flickr.com 28 Central Asian Buddhist Monks, Bezeklik grottoes, China 45 Shiva Nataraja, Freer Gallery, Washington DC / Mr. T in DC 3. University of Texas Libraries 28 Torah, the former Glockengasse Synagogue in Cologne / / www.flickr.com 4. David Rumsey Map Collection Horsch Willy / Wikipedia 46 Four-Armed Vishnu, Metropolitan Museum of Art / Care has been taken to trace copyright holders. However, 28 A Rabbinical Disputation by Jacob Toorenvliet © Christie’s PHGCOM / Wikipedia if any source has been omitted, we apologize for it and will, if Images/CORBIS 46 Abayagiriya Dagaba in 1800 / www.comeonsrilankabykun informed, make corrections in any future edition. 29 Bhagavad Gita / www.quotesandsayings.com chana.blogspot.com 29 Khishna ans Arajuna / www.bhagavad-gita.us 46 Abhayagiri Dagaba / Gwen Vanhee / www.flickr.com Picture Credits: 30 Alexander the Great on his horse Bucephalus / Wikipedia 47 Uttama coin / http://lakdiva.org/coins/ 31 The Empire of Alexander the Great / Thomas Lessman 48 Ribbed Vault and Carvings in Ellora Cave 10 © Richard T. Page: 31 Stamp on Maurya Chandragupta / Amol N. Bankar, Ancient Nowitz/Corbis 01 Annapurna Himal Foothills © Paul A.Souders/CORBIS coinsofindia 1, Wikipedia 51 Ajanta cave / Pnp! / www.flickr.com 03 Corpus of Indus Seals and inscriptions, eds. Jagat Pati Joshi 31 Coin of the Gupta king Chandragupta II, British Museum / 51 Cave #24, Ajanta Caves © Richard A. Cooke/CORBIS and Asko Parpola PHGCOM / Wikipedia 52 Amaravati / soham_pablo / www.flickr.com 03 Replica of Mo-Jo man, Lahore Museum © Ed Sentner 31 Alexander the Great Bust, British Museum © Andrew Dunn, 53 Buddha Image from Mathura, Uttar Pradesh ©Luca Tettoni/ 03 Harappan bullock cart, Lahore Museum © Ed Sentner Wikipedia CORBIS 04 Peacock on the roof, by Charnchai Bindusen 31 Seleucus I Nicator, The National Archaeological Museum 53 Coins of Kossano (Kushan) / Jeantosti / Wikipedia 07 Thales / Wikipedia / www.phil-fak.uni-duesseldorf.de of Naples, Italy / Massimo Finizio / Wikipedia 55 Gatius Julius Caesar, National Archaeological Museum of 07 Kapitolinischer Pythagoras / Galilea / de.wikipedia.org 32 Ptolemy I Soter, Louvre by Jestrow / Wikipedia Naples, Italy / Andreas Wahra / Wikipedia 07 Heraclitus / cote / www.flickr.com 32 Ancient Library / Wikipedia 55 Cleopatra, Altes Museum, Berlin by Marco Prins / 08 Birthplace of Buddha / Matthew Knott / www.flickr.com 33 Hanuman before Rama / www.asia.si.edu / Wikipedia www.livius.org 08 Mahabodhi Temple © Atlantide Phototravel/Corbis 33 Cleopatra, Centrale Montemartini, Rome / Truus, Bob & 55 Bust of Marcus Antonius, Museo Vaticano, Rome © CORBIS 09 Dhamekha Stupa, India, by Sitthisak Thayanuwat Jan too! / www.flickr.com 55 Augustus of Prima Porta, Museo Chiaramoni, Vatican, 09 Mahaparinibbana Stupa © jumpee2010 / www.flickr.com 34 Buddha’s Sermon © Christophe Boisvieux/Corbis Rome / Andreas Wahra, Till Niermann / Wikipedia 10 Gandara Art, Sravasti, Lahore Museum © Ed Sentner 35 6th pillar edict of Emperor Asoka, British Museum / 56 Street in Pompeii / Paul Vlaar / Wikipedia 11 Vulturepeak / National Informatics Centre, Bihar State Unit PHGCOM / Wikipedia 56 Map of the Roman Empire in 125 during the reign of 13 Jetavana / Bpilgrim / Wikipedia 36 Colosseum, Rome, Italy / Shutterstock emperor Hadrian by Andrein with EraNavigator / Wikipedia 13 Animal Sacrifice / www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett 36 Pollice Verso, Phoenix Art Museum, Arizona by Jean-Léon 56 Pompeo Magno / Guido Bertolotti / Wikipedia 15 Castes of India / beinecke.library.yale.edu/digitallibrary Gérôme / www. phxart.org / Wikipedia 57 Sermon on the mount by Bloch, Copenhagen / Wikipedia 16 Tapas / www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett 37 Lumbini / Matthew Knott / www.flickr.com 57 Descent of the cross by Rubens, Palais des Beaux Arts de Lille 16 Hindo Dadhu, Benares by Herbert Ponting, 1907 / WIkipedia 37 Asokan pillar at Vaishali, Bihar / Rajeev Kumar / Wikipedia 57 Nero, Glyptothek, Munich / Freebase / Wikipedia 17 Fasting Buddha, Lahore Museum © Ed Sentner 37 Asokan pillar at Vaishali, Bihar, India / myself / Wikipedia 58 Gold coin of Kanishka, British Museum / Wikipedia 18 Buddha sculpture, Gupta period © Luca Tettoni/Robert 38 Sanghamitta with Holy Bodhi Tree by Solius Mendis, 58 White Horse Temple by Charnchai Bindusen Harding World Imagery/Corbis Kelaniya Vihara, Colombo, Sri Lanka / Lankapic / Wikipedia 59 Maitreya Buddha, Thikse Monastery / Payal Vora / 18 Bas-Relief Sculpture from the Palace of Sargon © Gianni 39 Phra Pathom Chedi © Paul Almasy/CORBIS www.flickr.com Dagli Orti/CORBIS 40 The Great Wall of China / Saad Akhtar / www.flickr.com 59 Dragon Gate Cave in Luoyang, China / Fanghong / Wikipedia 20 Buddha’s Footprints, Sanchi © Adam Woolfitt/CORBIS 40 Qin Shi Huangdi / www.chinapage.com 60 Colossal Buddha in Bamian © Paul Almasy/CORBIS 21 Scenes from Buddha’s life / centralasian / www.flickr.com 41 Sanchi © Zach Hessler / www.flickr.com 60 Colossal Buddha at Bamiyan © Robert Harding World 22 Asokan Inscription, by Charnchai Bindusen 41 The Great Stupa of Sanchi by Charnchai Bindusen Imagery/Corbis 24 Sattapannaguha, by Charnchai Bindusen 42 Patanjali / www.exoticindiaart.com 60 Three Brothers / The Field Museum / Wikipedia 25 Temple of Kukulkan / pugwash00, www.flickr.com 42 Coin of Demetrius, British Museum / PHGCOM / Wikipedia 61 Germania Antiqua / Philip Clüver / www.library.yale.edu 26 The School of Athens by Raffaello Sanzio 43 Coin of Menander, British Museum / World Imaging / 62 Nalanda by Bhikkhu Panot Gunavattho

6666777677776 7 8 7 77787 87 88 88 8886 6666 18919639746869297677713616426534253 TRDARMGCPrSSSGXPNVCBNBTTRLATHWKASESK(ABAGCBASBbweaarlitroueaeauroruouoaohufvvjrtlaiouuioveoakotlaiaigiasiaottnxwnplajnkarnarnromsdesaddmbqyiaknart,eiehnnatjrntyvgilyittblhglñirahcgrnldaduhhesipwkaTrntnoaotatFescaSaPabueservaehãaoonaaazroeighepnThdkrkavsdkkd.troShltowepkrMkaramadffbCfoaa/aduiaioielyaMrSnitCthhstaifodn-nyHãCainiCgiynaBCaelpstiBMEetthaatR/ziaiaa/iaris.EBgichac.OvWahvnyosKRrmoujhsoxaocucvrAoC/Ma,GerianrCuavoLrevzmesioolRo©nmdeoonoetsdsepluhGIrlualpaaacdaWassonotrbaBltsmiJdrisg2iigaraawn/amonmoeynnkraweidnutdkuaLtIe©mhaiuBM/hrkSaaigma/tkkarãuwghmbin,ibneinBr,pn//toiiausaaninnaint,Msntuti,pahWyMbcyttuFNwcs,Womrdtpp,mthdAAaKeauHhI/HherrriudmSN,/aSadNG-niiUwtTEplpéiooeosckadaonSiWaEhlstodtEltTalsilh,eradGpcaari.mmprpan.iivtalrilrsnpnaamulohel/itlasRaahtodohinéblyiiieBet:edin/tmvuneiedeka/inoamrtuooturWoiasrsienp©airtnit/SiahdstonanebyiaA,rntioebImsncidmlrtM)anrmtoanngeyiSil,dalyMnParekkaaaaA/bleTCae/d/tnagS/rekuAauleaMiaWrtdal/irSrep/rlHm,adadoovsuWd&wsNtfvhorsiHMg/hM/pnruegYmAWsioioWrile©eiejio©cceveoyaMwth.iainodBidMsuCsrwvuniku,tTarkawloiain,flyeiiaosNas&ykiisiwaiukoadssFnThsa.apnwMnaIu.htunT/eio/kieett,Fnlpros/hepDe.ee2dtCaAgthaimiéhuwcIrKiqhuS,sStseemkurcdoeg0uadleoArcodtamteyotumMMyy./mhd/tr,ydyid0/sair.cerirséaglesaocplelsahblitBK2,naiWnSoahdav/magwp©eraooueoiinaaCiBw1gsneMieNascli/nAi©wrlC/fanrin/ceika0o/n4rdudDyeai2ury/oWSmFiogsnI4w6rwdGpaatsurnWaC©/Cs//bkorii,lg8bneuoveCie.edwl/VooIhikkSlfw2iWeI1siedsnketlnu.ooLdiikrooaewwi0hap4©c.iwbcmikamcurniprka1ud1tnka/ebBkw.aliloc/iwefes4ie1kuor/aCrdr/aiplSamMasws.odtSi8s.Wn.nctocie©auifD,/ayhf9aiAl.Tuo/ka&rdCckiigv//,C,gb/kcWrelsmouBimo.laaijfakeOicJtWWpWasonlrtirltroruoktuoaekaReoi.luiigcisimm.akk/vn/kpmBdnheorCCiiria5oIeeppipitttSma/bootvatsadeee i eorrriddd/bb /at,. iiiii a aas s 899 99999 9999 999 1 19191911 18 118 11818 18 292740000090093068090715713077809040 21 0 440 2 6 3 11 31 BTEASBNCCHTGDDAWSB/TOMRSwSWOPKSMIWUiWPB©CTTORKIntremthauhouhouuaoroeehhhcrneaooehianWlnxdweanaiiiaaydl/pmkkkaillScddnaddeeenrdnlklfvamievhiatstntipadmaovlowaiiiilnptojaadlaikddtuaapppehkadumibInpgnee.eiustWPberanntkeghnrl.inihehhceeeeeidcir-pcGgchhrfdlrintrnSuaiicsSajokltmaesaWoriPaaandddmreooielaneHiaMrghtioiade/aiohAUon’uaol,rrgatiiiasa/ulttdCdaaaaassFoawiafmepuyoufnrvovadeabPeoncntwnrStcittoBoBsrvnuBrltaamala,hhaVasnai/yniudhooe/,einbovuoarBr&Ct/nfrCeuwYrtIlmaipt,tnboenaf,sraIkeibabyuCndibronhndGOroarQyrDrrnia,mIAd//TrByMileudoshdaniaaaddaifndafDusCetRnd.MueyariookdsDhWealmCchdiiXa.oucohayhtyytiBc-ae,mts/flnrh/rthyyai.ehRrItn,maanaHoeaaknzI:iod/IRsatdFhSkesPe.e/aeb,pWIeer,ahgyaLac/i/afumoriaeWen/ntuosp©ptnTessrvlahi’MiavtS/tGrtlhvi1ewMspcrtifEaTleeiphnaaeiaiLaiimGhcnyelt2/khihaPTerkLrShdbwdiadeiiuVcihC,ir7ian.3©rn/a/ra/orpoeoYieiHGiu/BrcsaaGa/wMfnl5olaaiz/iSdmooDoseair1joaRirarje1sg6gsurrnnVbBLSnWqhn.munaudh2erllbeFIrn8hieeiplEtKidiiadaoCaoeuibsd/3hnr,ietvCi9ejiayraaat/s-o.tikueSthenodemiRrreLadF/p0eunpoaw’pliay©itoelsnmMWparFsi1nsudanbohlAfw:craaeawl//h/e/lcee9oyrshGaSoaactmebip,nS/MNa/wks,./e.3dwfWWwktcntbmoucutpobPlmttiaihu0n/epiAepoiwhwuhnti.hvaricwofraiierfm.iidkdtkxreichiwpeeno8alha.s/twtltCy/iwPiifikiodcao,p,cpM8ntianaoleo©awoaw/sawptihWkSni.Rteeec,treaatutManr©o/hwr/mde,Wwn.akeudldiJHv.izfssgcokt/Praa,kwlaz.rwiihFaewri.iutfiaaiGoetneptk/acacQrepllrWe/hwowlui.esimerokruascCtpceDursaiiAiwr.soweinsnnwbmskoodOike.tha,btccrmnabrail.n/di.v.ap1RL/rfoboauc/cn-mliiiimCa5DpWBa/eodoimaamoWccWnn4-IdteslikmiLSknBi,euMb3i/ikUeiuiarkIak2aCNnmniM.i.itpnoadcic-prOtpsso2o.keunebaatcee/erR3aimdrnsnihttddadt/ p5Buhei/i.iua.aic0ItaieueaSciuo-oamd/1xm/sn u6 t,/ 11 1 1 11111 1111 1111111111 1 111 11 1 111111131213020212021211213212231122210122220098091828049897662441602255344453058 BAAMTTATTSMCMYAPYTKEsHCKIWIGCSCGABGGSCMTPJNWPSTnueeoormh.tuonhoooohiihhhyynnnoorOoruoeaammsduiaoiaiaoweacpuuKkuurkwipeeeeripatrcdnrlntclRpgsttseneitduOgrwhdiieh.itttiuunnsreouegprsvaeriteBaaMrosttCPTKidBmioeenRaotBathoprrglniannenQhheurinPI,eaaerthoAeoaSoliSnmablektraliftetgytbdadoaamabrtesRjnuuohdniaruliaomdihzheyxdolEyyotneytmiouBeiMtxaWjawHItarmKfjhhneit,rraDuXaaminxBkKLngik/dusfyagiunnMhBaVkaeaDTaaSnraseoCaiauog,iLd/asAbe/baapmobbutNravmnahaaBSnudlmro.drSaa8cdhMlomryinilie1lsdyyhe1aIiodoncgipiXGardVbmmiapdiW2uMaaohnth2,rlb2adaaee.ifMrKeedbIRR3eolyihln1rsat3ygNan3hteibmeIaaohilrirKiTerPsam6iiyhtrCraai,aaRendiRimtaao,,aayaar(CsSVeougfuan,eiAptaMK/lFnnfoFBts/dtrMaGnodtdahmIlbfmiaiWohlMyyHilioinanagdaglWonaSaumaabawiSelSufAaonr/iteVecpMa,myeoCngaClokMwttyeltuDHvsNiufwlAoefcraeilhonkltNolpaoeoeleayioeRenboasueiaGdsiodCvihsKG©eacwolctrnrparPl/putesameplzysiyhltgrhahkgkCeriStt©Puthe/em.,©DinmezGiaoBupochsrfape©iaRnanaEoCaakodrrcloButliwhrascnhgenrlaihton/nsnTksioelorCtacefiiaLa,moncuaeababarcoiFawo/zmdhcaMrkfoบhanuKlAbGicMfddtenularmili,tay/rta,atsoe/nwrWtdaéicะeryo.aarnoeiPosocniPciotFnenbsae,นd/lha/liLF.olrntViodo/naAMtla/mheekoolliPiyiéeaาaooonwnoIewaadnmrknial.cBdยapGeurcupCtrrlup.t,rMkd©iwmeilTwprreilLโGaenniecrgose,iaìsanahocยne,enivaeledwegaew©ddMc/mi.zgeElwSL่งnttVti/u)cu,’rtiu-vzifr1t.soau.WdaAuaaewrnHraao/cm©NoBiWmtC/5Hiylcn/etlseecdof/Pitonaiatw2hicsaUeék,W,ia2tc.dnilWMoktApiitrsy0Wr/iu/c/seTanw31inpuosiiTsHnoime,CvspkWimankie1/8iGiWceirekwtmDtvnidlMekOeSi/iye0,5ohepiiepodtaebiMfpaumiy.i,dptu30RMiaouWkprcareetirrcloigeaiHir2aet.,ixuBsmesghadiLi/pimmoelndsPi(,i/.e0odToIsklit1o/eie/SeyedCW7aiaiVeyuihoui/aaC5FupdnadbWl7eVoRaum/esb2arioLveuik,.neCertotmac/c5iirirbidiok1Abasecopebboe-oiipin81,anrmps,areeimfasbu 67nInePdrt/rta0t8icaeydasihnac 5l rieya/ii),s,

132 Vasco Da Gama by Antonio Manuel da Fonseca (1796-1890), 147 Shah Jahan © Muhammad Naeem, Lahore, Pakistan 1804, National Portrait Gallery, London National Maritime Museum, London 147 Mumtaz Mahal © Muhammad Naeem, Lahore, Pakistan 163 The Battle of Waterloo, 1852 by Clément Auguste 133 Map of Goa / Braun and Hogenberg / Wikipedia 147 Aurangzeb Alamgir © Muhammad Naeem, Lahore, Pakistan Andrieux 133 King Manuel I of Portugal / Wikipedia 147 Portrait of Cardinal Richelieu by Philippe de Champaigne, 163 Thomas Hopkins Gallaudet © CORBIS 133 Aztec sun stone replica / Gryffindor / Wikipedia National Gallery, London 164 King Buddhalertlah of Siam by Chalerm Nagirak 134 Guru Nanak Dev / punjabwallpaper.wordpress.com 148 King Narai the Great of Siam by Clestur / Wikipedia 164 Monumento a Louis Braille / Rodolfoto / www.flickr.com 134 Native American, Bibliographisches Institut, Leipzig 149 Constantin Phaulkon, 17th century print 164 Wood-carved Braille code by Christophe MOUSTIER / 135 Shahenshah Babar © Muhammad Naeem, Lahore-Pakistan 149 Siamese Embassy To Louis XIV by Nicolas Larmessin Wikipedia 135 Sultan Selim I / Wikipedia 150 Nader Shah Afshar, Victoria & Albert Museum, London 165 King Nangklao of Siam / soham pablo / www.flickr.com 136 Martin Luther / Wikipedia 150 View of Peacock Throne © Bettmann/CORBIS 166 Friedrich Fröbel / http://hdl.loc.gov/loc.pnp/LCDIG- 136 Ferdinand Magellan, Museo Naval de Madrid 150 Portrait of Louis XIV, Hyacinthe Rigaud (1659–1743), Louis pga-00127 137 Doi Suthep, Chiang Mai, Thailand © Sopon Supamangmee, XIV Collection, Louvre Museum 166 Matthias Jacob Schleiden by Carl Schenk, ca 1855 www.soponphotography.com 151 Vigil of Queen Mother’s grandsons © Pool Photograph/ 166 Theodore Schwann by Henry Smith Williams, 1904 137 Pope Clement VII by Sebastiano del Piombo (1485-1547) Corbis 166 Friedrich Engles by George Lester, 1868 138 Pope Paul III by Tiziano Veccelli, Galleria Nazionale di 152 Ganges River at sunset © Destinations/Corbis 166 Karl Marx by John Mayall, 1875, International Institute of Capodimonte 154 Portrait of Warren Hastings by Lemuel Francis Abbott Social History in Amsterdam 138 Pope Sixtus V / www.papalartifacts.com 154 Spinning Mule / Pezzab / Wikipedia 167 Phukhaothong, Wat Saked, Bangkok / 123RF Stockphoto 138 Nicolaus Copernicus, Regional Museum in Torun 154 Watt’s steam engine / Nicolas Perez / Wikipedia 168 Queen Victoria by Alexander Bassano, 1882. National 138 Giordano Bruno from “Livre du recteur” (1578), University 155 Sir William Jones, The James Smith Noel Collection Portrait Gallery, London of Geneva 155 Samuel Johnson by Joshua Reynolds, Tate Gallery 168 Sir John Bowring, by John King 138 Portrait of Galileo Galilei by Justus Sustermans, National 157 King Taksin Statue / Ian Fuller / www.flickr.com 168 F. B. Sayre, Prints & Photographs Division, Library of Maritime Museum, London 157 Wat Arun at Sunset / Stuck in Customs / www.flickr.com Congress, ggbain 15346 139 Portrait of Mary I of England, by Hans Eworth 158 The Old Asiatic Society Building / Wikipedia 168 Woodrow Wilson, Prints & Photographs Division, Library of 139 King Frances II of France and his wife by François Clouet 158 Captain James Cook, 1728–79 by William Hodges, 1775–76 Congress, cph. 3c32907 139 Saint Bartholomew’s Day Massacre by François Dubois, 158 Statue of Liberty, NY /Wiliam Warby / www.flickr.com 169 Charles Darwin by J. Cameron, 1869 Musée cantonal des Beaux-Arts, Lausanne 159 Bronze medal of James Prinsep by William Wyon, National 169 John Dewey © Corbis 140 Portrait of Elizabeth I © The Print Collector/Corbis Portrait Gallery, London 170 Alexander Cunningham, Santonio Museum of Art, Texas / 140 Philip II of Spain by Sofonisba Anguissola, Prado Museum, 159 Paper strip with writing in Kharoshthi. 2-5th century CE, Mike Fitzpatrick Madrid Yingpan, Tarim Basin, Xinjiang Museum 170 Abraham Lincoln, Prints & Photographs Division, Library of 141 Kanyakumari © sundarapandian / www.flickr.com 159 George Washington (1732-1799), by Gilbert Stuart, Yale Congress, cph.3a53298 142 King Nareuan / Mix vasuvadh / Wikipedia University, New Haven, Conn 171 Archaeological Survey of India, Muradpur, India (1905- 143 The tomb of Akbar Shah, The Ames Library of South Asia 159 Adam Smith, 1738 - 1822 by Lemuel Francis Abbott 1920) / www.kerninstitute.leidenuniv.nl at the University of Minnesota 159 Liberty Bell, Philadelphia / Ben Schumin / Wikipedia 171 Gettysburg National Monument by Henry Hartley / Wikipedia 143 Koning Bayint Naung / LeoKoolhoven / www.flickr.com 159 John Frederick William Herschel (1792-1871) / Smithsonian 172 Mississippi Ku-Klux, Prints & Photographs Division, Library 144 Buddha Daibutsu, Kamakura, Japan /Dirk Beyer/wikipedia Instution Libraries of Congress, cph.3a50075 144 Commodore Matthew C. Perry, http://hdl.loc.gov/loc.pnp/ 160 King Buddhayodfah the Great of Siam by Chalerm Nagirak 172 Klu Klux Klan Members Burning Cross © William Campbell/ cph 3g07502 160 The Three Seals Law / Wikipedia Sygma/Corbis 144 Ernest Crofts’ A Scene from the Thirty Years’ War, 1884 - 161 Wat Poh Bangkok © Javier Baranda, Spain / www.flickr.com 172 Nobel Prize medals, Erik Lindberg (1873-1966) / Jonathun Leeds Art Gallery 162 British officers with Gurkhas © Hulton-Deutsch Collection/ der / wikipedia 145 Portrait of James I of England by Paul Van Somer, ca 1620 CORBIS 172 Portrait of Alfred Nobel by Gösta Florman (1831–1900) 146 Replica of Mayflower Sailing © Bettmann/CORBIS 162 Representation of the Declaration of the Rights of Man 173 Reminton no.1 Typewriter 1870 © Corbis 146 Pilgrim’s Landing by Edward Percy Moran (1862-1935), and of the Citizen in 1789 173 Portrait of King Mindon, Mandalay Palace, Myanmar / Pilgrim Hall Museum, Plymouth, Mass. 162 Execution of Louis XVI / Museum of the French Revolution Wagaung / Wikipedia 146 Redraft of the Castello Plan New Amsterdam in 1660 / 163 Kemmendine Attack by J.Moore, 19th Century 173 Kyuaksa, Kuthodaw Pagoda, Mandalay, Myanmar / New York Historical Society Library, Maps Collection 163 British Attack in Burma by J.Moore, 19th Century Wagaung / Wikipedia 146 Galileo facing the Roman Inquisition, painting by Cristiano 163 Napoleon in his King of Italy gown, 1805, by Andrea Appiani 174 Portrait of Sir Edwin Arnold © Bettmann/CORBIS Banti, 1857 163 Arthur Wellestley, 1st Duke of Wellington by Robert Home, 174 Rhys Davids / Pali Text Society

174 Portrait of Alexander III by I.N. Kramskoi (1837-1887) Congress, cph.3c17122 207 King Savang Vatthana, Royal Lao Army Paywar Calendar / 174 John Maynard Keynes © Corbis 188 Pearl Harbor Attack, 7 December 1941 / USS West Virginir Wikipedia 175 Pali Tipitaka of King Chulalongkorn the Great, courtesy of 188 Scene of destruction in a Berlin street / IWMCollections 207 Souvanna Phouma / www.msxlabs.org The International Tipitaka Project / www.tipitakahall.net IWM Photo No.: BU 8604 208 Ho Chi Minh, 1946 / Báo Cà Mau / Wikipedia 176 Anagarika Dharmapala / Wikipedia 190 Buddha’s footprints, Mahabodhi Temple © Photosindia/ 208 Bombing in Vietnam, Lt. Col. Cecil J. Poss, 20th TRS on 176 Thawon Watthu Bldg., Bangkok by Thongsook Changvijjukarn 192 John Atanasoff at a press conference © Bettmann/CORBIS RF-101C, USAF. 178 Bodhgaya after Renovation / Wikipedia 192 ENIAC © Paul W Shaffer, curator for the University of 208 Dead Vietcong by: SP5 Edgar Price Pictorial A.V. Plt. 69th 178 Wilhelm Conrad Röentgen / Wikipedia Pennsylvania ENIAC Museum / Wikipedia Sig. Bn. (A) / Vietnam Center and Archive 178 Wilhelm Röentgen’s first x-ray by Wilhelm Röentgen, 192 UNIVAC II / U. S. Navy Electronics Supply Office / Wikipedia 209 Jim Jones © STEPHANIE MAZE/San Francisco Chronicle/ 178 The 1896 Olympic Silver Medal by Nicolas Gysis, 1896 192 Altair 8800 Computer by Michael Holley / Wikipedia Corbis 179 Mahabodhi Society, India / dhammasociety.org / 193 IBM 1130 console by Bob Rosenbloom / Wikipedia 209 Heng Samrin © Pascal Manoukian/Sygma/Corbis www.flickr.com 193 FGCS, PIM/m1 / Nixdorf / Wikipedia 209 The King of Cambodia, Norodom Sihamoni © Christian 179 Statue of Anagarika Dhammapala, Sarnath © Thomas 193 MacIntosh Plus / Rama / Wikipedia Liewig/Corbis Kappler / www.flickr.com 193 Motorola Dyna TAC 8000X / Redrum0486 / Wikipedia 209 Prince Norodom Ranariddh, FUNCINPEC leader © 179 D. T. Suzuki by Mihoko Okamura 195 Dr. Oswald T. Avery © Bettmann/CORBIS Les Stone/Sygma/Corbis 181 Max Planck © Bettmann/CORBIS 195 Mao Tse Tung © Roman Soumar/CORBIS 209 Samdech HUN SEN / Trade Promotion Department, 181 Albert Einstein, Prints & Photographs Division, Library of 197 Mahatma Gandhi © Hulton-Deutsch Collection/CORBIS Cambodia Congress, cph.3g04940 198 Wat Thai Buddhagaya, Bihar / www.watthaibuddhagaya.com 210 Luang Por Chah, ABM Photo Archives 181 Marconi With His Wireless Apparatus © Hulton-Deutsch 198 The Way of The Buddha by Bhikkhu C. Buddhivaro 210 Luang Por Sumedho, ABM Photo Archives Collection/CORBIS 199 Buddhamonthol, Nakhonpathom by Thongsook 210 Cittaviveka Buddhist Monastery by Bhikkhu Gavesako, CBM 181 Orville Wrigh, Prints & Photographs Division, Library of Changvijjukarn 210 Amaravati Buddhist Monastery, ABM Photo Archives Congress, ppmsc 06102 199 Phrasrisakyadasapalanyan, Nakhonpathom by Krisda 210 Korean Reverend Sun Myung Moon © Ira Wyman/Sygma/ 181 Wilbur Wright, Prints & Photographs Division, Library of Nithananond Corbis Congress, ppprs 00683 200 Chaththa Samฺ giti / Tipitaka International Council B.E. 2500 210 Maharishi Mahesh Yogi / Galaxy fm / www.flickr.com 181 American Inventor L.H. Baekeland © Bettmann/CORBIS (1956) / www.dhammasociety.org 210 A.C. Bhaktivedanta Swami Prabhupada / Eequor / Wikipedia 181 Alexander Graham Bell, Prints & Photographs Division, 201 Sputnik I, National Air and Space Museum / NASA 210 Bhagwan Shree Rajneesh / The Oregon Historical Society / Library of Congress, cph.3a17019 201 The Buddha and Pancavaggiya, water-color painting by www.ohs.org 181 Sir Joseph Wilson Swan © Bettmann/CORBIS Chakrabhand Posayakrit, courtesy of The Chakrabhand 211 BUDSIR VI by Bhikkhu C. Buddhivaro 181 Thomas Alva Edison, Prints & Photographs Division, Library Posayakrit Foundation © All rights reserved 212 Fall of the Wall 1989 © dpa/dpa/Corbis of Congress, cph.3b26026 202 Tibet, Lhasa: Potala Palace © Fridmar Damm/Corbis 212 UN Conference on Environment and Development, 183 German Infantry Along River © Bettmann/CORBIS 202 S.S. o Dalai Lama / Elton Melo / www.flickr.com United Nations Photo/www.flickr.com 183 Bangkok - Chulalongkorn University / Roger Wollstadt / 202 Theodore Maiman & the world’s first laser / 213 Mug shot of David Koresh by McLennan County Sheriff’s www. flickr.com Kathleenfmaiman / wikipedia Office / www.therightperspective.org 184 Abdul Aziz Ibn Sa’ud / www.bpeah.com 202 Sirimavo Bandaranaike, Prime Minister of Ceylon 213 Timothy James McVeigh, courtesy of Gary Hunt, 184 King Abdullah I bin Hussein of Jordan, 1951 © Bettmann/CORBIS www.outpost-of-freedom.com 185 Mustafa Kemal Atatürk / Zeynep / www.flickr.com 203 Pope John XXIII / John McNab / www.flickr.com 213 Shoko Asahara © nekkymomo / www.flickr.com 185 Osman I / Bilinmiyor / Wikipedia 203 The World Fellowship of Buddhists / www.wfb.org 213 Marshall Herff Applewhite © Brooks Kraft/Sygma/Corbis 186 Portrait of King Prajadhipok © Bettmann/CORBIS 203 Buddhapadipa Thai Temple © Tomasz Nowak / 214 Afghanistan Jump-Starts a New Day © David Bathgate/Corbis 186 Clyde W. Tombaugh © Bettmann/CORBIS www.flickr.com 214 Dr. Ian Wilmut with Sheep © Remi Benali/Corbis 187 Buddhadasa Bhikkhu / Buddhadãsa Indapañño Archives 204 Hippies 1960s / brizzle born and bred / www.flickr.com 214 Pope John Paull II © Bernard Bisson/Sygma/Corbis 187 Dome of Thammasat / ScorpianPK / Wikipedia 204 Sharing a joint, Palm Springs / Wikiwatcher1 / Wikipedia 215 Image of explosive destruction of Bamiyan buddhas by 188 Little Boy Nuclear Weapon / United States Department of 204 Prabhupada Dancing at Bhakt / aquarius2001.worldpress.com the Taliban, March 21, 2001./ CNN (To illustrate the Energy, U.S. federal government 204 Hare Krishna Grigory © Kubatyan/shuttlerstock historic event of the destruction of the Bamiyan buddhas, 188 Fat Man Nuclear Device / U.S. Department of Defense, 205 Wat Dhammaram by Weerasak Witthawaskul, Chicago in the context of religious supression of some art) U.S. federal government 206 Pol Pot In The Cambodian Jungle © Bettmann/CORBIS 215 Afghanistan © Alexandra Boulat/VII/Corbis 188 Atomic Bombing of Japan, Necessary Evil 207 Wat Phra That Phanom, Thailand / Matthew Gold / 216 Taj Mahal by Krisda Nithananond 188 Harr Truman, Prints & Photographs Division, Library of www.flickr.com 221 Visakha at Buddhamonthol by Kan Arthayukti

ดชั นี พ.ศ. 1 - 100 กษตั รยิ พ์ ราหมณ์ก�ำจดั พทุ ธศาสนา 42 การนับพุทธศักราช หนา้ 25 กรกี รุ่งทโี่ ยนก 42 ลำ� ดบั เหตุการณ์ สายอชาตศัตรูสิ้นวงศ์ ส่ปู าฏลีบุตร 25 พ.ศ. 301 - 400 ลำ� ดบั เวลา ก่อนเป็นอเมริกา 25 พญามลิ นิ ท์ป่นิ โยนก ยอยกพุทธศาสนา หนา้ 43 ข้ึนยคุ กรกี แห่งเอเธนส์ 26 เร่ืองขา้ งเคียงในอนิ เดยี (ลัทธิไศวะ-ลัทธโิ ยคะ) 43 กอ่ นพุทธศักราช ปราชญ์กรีกแห่งเอเธนส์ 27 พ.ศ. 401 - 500 กอ่ นพุทธกาล อารยธรรมชมพทู วีป หนา้ 3 เพลโต ตอ่ ด้วยอริสโตเตลิ 27 เทคโนโลยี: เกิดกังหนั น�้ำ หนา้ 43 ๑๖ แคว้นแหง่ ชมพูทวีป 7 สังคายนา คร้ังที่ ๒ 28 สามอาณาจกั รทมิฬ 44 โยนก ทเี่ กิดปราชญก์ รีก 7 คมั ภรี เ์ ก่าของยิว-ครสิ ต์ 29 กษัตรยิ ท์ มิฬเข้าครองลังกา 44 ประสูติ-ตรสั รู้-ประกาศพระศาสนา 8 พ.ศ. 101 - 200 ลังกาเขา้ ยุคเข็ญ พุทธศาสนาพบวิกฤต 45 ประดษิ ฐานพระศาสนาในแคว้นมคธ 9 เกดิ นกิ ายในพระพุทธศาสนา หนา้ 28 แดนทมฬิ ในยคุ อโศก 46 พทุ ธประวัตติ รัสเลา่ 10 ราชวงศ์นนั ทะ ครองมคธ 29 ทมฬิ กบั พทุ ธศาสนา 46 ๔๕ พรรษาแหง่ พทุ ธกจิ 18 เรื่องข้างเคียงในอนิ เดยี (มหากาพย์ มหาภารตะ) 29 บา้ นเมอื งสงบ กย็ ังตอ้ งพบปัญหา 46 บาบโิ ลเนียใช้ไม้สักอนิ เดีย 18 อเลกซานเดอร์กลับไป จนั ทรคปุ ตข์ ้ึนมา 30 ทมิฬ กับกรกี -โรมัน-สงิ หฬ 47 เล่าจอ๊ื ขงจือ๊ ปราชญแ์ หง่ จนี 19 กรกี รบ-สงบ-สง่ ทูต สู่ปาฏลีบตุ ร 31 สังคายนาคร้งั ท่ี ๕ หรือ ๔ 47 พุทธกจิ ประจ�ำวนั 20 กรกี เขา้ แดนชมพทู วีป 31 อนิ เดยี ใต:้ แดนทักษณิ าบถ 50 เปอร์เซียข้ึนครองกรกี 20 แม่ทัพกรกี ตั้งอาณาจกั ร 31 พทุ ธศาสนาในทักษิณาบถ 51 โยนก: ไอโอเนยี -บากเตรยี 21 อยี ปิ ตข์ ึ้นเปน็ ศนู ยก์ รกี 32 ตะวันตกตอนบน มอี ชนั ตา อาคเนย์ มอี มราวตี 52 ต้นแบบสังคายนาและพุทธปจั ฉิมวาจา 21 พ.ศ. 201 - 300 อตุ ราบถ และมัธยมประเทศ 53 สังคายนา ครงั้ ท่ี ๑ 24 เข้าสยู่ ุคอโศกมหาราช หน้า 32 ทางสายไหม 54 อโศกมหาราช จกั รพรรดิธรรมราชา 32 โรมันเรอื งอ�ำนาจ 55 ดัชนี สบื อโศก ถงึ คลีโอพัตรา 33 ถนนโรมัน+ทางสายไหม 56 เร่ืองขา้ งเคยี งในอนิ เดีย (รามเกยี รต:ิ์ พระราม-นางสีดา) 33 โรมันมาครองยิว 56 นโยบาย “ธรรมวิชัย” 34 พ.ศ. 501 - 600 จารกึ อโศก 35 กำ� เนดิ ศาสนาคริสต์ หนา้ 57 โรมนั ร่งุ กรกี เลอื นลับ 37 พ.ศ. 601 - 700 สังคายนาคร้งั ที่ ๓ และสง่ ศาสนทตู 38 โรมันก�ำจัดครสิ ต์ หน้า 57 ๙ สาย มีไทยและจนี ด้วย? 39 พุทธศาสนาเข้าสจู่ นี 58 พทุ ธศาสนาต้งั มั่นในลงั กา 39 พระเจ้ากนษิ กะ ผตู้ ้ังศกราช 58 พุทธศาสนาบนเส้นทางสู่จนี 39 สังคายนา ท่มี หายานปรากฏตวั 59 มหาสถูปสาญจี อย่ใู นสภาพดีทีส่ ดุ 40 ชนชาติไทยเริม่ รับนับถือพระพทุ ธศาสนา 59 มหาสถปู สาญจี กับวิทิสาเทวี 40 จ๋ินซีฮอ่ งเต้ สร้างกำ� แพงเมอื งจนี 40

พ.ศ. 701 - 800 อาณาจักรศรวี ิชัยเกดิ ที่สมุ าตรา 76 ชมพูทวีป ได้ผ้นู �ำใหม่ 88 พามยิ าน ศูนย์การคา้ ศาสนา ฯลฯ หน้า 60 พ.ศ. 1101 - 1200 สน้ิ วงศ์กาหลิฟ เรมิ่ วงศ์ใหม่ 88 เปอร์เซยี รุง่ ชมพูทวีปรวน 60 พุทธฯ ถูกทำ� ลายอีก กอ่ นฟน้ื ใหม่ หน้า 76 อาหรบั ท�ำกระดาษได้จากจนี 88 จนี ยุคสามกก๊ 60 เทคโนโลยี: พลังงานจากลม 76 ปาละ ราชวงศพ์ ุทธสุดท้าย 89 งานอชนั ตา ฟ้ืนขนึ้ มาและเดนิ หน้าต่อไป 61 ทวาราวดี ในท่ีแห่งสวุ รรณภูมิ 77 ปาละ+สถานศกึ ษา นำ� วิทยาสศู่ รีวิชัย 89 พ.ศ. 801 - 900 พทุ ธศาสนาเข้าสู่ทิเบต 77 พ.ศ. 1301 - 1400 โรมนั รวน เพราะบารเ์ บเรยี น หน้า 61 ทงั้ ฮัน่ และศศางกะ ถึงอวสาน 77 กาหลฟิ แบกแดดใฝว่ ิทยา หน้า 89 อนิ เดียรุ่งใหม่ ในยคุ คุปตะ 62 อินเดยี ตั้งตัวได้ พุทธรุ่งสุดท้าย 78 มสุ ลมิ อาหรับทำ� ลายมหาวิทยาลยั วลภี 90 โรมันหันมาถือคริสต์ 62 จนี เขา้ ยคุ ราชวงศ์ถงั 78 วิทยา จากอนิ เดียสู่ยโุ รป 90 พ.ศ. 901 - 1000 ทแ่ี ดนอาหรับ ก�ำเนิดอสิ ลาม 78 นาลนั ทายงั อยู่ แต่แพรต่ ันตระ 91 โรมนั ก�ำจัดคนนอกคริสต์ หนา้ 63 เห้ยี นจัง แห่ง นาลันทา 79 จะเขา้ ยุคเตอร์กเปน็ สุลต่าน 91 หลวงจีนฟาเหยี นมาบก กลับทะเล 63 พระถังซ�ำจ๋ัง แห่ง “ไซอวิ๋ ” 80 พุทธศาสนาแบบมหายานเคยเจริญในภาคใตข้ องไทย 91 พุทธศาสนาเขา้ สูเ่ กาหลี 64 ตกั สลิ า ครงั้ เหย้ี นจัง กับฟาเหยี น 80 ฝรัง่ จะฟน้ื จักรวรรดโิ รมัน 92 จีนกับอาเซยี กลาง 65 มุสลิมอาหรับยึดเยรูซาเล็ม 80 ปาละ กับทเิ บต และศรีวชิ ัย 92 ฮน่ั -ฮินดู ท�ำลายพทุ ธ 64 อยี ิปต์ ฯลฯ ทยอยสอู่ สิ ลาม 80 อินเดียคอ่ ยสงบได้ ในยุคแบกแดด 92 พระพทุ ธโฆสาจารย์ จากชมพทู วีป ไปสบื อรรถกถาท่ลี ังกา 65 กาหลิฟขยาย โรมใกลห้ มดลม 81 อาหรับหยุด เตอรก์ จะเร่มิ บกุ 93 ทั่วยุโรปสะท้าน เพราะฮ่นั มา 66 อสิ ลามแตกเป็นสหุ น่-ี ชอี ะฮ์ 81 ศงั กราจารย์ ทฮ่ี นิ ดูด้วยกนั กร็ ะแวง 93 จักรพรรดิจนี พโิ รธ 67 สมั พันธไมตรี จีน-อินเดีย 82 สรา้ ง “บรมพุทโธ” ในยุคของศรวี ชิ ัย 93 พ.ศ. 1001 - 1100 หรรษะถกู ลอบปลงพระชนม์ 82 จีนยกเต๋า ถึงคราวเซนข้นึ 93 มหาวิทยาลยั วลภี ท่เี คยยิใ่ หญ่คู่กบั นาลนั ทา หนา้ 66 พ.ศ. 1201 - 1300 ศังกราจารย์ ก�ำจดั พุทธได้อยา่ งไร 94 อชนั ตาเลกิ ไป เอลโลราเรมิ่ ไม่นาน 67 เมอื งหลวงใหม่ของกาหลฟิ หนา้ 82 รปู ร่างเป็นพระ แตค่ วามรู้ไม่เปน็ พทุ ธ 94 พวกฮนั่ ท�ำลายตกั สิลา วดั วาหมดส้ิน 68 ราชทูตจนี จบั กษัตรยิ อ์ นิ เดยี 82 นารายณอ์ วตารแล้ว ศิวะอวตารกม็ ี 95 โรมลม่ ยโุ รปเข้ายคุ มดื 68 หลวงจีนอ้จี ิง ตามหลงั เห้ียนจัง 83 พทุ ธศาสนาอ่อนแรง รอวนั ถูกทำ� ลาย 95 บแี ซนทีน มองล่วงหนา้ 69 กาหลฟิ ตอี ิหร่าน-อาฟริกา ยนั สเปน 83 พ.ศ. 1401 - 1500 อวสานราชวงศ์คุปตะ 70 ทมิฬแห่งอนิ เดยี ใต้ กบั ศรีวิชยั 84 ทัพอหิ ร่านผ่านใกล้ แตอ่ นิ เดยี ยงั ไม่เข้ายคุ สงคราม หนา้ 94 ภูมหิ ลงั บบี คั้นทข่ี บั ดนั อารยธรรม 70 พระอนุรทุ ธาจารย์ แตง่ คัมภรี ห์ ลักในการเรยี นอภธิ รรม 84 ถึงยคุ ของอาณาจักรทมิฬ โจฬะเรอื งอ�ำนาจ 96 ช่วงต่อสยู่ ุคใหม่ ก่อนอนิ เดียลกุ ดังไฟ 71 ศรีวชิ ยั ที่ควรรู้ 84 ปาณฑยะข้ึนเป็นใหญ่ ในแดนทมฬิ 96 ก�ำเนิดนกิ ายเซน 71 หนี ยานมาก่อน 85 พ.ศ. 1501 - 1600 ญ่ปี นุ่ รับพระพุทธศาสนา 71 ๕๐๐ ปที ีร่ ุ่งเรอื ง 85 กำ� เนดิ จักรวรรดิโรมนั อันศกั ดสิ์ ทิ ธ์ิ หนา้ 95 หมู่ถ้ำ� อชันตา-เอลโลรา ว่าโดยสรุป 72 ทมฬิ กับลงั กา มเี วรกนั มายืดยาว 85 จนี พิมพพ์ ระไตรปฎิ ก พว่ งดว้ ยสรรพตำ� รา 95 ถ้ำ� เดมิ เมอื่ เรม่ิ คอื วดั แตไ่ ปมาตวัดเป็นวมิ าน 73 ทมฬิ ยังเฉา คราวมอี าณาจกั รใหญ่ทางเหนือ 86 ที่ศรีลงั กา ส้นิ ยคุ อนุราธปรุ ะ 96 เริ่มต้นเป็นปูชนยี ์ ฟ้ืนอกี ทเี ปน็ แค่ทเ่ี ท่ยี วดู 73 เปลีย้ -ฟืน้ -ดับ 86 เม่อื พทุ ธศาสนาจะสญู ส้นิ จากอินเดีย 97 ปาณฑยะ และโจฬะ จะลบั หรือโรจน์ การค้ากร็ ่งุ 87 ดชั นี

เตอรก์ ตง้ั อาณาจักรรกุ เข้ามา 98 เกาหลพี ิมพ์พระไตรปฎิ ก 112 บา้ นเมืองมนั่ คงลงตวั เขม้ แข็ง ยุคกาหลิฟสงบ สลุ ตา่ นรบรกุ 98 โป๊ปตัง้ ศาลไต่สวนศรทั ธา เพ่ือกำ� จดั ลทั ธินอกคริสต์ 113 วดั วาเป็นแหลง่ การศึกษาของชาวบ้านชาวเมอื ง 126 เตอร์กท�ำสงครามไป ก็ปลน้ ไป 98 เตอร์กยดึ เยรูซาเล็ม 113 เทคโนโลยี: เยอรมันก้าวไล่มาในการพมิ พ์ 128 เตอรก์ รุก อนิ เดียไม่อาจต้งั รับ 99 ไทยตั้งอาณาจกั รสโุ ขทัย จักรวรรดโิ รมันตะวันออกล่มสลาย ยุโรปสิ้นสมยั กลาง 128 ยโุ รปกำ� จัดคนนอกครสิ ต์ 99 พุทธศาสนาเถรวาทสายลังกาวงศ์รุ่งเรอื ง 114 ตะวนั ตกรุ่งสาง เมื่อตะวันออกร้างแสง 128 ไทยอีสานและภาคกลาง มีทงั้ เถรวาท มหายาน และ พราหมณ์ พ.ศ. 1801 - 1900 พ.ศ. 2001 - 2100 เขา้ มาปนกัน 99 เตอรก์ วงศท์ าส ตง้ั กาหลฟิ อาหรบั เปน็ หนุ่ ตวั เองเปน็ สลุ ตา่ น 115 ศาลใหญ่ก�ำจัดคนนอกคริสต์ ตัง้ ทส่ี เปน หน้า 129 เตอรก์ นำ� อิสลามสู่กลางใจอนิ เดีย 100 เตอรก์ คอื ผูพ้ ทิ กั ษอ์ ารยธรรมมุสลมิ ของอาหรับ 115 ยวิ แย่ทุกยคุ และทุกท่ี 129 พมา่ รวมต้งั อาณาจักร แผอ่ าณาเขต สมยั กบุ ไลขา่ น มฝี รั่งมารับราชการเมอื งจนี 116 โคลมั บัสค้นพบอเมรกิ า 130 พุทธศาสนาเถรวาทกแ็ ผข่ ยาย 100 มชปหติ ค่ันกลาง ต่อศรวี ชิ ยั ก่อนเขา้ ยุคมสุ ลิม 117 โปป๊ ใหโ้ ปรตเุ กสกบั สเปนแบง่ โลก ไปหาเมอื งขน้ึ ไดค้ นละซกี 130 เทคโนโลยี: จีนคบื อกี กา้ ว 101 เตอรก์ ตง้ั จักรวรรดอิ อตโตมานที่ยิ่งใหญ-่ ยนื ยาว 117 สองมหาอำ� นาจมุสลมิ ต่างนกิ าย แขง่ อ�ำนาจกัน 132 อาหรับลง เตอร์กรงุ่ 101 ย้อนทวนความ เส้นทางอิสลามสอู่ ินเดีย 118 โปรตเุ กสเปดิ อินเดยี แก่การหาอาณานคิ ม 132 พ.ศ. 1601 - 1700 จบสงครามครูเสดส์ ทีค่ ริสต์-อิสลามรบกนั มา ๒๐๐ ปี 118 เรม่ิ การค้าทาส จบั คนอาฟริกันขายส่งมาอเมริกา 132 ปาละส้นิ เสนะคือสดุ ท้าย หนา้ 101 เตอรก์ ลงใต้ ขยายอำ� นาจในทกั ษิณาบถ 119 โปรตุเกสผู้พชิ ติ มะละกา คอื ฝรง่ั ชาตแิ รกท่มี าผูกสมั พันธ์ เกิดมหาวิทยาลัยในยุโรป 101 เทมาเส็ก ไดช้ ่อื สงิ หปุระ คือสิงคโปร์ 119 และเปดิ การคา้ กับไทย 132 ครเู สด: คริสต์-อสิ ลาม 102 อาณาจกั รทมฬิ สิ้นอำ� นาจ เปลยี่ นเป็นของมสุ ลิม 120 สเปนล่าอาณานคิ มและสมบัติ ในอเมรกิ า 132 เสนะ ฟ้ืนฮนิ ดแู ละระบบวรรณะ 102 สุลตา่ นแหง่ เดลี ใกล้ส้นิ อ�ำนาจ 120 อาณานคิ มแรกของโปรตเุ กส ในอนิ เดีย 133 อารยธรรมเก่าในแดนที่มาเปน็ อเมริกา 103 ไทยตง้ั อยุธยา ลาวต้ังล้านช้าง 121 คดิ จะสมาน ยง่ิ เพม่ิ การขดั แยง้ 134 นครวัต อนุสรณแ์ หง่ อารยธรรมขอมโบราณ 103 ยอ้ นประวตั ขิ องวิชยั นคร 121 ฝรงั่ พาโรคระบาดไปแพรใ่ นอเมรกิ า เจา้ ถน่ิ ตายดงั่ ใบไมร้ ว่ ง 134 พ.ศ. 1701 - 1800 พระพุทธศาสนาแบบลังกาวงศ์ เข้าสลู่ า้ นนา 121 มสุ ลมิ เตอรก์ ปกครองมุสลมิ อาหรบั หมดส้ิน 135 สลุ ต่านใหม่ ใชว้ ธิ ีเกา่ : รบมา ปลน้ ไป หนา้ 104 พ.ศ. 1901 - 2000 จบยุคสลุ ตา่ นแห่งเดลี เขา้ ยคุ มุสลิมมงโกล 135 เร่ิมยุคมสุ ลมิ ครองอินเดีย 104 มงโกลมา-เดลีมอด หนา้ 122 มสุ ลมิ เตอร์กอาเซียกลาง รกุ -ทำ� ลายล้างง่ายๆ ไมม่ กี ารตอ่ สู้ 104 มงโกลระลอกใหม่ ตีหมด อนิ เดยี จดรัสเซยี 122 ย้อนทางมาครองมสุ ลิมอาหรบั ตะวนั ออกกลาง 135 พอยุคมสุ ลมิ เรม่ิ พุทธฯกร็ า้ ง 105 เทคโนโลยี: เกาหลีอกี ก้าวในการพิมพ์ 122 เกดิ โปรเตสแตนต์ ยโุ รปเข้ายุคปฏิรปู 136 เหลอื แต่ฮินดู ยังสู้กบั มุสลมิ ตอ่ ไป 106 กำ� เนิดอาณาจกั รมสุ ลมิ จดุ เริม่ ของมาเลเซีย 123 เดนิ เรอื หาทางไปมา ไดช้ อื่ มหาสมุทรแปซิฟิก เตอร์กมา ระลอกใหม่ 106 อานุภาพของจีนคมุ้ ครองมะละกา อีกทั้งพิสจู น์ว่า โลกนกี้ ลมจรงิ 136 มหาวทิ ยาลัยฮินดู อยูร่ อดได้ 107 แตพ่ อโปตุเกสมา ชื่อมะละกาก็ลบั หาย 123 พระสริ ิมงั คลาจารย์แห่งล้านนา รบกันทัว่ ท้ังข้างนอก ทัง้ ข้างใน 107 จีนพิมพห์ นงั สือสรรพวิทยา 124 ปราชญไ์ ทยทส่ี ุกใสในมาตรฐานวิชาการสากล 137 ยคุ อาหรบั -เตอร์ก มมี งโกลมาต่อ 107 ออตโตมานเตอร์ก หลังถกู มงโกลตี ตง้ั ตัวได้ใหม่ 124 อังกฤษประกาศไม่ขนึ้ กบั โป๊ป ต้ังนิกายใหม่ของตนเอง 137 ตนั ตระ-ขชุรโหเติบโต อนิ เดียกถ็ งึ คราวตาย 108 โปรตเุ กส เร่ิมยคุ อาณานิคม 124 โปรเตสแตนตป์ ฏริ ปู คาทอลิกย้อนปฏิรูป กร็ บกนั ใหญ่ 138 เจงกิสขา่ น ผ่านไหนแหลกน่นั 108 พบพระแก้วมรกต ที่เชยี งราย โป๊ปตัง้ ศาลสูงสุด ก�ำกับการไต่สวนศรัทธาอีกชนั้ 138 เดลีรอด เจงกิสข่านไมเ่ ขา้ 108 สดุ ท้ายประดษิ ฐานทก่ี รงุ เทพฯ 125 เริ่มตน้ ปฏิวัติวิทยาศาสตร์ ขัดกับศาลครสิ ต์ 138 ๖๕๑ ปี ท่ีมสุ ลมิ ครองอินเดยี 109 สังคายนาครัง้ แรกของประเทศไทย 125 สเปนนักลา่ ทำ� ลายแอสเทคแล้ว กถ็ ล่มอินคา 139 พระนางแมรลี่ ะเลงเลอื ด กวาดลา้ งโปรเตสแตนตใ์ นองั กฤษ 139 ดชั นี

พ.ศ. 2101 - 2200 องั กฤษรว่ มปกครองอินเดยี หน้า 154 พ.ศ. 2401 - 2500 สงครามศาสนาในยโุ รป หนา้ 139 องั กฤษส�ำรวจโบราณสถาน 155 อินเดียเปน็ เมืองขึ้นอังกฤษ หน้า 169 อาณาจักรฮนิ ดสู ดุ ท้าย 140 เสยี กรงุ ครงั้ ที่ ๒ พระเจา้ ตากสนิ กเู้ อกราช ตงั้ กรงุ ธนบรุ ี 156 ทฤษฎวี ิวัฒนาการอันลือลนั่ 169 แมรีส่ น้ิ สมยั นอ้ งแมรห่ี ันไปกำ� ราบคาทอลิก 140 กัปตันคกุ เดนิ เรอื ไป โลกไดร้ ูจ้ กั ทวีปออสเตรเลยี ศึกษาโดยเด็กเปน็ ศนู ย์กลาง 169 ฝรงั่ เศสวา่ แรง ตอ้ งเทยี บสเปน 140 องั กฤษไดอ้ าณานคิ ม 158 สงครามกลางเมอื งจบไป อเมรกิ าไดเ้ ลกิ ทาส 170 อวสานแห่งวชิ ัยนคร 141 องั กฤษใฝศ่ ึกษา ต้ังอาเซียสมาคม 158 คันนิ่งแฮม ผ้ไู ดท้ �ำคณุ ไว้ ในการฟนื้ พทุ ธสถาน 170 มสุ ลิมครองสุดอนิ เดีย 141 องั กฤษอา่ นจารึกอโศกได้ 159 อดตี อันรุง่ เรือง ที่ไมเ่ หลือแมร้ อ่ งรอย 171 สงครามส�ำคัญพลิกผนั อารยธรรม 141 ประเทศอเมริกาเพง่ิ เกดิ 159 จากรายงานของนักส�ำรวจ: ความสูญสิน้ เพราะถกู ท�ำลาย 172 โมกุลเริ่มใหเ้ สรภี าพทางศาสนา 141 อิทธพิ ลใหญ่ต่อโลกเวลานี้ 159 องค์กรขาวพิฆาตด�ำ 172 เสยี กรุง ครง้ั ท่ี ๑ พระนเรศวรฯ กเู้ อกราช 141 นักดาราศาสตร์องั กฤษ พบดาวมฤตยู 159 รางวลั โนเบล (Nobel Prize) เพอ่ื ผทู้ ำ� คณุ ประโยชนอ์ นั ยงิ่ ใหญ่ 172 ศาสนาใหมข่ องจักรพรรดอิ ักบาร์ 143 “... ยอยกพระพทุ ธศาสนา ปอ้ งกนั ขอบขัณฑสมี า เทคโนโลยี: เครอ่ื งพมิ พด์ ีดเกดิ ทีอ่ เมรกิ า 173 ญปี่ นุ่ ปดิ ประเทศ เมอ่ื รเู้ จตนานกั บวชทมี่ ากบั นกั ลา่ อาณานคิ ม 144 รกั ษาประชาชนและมนตรี” 160 คันน่ิงแฮมคดิ ถงึ ใคร ท่ีมาเผา-ฆา่ 173 คาทอลกิ -โปรเตสแตนต์ รบกนั ๓๐ ปี เยอรมนยี อ่ ยยับ 144 เนปาลเสยี เอกราช 162 แม้แตต่ ้ังใจไปขดุ ฟ้ืน บางแหง่ กท็ ำ� ไมไ่ ด้ 173 “เมื่อบ้านเมืองดี เขาสรา้ งวดั ใหล้ ูกทา่ นเลน่ ” 144 ฝรั่งเศสสู่ประชาธิปไตย 162 ในกรงุ “โรงเรยี นหลวงสำ� หรับราษฎร” หนภี ยั ศาสนา สอู่ เมริกา หาอสิ รภาพ 146 พมา่ หมดอสิ รภาพ 163 เกดิ ก่อนท่วี ัดมหรรณพ์ 173 เกาะแมนฮัตตัน นิวยอร์ก ราคา ๒๔ เหรยี ญ 146 นะโปเลยี นเปลยี่ นโฉมยุโรป 163 พม่าสรา้ งพระไตรปฎิ กฉบบั หินอ่อน 173 ทชั มาฮาล อนุสรณ์รกั ตลอดกาล 146 ภาษามือ เพือ่ คนหูหนวก ฝรง่ั แต่งหนังสอื ธรรมโด่งดัง 174 โมกุลกำ� จัดฮนิ ดอู กี 147 ขยายโอกาสในการศึกษาออกไปกวา้ งไกล 163 ลอนดอน มอี งคก์ รพมิ พ์พระไตรปิฎก 174 กาลเิ ลโอขนึ้ ศาลสอบศรทั ธา รอดตายเพราะยอมสละคำ� สอน 147 วสิ าขบูชาหายไปคราวส้ินอยุธยา ลัทธชิ ังยิว vs. ลัทธิยิวรกั ถิน่ 174 บาทหลวงใหญ่ ว่าการแผน่ ดนิ ฝรง่ั เศส 147 กลบั ฟน้ื ขึ้นมาเป็นงานใหญ่ 164 ดูโลกปัจจุบัน อย่ามองขา้ มนกั เศรษฐศาสตรท์ า่ นน้ี 175 ฝร่งั เศสมา พาการทูตคึกคัก ลงท้ายฝรงั่ เศสถูกไล่ กำ� เนดิ ธรรมยุตตกิ นกิ าย 164 ไทยพิมพ์พระไตรปิฎกเปน็ เล่มหนังสือ ชดุ แรกของโลก 175 พาเมืองไทยเข้าเงียบ 148 อกั ษรเบรลล์ เพอ่ื คนตาบอด มโี รงเรยี นแลว้ ตอ้ งมโี รงพยาบาล เปน็ ฐานของชวี ติ และสงั คม 175 พ.ศ. 2201 - 2300 ความกา้ วหนา้ สำ� คญั ทางการศกึ ษาและส่ือสาร 164 ใช้ ร.ศ. แทน จ.ศ. 175 ชาห์ตีเดลี ขนทรพั ย์ไป หน้า 150 วดั โพธิ์มีจารึกสรรพวทิ ยา วทิ ยาลยั แห่งแรกของไทย 176 ฝรัง่ เศสสมัยพระนารายณ์ ก�ำจดั คริสตต์ า่ งนิกาย 150 เป็นมหาวทิ ยาลัยเปดิ แหง่ แรกของไทย 164 อนาคาริกธรรมปาละ ผนู้ �ำการฟืน้ ฟูพุทธศาสนาในอนิ เดีย 176 อิหรา่ นห�้ำห่ันมสุ ลมิ สุหน่ี ทต่ี า่ งนิกาย 151 หมอบรดั เลย์ รเิ รม่ิ งานการแพทยแ์ ละการพมิ พแ์ กส่ งั คมไทย 165 ตงั้ มหาโพธสิ มาคมเป็นฐาน เริ่มงานฟนื้ พุทธสถาน 177 ชาหผ์ ู้ไม่ชอบสวรรค์ 151 ตงั้ โรงเรยี นอนุบาล ใหก้ ารเรียนเปน็ ประสบการณ์ ตงั้ กระทรวงธรรมการ ใหธ้ รรมะคุมศาสนา ทัพชาหท์ �ำลายพระ 151 ที่ร่าเรงิ เบิกบาน 166 และเปน็ แกนของการศกึ ษา 177 อังกฤษชนะฝรงั่ เศส ได้เบงกอล 154 ได้ขอ้ ยตุ ิพอตัง้ ทฤษฎี วา่ ชวี ติ ประกอบขนึ้ ด้วยเซลล์ 166 มหาวทิ ยาลยั สงฆ์แหง่ แรกในประเทศไทย 177 อังกฤษรงุ่ อตุ สาหกรรมเรมิ่ 154 ตงั้ ฐานความคิดของคอมมิวนสิ ต์ ไว้ใน อเมริกนั ชายน�ำเขา้ มา อเมรกิ ันหญิงชว่ ยทนุ ให้เดนิ หน้า 178 ปฏิวตั ิสคู่ วามกา้ วหน้ายคุ ใหม่ 154 “The Communist Manifesto” 166 แมจ้ ะส้ินชพี ขอเกดิ มาทำ� งานพทุ ธศาสนาต่อไป 178 เกดิ สยามวงศใ์ นลังกาทวีป 155 สรา้ งเจดียใ์ หญ่ ไดภ้ ูเขาทอง 167 ค้นพบเอกซเรย์ 178 พ.ศ. 2301 - 2400 ร. ๔ ทรงเร่มิ พธิ มี าฆบูชา 167 กฬี าโอลิมปิกคืนชพี 178 องั กฤษมาทำ� สัญญาคา้ ขาย ปลูกเมลด็ พืชไว้ ผลเผลด็ ใหผ้ อู้ ่นื ชน่ื ชมตอ่ ไป 179 ไทยเปดิ ประเทศรับอารยธรรมตะวนั ตก 168 ปราชญอ์ ินเดยี ตน่ื ตัวตามฝรงั่ ต้งั สมาคมทางพุทธ 179 ดัชนี

พุทธแบบเซนเดน่ กอ่ น ที่อเมรกิ า 179 พระได้ พ.ร.บ. คณะสงฆ์ใหม่ เขมรแดงเข้ามา เปลี่ยนกมั พชู าเปน็ คอมมูนสิ ต์ 206 ในหวั เมือง เผดียงพระสงฆ์สอนท่วั ราชอาณาจักร 180 ตามยคุ สมัยของระบบการปกครอง 194 พระธาตุพนม ล้มแล้วคืนคง ยืนยงเป็นม่ิงบูชนีย์ 207 แผนการศึกษาแหง่ ชาติ ฉบับแรกของประเทศไทย 180 ก้าวส�ำคญั ของพนั ธศุ าสตร์ 195 ลาวเลิกรบ จบลงด้วยคอมมูนสิ ต์ 207 วิทยาศาสตร์+เทคโนโลยี: ความก้าวหนา้ ท่ีควรสนใจ 181 จดุ เรมิ่ ส่ปู ัญหาอาหรบั กับยิว 195 เวียดนามรวมประเทศ เป็นคอมมูนสิ ต์ 208 พ.ร.บ. คณะสงฆ์ ฉบบั แรก ถดั จาก “กฎพระสงฆ”์ ใน ร. ๑ 182 จนี เปล่ยี นเปน็ คอมมูนสิ ต์ 195 วันโลกประลัยใกลเ้ ข้ามา คนกาหลลนลาน อย่ไู มถ่ ึง 208 เมืองไทยเลกิ ทาส อยา่ งน่มุ นวล ดว้ ยวิธกี ารเป็นข้นั ตอน 182 ชมพทู วีปได้อิสรภาพ แตต่ อ้ งแยกเป็นอินเดยี ปากีสถาน 197 เป็นคอมมูนสิ ต์แลว้ ๑๘ ปีผา่ นมา ก้าวใหม่ของการศกึ ษาพระปรยิ ัติธรรม: พระเจ้าอโศกนำ� พระพุทธศาสนาเข้ามาไวใ้ นธงชาตอิ นิ เดยี 197 กัมพชู ากลับเปน็ ราชอาณาจักร 209 บาลสี อบเขยี น มนี กั ธรรมมาเคียง 182 ผู้ชู “อหงิ สา” ถูกพิฆาตเพราะความกลวั วิหิงสา 197 ต้งั วัดปา่ นานาชาตแิ บบไทย ในอังกฤษ 210 เมืองไทยเรม่ิ ใช้ “พุทธศักราช” 182 นาลนั ทาใหม่ ต้ังขนึ้ ไวเ้ ป็นอนสุ รณแ์ ห่งนาลันทาโบราณ 197 จับตวั ไวรสั โรคเอดสไ์ ด้ แต่ยังแก้ไขไม่ได้ 211 ความเปลย่ี นแปลงใหญ่ ที่นำ� สู่ความเปล่ียนแปลงตอ่ ไป 183 รฐั บาลอินเดียฉลอง ๒๕ พทุ ธศตวรรษ ได้อนสุ รณใ์ หม่ 198 สงบจิต+โอว่ ตั ถุ ออกบวช+หากาม สละโลก+สดุ ม่ังมี หอพระสมดุ ส�ำหรบั พระนคร ก่อนมาเปน็ หอสมดุ แหง่ ชาติ 183 ก�ำเนดิ พทุ ธมณฑล 198 จบท่ไี หน 211 เกดิ จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั พทุ ธศาสนาเริ่มฟื้นขนึ้ มาในตวั คน 199 ไทยท�ำพระไตรปิฎกคอมพวิ เตอร์ ฉบบั แรกของโลก 211 มหาวทิ ยาลยั แห่งแรกของประเทศไทย 183 พระมหากษตั รยิ ์ไทยทรงสืบประเพณีบวชเรยี น 200 เปดิ ก�ำแพงเบอรล์ นิ ส้ินสุดสงครามเยน็ 212 รัสเซยี ไปเปน็ คอมมูนิสต์ ออตโตมานมาถึงอวสาน 184 พมา่ ฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษ ด้วยฉัฏฐสังคตี ิ 200 โซเวยี ตสลาย อเมริกาเปน็ ใหญผ่ ู้เดียว 212 เตอร์กฟุบ อาหรับฟนื้ ยวิ เขา้ ทางท่จี ะฟู 184 ไทยฉลอง ๒๕ พทุ ธศตวรรษ ใหเ้ กิดพุทธมณฑล 200 ชมุ นุมใหญส่ ดุ ผนู้ �ำนานาชาติ จากจักรวรรดิออตโตมาน เปน็ สาธารณรัฐเตอรก์ ี 185 โซเวียตปลอ่ ยดาวเทยี ม อเมริกนั เปลยี่ นแนวการศกึ ษา 201 ไดแ้ คป่ ระกาศว่าแก้ปัญหายังไม่ได้ 212 เตอร์กสลัดความเปน็ รฐั อิสลาม 185 พ.ศ. 2501 - 2547 ลัทธโิ ลกประลยั ปว่ นจติ ใจไปถงึ การเมือง 213 จบยุคมุสลมิ เตอรก์ มุสลมิ อาหรับตงั้ ตัวข้นึ ใหม่ 185 ฉลอง ๒๕ พทุ ธศตวรรษแลว้ ได้บชู าในวันเพญ็ อาสาฬหะทกุ ปี โลกยังไม่บรรลยั คนทยอยประลัย ไปกระทัง่ ญป่ี นุ่ 213 พระไตรปฎิ กบาลเี มืองไทย พิมพใ์ หมค่ รบชุดครงั้ แรก เรยี กวา่ หน้า 201 ทาลบิ นั ขูจ่ ะทำ� ลายพระพุทธรูปใหญ่ 214 “ฉบบั สยามรัฐ” 186 แผนพฒั นาการเศรษฐกจิ แหง่ ชาติ - พระพุทธรูปใหญ่สลายเพราะทาลบิ นั 214 พระเณรเรยี นนกั ธรรมกันสืบมา แผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง่ ชาติ 201 โคลนนิ่งรายแรกของโลก 214 คฤหสั ถเ์ รมิ่ มีธรรมศึกษาให้เรยี น 186 ทเิ บตหนีจีน ไปกา้ วหนา้ ในอเมรกิ า 202 โปป๊ ประกาศขอขมาต่อโลก 214 นกั ดาราศาสตร์อเมริกัน พบดาวยม 186 อเมริกันจะเร่ิมใช้เลเซอร์ 202 ดับด้นิ กอ่ นวนั สน้ิ โลก จบสหัสวรรษเกา่ ทอี่ าฟรกิ า 214 เมอื งไทยเปลยี่ นการปกครองเปน็ ประชาธิปไตย 186 ศรลี ังกา มีนายกรฐั มนตรีหญงิ คนแรกของโลก 202 จบ Y2K ข้นึ millennium ท่ี 3 215 ก�ำเนดิ พุทธทาสภกิ ขุ และสวนโมกขพลาราม 187 อีกกา้ วของพันธุศาสตร์ 202 ชมพูทวีป ในปัจจุบัน 218 ราชบณั ฑิตยสถาน เครือข่ายทางปญั ญา บา้ นเมอื งปฏิวัติ การปกครองคณะสงฆ์กอ็ นุวตั ิ 203 นานาทวปี : ศาสนา - ศาสนิก 218 แหลง่ อ้างอิงทางวชิ าการ 187 คริสต์คาทอลกิ ปรับตัวคร้งั ใหญ่ - วางนโยบายใหม่ 203 สหประชาชาติให้วนั วสิ าขบชู า เปน็ วันสำ� คัญสากล 220 มหาวทิ ยาลยั วชิ าธรรมศาสตรแ์ ละการเมือง เมืองไทยเปน็ ทต่ี ั้งถาวรของส�ำนักงานใหญ่ พสล. 203 ชาวพุทธนานาชาติจัดฉลองวนั วิสาขบูชาโลกในประเทศไทยและ มาเปน็ มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร์ 187 วดั ไทยแห่งแรกในตะวันตก 203 มีมตใิ ห้พุทธมณฑลเป็นศูนย์กลางพระพทุ ธศาสนาโลก 220 สงครามโลกครงั้ ที่ ๒: “ฮปิ ป้ี” บ่งชีป้ ฏิกิริยาภายในต่อสงั คมวัตถุนิยม 204 คนตาย ๔๕ ล้าน สู่อวสานของลัทธอิ าณานิคม 189 ฝรัง่ เขา้ ยคุ ตืน่ ตระหนกปัญหาสิง่ แวดล้อม 205 วิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี: ความกา้ วหน้าทค่ี วรสงั เกต 192 เกิดวดั ไทยแห่งแรกในอเมรกิ า 205 ๑ มกราคม เป็นวันขน้ึ ปีใหม่ 194 UN จดั ประชุมใหญ่ หาทางแก้ไขปญั หาสิง่ แวดล้อม 206 กระทรวงธรรมการ กบั กระทรวงศกึ ษาธิการ พันธุศาสตร์กา้ วต่อไปถงึ ตดั แตง่ ยนี 206 กลบั กนั ไปมา เป็นปัญหามานาน 194 ดชั นี

ดัชนี กังหว่า, เกาะ 112 41 โกศล, แคว้น 7, 9, 13, 25, 62 มหาราช, จกั รพรรดิ 62 โฆสิตาราม 19 กัญจี/ กัญจีปุรัม, อาณาจักร กิจจานุกิจ 165 โกสัมพี, เมือง 19 คอนสแตนตโิ นเปิล, เมือง 62, ง่อกก๊ 60 85, 86 กติ ติสิริราชสิงห์, พระเจ้า โกอินวั ร,์ เพชร 150 63, 69, 128, 132, 185 งุ้ม, เจ้าฟ้า 120 กันยากพุ ชะ, เมอื ง 77, 82, 88 155, 156 ไกลาส, ถ้�ำ 73 คันธาระ 7, 30, 31, 43, 50, 53, เงื่อม อนิ ฺทปญโฺ ญฺ, พระมหา 187 กัปตนั คุก 158 กิมเมอิ, จกั รพรรดิ 71 ขงจอื๊ 19, 41, 60, 219 56, 63, 68, 73, 79, 80, 218 จกก๊ก 60 กมั ปลิ 121 กือนาธรรมกิ ราช, พระเจ้า 121 ขชุรโห, เทวสถาน 99, 108 คนั ธาระ, ศิลปะ 43, 62 จตุสดมภ์ 127 กมั พูชา 206, 209 กตุ บุ -อุด-ดิน, แม่ทัพ 104 ขโรษฐ,ี อักษร 159 คมั ภีร์ครรภ์รกั ษา 165 จมืน่ ศรเี สาวรกั ษ์ 144 กัมโพชะ 7, 34, 50, 218 กบุ ไลข่าน, จักรพรรดิ 100, 116 ขวาเรซม์-ชาห์ 107, 108 คามวาสี 114 จ๊อกจารก์ ารต์ า, เมือง 93 กลั กยาวตาร 64 กมุ ภเมลา 78 ขนุ เทพกวี 149 คชิ ฌกูฏ 11, 16 จอมทอง, พระทีน่ ่ัง 145 กลั กตั ตา, เมอื ง 56, 66, 101, กมุ ารชีวะ, พระ 65 ขนุ วรวงศาธริ าช 142 คิตโต, พันตรี 172 จอหน์ ๒๓, สันตะปาปา 203 155, 179 กมุ ารลิ ะ 95 ขุนหลวงพะงั่ว 126, 127 คุณวรมนั , พระ 84 จอห์น ดิวอี้ 169 กวั 133 กุรุ 7 ขนุ หลวงเมา้ 59 คตุ ตกิ ะ 44 จอห์น บาวรงิ , เซอร์ 168 กัวเตมาลา 25, 133 กุรเุ กษตร, ท่งุ 29 ขนุ หลวงสรศักด์ิ 148, 149, 156 คปุ ตะ 49, 60-63, 66, 68, 70, จอหน์ เมย์นารด์ เคนส์ 174 กศั มรี ะ 59, 79, 80 กเุ วร, ทา้ ว 13 ขนุ หลวงหาวดั 156 71, 90, 93 จอหน์ ที่ ๑๒, สนั ตะปาปา 95 กสั มรี -คนั ธารรฐั 38 กุษาณ 43, 49, 53, 58, 60, 62 เขมร 77, 209 ครุ นุ านกั 134 จอหน์ ปอลที่ ๒, สันตะปาปา 214 กฎมนเทยี รบาล 127 กากเวรุ 15 กุสนิ ารา, เมอื ง 21, 62, 76 เขมรแดง 206 ครุ ุ (ภคั วาน) ศรี รชั นี 211 จอห์นสนั , ประธานาธบิ ดี 171 กบลิ พสั ด์,ุ เมือง/นคร 8, 10, กาณวายนะ 42 กูจา, เมือง 61, 65 เขมา 10 คู คลักซ์ แคลน 172 จักร,ี ราชวงศ์ 160 18, 19, 63, 167, 172 กาณาริฏฐะ 13 กูฏทันตพราหมณ์ 13 โขตาน, เมือง 39, 54, 58, 61 แคชเมยี ร์ 59, 87, 218 จันทภาคา 16 กรมพระราชวังบวร 156 กานากาวา, สนธิสญั ญา 168 กูฏาคาร 18 คงคา, แมน่ ำ้� 3, 16, 31, 50, 56, แครง, เมอื ง 143 จันทรคปุ ต,์ พระเจ้า 30, 31, 62 กรรณสวุ รรณ/เคาทะ, อาณาจกั ร กาบะฮ์, มหาวิหาร 79 กู๊ดโฮป, แหลม 132 78, 87 แคลฟิ อรเ์ นยี , รัฐ 205, 213 จนั ทรคปุ ต์ที่ ๑, พระเจา้ 62 66 การปฏิวตั ิฝรงั่ เศส 162 กูเตนเบอรก์ 101, 128 คยา, ท่าน้�ำ 12 โคจินจนี 149 จนั เทละ, ราชวงศ์ 99, 108 กรีก 7, 20, 21, 26, 27, 30- การาจี 3 กูรขา่ 162 คยาสสี ะ 9 โคธาวรี/โคทวรี, แมน่ ้ำ� 50 จมั ปา 123 32, 34, 37, 42, 43, 47, กาลาโศก 28 กูรู 210, 211 ครสิ ต,์ ศาสนา 29, 42, 46, 47, โคปาละ 88 จาตุรงคสนั นิบาต 9, 167 53, 56, 57, 61, 62, 68, กาลาโศก/กาลาโศกราช, พระเจ้า เกตตสี เบอร์ก, เมือง 171 51, 52, 57, 61-63, 65, 68, โคเปอร์นิคัส 138 จารึกวดั โพธิ์ 165 69, 84, 85, 89, 90, 115, 25 เกรกอรท่ี ่ี ๙, สันตะปาปา 113 70, 84, 86, 87, 99, 102, โคโมรนิ , แหลม 120 จาลยิ บรรพต 19 128, 148, 155, 178 กาลลิ ี 57 เกรเช่ยี น, จกั รพรรดิ 63 113, 115, 116, 118, 129, โครินธ์ 34 จาลุกยะ-โจฬะ, ราชวงศ์ 96 กรุงเทพฯ 125, 160, 161, 167, กาลิเลโอ 138, 147 เกรลปตุ ระ 46 131, 133, 136, 138-140, โคลนนง่ิ 214 จาลุกยะ, ราชวงศ์ 61, 67, 71, 168, 187 กาวริ ปฏั ฏนะ 47 เกราละ 44, 84 142, 144, 146-150, 155, โคลัมบัส, ครสิ โตเฟอร์ 130 86, 96 กฤษณะ 29 กาเวรี, แม่น�ำ้ 47 เกาหลี 64, 71, 86, 95, 112, 165, 169, 173, 175, 176, โคลัมโบ, กรุง 220 จิตตะ 10 กฤษณะ, แมน่ ำ�้ 71 กาศยปะมาตงั คะ 58 122, 211 184, 203, 210, 213, 214, โคลีเซียม, สนามกีฬา 37 จ๋นิ , ราชวงศ์ 41, 60, 64 กฤษณะที่ ๑ 73 กาสี 7 แกนด,ี เมอื ง 47, 155 218, 219 โคโลราโด, รฐั 205 จิน๋ ซฮี อ่ งเต,้ จักรพรรด ิ 41 กลงิ คะ, แควน้ 32, 34, 44, 46 กาหลฟิ 79-83, 87-92, 97, แกลลอเดท 163 ครตี , เกาะ 3 ไคโร 115 จีน 19, 37, 39, 41, 47, 54, กวม, เกาะ 136 98, 101, 113, 115, 134, โกกนทุ 10 ครูเสดส์ 70, 113, 115, 118 ฆาซนา, เมอื ง 98, 106, 107 56, 58-61, 63-66, 71, 73, 78, กอธ 62, 63 135, 185 โกญจะ 10 คลโี อพัตรา, พระนาง 33, 55 ฆาซนาวิด, ราชวงศ์ 98, 104 79, 82, 83, 85-88, 92, 93, กอล 66 กำ� แพงเพชร 125, 127 โกบี 63 ควอนตัม, ทฤษฎี 181 ฆาซนี, เมอื ง 98-101, 104 95, 101, 108, 112, 116, กอลคอนดา 141 ก�ำแพงเมืองจนี (กำ� แพงหม่ืนล้)ี โกรโี อ 112 คอนสแตนตนิ ท่ี ๑/คอนสแตนติน ฆูร์/เฆอร,์ เมอื ง 104, 106-108 122-124, 140, 165, 189, ดชั นี

195, 202, 218 117, 123 122, 135 ตันตระ 80, 90, 91, 100, 102, ทรูแมน, ประธานาธบิ ดี 189 203, 205, 207, 210, 211, จูลอิ ุส ซีซาร์ 55 ชวานน์ 166 ซีลูคัสท่ี ๑, พระเจ้า 31 108, 211, 213 ทวาราวดี, อารยธรรม 77, 100 218-220 เจงกิส ข่าน 108 ชมั มู 218 ซุ่นกวน 60 ตมั พปณั ณิทวีป 38 ทอนมสิ ัมโภตะ 77 ธนนนั ทะ 29 เจงโฮ 123 ชา, อาจารย์ 210 ซซู กู ิ 179 ตากสิน/ตากสนิ มหาราช, พระเจ้า ทอมบอฆ์ 186 ธนบรุ ี, กรงุ 125, 127, 156, เจตี 7 ชาร์ลส์ ดารว์ ิน 169 เซน 71, 93, 179, 202, 204, 211 127, 156, 157 ทะไล ลามะ 202 157, 161 เจมส์ ปรนิ เสป 159, 170 ชารล์ ส์ท่ี ๑ 136 เซบูกตคิ ิน 98 ตามรลปิ ต/ิ ตามลติ ต/ิ ตมั พลงิ ค์ 56 ทกั ษณิ าบถ/ทกั ขณิ าบถ 50, 51, ธรรมการ, กระทรวง 177, 180, เจระ 44, 46, 84, 87 ชาร์ละเมน 92 เซลจูกเตอรก์ 9, 70, 91, 102, ตาลาส, แมน่ ำ�้ 88 60, 61, 71, 86, 118-120, 140 183, 194 เจา้ ทองลัน 126 ชาฮ์ ชะฮาน 146 107, 108, 113, 185 ตาฮีต,ิ เกาะ 158 ทชั มาฮาล 146 ธรรมปาละ, อนาคาริก 176-179 เจา้ พระยา, แม่น�ำ้ 77, 160 ชคิ าโก 177, 193, 205 เซลิม ที่ ๑, สลุ ตา่ น 135 ตโิ ลกราช, พระเจา้ 125, 127 ทางสายไหม 54, 56, 61, 116 ธรรมยตุ ติก, นิกาย 164, 209 เจ้าพระยากลาโหมสุรยิ วงศ์ 148 ชีเปลือย 16 แซมมวล จอหน์ สนั 155 ตวิ รา 11 ทาลิบัน 80, 151, 214, 215 ธรรมรักษะ, พระ 58 เจา้ พระยาพระเสดจ็ สเุ รนทราธบิ ดี ชีอะฮ์ 81, 91, 101, 132, 151, ไซ่งอ่ น, เมือง 208 ตมี ูร์ 121, 122, 135 ทาส 13, 104, 115, 132, 170, ธรรมรจุ ิ, นิกาย 46 180 218 ไซอิ๋ว 80 ตมี ูหริด, ราชวงศ์ 122 171, 182 ธรรมศาลา, เมือง 202 เจ้าพระยายมราช 167 เชน/ไชนะ, ศาสนา 21, 46, 67, ไซโอน, ลทั ธิ 174 ตลุ มยะ 33 ทิเบต 77, 82, 91, 92, 102, ธรรมศาสตร์และการเมอื ง, เจา้ ฟา้ ชยั 148 72, 142, 218 ญาณกิตติ, พระ 137 เตอร์ก 97, 107, 115, 117, 202 มหาวิทยาลยั 187 เจ้าฟา้ ธรรมธิเบศร์ 156 เชยี งราย 125 ญ่ีปนุ่ 71, 87, 116, 143, 144, 135, 173, 184, 185 ทิพยศรทั ธา 143 ธรุวภฏั , กษตั รยิ ์ 82 เจ้าฟ้ามงกุฎ 156, 164 เชียงใหม,่ เมือง 121, 125 145, 149, 168, 183, 189, เตอร์กี 185 ทิวดอร,์ ราชวงศ์ 137 ธฤตราษฏร์/เการพ 29 เจา้ ฟ้าศิรริ าชกกธุ ภัณฑ์, เชยี งอาน/ฉางอาน, เมือง 54, 193, 213 เตอรก์ ีสถาน 88 ท.ี ดับลวิ . รสี เดวิดส์ 174 ธัมมจักกปั ปวัตตนสตู ร 8 พระเจา้ ลกู ยาเธอ 175 56, 61, 65, 78, 79, 82, 89 ดัทช์ 123, 140, 155 เต๋า, ลัทธิ 93, 213 ทปี ังกรศรชี ญาณ 91 ธีโอโดสอิ สุ , กษัตริย์ 63, 65, 66 เจ้าฟ้าอทุ ุมพร 156 โชโตกุ, เจ้าชาย 71 ดามสั กสั 81, 82, 87, 88, 89, โตร์เดซิลย่าส์, สนธสิ ัญญา 130 ทุ่งลาดหญ้า 160 เธลีส 7 โจ, ราชวงศ์ 37, 41 โชม,ุ จักรพรรดิ 87 92, 97 โตเลม,ี กษตั รยิ ์ 32, 33 ทฏุ ฐคามณอี ภยั , พระเจ้า 45 นกลุ , บดิ า/มารดา 19 โจโฉ 60 ไชย์ปาล, กษัตรยิ ์ 99 ดาวดึงสเทวโลก 18 โตเลม,ี ราชวงศ์ 33, 115 ทุฑฑา, เจ้าหญิง 66 นครชยั ศรี, อ�ำเภอ 198 โจเซฟ 57 ซอ้ ง, ราชวงศ์ 116 ดีเชียส, จักรพรรดิ 57 ไตรภูมิพระรว่ ง 114 เทนเนสซ,ี รฐั 172 นครปฐม 77, 198 โจผี 60 ซนั ยงั มนู , ลทั ธิ 211 ดสุ ิตมหาปราสาท, พระทน่ี ง่ั 165 ถงั , ราชวงศ์ 78, 93 เทมาเส็ก/เตมาเสก/ทมู าสกิ / นครพนม, จงั หวัด 207 โจละ/โจฬะ 45, 47 ซานฟรานซิสโก 204, 211 ดอู าร์ตี เฟอรน์ านเดซ 132 ถงั ซำ� จงั๋ , พระ 60, 73, 79, 80 ตมู าสิก, เกาะ 119, 123 นครวตั , เทวสถาน 103 โจฮวน, พระเจ้า 60 ซาฟาวิด, ราชวงศ์ 151 เดนมาร์ก 144 ถังไทจง, พระเจา้ 79, 82 เทวคีรี 119, 120 นบีมุฮัมมดั 78-80, 83 ชคัททละ 89, 105 ซาย พทุ ธฺ วํโส 164 เดนเวอร,์ เมือง 205 ถูปาราม 38, 47 เทวทหะ, เมอื ง 8 นโรดม รณฤทธ,์ิ เจ้า 209 ชมพูทวีป 1, 3, 7, 20, 21, 25, ซาร์ อเลกซานเดอรท์ ่ี ๓, พระเจา้ เดมตี รอิ สุ , พระเจ้า 42 เถรวาท 28, 38, 59, 99, 100, เทวานมั ปิย-ปยิ ทัสสี 38 นโรดม สหี นุ, เจ้า 206, 209 30, 31, 44, 45, 50, 51, 53, 174 เดลี, กรงุ 3, 29, 53 114, 120, 199, 205, 209 แทมมาเลน 122 นโรดม สหี มนุ ,ี พระบาทสมเดจ็ 56, 60-63, 65, 68, 76, 77, ซาลอท ซาร์ 206 เดวดิ , กษตั ริย์ 54 ทมิฬ 34, 44, 45-47, 50, 51, ไทย 25, 31, 35, 38, 39, 44, พระบรมนาถ 209 80, 82-85, 87-90, 92-94, ซาเล็ม, เมือง 129 ไดโอคลีเชยี น, จักรพรรดิ 57, 61 84 45, 56, 59, 77, 80, 91, 99, นวทวปี 101, 103, 107 97, 101, 105, 107, 117, ซาอดุ 184 ตระพังจกิ 187 ทมฬิ , ชาว 44, 45, 47, 84, 120 114, 120, 125, 127, 132, นอรเวย์ 144 118, 128, 158, 171, 179, ซาอดุ อี าระเบยี 78, 184 ตะนาวศรี 132, 149 ทมฬิ ก์ 44 137, 142, 143, 148, 149, นะโปเลียน, พระเจ้า 162, 163 197, 218, 219 ซกิ ซตัสที่ ๔, สนั ตะปาปา 129 ตะเบง็ ชเวต,้ี พระเจา้ 142, 143 ทรงธรรม, พระเจ้า 145, 148, 155-157, 160, 164, 165, นนั ทะ, ราชวงศ์/กษตั ริย์ 29, ชลันธร, เมือง 59 ซิกซตัสท่ี ๕, สันตะปาปา 138 ตะเลง 100 157 167-169, 173, 175-177, 31, 99 ชไลดนึ 166 ซินเกยี ง, มณฑล 39 ตะวันออกกลาง 115, 118, 122, ทรานสจอร์แดน 184 180, 182, 183, 186, 187, นนั ทาจารย,์ พระ 137 ชวา, เกาะ 63, 84, 85, 86, 93, ซีเรยี 34, 37, 79, 81, 82, 115, 134, 135, 183, 185 ทราวิท 44 193, 194, 198, 200, 201, นันโทปนนั ทสูตรค�ำหลวง 156 ดชั นี

นมั มทา/นรรมทา, แมน่ ำ้� 42, 50, บรมพุทโธ 93 เบรลล์, อักษร 164 ปัตนะ, เมอื ง 101 130, 132, 139, 140, 141, พระนเรศวรมหาราช, สมเด็จ 53, 71 บราซิล 130 เบรงิ , ช่องแคบ 133 ปลั ลวะ, อาณาจักร 86, 96 144, 147-150, 154, 162- 127, 143-145 นากาซาก,ิ เมือง 189 บรูโน 138 เบลเยี่ยม 67, 181, 183 ปากสี ถาน 3, 43, 50, 79, 94, 164, 168, 183, 189, 202, พระนารายณ์มหาราช, สมเด็จ นาคทาสก์, กษตั ริย์ 25 บอร์เนยี วตะวันตก 85 เบลล์, อเล็กซานเดอร์ แกรห์ม 118, 197, 218, 219 213 139, 147-149, 156, 169 นาคปรุ ,์ เมอื ง 199 บอลเซวกิ 184 181 ปาจนี วงั สะ 11 พนมเปญ 209 พระบรมไตรโลกนาถ, สมเดจ็ นาคเสน, พระ 43, 125 บักข์ตยิ าร์ ขัลยี 104, 105 เบอร์ลิน, กำ� แพง 212 ปาฏลบี ุตร, เมือง 25, 31, 38, พมา่ 25, 39, 77, 127, 143, 156, 123, 127, 132, 142 นาคารชนุ สาคร 52 บงั คลาเทศ 66, 218, 219 แบกแดด, กรุง 18, 56, 88-94, 56, 62, 63, 88, 90 173 พระบรมธาตุไชยา 91 นาคารชนุ , พระ 52 บัลกาเรยี 183 97, 98, 101, 113, 115, 135 ปาณฑยะ, อาณาจักร 34, 44, พรหมคปุ ต์ 90 พระบรมธาตนุ ครศรธี รรมราช 91 นาคารชนุ โกณฑะ 52 บัลลงั ก์นกยงู 150 โบโลนยา, มหาวทิ ยาลัย 101 45, 84-87, 96, 120 พระแกว้ ฟา้ 142 พระบรมราชาธิราชท่ี ๑, สมเด็จ นาซาเรธ, เมือง 57 บากเตรยี 20, 21, 31, 42, 43, ป. พบิ ูลสงคราม, จอมพล 194 ปาณฑ/ุ ปาณฑพ 29 พระแกว้ มรกต 125, 157, 160 126 นาเทีย, มหาวิทยาลัย 102, 107 53, 56, 60, 87, 171 ปชาบดี, พระ 18 ปาริเลยยกะ, ต�ำบล 19 พระจันทร์ 13 พระบรมราชาธริ าชท่ี ๓, สมเดจ็ นาเทีย/นวทวปี , เมอื ง 101 บางกอก, เมือง 145 ปดุง, พระเจ้า 160 ปารสี , มหาวทิ ยาลัย 101 พระจลุ จอมเกล้าเจ้าอยู่หัว, 142, 156 นานกิง 60 บาบโิ ลน, กรงุ 18 ปตญั ชลิ 42 ปาละ, ราชวงศ/์ กษัตริย์ 88, 89, พระบาทสมเดจ็ 165, 167, พระบรมราชาธิราชท่ี ๔, สมเดจ็ นารา, เมือง 87 บาบิโลเนีย, อาณาจักร 18 ปยาคะ, ท่าน�้ำ 12 92, 95, 101, 102, 117 180, 182, 183 142 นารายณ์, พระ 64, 139, 147- บาเบอร์ 122, 135 ปรเมศวร, เจ้า 119, 123 ปาเลมบงั 76, 119, 123 พระเจ้าชา้ งเผอื ก 143 พระปกเกล้าเจา้ อยหู่ วั , 150, 156, 168 บาร์เบเรยี น 61 ประชาธปิ ไตย 162, 171, 186, ปาเลสไตน์ 56, 57, 81, 184 พระเจ้าอยหู่ ัวทา้ ยสระ, สมเดจ็ พระบาทสมเดจ็ 186 นาลนั ทา, มหาวทิ ยาลัย 62, 78, บาลี 28, 50, 65, 164, 174, 194, 206, 207, 209 ปรุ ิกา, เมือง 61 156 พระเพทราชา 170 79, 90, 91, 102 175, 186, 200, 211 ประชุมจารึกวดั พระเชตพุ น 165 ปรุ ิสเมธ 13 พระชยั ราชาธริ าช, สมเด็จ 142 พระพุทธชนิ ราช 114 นิโครธาราม 19 บาลีวิทยาลัย 176 ประชมุ เจนีวา 208 ปุรษุ ปุระ, เมือง 58, 59, 63, 98 พระเชษฐาธิราช, สมเด็จ 148 พระพทุ ธชินสีห์ 114 นริ ัคคฬะ 13 บาลจู ิสถาน 118 ประทปี แหง่ ทวปี อาเซีย 174 ปลุ เกศินที่ ๒, พระเจ้า 71 พระไตรปฎิ ก 30, 47, 63, 65, พระพทุ ธบาท 114, 145 นิราศลอนดอน 165 บาวรงิ , สนธสิ ญั ญา 168, 169 ประยาค, เมอื ง 78 ปษุ ยมิตร, พราหมณ์ 42 79, 95, 100, 112, 114, 145, พระพทุ ธมหามณรี ตั นปฏมิ ากร นวิ ซีแลนด์ 158 บชิ อพแหง่ ลอนดอน 139 ปรัสเซยี 150 เปรู 103, 132, 133 157, 161, 165, 173-175, 160 นิวยอรก์ , เมือง 146, 181, 211, บิชอพแหง่ วรู ์ซเตอร์ 139 ปราสาททอง, พระเจ้า 145, 148 เปษวาร์, เมือง 98, 99 186, 200, 211 พระพทุ ธยอดฟา้ จฬุ าโลกมหาราช, 220 บีแซนทีน, จักรวรรดิ 63, 68-70, ปรยิ ทรรศ,ี สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั เปอรเ์ ซยี 3, 18, 20, 21, 26, พระไตรปิฎกฉบับหลวง 161 พระบาทสมเดจ็ 160 นวิ อัมสเตอร์ดมั 146 80, 102, 113, 128, 132, 185 35, 36 31, 54, 56, 60, 65, 76, 81, พระไตรปฎิ กบาฬี จุลจอมเกลา้ พระพุทธเลศิ หลา้ นภาลัย, นิวองิ แลนด์ 146 บีแซนเทียม, เมอื ง 62 ปรีดี พนมยงค์, ศ.ดร. 187 83, 97, 113, 117, 132, 133, บรมธัมมกิ มหาราช 186 พระบาทสมเดจ็ 164 นิสภะ 15 บุเรงนอง, พระเจ้า 127, 142, ปอมปยี ์ 56 135, 151, 218 พระท่ีนัง่ สุริยาสน์อมรินทร,์ พระมณเฑียรธรรม 161 เนเดอร์ ชาห์ 150, 151 143 ปอรโ์ ต แซนโต, เกาะ 124 แปซฟิ กิ , มหาสมุทร 136 พระเจา้ อยหู่ วั 156 พระมหาจกั รพรรดริ าช 142 เนเธอร์แลนด์ 140, 150, 193 บชู ายญั 13-15, 35, 42, 52, 64, ปอล/เปาโล 57 โปรตเุ กส 123, 124, 130, 132, พระเทพรตั นราชสดุ า, สมเด็จ พระมหาธรรมราชา 114, 127, เนบคู ดั เนซซารท์ ่ี ๒, กษตั ริย์ 18 67, 95 ปอลท่ี ๓, สนั ตะปาปา 138 133, 136, 140, 142, 143, 198 143 เนปาล 77, 82, 162 เบกแลนด์ 181 ปะหัง 123 145, 155, 168 พระธรรมโกศาจารย์ 220 พระมหาราชครู 149 เนเมยี วสีหบดี 156 เบงกอล 84, 85, 88, 101, 102, ปกั กิง่ 116 โปรเตสแตนต,์ นกิ าย 136-140, พระธาตุดอยสุเทพ 121 พระมหาสมณเจ้า กรมพระยา เนรัญชรา, แม่น้�ำ 8 105, 106, 117, 154, 155, ปญั จครันถ ์ 29 144, 146, 147, 150, 155 พระธาตพุ นม 207 วชิรญาณวโรรส, สมเดจ็ 182 เนโร, จกั รพรรดิ 57, 212 158, 159, 171, 218 ปัญจาบ 42, 87, 98, 99 โปแลนด์ 189 พระนครศรอี ยธุ ยา 132 พระมหินทราธิราช 143 บรมโกศ, พระเจา้ อยหู่ วั 155, 156 เบญจวคั คีย์, พระ 8, 18, 201 ปัญจาละ 7 โปโลนนะรวุ า 96 พระนครอินทราธิราช, สมเดจ็ พระเมืองแกว้ 137 บรมบรรพต 167 เบธเลเฮม, เมอื ง 57 ปัตตานี 132, 145 ฝร่ังเศส 66, 83, 92, 124, 129, 126 พระยมเทพ 13 ดัชนี