วิถีชีวิตชาวหนองบัวลำภู

จดั ทำโดย นำงสำวทพิ ย์บดี สุทธิโสม

ก คำนำ สำนักงำนคณะกรรมกำรกำรศึกษำขนั้ พ้ืนฐำน (สพฐ) ได้สนองพระรำชเสำวนียข์ องสมเด็จ พระนำงเจำ้ พระบรมรำชนิ นี ำถ ทที่ รงเห็นควำมสำคญั ของกำรจัดกำรเรยี นกำรสอน วิชำประวตั ศิ ำสตร์ ศำสนำ และวัฒนธรรม เป็นวิชำเฉพำะอยำ่ งน้อยสัปดำห์ละ 1 ช่วั โมง โดยปรับโครงสรำ้ งเวลำเรียน หลกั สตู รแกนกลำงกำรศึกษำขนั้ พน้ื ฐำน ตง้ั แต่ พ.ศ. 2552 เปน็ ต้นมำ ในครัง้ นี้ ได้ศกึ ษำวิเครำะห์รวบรวมประวตั ศิ ำสตรศ์ ลิ ปวฒั นธรรมทอ้ งถนิ่ รำยจงั หวดั คือ จงั หวัดหนองบัวลำภู เพ่ือกำรพัฒนำหลักสตู รกำรเรยี นกำรสอน ในระดบั กำรศึกษำขน้ั พื้นฐำน และ หวังเปน็ อยำ่ งย่ิงวำ่ เอกสำรชุดน้ีจะเกิดประโยชน์แก่กำรศกึ ษำของจังหวดั หนองบัวลำภูเป็นกำร สว่ นรวมต่อไป ผ้จู ัดทำ (นำงสำวทพิ ย์บดี สทุ ธโิ สม)

ข คำนยิ ม ขำ้ พเจำ้ ได้อำ่ นรำยงำนเอกสำรวิถีชีวติ ของชำวจงั หวัดหนองบัวลำภู ที่ นำงสำวทิพย์บดี สทุ ธิ โสม ได้ศึกษำ ค้นคว้ำ รวบรวมจดั เปน็ เอกสำรเพ่ือนำเสนอรำยงำนต่อ ฯพณฯ รัฐมนตรีว่ำกำร กระทรวงศึกษำธิกำร ทำให้ข้ำพเจำ้ ได้ทรำบถงึ วีถีชวี ติ ของชำวจังหวดั หนองบัวลำภู ไดท้ รำบควำม เป็นมำของดนิ แดนบ้ำนเกดิ ท่ีมีพัฒนำกำรมำอย่ำงต่อเนอื่ ง รวมทงั้ ไดร้ วมงำนศลิ ปะ ประเพณี วฒั นธรรมสำคญั ๆ ของจงั หวัดหนองบัวลำภู ประกอบภำพถำ่ ยสวยงำมและมสี ำระครบถ้วน ข้ำพเจำ้ ขอชน่ื ชมยินดกี ับนำงสำวทพิ ย์บดี สุทธิโสม ทีไ่ ด้ใชค้ วำมเพียรพยำยำมในกำรรวบรวมให้มีเอกสำร ฉบบั นใี้ นกำรศึกษำข้อมูลวิถชี ีวติ ของชำวจงั หวดั หนองบัวลำภูไว้เป็นหมวดหมู่ เพอื่ ให้ผู้ทสี่ นใจไดศ้ ึกษำ และหวังเปน็ อย่ำงยิ่งวำ่ เม่อื ได้มีกำรเผยแพร่เอกสำรน้ีไปยังผ้สู นใจจะเป็นประโยชน์อย่ำงย่ิง ขำ้ พเจำ้ ขอสนับสนุนและให้กำลังใจนำงสำวทิพย์บดี สุทธิโสม ทไี่ ด้จัดทำเอกสำรเลม่ น้อี ยำ่ ง คณุ ภำพไว้ ณ โอกำสนี้ (นำยถนอม รัตนศรี) ผ้อู ำนวยกำรโรงเรียนนำโกทรำยทองวิทยำคม

ค สำรบัญ คำนำ ก คำนิยม ข สำรบัญ ค 1. บทนำ...........................................................................................................................................๑ 2. ควำมเป็นมำของจงั หวดั หนองบวั ลำภู...........................................................................................๔ กำรต้ังถน่ิ ฐำน................................................................................................................................๔ ยุคก่อนประวตั ศิ ำสตร์....................................................................................................................๕ ยุคประวตั ิศำสตร์...........................................................................................................................๕ สมัยสุโขทัย....................................................................................................................................๖ สมัยอยธุ ยำและธนบุรี....................................................................................................................๗ สมัยรัตนโกสนิ ทร์ ..........................................................................................................................๘ 3. ขอ้ มูลพนื้ ฐำนจงั หวัดหนองบัวลำภู............................................................................................. ๑๓ สญั ลกั ษณ์ประจำจงั หวัด............................................................................................................. ๑๓ ขนำดและที่ต้งั ............................................................................................................................ ๑๓ อำณำเขต................................................................................................................................... ๑๔ กำรแบง่ เขตกำรปกครอง ............................................................................................................ ๑๔ ประชำกร ................................................................................................................................... ๑๕ ลักษณะภมู ปิ ระเทศ.................................................................................................................... ๑๖ ลักษณะภูมอิ ำกำศ...................................................................................................................... ๑๖ 4. สภำพสังคม ............................................................................................................................... ๑๖ วถิ ีชวี ติ และภำษำ........................................................................................................................ ๑๗ กำรปรับปรนในสงั คมปจั จบุ ัน..................................................................................................... ๑๗ ควำมเชอื่ .................................................................................................................................... ๑๗ ศูนย์หตั ถกรรมป้ันหม้อบ้ำนโค้งสวรรค์........................................................................................ ๑๙ กลุม่ ทอผำ้ ไหมบ้ำนกดุ แห่ ........................................................................................................... ๒๐

หม่บู ำ้ นหตั ถกรรมจกั สำนกระตบิ ต้นคลำ้ .................................................................................... ๒๑ 5. กำรศึกษำของจังหวดั ................................................................................................................. ๒๒ สถำบันอดุ มศึกษำ ...................................................................................................................... ๒๒ โรงเรยี นในจงั หวดั หนองบวั ลำภู.................................................................................................. ๒๕ 6. ประเพณี วฒั นธรรม .................................................................................................................. ๒๘ ลกั ษณะเฉพำะถิ่น....................................................................................................................... ๒๘ ขนบธรรมเนียม .......................................................................................................................... ๒๙ ศลิ ปวฒั นธรรม........................................................................................................................... ๒๙ ประเพณีท้องถิ่น......................................................................................................................... ๓๐ นิทำน/ตำนำน............................................................................................................................ ๓๒ กำรละเล่นพื้นบ้ำน ..................................................................................................................... ๓๔ มรดกทำงวัฒนธรรม................................................................................................................... ๔๔ 7. แหล่งท่องเทยี่ ว.......................................................................................................................... ๖๑ 1. ศำลสมเดจ็ พระนเรศวรมหำรำช ............................................................................................ ๖๑ 2. วดั ถำ้ กลองเพล...................................................................................................................... ๖๒ 3. ถำ้ เอรำวัณ ............................................................................................................................ ๖๒ 4. อุทยำนแหง่ ชำติภเู กำ้ ภพู ำนคำ .............................................................................................. ๖๓ 5. ภหู นิ ลำดชอ่ ฟ้ำ...................................................................................................................... ๖๔ 6. สุสำนหอย 150 ล้ำนปี (แหลง่ หอยหินโบรำณ)..................................................................... ๖๔ 7. แหล่งโบรำณคดีบ้ำนกดุ กวำงสรอ้ ยและกดุ คอเมย.................................................................. ๖๕ 8. วดั ถ้ำสุวรรณคหู ำ .................................................................................................................. ๖๕ 9. หม่บู ำ้ นหัตถกรรมเคร่ืองปั้นดนิ เผำบ้ำนโคง้ สวรรค์................................................................. ๖๕ 10. ปโมหิตะเจดีย์ พิพิธภัณฑห์ ลวงปหู่ ลอด ปโมหิโต................................................................. ๖๖ 11. ภูพำนน้อย.......................................................................................................................... ๖๖ 12. หำดโนนยำว....................................................................................................................... ๖๗ 8. ร้ำนอำหำรยอดนิยมประจำจังหวัดหนองบวั ลำภู........................................................................ ๖๘ บรรณำนุกรม.................................................................................................................................. 72

๑ วิถชี วี ิตของชำวจังหวัดหนองบวั ลำภู 1. บทนำ ดนิ แดนอสี ำนมีวฒั นธรรม ประเพณี เฉพำะตน มีวิถีชวี ิตควำมเป็นอยู่ทีเ่ รยี บงำ่ ย ท่ำมกลำง ควำมแรน้ แคน้ ชำวอีสำนมีควำมเปน็ อย่เู ช่นไร ใช้ชีวติ อยเู่ ช่นไร สร้ำงศิลปะ วัฒนธรรม ประเพณเี ชน่ ไรข้นึ มำ แตล่ ะจังหวัด แต่ละสถำนที่ อำจมีวิถีชีวติ ควำมเป็นอยู่ท่แี ตกตำ่ งตำมลักษณะพ้ืนทหี่ รือ ธรรมชำติที่มอี ยู่ แต่อย่ำงไรก็ตำมทง้ั หมดล้วนคอื วถิ ชี ีวิตแห่งชำวอีสำน ภำคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ หรือ ภำคอีสำน ของประเทศไทย เป็นภูมิภำคท่มี คี วำมหลำกหลำย ทำงศลิ ปวัฒนธรรมและประเพณีที่แตกต่ำงกันไปในแต่ละท้องถนิ่ แต่ละจังหวดั ศลิ ปวัฒนธรรม เหล่ำนเ้ี ปน็ ตัวบง่ บอกถงึ ควำมเช่อื ค่ำนิยม ศำสนำและรปู แบบกำรดำเนนิ ชีวิต ตลอดจนอำชพี ของ คน ในท้องถน่ิ น้ันๆ ได้เปน็ อยำ่ งดี สำเหตุทภี่ ำคอสี ำนมีควำมหลำกหลำยทำงศิลปวฒั นธรรม ประเพณี ส่วนหนง่ึ อำจจะเปน็ ผลมำจำก กำรเป็นศูนย์รวมของประชำกรหลำกหลำยเชอื้ ชำติ กำรอพยพย้ำยถ่ิน ท่ีอยู่ กำรกวำดตอ้ นไพร่พล หรอื จำกกำรหนีภยั สงครำมเมื่อครั้งอดตี และมีกำรติดต่อสงั สรรคก์ ับ ประชำชนในประเทศใกล้เคียง จนก่อให้เกิดกำรแลกเปลย่ี นทำงวัฒนธรรมขนึ้ ศิลปะของชำวอีสำน มีพัฒนำกำรมำตงั้ แต่ครัง้ โบรำณกำล จะเหน็ ได้จำกหลักฐำนทำง ประวตั ศิ ำสตรต์ ำ่ งๆ ไม่วำ่ จะเปน็ ที่ อุทยำนประวัติศำสตรบ์ ้ำนเชียง จงั หวดั อุดรธำนี อุทยำนแห่งชำติ ผำแต้ม จงั หวัดอบุ ลรำชธำนี หรือถ้ำฝ่ำมือแดง จังหวัดมุกดำหำร ฯลฯ บ้ำนเรอื นของชำวอสี ำน สรำ้ ง สถำปตั ยกรรมท่ไี ดร้ บั กำรถำ่ ยทอดมำจำกรุน่ บรรพบุรษุ จำกกำรรบั อทิ ธิพลสง่ ผ่ำนกำรค้ำขำย สมัย นำยฮ้อย จำกท่รี ำบสูงไปยังที่รำบล่มุ ภำคกลำง กำรสร้ำงบ้ำนเรอื นของชุมชนต้ังแต่สมัยโบรำณ มัก เลือกทำเลทีต่ ้งั อย่ตู ำมทร่ี ำบลุ่ม ทม่ี ีแม่น้ำสำคญั ๆ ไหลผำ่ น เชน่ แม่น้ำโขง แม่นำ้ มูล แม่น้ำชี แมน่ ำ้ สงครำม ฯลฯ รวมทั้งอำศัยอยูต่ ำมรมิ หนองบึง ถำ้ ตอนใดน้ำท่วมถงึ กจ็ ะขยับไปต้ังอยู่ บนโคกหรือเนนิ

๒ สูง ดังนัน้ ช่อื หมบู่ ้ำนในภำคอีสำนจงึ มกั ข้ึนตน้ ด้วยคำว่ำ \"โคก โนน โพน หนอง นำ ปำ่ \" เปน็ ส่วนใหญ โดยยกพื้นสูง หลงั คำทรงจั่ว เพ่อื ช่วยในกำรระบำยควำมร้อน และน้ำฝน ในอดตี เป็นกำรกอ่ สรำ้ งดว้ ย กำรใชว้ ธิ ีกำรบำก เจำะ และใสล่ ่มิ ไม้ในกำรยดึ เกำะ มเี รือนนอน ชำนเรือน และครัวไฟ ใต้ถุนใช้เป็นที่ ขงั สตั ว์ใชง้ ำนเชน่ ววั ควำย หรือ วำงอปุ กรณก์ ำรเกษตร เครือ่ งมือทำกนิ และกที่ อผำ้ ประเพณีของชำวอสี ำน มคี วำมหลำกหลำย และมีควำมเป็นเอกลกั ษณเ์ ฉพำะตวั ทแ่ี ตกต่ำง กันไปในแตล่ ะท้องถ่ิน ประเพณีส่วนใหญจ่ ะเกิดมำจำกควำมเช่อื คำ่ นิยม และส่งิ ท่ีมีอิทธิพลตอ่ กำร ดำรงชวี ติ กำรประกอบอำชพี และอทิ ธิพลของศำสนำ ท่ีมีต่อคนในทอ้ งถน่ิ ประเพณีต่ำงๆ ถูกจดั ขึ้น เพ่ือใหเ้ กดิ ขวญั กำลังใจในกำรประกอบอำชีพ และเพ่ือถำ่ ยทอดแนวควำมคดิ คำ่ นิยมท่ีมีอยู่ ในท้องถิน่ นั้นๆ เชน่ กำรสขู่ วญั กำรเลย้ี งผปี ตู่ ำ ผตี ำแฮก กำรแหเ่ ทียนพรรษำ กำรขอฝนจำกแถน คำคม สุภำษติ คนอีสำนมีคำคม สภุ ำษิต ไวส้ ง่ั สอนลูกหลำน ใหป้ ระพฤติตนอยู่ในฮีต ๑๒ คอง ๑๔ (จำรีต ประเพณีที่ปฏิบตั ิในรอบ ๑๒ เดอื น - ครรลอง ๑๔ อยำ่ ง เป็นกรอบหรือแนวทำงท่ีใช้ ปฏบิ ตั ิ ระหวำ่ งกนั ของผูป้ กครองกับผู้ใต้ปกครอง พระสงฆ์ และระหวำ่ งบคุ คลทวั่ ไป เพื่อควำมสงบสุข ร่มเยน็ ของบำ้ นเมือง) ไม่ออกนอกลู่นอกทำงคำคมเหลำ่ น้ี รู้จักกนั ทว่ั ไป ในชื่อ \"ผญำ\" หมำยถงึ ปัญญำ ปรัชญำ ควำมฉลำด ควำมรู้ ไหวพรบิ สติปัญญำ ควำมเฉลียว ฉลำดปรำดเปรอื่ ง ภำษติ โบรำณอสี ำน แต่ละภำษติ มคี วำมหมำยลกึ บ้ำง ตืน้ บ้ำง หยำบก็มี ละเอยี ดกม็ ี ถำ้ ท่ำน ได้พบภำษิตทีห่ ยำบๆ โปรดได้เขำ้ ใจว่ำ คนโบรำณชอบสอนแบบตำเห็น ภำษิตประจำชำติใด กเ็ ป็น คำไพเรำะเหมำะสมแก่คนชำตินนั้ คนในชำตินนั้ นยิ มชมชอบวำ่ เป็นของดี ส่วนคนในชำติอนื่ อำจเห็น ว่ำเปน็ คำไม่ไพเรำะเหมำะสมกไ็ ด้ ควำมจริง \"ผญำ/ภำษิต\" คือรปู ภำพของวฒั นธรรม แห่งชำติ น่นั เอง ศิลปะกำรแสดงและดนตรีอสี ำน ชำวอสี ำนมอี ำชพี ทำไรท่ ำนำ และเปน็ คนรักสนกุ จึงหำ ควำมบันเทิงไดท้ ุกโอกำส กำรแสดงของภำคอสี ำนมักเกิดจำกกิจวัตรประจำวัน หรอื ประจำฤดกู ำล เชน่ แหน่ ำงแมว เซิ้งบั้งไฟ เซิ้งสวงิ เซิง้ กระตบิ รำลำวกระทบไม้ ฯลฯ ลกั ษณะกำรแสดงซึ่ง เปน็ ลลี ำ เฉพำะของอีสำน คือ ลีลำและจังหวะในกำรกำ้ วเทำ้ มลี ักษณะคล้ำยเตน้ แตน่ ่มุ นวล มักเดนิ ดว้ ยปลำย เทำ้ และสะบดั เท้ำไปข้ำงหลงั สูง เปน็ ลกั ษณะของเซง้ิ ดนตรพี น้ื เมอื งอีสำน ไดแ้ ก่ แคน โหวต พณิ กลองยำว กรบั ฉำบ โหมง่ โปงลำง กำรแสดง พนื้ เมืองภำคอีสำน ไดแ้ ก่ ฟ้อนภไู ท เซิง้ สวิง เซ้งิ โปงลำง เซิ้งตงั หวำย ภูไทสำมเผำ่ เซิ้งกระติบข้ำว เซง้ิ แหยไ่ ข่มดแดง ภูมิปัญญำของคนอีสำน ภมู ิปญั ญำ หมำยถงึ แบบแผนกำรดำเนนิ ชวี ิตทีม่ คี ณุ คำ่ แสดงถึง ควำมเฉลยี วฉลำดของบุคคลและสังคม ซงึ่ ไดส้ ัง่ สมและปฏิบัตสิ ืบต่อกนั มำต่อเน่อื ง ภูมิปญั ญำจะ เป็น ทรพั ยำกรบุคคลหรือทรัพยำกรควำมรูก้ ็ได้ ซ่ึงอำจเปน็ เอกลักษณเ์ ฉพำะตน หรือเปน็ ลักษณะ สำกลท่ี หลำยๆ ท้องถิ่นมคี ล้ำยกันก็ได้ ภมู ิปัญญำพ้ืนบำ้ นในแตล่ ะท้องถ่ิน ลว้ นเกดิ จำกกำรท่ี ชำวบ้ำน

๓ แสวงหำควำมร้เู พื่อเอำชนะอุปสรรคทำงธรรมชำติ ทำงสงั คม ทจ่ี ำเป็นในกำรดำรงชีวติ ภมู ิปัญญำจงึ เปน็ ส่ิงท่ีเกี่ยวข้องกับกำรผลติ และวถิ ีชวี ติ ชำวบำ้ น กำรรวมกำลังชว่ ยกนั ทำงำนท่ีใหญ่หลวง เกินวิสัยที่จะทำได้สำเรจ็ คนเดียว เช่น กำรลงแขก สร้ำงบำ้ น สรำ้ งวัด สรำ้ งโรงเรียน สร้ำงถนนหนทำง หรือขุดลอกแหลง่ นำ้ เป็นกจิ กรรมทีแ่ สดงถึง ควำมเอ้ือเฟ้ือชว่ ยเหลอื กันภำยในชมุ ชน ทำใหเ้ กดิ ควำมเป็นอนั หนง่ึ อันเดียวกัน โดยท่ัวไปภมู ิ ปญั ญำ พนื้ บ้ำนเป็นรูปแบบกำรดำเนินชีวิตท่เี รยี บง่ำย ไมซ่ บั ซ้อน เป็นประโยชนแ์ ก่คนทุกระดบั มีลักษณะ เดน่ คือ สรำ้ งสำนึกเป็นหม่คู ณะสูง ทัง้ ในระดบั ครอบครวั และเครือญำติ ถึงแมผ้ ู้คนไมน่ ้อยเห็นวำ่ ชมุ ชนอสี ำน เปน็ ดินแดนแหง่ ควำมโง่ ควำมจน ควำมเจบ็ ไข้ ได้ปว่ ย อันนำ่ เวทนำ แท้ท่จี ริงไมม่ มี นุษย์ผใู้ ดและสังคมใด ทีป่ ล่อยให้วันเวลำผำ่ นเลยโดยไมส่ ่ังสม ประสบกำรณ์ หรือไม่เรยี นรูอ้ ะไรเลยจำกชว่ งชีวิตหนึ่งของตน ไมว่ ่ำในภำวะสุขหรือทกุ ข์ คนอสี ำน ได้ ใช้สตปิ ัญญำสัง่ สมควำมรู้ ดังจะเห็นไดจ้ ำกภำษิตอีสำน (ผญำกอ้ ม) จำนวนไม่น้อยท่ีแสดงทศั นะ ชืน่ ชมคุณคำ่ ของควำมรู้ในกำรประกอบอำชีพ และค่ำนยิ มประกำรหนงึ่ ของชำวอีสำนคือ ยกยอ่ ง ควำมรูแ้ ละกำรใชค้ วำมรู้อยำ่ งมคี ณุ ธรรม ดังควำมวำ่  เงินเตม็ ภำ บท่ ่อผญำเต็มปูม (ภำ = ภำชนะ, ท่อ = เท่ำ, ผญำ = ปญั ญำ, ปมู = ภูม)ิ  บ่มคี วำมฮ้อู ยำ่ เว้ำกำรเมือง บ่นุ่งผ้ำเหลอื งอย่ำเวำ้ กำรวัด (ควำมฮู้ = ควำมรู้, เวำ้ = คุย)  เกิดเปน็ คนใหเ้ ฮยี นควำมฮู้ เฮ็ดซลู่ เู่ ขำบม่ ยี ำ (เฮียน = เรียน, เฮด็ ซ่ลู ู่ = ทื่อมะลื่อ, ยำ = เคำรพ)  ใหเ้ อำควำมฮหู้ ำกนิ ทำงชอบ ควำมฮู้มีอยู่แล้ว กนิ ได้ชั่วชวี ัง  บ่ออกจำกบ้ำน บเ่ หน็ ดำ่ นแดนไกล บไ่ ปหำเฮยี น กบ็ ่มีควำมฮู้  แม้นสิมคี วำมฮู้เต็มพุงเพยี งปำก สอนโตเองบ่ได้ ไผสิย่องวำ่ ดี (โตเอง = ตนเอง, ย่อง = ยก ยอ่ ง) ผ้ทู ี่สำมำรถประกอบกำรงำนไดผ้ ลดี โดยใช้ภมู ปิ ญั ญำชำวอสี ำน เรยี กวำ่ หมอ เช่น หมอมอ คอื ผรู้ อบร้ดู ้ำนโหรำศำสตร์ หมอวำ่ น คือ ผูร้ อบร้ดู ้ำนสมุนไพร หมอยำ คือ ผู้เชยี่ วชำญด้ำน กำรรกั ษำ โรค หมอลำ คือ ผู้เชยี่ วชำญด้ำนกำรรอ้ งลำนำประกอบแคน หมอผ้งึ คอื ผู้เชยี่ วชำญด้ำน กำรหำ นำ้ ผ้งึ ผู้มภี มู ปิ ญั ญำทุกวชิ ำชพี ได้รับกำรยกย่องจำกชุมชนเสมอหน้ำกนั ชำวอสี ำนมีทัศนะในกำรใช้ชวี ิตวำ่ อย่เู ปน็ หมดู่ กี วำ่ อยู่โดดเดยี่ ว เพรำะขดี จำกัดทำงกำยภำพ และภมู ปิ ัญญำ กำรชว่ ยกันคิด ช่วยกันทำ กำรพึง่ ตนเองและกำรพง่ึ กันเองนำ่ จะเป็นทำงออกที่ดที ี่สดุ ทำอยำ่ งไรกำรอยู่รว่ มกนั จึงจะเกิดประโยชนส์ ขุ ผฉู้ ลำดจึงร่วมกนั กำหนดฮีตบ้ำน-คลองเมือง เชน่ ฮตี สิบสอง-คลองสิบสี่ กฎหมำยท้องถ่ิน วรรณกรรมคำสอน นิทำน บทเพลงและคติธรรม ซ่ึงถำ่ ยทอด จำกคนรนุ่ หน่งึ ไปยังคนอกี รุน่ หนงึ่ แม้บำงส่วนอำจไม่เหมำะสมกับสภำพสังคมปจั จุบนั ต้องมีกำร

๔ เปลย่ี นแปลง แตก่ ระบวนกำรทำงสังคมหลำยสว่ น ยงั สำมำรถนำมำใช้ประโยชนไ์ ด้ใน สภำพสงั คม ปัจจุบัน ผำ้ ภมู ปิ ญั ญำของชำวอสี ำนท่ีสบื ทอดกนั มำ สมัยก่อนถือวำ่ กำรทอผ้ำเป็นงำนของผหู้ ญงิ เพรำะต้องใช้ควำมประณีตและละเอยี ดอ่อน ใชเ้ วลำนำนกว่ำจะทอผ้ำชนิดนเ้ี สรจ็ แต่ละผืน ผหู้ ญงิ ซ่งึ ในสมัยนน้ั ตอ้ งอยู่กับเหยำ้ เฝ้ำกับเรอื นอยู่แลว้ จึงมีโอกำสทอผำ้ มำกกวำ่ ผู้ชำย อีกประกำรหนึ่งคือ คำ่ นยิ มของสมยั นน้ั ยกย่องผู้หญงิ ท่ที อผ้ำเก่ง เพรำะเม่ือโตเปน็ สำวแลว้ จะต้องแต่งงำนมีครอบครัว ไป นัน้ ผหู้ ญงิ จะต้องเตรยี มผำ้ ผ่อนสำหรับออกเรือน ถ้ำผู้หญงิ คนใดทอผ้ำไม่เปน็ หรอื ไม่เก่ง ก็จะ ถูก ตำหนิชำยหนุ่มจะไมส่ นใจ เพรำะถือว่ำไม่มีคุณสมบัติท่ีเหมำะสมจะเปน็ แม่บำ้ น เมอื่ มงี ำน เทศกำล สำคญั ตำ่ งๆ ชำวบ้ำนจะพำกันแต่งตัวด้วยผำ้ ทอเปน็ พิเศษไปอวดประชนั กัน ผ้ำชนดิ นจี้ ะ ทอข้ึนด้วย ฝีมอื ประณีตเชน่ เดยี วกนั มสี ีสัน และลวดลำยดอกดวงงดงำมเปน็ พิเศษ ผ้ำบำงผนื จะทอ กันเปน็ เวลำ แรมปดี ว้ ยใจรกั และศรทั ธำ ผำ้ ไทยอสี ำน เป็นสำยใยแหง่ ภูมิปัญญำท้องถิน่ ทีเ่ ป็นมรดกสืบทอดกนั มำนำนมคี วำมงำม หลำกหลำยแตกตำ่ งกนั ไป ท้ังรูปแบบ ลวดลำย สสี ัน โดยเฉพำะแง่มมุ ของควำมงดงำมนั้น จะแตกต่ำง กนั ตำมกลมุ่ วฒั นธรรม และผำ้ ไทยอสี ำนเปน็ ศิลปหัตถกรรมพ้ืนบำ้ น ท่ีอยูก่ ับวิถีกำรดำรงชวี ติ ของ ชุมชนภำคอีสำนมำนำนแล้ว แตย่ งั ไม่มหี ลกั ฐำนกำรจดบันทกึ ไว้เปน็ ลำยลักษณ์อักษรวำ่ เรมิ่ มีกำรทอ ผ้ำประเภทตำ่ งๆ ตง้ั แต่ยุคสมัยใด ซ่ึงกำรทอผำ้ ของชุมชนอีสำนมวี ตั ถปุ ระสงค์ หรือ ควำมมุ่งหมำย เพือ่ กำรใชเ้ ป็นเคร่ืองนุ่งห่มในชีวติ ประจำวัน และกำรทอผ้ำเพอื่ ใช้ในกำรประกอบ พิธกี รรม ตัง้ แต่ อดตี จนถงึ ปจั จุบัน ผำ้ ไทยอสี ำนจดั ไดว้ ำ่ เปน็ ผ้ำที่มีเอกลักษณ์ โดดเด่น วิจติ รงดงำม มีลวดลำยท่ี ประณีต และมชี ื่อเสียงอยำ่ งมำก ท้ังผ้ำฝำ้ ยทอ ผ้ำไหม ผ้ำมัดหม่ี ผำ้ ขดิ ซึ่งสำมำรถนำ มำสรรสร้ำง เป็นผลติ ภัณฑ์ทีห่ ลำกหลำย 2. ควำมเป็นมำของจังหวัดหนองบัวลำภู กำรตัง้ ถิน่ ฐำน ดนิ แดนในเขตจังหวัดหนองบัวลำภู มีปรำกฏหลกั ฐำนกำรอยอู่ ำศัยของมนุษยม์ ำนำนนับพนั ปี ตัง้ แต่สมัยก่อนประวตั ศิ ำสตร์ เร่ิมจำกกำรดำรงชีวติ แบบเร่ร่อน มำตั้งชมุ ชนอยู่ตำมท่ีเนินสูง ตำมถำ้ หรอื รมิ ฝง่ั นำ้ แสวงหำอำหำรด้วยกำรจับปลำ ลำ่ สตั ว์ และหำพืชผักผลไม้ที่มีอยู่ตำมธรรมชำติ มำจนถึง กำรดำรงชวี ติ ในสงั คมกสกิ รรม จึงเร่มิ อยู่รวมกนั เป็นชมุ ชน มกี ำรเพำะปลูกเลยี้ งสตั ว์ ทำเครือ่ งประดบั และหลอ่ โลหะแบบต่ำง ๆ หลักฐำนทีเ่ หน็ เดน่ ชดั ในยคุ แรก ไดแ้ ก่ แหล่งโบรำณคดีกุดกวำงสรอ้ ย และกุดคอเมย ในเขต อำเภอโนนสงั ซง่ึ พบโครงกระดกู มนษุ ย์และสตั ว์ เศษภำชนะดินเผำ เศษเครื่องประดับสำริด รวมทง้ั เครอ่ื งมือเหล็กต่ำง ๆ ทีม่ ีอำยุร่วมสมยั กับแหล่งโบรำณคดบี ้ำนเชยี ง จังหวัดอุดร ฯ

๕ ยุคกอ่ นประวัตศิ ำสตร์ ชมุ ชนโบรำณยุคก่อนประวตั ศิ ำสตร์ ที่คน้ พบได้แก่ แหลง่ โบรำณคดโี นนพรำ้ ว บ้ำนกุดคอเมย ตำบลกดุ ดู่ อำเภอโนนสงั และแหล่งโบรำณคดีโนนดอนกลำง บ้ำนกุดกวำงสร้อย ตำบลบ้ำนถ่ิน อำเภอโนนสงั จำกกำรขุดคน้ และสำรวจ พบว่ำ องค์ประกอบของโบรำณสถำนเปน็ เนนิ ดนิ ขนำด ๑๕๕ x ๒๐๐ เมตร สงู ประมำณ ๒ – ๓ เมตร จำกพนื้ ทโ่ี ดยรอบ พบหลักฐำนอันต่อเนอื่ งตั้งแต่สมัยกอ่ น ประวัตศิ ำสตร์ สมยั ทวำรวดี และลำ้ นช้ำง คำนวณอำยไุ ด้ ๒,๕๐๐ ปมี ำแลว้ และหลกั ฐำนทำง โบรำณคดวี ัฒนธรรมลำ้ นช้ำง มีอำยปุ ระมำณพุทธศตวรรษท่ี ๒๓ – ๒๔ แหล่งโบรำณคดีบำ้ นกดุ คอเมย จำกกำรสำรวจพบวำ่ องค์ประกอบของโบรำณสถำนเป็นเนนิ ดิน มีเสน้ ผำ่ ศนู ย์กลำงประมำณ ๑๕๐ เมตร พบหลักฐำนทำงโบรำณคดีสมัยกอ่ นประวัติศำสตร์ ไดแ้ ก่ โครงกระดูกมนุษย์ ภำชนะดนิ เผำ มที งั้ แบบผวิ เรยี บ และแบบตกแต่งผวิ ดว้ ยกำรเขยี นสี และลวดลำย ต่ำง ๆ แวดินเผำ หนิ บดยำ เครื่องมือเหล็กและเคร่ืองประดับสำริด อำยุประมำณ ๒,๕๐๐ ปี มำแลว้ หลกั ฐำนทำงโบรำณคดีทถ่ี ้ำเสือตก บ้ำนวังมน ตำบลโคกมว่ ง อำเภอโนนสัง มีภำพเขียนสี เปน็ ภำพลำยเส้นและภำพมือ รวมทง้ั ภำพสลกั เป็นภำพลำยเส้น สนั นษิ ฐำนวำ่ เขยี นสลกั ขนึ้ ใน สมัยก่อนประวัติศำสตร์ และยงั มีภำพเขยี นสีในลกั ษณะเดียวกนั ทถี่ ้ำจนั ใด ถ้ำพลำนไฮ ถ้ำอำจำรยส์ มิ และถ้ำมิ้น ที่วดั พระบำทภูเก้ำ อำเภอโนนสัง สนั นิษฐำนว่ำ เขยี นขน้ึ ในสมัยก่อนประวัตศิ ำสตร์เช่นกัน ยคุ ประวัติศำสตร์ ชุมชนโบรำณค่อย ๆ มีกำรพัฒนำกำรเข้ำสชู่ มุ ชนเมือง มีกำรติดต่อซื้อขำยแลกเปลี่ยน ระหว่ำงกนั มำกขนึ้ วฒั นธรรมแบบทวำรวดี เขำ้ มำมอี ิทธิพลครอบคลุมพื้นที่ในภำคอีสำนประมำณปี พ.ศ.๑๑๐๐ – ๑๕๐๐ ในเขตจังหวัดหนองบัวลำภูพบโบรำณวัตถุสมัยทวำรวดี เชน่ ใบเสมำหนิ ทรำย วดั พระธำตุเมืองพิณ อำเภอนำกลำง และในเสมำหนิ ทรำย วัดป่ำโนนคำวเิ วก อำเภอสวุ รรณคหู ำ เปน็ ตน้ เมอื่ สน้ิ สมัยทวำรวดี วัฒนธรรมขอมเริม่ เข้ำมำมีอทิ ธิพลแทน เมอื่ ประมำณปี พ.ศ.๑๕๐๐ – ๑๗๐๐ ในเขตจังหวัดหนองบัวลำภู พบโบรำณสถำนและโบรำณวตั ถุ เช่นฐำนวิหำรศิลำแลง ศลิ ำจำรกึ วดั พระธำตเุ มืองพิณ อำเภอนำกลำง และจำรึกอักษรขอมวัดปำ่ โนนคำวเิ วก อำเภอสุวรรณคูหำ สันนษิ ฐำนวำ่ ในสมัยวฒั นธรรมทวำรวดแี ละในสมัยวัฒนธรรมขอม ชมุ ชนโบรำณในเขตจังหวดั หนองบวั ลำภูคงเป็นชุมชนเมืองเลก็ ๆ ท่ีกระจำยอยทู่ ่ัวไป

๖ สมัยสโุ ขทยั ในสมัยสุโขทัย เมอ่ื ส้นิ วัฒนธรรมขอมพ้นื ทใ่ี นภำคอีสำนได้รับอิทธิพลไทยลำว (ลำ้ นชำ้ ง)เขำ้ มำแทนท่ี ปรำกฏชัดเจนเมอื่ ประมำณพุทธศตวรรษท่ี ๑๙ ซง่ึ รว่ มสมยั กับกรุงสุโขทยั บริเวณลุ่มแม่นำ้ โขงตอนบนและลมุ่ แม่น้ำอู แถบเมอื งเชยี งของ กำรตั้งบำ้ นเรอื นของกลมุ่ วฒั นธรรมไทยลำวเปน็ ท่ี ยอมรบั ของนักประวัตศิ ำสตร์ว่ำอยใู่ นสมยั เดยี วกับสุโขทัย เพรำะมกี ำรกลำ่ วถึงชมุ ชนลุ่มแม่นำ้ โขงใน ศิลำจำรึกหลักท่ี ๑ ว่ำ\"…ทง้ั มำก่ำวลำวและไทยเมืองใตห้ ลำ้ ฟ้ำ..ไทยชำวของชำวอูออกมำ\" และ \"…เทำ่ ฝง่ั ของ (โขง) ถึงเวยี งจนั ทน์เวยี งคำเปน็ ทแ่ี ลว้ …\" ต่อมำในสมัยพระเจ้ำลไิ ท ก็ได้กลำ่ วถึงชุมชนกลุ่มวัฒนธรรมไทยลำว ที่ได้รวมตัวกนั เป็น อำณำจักร ในชื่ออำณำจักรลำ้ นช้ำง ดงั นี้ (เขตเมืองสโุ ขทัย) \"เบีย้ งตะวันออกเถิงแดนพระยำฟ้ำง้อม (ง้มุ )\" รชั สมยั พระเจำ้ ฟ้ำงมุ้ เม่ือประมำณปี พ.ศ.๑๘๙๖ – ๑๙๖๑ และในรัชสมยั พระเจ้ำสำมแสนไทย (พ.ศ.๑๙๑๖ – ๑๙๕๙) มกี ำรขยำยอำณำเขตของอำณำจักรล้ำนช้ำงได้ครอบคลมุ ภำคอสี ำนถงึ ทร่ี ำบ โครำช และไดข้ ยำยอิทธิพลทำงกำรเมืองกำรปกครอง แพร่กระจำยชุมชนเข้ำมำบริเวณแอง่ สกลนคร ถึงบริเวณพระธำตุพนม ในรัชสมัยพระเจ้ำไชยเชษฐำ ฯ แห่งอำณำจักรล้ำนช้ำงได้สร้ำงสัมพันธไมตรีกับอำณำจักร อยุธยำ ในรชั สมยั พระเจ้ำจักรพรรดิ เพื่อต่อตำ้ นอำนำจพม่ำ ท่ีกำลังแพรข่ ยำยเขำ้ มำในอำณำจักร ลำ้ นนำ เชยี งใหม่ เมื่อประมำณปี พ.ศ.๒๑๐๖ พระเจ้ำไชยเชษฐำ ฯ แหง่ กรงุ ศรสี ัตนำคนหตุ (เวยี งจันทน์) ไดน้ ำผูค้ นอพยพเขำ้ มำอยอู่ ำศัยในเขตจังหวัดหนองบวั ลำภู ได้สรำ้ งพระพุทธรปู และ ศลิ ำจำรึกท่วี ดั ถำ้ สุวรรณคหู ำ และสรำ้ งบ้ำนแปงเมือง หนองบวั ลำภูขนึ้ ใหมอ่ ีกครั้งที่ริมหนองบวั (หนองซำช้ำง) ซงึ่ เปน็ เมืองเก่ำสมัยขอมมีอำนำจอยู่ ได้สรำ้ งพระพุทธรรูป วิหำร และขดุ บ่อน้ำใน บริเวณวัดใน หรอื วดั ศรคี ณู และยกฐำนะขนึ้ เป็น เมืองจำปำนครกำบแก้วบวั บำน มฐี ำนะเป็นเมือง หนำ้ ด่ำนของเมืองเวียงจันทน์ คนทวั่ ไปนยิ มเรยี กวำ่ เมืองหนองบัวลำภู ปรำกฏหลกั ฐำนคือ โบรำณสถำนและโบรำณวัตถุทีว่ ดั ศรคี ณู เมืองมีอย่สู องลักษณะคอื พระพทุ ธรปู มสี ององค์ องค์เล็ก ประดษิ ฐำนอยู่ในกู่ หรือซมุ้ เล็ก ช้นั ล่ำงหนั หนำ้ ไปทำงทศิ ใต้ ฐำนกกู่ อ่ ดว้ ยศลิ ำแลง มีใบเสมำฝงั อยู่ โดยรอบท้งั สี่ด้ำน และมกี ำรบูรณะต่อเตมิ ให้แข็งแรงขน้ึ ด้วยอิฐดินเผำ และมีใบเสมำฝังซ้อนรอยฐำนกู่ ทง้ั ส่ดี ำ้ น สว่ นพระพุทธรปู องค์ใหญ่ ประดิษฐำนอยบู่ นฐำนสงู อยใู่ นซุ้มก่อด้วยอิฐภำยในวิหำร หันหน้ำ ไปทำงทศิ ตะวันออก เป็นศลิ ปวฒั นธรรมไทยลำว (ล้ำนชำ้ ง)

๗ สมยั อยธุ ยำและธนบุรี เม่ือปี พ.ศ.๒๑๑๗ ในระหว่ำงที่ไทยเสยี กรงุ ศรีอยธุ ยำคร้งั แรกแก่พม่ำ สมเดจ็ พระนเรศวร มหำรำช เม่ือคร้งั ยงั ทรงครองเมอื งพษิ ณุโลกอยู่ ได้ตำมเสด็จสมเดจ็ พระมหำธรรมรำชำพระรำชบิดำ นำกองทพั เสด็จประทบั พักแรมท่ีบรเิ วณรมิ หนองบัวแหง่ น้ี พระองค์ได้ทรงประชวรด้วยไข้ทรพิษ จงึ ได้ เสดจ็ นำกองทพั กลบั กรงุ ศรีอยธุ ยำ สมัยพระวอพระตำ ตำมตำนำนพระวอ – พระตำ ผสู้ ร้ำงเมืองหนองบัวลำภู กล่ำวว่ำ เมืองนี้ พระวอและพระตำ เป็นผสู้ รำ้ งโดยไดส้ ร้ำงกำแพงเมือง มีคำ่ ยคู ประตูหอรบครบครนั เพ่อื ปอ้ งกัน ข้ำศกึ โดยเฉพำะขำ้ ศึกจำกทำงเวียงจนั ทน์ คือ ไดส้ ร้ำงกำแพงหิน หอรบขึ้นท่ีเชิงเขำบนภูพำนคำ ซง่ึ เปน็ เส้นทำงหน้ำด่ำนใกลก้ ับบริเวณนำ้ ตกเฒ่ำโต้ หำ่ งจำกกำแพงเมืองไปทำงทิศตะวนั ออก ประมำณ ๑ กิโลเมตร ตำมประวัติพระวอ และพระตำ มีภมู ลิ ำเนำอยู่ทบี่ ้ำนหินโวม เป็นเสนำบดขี องพระเจ้ำกรุง เวยี งจันทน์ มำต้ังแตส่ มัยพระเจำ้ อนวุ งษ์ไทธิรำช เป็นผู้ดแู ลผลประโยชนฝ์ ่ำยนอกของกษัตริย์กรุง เวียงจนั ทน์ มเี รอื่ งขดั ใจกบั พระเจำ้ สิรบิ ุญสำร ผู้เปน็ โอรสของพระเจำ้ อนวุ งษ์ไทธริ ำช ซึ่งได้ข้นึ ครองรำชย์สบื ต่อจำกพระรำชบดิ ำ จงึ ได้พำไพร่พลของตนอพยพหนี โดยข้ำมแม่น้ำโขงมำตั้งถนิ่ ฐำน สร้ำงบำ้ นแปงเมืองจำปำนครกำบแก้วบัวบำน ขึ้นใหม่เมื่อประมำณปี พ.ศ.๒๓๐๒ แล้วต้ังช่อื เมอื งใหม่ ว่ำ นครเขอื่ นขันธ์กำบแก้วบัวบำน ตง้ั ตนเป็นอสิ ระไม่ขึ้นกบั เมืองเวียวงจันทน์ สว่ นหลวงรำโภชนัย และทำ้ วคำผง ซึ่งอพยพมำพร้อมกัน และไพร่พลอกี สว่ นหนึ่งไดไ้ ปสร้ำงบ้ำนแปงเมอื ง อยู่ท่เี มอื งภเู วียง (ปัจจุบนั คือ อำเภอภูเวียง จงั หวดั ขอนแกน่ ) ตอ่ มำในปี พ.ศ.๒๓๑๐ พระเจ้ำสริ ิบญุ สำร แหง่ เมืองเวียงจันทน์ได้ข่ำววำ่ พระวอ พระตำ แยกตัวมำตง้ั เมือง นครเข่ือนขันธ์ ฯ (หนองบวั ลำภู) และไม่ยอมขน้ึ กับเมืองเวียงจนั ทน์ จึงไดส้ ง่ กองทพั มำปรำบปรำม เกิดกำรต่อสูก้ นั ที่ช่องนำ้ จ่ัน (นำ้ ตกเฒ่ำโต)้ บนภพู ำนคำ สรู้ บกนั อยู่สำมปี ยงั ไม่แพ้ชนะกัน ทำงฝ่ำยเมืองเวียงจันทนจ์ งึ ขอกองทัพพมำ่ มำช่วยเหลือ จนสำมำรถตเี มืองนครเขอ่ื น ขนั ธ์ ฯ ได้ พระวอ พระตำ จงึ ไดอ้ พยพผู้คนหนไี ปภูเวียง ลงไปทำงใต้ตำมลำนำ้ ชี และไปขอพ่ึงเจ้ำ เมืองจำปำศักดิ์ อยู่ระยะหนง่ึ ตอ่ มำได้แยกตวั ออกมำสรำ้ งบ้ำนแปงเมืองอยู่ทีด่ อนมดแดง (ปจั จบุ นั คอื จังหวัดอบุ ล ฯ) แล้วขอพ่งึ พระบรมโพธสิ มภำร สมเดจ็ พระเจ้ำตำกสินมหำรำช ฝ่ำยเจ้ำสริ ิบญุ สำร ได้ยกกองทพั ติดตำมกลมุ่ พระวอ – พระตำ จนล่วงลำ้ เข้ำมำในเขตแดน ไทย และปรำบพระวอ – พระตำ ได้ในปี พ.ศ.๒๓๒๑ สมเด็จพระเจ้ำตำกสินมหำรำช จึงได้โปรดเกลำ้ ฯ ใหเ้ จ้ำพระยำจักรียกกองทัพมำชว่ ยพระวอ – พระตำ ขับไลก่ องทัพของพระเจ้ำสิริบุญสำรออกไป จำกเขตแดนไทย แลว้ ยกกองทพั ตดิ ตำมเขำ้ ตีเมืองเวยี งจนั ทนไ์ ด้ ครง้ั น้นั ได้ไดอ้ ัญเชิญพระแกว้ มรกต ซึ่งพระเจ้ำไชยเชษฐำนำไปจำกเมอื งเชยี งใหม่ กลับคืนสู่รำชอำณำจักรไทยตำมเดิม เมืองเวยี งจันทน์ ตกเปน็ ของไทยในฐำนะเมืองประเทศรำช และเมืองนครเขื่อนขนั ธ์ ฯ ก็ไดม้ ำข้นึ อยู่กับรำชอำณำจกั ร ไทย นบั แต่นั้นมำ

๘ สมยั รตั นโกสนิ ทร์ ระหว่ำงปี พ.ศ.๒๓๖๙ – ๒๓๗๑ ในรัชสมัยพระบำทสมเด็จพระนงั่ เกลำ้ ฯ เจ้ำอนุวงศ์ เวยี งจนั ทน์เปน็ กบฏ ยกกำลงั มำยึดเมืองนครรำชสีมำ ทำงกรงุ เทพ ฯ ไดส้ ่งกองทัพมำปรำบ เจ้ำ อนวุ งศไ์ ดถ้ อยทัพมำตง้ั รับอยู่ทห่ี นองบัวลำภู ท้ังสองฝำ่ ยได้สรู้ บกนั เปน็ สำมำรถ ในที่สุดกองทัพของ ไทยไดต้ ดิ ตำมจบั ตวั เจ้ำอนุวงศ์ ไดท้ เ่ี มืองเวียงจันทน์ ได้นำตัวไปพิจำรณำโทษท่ีกรงุ เทพ สมยั ช่วงตน้ กำรปฎริ ูปกำรปกครองส่วนภูมภิ ำค ในปี พ.ศ.๒๔๓๓ ไดม้ ีกำรจัดระเบยี บกำร ปกครองบ้ำนเมือง ทำงลมุ่ แม่น้ำโขงใหม่ โดยให้ขำ้ หลวงเมืองหนองคำยบงั คบั บัญชำเมืองใหญ่ ๑๖ เมือง เมืองขึ้น ๓๖ เมือง เรยี กวำ่ เมืองลำวฝ่ำยเหนอื ในช่วงนเ้ี มืองหนองบวั ลำภูขึ้นอยู่กับเมอื ง หนองคำย ตอ่ มำในปี พ.ศ.๒๔๓๔ ไดโ้ ปรดเกล้ำ ฯ ใหแ้ ต่งต้งั ขำ้ หลวงใหญ่ออกไปประจำดินแดนภำค อสี ำนสำมพระองค์ คือ กรมหลวงพิชติ ปรีชำกร ครง้ั เป็นกรมหม่นื เปน็ ขำ้ หลวงใหญ่ ณ เมืองอุบล ฯ เรยี กว่ำ ข้ำหลวงเมืองลำวกำว มีเมอื งใหญ่ ๒๑ เมือง เมืองข้ึน ๔๓ เมือง กรมหลวงประจักษศ์ ลิ ปำคม ครั้งเป็นกรมหมนื่ เปน็ ข้ำหลวงใหญ่ ณ เมืองหนองคำย เรียกวำ่ ข้ำหลวงเมืองลำวพวน มเี มืองใหญ่ ๑๓ เมอื ง เมืองขน้ึ ๑๖เมือง ครง้ั นัน้ เมืองหนองบวั ลำภูขึน้ กบั เมืองหนองคำย กรมหลวงสรรพสทิ ธ์ิ ประสงค์ ครัง้ เป็นกรมหม่ืน เป็นข้ำหลวงใหญ่ ณ เมืองหลวงพระบำง เรยี กวำ่ ข้ำหลวงหัวเมอื งลำวพุง ขำว มเี มอื งหลวงพระบำง สิบสองปันนำ สบิ สองจุไทย และหัวพนั ทั้งหำ้ ทัง้ หก ในคร้งั นั้นเจำ้ เมืองหนองคำย ได้แต่งต้ังให้ พระวชิ โยคมกมุทเขต มำครองเมอื งนครเข่ือนขันธ์ ฯ ซ่ึงมีฐำนะเปน็ เมืองเอก และเปลย่ี นช่ือเมืองใหม่วำ่ เมอื งกมุทธำสยั ในปี พ.ศ.๒๔๔๓ ได้มกี ำรเปลี่ยนชื่อมณฑลฝำ่ ยเหนือ เป็นมณฑลอุดร และให้รวมเมืองต่ำง ๆ ในมณฑลอดุ รเป็นหำ้ บรเิ วณ เมืองกมุทธำสยั ถูกรวมอยู่ในบริเวณบำ้ นหมำกแขง้ ในปี พ.ศ.๒๔๔๙ ได้โปรดเกล้ำ ฯ ใหเ้ ปลีย่ นชอื่ เมอื งกมทุ ธำสัย เป็นเมอื งหนองบวั ลำภู ตอ่ มำ ในปี พ.ศ.๒๔๕๐ ได้กลำยเปน็ อำเภอหนองบวั ลำภู ขน้ึ กบั จังหวดั อุดร ฯ โดยมพี ระวจิ ำรณ์กมธุ กจิ เปน็ นำยอำเภอคนแรก อำเภอหนองบวั ลำภู มคี วำมเจริญร่งุ เรอื งขน้ึ ตำมลำดับ มีพื้นท่ปี ระมำณ ๔,๐๐๐ ตำรำง กโิ ลเมตร ทำงรำชกำรจึงได้ยกฐำนะชุมชนท่ีมีควำมเจริญ และอยหู่ ่ำงไกลแยกกำรปกครองจำกอำเภอ หนองบัวลำภู จดั ต้งั เปน็ กง่ิ อำเภอรวมส่กี ่ิงอำเภอ ตำมลำดับคอื กิ่งอำเภอโนนสัง (พ.ศ.๒๔๙๑) กง่ิ อำเภอศรีบุญเรือง (พ.ศ.๒๕๐๘) กง่ิ อำเภอนำกลำง (พ.ศ.๒๕๐๘) และกิง่ อำเภอสวุ รรณคูหำ (พ.ศ. ๒๕๑๖) ปี พ.ศ.๒๕๓๖ ประกำศแต่งตั้งเป็น “จังหวดั หนองบวั ลำภู” เม่ือวนั ท่ี ๑ ธันวำคม ๒๕๓๖ โดย ประกำศในหนงั สือรำชกจิ จำนุเบกษำ ฉบับพเิ ศษ เลม่ ที่ ๑๑๐ ตอนที่ ๑๒๕ ลงวนั ที่ ๒ กันยำยน

๙ พทุ ธศักรำช ๒๕๓๖ ปัจจบุ ันแบง่ กำรปกครองออกเปน็ ๖ อำเภอ ประกอบด้วย อำเภอเมือง หนองบัวลำภู อำเภอโนนสัง อำเภอนำกลำง อำเภอศรีบญุ เรือง อำเภอสวุ รรณคหู ำ และอำเภอนำวงั ควำมเจรญิ ร่งุ เรอื งแหง่ อดตี ดินแดนสว่ นท่ีเปน็ จงั หวัดหนองบวั ลำภูในปัจจบุ นั ได้ปรำกฏหลกั ฐำนแห่งกำรอยู่อำศัยของ มนษุ ย์มำนำนนับพันปี ตง้ั แต่สมยั ก่อนประวัติศำสตร์ หรือกอ่ นท่ีมนษุ ย์จะมีกำรประดิษฐ์ตวั อกั ษรข้นึ ใช้ เรม่ิ จำกกำรดำรงชีวติ แบบเรร่ อนในสังคมลำ่ สตั ว์ ทมี่ นุษย์อำศยั อยู่ตำมถ้ำ เพิงผำหรอื รมิ ฝงั่ น้ำ แสวงหำอำหำรดว้ ยกำรจับปลำ ลำ่ สัตว์ และพชื ผกั ทม่ี ีอย่ตู ำมธรรมชำติ เร่ร่อนเปลย่ี นแปลงทอ่ี ยู่อำศยั ไปเรอื่ ยๆ หลักฐำนทป่ี รำกฏให้เหน็ ได้แก่ ภำพเขียนสี และภำพสลักหนิ ในเขตอำเภอโนนสงั ที่ถำ้ เสือตก ถำ้ จันใดถำ้ พรำนไอ้ ถ้ำอำจำรยส์ นิ และถ้ำย้มิ หรอื ภำพเขียนสี ในเขตอำเภอสวุ รรณคหู ำ ที่ถำ้ สวุ รรณ คหู ำและ ถำ้ ภูผำยำ เป็นตน้ เรือ่ ยมำจนถึงกำรดำรงชวี ติ ในสงั คมกสกิ รรมทีม่ นุษย์เรมิ่ อยู่รวมกันเป็น ชุมชน มกี ำรเพำะปลูก เลี้ยงสัตว์ ทอผำ้ ทำเครื่องประดบั และหล่อโลหะแบบงำ่ ยๆ หลักฐำนท่ีปรำกฏ ให้เห็นไดแ้ ก่ แหลง่ โบรำณคดีกุดกวำงสรอ้ ย และกุดคอเมย ในเขตอำเภอโนนสงั ซึง่ พบโครงกระดูก มนษุ ย์และสตั ว์ เศษภำชนะดินเผำ เศษเคร่ืองประดบั สำริด รวมทัง้ เครอื่ งมอื เหล็กต่ำงๆ ทมี่ ีอำยุรว่ ม สมยั กบั แหลง่ โบรำณคดีบำ้ นเชียงจังหวัดอุดรธำนี ชุมชนโบรำณในลกั ษณะนี้มีปรำกฏอยู่หลำยแหง่ ใน เขตจงั หวดั หนองบัวลำภู เมอ่ื เข้ำสู่ยุคประวัติศำสตร์ หรือเมื่อมนษุ ย์เริ่มมีอำกำรประดิษฐต์ ัวอักษรขึน้ ใช้ ชุมชนโบรำณ ค่อยๆ มีพัฒนำกำรเข้ำสูช่ ุมชนเมือง มีกำรติดต่อแลกเปลีย่ น ค้ำขำยระหวำ่ งกนั วัฒนธรรม แบบทวำรวดเี ข้ำมำมอี ิทธิพลครอบคลุมพ้ืนที่ในภำคตะวนั ออกเฉียงเหนือ (ประมำณ พ.ศ. ๑๑๐๐- พ.ศ. ๑๕๐๐) ในพ้ืนท่ีจังหวดั หนองบวั ลำภู พบโบรำณวตั ถุสมัยทวำรวดี เช่น ใบเสมำหนิ ทรำย วัดพระ ธำตเุ มืองพิณ อำเภอนำกลำง และใบเสมำหนิ ทรำยวดั ปำ่ โนนคำวิเวก อำเภอสุวรรณคูหำ เป็นต้น เม่ือ สนิ้ สมยั ทวำรวดี วฒั นธรรมขอมเร่มิ เขำ้ มำมีอิทธิพลสบื แทน (ประมำณ พ.ศ. ๑๕๐๐ - พ.ศ. ๑๗๐๐) ในพื้นทจ่ี ังหวดั หนองบวั ลำภู พบโบรำณสถำน และโบรำณวตั ถุสมัยขอม เช่น ฐำนวหิ ำรศิลำแลง ศิลำ จำรึก พระธำตุเมืองพณิ อำเภอนำกลำง และจำรึกอักษรขอมวัดปำ่ โนนคำวเิ วก อำเภอสุวรรณคหู ำ เปน็ ต้น จังสนั นิษฐำนว่ำ ในสมัยวฒั นธรรมทวำรวดี และสมยั วฒั นธรรมขอม ชุมชนโบรำณในเขต พนื้ ทีจ่ ังหวดั หนองบวั ลำภู ยังไมม่ ีลกั ษณะเป็นชุมชนเมือง แตค่ งเป็นชุมชนเล็กๆ ที่กระจำยตัวอยทู่ ั่วไป เมอ่ื สิน้ สมัยวฒั นธรรมขอม พ้ืนทใ่ี นภำคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ไดป้ ลอดจำกอทิ ธิพลของวัฒนธรรมตำ่ งๆ อย่รู ะยะหน่งึ และวัฒนธรรมล้ำนชำ้ งหรอื วัฒนธรรมไทย-ลำว ไดเ้ ร่ิมแผ่อิทธพิ ลเขำ้ มำแทน

๑๐ ประมำณ พ.ศ. ๒๑๐๖ พระเจ้ำไชยเชษฐำธิรำช แห่งเวยี งจันทน์ ได้นำผคู้ นอพยพเข้ำมำอยู่ อำศัย โดยสรำ้ งพระพุทธรปู และศลิ ำจำรึกไวท้ ่วี ัดถำ้ สวุ รรณคหู ำ อำเภอสวุ รรณคหู ำ และมำสร้ำงบำ้ น แปลงเมอื งขึ้นทบ่ี ริเวณหนองซำชำ้ ง ซึง่ เปน็ หนองน้ำขนำดใหญ่เชิงเขำภูพำน โดยสรำ้ งวัดในหรือวัดศรี คณู เมือง สร้ำงพระพทุ ธรูป และสรำ้ งก่คู รอบไว้ สร้ำงวิหำร ขดุ บ่อน้ำ สรำ้ งกำแพงเมืองดินลอ้ มรอบทัง้ ๔ ดำ้ น และยกฐำนะข้นึ เป็นเมอื ง \"จำปำนครกำบแก้วบวั บำน\" (ปัจจุบันอยู่ทบ่ี รเิ วณบำ้ นเหนือ ตำบล ลำภู ในเขตเทศบำลเมอื งหนองบวั ลำภ)ู มีฐำนะเป็นเมืองหน้ำดำ่ นของเมืองเวยี งจนั ทนแ์ ต่คนทว่ั ไปมัก นยิ มเรยี กชือ่ เมืองตำมลักษณะภมู ิประเทศว่ำ \"เมอื งหนองบัวลุ่มภ\"ู ซง่ึ เปน็ ตน้ กำเนดิ ของเมอื ง หนองบัวลำภใู นปัจจบุ ัน พ.ศ. ๒๑๑๗ ในระหว่ำงท่ีไทยเสยี กรุงศรีอยธุ ยำ ครั้งท่ี ๑ สมเดจ็ พระนเรศวรมหำรำช ซง่ึ ขณะน้นั มพี ระชนมำยุ ๑๙ พรรษำ ไดต้ ำมเสด็จสมเด็จพระมหำธรรมรำชำ พระรำชบดิ ำ นำกองทพั ไทยเพื่อไปช่วยกองทพั กรงุ หงสำวดีตีเวียงจันทน์ เม่ือเสด็จประทบั พกั แรมท่บี รเิ วณหนองซำช้ำงหรือ หนอง-บัวลำภใู นปัจจุบนั สมเด็จพระนเรศวรมหำรำช ได้ประชวร เป็นไข้ทรพษิ สมเด็จพระมหำธรรม รำชำ และสมเด็จพระนเรศวรมหำรำช จึงเสด็จนำกองทพั ไทย กลบั สกู่ รงุ ศรีอยุธยำ พ.ศ. ๒๓๑๐ ในสมัยพระเจ้ำสิรบิ ญุ สำรแหง่ เวียงจนั ทน์ ซึง่ ตรงกบั ตน้ สมัยสมเดจ็ พระเจ้ำตำกสนิ มหำรำช แหง่ กรงุ ธนบรุ ี พระวอ พระตำ ขุนนำงผู้ใหญ่แหง่ เวียงจันทน์ เกดิ ควำมขัดแยง้ ภำยในกบั รำช สำนัก จึงนำกำลังคนอพยพเข้ำมำอำศัยเมืองจำปำนครกำบแกว้ บวั บำน โดยบูรณะและปรับปรงุ ขึน้ ใหม่ สร้ำงกำแพงหนิ บนเขำภูพำนไวป้ ้องกันขำ้ ศึก และเปล่ียนชอ่ื เปน็ \"นครเขอื่ นขนั ธก์ ำบแก้วบัว บำน\" ตัง้ ตนเปน็ อิสระไม่ขึ้นกับเวียงจันทน์ กองทพั เวยี งจนั ทน์ จึงยกทัพมำโจมตสี ู้รบกันอยู่ประมำณ ๓ ปี ก็ยังไมส่ ำมำรถตเี มืองได้ กองทัพเวียงจันทน์จึงขอใหก้ องทพั พมำ่ ชว่ ยเหลือ จงึ สำมำรถตีเมืองนคร เขอื่ นขนั ธ์กำบแก้วบัวบำนได้สำเรจ็ โดยพระตำเสยี ชีวติ ในท่รี บ พระวอจึงนำกำลังคนอพยพตำมลำน้ำ ชไี ปสร้ำงเมอื งใหม่ท่ีบ้ำนดอนมดแดง หรอื เมอื งอบุ ลรำชธำนใี นปจั จุบัน นครเข่ือนขนั ธก์ ำบแกว้ บวั บำน จึงกลับไปขึ้นกบั เวียงจนั ทน์อีกครั้งหนง่ึ พ.ศ. ๒๓๒๑ ในสมัยสมเด็จพระเจ้ำตำกสนิ มหำรำช แห่งกรุงธนบรุ โี ปรดเกลำ้ ฯ ให้เจ้ำพระยำ มหำกษัตริย์ศกึ ยกกองทัพไปตเี วียงจันทน์ไดส้ ำเร็จนครเข่อื นขันธ์กำบแกว้ บัวบำน หรือหนองบวั ลำภู จงึ ข้นึ กับรำชอำณำจักรไทยต้ังแต่น้ันเป็นต้นมำ ระหว่ำง พ.ศ. ๒๓๖๙ - พ.ศ. ๒๓๗๑ ในสมยั รชั กำลท่ี ๓ แหง่ กรงุ รัตนโกสินทร์ เจ้ำอนุวงศ์ แห่งเวยี งจนั ทน์ เป็นกบฏยกทัพไปยดึ เมืองนครรำชสีมำ คร้ันรวู้ ่ำทำงกรุงเทพฯ เตรียมยกทัพใหญ่มำ ตอ่ สูจ้ งึ ถอยกลับมำต้ังรับท่ีหนองบัวลำภู ไดร้ บกับกองทัพไทยเปน็ สำมำรถ จนพำ่ ยแพ้กลับเวียงจันทน์ ในสมยั พระบำทสมเดจ็ พระจอมเกลำ้ เจ้ำอยู่หวั รชั กำลท่ี ๔ แห่งกรุงรตั นโกสินทร์ พระปทุม เทวำภิบำล เจำ้ เมอื งหนองคำย ไดแ้ ต่งตัง้ พระวชิ โยดมภมุทธเขต มำสรำ้ งนครเข่ือนขนั ธ์กำบแก้วบวั

๑๑ บำนขนึ้ ใหม่มีฐำนะเปน็ เมอื งเอก ชื่อเมอื ง \"ภมุทธไสยบุรรี ัมย์\" หรอื \"ภมทุ ำสยั \" โดยมพี ระวชิ โยดม- ภมทุ ธเขต เปน็ เจำ้ เมืองคนแรก กำรปกครองเมืองในลกั ษณะน้ี เรียกว่ำ \"ระบบกนิ เมอื ง\" พ.ศ. ๒๔๓๕ ในสมัยพระบำทสมเด็จพระจุลจอมเกลำ้ เจำ้ อยู่หัว รชั กำลที่ ๕ แหง่ กรงุ รตั น- โกสินทร์ มสี มเดจ็ พระบรมวงศเ์ ธอ กรมพระยำดำรงรำชำนุภำพเป็นเสนำบดกี ระทรวงมหำดไทย ได้ปฏิรปู กำรปกครองสว่ นภูมภิ ำคจำกระบบกินเมือง โดยรวมหวั เมอื งเปน็ มณฑลต่ำงๆ รวม ๖ มณฑล ได้แก่ มณฑลลำวเฉียง มณฑลลำวพวน มณฑลลำวกำว มณฑลเขมร มณฑลลำวกลำง และมณฑล ภเู ก็ต มีข้ำหลวงใหญ่ (เฉพำะมณฑลลำวพวนเรียกข้ำหลวงต่ำงพระองค์) เปน็ ผ้รู บั ผดิ ชอบมณฑล เมือ งกมุทำสัยถูกจัดเป็นหวั เมืองเอก ๑ ใน ๑๖ หวั เมอื ง ของมณฑลลำวพวน ซึ่งในขณะน้นั มีกรมหมนื่ ประจักษ์ศลิ ปำคม เสนำบดีกระทรวงวังเปน็ ข้ำหลวงต่ำงพระองค์ บญั ชำกำรมณฑลลำวพวน พ.ศ. ๒๔๓๗ ในรัชสมยั พระบำทสมเด็จพระจลุ จอมเกล้ำเจ้ำอยหู่ ัวไดเ้ ปลย่ี นแปลงกำร ปกครองหัวเมืองส่วนภมู ิภำค เปน็ มณฑลเทศำภิบำลและเปล่ยี นตำแหน่งข้ำหลวงใหญ่ หรือข้ำหลวง ตำ่ งพระองคเ์ ป็นสมุหเทศำภิบำล ขนึ้ กบั กระทรวงมหำดไทย พ.ศ. ๒๔๔๒ ในรชั สมัยพระบำทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลำ้ เจ้ำอยู่หวั ได้เปลย่ี นช่ือมณฑล ลำวพวนเป็นมณฑลฝ่ำยเหนือ เมอื งกมทุ ำสยั เป็น ๑ ใน ๑๒ เมือง ขึ้นกบั มณฑลฝำ่ ยเหนือ พ.ศ. ๒๔๔๓ ในรัชสมัยพระบำทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกล้ำเจ้ำอยหู่ ัว ได้เปล่ยี นช่อื มณฑลฝ่ำย เหนือ เปน็ มณฑลอุดร และให้รวมเมืองตำ่ งๆ ในมณฑลอุดร เปน็ ๕ บรเิ วณ ไดแ้ ก่ บรเิ วณบ้ำนหมำก- แขง้ บรเิ วณธำตพุ นม บริเวณสกลนคร บรเิ วณพำชี และบริเวณนำ้ เหือง เมืองกมุทำสยั ถูกรวมอยู่ใน บริเวณบ้ำนหมำกแข้ง ซึง่ ประกอบดว้ ย ๗ เมอื ง คอื เมอื งหมำกแข้ง เมืองหนองคำย เมืองหนองหำร เมืองกุมภวำปี เมอื งกมุทำสัย เมอื งโพนพสิ ัย และเมืองรตั นวำปี ตัง้ ท่วี ่ำกำรบริเวณบำ้ นหมำกแขง้ โดย ส่งขำ้ หลวงจำกกรงุ เทพฯ ออกไปเปน็ ขำ้ หลวงบริเวณควบคุมเจ้ำเมืองต่ำงๆ ซึ่งมีขำ้ หลวงตรวจรำชกำร ประจำเมือง ควบคุมอีกชน้ั หนึ่ง พ.ศ. ๒๔๔๙ ในรัชสมัยพระบำทสมเด็จพระจุลจอมเกลำ้ เจ้ำอยู่หวั ทรงโปรดเกลำ้ ฯ ใหเ้ ปล่ยี นชื่อเมอื งกมุทำสยั เป็นเมืองหนองบัวลมุ่ ภู หรอื เมือง \"หนองบัวลำภู\" หนองนำ้ ขนำดใหญ่ กลำงเมืองทเี่ ดิมชอ่ื หนองซำช้ำงจึงเปลีย่ นชอ่ื เรียกเป็นหนองบวั ลำภู หรือ หนองบัวลำภตู ำมชอ่ื เมือง และยงั คงขนึ้ อยู่กับบรเิ วณหมำกแขง้ พ.ศ. ๒๔๕๐ ในรัชสมยั พระบำทสมเด็จพระจุลจอมเกล้ำเจ้ำอยู่หวั ทรงโปรดเกลำ้ ฯ ให้ กระทรวงมหำดไทยรวมเมืองต่ำงๆ ในบรเิ วณหมำกแข้งตั้งเป็นเมืองจตั วำ เรยี กว่ำเมืองอุดรธำนี ส่วน เมืองในสงั กดั บริเวณใหม้ ีฐำนะเป็นอำเภอ เมืองหนองบวั ลำภู จงึ กลำยเปน็ \"อำเภอหนองบวั ลำภู\" ขึ้นกับจงั หวดั อุดรธำนี โดยมีพระวจิ ำรณ์กมุทธกจิ เป็นนำยอำเภอคนแรก

๑๒ อำเภอหนองบวั ลำภู มคี วำมเจริญรุ่งเรืองข้ึนมำโดยลำดับ มีชุมชนรำษฎรหนำแน่นข้ึน ประกอบกบั มีอำณำเขตกวำ้ งขวำง พ้ืนที่ประมำณ ๔,๐๐๐ ตำรำงกโิ ลเมตร ไม่สะดวกในกำรปกครอง ดูแลรำษฎร ทำงรำชกำรจงึ ได้ยกฐำนะชุมชนท่ีมีควำมเจรญิ แตอ่ ยูห่ ่ำงไกล แยกกำรปกครองออกจำก อำเภอหนองบวั ลำภู จัดต้ังเป็นก่งิ อำเภอ รวม ๕ กงิ่ อำเภอ ตำมลำดับดงั นี้ - กิง่ อำเภอโนนสัง (พ.ศ. ๒๔๙๑) - กิ่งอำเภอศรบี ุญเรือง (๑๖ กรกฎำคม ๒๕๐๘) - ก่งิ อำเภอนำกลำง (๑๖ กรกฎำคม ๒๕๐๘) - ก่งิ อำเภอสวุ รรณคหู ำ (๑๗ กรกฎำคม ๒๕๑๐) ปจั จุบันกิ่งอำเภอเหล่ำนี้มฐี ำนะเป็นอำเภอ เน่อื งจำกรัฐบำลมนี โยบำยในกำรกระจำยอำนำจมำยังสว่ นภมู ภิ ำค เพือ่ ประโยชนใ์ นด้ำน กำรปกครอง กำรใหบ้ ริกำรของรฐั กำรอำนวยควำมสะดวกแกป่ ระชำชน กำรส่งเสรมิ ให้ท้องท่ีเจรญิ ยิง่ ขน้ึ ตลอดจนเพื่อควำมมน่ั คงของชำติ จึงได้พิจำรณำเห็นวำ่ จงั หวดั อุดรธำนี มอี ำณำเขตกว้ำงขวำง และมีพลเมืองมำก สมควรแยกอำเภอหนองบัวลำภู อำเภอนำกลำง อำเภอโนนสงั อำเภอศรีบุญเรือง และอำเภอสุวรรณคูหำ ออกจำกกำรปกครองของจงั หวดั อดุ รธำนี ต้งั ขน้ึ กบั จงั หวัดหนองบัวลำภู โดย เมื่อวนั ที่ ๑๙ มกรำคม ๒๕๓๖ คณะรฐั มนตีไดม้ ีมติเห็นชอบใหห้ ลักกำรจัดต้ังจังหวดั หนองบัวลำภู ตำมท่กี ระทรวงมหำดไทยเสนอ และต่อมำคณะรัฐมนตรีและรฐั สภำได้อนุมัตริ ำ่ งพระรำชบัญญัตจิ ัดตง้ั จงั หวดั หนองบวั ลำภู ตำมรำ่ งเสนอของนำยเฉลมิ พล สนทิ วงศช์ ยั และคณะแล้วประกำศจัดต้ังเปน็ จงั หวดั หนองบวั ลำภูตั้งแต่วันที่ ๑ ธนั วำคม ๒๕๓๖ โดยประกำศในหนงั สือรำชกิจจำนุเบกษำ ฉบบั พเิ ศษ เล่มที่ ๑๑๐ ตอนท่ี ๑๒๕ ลงวนั ที่ ๒ กันยำยน ๒๕๓๖

๑๓ 3. ข้อมูลพนื้ ฐำนจงั หวัดหนองบวั ลำภู จงั หวดั หนองบวั ลำภู เป็นจังหวัดในภำคตะวนั ออกเฉยี งเหนือของประเทศไทย เปน็ หนงึ่ ใน สำมจังหวัดทไี่ ดร้ ับกำรจัดตัง้ ข้ึนเม่ือ พ.ศ. ๒๕๓๖ พร้อมกับจังหวดั อำนำจเจริญและจังหวดั สระแกว้ สญั ลกั ษณ์ประจำจงั หวดั คำขวญั ประจำจังหวัด : ศำลสมเด็จพระนเรศวรมหำรำช อุทยำนแหง่ ชำติภูเก้ำภพู ำนคำ แผน่ ดนิ ธรรมหลวงป่ขู ำว เดน่ สกำวถำ้ เอรำวณั นครเขื่อนขันธ์กำบแก้วบวั บำน ตรำประจำจงั หวัด : ภำพพระบรมรูปของสมเดจ็ พระนเรศวรมหำรำชประทับยนื หนำ้ ศำลของ พระองค์ ซึ่งตัง้ อยู่หน้ำหนองบัวลำภู ขนำดและทต่ี ั้ง จังหวัดหนองบัวลำภู ต้งั อยู่ระหวำ่ งเส้นรงุ้ ท่ี ๑๗ องศำเหนือ และเส้นแวงที่ ๑๐๒ องศำ ตะวนั ออก อยู่ทำงทศิ ตะวันออกเฉยี งเหนอื ของประเทศไทย ห่ำงจำกกรงุ เทพมหำนคร ตำมทำง หลวงแผ่นดินหมำยเลข ๒๑๐ (กรงุ เทพฯ – นครรำชสมี ำ – ขอนแกน่ – อุดรธำนี - หนองบวั ลำภู) เป็นระยะทำงประมำณ ๖๐๘ กิโลเมตร โดยห่ำงจำกจังหวัดอุดรธำนี – หนองบัวลำภู ตำมเส้นทำง หลวงหมำยเลข ๒๑๐ (อุดรธำนี - เลย) ประมำณ ๔๖ กิโลเมตร หรือตำมทำงหลวงแผน่ ดินหมำยเลข ๒๒๘ (กรงุ เทพ – สคี ้ิว – ชยั ภมู ิ – ชมุ แพ – ศรีบญุ เรอื ง -หนองบัวลำภ)ู ประมำณ ๕๑๘ กิโลเมตร มขี นำดพน้ื ท่ี รวมทัง้ จังหวดั ๓,๘๕๙.๑ ตำรำงกิโลเมตร หรอื ประมำณ ๒,๔๑๑,๙๓๗.๕ ไร่ คิดเปน็ ร้อย ละ ๒.๒๗ ของภำคตะวันออกเฉียงเหนอื และร้อยละ ๐.๗๕ ของประเทศ (พื้นท่ีประเทศ ๕๑๓,๐๒๙ ตำรำงกโิ ลเมตร หรอื ๓๒๐,๖๙๖,๘๙๘,๑๒๕ ไร)่

๑๔ อำณำเขต ติดตอ่ กับ อ. น้ำโสม อ. บำ้ นผอื จ.อดุ รธำนี ทศิ เหนอื ทศิ ใต้ ตดิ ต่อกับ อ. สชี มพู อ.หนองนำคำ จ.ขอนแก่น ทิศตะวนั ตก ตดิ ตอ่ กับ อ. ภูกระดงึ อ. วงั สะพงุ อ. ผำขำว และ อ.เอรำวัณ จ.เลย ทิศตะวนั ออก ตดิ ต่อกับ อ. บ้ำนผือ อ. กุดจับ อ. หนองวัวซอ จ.อดุ รธำนี แผนทีจ่ งั หวดั หนองบวั ลำภู กำรแบง่ เขตกำรปกครอง จงั หวัดหนองบัวลำภู แบ่งกำรปกครองออกเปน็ ๖ อำเภอ ๕๙ ตำบล ๖๘๗ หมูบ่ ้ำน ๓๓ ชุมชน ๑ เทศบำลเมือง , ๒๓ เทศบำลตำบล, ๑ อบจ. , และ ๔๓ อบต. สมำชกิ สภำผ้แู ทนรำษฎร ๓ คน สมำชกิ วุฒิสภำ ๑ คน

๑๕ ตำรำงกำรแบ่งเขตกำรปกครอง ท่ีมำ : ทที่ ำกำรปกครองจังหวัด (สิงหำคม ๒๕๕๓) ประชำกร จงั หวัดหนองบัวลำภู ปี ๒๕๕๓ (มิถนุ ำยน ๒๕๕๓) มีประชำกรทง้ั สิน้ ๕๐๑,๕๘๑ คน เป็น ชำย ๒๕๒,๔๙๖ คน คิดเปน็ ร้อยละ ๕๐.๓๔ ของประชำกรทัง้ หมด หญงิ ๒๔๙,๐๘๕ คน คิดเป็นรอ้ ย ละ ๔๙.๖๖ จำนวนครัวเรือน ๒๑๘,๒๑๔ ครัวเรอื น ตำรำงแสดงจำนวนประชำกรในจังหวดั หนองบัวลำภู ทม่ี ำ : ทีท่ ำกำรปกครองจงั หวัดหนองบัวลำภู ณ เดือน มิถุนำยน ๒๕๕๓

๑๖ ลักษณะภมู ปิ ระเทศ สภำพพ้นื ท่ีส่วนใหญข่ องจงั หวัดหนองบัวลำภู เป็นทร่ี ำบสงู บำงสว่ นเป็นพืน้ ที่ลูกคล่นื ลอนต้นื ถึงลอนลกึ มีควำมสูงเฉลยี่ จำกระดบั น้ำทะเลปำนกลำงประมำณ ๒๐๐ เมตร ทำงดำ้ นทศิ เหนอื และตะวนั ออกเฉยี งเหนือของจงั หวัดเป็นภูเขำติดต่อกับอำเภอน้ำโสม จังหวัดอุดรธำนี อำเภอ นำดว้ ง และอำเภอวงั สะพงุ จังหวัดเลย พ้ืนทมี่ ีลกั ษณะลำดลงไปทำงทิศใต้และตะวันออกของ จงั หวัด ซ่งึ เป็นทรี่ ำบลุม่ นำ้ ลำพะเนียง ดนิ สว่ นใหญ่เปน็ ดนิ ปนทรำยและลกู รังไม่สำมำรถเก็บนำ้ หรือ อ้มุ นำ้ ทำงดำ้ นตะวนั ออกของจงั หวดั เปน็ แนวเทือกเขำภูพำนกั้นเขตแดน กบั จังหวัดอดุ รธำนตี ลอด แนวจำกเหนอื ลงใต้ และติดต่อกบั ภเู ขำในอำเภอโนนสัง สว่ นตอนใต้ของจงั หวดั ติดกับอ่ำงเก็บน้ำเข่ือน อบุ ลรัตน์ ลกั ษณะภูมิอำกำศ ลักษณะภมู ิอำกำศ แบ่งออกเป็น ๓ ฤดู เช่นเดยี วกับจังหวดั อนื่ ๆ ในภำคตะวันออกเฉียงเหนอื ไดแ้ ก่ ฤดรู ้อน ฤดูฝน ฤดูหนำว สภำพอำกำศโดยทัว่ ไปขน้ึ อยกู่ บั มรสุมที่พัดผ่ำนประจำปี จดั อยูใ่ น ประเภทภูมิอำกำศแบบพื้นเมืองรอ้ นเฉพำะฤดู กลำ่ วคอื จะมีฝนตกเฉพำะฤดฝู น สลบั กับช่วงแห้งแลง้ ในฤดูหนำวและร้อน 4. สภำพสังคม

๑๗ ลกั ษณะนสิ ยั ใจคอผคู้ น : ย้มิ แย้มแจม่ ใส โอบอ้อมอำรีย์มีนำ้ ใจ เปน็ มิตร และรกั ชำติ ศำสน์ กษตั ริย์ วถิ ีชีวิต : แบบพอเพียง พ่ึงพำอำศยั กัน และให้เกียรติซึ่งกันและกัน ไมเ่ บยี ดเบยี นกนั คตพิ จน์ : \"สำมัคคคี อื พลงั \" วถิ ชี ีวติ และภำษำ ชวี ิตควำมเปน็ อยู่ของประชำชน อยไู่ ดโ้ ดยอำศัย ทรัพยำกรธรรมชำติเปน็ หลัก กำรผลติ จึง เป็นแบบยงั ชีพ คือพอกิน พอใช้ในครอบครวั เงนิ ไม่ใชป้ ัจจัยสำคญั เทำ่ กบั ควำมผูกพนั ธ์ตอ่ กันใน ชุมชน ลกั ษณะดัง กล่ำวมมี ำอย่ำงต่อเนื่อง จำปำนครกำบแกว้ บวั บำน นครเขือ่ นขนั ธ์กำบแกว้ บัว บำน กมุ ุทำสัย และหนองบวั ลำภู ส่วนภำษำ ใชภ้ ำษำอีสำนหรอื ภำษำลำว กำรปรับปรนในสงั คมปจั จบุ ัน เนอ่ื งจำกกลุม่ ชนทเี่ ขำ้ มำอำศัยอยู่ ในพื้น ที่จังหวดั หนองบวั ลำภู แบ่งออกเปน็ 3 กลุม่ คือ กล่มุ ลำวพงุ ขำว กลุ่มคนจีน และกลมุ่ คน ญวน ทำให้เกิดกำรเปลย่ี นแปลงหลำยด้ำน ในด้ำน ชวี ติ ควำมเป็นอยู่ สภำพทำงเศรษฐกจิ และสังคมเร่มิ เปลยี่ น แปลงไป ตำมสภำพกำรณ์ รวมทั้งวถิ ีชีวิต ขนบ ธรรม เนียมประเพณีตำ่ ง ตำมสญั ชำตญำณของมนุษย์โดยทั่ว ไป โดยเฉพำะควำมเอือ้ อำทรของคน เร่มิ หดหำย ไปควำมเหน็ แกต่ ัวเรม่ิ เขำ้ มำแทนท่ี ควำมเช่ือ

๑๘ กำรบวงสรวงปู่หลุบ (บุญเล้ียงบำ้ น) ลกั ษณะควำมเชื่อ ๑. เพอ่ื ขอควำมคุ้มครองควำมปลอดภัย ใน ชีวติ และทรัพยส์ ิน ๒. เพอื่ เป็นกำรแก้ บนให้บำ้ นให้เมืองประจำปแี ละ ขอฝน ๓. ถือเป็นประเพณีของจงั หวัดหนองบัวลำภู ควำมสำคญั เนอ่ื งจำกเปน็ ประเพณีท่ีทำสืบทอดกนั มำแต่ ด้ังเดิม เพื่อขอควำมอย่เู ย็นเปน็ สขุ ของบ้ำนเมือง พิธกี รรม ๑. ประกอบพิธบี วงสรวง เซ่นไหว้ ซงึ่ ประกอบดว้ ย สุรำขำว หัวหมู เปด็ ไก่ และอำหำรหำร คำวหวำน ๒. ฟ้อนรำบวงสรวง สนกุ สนำนร่ืนเริง ดว้ ยดนตรพี นื้ บ้ำน พิณ แคน ๓. บำยศรีสู่ ขวัญ ให้แกส่ มำชกิ ผเู้ ขำ้ ร่วมพิธี

๑๙ ศูนยห์ ัตถกรรมปัน้ หมอ้ บำ้ นโคง้ สวรรค์ ศนู ยห์ ัตถกรรมปั้นหม้อบ้ำนโค้งสวรรค์ เปน็ หมบู่ ำ้ นท่ผี ลิตเครื่องปัน้ ดนิ เผำดว้ ยกรรมวธิ กี ำร ผลิตแบบด้งั เดิมอันมเี อกลกั ษณเ์ ฉพำะไม่เหมือนกับเครอ่ื งป้ันดินเผำทอี่ น่ื ๆ ไม่ว่ำจะเป็นวัตถุดบิ กระบวนกำรกรรมวิธีตำ่ งๆ หรือรปู แบบผลิตภณั ฑ์ซ่ึงหมบู่ ำ้ นแห่งนไี้ ด้ให้ควำมสำคัญกบั งำนฝมี ือช้นิ เอกนแี้ ละพิถีพิถนั เพอ่ื ให้เครือ่ งป้ันดินเผำแห่งน้คี งควำมเปน็ เอกลักษณ์และคุณภำพเปน็ กำรสรำ้ งควำม ประทบั ใจ ใหแ้ ก่ผูท้ ่มี ำเข้ำชมและเลือกซอ้ื โดยผลิตภัณฑ์เครื่องปั้นดินเผำต่ำงๆนน้ั มวี ำงจำหนำ่ ยทงั้ รมิ ทำงและในบรเิ วณหมบู่ ำ้ น ซึ่งผมู้ ำเยือนสำมำรถเลอื กชมและเลือกซื้อเครื่องปน้ั ดินเผำทมี่ ีใหเ้ ลอื ก มำกมำยหลำยประเภท ไมว่ ำ่ จะเปน็ กระถำงต้นไม้หลำกหลำยขนำดดว้ ยกัน หรือว่ำจะเป็นรปู ปนั้ ตกุ๊ ตำดนิ เผำเอำไว้ประดบั ตกแตง่ สวน แจกนั อำ่ ง ครก เป็นต้น ศนู ย์หตั ถกรรมป้นั หมอ้ บ้ำนโค้งสวรรค์ แหง่ นต้ี ้งั อยู่ทบี่ ้ำนโค้งสวรรค์ ตำบลโนนทนั อำเภอเมือง จังหวดั หนองบวั ลำภู 39000 โดยจะเปดิ ให้ สำมำรถเข้ำชมไดใ้ นระหว่ำงเวลำ 08.00 - 18.00 น. กำรเดนิ ทำง หมูบ่ ้ำน หตั กรรมปนั้ หม้อบำ้ นโคง้ สวรรค์ ตำมทำงหลวงหมำยเลข 210 หำ่ งจำกตวั เมือง หนองบัวลำภูไปทำงจังหวัดอุดรธำนีประมำณ 17 กิโลเมตรใช้เวลำในกำรเดินทำงประมำณ 20 นำที เปน็ หม่บู ำ้ นท่ผี ลติ เครื่องปั้นดินเผำด้วยกรรมวิธกี ำรผลติ แบบด้งั เดมิ หรอื สำมำรถใช้บริกำรรถโดยสำร ประจำทำงสำยหนองบัวลำภู-อดุ รธำนีต้งั อยู่ที่ หมทู่ ี่ 3 บำ้ นโคง้ สวรรค์ ตำบลโนนทัน อำเภอเมือง หนองบวั ลำภู

๒๐ กลุ่มทอผำ้ ไหมบำ้ นกดุ แห่ วันเปดิ ทำกำร: ทุกวนั เวลำเปิดทำกำร: 08.00 - 17.00 น. กลุ่มทอผ้ำไหมบ้ำนกุดแห่ ผำ้ ไหมจำกกล่มุ สตรีทอผำ้ ขดิ ไหม บำ้ นโพธคิ์ ำ ตำบลกดุ แห่ อำเภอ นำกลำง เปน็ ผ้ำไหมทโี่ ดง่ ดังระดบั ประเทศ เพรำะเป็นผ้ำไหมท่ไี ดร้ บั รำงวลั ระดับประเทศมำกมำย และเป็นผลิตภัณฑด์ ีเด่นระดับ 5 ดำวของภำคอีสำน มีหลำยลำย เชน่ ลำยดอกพิกลุ ลำยหวั นำค ลำย กุญแจจีน ลำยอินถวำ เปน็ ต้น กลุ่มสตรีทอผ้ำไหมมีนำงลำดวน นนั ทะสุธำ เป็นประธำนกลุ่ม ผสู้ นใจ สอบถำมไดท้ โี่ ทร. 0 4235 9370, 08 7219 8231 กำรเดนิ ทำง จำกตวั เมืองหนองบวั ลำภถู งึ ที่วำ่ กำรอำเภอนำกลำง ประมำณ 35 กิโลเมตร ตอ่ มำที่แยก บำ้ นหนองด่ำน 2 กิโลเมตร แล้วเล้ียวขวำเขำ้ บ้ำนกดุ แหป่ ระมำณ 3 กิโลเมตร

๒๑ กำรจัดกำร กลุม่ ทอผ้ำไหมจดั ตง้ั ขึน้ เมือ่ ปี พ.ศ.2526 เร่ิมจำกมรี ำษฎรบ้ำนกุดแห่มโี อกำสเข้ำเฝ้ำรับ เสด็จสมเดจ็ พระนำงเจ้ำพระบรมรำชินีนำถ ในวโรกำสทเ่ี สดจ็ วดั ถ้ำกลองเพล อ.เมือง จ.หนองบวั ลำภู โดยรำษฎรได้ถวำยผ้ำขดิ ไหมซึง่ เป็นผลิตภณั ฑพ์ ้นื บำ้ นของตำบลกุดแห่ และพระองค์ท่ำนทรงรบั เข้ำ เป็นสมำชกิ ศนู ยส์ ่งเสรมิ ศลิ ปำชีพพเิ ศษและกำรสนับสนุนเงินทุน 15,000 บำท จำนวน 3 คน ประกอบกบั รำษฎรบ้ำนกุดแห่มพี ื้นฐำนกำรทอผ้ำพ้ืนเมืองอย่แู ล้ว ตอ่ มำได้มีสว่ นรำชกำรไดเ้ ข้ำให้กำร สนับสนุน เชน่ สำนักงำนพฒั นำชุมชนอำเภอเหลำ่ กำชำดจังหวัดเริ่มกอ่ ตั้งกลุ่มมีสมำชกิ 3 กำรรวมกลุ่ม ดำเนนิ กำรในรปู แบบคณะกรรมกำร แบง่ หนำ้ ทค่ี วำมรับผิดชอบออกเป็นฝำ่ ยตำ่ งๆ เช่น ฝำ่ ย อำนวยกำร ฝ่ำยกำรตลำด ฝ่ำยบัญชี โดยเลือกตั้งจำกกลุม่ และองคก์ ำรในตำบล หมูบ่ ำ้ นหตั ถกรรมจักสำนกระติบต้นคล้ำ วันเปดิ ทำกำร: ทุกวัน เวลำเปดิ ทำกำร: 08.00 - 17.00 น.

๒๒ หมู่บำ้ นหตั ถกรรมจกั สำนกระติบตน้ คลำ้ กระตบิ ข้ำวเหนยี วที่พบเหน็ กนั บอ่ ย ๆ ซึ่งสำมำรถ เกบ็ ขำ้ วเหนยี วให้อยู่ได้นำนน้ี เป็นผลงำนจำกภมู ปิ ัญญำของชำวบำ้ นห้วยฮอก - นำฝำย ซึ่งมอี ำชีพจัก สำนกระติบขำ้ วดว้ ยต้นคลำ้ ท่ำนใดอยำกเลือกซื้อกระตบิ ข้ำวเหนียวอย่ำงดี และสมั ผัสกับควำมอบอนุ่ ของชำวบำ้ น ท่บี ้ำนฮอก - นำฝำย กำรเดนิ ทำง เสน้ ทำงกำรเดินทำง กโิ ลเมตรที่ 8 ทำงหลวงสำยศรบี ุญเรือง - ภูเวียง (จ.หนองบัวลำภู อ.ศรี บุญเรอื ง) กำรจดั กำร กลมุ่ สำนกระตบิ ข้ำวคล้ำ มีจุดเริ่มตน้ จำกกลุ่มสตรีได้รับงบประมำณสนับสนุนจำกสำนักงำน พัฒนำชมุ ชนอำเภอศรบี ญุ เร่ือง 25,000 บำท ในกำรดำเนินกำรกองทุนปุ๋ยของกล่มุ สตรี เมือ่ ครบ 1 ปี คณะกรรมกำรกล่มุ สตรจี ึงมีมตใิ นทีป่ ระชมุ กำรซ้อื คล้ำใหส้ มำชกิ เพ่ือสำนกระตบิ ข้ำว ซ่งึ เป็นกำรสบื ทอดศิลปะจกั รสำนพน้ื บ้ำน ไดด้ ำเนินกำรมำจนถึงปจั จบุ ันจนกลำยเป็นผลติ ภัณฑ์ หนง่ึ ตำบลหนง่ึ ผลติ ภณั ฑ์ 5. กำรศกึ ษำของจังหวัด สถำบนั อดุ มศกึ ษำ วทิ ยำลัยชุมชนหนองบัวลำภู วทิ ยำลัยชุมชนหนองบวั ลำภู เป็นสถำบนั อุดมศึกษำในสังกดั สำนกั งำนบรหิ ำรงำนวิทยำลยั ชุมชน สำนกั งำนคณะกรรมกำรกำรอุดมศึกษำ กระทรวงศึกษำธิกำร จดั กำรศึกษำในระดับ อนปุ รญิ ญำ และหลักสตู รระยะสัน้ วทิ ยำลัยชุมชนหนองบัวลำภู จัดตัง้ ข้นึ ตำมมตคิ ณะรฐั มนตรีวนั ท่ี 19 กมุ ภำพันธ์ พ.ศ. 2545 พร้อมกบั วทิ ยำลยั ชมุ ชนอีก 9 แหง่ ทั่วประเทศ เม่ือวนั ที่ 17 เมษำยน พ.ศ. 2545 โดยกำรคัดเลือก

๒๓ วิทยำลัยเทคนคิ หนองบวั ลำภู ใหท้ ำหนำ้ ท่ีวทิ ยำลัยชมุ ชนควบคู่ไปกบั ภำรกิจเดิม ปัจจุบันใช้สถำนที่ ของศูนย์รำชกำรจังหวัดหนองบัวลำภู อำเภอเมือง จังหวัดหนองบัวลำภู เป็นสถำนทที่ ำกำรของ วิทยำลัยฯ หนว่ ยจดั กำรศกึ ษำ วิทยำลัยชมุ ชนหนองบวั ลำภู มกี ำรจดั กำรเรยี นกำรสอนในหน่วยจดั กำรศกึ ษำของวทิ ยำลยั จำนวน 12 แหง่ ไดแ้ ก่ 1. หนว่ ยจัดกำรศึกษำวิทยำลัยเทคนิคหนองบวั ลำภู 2. หนว่ ยจดั กำรศกึ ษำวทิ ยำลยั กำรอำชพี ศรบี ุญเรอื ง 3. หน่วยจดั กำรศึกษำเทศบำลเมืองหนองบัวลำภู 4. หน่วยจดั กำรศึกษำโรงเรยี นคำแสนวทิ ยำสรรค์ 5. หนว่ ยจัดกำรศึกษำโรงเรียนนำวงั ศกึ ษำวิช 6. หนว่ ยจัดกำรศกึ ษำโรงเรยี นสวุ รรณคหู ำพยิ ำสรรค์ 7. หน่วยจดั กำรศึกษำโรงเรยี นโนนสงั 8. หนว่ ยจดั กำรศกึ ษำเทศบำลตำบลโนนสงั 9. หนว่ ยจดั กำรศึกษำบำ้ นพร้ำว 10.หนว่ ยจัดกำรศกึ ษำบ้ำนโนนสมบูรณ์ 11.หน่วยจัดกำรศกึ ษำองคก์ ำรบรหิ ำรสว่ นตำบลบำ้ นหนองห้ำ 12.หนว่ ยจัดกำรศกึ ษำเทศบำลตำบลนำกลำง 13.หนว่ ยจัดกำรศกึ ษำสถำนีตำรวจภธู รศรีบุญเรอื ง 14.หนว่ ยจัดกำรศึกษำเทศบำลตำบลกุดดินจ่ี 15.หน่วยจัดกำรศกึ ษำองค์กำรบรหิ ำรสว่ นตำบลโนนทัน 16.หนว่ ยจัดกำรศึกษำศนู ย์พฒั นำเครอื ขำ่ ยไหมฝ้ำย นอกจำกนย้ี งั มสี ถำบันอุดมศึกษำของรฐั อนื่ ๆ คือ  มหำวิทยำลัยรำมคำแหง สำขำวิทยบรกิ ำรเฉลิมพระเกียรติ จงั หวดั หนองบวั ลำภู  มหำวิทยำลยั มหำมกุฏรำชวทิ ยำลัย วิทยำเขตอีสำน ศนู ย์กำรศกึ ษำหนองบัวลำภู  มหำวทิ ยำลัยสโุ ขทยั ธรรมำธิรำช ศูนยก์ ำรศกึ ษำหนองบวั ลำภู  มหำวทิ ยำลัยสวนดสุ ิต ศูนยก์ ำรศกึ ษำหนองบวั ลำภู  มหำวิทยำลัยรำชภัฏสวนสนุ ันทำ ศูนยก์ ำรศึกษำหนองบัวลำภู  มหำวิทยำลัยรำชภัฏเลย ศนู ยก์ ำรศึกษำหนองบัวลำภู

๒๔  วทิ ยำลยั เทคนิคหนองบัวลำภู  วทิ ยำลัยกำรอำชีพศรีบญุ เรือง สถำบนั อดุ มศึกษำเอกชน วทิ ยำลัยพชิ ญบณั ฑิต วทิ ยำลัยพิชญบัณฑิต (อังกฤษ: Pitchayabundit College) เปน็ สถำบันอดุ มศึกษำเอกชนใน ประเทศไทย ตัง้ อยทู่ ี่อำเภอเมืองหนองบัวลำภู จงั หวดั หนองบัวลำภู กอ่ ต้ังขึน้ เมื่อปี พ.ศ. 2551 นบั เปน็ สถำบันอดุ มศึกษำเอกชนแหง่ แรกของจงั หวดั หนองบัวลำภู คณะ วิทยำลัยพิชญบณั ฑิต เปดิ ทำกำรสอนในระดบั ปริญญำตรี เมอ่ื ปี พ.ศ. 2551 นบั เป็นสถำบนั เอกชนแห่งแรกในจังหวัดหนองบัวลำภู โดยเปดิ ทำกำรสอนใน 5 คณะวิชำ ได้แก่ คณะบริหำรธุรกิจ - สำขำวชิ ำคอมพิวเตอร์ธรุ กิจ - สำขำวชิ ำกำรจดั กำร

๒๕ - สำขำวิชำกำรบัญชี - สำขำวชิ ำกำรตลำด คณะรัฐศำสตรแ์ ละนติ ิศำสตร์ - สำขำวชิ ำรฐั ประศำสนศำสตร์ - สำขำวชิ ำนติ ศิ ำสตร์ - คณะวิทยำศำสตร์ - สำขำวิชำสำธำรณสขุ ศำสตร์ คณะวิศวกรรมศำสตร์ - สำขำวิชำวิศวกรรมไฟฟ้ำกำลัง คณะศึกษำศำสตร์ - สำขำวิชำกำรศึกษำปฐมวยั โรงเรยี นในจงั หวัดหนองบวั ลำภู ประวตั โิ ดยยอ่ โรงเรียนหนองบัวพิทยำคำรเป็นโรงเรียนมัธยมศึกษำขนำดใหญพ่ ิเศษ สังกัดกรมสำมัญศึกษำ กระทรวงศึกษำธิกำร ตง้ั อยคู่ ุ้มศรีสง่ำเมือง ถนนยุทธศำสตร์ อดุ รธำนี-เลย เขตเทศบำลเมอื ง หนองบวั ลำภู อำเภอเมือง จงั หวัดหนองบัวลำภู ไดร้ บั อนมุ ัติให้จดั ตั้งเม่ือวนั ท่ี ๓ เมษำยน ๒๕๑๔ รบั สมัครนักเรียนสหศึกษำเปิดสอนระดบั มธั ยมศึกษำ ในปีแรกๆ อำศยั เรียนที่โรงเรียนหนองบัวลำภู ซง่ึ เป็นโรงเรยี นประถมศกึ ษำสังกัดกรมสำมัญศึกษำในสมยั นั้น อำคำรถำวรหลังแรกของโรงเรียนสร้ำงขน้ึ เมอื่ ปี ๒๕๑๖ (ปจั จบุ นั คือ อำคำร ๓) เป็นอำคำรแบบ ๒๑๖ โดยในครง้ั แรกนน้ั มเี ฉพำะส่วนกลำงของ

๒๖ อำคำรจำนวน ๘ หอ้ งเรียน มีเน้อื ทที่ ั้งหมด ๓๔ ไร่ ครู-อำจำรย์ ๓ คน นักเรยี น ๙๐ คน ตอ่ มำ ภำยหลงั ไดต้ ่อเติมเตม็ รปู แบบและมีอำคำรหลังอ่นื ๆ เพ่ิมข้นึ มำ ในปีกำรศึกษำ ๒๕๑๘ กระทรวงศกึ ษำธิกำรได้ส่งั ยบุ และรวมโรงเรียนหนองบวั ลำภู สังกัด กองกำรประถมศึกษำ กรมสำมัญศึกษำ ซงึ่ มีอำณำเขตติดต่อกนั เปน็ โรงเรียนหนองบวั พทิ ยำคำร ทำให้ เนอื้ ทีเ่ พ่มิ เปน็ ๕๙ ไร่เศษ เมื่อวันท่ี ๑๒ พฤษภำคม ๒๕๑๘ มีครูอำจำรย์ รวม ๑๙ คน นักกำรภำรโรง ๒ คน โรงเรยี นได้เข้ำโครงกำร คมช รุน่ ที่ ๑๓ ในปี พ.ศ. ๒๕๑๙ และเปิดสอนระดับมัธยมศึกษำตอน ปลำยในปีกำรศึกษำ ๒๕๒๑ และปี ๒๕๓๕ ได้เข้ำรว่ ม โครงกำรขยำยโอกำสทำงกำรศกึ ษำ ก่อนกำรจัดต้งั จงั หวดั หนองบัวลำภมู ฐี ำนะเป็นโรงเรียนมัธยมศึกษำประจำอำเภอ หนองบัวลำภู จงั หวัดอดุ รธำนี เม่ือมีพระรำชบญั ญัตปิ ระกำศจดั ต้งั จงั หวัดหนองบวั ลำภู ณ วนั ท่ี ๑ ธันวำคม พ.ศ. ๒๕๓๖ โรงเรียนหนองบวั พทิ ยำคำรจึงมีฐำนะเปน็ โรงเรียนมัธยมศึกษำประจำจงั หวัด หนองบัวลำภู โรงเรียนหนองบวั พิทยำคำรเปิดสอน ต้งั แต่ระดบั ชน้ั มัธยมศึกษำปีที่ 1-6 จำนวน 87 ห้องเรียน เปน็ นักเรยี นประมำณ 3200 คน ลูกจำ้ งประจำ 12 คน ครูอำจำรย์ประมำณ 220 คน อำคำรสถำนท่หี อ้ งพักครู อำคำร 1 -อำคำรอำนวยกำร อำคำร 2 -ห้องวชิ ำกำร -กล่มุ สำระภำษำต่ำงประเทศ อำคำร 3 -กลุ่มสำระสงั คมศึกษำศำสนำและวัฒนธรรม อำคำร 4 -กลมุ่ สำระวทิ ยำศำสตร์ อำคำร 5 -กลุ่มสำระคณิตศำสตร์ -กลมุ่ กำรงำนอำชีพและเทคโนโลยี อำคำร 6 -กลมุ่ สำระภำษำไทย

๒๗ โรงเรียนฝ่ังแดงวิทยำสรรค์ โรงเรียนฝั่งแดงวิทยำสรรค์ ตั้งอยู่ที่ บำ้ นสุขสำรำญ หมทู่ ่ี 16 ตำบลฝั่งแดง อำเภอนำกลำง จังหวัดหนองบวั ลำภู มีเนอ้ื ที่ 29 ไร่ ซึ่งสภำตำบลฝง่ั แดง รว่ มกับนำยสมใจ แก้วทะชำติ ไดบ้ รจิ ำคให้ ตำมทม่ี ติของสภำตำบลฝัง่ แดง เมื่อวนั ท่ี 22 เมษำยน พ.ศ. 2537 ปีกำรศกึ ษำ 2537 โรงเรียนคำ แสนวทิ ยำสรรค์ ได้แต่งต้ังวำ่ ท่ี ร.อ. ประดษิ ฐ์ ศรีหร่ิง ตำแหนง่ อำจำรย์ 2 ระดบั 6 เป็นผู้ ประสำนงำน และ ได้ดำเนินกำรเพอื่ เปน็ สำขำของ โรงเรยี นคำแสนวิทยำสรรค์ จนกระทง่ั วนั ที่ 15 กรกฎำคม พ.ศ. 2537 กรมสำมัญศึกษำ โดยคำสั่งท่ี ศธ 0806/98883 ประกำศจดั ตง้ั ให้เป็น โรงเรยี นสำขำคำแสนวิทยำสรรค์ โดยเปดิ สอนครัง้ แรกในระดับช้ัน มัธยมศกึ ษำปที ่ี 1 มีนักเรียน จำนวน 65 คน ปกี ำรศกึ ษำ 2540 กระทรวงศึกษำธิกำร ได้ประกำศจัดตง้ั ให้เปน็ โรงเรียนเอกเทศ ในวันที่ 8 พฤษภำคม พ.ศ. 2540 โดย ฯพณฯ สุขวิช รังสติ พล รฐั มนตรีวำ่ กำรกระทรวงศกึ ษำธิกำร ให้ใชช้ อ่ื วำ่ โรงเรยี นฝ่งั แดงวิทยำสรรค์ และแต่งตั้งให้ วำ่ ทีพ่ นั ตรปี ระดิษฐ์ ศรีหริง่ ดำรงตำแหนง่ ครูใหญ่ ตำม คำส่ังกรมสำมญั ท่ี 1783/2541 ลงวันที่ 11 สงิ หำคม พ.ศ. 2541 ปจั จบุ ัน โรงเรยี นฝง่ั แดงวิทยำสรรค์ สงั กดั สำนักงำนเขตพน้ื ท่กี ำรศึกษำมธั ยมศึกษำ เขต 19 สพฐ. กระทรวงศึกษำธกิ ำร จัดกำรเรยี นกำรสอนตั้งแตช่ ั้นมัธยมศกึ ษำปีท่ี 1 ถงึ มธั ยมศึกษำปที ่ี 6 เป็นเป็นโรงเรยี นสง่ เสรมิ สขุ ภำพระดบั เพชร และเป็นโรงเรียนต้นแบบ“หนึง่ อำเภอ หนึ่งโรงเรยี นในฝัน ”เป็นสถำนศึกษำพอเพยี ง และขณะนี้เตรยี มเปน็ โรงเรยี นมำตรฐำนสำกล

๒๘ 6. ประเพณี วฒั นธรรม ลักษณะเฉพำะถนิ่ จงั หวดั หนองบัวลำภเู ปน็ จงั หวดั หนึง่ ในภำคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ท่มี ั่งคั่งดว้ ยมรดกทำงศิลปะ และมรดกทำงวฒั ธรรมทีส่ งั่ สมตั้งแต่อดตี ถึงปัจจบุ นั เช่น กำรแตง่ กำยกำรปัน่ หม้อดินเผำ ภำษำ ประจำถนิ่ 1. กำรแต่งกำย ลักษณะกำรแตง่ กำยของชำวจังหวัดหนองบวั ลำภูในอดีต ผู้หญงิ สวมเส้อื ขำวเป็นพน้ื เบย่ี งแพร ส่วนผ้ำถุงจะเป็นผ้ำไหมหมขี่ ดิ มหี วั ซิน่ และตนี ซิ่นที่ทอ และหกู ถึงสำมหกู นำมำเยบ็ ติดปะต่อกันเรยี กวำ่ \"สำมทรวง\" มีกำรทัดดอกไม้สำหรับหญิงสำวผู้เฒำ่ ผู้ แกแ่ ลว้ แตจ่ ะใสอ่ ม้ (ตน้ อ้ม ใบมีกลิน่ หอม เม่อื นำใบมำเผำไฟพอลวก ๆ จะมีกลนิ่ หอม) ไวท้ รงผมมวย สงู หรือดอกทมุ่ ผู้ชำยสวมเส้ือสดี ำหรือสีหมอ้ นลิ (สคี รำมทำงเหนือเรียกหม้อฮ้อม) เป็นพืน้ ใสผำ้ โสร่งไหม มี กำงเกงหัวรดู เปน็ ผำ้ ชัน้ ในหรือใส่นงุ่ เลน่ ตำมบ้ำนเรอื นทว่ั ไป ลักษณะกำรแต่งกำยของชำวจังหวั ดหนองบัวลำภูปจั จบุ นั ผหู้ ญงิ วัยรนุ่ แต่งกำยตำมสมัยนิยมใส่ เส้ือยืดหรอื เสื้อเชริ ์ตแขนสั้นและแขนยำว กระโปรง หรอื กำงเกงขำส้ันหรอื ขำยำว หรือชดุ แซก มีเคร่อื งประดับต่ำงๆ เช่น สร้อยคอ แหวน ต่ำงหู กำไล แขน ฯลฯ นยิ มใส่รองเทำ้ หมุ้ ส้นเมื่อรว่ มกิจกรรมนอกบำ้ น ใสร่ องเท้ำมสี น้ เมื่อร่วมกิจกรรมรนื่ เริงและ สงั สรรค์ ผู้หญงิ สงู วัย แตง่ กำยดว้ ยเสอื้ ลำยปักตำ่ งๆ ทง้ั แขนส้ันและแขนยำว หรือเสือ้ เชริ ต์ แขนส้ันและ แขนยำว ใส่ผำ้ ซ่นิ ลำยตำ่ งๆ ของท้องถ่นิ หรือกำงเกงขำยำวพน้ื สีดำทั้งขำส้ันและแขนยำว ผู้ชำยวัยรุน่ แตง่ กำยดว้ ยเสื้อยืดหรือเสื้อเชริ ต์ แขนสั้นและแขนยำว ใส่กำงเกงขำสน้ั หรอื ขำยำว กำงเกง ยืนหรือกำงเกงสแล็ค ผ้ชู ำยสูงวยั แต่งกำยด้วยเส้อื ยืดหรอื เสอ้ื เชิรต์ แขนสน้ั และแขนยำว ใส่โสร่ง ผ้ำขำวม้ำ ใส่ กำงเกงขำส้ันหรือขำยำว กำงเกงยืนหรือกำงเกงสแล็ค 2. เครื่องปั้นดินเผำ เคร่อื งปน้ั ดินเผำ คือ เอำดินเหนยี วมำตแี ละปั้นเครื่องใช้ตำ่ งๆ ในชวี ิตประจำวนั และนำไปใช้ ในกำรประกอบพธิ กี รรมด้วย จงั หวดั หนองบวั ลำภมู ีมรดกทำงวัฒนธรรมเคร่ืองปั้นดินเผำมำตงั้ แต่กอ่ น ยคุ ประวตั ศิ ำสตร์ประมำณ 3,500 - 4,000 ปลี ว่ งมำแล้ว จำกกำรขุดคน้ โดยชำวบำ้ นก่อน

๒๙ พุทธศักรำช 2514 กรมศลิ ปกรขดุ คน้ เพ่ือกำรศกึ ษำในพุทธศักรำช 2538 ทป่ี ่ำพรำ้ ว บำ้ นกุดคำเมย ตำบลกดุ ดู่ และบ้ำนโนนกล้วย (ดอนกลำง) บ้ำนกดุ กวำงสร้อย อำเภอโนนสัง ปจั จบุ นั กำรปน้ั ดนิ เผำมี อยทู่ ่ีบ้ำนโคง้ สวรรค์ ตำบลโนนทัน อำเภอเมอื งหนองบวั ลำภู เครื่องป้ันดินเผำดงั กลำ่ วจะทำเพื่อใชใ้ น ชวี ติ ประจำวันมำกกวำ่ ทจี่ ะใช้ประกอบพธิ กี รรม ขนบธรรมเนยี ม จงั หวดั หนองบัวลำภูมีขนบธรรมเนียมควำมเป็นอยู่อยำ่ งชำวอีสำนทว่ั ๆ ไป แบบเรยี บง่ำย สว่ นมำกนบั ถือศำสนำพทุ ธ รอ้ ยละ ๙๙ ของประชำกรท้งั หมด สว่ นท่ีนบั ถอื ศำสนำอ่นื มบี ้ำงเล็กนอ้ ย ไดแ้ ก่ ศำสนำครสิ ต์ ร้อยละ ๐.๐๙ และ อสิ ลำมร้อยละ ๐.๐๓ ตำรำงแสดงกำรนบั ถือศำสนำของประชำกรในจังหวัดหนองบัวลำภู ที่มำ : สำนักงำนพระพทุ ธศำสนำจังหวดั หนองบัวลำภู ศิลปวฒั นธรรม จงั หวดั หนองบัวลำภมู ศี ลิ ปหตั ถกรรมและวัฒนธรรมกำรละเล่นพืน้ เมอื ง เชน่ - กำรทอผำ้ ไหม ผ้ำฝ้ำย หมขี่ ิด ซงึ่ ทอกันมำตั้งแตโ่ บรำณ โดยทอเป็นผ้ำขดิ หมอน ผ้ำตดั เสื้อ ตัดกระโปรง กล่องทชิ ชู และของใช้อื่นๆ - กำรทำเครื่องปัน้ ดินเผำ ป้นั รปู แบบตำ่ งๆ และทำลวดลำยเปน็ เคร่ืองใช้ เครอ่ื งประดับ ตกแตง่ อำคำรสถำนที่ โอง่ น้ำกำน้ำ หม้อดิน เตำไฟ กระถำงดอกไม้ แจกนั เปน็ ตน้ - เครือ่ งจักรสำน โดยใช้วตั ถุดิบจำกไม้ไผ่และเอำไปย้อมสี ทำเป็นกระติบข้ำว พัด ตะกรำ้ ของ ใช้ประจำครวั เรือน เปน็ ต้น

๓๐ - วัฒนธรรมกำรละเล่นพ้นื เมืองตำ่ งๆ เช่น โปงลำง ประกอบด้วยเครอื่ งดนตรี ประเภท แคน ซอ พิณ โปงลำง ฉงิ่ ฉำบ กลอง โหวด และกำรรำคองก้ำ ซึ่งเปน็ กำรร่ำยรำตำมจงั หวะเสียงกลองและ เสยี งเพลง เครื่องดนตรีที่เลน่ มกี ลอง ๒ หนำ้ จะนยิ มเล่นในเวลำกลำงคืน ประเพณที ้องถน่ิ 1. พธิ บี วงสรวงดวงพระวญิ ญำณสมเดจ็ พระนเรศวรมหำรำช ช่วงเวลำ จัดพิธบี วงสรวงฯ และผนวกเข้ำกบั งำนกำ ชำดหนองบัวลำภู เปน็ ประเพณี ระหว่ำงวนั ท่ี ๒๕ - ๓๑ มกรำคม ของทุกปี ควำมสำคัญ ๑. เพือ่ เตือนสติคนรนุ่ หลงั ๒. เพอื่ น้อมรำลึกถงึ พระมหำกรุณำธคิ ุณ ของสมเดจ็ พระนเรศวรมหำรำช ๓. ถอื เปน็ ประเพณีของจงั หวัด หนองบวั ลำภู ๔. พระบำทสมเดจ็ พระ เจำ้ อยูห่ วั รัชกำลที่ ๙ เสด็จมำเป็นองค์ ประธำนเปิด เมื่อวนั ท่ี ๒๕ มกรำคม ๒๕๑๑ (ครั้งแรก )

๓๑ พธิ กี รรม ๑. จัดขบวนแห่เทดิ พระเกียรติสมเดจ็ พระ นเรศวรมหำรำชจำกหนว่ ยงำน และอำเภอต่ำงๆ ๒. จัดประกอบพธิ สี งฆ์ ๓. จัดพิธปี ระกำศรำช ดดุ ี ๔. จัดพธิ ีบวงสรวงสังเวยและ รำบวงสรวง สำระ เพอ่ื น้อมรำลึกถงึ พระมหำกรุณำธคิ ุณ ของสมเดจ็ พระนเรศวรมหำรำช ๒. งำนขึ้นเขำไหว้พระถ้ำเอรำวณั เป็นงำนประจำปีของชำวอำเภอนำวงั จัดขนึ้ ระหว่ำงวันท่ี ๑๒ -๑๔ เมษำยนของทุกปี กจิ กรรมท่ีสำคญั ได้แก่ กำรทำบุญตักบำตร พธิ ีรดน้ำดำหวั กำรประกวดร้องเพลง กำรประกวดนำง สงกรำนต์ (เทพีนำงผมหอม) และกำรประกวดผลติ ผลทำงกำรเกษตร ๓. งำนประเพณีสงกรำนต์ เป็นงำนประเพณีทอ้ งถน่ิ ของจงั หวัด จัดขึน้ ในวันที่ ๑๓ เมษำยนของทุกปี กิจกรรมทสี่ ำคัญ ไดแ้ ก่ กำรทำบญุ ตกั บำตร กำรประกวดควำมสวยงำมของรถขบวนแห่และนำงสงกรำนต์ กำรฟ้อนรำ ตำมจังหวะดนตรีแบบอสี ำน กำรสรงนำ้ พระ กำรรดนำ้ ขอพรผู้ใหญผ่ ้สู งู อำยุ และกำรเล่นสำดน้ำผคู้ น ทั่วไป ๔. งำนบญุ บัง้ ไฟ เป็นงำนประเพณีท้องถนิ่ ของจงั หวัด มกี ำรประกวดรถขบวนแห่บ้ังไฟซง่ึ ประดับตกแต่งอย่ำง สวยงำม กำรแขง่ ขน้ั จดุ บง้ั ไฟจะจัดขนึ้ ภำยในเดือน ๖ หรือเดือนพฤษภำคมของทุกปี

๓๒ ๕. งำนประเพณลี อยกระทง เป็นงำนประจำปีท้องถน่ิ ทยี่ ดึ ถอื ปฏิบัตสิ ืบเนื่องมำแต่โบรำณ จดั ขึน้ ในวันขึ้น ๑๕ คำ่ หรือวนั เพญ็ เดือนสบิ สองของทกุ ปี มีกจิ กรรมที่สำคญั เชน่ กำรประกวดขบวนแห่กระทงและนำงนพมำศ กำรจัดทำกระทงตกแต่งดว้ ยวัสดสุ ตี ่ำงๆ และประดับด้วยไฟแสงสโี ชวก์ ลำงนำ้ มกี ำรเปิดเพลงลอย กระทงเพ่ิมบรรยำกำศในช่วงงำน กำรจุดพุดอกไม้ไฟ และกำรจดุ โคมไฟลอยขน้ึ สู่ทอ้ งฟ้ำ กำรลอย กระทงและอธษิ ฐำนขอสงิ่ ที่ตนปรำรถนำ ลอยเพอื่ กำรสะเดำะเครำะห์ หรือลอยเพ่ือขอขมำน้ำที่ มนุษยไ์ ด้ท้ิงสงิ่ ปฏิกลู ลงในน้ำตำมควำมเชอ่ื ของแต่ละคน ๖. งำนสัปดำหเ์ ท่ยี วพพิ ธิ ภัณฑ์ฟอสซิลไดโนเสำร์และหอยหิน ๑๕๐ ล้ำนปี หรืองำนเทีย่ วหอยหนิ - กนิ ลำไย จดั เป็นประจำทุกปเี พื่อสง่ เสริมกำรท่องเท่ยี วและกระจำยรำยไดม้ ำสู่ท้องถน่ิ จดั ข้ึนทบ่ี ริเวณ ลำนค้ำชมุ ชนบำ้ นหว้ ยเดื่อ และพิพิธภัณฑ์ฟอสซิลและหอยหิน ๑๕๐ ลำ้ นปี ตำบลโนนทนั อำเภอ เมือง จงั หวัดหนองบวั ลำภู มีกิจกรรมที่น่ำสนใจคือ กำรแข่งขนั กีฬำพนื้ บ้ำน กิจกรรมท่องเทย่ี วเชงิ เกษตรกรรม และกำรท่องเทย่ี วเชงิ นเิ วศน์ ตลำดนัดจำหน่ำยผลไม้ เช่น ลำไย ขนนุ กำรจัดจำหนำ่ ย สนิ คำ้ ของท่รี ะลึก กำรเที่ยวชมอทุ ยำนหอยหิน ๑๕๐ ลำ้ นปี และกำรประกวดอำหำร นทิ ำน/ตำนำน

๓๓ ตำนำนน้ำตกเฒ่ำโต้ เนอื้ เรอื่ ง ตำนำนนำ้ ตกเฒ่ำโต้เขยี นเป็นกลอนอสี ำน ให้ได้ ศึกษำดังน้ี \" เนนิ กำรกำลก่อน ย้อน รอบถอยหลงั ครั้งหนึ่งเฒ่ำโต้ คนโตถน่ิ น้ี มศี ักดิ์มีศรี เป็นทรี่ จู้ ัก สำว เคยคุน้ มคี ุณธรรม จำใจเดนิ ป่ำ พรำนไพรพนำ หำ เลยี้ งชีวิตคิดอยำกท่องเทย่ี ว เลีย้ วและชมเขำ พบ สำวเลี้ยงสตั วล์ ดั และเลม่ หญำ้ อยูก่ ลำงไพรพนำ ปนี ผำหำหน่อไม้ ไดเ้ รียนลอ่ ต่อรัก ฮักชวน สนกุ ทุก คนเฮฮำ ตำมประสำชำวดง นวลอนงคเ์ อ่ย เอ้อื น กบั เพ่ือนสองคน ดลใจให้ท้ำทำย หมำย เป็นคคู่ รอง ถ้ำเฒำ่ โตห้ มำยปอง ใหก้ ระโดดเหว ลึก ถ้ำแม้นปลอดภยั ได้เมียดังใจนึก ตำ เฒ่ำจงึ ตั้งท่ำ เลยผวำ กระโดด โลดแลน่ ตกผำ เพรำะด้ำมพร้ำสะพำย ดันกำยกระทุ้งดิน กระแสสนิ พดั พำ ตำเฒำ่ ตกอบั หว่ำงกลำงไพรพฤกษ์ ลอด ตำยมำ รสู้ ึกวำ่ ตนปลอดภัย จึงได้ทวง สัญญำ สองแม่กำนดำ จงึ มอบกำยำ เป็นเมียตำเฒำ่ เฝำ้ ปรนนิบัติ ประวัติมีมำ ใหส้ มญำน้ำตกเฒำ่ โต้ แหง่ นี้ แหง่ นี้พึง่ ฉงน \" นำ้ ตกเฒ่ำ โต้ ตัง้ อย่บู ริเวณไหลเขำภูพำน ห่ำจำกตวั เมืองหนองบัวลำภู ไปจังหวดั อดุ รธำนี ประมำณ ๒ กโิ ลเมตร บนเสน้ ทำงหลวงแผ่นดินหมำยเลข ๒๑๐ (อุดรธำนี - หนองบังลำภู - เลย) อยู่ บริเวณเดยี ว กบั ศำลปู่หลบุ คติ / แนวคดิ ๑. คำมัน่ สญั ญำ แสดงให้เห็นถงึ ควำมตง้ั ใจ /มงุ่ ม่นั ๒. ควำมจรงิ ใจและ กำรรักษำสัตย์จะของผูค้ น ๓. กำร ท้ำทำย บำงสิง่ บำงอย่ำงคงไม่ควร หรอื ต้อง วำงเง่ือนไข จะใชไ้ ดบ้ ำงกรณีเท่ำนั้น

๓๔ กำรละเล่นพื้นบ้ำน รำวงโบรำณ หรอื รำวงคองก้ำ อปุ กรณ์และวธิ เี ลน่ ชำย -หญิง จบั กนั เปน็ คแู่ ล้วรำ่ ยรำตำม จังหวะเสียงกองและเพลงประกอบ กำรร่ำยรำท่ีเปน็ จุดเดน่ หรอื เอกลักษณค์ ือ กำรยกั ไหล่ และกำร เวย่ี งสะโพก ทง้ั ชำยและหญงิ ส่วนดนตรีท่ีใช้ ประกอบกำรรำ่ ยรำที่สำคัญคือ กลอง ๒ หนำ้ โอกำสหรอื เวลำที่เลน่ นยิ มเล่นในเทศกำลสำคญั ระหวำ่ งเดอื น มีนำม - เมษำยน ซ่ึงเปน็ ช่วงจำกกำรว่ำงเว้นจำก กำรเกบ็ เก่ียว นยิ มเลน่ (สว่ นมำก) ในเวลำกลำงคนื หรือเล่นสมโภชในงำนบุญต่ำงๆ คณุ ค่ำ / แนวคดิ / สำระ สถำนกำรณ์กำรเมือแต่ละยุคสมัยจะมีอิทธิ พลต่อชวี ิตควำมเป็นอยขู่ องคนในสงั คม แม้ กระทั่งกำรละเล่น จะสงั เกตไดจ้ ำกเน้อื เพลงโดยทวั่ ไป ท่สี ะทอ้ นชีวิตควำมเป็นอยู่ กำรดำเนินชีวติ หรื แม้ กำรกลำ่ วถึงผนู้ ำประเทศ กำรกล่ำวถงึ ผนู้ ำ ในยุคจอมพลแปลก พิบูลยส์ งครำม เปน็ ต้น ๑. เพ่ือเป็นกำรนันทนำกำรในกลมุ่ ชมุ ชน และ หมบู่ ำ้ น ๒. เพ่อื ผอ่ นคลำย ยำมว่ำงจำก กำรทำนำ ทำไร่ ๓. เพอ่ื ควำมบันเทงิ

๓๕ ๔. สะทอ้ นชวี ติ ควำมเป็นอยู่ของกลุม่ คน, สังคมและชุมชน ประวัติและควำมเป็นมำของรำวงคองกำ้ ในระหวำ่ งสงครำมมหำเอเชียบูรพำ (พ.ศ.๒๔๘๔-๒๔๘๘) ทำให้ประเทศไทยตกอยูใ่ นภำวะ ขำ้ วยำกหมำกแพง สบั สน และกำลังเผชญิ หนำ้ อยู่กับกำรคุกคำมท้งั ทำงแสนยำนภุ ำพและวัฒนธรรม รฐั บำลจอมพล ป.พิบูลย์สงครำม ซ่งึ ไดเ้ ตรยี มตวั รบั มือกับสถำวะเช่นนี้มำก่อนแลว้ ด้วยกำรประกำศ กำรเตรียมพร้อมทง้ั ทำงด้ำนเศรษฐกิจ กำรคมนำคม กำรค้ำ ตลอดจนควำมเปน็ อยู่แบบ “พอเพยี ง” รวมไปถึงเปลีย่ นแปลงวัฒนธรรมขนำนใหญ่ เพอ่ื สร้ำงกำหนดกฎเกณฑ์ ใหข้ ำ้ รำชกำรและประชำชน ถือปฎิบัติอยำ่ งมีแบบแผน ตั้งแต่กำรสวมหมวก สวมเกือกและกำรใชภ้ ำษำ ทั้งหมดน้ีเพอ่ื ให้คนในชำติ ดมู อี ำรยธรรม ไมแ่ ตกตำ่ งไปจำกกำรปฏิวตั วิ ฒั นธรรมในสมัยของรชั กำลท่ี ๕ เท่ำใดนกั แต่ดูเหมือนมี ส่งิ หนง่ึ ท่ีจะแปลกแยกออกมำ จนทำให้เกดิ ข้อสงสยั วำ่ ทำ่ นผูน้ ำกำหนดข้ึนมำทำใมคือ “รำวง” ท้ังท่ีดู จะไม่ “สำกล” เท่ำไหร่ ท้งั นี้ต้องย้อนกลับไปในยุคน้ัน ซ่งึ ประชำชนท้ังอดอยำกทัง้ เครียด ทง้ั ยงั ต้อง คอยหลบระเบิด ทีม่ ำทกั ทำยอยูเ่ สมอๆ ญป่ี ุน่ เองกเ็ ต็มบำ้ นตม็ เมืองไปหมด น่ีเองที่ทำให้ประชำชนหัน มำคลำยเครียดดว้ ยกำร “รำโทน” ท่ำนผ้นู ำจอมพล ป. พิบูลย์สงครำม อำศัยแนวคดิ ทว่ี ่ำเม่ือ แสนยำนภุ ำพส้ไู ม่ได้ กต็ ้องสกู้ ันดว้ ยวฒั นธรรม จงึ กำหนดใหก้ ำรรอ้ งรำทำเพลงในลกั ษณะน้ี เปน็ กำร บำรงุ ขวญั รำษฎรเพ่ือมิให้หวำดหวน่ั ทุกข็รอ้ นจนเกินไป ผลพลอยได้ก็คือ ทำให้ญปี่ นุ่ เองเห็นวำ่ คน ไทยไม่ได้วติ กกังวลอะไรนกั กับกำรยดึ บ้ำนยดึ เมืองในครัง้ น้ี ถือเปน็ กำรลดควำมตึงเครียดให้กับทัง้ สอง ฝ่ำย เมือ่ กำหนดออกมำเป็นนโยบำยแลว้ กต็ อ้ งทำใหเ้ ป็นแบบแผนขนึ้ มำ งำนนตี้ กเป็นของนำย ธนติ อยู่โพธ์ิ อธบิ ดีกรมศิลปำกรสมัยนน้ั ซ่งึ ได้เขียนไว้ในคำนำหนังสอื รำวงกรมศิลปำกร สรปุ ควำมวำ่ ชำวบำ้ นในพระนครและธนบุรพี ำกันนยิ ม “รำโทน” กนั อยู่ทั่วไปแลว้ แต่เปน็ กำรรำแบบชำวบำ้ นเอำ สนุกเข้ำวำ่ ทำงกำรจึงไดม้ อบหมำยให้กรมศิลปำกรพจิ ำรณำกำรปรบั ปรุงเล่นรำโทนเสยี ใหม่ในปี พ.ศ. ๒๔๘๗ โดยนำเอำแบบฉบบั ของนำฎศิลป์ไทยมำทำใหง้ ดงำมและมีแบบแผนย่ิงข้ึน เชน่ สอดสร้อย มำลำ ชกั แป้งแต่งหนำ้ เป็นต้น โดยถือเอำทำ่ เหลำ่ น้ีเป็น “แม่ท่ำ” นอกน้นั ผู้รำสำมำรถดัดแปลงเอำ ตำมถนดั แล้วเปลีย่ นช่อื เรยี กเสียใหม่วำ่ “รำวง” เพรำะผ้รู ำมกั รำเลน่ กนั เคล่อื นไปรอบๆ เปน็ วงกลม นีค่ ือท่ีมำของรำวงมำตรฐำนท่ีเรำรู้จักกัน บุคคลสำคญั อกี ทำ่ นหน่ึงท่ีเข้ำมำมีบทบำทในกำรสรำ้ งวฒั นธรรมคอื ท่ำนผหู้ ญงิ ละเอยี ด ภรรยำทำ่ นผูน้ ำนัน่ เอง ถึงกบั แตง่ เพลงรำวงไวไ้ ม่น้อย เพรำะทำ่ นมีฝีไม้ลำยมือในกำรแตง่ กลอนทดี่ ีคน หนึง่ สมกบั เปน็ หนงึ่ ในสกุล “พันธ์กุ ระวี” เพลงท่เี รำรู้จักกันดคี อื ดอกไม้ของชำติ หญงิ ไทยใจงำม ดวง จนั ทรว์ ันเพ็ญ เปน็ ตน้ เพลงท่ีท่ำนแตง่ ไว้ไดร้ บั ควำมนยิ มในหมู่นกั รำเป็นอย่ำงมำก แตท่ ี่น่ำแปลกใจ อย่ำงยิ่งคอื มือขวำทำงดำ้ นวัฒนธรรมของทำ่ นผู้นำอยำ่ ง หลวงวิจติ รวำทกำร กับไมร่ ้จู ักกำรรำวง แมแ้ ตน่ ้อย เพรำะขณะที่มีนโยบำยนี้ ทำ่ นเองไปเป็นทูตอยู่ญีป่ ่นุ จนกระท่ังถูกอเมริกนั จับและมำรจู้ ัก กำรรำวงเอำในคุกทีป่ ระเทศไทย เมอื่ ไดย้ นิ นกั โทษร้องรำกัน ดงั ปรำกฏในบันทึกของท่ำน “ อังคำรที่

๓๖ ๒๑ มนี ำคม...เมอื่ คนื ได้ยนิ เสียงรอ้ งเพลงซ่ึงแปลกหูมเี สยี งกลองตีเป็นจงั หวะ ถำมคนเฝ้ำหน้ำห้องเขำ บอกวำ่ น่ีคือ รำวง เรำไม่เคยรจู้ ักรำวง” เมอ่ื กำรรำวงเป็นทีน่ ิยม กเ็ ทำ่ กับเป็นกุศโลบำยของ จอมพล ป. พบิ ลู ยส์ งครำม ในกำรบำรุง ขวญั ของรำษฎรประสบควำมสำเร็จ ซ่ึงหน่วยงำนท่สี นองนโยบำยเปน็ อนั ดบั แรก ก็คอื หน่วยงำนของ รัฐ ถงึ กับกำหนดใหว้ ันพธุ ครึง่ วนั หยดุ รำชกำรมำรำวงกนั เลยทีเดียว จะเห็นไดว้ ่ำกำรดำเนนิ นโยบำย ต่ำงๆ ของผูน้ ำในสมยั ท่ีชำติประสบปัญหำ จำเป็นอย่ำงยิง่ ที่จะต้องคดิ ควำมสร้ำงสรรคแ์ ละกลำ้ กระทำ ไม่วำ่ นโยบำยน้ันๆ จะส่งผลเพยี งน้อยนิดก็ตำม ยงั ดีกวำ่ นโยบำยทีส่ วยหรแู ต่ไม่ไดส้ ่งผลในทำง สรำ้ งสรรคใ์ หก้ บั ประชำชนเลย โดยเฉพำะทำงดำ้ นจติ ใจ ซึง่ ผู้นำนอ้ ยนักจะใหค้ วำมสำคัญ (ปรำมินทร์ เครือทอง, ๒๕๔๔ : ๙๖-๙๗) คนไทยในสมยั กรงุ ศรอี ยธุ ยำหรอื ก่อนหน้ำน้ัน มีกำรละเลน่ “รำโทน” อยทู่ ุกหนทุกแหง่ ดังท่ี กลำ่ วในเอกสำรของชำวยโุ รปหลำยเลม่ ถงึ ยุดรัตนโกสินทร์กย็ งั เล่นรำโทน ต่อมำรฐั บำลสมยั หลงั ๆ พัฒนำ”รำโทน” เป็น “รำวง” แล้วกลำยเปน็ “รำวงมำตรฐำน” จนทกุ วนั น้ี คนไทยทเี่ กิดทนั ยุค จอม พลป.พบิ ูลย์สงครำม และจำควำมชว่ งสงครำมโลกคร้ังที่ ๒ ไดจ้ ะต้องรู้จกั คำว่ำ “ทำ่ นผนู้ ำรัฐนยิ ม มำลำนำไทย ชักธงญ่ีปนุ่ หวอ หลุมหลบภยั เสรไี ทย และรำโทน” เพรำะช่ือว่ำเหล่ำนี้ร่วมสมัย ประเทศไทยประกำศเข้ำรว่ มรบเปน็ พันธมติ รกบั ญปี่ นุ่ ในเดือนมกรำคม พ.ศ. ๒๔๘๕ และส้ินสดุ ลงใน เดอื นสงิ หำคม พ.ศ.๒๔๘๘ ช่วงสงครำมโลกคร้งั ท่ี ๒ เปน็ ช่วงท่ีประเทศไทยกำลังอยู่ในยุค “ปฏิวัตทิ ำง วฒั นธรรม” ตำมแผนกำรสรำ้ งชำตขิ อง จอมพล ป.พิบลู ยส์ งครำม “ท่ำนผู้นำ” ซึ่งเปน็ นำยกรัฐมนตรี ของไทย ตรงกับรัชสมัยพระบำทสมเดจ็ พระเจำ้ อยูห่ ัวอำนนั ทมหดิ ล รชั กำลท่ี ๘ สมัยนน้ั เมืองหลวง ของไทยยังเรยี กช่อื วำ่ “พระนคร” และแยกเปน็ คนละจังหวัดกับ “ธนบรุ ี” เมื่อเกิดสงครำมคนในเมือง หลวง มกั จะอพยพครอบครวั ไปอยู่ในชำนเมืองหรือย้ำยไปอย่ตู ่ำงจงั หวัดเพ่ือหลบภยั สงครำม ยคุ นน้ั คนต้องคอยวิ่งหนี “หวอ” ลงหลมุ หลบภัยกนั บอ่ ยๆ ประชำชนท่วั ประเทศต้องประหยดั เพรำะขำด แคลนของกนิ ของใช้ ผูใ้ หญก่ ไ็ มค่ ่อยได้ออกไปทำงำน หนมุ่ สำวและเด็กๆ กม็ ีเวลำว่ำงมำก เพรำะ โรงเรยี นและสถำบันกำรศกึ ษำปิดกำรสอน มีทหำรญี่ปุ่นและทหำรตำ่ งชำตเิ ขำ้ มำในประเทศไทยเปน็ จำนวนมำก สภำพสังคมทำให้ประเทศไทยเครียดกนั พอดู ในเมอื งหลวงถงึ จะมีมหรสพตำ่ งๆ กเ็ ปิดกำร แสดงไม่ค่อยได้ แสดงบ้ำงหยุดบ้ำง ยง่ิ ในชนบทยิง่ ไม่มีมหรสพบำ้ นเมืองจึงเงียบเหงำ คนไทยพยำยำม หำทำงออกเพ่ือควำมสนุกสนำนร่ืนเรงิ กนั และกำรเล่นยอดนิยมในยุคนนั้ คือ “รำโทน” “รำโทน” นิยมเลน่ กนั แพรห่ ลำยระหวำ่ ง พ.ศ. ๒๔๘๔-๒๔๘๘ ทง้ั ในพระนคร ธนบรุ ี และในชนบท กำรเลน่ รำโทนกค็ ล้ำยกับกำรเล่นรำวงในปจั จุบนั น่เี อง แตใ่ นสมยั สงครำมโลกเรียกว่ำ รำโทน เพรำะใช้ “โทน” เป็นเครื่องคนตรหี ลัก ตีใหจ้ ังหวะ ผู้เลน่ ชำยหญงิ ก็ชว่ ยกนั ร่ำยลำเปน็ คูๆ่ ไป ตำมจังหวะเพลง ช่วยกันรอ้ งช่วยกันรำเดนิ เป็นวงไป คนท่ีไม่ไดร้ ำก็ชว่ ยปรบมือให้จังหวะ เหตุท่ีคนใน สมยั นยิ มเลน่ รำโทนเพรำะเล่นงำ่ ย ลงทุนน้อย เลน่ ได้ทวั่ ถงึ ทกุ เพศทุกวัยและเป็นกำรเลน่ ท่ีสนกุ สนำน

๓๗ รน่ื เริง คนไทยสมยั สงครำมเล่นรำโทนเพื่อแก้เครียดคลำยควำมเหงำยำมค่ำคืน เล่นเป็นงำนอดิเรก ยำมว่ำงเพื่อพักผ่อนหย่อนในเพ่มิ ชีวิตชวี ำให้กบั ชีวติ ที่ตอ้ งอดออมและเสย่ี งภัยยำมสงครำม หรือเล่น เป็นเคร่ืองปลอบขวัญยำมสงครำม ดงั จะเห็นไดจ้ ำกเพลงรำโทน บำงเพลงทส่ี ะท้อนสะภำพบ้ำนเมือง ในตอนน้นั เดิมที่เดยี วรำโทนเปน็ กำรเลน่ พ้ืนบำ้ นของชำวไทย ในภำคตะวันออกเฉียงเหนอื แถบจงั หวัด นครรำชสีมำ มวี ิธกี ำรเลน่ งำ่ ยๆ ผเู้ ล่นจะมำล้อมวงกันปรบมือให้จงั หวะ มผี ู้คอยตีหน้ำทบั โทนเสียง โทนเล้ำใจ ใหห้ ญงิ และชำยที่มำรว่ มสนุกจับครู่ ่ำยรำไปรอบๆ วง ตำมจงั หวะโทนอย่ำงสนุกสนำน ในยุ ครกรำโทนยงั ไมม่ เี นื้อร้องเปน็ กำรร่ำยรำไปรอบๆ วง ตำมจังหวะโทนเท่ำนนั้ รำวปี พ.ศ. ๒๔๘๓ มี กำรนำรำโทนไปเล่นแพรห่ ลำยไปในท้องถ่ินอืน่ ๆ ท้ังในพระนคร ธนบุรี และจังหวดั ต่ำงๆ ในภำคกลำง ตอ่ มำจึงมผี ู้คดิ ปรับปรุงกำรรำโทนใหม่ โดยแตง่ เนื้อร้องและทำนองเพลงให้กบั จังหวะหน้ำทับโทนซ่ึงตี ในจงั หวะ “ปะ๊ โทน่ ป๊ะ โทน่ ป๊ะ โท่น โท่น” หรอื “ป๊ะ โทน่ โทน่ ปะ๊ โท่น โท่น” ในกำรเล่นอำจใช้โทน ใบเดยี วหรือหลำยใบก็ได้ ยง่ิ หลำยใบเวลำตจี ะดังเรำ้ ใจยิ่งขึ้น ส่วนท่ำรำก็คิดท่ำง่ำยๆ ให้สอดคล้องกบั เน้อื เพลงไม่มีท่ำรำแนน่ อนตำยตวั รำตำมๆ กนั ไป ใครมีลูกเล่นกด็ ัดแปลงใหต้ ่ำงกันไป แล้วแตค่ วำม พอใจหรือควำมสนุกสนำน กำรรำโทนจะรำเป็นคชู่ ำยหญิงเดนิ เวียนกนั เปน็ วง ร้องไปด้วยรำไปดว้ ยใครเหนอ่ื ยกก็ ลบั เขำ้ มำพักเหน่ือยข้ำงๆ วง เพลงใดร้องไดก้ โ็ ค้งคู่ออกไปร้องไปรำกันตอ่ ใครขึ้นเพลงอะไรกร็ ้องรบั ตำมกนั ไปจนกวำ่ จะเลิกรำกนั ไปเอง จะเลิกเลน่ เม่ือไรก็แล้วแต่ควำมพอใจของสมำชิกทมี่ ำร่วมรำโทน คนนิยม เลน่ รำโทนเพรำะสนุก ได้มำพบปะสงั สรรค์กันในหมู่ชำยหญิง ไดท้ ัง้ ร้องทงั้ รำ ส่วนใหญ่คนทีน่ ิยมเล่น รำโทน มกั เป็นคนวยั รุน่ หนุ่มสำว ส่วนคนสูงอำยุมักจะเปน็ ผู้คอยสนับสนุนลกู หลำนใหเ้ ลน่ รำโทนกัน มำกกวำ่ แต่ถำ้ คู่ไหนอยำกรว่ มเลน่ ด้วยก็ไม่มีใครขดั ข้อง เด็กๆ ทยี่ งั เลก็ ๆ กไ็ ปดผู ู้ใหญ่ทีโ่ ตกว่ำเลน่ กนั ช่วยรอ้ งชว่ ยปรบมอื ใหจ้ ังหวะตำมไปดว้ ยกส็ นุกสนำนไมแ่ พ้คนรำ กำรเลน่ รำโทนในแถบจังหวดั ต่ำงๆ ในภำคกลำง เชน่ สระบุรี สงิ ห์บุรี ลพบรุ ี อำ่ งทอง อยธุ ยำ จะเลน่ กนั งำ่ ยๆ ไมม่ ีพธิ รี ีตองอะไรมำก นิยมเล่นตอนหัวค่ำไปจนดกึ ด่ืนในหมบู่ ำ้ นหน่ึงๆ อำจจัดรำโทนได้หลำยบ้ำน ใครจะไปเลือกเลน่ กับ บำ้ นใดกต็ ำมแต่ควำมพอใจหรือควำมสนใจ วำ่ สำวทีห่ มำยปองอยู่ท่ไี หน บำ้ นไหน มีลกู สำวสวยๆ หลำยคน ก็มักจะมีหนุ่มๆ มำรว่ มเล่นรำโทนกันมำกหน่อย พอตกคำ่ กินข้ำวกินปลำ อำบนำ้ อำบท่ำ เสร็จแลว้ ก็แตง่ ตัวไปเล่นรำโทน เสียงโทนดังมำจำกบำ้ นใดก็เป็นทร่ี จู้ กั กันว่ำเป็นแหลง่ นัดพบ หนมุ่ บำง คนลงทนุ เดนิ ข้ำมนำไปไกลๆ ไปหำรำโทนเลน่ กัน บำงคนก็ลงเรอื ขำ้ มคงุ้ ข้ำมคลองไปร่วมวงรำโทน ด้วยควำมสมัครใจ รำโทนนิยมเล่นกันบรเิ วณลำนบ้ำน อำจจะเป็นบ้ำนใครกไ็ ด้ ใครมีโทนก็ถือติดไม่ติดมือมำด้วย ล้อมวงตโี ทนใหจ้ งั หวะครกึ คร้ืน รอ้ งเพลงแลว้ จับคู่รำกันเป็นวงจะรอ้ งเพลงอะไรก็ตำมแต่จะมีผรู้ อ้ งนำ ขน้ึ ถำ้ เปน็ คืนเดือนหงำยบรรยำกำศก็จะโรแมนติก ถ้ำเปน็ คืนเดอื นมืดก็อำจจะจดุ ตะเกียงเจำ้ พำยุไว้ กลำงลำนเพื่อให้มองเห็นหนำ้ ตำกนั ได้ถนัดสกั หน่อยได้ถนดั สักหน่อย มีธรรมเนยี มวำ่ ในกำรจะเปลี่ยน

๓๘ คูไ่ ดต้ ำมควำมสมัครใจ จะแย่งคู่แลกค่ตู ำมใจชอบไม่ไดถ้ ือเป็นกำรหยำมนำ้ ใจกัน อำจกอ่ ให้เกดิ ควำม บำดหมำงถึงชกตอ่ ยหรือแอบตีหัวกันก็มี ปกติถำ้ มิใชเ่ ปน็ กำรรำโทนในงำนบญุ หรืองำนร่นื เรงิ ตำ่ งๆ จะ มกี ำรกนิ เหล้ำกินยำเวลำรำโทน ยงิ่ ดกึ คนย่ิงมำรว่ มเล่นกนั มำก ใครคิดเพลงอะไรไดก้ ร็ ้องนำให้รอ้ ง ตำมกันไป คลำยควำมเงียบเหงำในยำมสงครำมได้อยำ่ งวิเศษ ในท้องถนิ่ ท่ีมที หำรญป่ี ุ่นมำตั้งคำ่ ยอยู่ ใกล้ๆ บำงคร้ังทหำรญ่ีปนุ่ ก็มำร่วมรำโทนดว้ ย เชอ่ื มไมตรีอย่ำงสนกุ สนำนเป็นกำรพกั ผ่อนยำมวำ่ ง นว นยิ ำยทแ่ี ต่งถึงเร่อื งรำวสมยั สงครำมโลกครัง้ ท่ี ๒ จงึ อดไม่ได้ทีจ่ ะเล่ำเรือ่ งกำรรำโทนไว้เชน่ ในเร่อื ง คู่ กรรม ดวงตำสวรรค์ หรอื ใตแ้ สงเทยี น เปน็ ตน้ (สมทรง กฤตมโนรถ, ๒๕๔๔ : ๖๒-๖๕) ครำวแรกรัฐบำลสมยั จอมพล ป.พบิ ลู ยส์ งครำม คดิ หำวธิ เี ชดิ ชศู ลิ ปวัฒนธรรม กำรเลน่ รำโทน แบบพ้ืนเมืองในแต่ละทอ้ งถน่ิ ให้มรี ะเบยี บเรยี บร้อยขึน้ และเปลีย่ นช่อื เรียกใหมว่ ่ำ “รำวง” สนับสนุน กำรรำโทนในพระนคร-ธนบุรี และในเมืองตำมจังหวดั ตำ่ งๆ ใหม้ ีระเบยี บแบบแผนขน้ึ ใหจ้ ัดสถำนท่ี สำหรับรำใหส้ วยงำม มีกำรต้งั โตะ๊ ไวก้ ลำงวงบนโตะ๊ จัดพำนดอกไม้สวยๆ หอมๆ มสี สี ดใสมำประดับ ประดำเพ่มิ บรรยำกำศให้ดีข้ึน จดั เก้ำอ้ีไวใ้ หช้ ำยหญิงท่จี ะร่วมเล่นตลอดจนคนดนู ั่งเป็นสดั ส่วน ทกุ คน แตง่ กำยสวยงำมมำร่วมงำน จัดใหแ้ สดงออกทำงวฒั นธรรมไทย คอื ใหช้ ำยเดนิ ไปโคง้ หญิงสำวออกมำ รำ มกี ำรทักทำยด้วยกำรไหว้กนั ก่อนจะออกมำรำ เม่ือรำจบเพลงฝำ่ ยชำยตอ้ งนำหญงิ สำวคู่รำมำส่งถงึ ทน่ี ั่ง ปรับปรงุ ดนตรีท่ใี ชบ้ รรเลงให้จงั หวะใหม่ ใช้ดนตรหี ลำยช้นิ ขน้ึ เพม่ิ ลูกแซกหรือแทมโบรนิ ตลอดจนเคร่ืองดนตรสี ำกลมำผสมวงให้เกิดจงั หวะครึกครนื้ เพิ่มควำมสนุกสนำนข้ึน รำวงจึงเปน็ ควำม บันเทิงทหี่ ำง่ำย และนยิ มมำกในสมัยสงครำม มีกำรแต่งเพลงรำวงกันอย่ำงกว้ำงขวำง ตอ่ มำมกี ำรรวมกลุ่มกนั เปน็ คณะรำวง พฒั นำทำ่ รำโดยบำงเพลงใชล้ ลี ำกำรเต้นของต่ำงชำตมิ ำผสมมี เพลงจงั หวะใหมๆ่ เช่น จงั หวะคองก้ำหรือกำรสำ่ ยแบบระบำฮำวำย เช่นเพลงวนั นี้เป็นวันรน่ื เรงิ ใช้ จงั หวะคองกำ้ ของคิวบำและมีกำรส่ำยสะโพกแบบฮำวำย เน้ือร้องมวี ่ำ “ ...วันนี้เป็นวนั ร่ืนเรงิ บันเทงิ กนั ถว้ นหน้ำ ร้องรำตำมแบบคิวบำ ลำคองก้ำควิ บำบู (ซ้ำ) ดซู ดิ เู ปน็ หมรู่ อ้ งรำคองก้ำ ชกิ ชกิ ชกิ กำปงุ้ รอ้ งรำตำมแบบคิวบำ ลำคองก้ำคิวบำบู ไฮไฮไฮไฮยำ(ซ้ำ ๒ ครัง้ )...” นอกจำกนีย้ งั มเี พลงเชิญชวนให้แสดงวัฒนธรรมร่วมเล่นรำวง เช่น เพลงใครรักใครโค้งใคร เชิญเถดิ เชญิ มำรำวง หรอื เพลงรำวงกนั ใหเ้ พลิดเพลิน เช่น

๓๙ “...ใครรักใครโคง้ ใคร ใครรกั ใครโค้งใคร ไม่ต้องเกรงอกเกรงใจ รกั คนไหนโค้งออกไปรำ เชิญเถดิ เชญิ มำรำวง ขอเชิญโฉมยงมำสวู่ งรำ อยำ่ เอยี งอยำ่ อำยอยำ่ หน่ำยอยำ่ แหนง อย่ำคิดระแวงให้ฉนั ไดช้ ้ำ คนสวยขอเชิญมำรำ (ซำ้ ) อย่ำลมื น้ำคำทฉ่ี ันพรำ่ อ้อนวอน รำวงกนั ใหเ้ พลดิ เพลิน มำรอ้ งเพลงเดนิ กนั ใหเ้ พลนิ ใจ คู่ใครมำรำกันไป ฟอ้ นรำแบบไทยชำติไทยวฒั นำ โอบ้ ปุ ผำงำมเมืองจะเดน่ รงุ่ เรืองในกำรรำวง วฒั นธรรมของไทยเรำมี ร้อยวันพนั ปมี ีแต่ควำมม่ันคง หญิงรำไม่สวยชำยชว่ ยเสรมิ สง่ มำเลน่ รำวงโคง้ อย่ำงน่ำดู...” ตอ่ มำเม่ือสงครำมสงบ คณะรำวงต่ำงๆ เร่มิ ยึดรำวงเป็นอำชีพมีกำรรบั จ่ำงแสดงตำมงำน ต่ำงๆ โดยเฉพำะงำนวดั เป็นกำรรำวงแบบจำกัดเวลำรำใช้เสียงนกหวีดเปำ่ เป็นสญั ญำณหมดเวลำ ใคร จะรำกต็ ้องไปซ้อื บตั รเลือกนำงรำมำเป็นคูร่ ำ เปน็ ธรุ กจิ ทไ่ี ด้รับควำมนยิ มพอสมควรในชว่ งเวลำหนง่ึ รำ วงจงึ มิใชศ่ ิลปะพื้นบำ้ นแบบรำโทนอกี ต่อไป และเปน็ ศิลปะทดี่ จู ะมฐี ำนะลดตำลงจำกเดมิ ท่ีดู (สมทรง กฤตมโนรถ, ๒๕๔๔ : ๖๘) ประวตั ิควำมเปน็ มำของรำวงคองก้ำบ้ำนขำม รำวงคองกำ้ เร่ิมเขำ้ มำทีบ่ ้ำนขำมครง้ั แรก เมอ่ื ปี พ.ศ. ๒๔๙๑ โดยนำยจนั ทร์ ขันตโิ ก ซง่ึ เปน็ ชำวบ้ำนขำม และมีอำชีพในกำรทำนำ หลงั จำกท่ีทำนำเสร็จแลว้ ชำวบ้ำนจะวำ่ งงำนในชว่ งที่ เขำ้ พรรษำ ถึงฤดกู ำลเก็บเก่ียวชำวบำ้ นขำมจะขอแรงกันเพื่อเก่ยี วข้ำม หลงั จำกท่ีเกยี่ งข้ำวเสร็จแลว้ ก็ จะทำบญุ ขำ้ ว หรอื ทรี่ ยี กว่ำ บุญคณู ลำน นำยสมศรี พันธ์กำ่ ซ่งึ เปน็ หลำนชำยนำยจันทร์ ได้ชกั ชวนกัน และเดินทำงไปท่บี ำ้ นหว้ ยบง จงั หวดั ขอนแกน่ ซงึ่ ในขณะนั้นกำรเดนิ ทำงไปมำหำสกู่ นั จะต้องเดินทำง ดว้ ยเท้ำซึ่งตอ้ งใช้เวลำนำนหลำยวนั เพือ่ ไปหำนำยบวั ผนั สมำนฉันท์ เพ่อื ไปจำ้ งรำวง และเดินทำง ออกจำกบ้ำนขำม เวลำ ๐๗.๐๐ ในช่วงเช้ำถงึ บำ้ นหว้ ยยำงเวลำ ๒๑.๐๐ น. ทำงหวั หน้ำคณะไดท้ ำกำร

๔๐ ตอ้ นรบั เปน็ อย่ำงดจี นกระทั่งถึงวันใหม่ในเดือนกุมภำพนั ธ์ ทำงหวั หนำ้ คณะ ได้แสดงให้ดูก่อนเพื่อใหผ้ ู้ ทม่ี ำว่ำจ้ำงจะได้มีควำมพอใจ ทำงกล่มุ ผูจ้ ำ้ งบ้ำนขำมหลงั จำกทีด่ กู ำรแสดงโชว์แลว้ จึงได้ทำขอ้ ตกลง และไดว้ ำ่ จำ้ งจำนวน ๑๐ คน แยกเปน็ ชำย ๓ คน และหญงิ ๗ คน ค่ำจ้ำงคนละ ๑๐๐ บำท หลงั จำก ที่ว่ำจำ้ งแล้วกท็ ำกำรตกลงทำงคณะรำวงและผวู้ ำ่ จำ้ งชำวบ้ำนขำม ก็ได้เดนิ ทำงมำพรอ้ มกันโดยออก จำกบำ้ นหว้ ยยำง เดินทำงมำจนมำพลบค่ำท่ีบำ้ นโนนสงู ทำงคณะท้งั หมดทง้ั ชำยและหญิงก็ได้คำ้ งพกั แรมท่ที ุ่งนำท้ำยหมบู่ ้ำนของบ้ำนโนนสูง ส่วนหน่ึงกเ็ ข้ำไปที่หมู่บำ้ น เพ่ือไปขอข้ำวเหนยี วของชำวบำ้ น โนนสงู มำกินกนั จนกระทง่ั รุ่งเชำ้ จงึ ไดเ้ ดนิ ทำงมำถงึ บำ้ นขำมที่ และไดต้ รงไปทล่ี ำนขำ้ วของนำยจันทร์ หลงั จำกพักผ่อนกินขำ้ วกนิ นำ้ กนั แล้ว ทำงคณะเจำ้ ภำพก็พำคณะลำวงไปอำบน้ำ ที่ท่ำน้ำลำ พะเนียง จะก็ให้คณะรำวงได้นอนพักหน่งึ คนื กไ็ ดจ้ ดั เตรยี มเวทแี ละสถำนทเี่ พื่อใชใ้ นกำรแสดงรำวง โดยอำศัยลำนข้ำวซ่ึงเป็นลำนกว้ำงของท่แี สดง สว่ นลกู หลำนและเพ่ือนบ้ำนของนำยจันทร์ ก็ไดเ้ ข้ำมำ ที่หมูบ่ ้ำนเพ่ือทจ่ี ะใช้ปำกเปล่ำ ประชำสัมพนั ธ์เชิญชวนผคู้ นทอี่ ยู่ในบ้ำนมำดูกำรแสดงรำวง และได้รับ ควำมสนใจจำกคนในหมบู่ ำ้ นเป็นอย่ำงมำก ท้ังคนหน่มุ คนสำว ลกู เด็กเล็กแดงท้งั คนเฒำ่ คนแก่ ตำ่ งก็ พำกนั ตรงไปท่ีนำของนำยจนั ทร์ เพ่ือท่จี ะมำดกู ำรแสดงรำวง เพรำะชำวบ้ำนแถบนี้ไมเ่ คยพบเห็นกำร แสดงมำก่อน เชำ้ วันต่อมำก็มำดหู นุม่ สำวลงข่วง ปัน่ ฝำ้ ย ทอผำ้ เองเสื้อแขนสนั้ กระโปรงส้ัน / สวยงำม กระโปรงจีบรอบ จำกนนั้ กไ็ ดน้ ิมนต์พระเทศนบ์ นกองข้ำว ท่ีเรยี กว่ำ บญุ กุ้มข้ำวใหญ่ ( บุญ คนู ลำน ) ในสมัยน้นั กองข้ำวจะใหญ่มำกขำ้ วนำยจันทร์ ชำวบ้ำนจะรกู้ ันท้ังหมบู่ ำ้ นว่ำ “เป็นนำขำ้ ว พัน” คือ จะได้ข้ำวมำกน่นั เอง ชำวบำ้ นก็จะพำกันจดั เตรียมขำ้ วปลำอำหำรเพื่อถวำยพระและตอ้ นรบั แขกที่มำรว่ มงำน ซึง่ สว่ นใหญ่เป็นคนในหมู่บำ้ น มีกำรบีบขนมจีนและทำน้ำยำขนมจีนจำกปลำที่จบั ได้ ในนำ และได้ตำส้มตำกนิ เล้ียงผทู้ ี่มำและเลย้ี งข้ำวเยน็ ด้วย หลังจำกที่เสร็จสิน้ กจิ กรรมตำ่ งๆ ในภำค เชำ้ แลว้ กถ็ ึงเวลำแสดงคือเวลำ ๑ ทุ่ม (สวัสดิ์ ชมพูโคตร, สัมภำษณ์, ๒๐ พฤศภำคม ๒๕๔๘) ระหวำ่ งที่กำลังรอผคู้ นที่จะมำดแู ละชมกำรแสดง คณะกำรแสดงก็ได้ทำกำรจดั เตรยี มอุปกรณห์ รือ เครื่องดนตรี ซึ่งประกอบไปด้วย กลองหนงั แลนหมำกแซะ ตมู กำ และเตรียมสถำนทแ่ี ละไฟแสงสว่ำง โดยใชก้ ระบองใต้ไฟ ตะเกยี งเจ้ำพำยุ ๑ ใบ ใชเ้ ป็นแสงสวำ่ งเพรำะในชว่ งนนั้ ไม่มเี ครื่องทำไฟใชเ้ หมือน ปจั จุบัน เม่อื ถึงเวลำหญิงสำวทง้ั ๗ กจ็ ะแต่งหน้ำทำปำก และแตง่ ตัวสวยงำม เพ่ือท่จี ะให้ชำยหน่มุ และ ผู้ทมี่ ำร่วมงำนไปซ้อื บัตร และมำโคง้ เพ่ือรำวงกัน โดยนำยจันทรไ์ ด้ขำยบัตรๆ ละ ๑ สลงึ และจะรำวง เป็นรอบๆ ไป จนกว่ำจะได้ยินเสยี งนกหวีดเปน็ สัญญำณ จำกผชู้ ำยนกั ดนตรีทงั้ สำมคนในคณะของผู้ แสดง จะเป็นคนเป่ำและกำหนดเวลำในแตล่ ะรอบ จนถงึ ประมำณ เทย่ี งคืนผ้คู นก็ทยอยกลับบ้ำน เพรำะทน่ี ำท่ใี ชแ้ สดง และหมู่บ้ำนอยู่ห่ำงกันประมำณ ๔-๕ กิโลเมตร สว่ นท่เี หลอื ก็จะนอนพกั ในทน่ี ำ ซ่งึ มีบ้ำนอยหู่ นง่ึ หลัง (เทียงนำน้อย) จำกกำรวำ่ จำ้ งมำทำกำรแสดงในคร้งั น้ี ไดห้ กั คำ่ ใช้จ่ำยแลว้ ทำง นำยจันทร์และคณะได้กำไรจำกกำรขำยบตั รเปน็ เงิน ๖๐ บำท (หนจู ัน ศรีวงศ์, สมั ภำษณ์, ๒๐

๔๑ พฤษภำคม ๒๕๔๘) เสรจ็ จำกกำรแสดงแลว้ คณะรำวงก็เดนิ ทำงกลับไปทจี่ ังหวัดขอนแกน่ แตไ่ ด้สรำ้ ง ควำมประทับใจแก่ผู้คนในบ้ำนขำมเป็นอยำ่ งยิ่งต้ังแต่น้นั เป็นต้นมำ ลักษณะกำรแสดง 1. เจ้ำภำพของงำน จำกกำรสัมภำษณ์นำยสวัสด์ิ ชมพโู คตร ซึ่งเปน็ หน่ึงในคณะรำวงคองกำ้ ไดก้ ลำ่ วว่ำ กำรว่ำจ้ำงสว่ นมำกจะเปน็ งำนไหวว้ ำนกนั มำกกวำ่ ท่จี ะจำ้ งไปแสดงโดยตรง เพรำะว่ำรำวง คองกำ้ เป็นรำวงท่ีมีควำมแปลกใหม่และมีเอกลักษณเ์ ฉพำะ จึงไม่มีควำมเหมือนใครในท้องถ่ินจงั หวดั หนองบวั ลำภู โดยเฉพำะอยำ่ งยิง่ กำรวำ่ จำ้ งจำกทำงหน่วยงำนของรำชกำร ที่มีกำรเล้ยี งรับเล้ียงส่ง หรอื เลยี้ งในโอกำสสำคญั ต่ำง หรืองำนระหว่ำงจังหวัดท่ีหนว่ ยงำนทำงรำชกำรนำไปแสดงในนำมของ จังหวดั กำรว่ำจำ้ งในลกั ษณะนจี้ ึงไมม่ ีควำมแน่นอน และอีกอย่ำงหน่ึงคือ ทำงกล่มุ คณะรำวงคองก้ำก็ ไม่ได้มวี ัตถุประสงคใ์ นกำรทีจ่ ะนำเอำรำวงคองกำ้ มำเป็นอำชพี หลัก ในกำรที่จะหำรำยได้เข้ำมำสู่ ชมุ ชน เพรำะว่ำผู้คนในกลมุ่ เป็นผู้สูงอำยุ เพียงแต่ไดน้ ำเอำรำวงคองกำ้ มำปัดฝุ่นเสยี ใหม่ และมำร่วม กนั อนรุ กั ษศ์ ลิ ปะกำรแสดงที่กำลังถูกลืมและกำลงั จะหำยไปจำกบำ้ นขำม เพื่อไว้ให้คนร่นุ หลังไว้ไดศ้ ึกำ และสืบทอดตอ่ ไป ส่วนกำรวำ่ จ้ำงจำกทำงเอกชนหรือประชำชนกพ็ อมีอยบู่ ้ำง เช่น จำกบ้ำนกดุ คอเมย และบำ้ นกดุ ดู่ ตำบลกุดดู่ อำเภอโนนสงั เปน็ ต้น กำรวำ่ จำ้ งในส่วนนี้จะเปน้ กำรวำ่ จ้ำงเพื่อไปแสดงใน งำนบญุ บ้ังไฟ โดยวัตถุประสงค์ของผู้วำ่ จำ้ งเป็นกำรจำ้ งเพ่ือทำกำรแสดงใหผ้ คู้ นดมู ำกกวำ่ กำรว่ำจ้ำง เพือ่ นำไปแสดงเกบ็ เงินเหมอื นเมอ่ื ครั้งในอดตี (สวสั ดิ์ ชมพูโคตร, สมั ภำษณ์, ๒๐ กรกฎำคม ๒๕๔๘) จงึ สรุปได้ว่ำ กำรว่ำจ้ำงไปแสดงของเจำ้ ภำพงำนส่วนใหญน่ ้ัน จะเปน็ กำรว่ำจ้ำงเพื่อควำมบันเทงิ ควำม สนุกสนำน และเป็นกำรชวั่ ครั้งชวั่ ครำวมำกกว่ำ ทำงกลมุ่ คณะรำวงคองก้ำก็มคี วำมภมู ใิ จใน ศิลปะกำรแสดง 2. ลักษณะของกำรแสดง ลกั ษณะของกำรแสดงของรำวงคองก้ำ จะเป็นกำรแสดงเพอ่ื ควำม บันเทงิ และเพื่อควำมสนุกสนำน มำกกว่ำจะเป็นกำรแสดงเพื่อรบั จ้ำงหำเงนิ ตำมทต่ี ำ่ งๆ งำนท่รี ับและ สถำนทแ่ี สดงนัน้ จะใชท้ ไี่ หนก็ได้ เชน่ ลำนกวำ้ ง สนำม เวที หรือท่ีวำ่ ง เป็นต้น เพรำะวำ่ กำรแสดงรำวง คองกำ้ จะต้องใชค้ นรำท้งั หมดไม่ตำ่ กว่ำ ๒๐ คน และจะรำวงเป็นลกั ษณะเปน็ วงกลม และรำเป็นคๆู่ ชำยหญงิ สถำนที่แสดงที่ได้ไปแสดงบ่อยคร้ัง คือ อำคำรสนำมนเรศวรรมิ หนองบัวลำภู ห้องประชุม ศำลำกลำงจังกหวัดหนองบัวลำภู หอ้ งประชุมโรงแรมต่ำงๆ ของจังหวัดทั้งในและนอกจังหวัด ส่วน สถำนท่ีแสดงอีกแห่งหนงึ่ คือ ศูนยว์ ัฒนธรรมไทยสำยใยชุมชนตำบลบำ้ นขำม ซ่ึงอยู่ในโรงเรยี นบำ้ น ขำมพยิ ำคม และเปน็ สถำนท่ีจดุ รวมทำงวฒั ฯธรรมของชำวบ้ำน สถำนที่แหง่ นที้ ำงผู้อำนวยกำร โรงเรยี น คือ พ.อ.อ.วจิ ิตร กุลลิวงษ์ ได้เป็นผบู กุ เบิกและสร้ำงข้นึ ในนำมของวฒั นธรรมจงั หวัด หนองบวั ลำภู จะเป็นลำนกวำ้ งและแสดงในชว่ งเดือนเมษำยนของทุกๆ ปี เพรำะว่ำจะมกี ิจกรรม

๔๒ เก่ียวกัยกำรรดน้ำดำหัวข้นึ ทีน่ ี่ แล้วชำวบ้ำนก็จะนำกิจกรรมกำรแสดงทำงวฒั นธรรม เช่น กำรสอย กำรลงขว่ ง กำรแสดงหมอรำ กำรแสดงระวงคองก้ำ กำรแสดงฟ้อนรำของเด็กนกั เรยี น กำรแสดง สรภัญญะ เปน็ ต้น ชำวบำ้ นจะจัดเวทกี ำรแสดงไว้เพอ่ื รองรับกับกำรแสดงทีต่ ้องใช้เวที ส่วนรำวง คองก้ำจะใช้ลำนกวำ้ งเปน็ สถำนท่แี สดง เพรำะอปุ กรณ์ไม่มีมำกเหมือนกำรแสดงอื่นๆ อปุ กรณ์ที่ใช้ ประกอบด้วย กลอง ๑ คู่ ฉิ่ง ฉำบ และลูกแซค ผู้ตกี ลองจะมคี วำมชำนำญในกำรตกี ลอง และเปน็ บคุ คลทสี่ ำคัญท่ีสุดในกำรให้จังหวะ เป็นดนตรีชิน้ เดยี วทีค่ วบคมุ จังหวะในกำรละเลน่ 3. กำรแสดงทำ่ รำและจังหวะในกำรแสดง กำรแสดงท่ำรำกำรประกอบและจังหวะของกำร แสดง ผ้แู สดงสว่ นใหญ่จะเปน็ ผูส้ งู อำยุ ในกำรละเล่นแตล่ ะครงั้ จะมีท่ำรำท่ำอ่ืนมำประกอบ เพ่ือควำม สนกุ สนำนคร้ืนเครง 4. ลกั ษณะของผ้ชู มกำรแสดง ผู้ท่เี ข้ำชมกำรแสดงตำมท่ีสงั เกตและกำรสัมภำษณพ์ บวำ่ ผู้ชม ส่วนใหญจ่ ะเป็นผู้ชมทีม่ ำชมทุกเพศวัย มที ั้งเพศชำยและเพศหญิง ในกำรชมกำรแสดงน้นั จะไม่มีกำร เก็บค่ำชมแต่อยำ่ งใด สถำนที่เข้ำชมหรอื สถำนที่นัง่ ชมจะข้นึ อยูก่ ับสถำนทท่ี ี่ทำงเจำ้ ภำพจัดไว้ให้ เชน่ ถำ้ ศำลำกลำงจังหวดั โรงแรม หรืองำนของทำงรำชกำร จะมีกำรจัดทน่ี ่ังไวต้ ำมจำนวนผเู้ ข้ำร่วม ส่วนมำกจะเป็นงำนในลกั ษณะของกำรประชมุ มำกกวำ่ จะเป็นงำนกำรแสดงจริงๆ ถ้ำนเปน็ งำนของ จังหวัด เช่น งำนนเรศวรหรืองำนกำชำด ผู้ชมจะมีทั้งทน่ี ัง่ และยนื ชม เพรำะกำรแสดงจะใชเ้ วลำไม่มำก ประมำณ ๓๐ นำที ถึง ๑ ชั่วโมง หรือแลว้ แต่เจ้ำภำพงำนจะให้แสดงใชเ้ วลำเท่ำไหรก่ ็ได้ ตำมแตค่ วำม เหมำะสม ระยะหำ่ งจำกที่แสดงของผ้ทู เี่ ข้ำชมก็พอประมำณ คอื อย่ำงน้อยประมำณ ๕ เมตร เพรำะ กำรแสดงรำวงคองกำ้ น้ี ผู้ชมส่วนมำกจะไดม้ ีโอกำสเข้ำมำมีส่วนร่วมในกำรร้องรำทำเพลง เพรำะมี ควำมสนุกสนำนครน้ื เครงและเปน็ กันเองมำกกว่ำ โดยเฉพำะอย่ำงย่ิงงำนทจี่ ้ำงจะเป็นงำนทเี่ ป็นกนั เอง และผ้ชู มมีจำกดั เช่น งำนประชุมคณะผ้วู ่ำรำชกำรจังหวัดพรอ้ มภริยำของผู้วำ่ รำชกำรจังหวัดท่วั ประเทศ ทจ่ี ังหวัดหนองคำย นำยสวัสด์ิ ชมพูโคตรสมำชกิ คณะรำวงคองก้ำ เล่ำวำ่ ทำงเจ้ำภำพผู้ ว่ำจ้ำง ได้จำ้ งให้ไปแสดงทจ่ี ังหวดั หนองคำยโดยแจ้งวำ่ แสดงไม่เกนิ ๕ นำที พอเร่มิ ทำกำรแสดงไป ประมำณ ๕ นำที ทำงคณะผูร้ ่วมประชุมไม่ยอมใหเ้ ลกิ เพรำะว่ำกำลังสนุกสนำนมภี ริยำผ้วู ่ำรำชกำร และผูว้ ่ำรำชกำรจงั หวัด ได้โค้งกันออกมำเต้นรำวงคองก้ำกันอยำ่ งสนกุ สนำน จนบรรยำกำศของที่ ประชุม อื้อองึ ไปด้วย เสยี งกลอง เสียงเพลงและผูค้ นต่ำงก็ลุกกนั ขึ้นมำรำวงกนั ทงั้ หมดในงำนและเป็น เวลำนำนเกือบชัว่ โมง ผู้ท่ไี มเ่ คยพบเห็นต่ำงกถ็ ่ำยภำพกันแสงของกลอ้ งพรึบพรบั กนั ไปหมด โดยไม่รวู้ ่ำ ใครเป็นใคร และยังมีกำรนำรำงวลั มำมอบให้แก่คณะผ้แู สดงกม็ ี เพรำะมีควำมพึงพอใจมำกและไดข้ อ ที่อยู่ เผอื่ จะมีโอกำสไดจ้ ้ำงไปแสดงของจังหวดั ตำ่ งๆ (สวสั ดิ์ ชมพโู คตร, สมั ภำษณ์, ๒๐ สงิ หำคม ๒๕๔๘) แสดงให้เห็นว่ำ รำวงคองกำ้ ของกลุ่มรำวงคองก้ำบ้ำนขำม ได้สร้ำงควำมสนกุ สนำนคร้นื เครง และทำให้เกิดควำมพึงพอใจแกผ่ ้รู ว่ มงำนมำก

๔๓ 5. จำนวนผ้แู สดงหรอื ละเลน่ ในกำรแสดงแตล่ ะครั้ง จะมีผเู้ ลน่ ไมจ่ ำกดั จำนวน แสดงอยำ่ ง นอ้ ยผ้แู สดงต้องมีประมำณ ๒-๓ คู่ ถ้ำเปน็ จำนวนมำกไมจ่ ำกัดจำนวนและเคยนำไปแดสงมีจำนวน มำกถึง ๓ คู่ ในกำรละเลน่ เวลำจะไม่แนน่ อนแลว้ แตล่ กั ษณะของงำนทจ่ี ะนำไปละเล่น ขณะนมี้ สี มำชิก ทีล่ งทะเบียนแล้ว ๖๐ คน ได้มกี ำรเผยแพรไ่ ปยังจังหวัดใกล้เคยี ง เชน่ อดุ รธำนี หนองคำย เลย และ ยงั ได้เผยแพร่ไหแ้ ก่คนในตำบล อำเภอใกล้เคียงในจังหวัดของตนเอง และได้นำเข้ำเป็นหลักสูตรใน ทอ้ งถ่ิน 6. เครอื่ งแตง่ กำย กำรแต่งกำยของคณะกล่มุ รำวงคองก้ำบ้ำนขำมเพอ่ื ประกอบกำรแสดง จะแตง่ กำยแบบ อนุรักษ์วฒั นธรรมพ้ืนบ้ำนของชำวอสี ำน หรือบำงครั้งก็แต่งกำยรว่ มสมยั คือ ชำยแตง่ กำยผูกเนคไท สว่ นหญิงแต่งกำยสวมประโปรง เสอื้ ทรงแขนกระบอก รูปแบบกำรแสดง จำกจดุ เริม่ ต้นในกำรแสดงรำวงคองกำ้ ในคร้ังนั้น ได้แพร่กระจำยและเปน็ ท่ีรูจ้ ักไปยงั ส่วน ต่ำงๆ อยำ่ งรวดเร็ว ทำงจังหวัดหนองบวั ลำภู โดยวัฒนธรรมจงั หวัด ได้นำเสนอต่อส่วนรำชกำรเพื่อให้ สว่ นรำชกำรต่ำงๆ ได้รจู้ ักและเรยี กใชบ้ รกิ ำร รำวงคองก้ำหรือรำวงโบรำณจึงได้มพี ื้นทีใ่ นกำรท่จี ะ แสดงออกและอนุรักษ์ศลิ ปกำรแสดงพ้นื บำ้ นที่มีมำยำวนำน และไดห้ ำยไปแลว้ คร้ังหน่ึงกลบั มำมี ชวี ติ ชวี ำอีกคร้ัง รำวงคองก้ำหรือรำวงโบรำณจึงไดร้ ับเกยี รติเปน็ ตัวแทนของจงั หวัดในกำรที่จะนำไป แสดงในงำนต่ำงๆ คือ กำรแสดงครง้ั แรก ที่มหำวทิ ยำลยั ขอนแกน่ จังหวดั ขอนแก่นในงำนอเมซ่งิ อีสำน เม่อื ปี พ.ศ. ๒๕๓๗ โดยนำยวิมล ศริ โิ ยธำศกึ ษำธิกำรจังหวัดหนองบัวลำภู ไดน้ ำไปแสดงจำนวน ในนำมจังหวัด หนองบวั ลำภู ประมำณ ๕๐ คู่ กำรแสดงครั้งท่ี ๒ ทโี่ รงแรมหนองคำยแกรนด์ จังหวัดหนองคำย ในงำนประชุมผู้วำ่ รำชกำร จงั หวัดทวั่ ประเทศ โดยนำยขวญั ชยั วชั วงษ์ ผู้ว่ำรำชกำรจงั หวดั ไดร้ บั คำ่ ตอบ เปน็ เงนิ ๖,๐๐๐ บำท และให้แสดงไม่เกิน ๕ นำที พอเรม่ิ ทำกำรแสดงดว้ ยจังหวะและลีลำ ที่ไมเ่ หมอื นใคร ทำให้ผู้คนในงำน ท้ังคณะผวู้ ่ำฯและคุณนำยผวู้ ำ่ ฯ ตลอดทัง้ ผู้มำร่วมงำน ต่ำงก็ลกุ ออกมำรว่ มฟ้อนรำกนั ทั้งหมดในงำน ไดส้ ร้ำงควำมประทับใจต่อคณะผู้เขำ้ ร่วมประชุมเปน็ อยำ่ งมำกและแสดงไดม้ ำกกว่ำ ๕ นำที และได้ กลบั มำแสดงท่ีจงั หวัดหนองคำยอกี ๒ ครัง้ รวมทั้งหมดเปน็ ๓ ครัง้

๔๔ กำรแสดงครง้ั ท่ี ๓ ที่จงั หวดั เลยนำยนำยนคิ ม บูรณพนั ธศ์ รี ผ้วู ำ่ รำชกำรจังหวดั หนองบวั ลำภู ไดน้ ำไปแสดง ในงำนเทศกำลดอกฝ้ำยบำน งำนกำชำดเมืองเลย โดยไดร้ บั ค่ำตอบแทนคนละ ๑๐๐ บำท ในงำนร้อยเอด็ กำรแสดงท่ี 4 จงั หวดั รอ้ ยเอด็ ไดไ้ ปทำกำรแสดงท่จี งั หวัดร้อยเอด็ ในงำนบุญขำ้ วปุ้นหรือบญุ เผวส จำนวนเงนิ ๕,๐๐๐ บำท รวมทั้งค่ำรถและค่ำอำหำร กำรแสดงที่จังหวดั หนองบัวลำภู - ท่ีบ้ำนกดุ ดู่ โดยชำวบ้ำนตำบลกุดดู่ อำเภอโนนสงั ไดว้ ำ่ จ้ำงไปร่วมแสดงในงำนประเพณีบุญ บง้ั ไป จำนวนเงิน ๕,๐๐๐ บำท โดยกลุม่ ชำวบ้ำนเป็นผูจ้ ้ำงท่ีบำ้ นกดุ คอเมย ชำวบ้ำนบำ้ นหนองแวงกดุ คอเมย ตำบลกดุ ดู่ อำเภอโนนสัง ไดว้ ่ำจ้ำงไปแสดง จำนวนเงิน ๓,๐๐๐ บำท - กำรแสดงทจี่ งั หวัดอุดรธำนี ในงำนมรดกโลกทบ่ี ้ำนเชยี ง อำเภอหนองหำน โดยองค์กำร บรหิ ำรส่วนตำบลได้ว่ำจ้ำงไป โดยไดค้ ำ่ จ้ำงคนละ ๑๐๐ บำท โดยสำนักงำนวัฒนธรรมจังหวัด หนองบัวลำภู จำกกำรแสดงท่ีมีควำมโดดเดน่ และเปน็ เอกลักษณ์เฉพำะตวั และยงั คงเหลืออยเู่ พยี ง ไม่กี่แห่งในประเทศไทย รำวงคองกำ้ หรอื รำวงโบรำณ จงึ ได้รับกำรว่ำจ้ำงเปน็ จำนวนมำกขนึ้ ท้งั ทำง ว่ำจ้ำงและขอควำมร่วมมอื จำกทำงจังหวัดหนองบวั ลำภแู ละส่วนรำชกำร และกำรว่ำจำ้ จำกภำค ประชำชน จนคณะผู้แสดงไม่สำมำรถที่จะให้ข้อมูลท้ังหมดได้ มรดกทำงวฒั นธรรม ๑. โบรำณวตั ถุ ๑.๑ พระปำงมำรวิชัย พระพุทธรูปปำงมำรวิชัยพระประธำนในหอ้ งทำงำนของผู้ว่ำรำชกำรจังหวดั หนองบวั ลำภู เป็นพระพุทธรูปศิลปะล้ำนช้ำงหล่อด้วยทองสำริดซึ่งนำยบำเพ็ญ ณ อุบล ขำ้ รำชกำร บำนำญ สำนกั งำนอัยกำรพิเศษ ปจั จบุ นั ดำรงตำแหน่งประธำนวฒั นธรรมจังหวดั ยโสธร นำมำมอบ ใหจ้ งั หวดั หนองบวั ลำภู ในนำมทำยำทลูกหลำน \"พระวอ พระตำ\" เม่ือครั้งกระทำพิธีสถำปนำจังหวัด หนองบัวลำภู วนั ที่ ๑ ธนั วำคม ๒๕๓๖ โดย ฯพณฯ พลเอก ชวลติ ยงใจยทุ ธ รัฐมนตรวี ่ำกำร กระทรวงมหำดไทย ประธำนพธิ ีเปน็ ผู้รบั มอบ และนำยประภำ ยุวำนนท์ ผู้ว่ำรำชกำรจังหวัด หนองบัวลำภู คนแรก เปน็ ผ้นู ำไปประดิษฐำนไว้ ณ ห้องทำงำนของผวู้ ำ่ รำชกำรจังหวัด เพอ่ื ควำม เปน็ ศริ มิ งคล และเปน็ สง่ิ ศักด์ิสทิ ธ์ิคู่บ้ำนคู่เมือง

๔๕ ๑.๒ พระบำงวดั มหำชัย เป็นพระพทุ ธรูปปำงหำ้ มญำติ จำนวนหน่งึ คู่ เปน็ โบรำณวัตถุท่ีสำคัญของจังหวัด เกบ็ รักษำ อยู่ที่วดั มหำชัย หม่ทู ี่ ๓ ตำบลลำภู อำเภอเมือง จังหวดั หนองบวั ลำภู หล่อด้วยทองสดี อกบวบ มี อักษรจำรึกอยู่ที่ฐำนเป็นภำษำขอม หรือทีช่ ำวเมืองเรียกกันว่ำ \"อกั ษรธรรม\" บอกช่ือผู้สร้ำงและวัน เดือนปที สี่ ร้ำงอ่ำนไดค้ วำมวำ่ \"สงั กำดได้ร้อยแปดสิบห้ำตัว ปกี ำเมด เดือนยี่ แรม ๑๕ คำ่ วนั หก แม่ อวนพ่ออวนผวั เมยี มีศรัทธำสร้ำงไว้ในพระศำสนำ\" เม่ือพเิ ครำะห์ดูตำมภำษำที่ใช้จำรึกนั่นแลว้ เป็น ภำษำไทยเหนือ เพรำะใช้ศกนับตำมอย่ำงขำ้ งจีน และใชจ้ ุลศักรำชอย่ำงไทย เมื่อคำนวณดูตำมปที ่ี สร้ำงแลว้ กค็ งสร้ำง เมื่อปี พ.ศ.๒๓๖๖ วนั ศกุ ร์ แรม ๑๕ คำ่ เดือนย่ี ปีมะแม สมั ฤทธิศก คำวำ่ สงั กำด คงจะหมำยถงึ จลุ ศักรำช กำ หมำยถึง สมั ฤทธิศก เมด หมำยถึง ปมี ะแม เพรำะภำษำทำงไทย เหนือ วธิ ีนบั ปีเอำศก ไวข้ ำ้ งหนำ้ เช่นปีชวด เอกศก ใช้คำว่ำ \"กำบใจ้\" อย่ำงนเ้ี ปน็ ต้น พระพุทธรูปท้ังสององค์น้ี ชำวหนองบัวลำภนู บั ถือมำก เมอื่ ใดฝนไม่ตกตอ้ งตำมฤดกู ำลเกิด ควำมแห้งแลง้ ขึ้น ชำวเมอื งก็จะพำกันอัญเชญิ พระพุทธรปู ทั้งสอง องคน์ ี้ ขึ้นประดิษฐำนบนเกวยี นสมัย ทีย่ ังไม่มรี ถยนต์ แล้วทำพธิ ีแห่รอบหนองบัวเพ่อื ขอฝน ในวันทที่ ำพธิ นี น้ั ถึงแม้ดนิ ฟำ้ อำกำศจะแจม่ ใส ไมม่ เี มฆหมอกบดบงั พระอำทิตยเ์ ลยก็ตำม ฝนจะตกลงมำไม่เวลำใดกเ็ วลำหน่งึ ในขณะท่ีกำลงั แห่อยู่ นั้นเอง ในปัจจุบันน้ีเมื่อถึงเทศกำรสงกรำนต์ ทำงรำชกำรจะจัดรถยนต์อัญเชญิ ประดิษฐำนในรถยนต์ แหพ่ ระพทุ ธรูปทั้งสององค์น้ีรอบถนนดำ้ นในเขตเทศบำล สำยต่ำงๆ ไปเพือ่ ใหป้ ระชำชนได้สรงนำ้ และ สกั กำรบูชำตำมควรแก่กำรปฏิบัติของ พุทธศำสนิกชน ซ่งึ เปน็ กำรทำตดิ ต่อกันมำมิได้ขำดตัง้ แต่อดีต จนถงึ ปจั จุบัน