Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore Thailand Crown Property and Its Investment by Dr Porpan

Thailand Crown Property and Its Investment by Dr Porpan

Published by Bunchana Lomsiriudom, 2020-10-14 08:39:25

Description: Thailand Crown Property and Its Investment by Dr Porpan

Keywords: สำนักงานทรัพย์สิน

Search

Read the Text Version

สาํ นกั งานทรัพยสินสว นพระมหากษตั รยิ ก ับบทบาทการลงทนุ ทางธรุ กจิ โดย รองศาสตราจารย ดร.พอพนั ธ อุยยานนท สาขาวิชาเศรษฐศาสตร มหาวทิ ยาลัยสโุ ขทัยธรรมาธริ าช โครงการเมธวี ิจัยอาวโุ ส สกว. ศ.ดร.ผาสุก พงษไพจิตร เรื่อง โครงสรางและพลวัตทนุ ไทยหลังวกิ ฤตเศรษฐกจิ 29 มถิ ุนายน 2549

2 บทที่ 1 : ความเบ้ืองตน บทคัดยอ งานวิจัยชิ้นนี้ศึกษาคือบทบาทของสํานักงานทรัพยสินสวนพระมหากษัตริย ในฐานะหนวยงานจัดการ รายไดและบริหารทรัพยสินและเงินลงทุนของสถาบันพระมหากษัตริยในการ “การสะสมทุนทางเศรษฐกิจ” นับ แตอ ดตี จนถึงปจ จบุ ัน โดยครอบคลุมถงึ ปจจยั สําคัญทีม่ ผี ลให “ทุน” ของสํานักงานทรัพยสินฯ กลายเปนทุนชั้นนํา ของสังคมไทย โดยศึกษาในประเด็นท่ีสําคัญ คือ (1) พัฒนาการทางประวัติศาสตร (2) ลักษณะพิเศษของ พ.ร.บ. จัดระเบียบฝายพระมหากษัตริย ปจจัยทางสถาบัน และการบริหารจัดการ (3) แรงจูงใจทางเศรษฐกิจหรือยุทธ ศาสตรอ่ืน ๆ สําหรับการลงทุน (4) ความสัมพันธและเครือขายระหวางสํานักงานทรัพยสินฯ กับกลุม “ทุน” ตางๆ (5) การเติบโตของธุรกิจในเครือของสํานักงานทรัพยสินฯ (6) การปรับตัวของสํานักงานทรัพยสินฯ และธุรกิจใน เครือภายหลังวิกฤตการณป 2540 และ (7) การขยายตัวของรายไดของสํานักงานทรัพยสินฯ และการเจริญเติบโต ทางธุรกิจและการลงทุนของบริษัทในเครือฯ ภายหลังวิกฤตการณป 2540 ผลการศึกษาพบวา แมวาจะมีหลาย ปจจัยท่ีมีผลตอ “การสะสมทุน” ของสํานักงานทรัพยสินฯ ที่กลายเปนทุนชั้นแนวหนาของสังคมไทย อาทิเชน การเจรญิ เติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศและเมืองกรุงเทพฯ ลักษณะของการเปนผูผูกขาดนอยรายของบริษัทใน เครือ การเกาะกลุมทางเศรษฐกิจในรูปของการถือหุนระหวางบริษัทและการควบคุมการบริหารและการเกาะกลุม กรรมการแตท วา ปจ จยั ทนี่ า จะมีบทบาทสําคญั คอื การเปน “หนวยงาน” ของสถาบันพระมหากษัตริยท่ีมีสถานภาพ พิเศษและไดรับการคุมครอง โดย พ.ร.บ.จัดระเบียบฝายพระมหากษัตริย (ฉบับท่ี 3) พ.ศ. 2491 รวมท้ังปจจัย ทางการเมอื งและสถาบันอนื่ ๆ ท่เี กย่ี วของ วตั ถุประสงคของงานวิจยั งานวิจัยมีวัตถุประสงค 3 ประการ ประการแรก ศึกษาถึงการลงทุนทางเศรษฐกิจตาง ๆ ของสํานักงานทรัพยสินฯ โดย ครอบคลุมถึงการครอบครองที่ดินและทรัพยสินอื่น ๆ รวมทั้งการลงทุนทางธุรกิจ โดยเฉพาะการ ลงทุนระยะยาวของบริษัทในเครือ รวมทั้งผลตอบแทนทางธุรกิจ เชน กําไร เงินปนผล คาเชา ทั้งน้ี เพื่อเห็นความเชื่อมโยงของความสัมพันธระหวางสํานักงานทรัพยสินฯ กับกลุม “ทุน” ตาง ๆ ของ เศรษฐกิจไทย นอกจากนี้ศึกษาถึงพัฒนาการทางประวัติศาสตรในดานการสะสมทุนทางเศรษฐกิจ 8 ม.ิ ย.2549

3 และการมีบทบาททางเศรษฐกิจและการเมืองเพิ่มข้ึนของสํานักงานทรัพยสินฯ และสถาบัน พระมหากษตั ริยภ ายหลังป 2491 ประการท่ีสอง ศึกษาถึงลักษณะพิเศษหรือสถานภาพของสํานักงานทรัพยสินฯ ในทาง กฎหมาย ตลอดจนศึกษาภมู หิ ลงั ของคณะกรรมการและผอู ํานวยการสํานกั งานทรัพยส ินฯ ประการที่สาม ศึกษาถึงผลกระทบของวิกฤตการณป 2540 กับการปรับบทบาทของ สาํ นกั งานทรพั ยสนิ ในแงนโยบาย กลยุทธการลงทนุ และการปรับบทบาทธุรกิจในเครือฯ เพื่อความ อยรู อดและกลับมาเปนกลุม “ทุน” ชน้ั แนวหนาของสังคมไทย ลําดับของงานวิจยั หลังจากบทที่ 1 ความเบอ้ื งตน แลว ลําดับของงานวิจยั คือ บทท่ี 2 : ภมู หิ ลังของสาํ นกั งานทรัพยส ินฯ : พัฒนาการของการสะสมทุนในอดตี บทที่ 3 : การลงทนุ ทางธุรกจิ ของสํานกั งานทรัพยสินฯ พ.ศ. 2491 – 2540 บทที่ 4 : สถานภาพพิเศษ การบริหารและการจดั การของสํานกั งานทรพั ยสนิ ฯ บทที่ 5 : วิกฤตการณป  2540 และการปรบั ตวั ของสํานักงานทรัพยสินฯ บทที่ 6 : การเจริญเติบโตทางธุรกจิ และรายไดของสํานักงานทรพั ยสนิ ฯ ภายหลงั วกิ ฤต การณป  2540 8 ม.ิ ย.2549

4 บทท่ี 2 ภมู ิหลงั ของสาํ นักงานทรพั ยสนิ : พัฒนาการของการสะสมทนุ ในอดตี พัฒนาการทางประวัติศาสตรของสํานักงานทรัพยสินสวนพระมหากษัตริย1 (หรือชื่อใน อดีตคือ กรมพระคลังขางที่) สามารถแบงออกเปนชวงใหญ ๆ เปน 3 ชวง คือ ชวงที่ 1 : พ.ศ. 2433 – 2476 ; ชวงท่ี 2 : พ.ศ. 2476 – 2491 และ ชวงท่ี 3 : พ.ศ. 2491 – ปจจุบัน สํานกั งานทรพั ยสินฯ : 1890 – 1933 สํานักงานทรัพยสินสวนพระมหากษัตริย (หรือตอไปจะเรียกวา สํานักงานทรัพยสินฯ) หรือชื่อเดิมคือ กรมพระคลังขางที่ (The Privy Purse Bureau) ไดกอตั้งอยางเปนทางการในฐานะ เปนกรมอสิ ระในสงั กัดกระทรวงพระมหาสมบตั ิ ในป 2433 โดยกรมพระคลงั ขางที่ทําหนาที่ในการ บริหารตลอดจนการลงทนุ พระราชทรัพยข องสถาบนั พระมหากษัตริย โดยไดรับงบประมาณเทากับ รอ ยละ 15 ของรายไดแผน ดนิ ในสมยั รชั กาลที่ 5 (ทวศี ิลป 2528 : 124) จุดมุงหมายท่ีสําคัญของการกอตั้งกรมพระคลังขางท่ี มิเพียงแตจะเปนสวนหนึ่งของการ ปฏิรูปการปกครองแผนดินในสมัยรัชกาลที่ 5 การรวมศูนยอํานาจสูสวนกลาง การปฏิรูปการคลัง โดยการดึงอํานาจควบคุมบริหารงบประมาณแผนดินและพระราชทรัพยสวนพระองคจากกลุม บุนนาค แตทวามีบทบาทสําคัญหรือเปนหนวยงานที่สรางความม่ันคงทางเศรษฐกิจการเงินของ สถาบันพระมหากษตั รยิ  (The Principal arm of the monarchy’s financial strength) บุคคลท่ีดํารงตําแหนงอธิบดีกรมพระคลังขางที่คนแรก คือ พระเจานองยาเธอกรมพระ นราธิปประพันธพงษ ซ่ึงดํารงตําแหนงในชวงป 2433 – 2435 หลังจากนั้นก็มีผูดํารงตําแหนงอีก หลายคน แตผ ูท่ีมีบทบาทในแงการสรางรายไดโดยผานการลงทุนตาง ๆ ใหแกกรมพระคลังขางท่ีที่ สําคัญท่ีสุดคือ พระเจานองยาเธอกรมหมื่นสมมตอมรพันธซ่ึงดํารงตําแหนงในชวงป 2435 – 2454 ขอบเขตงานของการจัดการลงทุนและจัดหาผลประโยชนไดเพิ่มข้ึนอยางมากมาย มีผลใหการ บรหิ ารงานของกรมพระคลังขางท่ีไดมีขาราชการเพิ่มข้ึนจากเพียง 3 คน ในป 2435 และเพ่ิมข้ึนเปน ท้ังหมด 26 คน ในป 2438 (ชลลดา 2529 : 19) และตอมาในสมัยรัชกาลที่ 6 กรมพระคลังขางท่ีได ขยายหนว ยงานรบั ผิดชอบออกไปอีก โดยมี ฝายเวรบัญชาการ กรมการผลประโยชน กรมการโยธา กรมการบัญชี กรมการคลัง และหุนสวน โดยมีขาราชการและพนักงานกวา 200 คน และในสมัย รชั กาลท่ี 7 ไดเ พ่ิมหนว ยงานในสังกัดกรมการผลประโยชนในเขตตางจงั หวดั คอื จงั หวัดฉะเชงิ เทรา 1 งานศึกษาเกีย่ วกับสาํ นกั งานทรพั ยส ินฯ ในแงของภมู ิหลัง บทบาท และการลงทุนทางธุรกิจที่นาสนใจคือ ทวี ศลิ ป (2528) ; ชลลดา (2529) ; Tasaka (2003) 8 มิ.ย.2549

5 นครปฐม และราชบรุ ี (ชลลดา 2529 : 20) ซ่งึ แสดงถงึ บทบาทหนา ทม่ี ิเพียงจาํ กัดอยูเฉพาะกรุงเทพฯ เทานน้ั แตทวาครอบคลมุ ไปถึงภูมิภาคอื่น ๆ ดวย การเจริญเตบิ โตของกรงุ เทพฯ และการรวมศูนยอาํ นาจสูสว นกลาง : จุดกําเนดิ ของอาํ นาจและความ เขมแข็งของกรมพระคลังขางที่ อํานาจและความเขม แขง็ ของกรมพระคลังขางทีไ่ ดเพ่มิ ขน้ึ อยางรวดเรว็ โดยเฉพาะในชว งป 2433 ถงึ 2453 ปจจยั สาํ คญั ทีม่ ผี ลตอ การเพ่ิมขึ้นของอํานาจและความเขมแขง็ คือ (1) การ เจรญิ เตบิ โตของกรุงเทพฯ และ (2) การรวมศูนยอ าํ นาจสสู วนกลาง การเจรญิ เตบิ โตของกรงุ เทพฯ โดยเฉพาะภายหลังสนธิสัญญาเบาริงในป 2398 สงผลให กรงุ เทพฯ มีความสําคญั ตอ พฒั นาการของเศรษฐกิจไทย และเศรษฐกจิ ของเอเชียตะวันออกเฉยี งใต โดยเฉพาะบทบาทของเมอื งทาเพอื่ การสง ออกและนาํ เขา เพราะสนิ คา สงออกและนาํ เขาเกอื บ ทงั้ หมดตองสง ผา นเมอื งทา กรุงเทพฯ ขาวไดก ลายเปนสินคาสงออกทีส่ ําคญั ท่ีสุดของไทย (สัดสวน การสงออกขาวมีมลู คา เทา 3 ใน 4 ของมูลคาการสง ออกทงั้ หมด) ไดขยายตวั เพมิ่ ขนึ้ จากประมาณ 10,000 ตันตอ ปใ นชวง 2403 – 2412 โดยเพมิ่ เปน 500,000 ตันตอปใ นทศวรรษชว ง 2433 - 2432 และกวา 1,000,000 ตนั ตอ ปในชว ง 2463 – 2472 การขยายตัวของการคา ระหวางประเทศจึงมี ผลกระทบตอกจิ กรรมทางเศรษฐกจิ ในกรงุ เทพฯ เชน การเดินเรือ โรงสีขาว โรงเล่ือย โกดงั สินคา การขยายตวั ของสะสมทุนทางเศรษฐกิจรวมทงั้ การพัฒนาเทคโนโลยีและท่ีสําคัญคอื การอพยพเขา มาของแรงงานชาวจนี แรงงานอพยพชาวจนี ทีท่ า เรือกรงุ เทพฯ เทากับ 16,000 คนตอ ปในชว งป 2423 – 2432 25,000 คนตอ ปใ นชว ง 2433 – 2442 60,000 คนตอปชวง 2433 - 2463 และมากกวา 100,000 คนตอปใ นชวง 2463 – 2472 (Skinner 1957) คนจนี มบี ทบาทสาํ คัญในทางเศรษฐกจิ การ พาณชิ ย และนอกการเกษตรอ่ืน ๆ ในกรงุ เทพฯ ซ่งึ ไดป ระกอบอาชพี เปน พอ คา นายทนุ แรงงาน รับจาง เปน ตน การขยายตวั ของการเจริญเตบิ โตของการคา ขาว หลังทศวรรษ 2410 มีผลสําคัญอยางยงิ่ ตอ การเจริญเติบโตของเศรษฐกจิ กรุงเทพฯ เพราะการเติบโตของการคาขาวไดสรา งโอกาสแกกาํ ไรและ การสะสมทุนทส่ี ําคญั คอื การคา โรงสีขาว ธุรกิจสง ออก พอคาคนกลาง การประกันภยั การ เดนิ เรอื การขุดคลอง และกิจกรรมทางเศรษฐกจิ อ่นื ๆ และกจิ กรรมเหลาน้ไี ดส ง ผลตอ ภาคการ กอ สรา งตาง ๆ ในกรุงเทพฯ ไดขยายตวั อยา งรวดเรว็ ซ่งึ สง ผลตอ การลงทุนของพระคลงั ขางท่อี ยา ง กวา งขวาง การสรางถนนภายในกรุงเทพฯ ก็มีผลสําคัญตอการขยายตวั ทางเศรษฐกิจของกรงุ เทพฯ และสงผลตอการเปลยี่ นแปลงองคประกอบทางกายภาพจาก “เมอื งนา้ํ ” มาสู “เมืองบก” ซึง่ มผี ลตอ 8 มิ.ย.2549

6 การขยายตวั ของเศรษฐกิจตลาดเพ่ิมขึ้น การสรา งถนนเจริญกรงุ ในป พ.ศ.2404-2406 ซ่ึงมรี ะยะทาง ประมาณ 10 กโิ ลเมตรจากพระบรมมหาราชวัง โดยว่งิ ขนานแมนํา้ เจา พระยาไปทางดา นตะวนั ออก และผานยานธรุ กจิ สําคญั ของชาวจีนคือ ยา นสาํ เพ็งและเยาวราช และเลยไปถงึ บางรัก ยา นการคา ขยายตวั ตามถนนเจริญกรุงและถนนเจริญกรุงกก็ ลายเปน ถนนท่ีเปนศนู ยก ลางการคา ท้งั ขายปลกี และขายสง นับแตน นั้ เปน ตนมาจนถึงชวงสงครามโลกคร้ังท่ี 2 และภายหลงั รชั กาลที่ 5 ขึน้ ครองราชย การขยายตวั ของกจิ กรรมทางเศรษฐกจิ ในกรงุ เทพฯ ไดม ผี ลตอ ความตองการในการตดั ถนนเพ่อื อาํ นวยความสะดวกในการคาและการลงทุนเปนอันมาก ดงั นน้ั ในชวงป 2433 - 2443 ไดมี การตัดถนนในกรุงเทพฯ เพม่ิ ขึน้ อกี หลายสาย รวมท้ังสน้ิ ถงึ 130 สาย ทสี่ ําคญั คือ หลานหลวง กลมุ ถนนราชดําเนนิ สามเสน สโุ ขทัย ถนน 18 สายบริเวณอาํ เภอสําเพง็ และอื่น ๆ โดยท่งี บประมาณ บางสว นจากการสรา งถนนมาจากกรมพระคลังขา งทด่ี วย ผลของการสรา งถนนมเิ พียงแต เปลีย่ นแปลงการตั้งถ่นิ ฐานของชุมชนบริเวณริมแมน ้ําเจาพระยาและลาํ คลองนอยใหญม าสูชุมชน รมิ ถนนโดยมกี ารกอสรางบานเรือนโดยเฉพาะตกึ แถว แตทวา ยงั มีผลตอ การขยายตัวของการ คมนาคมขนสง ทางบก อาทิเชน รถราง รถไฟ รถยนต รวมท้ังการขยายตวั ของสาธารณปู โภค เชน ไฟฟา ประปา เปน ตน เศรษฐกจิ ของเมืองขยายตวั ซ่งึ หมายถงึ การขยายตัวของตลาดนนั่ เอง การเจรญิ เติบโตของกรงุ เทพฯ ของกรงุ เทพฯ จากปลายทศวรรษ 2430 เปน ตนมา จึงมีผล ตอ การขยายตวั ของการลงทุนทางเศรษฐกจิ ของกรมพระคลังขา งทน่ี น่ั เองโดยเฉพาะการลงทนุ การ สรา งตึกแถวซงึ่ ขยายตวั ไปตามถนนทตี่ ดั ใหมในกรงุ เทพฯ การครอบครองทีด่ นิ ในยานทส่ี าํ คัญทาง เศรษฐกิจ รวมท้ังการเขา ไปรว มลงทนุ ในกจิ การตา ง ๆ ของชาวจีน และชาวตะวนั ตกทีส่ ําคญั เชน โรงสีขาว โรงแรม รถราง รถไฟ (โปรดดูในสยมพร 2527) ปจจัยทางการเมอื งกม็ ผี ลตอการเจริญเติบโตของกรุงเทพฯ คือ การรวมศูนยอาํ นาจสู สวนกลางในชว งรัชสมยั รชั กาลท่ี 4 และ 5 ภยั ท่ีคุกคามประเทศสยาม (รวมทัง้ ประเทศในเอเซียอนื่ ๆ) คอื การลาอาณานคิ ม ซึง่ หลายประเทศโดยเฉพาะประเทศเพอื่ นบา นไดต กเปน อาณานิคมของ มหาอาํ นาจองั กฤษและฝรง่ั เศส ในชวงรชั สมยั รชั กาลที่ 5 ไดมกี ารปฏริ ูปการปกครองดานตาง ๆ โดยเฉพาะการรวมศูนยอ าํ นาจทางการเมอื งและการบริหารเขาสสู วนกลางนนั่ เอง สถาบันพระมหากษตั รยิ ไ ดม ีพระราชอาํ นาจเพม่ิ ขึน้ (สว นหนึ่งขนุ นางตระกลู บุนนาคเริ่มมี อํานาจนอ ยลง) ในฐานะเปน ระบอบสมบูรณาญาสทิ ธริ าชย ในทางการบรหิ าร มกี ารปฏริ ปู ระบบ ราชการโดยแบง สว นราชการเปน แบบกระทรวง ทบวง กรม รวมท้งั มีบริหารสว นภมู ภิ าค/จงั หวดั ตามแบบประเทศตะวนั ตก จากตน ทศวรรษ 2410 อํานาจของกษตั รยิ และสว นราชการไดเพ่ิมขนึ้ แทนทอี่ ํานาจของเจา ผูครองนครตา ง ๆ ในภมู ภิ าคตา งจงั หวัด การกอ ตั้งหอรัษฎากรในป พ.ศ.2416 ไดสงผลใหอ าํ นาจการจดั เกบ็ ภาษมี คี วามเปน เอกภาพและรวมศูนยอยทู เี่ มืองหลวง (ซง่ึ กอนหนานน้ั 8 มิ.ย.2549

7 ขึ้นอยูกับเจา ภาษีนายอากรและกระจดั กระจายอยตู ามหนว ยงานตา ง ๆ) และสงผลกษตั ริยและพระ บรมวงศานุวงศสามารถควบคุมอาํ นาจทางการคลงั ไดเ พม่ิ มากข้ึน (Chaiyan 1994: 85) นอกจากนใี้ น ทศวรรษ 2410 รัชกาลที่ 5 ไดพ ยายามบั่นทอนอาํ นาจการปกครองของภูมิภาคอ่นื ๆ ซึ่งขึน้ ตรงตอ เจาผคู รองนคร โดยแตง ต้งั เจา เมืองหรอื ผวู าราชการจังหวัดไปปกครองเมอื งเชยี งใหม ซ่งึ สง ผลให อาํ นาจการปกครองของกรุงเทพฯ ไดเ พม่ิ ขน้ึ และขยายตวั สภู ูมภิ าคอ่นื ๆ (Tej 1977: 61-3) ในป พ.ศ.2430 ไดม กี ารแตงต้ังเจา เมืองจากกรงุ เทพฯ หรือในบางกรณีไดส ง เจา เมืองจากรัฐบาลกลางใน กรงุ เทพฯ เพื่อปกครองและบริหารเมอื งตาง ๆ คอื เชยี งใหม ภเู ก็ต พระตะบอง หนองคาย การ เปลย่ี นแปลงคร้ังใหญคอื การปฏริ ปู การปกครองและระบบราชการในป พ.ศ.2435 ซ่งึ มกี าร จดั รปู แบบการบรหิ ารประเทศในรปู ของเสนาบดี (หรอื คณะรฐั มนตร)ี ซึ่งมีหนาทก่ี ารบริหาร กระทรวงตาง ๆ และแบงหนา ทโ่ี ดยชัดเจน ซึง่ ณ ขณะนน้ั มกี ระทรวงทง้ั ส้นิ 12 กระทรวง ดว ย ลกั ษณะการบริหารประเทศดงั กลา ว จงึ มผี ลตอ การเพมิ่ ข้นึ ของการรวมศนู ยอ าํ นาจสสู วนกลาง นอกจากนี้ในทศวรรษ 2430 ไดมกี ารปฏิรูประบบการปกครองสวนทองถิน่ และการปกครองสวน ภมู ิภาคโดยการควบคุมจากกรุงเทพฯ ภายใตก ารนําของกรมพระยาดาํ รงราชานุภาพ เสนาบดี กระทรวงมหาดไทย การสรางทางรถไฟเช่อื มกรุงเทพฯ และภูมภิ าคอนื่ ๆ จากป 2433 ก็มีผลตอการ สรา งการเติบโตของกรงุ เทพฯ ทั้งทางดานเศรษฐกิจและการเมือง ในฐานะ “เมอื งหลวง” การเตบิ โตของสถาบนั พระมหากษัตรยิ ป ระกอบกบั การเตบิ โตทาง เศรษฐกิจของกรงุ เทพฯ กรงุ เทพฯจึงเปน ศนู ยกลางการบรหิ ารราชการ รวมท้ังเศรษฐกิจของประเทศ ในป 2435 ไดมกี ารจดั ตง้ั กระทรวงนครบาลเพอื่ ดแู ลการบรหิ ารการปกครองตนเองของกรุงเทพฯ สาเหตุสําคัญของการจัดต้งั กระทรวงนครบาล เพราะเพอ่ื รองรบั การเตบิ โตของประชากรหลงั ทศวรรษ 2420 การเปลย่ี นแปลงทางเศรษฐกิจและการคา จาก “เมืองนา้ํ ” ไปสู “เมอื งบก” รายได และภาษีของกรงุ เทพฯ กเ็ พม่ิ ขึน้ ประกอบกับการเปลย่ี นแปลงทางการเมอื งของประเทศ ซงึ่ แสดง ถงึ บทบาทของกรงุ เทพฯ ในฐานะเมอื งหลวงแหง ความทนั สมยั ของประเทศ รวมทงั้ ศูนยก ลาง การเงินและการคลงั ของประเทศ จงึ มคี วามจาํ เปนตอ งปฏิรปู และเปล่ยี นแปลงการบรหิ ารเมอื ง การ กอ ตั้งกระทรวงนครบาลจึงเปน องคก รจัดการบรหิ าร “กรงุ เทพฯ” เพอื่ สนองตอบกับผลประโยชน ของรัฐและสถาบันพระมหากษตั รยิ  (โดยความรวมมือของกรมพระคลังขางท่)ี บทบาทของกรม พระคลังขา งท่ใี นทางเศรษฐกจิ จึงไดเพ่มิ ขนึ้ อยา งรวดเรว็ เพราะนอกจากจะมีรายไดและรายจา ยใน สดั สว นของงบประมาณแผน ดินที่สูงแลว งานของกรมพระคลังขา งทีไ่ ดเกย่ี วของกบั งานของ กระทรวงนครบาลอยา งใกลช ิด โดยเฉพาะการซอื้ ขายแลกเปลย่ี นการถอื ครองทดี่ ินและการลงทนุ ตา ง ๆ ทางดา นทรพั ยสนิ เชน การตดั ถนนและการสรางหอ งแถว รวมท้ังการเปลีย่ นแปลงดานอน่ื ๆ ในกรงุ เทพฯ (ทวีศิลป 2528 ชลลดา 2529 Porphant 1999) ดงั นนั้ จึงกลาวไดวา การเจริญเตบิ โต 8 ม.ิ ย.2549

8 ของกรงุ เทพฯ จงึ มีความสัมพันธอยา งใกลชิดกับสถาบนั พระมหากษัตริยโดยการลงทุนของกรม พระคลังขา งทแี่ ละการบริหารราชการของกระทรวงนครบาล จดุ ทอ่ี ยากจะเนนในงานวิจยั ฉบบั นี้คอื อํานาจและหนา ท่ีของกระทรวงนครบาลมีบทบาทสาํ คัญกบั การเตบิ โตทางเศรษฐกจิ ของกรมพระ คลงั ขา งทีแ่ ละเศรษฐกิจของกรุงเทพฯ เพราะฐานะของกระทรวงนครบาลมฐี านะเปน ทปี่ รึกษาของ สถาบันพระมหากษัตรยิ มากกวา จะเปน รัฐบาลสว นทอ งถิ่นท่ีเปน อสิ ระจากอํานาจกษตั รยิ ซ ึ่งดาํ รง อยูในประวตั ิศาสตรย ุโรป เชน กรุงลอนดอน และดว ยเหตุท่ีการปกครองของสยามอยภู ายใต ระบอบสมบูรณาญาสทิ ธิราชย ระบอบสมบูรณาญาสทิ ธริ าชยจงึ มนี ยั ยะสาํ คญั ตอ การเปล่ียนแปลง กรงุ เทพฯ และประเทศสยามโดยรวม ดงั นั้นความเชอื่ มโยงของการบรหิ ารกรุงเทพฯ กบั ผลประโยชนข องกษตั รยิ จ งึ มีผลตอ การเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกจิ และกายภาพ รวมทัง้ การพฒั นา กรงุ เทพฯ ดานอนื่ ๆ (Porphant 1997) อํานาจและความเขม แข็งของกรมพระคลังขา งที่ การกอ ตัง้ กรมพระคลงั ขา งทภ่ี ายใตกระทรวงพระคลังมหาสมบัติ มหี ลกั การท่ีสําคญั คือ การพยายามแบงแยกฐานะทางการคลงั หรอื รายไดรวมทง้ั ผลประโยชนอืน่ ๆ ระหวาง พระมหากษตั รยิ กับรฐั โดยเด็ดขาด (แมใ นทางปฏบิ ัตอิ าจจะไมสามารถแบง แยกโดยเดด็ ขาดก็ตาม) อาํ นาจ งบประมาณ และความเปน อสิ ระของกรมพระคลังขา งที่ไดเรมิ่ ปรากฏอยางจรงิ จงั จาก ทศวรรษ 2430 พรอ ม ๆ กับการขยายตวั ของเศรษฐกิจในกรงุ เทพฯ ความเขมแข็งทางเศรษฐกิจของ กรมพระคลงั ขางที่หรือแหลงท่ีมาของรายไดห รือพระราชทรัพยม าจาก 2 แหลงใหญค ือ (1) รายได จากการจดั สรรงบประมาณรายจายประจําปจ ากรัฐบาล และ (2) รายไดจ ากคา เชา กาํ ไร และ ผลประโยชนจากการลงทุนในกจิ การตาง ๆ ของกรมพระคลงั ขางท่ี เชน ทด่ี นิ คา เชา หอ งแถว ตลาด สด โรงสขี าว ธนาคาร สายการเดนิ เรอื โรงงานผลิตปูนซีเมนต รถราง เปนตน ศาสตราจารย Suehiro Akira มีความเหน็ วา “กรมพระคลังขางท่ีเปรียบเสมือนธนาคารเพอื่ การลงทนุ (proto- investment bank) ซึ่งเปน องคกรหลักในการดําเนินธรุ กจิ ในนามของพระมหากษตั รยิ ” (Suehiro 1989: 92) ในปลายทศวรรษที่ 2440 พระคลังขางท่ีมเิ พียงแตเ ปน เจา ของที่ดนิ รายใหญท ่ีสดุ ของ ประเทศและครอบครองพ้นื ที่ ๆ สําคัญทางเศรษฐกิจของกรุงเทพฯ แตท วายังมีฐานะเปนกลมุ “ทนุ ” ทที่ รงพลังของสงั คมไทยดว ย (ดงั จะไดก ลาวตอไป) ตัวเลขจากตารางที่ 1 ขา งลา งน้ีแสดงถงึ รายไดของกรมพระคลงั ขางทท่ี ไ่ี ดรับจาก งบประมาณแผนดินโดยผา นกระทรวงพระคลังมหาสมบตั เิ พ่ิมขนึ้ จาก 1.49 ลานบาทในป 2435 และ เพิม่ เปนเทา กบั 6.1 ลานบาทในป 2445 และเพ่ิมเปน เทากบั 9.0 ลานบาทในป 2465 ในบางป เชน 8 ม.ิ ย.2549

9 ในป 2434-2435 รายไดของกรมพระคลงั ขา งทเี่ พม่ิ ขึ้นถงึ รอ ยละ 20 ของภาษอี ากรของประเทศที่ จดั เก็บไดท ้ังหมด (ทวศี ิลป 2528: 129 และชลลดา 2529) ตารางที่ 1 รายไดของกรมพระคลังขางทที่ ่ีไดร บั การจัดสรรจากกระทรวงพระคลังมหาสมบตั ิ พ.ศ.2435-2478 ป ค.ศ. รายได (ลานบาท) 2435 1.49 2445 6.1 2455 8.7 2465 9.0 2475 .479 2478 .409 แหลง ท่มี า: ชลลดา (2529: 38) นอกจากรายไดทไ่ี ดร บั การจดั สรรจากงบประมาณแผน ดนิ ในแตละปแ ลว รายไดสวน สาํ คัญของกรมพระคลังขางท่มี าจาก คาเชา หองแถว ตลาดสด กาํ ไรและเงนิ ผลตอบแทนจากการ ลงทุนในกจิ กรรมทางเศรษฐกจิ ตา ง ๆ รายไดส วนนน้ี าจะเปนสว นสําคญั ของกรมพระคลังขา งที่ นบั แตป 2433 เปน ตน มา เพราะมีการขยายตวั อยา งขนานใหญของการลงทนุ ใหม ๆ ของกรุงเทพฯ ท้งั เปนการลงทนุ โดยตรงของกรมพระคลังขา งที่ เชน การกอ สรางตึกแถวและตลาดสด หรือการรว ม ลงทุนในกจิ การการผลิตการคาและอุตสาหกรรมของชาวจีน ชาวยโุ รป และชาวตะวันตกอืน่ ๆ กรมพระคลังขา งท่ีกับบทบาท “เจาท่ดี นิ ” รายใหญที่สุดของประเทศ การเติบโตของเศรษฐกิจกรงุ เทพฯ สงผลใหการเพม่ิ ขึ้นของราคาทีด่ นิ กรมพระคลงั ขา งทไ่ี ด เขาครอบครองทด่ี ินยา นทส่ี ําคัญในกรุงเทพฯ อยางขนานใหญใ นปลายทศวรรษ 2440 พระคลงั ขา ง ที่ไดกลายเปน ผูถอื ครองทด่ี ินทีใ่ หญท ่ีสดุ ของประเทศ และท่ีดินไดก ลายเปน “ทนุ ” ทางเศรษฐกจิ ท่ี สําคัญเพอื่ การลงทุนทางธรุ กิจของกรมพระคลงั ขา งทแ่ี ละสาํ หรบั เช้อื พระวงศใ นการลงทุนดา น อสังหารมิ ทรัพยแ ละกิจกรรมทางเศรษฐกจิ อื่น ๆ กรมพระคลังขางที่สามารถจับจองหรอื ครอบครองท่ดี นิ ไดห ลายวธิ ี อาทเิ ชน ครอบครอง ทด่ี นิ สาธารณะอันประกอบไปดวย ทวี่ างเปลา หรือท่ที เ่ี ปน ของกระทรวงตา ง ๆ หรือทที่ ่ีเปน ทตี่ ั้ง ของวงั และพระราชวงั รวมทั้งสามารถรับจํานองจากเอกชน โดยทกี่ รมพระคลงั ขางทใี่ หเ งนิ กูแกผู 8 มิ.ย.2549

10 เอาอสงั หาริมทรพั ยม าจํานอง ลูกคา สวนใหญ ไดแ ก พอ คา ชาวจนี เจา ภาษีนายอากร ขุนนาง และ เจานายชน้ั ผูใหญ ถาหากวา ลูกคาสว นใหญไมสามารถชาํ ระหนี้ไดตามกําหนดเวลา ทรัพยสนิ ยอ ม ตกอยแู กก รมพระคลังขางที่ นอกจากนกี้ รมพระคลงั ขางทไี่ ดซ อ้ื ทด่ี นิ จากราษฎรทวั่ ไปโดยตรง และ ดวยเหตทุ ก่ี รมพระคลงั ขางทีม่ ีขอมลู เก่ยี วกบั การตดั ถนน ราคาทด่ี นิ และขอไดเ ปรยี บในเรอ่ื งแหลง ทตี่ ัง้ และทําเลการคา สงผลใหก รมพระคลงั ขางท่ีไดส ะสมซื้อท่ีดนิ ในเขตพ้นื ที่เขตธรุ กิจทีเ่ หมาะแก การลงทุนและคา ขาย ผลท่ีตามมากค็ ือ กรมพระคลังขา งท่ีไดค รอบครองพืน้ ท่ที ่ีเหมาะแกก าร พาณชิ ยกรรมในกรงุ เทพฯ นบั แตท ศวรรษ 2440 เปนตนมา กรมพระคลังขางทไ่ี ดสะสมที่ดนิ เปน จํานวนมากโดยเฉพาะกรงุ เทพฯ เขตช้นั ใน ในป 2445 กรมพระคลังขางทไี่ ดค รอบครองพื้นทธ่ี ุรกิจทสี่ ําคัญในกรงุ เทพฯ เทา กบั 4,083 ไร โดย กระจายอยูทย่ี า นธุรกิจในสําเพง็ 1,831 ไร) บางรกั (458 ไร) ดุสิต (4,083 ไร) และภายในประตู เมอื ง หรอื ยานวดั ชนะสงคราม ยานพระราชวงั ยานสําราญราษฎร และยา นพาหรุ ัด (86 ไร) อําเภอ ดุสติ (1,708 ไร) (กจช. ร.5 กระทรวงเกษตรฯ 6/6153 (2456)) ในขณะที่เอกสาร ร.5 นครบาล 41.1/221 (2442 – 2444) ระบวุ า กรมพระคลังขางทม่ี ที ่ดี ินรวมกนั เทา กบั 1,850 ไร ในชว ง พ.ศ. 2442 - 2444 หรือเทา กับรอ ยละ 22.2 ของพ้นื ทีก่ รุงเทพฯ ทง้ั หมดในชว งเวลาเดยี วกัน (Tasaka 2003) โดยท่ีการกระจายตวั ของการถือครองทด่ี ินในยานที่สาํ คัญของกรุงเทพฯ คอื อาํ เภอดุสติ (กระจกุ ตวั ยานสามเสน – บางขนุ พรม) 1,615.5 ไร อําเภอสําเพ็ง (กระจกุ ตวั ยา นสามแยก – ตลาด นอย) 63.57 ไร อําเภอบางรกั (กระจุกตวั ยานถนนสี่พระยา) 172.97 ไร ตามลาํ ดบั (Tasaka 2003) ทด่ี ินจงึ กลายเปน แหลงทีม่ าของรายไดท ีส่ ําคัญของกรมพระคลงั ขางที่ เพราะกรมพระคลงั ขา งทไ่ี ดสรา งตึกแถวและตลาดสดเปน จํานวนหลายรอยหอ งเพอ่ื เกบ็ คาเชา โดยเฉพาะริมถนนสาย สาํ คัญตามยา นทีส่ าํ คัญทางธุรกิจ เชน เจรญิ กรุง จกั รวรรดิ เยาวราช ราชวงศ หัวลําโพง สี่พระยา สามเสน ซางฮีน้ อก ดวงเดอื นนอก ดาวขาง เปน ตน ตึกแถวน้ันใชส ําหรับเปนทอ่ี ยอู าศยั หรอื ใช ดาํ เนินธรุ กิจคา ขาย ตลอดจนเปนทต่ี ้งั ของสํานกั งาน บริษทั หา งรา นตา ง ๆ อัตราคา เชา ของหอ ง แถวจะแตกตา งกนั ตามชนดิ ของหอ งแถว และยานธุรกจิ ในป 2450 อตั ราคา เชา ของหอ งแถวรมิ ถนนบาํ รุงเมืองและริมถนนเจรญิ กรุงอยูประมาณ 20 – 30 บาทตอ เดือน และหากเปน หอ งแถวทที่ าํ ดวยไม อัตราคา เชาจะตํา่ ลงไปอกี ประมาณ 3 – 10 บาทตอ เดอื น (กจช. ร.5 คลงั 9.4 ค/65 (2450)) อาคารทอี่ ยรู มิ ถนนราชวงศเ ก็บคาเชาในอตั ราเดือนละ 10 บาท สวนที่อยูหวั มุมจะเกบ็ ในอัตรา 40 – 60 บาทตอ เดอื น ในขณะท่ตี กึ ถนนสี่พระยาที่สรา งเพอื่ ใหช าวยโุ รปเชานัน้ ราคาต่ําสุดอยูที่ 100 บาท ตอเดอื น รายไดจากการดาํ เนนิ การเกบ็ คา เชา ตึกแถวนา จะเปน แหลงรายไดใ นการดาํ เนินธรุ กจิ ของ กรมพระคลงั ขางที่ในขณะนนั้ แมว าอัตราคาเชา จะคอนขา งต่ําและตอ งใชระยะเวลานานถงึ จะไดเงนิ 8 มิ.ย.2549

11 ลงทุนกลบั คนื เชนเปน ระยะเวลาถึง 10 ป นอกจากนแ้ี มว าการเกบ็ คาเชา ในอัตราทตี่ า่ํ จะไมม ีผลให ระดบั กําไรอยใู นระดบั สูง แตทวากส็ ามารถมรี ายไดจ ากคาเชาไดระยะยาวนนั่ เอง การถือครองที่ดนิ ขนาดใหญข องกรมพระคลังขางที่มิเพยี งแตมผี ลตอ การสะสมทนุ ของ กลมุ ทุนศกั ดนิ า แตทวายังมีผลตอการเปลย่ี นแปลงทางกายภาพและการเจรญิ เติบโตของกรงุ เทพฯ ในทศวรรษ 2440 และหลงั จากนัน้ เพราะการเจรญิ เติบโตของกรุงเทพฯ ภายหลงั จากทศวรรษ 2440 น้นั เกดิ จากการตัดถนนและเปดพ้ืนท่ีใหม ๆ สง ผลใหกรุงเทพฯ ไดเ ปลีย่ นบทบาทจากกิจกรรมทาง เศรษฐกิจจาก “เมอื งน้าํ ” มาสู “เมืองบก” และมผี ลใหกจิ กรรมทางเศรษฐกิจในแงศ นู ยการคา และ ยานพาณชิ ยกรรมขยายตัวอยางรวดเรว็ กระบวนการเปลีย่ นแปลงทางกายภาพและการเจริญเตบิ โต ของกรุงเทพฯ สวนหนง่ึ กเ็ กดิ จากการตัดสนิ ใจในการตดั ถนนและลงทนุ ทางดานอสังหาริมทรัพย คอื หอ งแถวและตลาดสดของกรมพระคลงั ขางทน่ี ั่นเอง กรมพระคลงั ขางทก่ี บั บทบาทการลงทนุ ทางเศรษฐกจิ การสะสมทุนอยางตอเนือ่ งของกรมพระคลังขางทีส่ งผลใหก รมพระคลงั ขางที่มิเพียงแต เปน หนว ยงานการลงทุนทางเศรษฐกจิ ของและนาํ รายไดม าสรู าชสํานัก แตท วายงั มบี ทบาททส่ี ําคญั ในฐานะเปนกลมุ ทนุ ของคนไทยที่ใหญทสี่ ดุ ในปลายทศวรรษ 2440 การลงทนุ ในกิจการทาง เศรษฐกิจตา ง ๆ ของกรมพระคลงั ขา งที่มีบทบาทสาํ คัญเพ่ือสรา งความเขมแขง็ ทางเศรษฐกจิ แกก ลมุ ทนุ ศกั ดนิ า ซงึ่ ประกอบไปดวยพระมหากษตั ริย ขุนนาง และพระบรมวงศานุวงศ กลุมศกั ดนิ ามี บทบาทสําคญั ในการลงทุนทางเศรษฐกจิ ทั้งการลงทนุ โดยตวั เองและในฐานะหนุ สว นทางเศรษฐกจิ การสะสมทนุ เพมิ่ ขน้ึ และขยายตวั ซงึ่ มิเพยี งแตท่กี รงุ เทพฯ แตท วา ยงั ขยายตวั ไปสภู ูมิภาคอืน่ ๆ บนั ทึกฉบับหน่งึ ของผูทํางานในบรษิ ัทบอรเนยี ว ในป 2437 ซ่ึงแสดงถงึ การขยายตวั ของการสะสม ทางเศรษฐกจิ ของกลุมศกั ดนิ าดงั ตอ ไปน้ี “ในระยะปสองปท ผี่ านมา การลงทนุ ทีน่ ยิ มกันมากของพระราชโอรส และขนุ นางทกี่ รงุ เทพฯ และฉะเชิงเทราคอื โรงสขี า ว ทงั้ ทเี่ ปน เจา ของ ดาํ เนินการเองและรับจาํ นอง พระราชโอรสผมู ั่งค่งั มกั จะเกีย่ วของ กบั การคาระหวางประเทศ ภายหลงั จากการลงนามสนธิสัญญา เบาริงและสนธิสัญญาทางการคา ฉบบั อน่ื ๆ พระราชโอรสเหลาน้ี มกั จะรว มลงทุนกบั พอ คา ชาวจนี ในการดําเนนิ การคาอยา งขนานใหญ” (Leckie 1894 : 652) ในฐานะเปน กลมุ ทนุ ของคนไทยกลมุ ทใ่ี หญที่สุด กรมพระคลงั ขา งทมี่ ีบทบาทท่สี ําคัญใน การพฒั นาภาคอตุ สาหกรรม ธุรกิจการเงนิ และการธนาคาร รวมทัง้ กจิ การการผลิตทางเศรษฐกจิ 8 ม.ิ ย.2549

12 อ่นื ๆ กรมพระคลงั ขางทีไ่ ดกอ ตั้งธนาคารสยามกัมมาจลหรือธนาคารไทยพาณิชย ในป พ.ศ.2449 ซ่ึงถอื วาเปน ธนาคารของคนไทยแหงแรก โดยกรมพระคลังขางที่ไดถ ือหุนรายใหญท ีธ่ นาคารไทย พาณชิ ยม เิ พียงแตมบี ทบาททส่ี าํ คัญตอ การเปน แหลงเงนิ ทุนสําหรบั กรมพระคลังขางทีเ่ พ่ือใชในการ ลงทุนทางธุรกิจ แตทวามบี ทบาทสาํ คัญตอการเปน แหลง เงินกู และหรือรวมลงทุนกับธุรกิจอ่ืน ๆ ท้งั ชาวไทย ชาวจนี และชาวตะวนั ตกอน่ื ๆ ในแงน จ้ี งึ กลา วไดว า กรมพระคลงั ขางทม่ี บี ทบาท สาํ คญั ตอ การพัฒนาธุรกจิ และมผี ลตอการเจริญเตบิ โตของกลุมทุนทางเศรษฐกจิ เพราะบทบาทท่ี สําคัญของธนาคารซ่ึงกอ ตั้งโดยกรมพระคลังขา งที่คอื นาํ มาซงึ่ เงนิ ทนุ เพื่อการประกอบการทาง ธุรกิจน่นั เอง บทบาทของพระคลงั ขา งที่ยังเปน ผบู ุกเบกิ และพัฒนาอตุ สาหกรรมการผลิตใน ภาคอตุ สาหกรรมคือ ปนู ซเี มนต เมือ่ การขยายตวั การกอสรา งในกรงุ เทพฯ กาํ ลงั ขยายตวั เพราะการ ขยายตวั ทางเศรษฐกจิ ในกรุงเทพฯ กรมพระคลังขางท่นี อกจากจะไดลงทนุ สรางหองแถวและตลาด ข้นึ ในยา นที่มเี ศรษฐกจิ ใหมแ ละกําลงั เจรญิ แลว ซ่งึ มผี ลตอการขยายตวั ของความตอ งการปูนซเี มนต สงู ขึ้น กรมพระคลงั ขา งท่ไี ดก อ ตัง้ บริษทั ปนู ซีเมนตไ ทย ในป พ.ศ. 2456 โดยลงทนุ เปนจาํ นวนเงนิ หาแสนบาทจากจํานวนเงนิ 1 ลานทตี่ องการใชในการกอ ตัง้ (ผาสุก 2542 : 178) อุตสาหกรรม ปูนซเี มนตไทยซ่ึงดาํ เนนิ การโดยกรมพระคลังขา งท่เี ปน อุตสาหกรรมท่ผี ูกขาดรายเดยี วมาเนน่ิ นาน จนกระท่ังทศวรรษ 2490 และมบี ทบาทตอ การกอ สรา งและการเจริญเตบิ โตของเศรษฐกจิ ไทยจนถึง ปจจุบัน ดวยลกั ษณะพเิ ศษทก่ี รมพระคลงั ขา งทท่ี ี่เปน ทุนของราชสํานกั รวมทงั้ เปน หนว ยราชการที่ เปนอสิ ระไมไ ดข้นึ อยกู บั เสนาบดีโดยตรง หากแตขึ้นอยกู บั พระมหากษตั รยิ  รวมทงั้ การไดร บั เงนิ รายไดข องแผน ดนิ ในสดั สว นคอ นขางสูง การลงทุนของกรมพระคลงั ขางท่จี ึงขยายตัวอยางรวดเรว็ และนาํ มาซง่ึ ความมง่ั ค่ังของราชสาํ นัก ในชว งป 2430 - 2466 กรมพระคลังขางที่ไดใชเ งนิ 11.5 ลา น บาท จากเงนิ ลงทนุ ทงั้ หมด 33.6 ลา นบาท ลงทนุ ในโครงการเอกชนถงึ 13 โครงการ โดยเปนการ รวมทนุ กับชาวยโุ รปและชาวจีน ในกิจการรถไฟ 13 โครงการ โดยเปน การรวมทุนกับชาวยโุ รปและ ชาวจนี ในกจิ การรถไฟ รถราง ธนาคาร ปูนซีเมนต การคาสนิ คานําเขา การทําเหมอื งแร และธุรกจิ เรอื กลไฟ (Suehiro อางใน ผาสุก 2542 : 178) บทบาทของการลงทุนของกรมพระคลังขางทมี่ ิเพยี งจํากดั อยใู นกรุงเทพฯ ดังไดกลาว มาแลว แตท วามีบทบาทสาํ คญั ในการลงทนุ ในภมู ิภาคตา งจังหวดั ดว ย โดยเฉพาะกิจการทางดาน อสังหาริมทรพั ย คอื การตึกแถว ตลาด รวมท้งั ท่ดี ินใหเชา จากหลักฐานทางประวตั ิศาสตร พระคลัง ขางท่ไี ดจ ัดหาผลประโยชนด ังกลา วจากทอ งที่ตา ง ๆ คือ ภเู กต็ สระบรุ ี นครศรีธรรมราช ราชบุรี 8 ม.ิ ย.2549

13 ปต ตานี กาญจนบรุ ี อบุ ลราชธานี นครปฐม เพชรบรุ ี พษิ ณุโลก นครสวรรค สงขลา (ชลลดา 2529 : 135 – 137) อาํ นาจและความเขม แข็งของกรมพระคลังขางทีเ่ ร่ิมถกู ทาทายโดยเฉพาะในสมยั รัชกาลท่ี 6 การใชจา ยอยางเกนิ ตวั โดยเฉพาะของราชสาํ นกั ตลอดรัชกาล ภาวะฟา ฝนแลงสงผลตอวิกฤตกิ ารณ การผลิตและสง ออกในป 2458 (และกอนหนานน้ั ) วกิ ฤติการณด านการเงินและการคลงั (ในป 2463 - 2468) ปญ หาวิกฤติเงนิ คงคลัง การขาดทนุ ในอัตราแลกเปลยี่ นเงนิ ตราระหวา งประเทศภายหลัง สงครามโลกครั้งที่ 1 (2457 – 2461) รวมทงั้ การขาดทุนของธนาคารจนี สยาม (ในป 2454-2455) และการขาดทนุ ของบรษิ ัทเดนิ เรอื สยาม (Siam Steamship Company) ในป 2462 – 2467 ปญ หา ดังกลาวสง ผลซ่งึ กนั และกนั ภาวะวกิ ฤตกิ ารณด งั กลา วขา งตนสง ผลตอการขยายตวั ของรายไดแ ละ การลงทนุ ของกรมพระคลังขา งทเี่ ปน อนั มาก (โปรดดใู น สนุ ทรี 2533 ; Greene 1999 ; Porphant 1999) ไมปรากฏวามีการขยายตวั ในกิจการการลงทนุ ในอสังหาริมทรพั ย คอื ทด่ี นิ ตลาด และ ตกึ แถว ในชว งระยะเวลาดังกลา ว วิกฤติการณท างเศรษฐกจิ ที่ถอื วาบ่ันทอนอาํ นาจและความเขมแขง็ ของพระคลงั ขางท่ีมาก ท่สี ุด คือ การลม ละลายของธนาคารจีนสยาม (Chino – Bank) ซ่ึงเปนพันธมิตรของธนาคารสยามกมั มาจล และการขาดทุนของบริษัทพาณชิ ยนาวีสยามเกดิ จากการยกั ยอกเงนิ ของ นายฉลอง ไนยนารถ หรอื นาย ซ. ยเุ สง (ซง่ึ เปนผูบริหารของธนาคารสยามกมั มาจลและธนาคารจีนสยาม) รวมทัง้ ปญหา น้เี สยี และตัว๋ ปลอมของธนาคารดังกลา วไดส งผลตอความเสียหายของธนาคารสยามกัมมาจล โดย คดิ เปนมลู คา ถงึ 5,747,000 บาท ในป 2454/55 (นพพร เรอื งสกุล อา งใน ญิบพนั 2547 : 178) ความ เสียหายดังกลา วมากจนรัชกาลที่ 6 มพี ระราชดํารจิ ะยบุ ธนาคารสยามกมั มาจลเปน ธนาคารชาติ อยางไรกต็ ามในที่สุดรชั กาลท่ี 6 มีพระบรมราชานญุ าตใหพ ระคลงั ขา งท่ขี อยมื เงนิ จาํ นวน 1,634,000 บาท จากกระทรวงพระคลังมหาสมบตั ิเพอ่ื ค้ําจุนธนาคารสยามกัมมาจล ทาํ ใหธ นาคาร สามารถดาํ เนนิ กจิ การตอ ไปได (ญบิ พนั 2547 : 179) ในกรณีของบริษทั พาณิชยน าวสี ยาม กรมพระ คลงั ขาวท่ีไดถ อื หุน รอยละ 50 จากทนุ จดทะเบยี นท้งั สนิ้ 1,000,000 บาท (Suehiro 1989 : 56) ภายหลังจากการเปด ดําเนนิ การในป 2461 บรษิ ทั มีกําไรทั้งส้ิน 435,700 บาท แตในชวงป 2462 – 2467 ไดป ระสบกบั ปญหาขาดทุนมาโดยตลอดซง่ึ มยี อดรวมของการขาดทุนท้ังส้นิ ถงึ 2.6 ลา นบาท (พจนา 2523 : 1930) วิกฤติการณท างเศรษฐกจิ ทเี่ ผชิญโดยธนาคารสยามกมั มาจล การขาดทนุ ของบรษิ ทั พาณิชย นาวสี ยาม ดงั ไดก ลา วมาแลว ประกอบกับความออนแอของสถานะการเงนิ การคลงั ของประเทศ การใชจา ยอยา งเกินตวั ของราชสาํ นักมผี ลใหกรมพระคลงั ขา งทปี่ ระสบกับปญ หาหนส้ี นิ อยาง รนุ แรง หนส้ี ินของกรมพระคลังขางทใ่ี นป พ.ศ. 2468 ประมาณ 15 ลานบาท (กจช. 8 ม.ิ ย.2549

14 ร.7 การคลงั 19/6 2468/69) เมื่อรัชกาลท่ี 6 เสด็จสวรรคตในเดือนพฤศจิกายน 2468 หนีส้ นิ สว น พระองคเ ทากบั 5.5 ลานบาท นอกเหนอื จาก 4.6 ลา นบาทจากที่เคยกูจากพระคลงั มหาสมบัติ (Green 1999 : 169) ความออ นแอฐานะทางการเศรษฐกิจและการเงินของพระคลงั ขางที่ยงั คงดํารงอยูแมจ ะ ลวงเขา สูรัชสมยั รัชกาลที่ 7 เนอ่ื งจากภาวการณเ ศรษฐกจิ ตกตา่ํ ทวั่ โลก ไดสงผลตอการขยายตวั ของ รายไดจากงบประมาณแผน ดนิ และการลงทนุ ของพระคลังขางที่ ดังจะเหน็ วา รายไดของพระคลัง ขา งทีท่ ่ีไดรบั จากการจัดสรรจากงบประมาณแผนดนิ ประมาณ 7 ลานบาท ในชว งป 2468 – 2473 (ในขณะทใ่ี นป 2467 กรมพระคลงั ขา งท่ไี ดร ับการจัดสรรสงู ถึง 11 ลานบาท) และลดลงประมาณ 4 ลานบาท ในป 2474 (Batson 1984 : 92) ภายหลงั การเปล่ียนการปกครองในป 2475 จนถึงป 2480 กรมพระคลังขา งทไ่ี ดร บั การจัดสรรเฉลยี่ เพยี งปล ะ 440,000 บาทเทานนั้ (ชลลดา 2529 : 38) สํานกั งานทรพั ยส นิ ฯ : พ.ศ. 2476 – 2491 การเปลี่ยนแปลงการปกครองเดือนมิถุนายน 2475 ภาวะเศรษฐกิจตกตํ่าในทศวรรษ 2470 ความขัดแยงทางการเมืองระหวางคณะราษฎรกับราชสํานักไดมีผลตอการลดบทบาทของกรมพระ คลังขางท่ีเปนอันมาก ในป 2476 รัฐบาลไดเขาไปจัดการทรัพยสินของกรมพระคลังขางที่ โดยใน เบื้องตนการแบงทรัพยสินของกรมพระคลังขางท่ีออกเปน 2 สวน คือ ทรัพยสินสวนพระองค และ ทรัพยสินสวนพระมหากษัตริย โดยที่ทรัพยสินสวนพระองคตองเสียภาษี สวนทรัพยสินสวน พระมหากษตั ริยน นั้ ใหมีการยกเวน ภาษอี ากร คณะรัฐมนตรไี ดต ั้งคณะกรรมการขึ้นมาชุดหน่ึงโดยมี พระยานิติศาสตรไพศาลยเปนประธานกรรมการเพื่อพิจารณาเรื่องทรัพยสินอะไรบางท่ีเปนของ พระมหากษัตริย (สกุณา 2543 : 84) รัฐบาลในขณะน้ันพยายามที่จะลดบทบาทและอํานาจของกรมพระคลังขางท่ี โดยท่ีสําคัญ คือ ในป 2476 รัฐบาลไดตราพระราชบัญญัติการจัดต้ังกระทรวง ทบวง กรม โดยมีจุดมุงหมาย ประการสําคัญเพ่ือการยุบรวมกรมหรือหนวยงานท่ีเกี่ยวของกับการบริหารสถาบันพระมหากษัตริย หรือราชสํานักเขาดวยกันภายใตช่ือใหมวา “ศาลาวาการพระราชวัง” ซึ่งกรมท่ีเกี่ยวของกับการ บริหารราชสํานักมีท้ังส้ิน 10 กรม คือ (1) กรมพระคลังขางที่ (2) กรมราชเลขานุการในพระองค (3) กรมปลัด (4) กรมวัง (5) กรมพระราชพิธี (6) กรมโขลน (7) กรมวังนอก (8) กรมมหาดเล็ก หลวง (9) กรมราชพาหนะ และ (10) กรมทหารรักษาวัง อยางไรก็ตาม ในเดือนธันวาคมปเดียวกัน นั้นไดมีการตั้งกระทรวงวังขึ้นมาใหม (หลังจากยุบเลิกไปเดือนมิถุนายน 2475) กรมพระคลังขางท่ี จึงไดยายมาสังกัดกระทรวงวัง และในป 2478 ภายใตพระราชบัญญัติปรับปรุงกระทรวง ทบวง 8 มิ.ย.2549

15 กรม (แกไขเพ่ิมเติม เดือนสิงหาคม 2478) กระทรวงวังไดถูกลดสถานภาพลงเปน “สํานักงานพระ คลังขางที่” ซึ่งอยูภายใตสังกัดสํานักพระราชวังซึ่งเปนทบวงการเมือง ภายใตการดูแลของ นายกรัฐมนตรี ดังน้ัน ทรัพยสินสวนพระมหากษัตริยที่เคยถูกจัดการและอยูในมือของราชสํานักจึง ถูกโอนยา ยถา ยเทมาสกู ารกํากับของนายกรัฐมนตรีในทีส่ ุด (Tasaka 2003) ในป พ.ศ. 2480 ไดมีการจัดตั้งสํานักงานทรัพยสินสวนพระมหากษัตริย (ตาม พระราชบัญญัติจัดระเบียบทรัพยสินฝายพระมหากษัตริย พ.ศ. 2479) ซึ่งการเปลี่ยนแปลงดังกลาว ไดล ดบทบาทของกรมพระคลงั ขางท่ีในทางเศรษฐกจิ ในฐานะเปน แหลงที่มาของรายไดท ่สี าํ คัญของ ราชสํานัก และเชื้อพระวงศตอไปอีก เพราะทรัพยสินของราชสํานักซึ่งเคยขึ้นอยูกับกรมพระคลัง ขางที่ในชวงกอนการเปลี่ยนแปลงการปกครองในป พ.ศ. 2475 บางสวนไดถูกโอนและถายเทมาสู สาํ นักงานทรัพยสินสวนพระมหากษัตริย และในหลาย ๆ กรณี มีความพยายามจะยึดพระราชทรัพย และอสังหาริมทรัพยจากราชสํานักมาเปนของรัฐบาล นอกจากน้ีอํานาจการดูแลทรัพยสินฝาย พ ร ะ ม ห า ก ษั ต ริ ย ก็ ถู ก โ อ น ไ ป จ า ก สํ า นั ก น า ย ก รั ฐ ม น ต รี ไ ป อ ยู ใ น ก า ร ค ว บ คุ ม ดู แ ล ข อ ง กระทรวงการคลัง โดยปรึกษาคณะกรรมการคณะหนึ่งประกอบดวยรัฐมนตรีวาการ กระทรวงการคลังเปนประธานและกรรมการอีก 4 นาย ซึ่งจะไดจัดต้ังข้ึนโดยพระบรมราชานุมัติ (ประวตั ิสงั เขปสาํ นกั งานทรพั ยสินสว นพระมหากษตั ริย ม.ป.ด.) ในขณะท่ีอํานาจของกรมพระคลัง ขางที่หรือที่เปลี่ยนชื่อใหมเปนสํานักงานพระคลังขางท่ี ในป พ.ศ. 2478 มีเพียงหนาท่ีจัดการดูแล ทรัพยสินของบรรดาวัดในพระบรมราชานุเคราะหและเจานายบางพระองค และหลังจากน้ันในรัช สมัยรัชกาลที่ 8 ไดยุบตัวเอง จากฐานะเทียบเทากรมเปนฐานะกองหน่ึงในสังกัดสํานักพระราชวัง และดําเนนิ การอยจู นถงึ ปจ จบุ นั โดยที่บญั ชที รพั ยส นิ ท่อี ยใู นการปกครองของพระคลังขา งทีม่ ีอยู 10 บัญชี คอื (1) วดั พระศรรี ัตนศาสดาราม (2) วดั ราชประดษิ ฐ (3) วดั ราชบพิตร (4) วัดเบญจมบพิตร (5) วัดราชาธิวาส (6) วัดเทพสิรินทร (7) มูลนิธิวัดมหาธาตุ (8) สมเด็จพระนางเจาสุวัฒนาฯ (ทรง โปรดเกลาฯ มอบหมายใหจัดการ) (9) เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา (ทรงโปรดเกลาฯ มอบหมายให จัดการ) (10) โรงเรียนวัดชิราวุธ (มหาดเล็กหลวง) (สกุณา 2543 : 85) สํานักงานพระคลังขางท่ีเปน หนวยงานที่ไดรับเงินจากงบประมาณจากรัฐบาลซ่ึงเปนงบสําหรับ “หนวยงานอุดหนุน พระมหากษตั รยิ ” น อ ก จ า ก จ ะ มี ก า ร แ บ ง แ ล ะ นิ ย า ม ที่ ม า ข อ ง ท รั พ ย สิ น ข อ ง ร า ช สํ า นั ก ห รื อ ส ถ า บั น พระมหากษตั ริยคอื (1) ทรัพยส นิ สวนพระองค และ (2) ทรัพยสินสวนพระมหากษัตริยแลว อํานาจ ของราชสํานักยังไดถูกลดทอนตอไปอีก ซึ่งรัฐบาลในขณะนั้นไดแยกทรัพยสินของราชสํานัก เพิ่มเติมไปอีก คือเปน “ทรัพยสินสวนสาธารณสมบัติ” ซ่ึงหมายถึง สินทรัพยท่ีใชเพื่อผลประโยชน สวนของแผนดิน โดยเฉพาะอยางยิ่งวังตาง ๆ (นิยามของสํานักงานทรัพยสินสวนพระมหากษัตริย 8 ม.ิ ย.2549

16 ทรัพยสินสวนพระองค และทรัพยสินสวนสาธารณสมบัติ จะไดกลาวตอไปในบทหนา) การแบง ทรัพยสมบัติของราชสํานักดังไดกลาวมาแลว ไดแสดงถึงอํานาจการจัดการทรัพยสินของไดมี อํานาจนอยลง รวมทั้งทรัพยสินบางสวนไดโอนไปแกรัฐบาลและกลุมคนบางสวนของรัฐบาลใน สมัยนั้นในหลาย ๆ กรณี เรื่องการจัดการทรัพยสินสวนพระมหากษัตริยไดกลายเปนเร่ืองอ้ือฉาว และสงผลตอเสถียรภาพของรัฐบาล เชน ในป 2480/81 นายเลียง ไชยกาล สมาชิกสภาผูแทน ราษฎรจังหวัดอุบลราชธานี ไดย่ืนกระทูถามรัฐบาลเม่ือปรากฏวามีการขายท่ีดินอันเปนทรัพยสิน สวนพระมหากษัตริยใหกับผูกอการบางคนกับพรรคพวก ดวยราคาท่ีถูกอยางผิดปรกติ บุคคลท่ีซ้ือ ที่ดินเหลานี้มีหลวงพิบูลสงคราม หลวงยุทธศาสตรโกศล นายวิลาส โอสถานนท พระดุลยธารณ ปรชี าไวท เปน ตน ซงึ่ บรรดาพวกท่ีซือ้ ท่ีดินเหลานส้ี ว นใหญอยูกลุมหลวงพิบูลสงคราม ผลของการ ตั้งกระทูและการเปดอภิปรายท่ัวไปก็คือ รัฐบาลพระยาพหลฯ ตองลาออกในวันที่ 9 สิงหาคม 2480 และคณะผูสําเร็จราชการแทนพระองคซึ่งรูเห็นยินยอมในการซื้อขายท่ีดินสวนนี้ตองถูกประฌามอ ยางหนักจนตอ งลาออกในที่สดุ (สุพจน 2545 : 42) ความขัดแยงทางการเมืองระหวางคณะรัฐบาลกับราชสํานักไดเพิ่มข้ึนตามลําดับ นอกจาก จะพยายามริดรอนอํานาจทางการเมืองและการบริหารประเทศจากพระมหากษัตริย รัฐบาลใน ขณะนั้นไดต้ังคนเขาไปควบคุมการเงินและการใชจายของสํานักงานทรัพยสินอีกดวย อาทิเชน การ แตงตั้งนายชุณห บินณทานนท นาวาเอก หลวงกาจสงคราม พันตรีเผา ศรียานนท ไปเปน ผูอํานวยการสํานักงานทรัพยสินฯ ซึ่งในบางกรณีไดนําสํานักงานทรัพยสินฯ ไปรวมลงทุนใน กิจการรัฐวิสาหกิจของคณะราษฎรและเปนผูถือหุนรายใหญดวย ทั้งน้ีเพื่อเปนฐานทางเศรษฐกิจแก คณะราษฎรดว ย อํานาจทางเศรษฐกิจของสํานักงานทรัพยสินฯ ไดลดลงตอไปอีกเมื่อรัฐบาลไดตรวจสอบ ทรัพยสนิ สวนพระมหากษัตริย และพบวา เงนิ จํานวนถึง 4.19 ลา นบาทในบญั ชีของกรมพระคลงั ขาง ทีไ่ ดถ ูกสั่งจายไปโดยพระบาทสมเดจ็ พระปกเกลาเจาอยหู วั กอ นท่จี ะสละราชสมบัติในป พ.ศ. 2475 – 2477 และเม่ือการตรวจสอบเสร็จส้ินลงในป พ.ศ. 2482 กระทรวงการคลังก็ไดมอบเรื่องราวให อัยการเปนโจทยยื่นฟองพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัววาไดทรงโอนทรัพยสินฝาย พระมหากษัตริยไปเปนของสวนพระองค โดย “ไมมีอํานาจท่ีจะทําไดโดยชอบดวยกฎหมายและ โดยไมมีผูลงนามรับสนองพระบรมราชโองการ” (สุพจน 2545 : 72) คดีนี้ใชเวลา 2 ปเศษ และใน วันท่ี 30 กันยายน พ.ศ. 2484 ศาลก็ไดตัดสินใหพระองคทรงแพคดี พระองคจะตองคืนเงิน 4.19 ลานบาท รวมทงั้ ดอกเบี้ยซึง่ เปนเงนิ ทั้งสิน้ เทากบั 6.2 ลา นบาท ใหก ับรฐั บาล (สุพจน 2545 : 75) หากพิจารณาถึงบทบาทของสํานักงานทรัพยสินฯ ในแงของกลุมทุนหลักกลุมหน่ึงของ เศรษฐกิจไทย ในชวงป 2475 จนถึงป 2491 กลุมทุนศักดินาไดเริ่มมีความสําคัญนอยลงในฐานะ 8 ม.ิ ย.2549

17 เปนกลุมทุนหลัก เพราะหลังเปล่ียนแปลงการปกครองใน พ.ศ. 2475 ทุนที่สําคัญไดเริ่มกอต้ังขึ้นคือ ทุนนิยมแหงรัฐ ภายใตแนวนโยบายรัฐนิยม (โดยเฉพาะหลังป 2481) สงผลใหกลุมทุนใหม โดยเฉพาะทุนคนจนี เริ่มขยายตัวและมีบทบาทสําคัญในเศรษฐกิจไทยเพ่ิมข้ึนเร่ือย ๆ และเขาแทนท่ี บทบาทของทุนศักดินาหรือ “ทนุ ” จากสาํ นักงานทรัพยสนิ สว นพระมหากษตั รยิ น ่ันเอง สาํ นกั งานทรพั ยสนิ ฯ : พ.ศ. 2491 - ปจ จุบัน นับแตป  พ.ศ. 2491 เปน ตน มา บทบาทและอาํ นาจทางเศรษฐกิจของสํานกั งานทรพั ยส นิ ใน ฐานะเปน หนว ยงานการลงทุนและหารายไดของราชสํานักตลอดจนเปนกลมุ ทุนทท่ี รงอทิ ธพิ ลของ ไทยไดเ พิ่มข้นึ อยางตอ เนื่อง ปจจยั สาํ คญั อยา งนอยสองประการ ซ่งึ มีความสัมพนั ธซ ่งึ กันและกนั ไดสง ผลตอ การ เจรญิ เตบิ โตในทุก ๆ ดา นของสาํ นกั งานทรัพยสินฯ ทง้ั ในแงร ายไดแ ละทรัพยส ิน ตลอดจน กลายเปนกลุมทนุ ชั้นนาํ ทางธรุ กิจของเศรษฐกิจไทย คือ (1) การเปลี่ยนแปลงแกไ ขพระราชบัญญตั ิจดั ระเบยี บทรพั ยสินฝา ยพระมหากษตั รยิ  (2) ความเขม แขง็ ของสถาบันพระมหากษตั รยิ  (3) การเปลยี่ นแปลงทางเศรษฐกจิ และการเมอื งหลงั สงครามโลกครง้ั ทสี่ อง (จะไดกลาว ตอไปในบทหนา) การเปลยี่ นแปลงแกไขพระราชบญั ญตั จิ ัดระเบียบทรพั ยส ิน ในชวงเดือนพฤศจกิ ายน 2490 – เมษายน 2491 เปน ระยะเวลาที่ฝายอนรุ ักษ – กษัตรยิ  ซ่ึงมี แกนกลางอยทู พี่ รรคประชาธิปตยไ ดก ลบั ข้ึนมามอี ํานาจอกี ครั้งไดมกี ารเสนอแกไ ข “พระราชบัญญตั จิ ดั ระเบยี บทรพั ยสนิ ฝายพระมหากษัตรยิ  พ.ศ. 2479” และตอ มาไดก ลายเปน พระราชบญั ญตั จิ ดั ระเบยี บฝา ยพระมหากษตั ริย (ฉบับที่ 3) พ.ศ. 2491 ซึ่งไดมกี ารแกไข พ.ร.บ. ฉบับเกาหลายมาตราซึง่ สง เสรมิ และสนับสนุนใหอาํ นาจของสถาบนั พระมหากษตั ริยเขม แขง็ ขึ้น โดยเฉพาะอยา งยิง่ การแกไ ขใหส าํ นกั งานทรัพยส นิ มีสภาพเปน นติ ิบคุ คลทเ่ี ปน อสิ ระจากรัฐบาล เพราะการที่องคก รเปนนติ ิบคุ คลตามกฎหมาย จึงมีอาํ นาจกระทํานติ กิ รรมตา ง ๆ ดวยตวั เองได และ อาํ นาจในการกระทาํ นิตกิ รรมตา ง ๆ ของเจาหนา ทข่ี องสาํ นักงานทรัพยสนิ สวนพระมหากษตั ริย กระทาํ ไดโดยผอู าํ นวยการสาํ นักงานทรัพยส นิ สว นพระมหากษัตรยิ ม อบอาํ นาจสมบรู ณผ ูกพัน สาํ นักงานทรพั ยส ินสวนพระมหากษตั ริยไ ด (สกณุ า 2543 : 70) นอกจากนส้ี ํานักงานทรพั ยส นิ สว น พระมหากษตั รยิ ย ังสามารถเปน โจทยฟอ งคดเี อง หรอื ถูกฟองในคดีตา ง ๆ ได โดยเฉพาะอยา งยงิ่ 8 ม.ิ ย.2549

18 กรณีที่ดิน ซึง่ มีอยูเปน จํานวนมากท่ีมที ง้ั เปน โจทยแ ละเปนจําเลยได ในขณะเดียวกันการเปนนติ ิ บุคคลตามกฎหมายยอ มมีความคลองตัวในการบรหิ ารจดั การและลงทนุ ในกจิ การทางเศรษฐกิจตาง ๆ เพือ่ นํามาซง่ึ การแสวงหารายไดแ ละผลประโยชนอื่น ๆ อาทเิ ชน โดยการใหเชา อสังหารมิ ทรพั ย (ทีด่ ิน และ/หรืออาคาร) และการลงทุนซอื้ หุนตาง ๆ เชน บริษัทปนู ซเี มนตไทย และธนาคารไทย พาณชิ ย เปน ตน (สกณุ า 2543 : 17) ลักษณะของความเปนนติ ิบคุ คลและความคลอ งตัว ตลอดจนเปนการคนื อาํ นาจใหกับ กษตั ริย ดังจะเหน็ ไดจ ากในมาตราท่ี 4 ท่ีให “สาํ นกั งานทรัพยส นิ สว นพระมหากษัตริยเ ปน นิติบุคคล และเปนอิสระจากรฐั บาล โดยต้ัง “คณะกรรมการทรัพยส ินสวนพระมหากษัตรยิ ” ทาํ หนา ท่ีบริหาร กิจการ ซ่ึงมรี ฐั มนตรวี าการคลงั เปนประธาน โดยตาํ แหนง และกรรมการอีกไมน อยกวา 4 คน ซึง่ ไดรับการแตง ต้งั จากพระมหากษัตริย” นอกจากนัน้ ผอู ํานวยการสํานกั งานฯ ยงั มีหนา ท่ไี ดร บั มอบหมายจากคณะกรรมการ ซึ่งคณะกรรมการของสาํ นักงานฯ ก็ไดรบั การแตงตงั้ จาก พระมหากษัตริยเ ชนเดยี วกนั ในขณะท่ี พ.ร.บ.จดั ระเบยี บทรัพยสินพระมหากษตั รยิ ฉ บบั พ.ศ. 2479 ในสมยั คณะราษฎรเรอื งอํานาจน้นั ไดใ ชค าํ วา “พระบรมราชานุมัติ” คณะกรรมการท่ีปรกึ ษาจดั ระเบยี บทรัพยส ินสวนพระมหากษตั รยิ เ ทานน้ั (พ.ร.บ. ทรัพยส นิ ฝายพระมหากษัตรยิ  2479) การเปล่ยี นแปลงทีส่ ําคญั อีกประการหน่งึ ของพระราชบญั ญตั ิจัดระเบยี บทรัพยสินฝา ย พระมหากษตั รยิ  พ.ศ. 2491 ซง่ึ มผี ลตอ การเพมิ่ อาํ นาจทางเศรษฐกิจของสถาบนั พระมหากษัตรยิ  คอื การโอนทรัพยส นิ ตาง ๆ จากกระทรวงการคลังมาอยูในความดแู ลของสํานกั งานทรพั ยส นิ สวน พระมหากษัตรยิ  โดยเฉพาะอยา งยงิ่ การโอนเปล่ียนชอ่ื โฉนดที่ดนิ จากสํานกั งานพระคลงั ขา งท่มี า เปน สํานักงานทรพั ยสนิ สวนพระมหากษัตริย (สกณุ า 2543 : 87) ในขณะเดียวกนั ในมาตราที่ 3 ของ พ.ร.บ. จัดระเบียบทรัพยส ินฝายพระมหากษตั ริย พ.ศ. 2491 ไดม ีการแกไ ขและเปล่ียนคําจํากดั ความ ของ “ทรัพยส นิ สวนพระองค” โดยใหม คี วามหมายและขอบเขตกวา งขวางขึน้ เม่อื เทยี บกบั ใน พ.ร.บ. จดั ระเบียบทรัพยสินฝา ยพระมหากษัตริย พ.ศ. 2491 ดังจะเปน วา “ทรพั ยสินสวนพระองค” นน้ั หมายรวมถงึ “ทรัพยส นิ ที่รัฐบาลทูลเกลา ถวาย” ดวย นอกจากนัน้ ทรพั ยส นิ ทไ่ี ดม านอกจากที่ ไดมาในฐานะท่ีเปนพระมหากษัตรยิ ก ม็ กี ารเปลย่ี นแปลงใหเปน “ทรัพยส นิ น้นั เปน สว นของ พระองค” ซึ่งทรงไดม าไมว าในทางใดและเวลาใด นอกจากนน้ั ตามมาตราที่ 6 และท่ี 7 ของ พระราชบญั ญตั ฉิ บับน้ยี งั กลา ววา การดแู ลผลประโยชนของ “ทรัพยส นิ สวนพระองค” ใหเ ปน ไป ตามเห็นชอบโดยอิสระของพระมหากษตั รยิ  (พ.ร.บ. ทรัพยสนิ ฝา ยพระมหากษตั รยิ  2491) และ เพ่อื ใหม กี ารบริหารจัดการทรัพยสินสวนนยี้ ังไดมกี ารจัดต้งั “สาํ นักงานทรัพยส นิ สว นพระองค” ขนึ้ มาเพ่อื ควบคุมทรพั ยสินสวนนอี้ กี ดว ย ผอู าํ นวยการสํานกั งานนแี้ ตง ต้งั โดยพระมหากษัตรยิ  ผูอาํ นวยการคนปจ จบุ นั คอื พลตรี หมอ มหลวงอสั นี ปราโมช 8 ม.ิ ย.2549

19 การเพิม่ ขน้ึ ของอํานาจของสถาบันพระมหากษตั ริยมิเพยี งแตก ระทําโดยผานการแตง ต้งั ผอู าํ นวยการและคณะกรรมการทรัพยสินสว นพระมหากษตั ริย เพอ่ื ใหป ฏิบัตภิ ารกจิ ในอนั ท่ีจะ สนองนโยบายการลงทุนและเพ่ิมรายไดข องสํานักงานทรพั ยสนิ สวนพระมหากษตั ริยใ นฐานะนิติ บคุ คลแลว ในทางกฎหมายพระมหากษัตรยิ ส ามารถจะใชพ ระราชอํานาจในการใชร ายไดห รือ ทรพั ยากรอื่น ๆ ของสํานักงานทรัพยส นิ ฯ ไดตามพระราชอัธยาศยั เพราะจากการแกไ ข พ.ร.บ. จดั ระเบยี บทรพั ยส นิ ฝายพระมหากษัตรยิ  พ.ศ. 2479 น้ัน ในมาตราท่ี 6 ของ พ.ร.บ. ฉบบั แกไ ข พ.ศ. 2491 (ฉบบั ท่ี 3) ระบุวา “รายไดจ ากทรัพยสินสว นพระมหากษตั รยิ ทก่ี ลา วในมาตรา 5 วรรค 2 นนั้ จะจา ยไดก ็แตเ ฉพาะในประเภททีต่ อ งจายตามขอผกู พัน รายจายทจ่ี า ยเปน เงินเดือน บําเหน็จ บาํ นาญ เงินรางวลั เงนิ คาใชส อย เงินการจร เงนิ ลงทุน และรายการในพระราชกุศล เหลา นี้เฉพาะทไ่ี ดรบั พระราชทานพระบรมราชานุญาตแลว เทานน้ั รายไดซ ง่ึ ไดหกั รายจายตามความในวรรคกอ นแลว จะ จาํ หนายใชส อยไดก แ็ ตเฉพาะพระมหากษตั รยิ ต ามพระราชอธั ยาศัย ไมว ากรณใี ด ๆ หรอื โดยคณะ ผสู าํ เร็จราชการแทนพระองคเ ฉพาะในกรณเี กยี่ วกับพระราชกศุ ลอันเปน การสาธารณะหรอื ในทาง ศาสนาหรอื ราชประเพณีบรรดาที่เปน พระราชกรณยี กจิ ของพระมหากษัตรยิ เทานน้ั (ประชมุ กฎหมายประจาํ ศก พ.ศ. 2491, เลม 61 หนา 137 – 141) การเปล่ยี นแปลง พ.ร.บ. ดงั ทีก่ ลาวมาแลวขางตน มเิ พยี งแตไ ดส งผลตอ การคลองตวั และ การบริหารจัดการสนิ ทรพั ยแ ละการลงทุนของสาํ นกั งานทรัพยส ินฯ ท่ีเพมิ่ ข้นึ เปน อนั มาก แตท วายงั เปน การไดม กี ารถา ยเทการบรหิ ารจดั การทรัพยากร ซง่ึ ในอดตี ทรพั ยส นิ เกือบทงั้ หมดของสถาบัน พระมหากษัตรยิ อ ยใู นความดแู ลของกรมพระคลงั ขา งท่ี (ท้งั ทรัพยสนิ สว นพระมหากษตั ริย และ สว นพระองค) ไปสูก ารบริหารจัดการของสาํ นกั งานทรพั ยส นิ สว นพระมหากษตั รยิ  และสํานกั งาน ทรพั ยสนิ สวนพระองค ตามลาํ ดับ ซึ่งมฐี านะเปนอสิ ระและคลอ งตวั มากกวาการดแู ลรักษา และจัด ผลประโยชนข องกรมพระคลังขา งที่ (และตอมาคือ สาํ นักงานพระคลังขา งท)่ี ซ่ึงมฐี านะเปนหนว ย ราชการและมขี อ จาํ กดั ในการดแู ลรักษาและจัดการผลประโยชนของทรพั ยสินทเ่ี ปน ของสถาบัน พระมหากษตั ริยและสวนพระองค อนั เทยี บเทากับทรัพยส นิ ของเอกชนนน่ั เอง กลา วโดยสรุปนบั แต ป พ.ศ. 2491 เปน ตน มาจึงถอื วาเปน การเตบิ โตอยา งแทจริงของการเพ่มิ ขนึ้ ของอาํ นาจทางเศรษฐกจิ ของพระมหากษตั ริยเพราะมีการปรบั ปรุงกฎหมายเพอื่ สรางอาํ นาจและผลประโยชนใ หแ กสถาบนั พระมหากษตั รยิ  โดยผานการบรหิ ารสํานักงานทรัพยสนิ ฯ (และสาํ นกั งานทรพั ยส นิ สวนพระองค) โดยผา นการใชพ ระราชอํานาจของพระมหากษัตริย รวมท้ังการโอนทรัพยส ินของสถาบนั พระมหากษตั ริย ซง่ึ อยใู นความดูแลของรฐั บาลและหนว ยงานราชการ (โดยเฉพาะในชวงทีพ่ ระราช อํานาจของสถาบันพระมหากษัตรยิ ไ ดล ดลงหลังการเปลย่ี นแปลงการปกครองในป พ.ศ. 2475 ถึงป พ.ศ. 2490) สาํ นักงานทรัพยส นิ ฯ (และสํานกั งานทรัพยส นิ สวนพระองค) จึงสามารถใชป ระโยชน 8 ม.ิ ย.2549

20 จากกฎหมายในการเพ่ิมความมั่งค่ังในรปู แบบการลงทุนและสะสมทนุ จากสนิ ทรพั ยท เ่ี พม่ิ ขึ้นโดย ปราศจากการแทรกแซงของคณะราษฎร ซง่ึ ในหลาย ๆ กรณีไดพยายามบน่ั ทอนอาํ นาจของ พระมหากษตั รยิ  การเจรญิ เตบิ โตของสาํ นักงานทรพั ยส ินฯ จงึ เกดิ ขนึ้ พรอ ม ๆ กบั การมอี ํานาจของ พระมหากษตั ริย โดยเฉพาะอยางยง่ิ ภายหลงั จากการรฐั ประหารของจอมพลสฤษด์ิ ธนะรชั ต ในป 2500 ท่อี าํ นาจทางการเมืองภายใตรัฐบาลเผด็จการและประชาธปิ ไตยหลงั ป 2516 สง เสริมและ สนบั สนุนใหส ถาบนั พระมหากษตั รยิ มีอาํ นาจเขมแขง็ ซง่ึ มีผลตอการเตบิ โตของการลงทนุ ของ สาํ นกั งานทรพั ยสนิ ฯ และตอมาไดกลายเปน กลุมทุนทท่ี รงอิทธพิ ลที่สดุ กลมุ ทนุ หนงึ่ ของเศรษฐกิจ ไทยนบั แตน น้ั เปนตน มา การเปลี่ยนแปลงแกไขกฎหมายจัดระเบยี บทรัพยสินฝา ยพระมหากษตั ริยดังไดก ลาวมาแลว ตลอดจนการเปลย่ี นแปลงสถานภาพจากกรมพระคลังขา งท่ี (ตอ มาสํานกั งานพระคลังขางท่ี) ทม่ี ี สถานภาพเปนหนว ยงานราชการ และเปล่ยี นสภาพเปน สํานกั งานทรพั ยสินสวนพระมหากษตั รยิ ใ น ฐานะนติ บิ ุคคล ในป พ.ศ. 2491 ยอมมผี ลตอ การระดมทุนของกษตั ริย เพราะมีการเปลี่ยนแปลงท่ี สําคัญคือ จากกลมุ ทนุ ทมี่ ีขอบเขตการลงทุนจาํ กดั ในเฉพาะขา ราชบริพาร ผูประกอบการชาวจีน ฯลฯ มาสกู ารประกอบการทีเ่ ปน มหาชน และใชการจดั การบริหารแบบเอกชนและสากลท่วั ไป รวมทั้งมที ศิ ทางการบริหารที่เนนผลกาํ ไรจากการลงทนุ มากขึ้น และในฐานะท่ีสํานกั งาน ทรพั ยส นิ ฯ มกี ารสะสมทนุ และสะสมความมง่ั ค่งั นับแตท ศวรรษ 2430 เปนตนมา จึงไดเ ปรยี บกวา กลมุ ทุนอ่ืน ๆ ในประเทศไทย ดังน้นั เม่อื เศรษฐกิจไทยไดม ีการเปล่ยี นแปลงครง้ั สําคัญหลัง สงครามโลกครงั้ ท่ีสองยุตลิ งจึงเปด โอกาสให “ทุน” ของพระมหากษตั รยิ เ จรญิ เติบโตเพม่ิ ขนึ้ ตามลาํ ดบั ความเขมแขง็ ของสถาบนั พระมหากษัตริย นับแตต น ทศวรรษ 2490 เปนตนมา สถาบนั พระมหากษตั รยิ ไดม ีอํานาจเพมิ่ ขนึ้ โดยเฉพาะ ภายหลงั ป 2500 แมวา ภายหลงั เปลย่ี นแปลงการปกครองในป 2475 บทบาทและพระราชอํานาจ ของพระมหากษัตริยจ ะมีขอ จาํ กัดภายใตก ฎหมายรัฐธรรมนูญ แตท วาในทางปฏิบตั ิพระราชอาํ นาจ ท่ดี าํ รงอยูจรงิ มิไดถกู ทาํ ลาย ในงานของ ธงทอง จันทรางศุ ชี้ใหเ หน็ วา “แมวา พระราชอํานาจ ดงั กลา วจะมิไดบัญญัตเิ ปน ลายลกั ษณอ กั ษรไวในรัฐธรรมนูญฉบับใดกต็ าม แตธ รรมเนียมปฏบิ ัตทิ ี่ เขา ใจตรงกันทุกฝา ยทเ่ี กยี่ วขอ งวาเปน พระราชอาํ นาจทมี่ อี ยูจ ริง และอาจกลาวไดวา เปนพระราช อาํ นาจสวนทสี่ ําคญั ทส่ี ุดในทางกฎหมายรฐั ธรรมนูญเทา ทป่ี รากฏในปจ จุบนั ” (อางใน ชนิดา 2547 : 373) ภายหลงั จากพระบาทสมเด็จพระเจาอยหู วั รัชกาลที่ 9 เสด็จนวิ ตั ปิ ระเทศไทยในป 2493 ณ ขณะนนั้ ยังทรงพระเยาวและมีพระราชอาํ นาจจาํ กดั (limited monarchy) นอกจากนี้พระองคม ไิ ด 8 ม.ิ ย.2549

21 ควบคมุ กองทพั รวมท้ังมิไดม ีอํานาจอธิปไตยในทางการเมืองและการปกครอง แตเมอ่ื เวลาผานไป สถานการณท างการเมืองภายหลังสงครามโลกครง้ั ท่ี 2 บทบาทของกลมุ พลงั ทางการเมืองท่ี สนบั สนนุ สถาบันพระมหากษัตรยิ  ที่นําโดยพรรคประชาธิปตย และ ม.ร.ว. คึกฤทธิ์ ปราโมช เร่ิมมี ความเขม แขง็ มกี ารผลักดันอุดมการณ เชิดชูพระมหากษตั รยิ  เพอ่ื ชใี้ หเ ห็นวา บทบาทความสําคัญ ของพระมหากษตั รยิ ใ น “การปกครองแบบไทย” (ท้ังระบอบเผดจ็ การหรือประชาธปิ ไตย) คือ พระมหากษตั รยิ ทรงเปนแบบอยางในอดุ มคตขิ องคุณธรรมและความเปน ไทยในดานตาง ๆ และ พระมหากษัตริยทรงควบคมุ กดี ขวางการใชอ ํานาจของ “ผนู าํ แบบไทย” หรอื รฐั บาลมใิ หเ กดิ ความ ไมเปน ธรรมและความผิดพลาดบกพรองตาง ๆ ขนึ้ แทนประชาชนและรฐั สภา (สายชล สตั ยานรุ กั ษ อา งใน เกษียร มตชิ น 17 ส.ค. 2548) พระราชอาํ นาจของพระมหากษตั รยิ ไ ดเพ่มิ พูนข้ึนเรอ่ื ย ๆ โดยเฉพาะภายหลงั ป 1957 เมือ่ รฐั บาลจอมพล สฤษด์ิ ธนะรชั ต ไดเ ขา มีอาํ นาจ เพราะดวยแนวทาง การพัฒนาประเทศทเ่ี ทิดทนู สถาบนั พระมหากษตั รยิ อ ยา งเขม แขง็ รวมทง้ั สนับสนนุ โครงการตา ง ๆ ของกษัตริยในดานตา ง ๆ เปน จํานวนมาก (ในประเดน็ นี้โปรดดูใน ทกั ษ (2548)) นอกจากนี้ ความสําเร็จทย่ี ่งิ ใหญของสถาบันพระมหากษตั รยิ ใ นรชั กาลปจ จุบนั คือ การสถาปนาอํานาจนํา (Royal Hegemony) โดยผา นการใช “พระราชอํานาจโดยทัว่ ไป” ในดานตา ง ๆ ทั้งในทางการเมือง การปกครอง และการพัฒนาประเทศ พระราชอํานาจทท่ี รงพฒั นาดวยความอุตสาหะและวิริยะและ สรา งความเขมแข็งใหแ กส ถาบันพระมหากษัตรยิ มากท่สี ดุ ประการหนงึ่ “โครงการอันเนื่องมาจาก พระราชดาํ ร”ิ โครงการอันเนือ่ งมาจากพระราชดํารไิ ดมกี ารขยายตวั อยางตอเน่ืองโดยเฉพาะนับแตต น ทศวรรษ 2520 เปนตน มา (ในประเดน็ เกยี่ วกับความเปน มาพฒั นาการประเภทโครงการและ กิจกรรม ตลอดจนกระบวนการสถาปนาพระราชอาํ นาจนาํ ของพระมหากษตั รยิ  โดยผา น “โครงการ อนั เน่ืองมาจากพระราชดาํ ริ โปรดอาน ชนดิ า ชิตบณั ฑิตย (ชนิดา 2547)) ในปจ จบุ ันโครงการอนั เนอ่ื งมาจากพระราชดําริอันหมายถงึ โครงการทพี่ ระบาทสมเด็จพระเจาอยูหวั พระบาทสมเดจ็ พระ นางเจาพระบรมราชินีนาถ รวมทง้ั พระบรมวงศานวุ งศไดทรงมพี ระราชดาํ ริจดั ทาํ ขนึ้ มจี าํ นวน มากกวา 3,000 โครงการ มีงบประมาณใชจ ายเทากับ 11,400 ลานบาท ซ่งึ ราษฎรทไี่ ดรับประโยชน จากการดาํ เนนิ งานของโครงการดังกลา วมากกวา 7 ลานคน (ชนิดา 2547 : 1) โดยมรี ปู แบบตาง ๆ 4 ลกั ษณะ ไดแ ก (1) โครงการตามพระราชประสงค (2) โครงการหลวง (3) โครงการตาม พระราชดาํ ริ และ (4) โครงการในพระบรมราชานุเคราะห หรือกลาวอกี นยั หนงึ่ งบประมาณ รายจา ยของโครงการพระราชดําริมรี ายจา ยเฉลี่ยปละ 570 ลานบาท และในรอบ 20 ป ในชวงป 2525 – 2544 งบประมาณรายจา ยดังกลาวเพ่มิ ข้ึน 6 เทาในระยะเวลา 20 ป (ชนิดา 2547 : 271) โดยที่ งบประมาณมาจากงบประมาณแผนดนิ และนายกรัฐมนตรีจะเปน ผรู บั สนองพระราชดําริ 8 ม.ิ ย.2549

22 การสถาปนาพระราชอาํ นาจนาํ ท่ีกลาวมาแลว ขา งตนสงผลให สถาบนั พระมหากษตั รยิ มี ความเขมแขง็ อยา งตอ เนอื่ ง และกลายเปนสถาบนั หลักของรัฐบาลไทย ตลอดจนเปน ศนู ยร วมจิตใจ ของคนในชาติ รวมทง้ั อยูเ หนือการวิพากษวจิ ารณท างการเมือง และท่สี ําคัญคือ สามารถสราง อุดมการณก ารพฒั นาประเทศ (เชน เศรษฐกจิ พอเพยี ง) ไดก ลายเปนเศรษฐกจิ ทางเลือกแกประเทศ ในระยะเวลาตอ มา ความเขมแข็งของสถาบันพระมหากษัตริย ไดก ลายเปน ปจ จยั สาํ คญั ใหเกดิ ความเขมแขง็ ทางเศรษฐกจิ ซึง่ ผานการสะสมทุนทางเศรษฐกจิ โดยสาํ นกั งานทรพั ยสินสว นพระมหากษัตริย เพราะในดานหนึ่งพระมหากษตั รยิ สามารถเลือกใชบ คุ คลท่ีเขามาดาํ รงตําแหนง ผูอาํ นวยการของ สํานกั งานทรพั ยสนิ ฯ หรอื คณะกรรมการทรพั ยสินฯ เพ่ือบริหารกิจการของสํานักงานทรัพยส นิ ฯ ไดอยางมปี ระสิทธภิ าพ โดยเลือกจากองคมนตรี ขา ราชการหรือผบู ริหารระดบั สงู ทง้ั ในภาครฐั บาล และเอกชนท่มี คี วามเชีย่ วชาญ นอกจากน้ดี ว ยลกั ษณะของความเปนองคก รของสํานักงาน ทรัพยส นิ ฯ ทม่ี ภี าพพจนใ นเรอ่ื งความเปนกลางทางการเมอื ง และมคี วามมน่ั คงทางการเงินสงู ภาค ธุรกิจท้งั ภายในประเทศและตางประเทศตา งใหค วามสนใจในการรวมลงทนุ ดว ย สาํ นักงาน ทรัพยส ินฯ จงึ มีเครอื ขายที่กวา งขวางในทางธรุ กิจ อํานาจทางเศรษฐกจิ ของ “สถาบนั พระมหากษตั ริย” โดยผา นการลงทนุ ของสํานกั งานทรัพยส นิ ฯ จึงเพิ่มขน้ึ มาโดยลาํ ดับและกลายเปน กลุม “ทุน” ที่ทรงอิทธพิ ลตอการพฒั นาเศรษฐกิจและสงั คมไทยนบั แตท ศวรรษ 2500 เปน ตน มา 8 มิ.ย.2549

23 บทที่ 3 การลงทุนทางธุรกจิ ของสํานกั งานทรพั ยสนิ ฯ พ.ศ. 2491 – 2540 ในชวง พ.ศ. 2491 – 2540 การเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจอยางรวดเร็ว การเปล่ียนแปลง โครงสรางทางเศรษฐกิจจากภาคเกษตรกรรมมาสูอุตสาหกรรมและบริการ การเติบโตของเมืองกรุง เทพฯ การหันเหแนวทางการพัฒนาประเทศตามแนวทางเสรีนิยมของจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต (ภายหลังป 2502) บทบาทของสังคมเวียตนามตอการพัฒนาเศรษฐกิจไทย (ป 2503 - 2515) การ เพิ่มขึ้นของพระราชอํานาจของสถาบันพระมหากษัตริย ตลอดจนลักษณะพิเศษของการบริหาร จัดการของสํานักงานทรัพยสินฯ ภายใตพระราชบัญญัติการจัดระเบียบของสํานักงานทรัพยสินฯ (พ.ศ. 2491) เปนปจจัยสําคัญตอ “การสะสมทุน” ของสํานักงานทรัพยสินฯ และ “ทุน” ของ สํานักงานทรัพยสินฯ ไดกลายเปน “ทุน” ที่ทรงอิทธิพลและช้ันแนวหนาตอการเศรษฐกิจและ สังคมไทย นิตยสารฟอรบส ไดระบุวา พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวฯ รัชกาลที่ 9 มีทรัพยสินมาก ถึง 2,000 ลานดอลลาร โดยประเมินจากที่ดินในเขตกรุงเทพฯ และตางจังหวัด อีกท้ังหลักทรัพยใน บริษทั ตา ง ๆ (Corporate Thailand, December 2003 : 30) ทศวรรษ 2500 เปนจุดเปล่ียนสําคัญตอ “การสะสมทุน” ของสํานักงานทรัพยสินฯ โดยเฉพาะการเตบิ โตของเมอื งกรงุ เทพฯ ท่ีเปน ฐานทางเศรษฐกจิ ทสี่ าํ คัญยงิ่ ของการสะสมทนุ ประชากรของกรงุ เทพฯ ไดเพมิ่ ขนึ้ อยา งรวดเร็วนับแตป  2503 เปน ตน มา ในป 2493 ประชากรของกรุงเทพฯ มีไมถงึ 1 ลานคน (ในป พ.ศ. 2490 ประชากรของกรงุ เทพฯ เทา กบั 781,662 คน) แตในป พ.ศ. 2510 มปี ระชากรเพิ่มขึ้นเปน 2.6 ลานคน ในป พ.ศ. 2523 ประชากรของ กรุงเทพฯ มีเทา กับ 5.3 ลานคน และในป พ.ศ. 2531 ประชากรของกรงุ เทพฯ มีมากกวา 6 ลานคน และปลายทศวรรษ 2530 ประชากรของกรงุ เทพฯ มีมากกวา 9 ลานคน เมือ่ เทียบกบั ประชากรของ กรุงเทพฯ กับเมืองอันดบั สองรองลงมาพบวา ในป พ.ศ. 2490 กรุงเทพฯ ใหญก วา เชยี งใหม 20 เทา เพิม่ ขึน้ เปน 32 เทา ในป พ.ศ. 2510 เปน 52 เทา ในป พ.ศ. 2524 และลดลงเปน 30 เทาในป พ.ศ. 2531 กรงุ เทพฯ เปน ศูนยรวมของทกุ สงิ่ ทุกอยา งทั้งทางเศรษฐกจิ สงั คม และเปน ทตี่ ั้งของรฐั บาล และศนู ยก ลางธรุ กิจ เปน ท่ปี ระทับของประมุขของชาติ เมืองทา การคา ระหวางประเทศ ในทศวรรษ 2520 กรงุ เทพฯ มีสดั สวนของประชากรเทากับรอยละ 60 ของประชากรในเขตเมอื ง รอ ยละ 32 ของ ผลิตภัณฑม วลรวมภายในประเทศ รอ ยละ 55 ของโรงงานอตุ สาหกรรมทงั้ หมด รอยละ 75 ของ เครือ่ งโทรศพั ทท ้งั ประเทศ รอ ยละ 95 ของการคาระหวา งประเทศของไทย การเจริญเติบโตของภาคเศรษฐกิจ “กรุงเทพฯ” อนั เปน ภาพสะทอนของการเปลย่ี นแปลง โครงสรา งทางเศรษฐกจิ จากภาค “เกษตรกรรม” มาสภู าค “อุตสาหกรรมและบรกิ าร” การเตบิ โต 8 ม.ิ ย.2549

24 ของเมอื งยอมแสดงถงึ การเตบิ โตของกิจกรรมและขนาดทางเศรษฐกิจทีม่ ีความหลากหลาย การ บริโภค การกอ สรา ง และการลงทนุ เปนตน กิจกรรมทางเศรษฐกิจโดยเฉพาะการผลติ ใน ภาคอุตสาหกรรม การกอสรางและภาคบรกิ าร เชน โรงแรม มักจะกระจกุ ตวั อยใู นกรุงเทพฯ ปจ จยั สําคญั ทีม่ ีผลตอการเจริญเตบิ โตดงั กลาวโดยเฉพาะนับแตต น ทศวรรษ 2500 เปนตน มา คอื นโยบาย ของรฐั บาลจนถึงป 2515 ที่สง เสรมิ และสนบั สนนุ การพัฒนาอตุ สาหกรรมทดแทนการนาํ เขา หลงั จากนน้ั สนบั สนนุ การพฒั นาอตุ สาหกรรมทเ่ี นน การสง ออก ซ่ึงมผี ลตอ การกระจุกตวั ของ โรงงานอุตสาหกรรมไทยในกรุงเทพฯ ประกอบกบั โครงสรา งพ้ืนฐานของกรุงเทพฯ ทม่ี คี วาม พรอมกวาทีอ่ นื่ ไมว าจะเปน ทาเรือและถนนเชอ่ื มภูมิภาค ตา งจงั หวดั มผี ลใหตน ทนุ ทางการ ดําเนนิ การทางธุรกจิ ในกรงุ เทพฯ ถกู กวา ทีอ่ ืน่ ประโยชนจากการกระจุกตัวของภาคการคา และ อตุ สาหกรรมกอ ใหเ กิดการประหยดั ในการผลติ และการซื้อขายแลกเปลีย่ น ภาคอตุ สาหกรรม ขยายตวั อยใู นระดบั สงู มากกวา รอยละ 10 ตอ ปใ นชว ง พ.ศ. 2503 – 2523 นอกจากนผี้ ลของสงคราม เวยี ตนามกม็ ผี ลตอ การไหลเขา ของเงนิ ทนุ จากตางประเทศ คา ใชจา ย “สุทธิ” ของทหารอเมริกันและ โครงการอ่ืน ๆ ในประเทศไทยในระยะสงครามระหวา งป พ.ศ. 2508 – 2515 โดยเฉลย่ี แลว สงู ถึง รอยละ 4 ของมวลรวมผลติ ภัณฑป ระชาชาตภิ ายในประเทศ หรอื ประมาณรอ ยละ 26 ของมลู คา สินคา สงออกในระยะเดยี วกนั (บญุ คง 2518 : 11) และเงินทุนจํานวนมหาศาลไดเ ขามาอัดฉีดใน ระบบเศรษฐกจิ จึงมผี ลตอ การขยายตัวตอความหลากหลายของกิจกรรมทางเศรษฐกจิ ของกรุงเทพฯ ทศวรรษ 2500 – 2530 จงึ เปนทศวรรษแหง การขยายตวั ของกรงุ เทพฯ อยา งแทจ รงิ ในแงก าร กอสรางมกี ารสรา งถนนอยางขนานใหญใ นทศวรรษ 2500 โดยการถมคลองเปนจํานวนมาก (ใน ตอนตนทศวรรษ 2490 คลองในกรุงเทพฯ มีประมาณ 100 คลอง ในขณะทใี่ นป 2513 จาํ นวนคลอง ไดล ดลงเหลือเพยี ง 1 ใน 3 และเหลือเพยี งคลองขนาดเล็ก) เทานั้น มกี ารสรางโรงแรมช้นั นาํ เปน จํานวนมากเพอ่ื ตอนรบั นักทอ งเทยี่ วและทหารสหรัฐอเมรกิ าในสงครามเวยี ตนามโรงแรมเหลา น้ี อาทิเชน Rama (1961), Park (1964), Res (1965), Amarin (1965), Federal (1965), Crown (1965), Century (1966), Majestic (1966), Manora (1966), Siam – Inter (1966), Rich (1966), Penisular (1966), Reno (1966), R.S. (19660), Montien (19660, President (1966), Manhattan (19660, Asia (1966), Manora (1966), Chavalit (1966), Rajah (1966), Chaophraya (1966), Continental (1966), Bangkok Town (1966), First (1967), Grace (1967), Siam (1967), Narai (1967) และ Dusit Thani (1970) เปน ตน (Porphant 2001 : 176) ในทศวรรษ 2520 การทอ งเท่ียวนํา รายไดอนั ดบั หน่ึงเขาสปู ระเทศ เพราะการหล่งั ไหลเขา มาของนักทอ งเทีย่ ว ในป 2527 โรงแรมใน กรุงเทพฯ ขนาดใหญม จี ํานวนหองพกั ประมาณเกอื บ 19,000 หอ ง หรือมหี องพักมากกวา โรงแรมท่ี เชยี งใหมถึง 3 เทา การขยายตวั ของผลกาํ ไรของกิจการของโรงแรมสงผลใหมีผปู ระกอบการสรา ง 8 ม.ิ ย.2549

25 โรงแรมท่ีเชยี งใหมถ งึ 3 เทา การขยายตัวของผลกาํ ไรของกจิ การของโรงแรมสงผลใหม ี ผปู ระกอบการสรา งโรงแรมเพม่ิ ขึน้ อกี มากมาย ระหวางป 2529 – 2533 โรงแรมขนาดใหญเพม่ิ จาก 97 แหง เปน 131 แหง (Askew 1993 : 10) การเติบโตของหมบู า นจดั สรรกเ็ ปน ไปอยา งรวดเรว็ ใน 2513 – 2523 มีจาํ นวนบา นท่สี รางโดยหมบู า นจดั สรรเทา กบั 275 หลัง และเพ่มิ ขึ้นเปนเทา กบั 6,655 หลัง ในป 2515 และเทา กบั 25,606 หลงั ในป 2520 และเพม่ิ รวดเรว็ มากในทศวรรษ 2520 และ 2530 นอกจากนี้มกี ารขยายตวั อยางรวดเรว็ ของท่อี ยูอาศยั ประเภทอาคารชดุ คอนโดมเี นียม ซง่ึ เพมิ่ ขนึ้ เทากับรอ ยละ 2.2 เปน รอยละ 6.2 ในชวง 2513 – 2522 และในป 2533 เพ่มิ ข้นึ เทากบั 9.7 สว นบา นทาวเฮาสเ พ่มิ ขนึ้ เทา กับรอยละ 7.3 ในชวงเวลาเดียวกนั เปน ตน การขยายตวั อยา งรวดเร็ว ของภาคการกอ สรา งสง ผลใหการสะสมทนุ เบ้อื งตนในเศรษฐกจิ กรุงเทพฯ เพิม่ ขึ้นอยางรวดเรว็ จาก 4,056.5 ลานบาท ในป 2503 เพม่ิ ขนึ้ เปน 16,244.8 ลานบาท ในป 2513 และมากกวา 70,000 ลาน บาท ในป 2533 (NESDB, Various Issues) พ้นื ท่กี อ สรา งในกรุงเทพฯ เพ่ิม (built – up area) ขึน้ อยา งรวดเรว็ จาก 96 ตารางกโิ ลเมตร ในป 2501 เปน 184 ตารางกโิ ลเมตร ในป 2514 และเทา กบั 330 กิโลเมตร ในป 2524 (Sternstein 1982 : 90 – 91) การเตบิ โตของภาคอตุ สาหกรรมกเ็ ปนไปอยา ง รวดเร็วเพราะกรงุ เทพฯ และปริมณฑลเปน ศนู ยก ลางของการผลิตและการลงทุนใน ภาคอตุ สาหกรรมในทศวรรษ 2510 โรงงานอตุ สาหกรรมที่กระจกุ ตวั อยใู นกรุงเทพฯ และปริมณฑล ถงึ รอยละ 50 – 60 ของโรงงานอุตสาหกรรมทวั่ ประเทศ และในชว งทีเ่ ศรษฐกจิ “บมู ” ในชว งป 2529 - 2533 ซึง่ เปน ผลมาจากการยายฐานการผลติ ของโรงงานอตุ สาหกรรมจากญป่ี นุ และกลมุ ประเทศอุตสาหกรรมใหมใ นเอเชีย กรงุ เทพฯ และปรมิ ณฑล ไดเปน ฐานผลิตอะไหลและประกอบ ช้นิ สวนยานยนต และสนิ คาอตุ สาหกรรมอ่ืน ๆ เพราะประมาณรอ ยละ 60 ของโรงงานท่ีเกิดขนึ้ ใหม ในประเทศไทยในชว งดงั กลา วกระจุกตวั ในเขตกรุงเทพฯ และปริมณฑล การลงทุนทางธรุ กิจและรายไดข องสาํ นักงานทรพั ยสิน การเจรญิ เติบโตทางเศรษฐกจิ โดยเฉพาะภาคอตุ สาหกรรมและบริการรวมท้งั การ เจริญเตบิ โตของเมอื งกรุงเทพฯ มผี ลตอ การขยายตวั ของตลาดและโอกาสในการลงทนุ ของ สํานกั งานทรพั ยส ินฯ เพ่อื แสวงหารายได โดยท่รี ายไดข องสํานักงานทรัพยส นิ มาจาก 2 แหลง ใหญๆ ดว ยกนั คือ (1) รายไดจากการจดั ประโยชนทรัพยสนิ สว นพระมหากษตั รยิ  อนั ประกอบไป ดวย ตกึ แถว อาคาร และทด่ี ิน ซง่ึ มอี ยูทง้ั พน้ื ทกี่ รุงเทพฯ ปรมิ ณฑล และตางจงั หวดั โดยไดรายได หรือผลตอบแทนเปนคา เชาและคาธรรมเนยี มจากการเชา และ (2) รายไดจ ากเงนิ ปนผลรายปจาก การเปน ผูถ อื หนุ หุน สามัญจาํ นวนหนึ่งของบรษิ ทั ตา ง ๆ (3) รายไดจ ากดอกเบย้ี จากการบริหาร 8 มิ.ย.2549

26 การเงินโดยนาํ เงนิ คงคลังซึง่ เปน เงินหมนุ เวยี นท่ีเคยฝากบญั ชีกระแสรายวนั ไปซอื้ ตวั๋ ลงทนุ (พนั ธบตั ร หนุ กู ตราสารหนีร้ ะยะปานกลางและระยะยาวของสถาบนั การเงิน) ที่ดนิ กบั การลงทุนทางธุรกจิ ในฐานะทีท่ ่ีดนิ เปน “สนิ ทรัพย” ทีส่ ําคัญทสี่ ุดของสํานักงานทรัพยส นิ ฯ ทัง้ ในแงของ “ขนาด” และศกั ยภาพในการสะสมความม่ังค่งั ในบทนีจ้ ะพจิ ารณาถงึ การขยายตวั ของการลงทุน ของ “ที่ดิน” ของสํานกั งานทรพั ยสินฯ กอ น ภายหลงั พ.ร.บ. จัดระเบยี บทรัพยสนิ ฯ ป พ.ศ. 2491 ประกาศใชแ ละพรอ ม ๆ กับการที่ สถาบันพระมหากษัตรยิ ส ามารถสถาปนาพระราชอํานาจนาํ (Royal Hegemony) ในระบอบ พระมหากษัตริยไ ทยภายใตร ัฐธรรมนญู ซ่ึงมผี ลใหสถาบนั พระมหากษัตรยิ ไดม ีความเขม แขง็ ท้ัง ในทางการเมืองและทางเศรษฐกิจโดยเฉพาะนับแตต น ทศวรรษ 2500 เปนตน มา ในขณะทีก่ าร เปลย่ี นแปลงทางเศรษฐกิจอยา งขนานใหญน บั แตทศวรรษ 2500 เปน ตน มา เปนโอกาสสาํ คญั ของ การลงทุนทางเศรษฐกิจของสาํ นักงานทรพั ยสินฯ นติ ยสาร Investor พรรณนาการ “ลงทุน” ทางดา นทดี่ ินของสํานักงานทรพั ยส ินฯ ตอ การขยายตวั ของเศรษฐกิจในกรุงเทพฯ ในชวง 2503 – 2512 ไดดังตอ ไปนี้ : “ในฐานะเปนเจาของทด่ี ินทีใ่ หญทสี่ ุดในกรงุ เทพฯ และตา งจงั หวดั ซึง่ ประมาณวา 1 ใน 3 ของท่ดี ินในกรุงเทพฯ เปน ของสํานักงานทรพั ยส นิ ในชว งกอ นสงครามโลกคร้งั ท่ี 2 สาํ นักงาน ทรัพยสนิ มีบทบาทสาํ คัญอยางยิง่ ในภาคเศรษฐกิจการกอ สรา ง โดยเฉพาะทีเ่ กยี่ วของกับการเชาซ้อื ระยะยาว ยกตวั อยางเชน ในปลายทศวรรษ 1960 ในพนื้ ทีย่ า นสะพานขาวไดมกี ารทุบทงิ้ และทําลาย ตึกหองแถวทเี่ กา แกแ ละผพุ ัง เพ่อื สรางเปนศนู ยก ารคา เชงิ พาณิชย และท่พี ักอาศยั ทหี่ นาแนน ตอ พ้ืนทเ่ี ปน จาํ นวนมากดวยการสรางตึกสาํ นกั งานสงู 20 ชน้ั หองแถว 356 คหู า แฟลตจาํ นวน 1,156 หนว ย รวมทง้ั 2 โรงภาพยนตร. ...ในยานเฉลมิ โลกซึง่ ตรงขา มกับศูนยก ารคาราชประสงคก็มกี าร สรางตึกอีกมากมาย และไดก ลายเปน ศนู ยก ารคา ช้นั นําดว ย” (Investor, February 1971 : 124) ในทศวรรษ 2500 และ 2520 ไดมกี ารนําเอาทด่ี ินของทรพั ยสนิ ฯ ในยานไพรมโลเคชนั มา ใหโ รงแรมช้ันนําตา ง ๆ เชาเพือ่ ประกอบการธรุ กจิ ท้งั โรงแรมท่ีสาํ นักงานทรัพยส นิ ฯ เขา ไปถือหุน เชน ดุสติ ธานี ราชดาํ ริ รอยลั ออคิด บางกอกอินเตอร คอนตเิ นนตลั รีเจนส ดอนเมืองอนิ เตอร เนชันแนล โอเรียลเต็ล รวมทง้ั ในกลางทศวรรษ 2520 ไดมีการพฒั นาที่ดนิ และทีอ่ ยูอาศัยและ อาคารพาณิชยท ่ีต้ังบนทขี่ องทรัพยส ินฯ ซง่ึ มีพนื้ ที่ทส่ี ําคญั คือ บรเิ วณถนนวรจกั ร แขวงบา นบาตร ปอมปราบ แขวงจักรวรรดิ (925 ตรม.) ถนนพระราม 4 แขวงสลี ม (1,415 ตรม.) ถนนจักรพรรดิ พงษ แขวงบานบาตร ปอ มปราบ (748.7 ตรม.) ถนนเจริญกรงุ แขวงปอ มปราบ (432.5 ตรม.) ถนน 8 มิ.ย.2549

27 สีลม แขวงสีลม (836.4 ตรม.) ซอยหลังสวน ถนนเพลนิ จติ แขวงลุมพนิ ี (774 ตรม.) ถนนพษิ ณโุ ลก แขวงสวนจติ รลดา (4,969.9 ตรม.) ซอยตน สน ถนนเพลนิ จติ (4,484.6 ตรม.) ซอยพพิ ฒั น ถนนสี ลม (4,022 ตรม.) ถนนวิสทุ ธิก์ ษัตรยิ  บางขนุ พรหม (197 ตรม.) ซอยสนามคลี ถนนวทิ ยุ (6,135 ตรม.) ถนนสามเสน แขวงวชริ ะพยาบาล (12,876 ตรม.) (วริ ตั น 2530 : 132) นอกจากนใ้ี นตน ทศวรรษที่ 2530 ที่เศรษฐกิจกาํ ลัง “บูม” อยา งขนานใหญ สาํ นักงานทรัพยส ินฯ ไดม โี ครงการพัฒนา ทีด่ ินทมี่ ศี ักยภาพสงู เพ่อื เพ่มิ รายไดเ ปน จาํ นวนมากทั้งในรปู ของธรุ กจิ อาคารเชา ศนู ยก ลางการคา และการเงินโดยการรวมทนุ กบั บริษัทอน่ื ๆ หรือการใหสมั ปทานทส่ี ําคญั อาทเิ ชน โครงการอาคาร ซกิ โก (สนิ อุตสาหกรรม) โครงการสรางตงึ เสริมมติ รเทาเวอร โครงการสามยอด โครงการเทพ ประทาน โครงการตลาดเจริญผล โครงการพฒั นาทจี่ อดรถบรเิ วณบางกอกบาซาร (ดูรายละเอยี ด ใน สปุ ราณี (2535 : 211 – 212)) นอกจากนี้ในตนทศวรรษ 2530 สาํ นกั งานทรพั ยส นิ ฯ ไดลงทนุ สรางอาคารสินธร ถนนวทิ ยุ เพื่อใหเ อกชนไดเ ชาทาํ ธุรกิจ รวมทงั้ การนําเอาทดี่ นิ บริเวณราช ประสงคนํามาใชป ระโยชนแ ละเพมิ่ มูลคาทางธรุ กิจโดยการใหกลมุ ธรุ กจิ ของตระกลู เตชะไพบูลย ใหเชา เพ่อื ทาํ โครงการเวิรล เทรด เซนเตอร นอกจากน้สี ํานักงานทรพั ยส ินฯ ไดเ ปน ผใู หเ ชาท่ีดนิ แก หนวยราชการ รฐั วสิ าหกิจ ประชาชนท่ัวไป ในยานที่สาํ คญั คือ พญาไท เจริญผล เยาวราช แพรง สรรพศาสตร ถนนพระอาทติ ย เปนตน ลกั ษณะการรว มทุนท่สี ําคญั ของสํานักงานทรัพยสินฯ ในกจิ การการลงทุนและ อสังหาริมทรพั ย (รวมทัง้ ธุรกจิ รับเหมากอ สรางและงานบริหารการกอ สราง และการลงทุนในธรุ กิจ ท่เี กยี่ วของกบั งานวิศวกรรม) คอื การรว มทนุ กบั บริษัท คริสเตยี นี แอนด นีลเส็น (ประเทศไทย) ซงึ่ เปนบรษิ ทั จดทะเบยี นเปนบริษทั จาํ กัด เมอื่ ป 2473 โดยรว มทุนของบริษทั คริสเตียนี แอนด นลี เสน็ เอ เอส ประเทศเดนมารค บรษิ ทั อสี ตเอเชียตกิ จาํ กดั พรอ มกับผถู อื หุน รายใหญอนื่ ๆ อีก 7 ราย โดย มีทุนจดทะเบยี นเริ่มแรกเทา กบั 600,000 บาท ในป 2473 โดยทสี่ ํานกั งานทรัพยส นิ ฯ เปน ผถู อื หุน รายใหญมาโดยตลอด ในป 2534 บรษิ ทั ฯ ไดน าํ หนุ ของบริษัทฯ จดทะเบียนเปน หลักทรัพยใ นตลาด หลกั ทรพั ย ตอ มาในป 2535 บริษทั ฯ ไดทําการซื้อกิจการทง้ั หมดจากบรษิ ัทแมใ นประเทศเดนมารค สาํ นักงานทรพั ยสนิ ฯ เปนผูถอื หุนรายใหญท ่สี ดุ มาโดยตลอด โดยมสี ัดสวนเทากบั รอยละ 24.3, 20.7, 20.5, 20.6 และ 20.7 ในป 2535, 2536, 2537, 2538 และ 2539 ตามลาํ ดบั ในป พ.ศ. 2539 ผู ถือหนุ รายใหญท ีส่ ําคญั คอื สํานกั งานทรพั ยสินฯ (20.7%) บรษิ ัท สยามพาณิชยพฒั นา (16.6%) Indochina Investments Limited (9.9%) บรษิ ัท แลนด แอนด เฮา ส จํากัด (มหาชน) (9.96%) (แบบ 56-1) ในทศวรรษ 2530 บริษทั ไดข ยายการลงทุนโดยการเปดบริษทั ยอยเพ่ือดําเนนิ ธุรกจิ กอสรา ง และบริษทั พัฒนาอสังหารมิ ทรัพยอ ีกหลายบริษทั ในหลายภมู ภิ าค เชน ในเยอรมนั เวยี ตนาม มาเลเซยี เปน ตน บริษทั ฯ และบรษิ ทั ยอ ยมีสนิ ทรพั ยร วมเทา กบั 8,104.9, 9,436.5 และ 7,549.8 8 ม.ิ ย.2549

28 ลา นบาท และมีรายไดร วมเทากับ 10,070.8, 13,100.9 และ 12,104.6 ลานบาท ในป 2537, 2538 และ 2539 ตามลําดบั (แบบ 56-1) อยา งไรก็ตามเม่อื ภาวะเศรษฐกจิ ภายในประเทศไทยและเศรษฐกิจ ในภูมภิ าคตาง ๆ ทีบ่ รษิ ัทฯ ไดเขา ไปรวมลงทุนอยใู นภาวะชะลอตัวลง บรษิ ัทจึงประสบกับปญหา การดาํ เนินงานทางธรุ กจิ โดยมผี ลกําไรเพียง 227.7 ลา นบาท ในป 2537 และประสบกับปญหาการ ขาดทนุ เทากบั 954.5 ลา นบาท และ 2,636.4 ลา นบาท ในป 2539 ภาวะเศรษฐกจิ ซบเซา (ประกอบ กับผลกําไรที่ลดตํ่าลง) สง ผลใหบริษทั ยอยและบรษิ ัทรวมหลายแหงไมส ามารถหางานและขยาย งานได และไมมคี วามสามารถเพยี งพอในการดาํ เนินธุรกจิ ตอไปได บรษิ ทั ฯ จึงไดท ยอยขาย เลกิ กิจการ หรือขายโครงการในบรษิ ัทยอ ยและบริษัทรวมออกไป (แบบ 56-1) ท้งั ๆ ที่สํานักงานทรพั ยสนิ ฯ มที ด่ี นิ อยใู นครอบครองนับหมื่นไรท่วั ราชอาณาจกั ร สาํ นักงานทรพั ยสินฯ มีเนอ้ื ท่ที ว่ั ราชอาณาจักรเทากับ 40,105 ไร ประมาณ 8,835 ไร เปนที่ดินใน กรุงเทพมหานคร และ 31,270 ไร เปนทดี่ นิ ในสวนภมู ภิ าค (โพสตท ูเดย 13 เมษายน 2547) และ หลายพนั ไรกระจุกตวั อยใู นยา นธรุ กิจท่สี ําคัญในกรงุ เทพฯ โดยทีจ่ าํ นวนสัญญาเชา ที่สาํ นกั งาน ทรพั ยสนิ ฯ ทาํ กบั ผูเ ชามีประมาณ 35,000 สัญญา (Eric Ellis 10 July 2003) เปนผเู ชาอยใู นกรงุ เทพฯ 22,000 ราย และผูเชา ในเขตตา งจงั หวัด 13,000 ราย ซงึ่ กระจายอยู 9 จงั หวดั คือ อยุธยา สุพรรณบรุ ี นครสวรรค พษิ ณโุ ลก พจิ ติ ร ลําปาง ราชบุรี เพชรบุรี และสงขลา หากพจิ ารณาถงึ รายไดจ าก การใหเชาทดี่ นิ รวมท้ังอสังหารมิ ทรพั ยอนื่ ๆ ของสาํ นักงานทรัพยส นิ ฯ จากอดตี ถงึ ปจ จุบนั ตอ งถอื วารายไดส วนน้ถี ือวาเปน สว นเล็กนอ ยเมื่อเทียบกับรายไดท ีเ่ ปน ผลตอบแทนจากการลงทุนจาก กจิ การทางธรุ กิจอ่ืน ๆ รายไดจ ากการใหเ ชา ท่ดี นิ รวมทง้ั อสังหารมิ ทรพั ยป ระมาณนา จะไมเ กิน 400 ลานตอ ป ในชวงทศวรรษ 2530 หรือคิดเปนไมเ กนิ รอ ยละ 20 ของรายไดท งั้ หมดของสาํ นักงาน ทรัพยสนิ ฯ (ในทศวรรษ 2530 เงนิ ปน ผลจาก บจม. ปูนซีเมนตไทย กบั บจม. ธนาคารไทยพาณิชย รวมกันเทา กับรอ ยละ 60) เหตผุ ลท่ีสําคัญบางประการทส่ี าํ นกั งานทรัพยส นิ ฯ มรี ายไดจากคา เชา ทด่ี ินและผลประโยชนจ ากอสังหารมิ ทรพั ยอ่นื ๆ อยใู นระดับต่ํา เน่ืองจาก : ประการแรก เปนนโยบายของสํานกั งานทรพั ยสินฯ เองที่ตอ งการจัดเกบ็ คา เชาในอตั ราตาํ่ กวา ทองตลาดหรอื ไมต องการใหผ เู ชา ท่ดี ินและอาคารอยูเดมิ เดือดรอน เน่อื งจากผูเชา สวนใหญเ ปน ผูเ ชารายเลก็ รายยอย ท่ีไมไดมฐี านะทางเศรษฐกิจดนี กั รวมทัง้ ไมต อ งการจะเกิดกรณพี ิพาทในเรอ่ื ง การไลท่ีกบั ราษฎร อตั ราคา เชาจึงอยใู นระดับตํา่ มาก ๆ เชน ในป 2535 – 2538 ทด่ี ินบริเวณบางบอน (หา งจากถนนเอกชยั ประมาณ 50 เมตร) สาํ นักงานทรัพยส นิ ฯ คดิ อตั ราคาเชาเมือ่ คิดเปน มูลคา ปจ จบุ ันสุทธิ (Net Present Value) เทากับ .60 บาท ตอตารางวาตอเดือน ในขณะทอี่ ตั ราคา เชา โดยท่ัวไปตามราคาตลาดหรืออตั ราท่เี ชา กนั อยูโดยทัว่ ไปโดยเอกชนซือ้ ขายกันประมาณ 16 บาทตอ ตารางวาตอเดอื น (สิริพร 2539 : 3) หรือกลาวอีกนยั หนง่ึ อตั ราคา เชา ทีด่ นิ ของสาํ นกั งานทรัพยส นิ ฯ 8 มิ.ย.2549

29 ตาํ่ กวา มูลคาตลาด 266.6 เทา ของอตั ราคา เชาในระดบั ตา่ํ มอี ยูโ ดยทว่ั ไป แมแตพนื้ ทีท่ ่ีตงั้ อยูใ นเขต ยา นกลางเมืองกรุงเทพฯ แมว า จะครบสัญญาเชา แลว โดยท่วั ไปผเู ชา สามารถเชาตอไปโดยไมมกี าร บอกเลิกการเชา (สริ ิพร 2539 : 3) ระดบั อตั ราคาเชาท่ตี ่ํามากไมไ ดส ะทอนภาพของคา เสียโอกาส ของทด่ี นิ หรือมลู คา ตลาดนน่ั เอง นอกจากอตั ราคา เชา ทีด่ นิ จะตํา่ มากแลว อัตราคา เชา อาคารพาณิชย ของสาํ นักงานทรัพยส นิ ฯ ทีเ่ ก็บจากผูเชา เอกชนโดยทวั่ ไปกย็ ังอยใู นระดบั ตํ่ามาก อาทเิ ชน อตั ราคา เชา อาคารพาณชิ ยของสาํ นกั งานทรพั ยส นิ ฯ (ตึกแถว 4 ช้นั ดาดฟา รมิ ถนนพาหรุ ดั ) ในทะเลการคา คือ แขวงวงั บรู พาภริ มย เขตพระนคร ซงึ่ จัดใหเอกชนเชา เพอ่ื ประโยชนใ นการพาณิชย และท่อี ยู อาศยั เทากับ 1,150 บาทตอเดอื น (กําหนดอายุเชา 3 ป ม.ค. 2537 – ม.ค. 2540) สว นอัตราคาเชา ตาม ราคาตลาดโดยท่ัวไป (หรอื อตั ราคา เชา ของอาคารเอกชนขางเคียง) เทากับ 30,000 บาทตอ เดือน หรือ แสดงวา อตั ราคา เชาทสี่ ํานักงานทรัพยสนิ จัดเก็บตาํ่ กวา เอกชนหรือราคาตลาดเทา กบั 26 เทา (สิริพร 2539 : 4) การจัดเกบ็ อัตราคาเชา ในระดับต่าํ มากทัง้ ทีด่ ินและอาคารพาณชิ ยม เิ พียงแตส ง ผลใหร ายได ของสํานักงานทรัพยสินฯ อยใู นระดับต่ํามาก แตทวามผี ลตอ การเปลี่ยนแปลงอยางรวดเรว็ ในการใช ทดี่ นิ และเกิดปญ หาทางสังคมตามมา เพราะลกั ษณะของชมุ ชนผูเชาไดเ ปลยี่ นเปนชุมชนแออดั เนอื่ งจากอัตราคา เชา ท่ตี ่าํ ไดด งึ ดดู ใหผคู นพยายามจะใชท ดี่ นิ ใหมากทส่ี ดุ ชมุ ชนจงึ ขยายตวั อยาง รวดเรว็ โดยเฉพาะในทศวรรษ 2520 – 2530 ในปจจบุ ันชุมชนแออดั ทอ่ี ยใู นท่ีดินของสาํ นักงาน ทรัพยส ินฯ สงู ถึง 73 ชุมชน (สิรพิ ร 2539 : 4) นอกจากน้ีผเู ชาบางสวนไดน ําทข่ี องสํานักงาน ทรพั ยส นิ ฯ เขา ไปเก็บกําไรโดยการใหม ีผเู ชาตอ ทําใหส รางปญ หาทางดานรายไดแ กสาํ นักงาน ทรัพยส นิ ฯ เปน อนั มาก เพราะไมสามารถจดั เกบ็ ไดอ ยา งเต็มที่ ประการที่สอง รายไดจ ากการเกบ็ คา เชา ที่ดนิ และอสังหาริมทรัพยอยูใ นระดับตาํ่ เนือ่ งจาก ทดี่ นิ ของทรัพยสนิ ฯ ถึงรอ ยละ 30 ในกรุงเทพฯ ใหเชา กับสถานท่ีราชการซง่ึ คดิ อตั ราคาเชา ตํ่ามาก (โพสตทเู ดย 13 เมษายน 2547) ซง่ึ สถานที่ราชการเหลา น้ีมกั จะอยใู นทําเลทีต่ ัง้ ในยานธุรกจิ แทบ ทงั้ ส้นิ อาทิเชน ถนนพระราม 6 (บริเวณองคการเภสัชกรรม) ถนนราชวิถี (บรเิ วณทงุ พญาไท) ถนน พระราม 1 (ทต่ี ั้งของสํานักงานตาํ รวจแหง ชาต)ิ ฯลฯ งานศกึ ษาของ สริ ิพร สโุ กศล พบวา อัตราคา เชาทอ่ี งคการเภสชั กรรมตอ งจายใหกับสาํ นกั งานทรัพยส นิ ฯ ในชว งป 2535 – 2538 เม่ือคดิ เปน มลู คา ปจ จบุ ันเทากบั .02 บาทตอตารางวาตอ เดอื น ในขณะทีอ่ ัตราคา เชาทีเ่ อกชนในทาํ เลใกลเ คียง กนั หรอื ราคาคา เชา ตามทองตลาดทว่ั ไปเทากบั 156 บาทตอตารางวาตอ เดอื น (สริ พิ ร 2539 : 3) หรือ แสดงวา สาํ นกั งานทรัพยสนิ ฯ เก็บคา เชาตาํ่ กวา ทอ งตลาดถึง 7,800 เทา (สิรพิ ร 2539 : 3) ในฐานะทสี่ าํ นักงานทรพั ยส ินฯ เปนผถู อื ครองที่ดินรายใหญท ่สี ุดในกรุงเทพฯ อัตราคา เชา ทต่ี ่าํ มาก ๆ ยอ มสงผลตอ ประสทิ ธภิ าพการใชท่ดี นิ ในเขตกรงุ เทพฯ เปนอันมาก ตลอดจนการเติบโต 8 มิ.ย.2549

30 ของกรงุ เทพฯ อยางไรทศิ ทาง เพราะผเู ชา จะใชพน้ื ท่ดี นิ อยา งขาดประสทิ ธิภาพ เนือ่ งจากคา เชา ทถี่ ูก เมอื่ เปรียบเทยี บกับทีด่ ินแหลง อืน่ ๆ ในกรงุ เทพฯ สง ผลใหผ ูเชาจะอยูอยา งแออดั เนอื่ งจากได ประโยชนจ ากคาเชา ราคาถูก นอกจากนี้เมอ่ื เมืองขยายตวั ขึน้ และสาํ นักงานทรพั ยส ินฯ ตอ งการนํา ทีด่ ินเพือ่ นาํ มาใชเพ่อื แสวงหาผลประโยชนท างธรุ กิจนั้น ตองประสบกบั ปญหาขอพิพาทเกย่ี วกับ ทด่ี นิ กบั ผูเ ชา เชน การไลท ช่ี ุมชนแออดั การเวนคนื ตลอดจนการยกเลิกสญั ญาเชา เมื่อราคาทดี่ ิน สงู ข้นึ มาก ๆ ในตนทศวรรษ 2530 ไดเ กดิ ขอ พิพาทในเขตตาง ๆ มากมาย เชน บรเิ วณราชวถิ ใี กล อนสุ าวรียช ัยสมรภมู ิ เขตเทพประทานคลองเตย และชมุ ชนแออัดตรงขา มกับศนู ยป ระชุมแหง ชาติ สิรกิ ิตต (Tasaka 2003) ในขณะเดียวกนั ปญ หาเก่ยี วกับการพัฒนาเมืองของกรงุ เทพฯ โดยเฉพาะใน แงของการใชท ดี่ ินก็ประสบกับปญหาในการนํามาปฏิบตั อิ ยา งแทจ รงิ (กฎหมายการจดั ระเบยี บทดี่ ิน และกฎหมายเกยี่ วกับผงั เมอื งเพ่งิ เร่มิ บงั คับใชเมอ่ื กลางทศวรรษ 2530 น้เี อง) นอกจากน้รี ะบบภาษี ท่ีดินเองกไ็ มมกี ารเก็บภาษีมรดก ภาษที ต่ี อ งเสียใหก ับทรัพยสนิ ทไี่ ดรบั มา (donation tax) รวมทง้ั ภาษบี าํ รุงทองท่ที ่ไี ดจากการเกบ็ ภาษคี รอบครองที่ดินก็ยังอยูในอตั ราต่ํา ไมม กี ารบังคับใชร ะเบยี บ ในเร่ืองสดั สวนของพนื้ ที่ใชส อย ฯลฯ ผลทต่ี ามมากค็ อื การพฒั นาเมอื งและการใชท ด่ี นิ เพอ่ื ประสทิ ธภิ าพทางเศรษฐกจิ ในกรงุ เทพฯ จงึ ถกู ปลอ ยไปตามยถากรรม ซ่งึ สํานักงานทรพั ยส ินฯ ใน ฐานะเปน ผูถ ือครองทีด่ นิ รายใหญก็มีสว นรบั ผดิ ชอบในกระบวนการนดี้ ว ย แมว ารายไดประเภทคา เชาและธรรมเนยี มจากทีด่ นิ จะอยใู นระดบั ตํ่ามากแตไมไ ด หมายความวา ทีด่ นิ ไมมีความสาํ คัญตอ การสะสมทุนทางเศรษฐกิจ เพราะภายหลังจากวิกฤตการณป  2540 สํานักงานทรพั ยส นิ ฯ ไดใ ช “ทด่ี นิ ” ในการเพมิ่ สภาพคลอ งและแปลงเปนมลู คา สนิ ทรพั ยเพ่อื มบี ทบาทในการควบคุมการบริหารงานธุรกจิ ในเครอื คอื ธนาคารไทยพาณชิ ย (ดังจะไดก ลา วตอไป ในบทหนา ) การลงทุนทางธุรกิจในภาคอตุ สาหกรรมและบริการอ่ืน ๆ การลงทนุ ทางธรุ กิจอยางขนานใหญของสาํ นักงานทรพั ยส ินฯ มิเพยี งแตจ ํากดั อยใู นเรื่อง ของ “ท่ีดนิ ” แตทวา ไดกระจายไปในการลงทุนในภาคอุตสาหกรรมและบรกิ ารอื่น ๆ โดยเฉพาะ ภายหลังทศวรรษ 2500 “ทุน” ของสาํ นกั งานทรัพยสินฯ มีการกระจกุ ตวั อยสู ูงมากและมอี ิทธิพลตอ เศรษฐกิจและสงั คมไทยอยา งสงู ยิง่ ในป 2522 สํานักงานฯ มีทรพั ยสนิ รวมกนั เทา กบั 288,095 ลา น บาท และมรี ะดับการกระจกุ ตวั ของทรพั ยส ินสูงถึงรอยละ 8.2 ของทรัพยส ินรวมของธุรกิจขนาด ใหญทีส่ ดุ 100 บรษิ ัทแรก และมยี อดขายรวมถงึ รอยละ 9.6 ของยอดขายรวมของธรุ กิจขนาดใหญ ทีส่ ดุ 100 บรษิ ทั แรก แมจ ะประสบกับวกิ ฤตการณทางเศรษฐกิจในป 2540 “ทุน” ของสํานักงานฯ ก็ ยงั คงเปน ทุนทม่ี กี ารกระจกุ ตวั สูงมาก กลา วคอื ในป 2540 การกระจกุ ตวั ทางดา นสนิ ทรัพยเ ทากบั 8 ม.ิ ย.2549

31 รอยละ 6.1 (ซ่งึ ลดลงจากรอยละ 8.2 ในป 2522) และการกระจกุ ตวั ทางดานยอดขายเทากบั รอยละ 10.1) (ซ่งึ เพ่ิมขึน้ จากรอยละ 9.6 ในป 2522) (Suehiro 2003, Table 3 based on เกริกเกยี รติ 2525) ในชวงทศวรรษ 2490 สํานกั งานทรพั ยส นิ ฯ ไดก ระจายการลงทนุ ไปในกจิ กรรมท่ี หลากหลายทางเศรษฐกจิ มากข้นึ ทสี่ าํ คัญคือ กิจการประกนั ภยั ไดมกี ารเขาไปกอตัง้ บรษิ ทั ประกันภยั ไดก อตัง้ บรษิ ทั เทเวศประกนั ภยั ในป พ.ศ. 2490 ดวยการเปน ผูถือหนุ รายใหญแ ละมที นุ จดทะเบยี นเทา กับ 40 ลา นบาท นอกจากการประกนั อคั คภี ยั ทรัพยส ว นพระมหากษตั รยิ ในระยะแรก ๆ แลว ในระยะตอมาบรษิ ทั ยงั ไดข ยายกจิ การรับประกนั อคั คภี ัยทว่ั ไป รับประกนั ภัยทางทะเลและ ขนสง ประกนั ภัยรถยนต และรับประกนั ภยั เบด็ เตลด็ สํานักงานทรัพยส นิ ฯ ไดเ ปน ผถู ือหนุ รายใหญ มาอยา งตอเนอื่ งและกิจการเทเวศประกันภยั กไ็ ดข ยายตัวมาอยางตอเนอ่ื ง เน่ืองจากธรุ กจิ ประกนั ภยั เปนธุรกิจทีม่ ีการแขง ขันนอ ยราย สํานักงานทรัพยสนิ ฯ ไดเปนผถู อื หนุ รายใหญม าโดยตลอด จนกระท่ังปจ จบุ ัน นอกจากบรษิ ัทเทเวศประกนั ภัยแลว สาํ นักงานทรพั ยสินฯ ยังไดเ ปน ผูถือหุน ราย ใหญข องบรษิ ทั ไทยเศรษฐกจิ ประกันภยั ซง่ึ กอ ตง้ั ในป 2485 อีกดว ย สาํ นกั งานทรพั ยส นิ ฯ ไดมี บทบาทสําคญั เปนผูกอ ตัง้ และผถู ือหนุ รายใหญในภาคธุรกจิ การผลิตอนื่ ๆ ทสี่ าํ คัญคือ อตุ สาหกรรม การผลติ และการคา ไดแ ก บรษิ ัทศรีมหาราชา (กอตั้งในป 2490) ซึ่งเปนธรุ กจิ ควบคุมการผลิตและ คา ไมรายใหญข องไทย บรษิ ัทอตุ สาหกรรมทาํ เคร่อื งแกว (2456) ซง่ึ เปน บริษทั ทําธรุ กจิ เกีย่ วกบั โรงงานผลิตแกว บริษัทหนิ ออ น (2499) ดําเนินธุรกิจเปน ผขู ายหนิ ออ น เปน ตน แมวา สาํ นกั งานทรัพยสินฯ จะไดเ ขา ไปเพม่ิ ทนุ และขยายกิจการการลงทุนของธุรกจิ ดงั้ เดมิ อาทิเชน ปูนซีเมนตไ ทย และไทยพาณชิ ย และไดก อ ตงั้ รวมท้งั เขา ไปลงทุนถอื หุน ในกจิ การตาง ๆ ดังไดก ลา วมาแลว แตท วา การขยายตัวในกจิ การดงั กลาวยังอยูในขอบเขตท่จี าํ กดั เพราะวาเศรษฐกจิ ไทยกอนทศวรรษ 2500 ยังคงเปนลักษณะเศรษฐกจิ ทพี่ งึ่ พาภาคการเกษตร ท้ังการผลติ และการ สงออกและตลาดคบั แคบ นบั แตป 2503 การลงทุนของธรุ กจิ ของสาํ นกั งานฯ ไดม กี ารขยายตวั อยางตอเนือ่ งทงั้ ในแง การลงทุนโดยตรงและโดยออ ม ทั้งในฐานะผูถ ือหนุ รายใหญท ี่มีอาํ นาจควบคุมการบริหารและ จดั การ และผถู อื หนุ รายยอ ยในฐานะเปน ผลู งทนุ รายยอ ยและบรษิ ทั ในเครอื หรอื อื่น ๆ มลู คาของการ ลงทนุ ไดเ พิ่มขนึ้ อยางรวดเร็วซึ่งสง ผลใหรายไดจ ากการประกอบการเพมิ่ สูงข้ึนตามไปดว ย ในชวงท่ี เศรษฐกจิ ขยายตวั ในระดับสูงโดยเฉพาะชว งป 2503 – 2540 สาํ นกั งานทรัพยสินฯ ไดก ระจายการ ลงทนุ ไปอยางกวา งขวางตามสาขาเศรษฐกจิ ตา ง ๆ ในป 2540 ประมาณวา สาํ นกั งานทรัพยสนิ ฯ ได เขา ไปถือหุน โดยตรงของบริษัทตา ง ๆ มากกวา 70 บรษิ ทั ซึ่งครอบคลุมในกจิ การตา ง ๆ ทสี่ ําคญั คอื ปนู ซเี มนต ธนาคารพาณิชย โรงแรม พลงั งาน เหมืองแร อสังหาริมทรัพย ประกนั ภัย/ประกัน ชีวติ ชนิ้ สวนรถยนต เปนตน นอกจากการลงทุนโดยตรงในฐานะผูถ ือหนุ ของบรษิ ทั ตา ง ๆ แลว 8 มิ.ย.2549

32 สาํ นกั งานทรพั ยส ินฯ ยงั ไดลงทนุ โดยออมในรปู ของบรษิ ัทในเครอื บริษัทยอยหรือบริษทั รวมทุน ดวย ในป พ.ศ. 2539/40 สํานักงานทรพั ยส ินฯ มีการลงทนุ ในบรษิ ัทตา ง ๆ ทั้งโดยตรงและโดยออม ท้งั สน้ิ เกือบ 300 บรษิ ทั และในจํานวนน้ี 43 บรษิ ัท ไดเขา ไปจดทะเบยี นในตลาดหลกั ทรัพยแหง ประเทศไทย ตารางภาคผนวกท่ี 2A แสดงถึงธรุ กจิ ทส่ี ํานักงานทรัพยส ินฯ ไดเขา ไปลงทนุ ในฐานะผถู อื หุนรายใหญในชว งป 2522 – 2539/40 ซ่งึ ตัวเลขทีแ่ สดงในตารางเปนตัวเลขอาจจะยงั ไมสมบรู ณนกั เน่อื งจากการลงทนุ ของสํานกั งานทรพั ยสนิ ฯ ในหลายกรณไี มไ ดลงทุนผา นตลาดหลกั ทรัพยแ หง ประเทศไทย จงึ เปน การยากลําบากที่จะคนหาขอ มลู ท่สี มบูรณโดยเฉพาะจากกระทรวงพาณชิ ย นอกจากนี้แมว าจะมกี ารลงทนุ โดยผา นตลาดหลกั ทรพั ยฯ ในบางกรณีสาํ นกั งานทรพั ยส ินฯ กไ็ มไ ด เปนผถู อื หุนรายใหญ (เชน 10 อันดบั แรก) เรากไ็ มส ามารถคนหาการลงทนุ ของสํานกั งาน ทรพั ยสินฯ ได ตัวเลขจากตารางที่ 2A มขี อ สรปุ อยา งนอย 5 ประการ ประการแรก หากจาํ แนกประเภทธรุ กจิ ทสี่ าํ นักงานทรัพยส ินฯ เขา ไปลงทุนในป 2539/40 มดี ังนี้ การผลิตอตุ สาหกรรม เทา กบั 37 แหง สถาบันการเงนิ เทา กบั 11 แหง ประกนั ภัย/คลังสนิ คา เทากบั 8 แหง โรงแรม เทากบั 8 แหง พัฒนาท่ดี นิ /กอสราง เทากับ 6 แหง ธรุ กจิ บรกิ าร/สือ่ สารมวลชน เทา กับ 9 แหง รวมทง้ั สิน้ เทา กับ 79 แหง การขยายตวั ของการลงทุนของสํานักงานทรพั ยสนิ สว นใหญใ นกจิ การตาง ๆ สว นใหญจะ กระจกุ ตัวอยใู นทศวรรษ 2530 เปน สําคัญ หากมนิ บั รวมการเปน ผถู ือหนุ รายใหญของบรษิ ทั ปนู ซีเมนต ธนาคารไทยพาณิชย และเทเวศประกนั ภยั แลว สัดสว นของหุน ทีส่ าํ นกั งานทรัพยสนิ ฯ ลงทุนไปในกจิ การเหลานนั้ สว นใหญม ีสดั สว นคอ นขางตํา่ เม่ือเทยี บกบั การลงทุนท้ังหมด แมว า จะมี การลงทนุ ในสัดสวนของผูถือหุนทค่ี อนขา งมากในบางบรษิ ัท เชน บรษิ ัทศรีมหาราชา (รอ ยละ 98.3) บรษิ ัทหินออน (รอยละ 49.9) บรษิ ทั การแรแ ละสากลกิจบรหิ าร (รอยละ 20) แตทวา ธรุ กิจ เหลา นย้ี ังคงเปน ธรุ กิจขนาดเลก็ ท่มี ีทุนทะเบยี นไมม ากนกั ในบางกรณกี ็ประสบกับการขาดทนุ และ ถูกเขาควบคมุ กจิ การหรือเทคโอเวอร เชน กรณีของบรษิ ทั ศรีมหาราชา เปนตน ดงั นั้นแมว า จะมกี ารขยายตวั ของการลงทุนในกจิ กรรมตาง ๆ เปน จาํ นวนมากนบั แต ทศวรรษ 2500 เปนตน มา แตขนาดของการลงทนุ รวมทั้งรายไดและผลตอบแทนในรูปแบบตา ง ๆ 8 มิ.ย.2549

33 ยังคงอยหู า งไกลจากธุรกจิ ดง้ั เดมิ และธรุ กจิ หลกั ของสํานกั งานทรพั ยส ินฯ เปนอนั มาก คอื บรษิ ทั ปนู ซีเมนต และธนาคารไทยพาณิชย สัดสว นของเงนิ ปน ผลของสองบริษัทรวมกนั เทากบั รอยละ 60 ของรายไดร วมของสํานกั งานทรพั ยสนิ ฯ ในชว งกอนป 2540 ในชว งท่ีเศรษฐกจิ ขยายตวั อยใู น ระดับสงู ทศวรรษ 2530 รายไดแ ละผลกําไรจากบรษิ ัทปูนซเี มนตอยใู นระดับที่สงู มาก ในป 2538 รายไดของบรษิ ทั ปูนซเี มนตแ ละบริษทั ในเครอื สูงข้ึนถงึ 114,144 ลา นบาท ซ่งึ เปนรายไดทแี่ ตะหลัก แสนลานบาทเปนครัง้ แรก นับแตต นทศวรรษ 2520 (โดยทีบ่ ริษทั ปนู ซีเมนตแ ละบรษิ ทั ในเครอื ใช เงินลงทุนปห น่ึง ๆ ราว 20,000 ลา นบาท และทะลุขึน้ ไป 30,000 ลานบาท ในบางป โดยเงนิ ทนุ ที่ใช สว นใหญถูกนาํ เขาจากตางประเทศ และประมาณวาในระหวางป พ.ศ. 2538 – 2539 เครอื ซีเมนตม ี หน้ีตางประเทศประมาณรอยละ 80 ของยอดหน้รี วม) สง ผลใหกําไรจากการประกอบการอยูใน ระดับสงู มากประมาณ 5,000 – 6,000 ลา นตอป ในชว งป พ.ศ. 2533 – 2539 ระดบั กาํ ไรอยใู น ระดบั สูงสงผลใหร ายไดจากเงนิ ปน ผลของบรษิ ทั ปูนซเี มนตอ ใู นระดบั สงู ประมาณ 600 – 700 ลาน ตอ ป ชว ง พ.ศ. 2533 – 2539 ประการที่สอง การกระจายตวั ของการลงทุนของสํานักงานทรพั ยสนิ ฯ ในตารางที่ 2A ยัง ไดแสดงถึงการสนองตอบการกระจายตวั ทางดานการผลติ ทางเศรษฐกิจ โดยเฉพาะทางดา นภาค บริการ โรงแรม การทองเทย่ี วในกรุงเทพฯ ธรุ กจิ โรงแรมซ่งึ สํานกั งานทรพั ยสนิ ฯ ไดไปถอื หุนใน กจิ การโรงแรมหลายแหง ในชวงทศวรรษ 2520 และ 2530 เชน รีเจนท สยามอนิ เตอรค อนตเิ นนตัล ฮิลตัล ปรสิ เซส ดสุ ิตธานี และแอรพ อรต เปนตน ในบรรดาโรงแรมเหลานโี้ รงแรมทีป่ ระสบ ความสาํ เร็จมากทีส่ ุด คอื โรงแรมดุสติ ธานี ซ่งึ สํานักงานทรัพยส นิ ฯ ถอื หุน เทา กบั รอ ยละ 16.24 (Thailand Company Information, 1990 – 91) โรงแรมดสุ ิตธานีไดเปดดําเนินการคร้ังแรกในป 2513 โดยมผี ูจดั การใหญคือ คุณหญงิ ชนัตต ปย ะอยุ การดําเนินกิจการธุรกจิ โรงแรมฯ ประสบ ความสําเรจ็ ดมี ากนับแตก อ ต้ัง ดงั จะเห็นจากรายไดห รอื ยอดขายเทา กบั 157 ลา นบาท ในป 2520 เพม่ิ ข้ึนเปน 182 ลานบาท ในป 2521 และ 196 ลา นบาท ในป 2522 หรือมผี ลกําไรเทา กับ 34, 60 และ 45 ลานบาท หรอื มอี ตั รากําไรสงู ถงึ รอยละ 31.33, 32.87 และ 34.65 ในชว งเวลาเดียวกัน การเจริญเตบิ โตของรายไดและกาํ ไรของโรงแรมดสุ ติ ธานี ยอมสะทอ นถึงการขยายตัวของ ภาคบรกิ ารและทองเที่ยวในกรงุ เทพฯ ทขี่ ยายตวั อยา งรวดเร็วนน่ั เอง สว นหนงึ่ มาจากผลของ สงครามเวยี ตนามในทศวรรษ 2500 ซง่ึ สงผลตอการเติบโตของ “ทนุ ” ของสาํ นกั งานทรพั ยส ินฯ ดวย สาํ นักงานทรพั ยสนิ ฯ ไดเปน ผถู ือหนุ รายใหญข องโรงแรมดุสติ ธานีจนกระทั่งป พ.ศ. 2543 (รวมทง้ั ใหด ุสติ ธานเี ชาทีด่ ินในราคาท่ตี าํ่ กวาทองตลาดมากจากสํานกั งานทรัพยส นิ ฯ ดวย) และ ดุสติ ธานไี ดกลายเปน โรงแรมช้ันแนวหนา ของเมอื งไทยนับแตก อ ตัง้ ในป 2513 กิจการของ 8 มิ.ย.2549

34 โรงแรมฯ ขยายตวั อยา งรวดเรว็ ในป พ.ศ. 2536 โรงแรมดุสิตธานไี ดขยายอาณาจักรของโรงแรมทง้ั ในรูปของบรษิ ทั ยอ ยและบริษัทรวมสงผลใหเ ครอื ขายของโรงแรมไดข ยายตวั อยางรวดเร็ว ดงั ตอ ไปนี้ กลุม ดุสิตธานีและรสี อรท, กลุมโรงแรมธานีและรสี อรท รวมทัง้ มกี ลมุ Franchise คอย ชวยดาํ เนินการดวย นอกจากนี้โรงแรมดสุ ติ ธานไี ดร ว มมือกบั โรงแรมตา งประเทศและในประเทศ ในฐานะบรษิ ทั รวม (affiliate company) คอื โรงแรม Best Western (U.S. chain) เพ่อื ที่จะสนองตอบ ทางดา นการตลาดของโรงแรมดสุ ิตธานดี วย ในป 2538 บริษทั กลมุ ดสุ ิตธานีและบรษิ ทั ในเครอื ทง้ั หมดไดข ยายเครอื ขายโดยการเทคโอเวอร (take over) โรงแรม Kempinski จาํ นวน 23 แหง ใน ประเทศตา ง ๆ (Who’s who 1996 : 27) นอกจากน้ีบรษิ ัทฯ ยังไดลงทนุ บรษิ ทั ยอ ยและบรษิ ัทรว ม เพ่ิมอกี ทส่ี าํ คัญคือ Phillipine Hotelier Inc. ซึ่งประกอบธรุ กจิ โรงแรมโดยมีโรงแรมท่ฟี ลลปิ ปน ส บรษิ ัทดสุ ติ ธานี เดลาแวร จาํ กดั ซง่ึ เปนบรษิ ทั Holding Company ถอื หนุ ใน Dusit pacific NV. บริษทั ดสุ ิตธานี อนิ เตอรเนช่นั แนล จาํ กดั ซึง่ เปน บรษิ ัท Holding Company ถอื หุนบริษัทโรงแรม Melrose USA และไดล งทุนในบรษิ ทั รวมคือ บริษทั ดพี เี อ็มเอ็น อนิ ดสั ตรี จํากดั ซ่งึ ประกอบธรุ กจิ รับซักรดี อยทู จี่ ังหวดั สมุทรสาคร และบรษิ ัทดสุ ติ สนิ ธร จํากดั ซง่ึ ลงทุนใน Kempinski AG 83.3% โดยที่ Kempinski AG ประกอบธรุ กิจการโรงแรมและรับบรหิ ารโรงแรม และบริษทั เวิลด คลาส เรนท อะคาร จาํ กัด ซง่ึ ประกอบธุรกิจใหเ ชา (ตลาดหลักทรัพยแ หง ประเทศไทย) การขยายธุรกิจ อยา งรวดเรว็ สง ผลใหมีการเพม่ิ ทนุ จดทะเบียนอยางรวดเรว็ จาก 360 ลา นบาท ในป 2534 เปน 445.5 ลานบาท ในป 2535 และ 600 ลานบาท ในป 2540 (ตลาดหลกั ทรพั ยแ หงประเทศไทย) แมจ ะมีการ ขยายการเพิม่ ทนุ อยางรวดเรว็ เพื่อรองรับการขยายตวั ทางธรุ กจิ ของโรงแรมฯ และบริษัทในเครือแต ทวา สํานักงานทรพั ยสนิ ฯ ยังคงเปน ผถู ือหนุ รายใหญเทา กบั รอยละ 14.7 ในป 2538 และเทา กบั 11.2 ในป 2540 ในชว งป 2513 จนถงึ ป 2537 สาํ นกั งานทรพั ยสินฯ เปน ผูถอื หนุ รายใหญที่สุด ประมาณรอ ยละ 14 – 15 ของหุนท้ังหมด รายไดและผลกําไรของโรงแรมดุสติ ธานแี ละบริษัทใน เครอื ไดข ยายตวั อยา งรวดเรว็ รายไดข องเครอื ดสุ ิตธานีในป 2536 เทากับ 851.9 ลานบาท และเทากบั 994.7 ลานบาท 1,806 ลานบาท และ 1,753 ลา นบาท ในป 2537, 2538 และ 2539 ตามลําดับ (Companies Handbook Various Years) ประการทส่ี าม การลงทุนของสาํ นักงานทรัพยส ินฯ ไมไ ดจ าํ กดั อยกู บั การรว มทุนอยกู บั “ทนุ ภายในประเทศ” เทา นั้น หากแตไ ดข ยายไปรว มลงทนุ กับทุนตา งประเทศท่ีสาํ คญั คือ ญปี่ นุ เชน ในป 2517 ไดร วมทุนกบั กลมุ โอบายาชิ ซ่ึงเปน บรษิ ัทกอ สรา งยักษใหญใ นญี่ปนุ โดยตั้งกิจการรว ม ทุนในนามบรษิ ัท นันทวนั (ตอ มาเปล่ยี นชือ่ เปนบรษิ ทั ไทยโอบายาชิ) ในป 2534 สํานักงาน ทรัพยสินฯ ถือหนุ เทากับรอ ยละ 10 ในขณะทผี่ ูถ ือหนุ รายใหญยงั คงเปนบรษิ ทั ไทยโอบายาชิ นอกจากนใ้ี นป 2522 สํานักงานทรัพยส ินฯ ยังไดถอื หุนรวมกบั บริษทั เซโรกราฟฟค ซิลเต็ม 8 ม.ิ ย.2549

35 (ปจ จุบนั คอื ไทยฟูจิ ซีรอค) ซ่งึ มหี นุ สวนเทา กับรอ ยละ 10 และยงั ไดรว มลงทุนกบั บริษัทไทยโอยา เล็นซ (ถอื หนุ รอยละ 20) สยามคโู บตาดเี ซล (ถอื หุน รอยละ 41) วาย เค เค ซิปเปอร (รอยละ 36) ไว เค เค เทรดด้งิ (รอยละ 36) อยา งไรกต็ าม ในทศวรรษ 2520 ในชว งทบี่ รษิ ัทปนู ซีเมนตไทยในฐานะ ทสี่ ํานักงานทรพั ยส นิ ฯ ถือหนุ รายใหญไดข ยายตวั อยางรวดเรว็ โดยการควบกจิ การหรือเทคโอเวอร และรวมทนุ กบั บรษิ ัทตา ง ๆ นนั้ บรษิ ทั ปนู ซีเมนตไ ทยไดก ลายเปน ผถู อื หุนรายใหญของบรษิ ทั เหลา นี้ และในบางกรณไี ดเ ขา ควบกจิ การ และไดก ลายเปน สว นหนงึ่ ของบรษิ ทั ในเครือของ ปนู ซีเมนตไ ทย เชน ไทยอินดสั เตรียบฟอรจ จวิ (ซึ่งเปนของบริษทั เบอรลี ยุคเกอร ถกู ควบรวม กจิ การในป 2528) และบริษทั สยามคโู บตา ดีเซล ถูกเขา รวมกจิ การในป 2529) ประการที่ส่ี แมวา สาํ นกั งานทรัพยส นิ ฯ จะกระจายการถอื หนุ ไปลงทนุ ในกจิ การตา ง ๆ ใน หลายกรณเี ปน สดั สวนท่ีนอ ย เชน ในกิจการธนาคาร (ในทศวรรษ 2530 รวมทุนกับกสกิ รไทย เทากบั รอยละ 2.5 ไทยทนุรอ ยละ 1.7 กรุงไทย รอยละ.97 – 1.08 นครหลวงไทย รอยละ 3.8 – 4.9 นครธน รอยละ 7.8) แตไมไดห มายความวากิจการดังกลา วจะไมมคี วามสําคัญตอรายไดข อง สํานักงานทรพั ยสนิ ฯ รวมทั้งบทบาทของสาํ นักงานทรพั ยสินฯ ท่มี ีตอ เศรษฐกิจไทย โดยผา นการ รว มลงทนุ ของกจิ การธนาคารเหลานี้ เพราะการพฒั นาเศรษฐกจิ ไทยไดมีผลตอ การกระจกุ ตัวของ ทุนในภาคการเงินและการธนาคารอยางสงู ยิ่ง เพราะในยคุ การพฒั นาเศรษฐกจิ ที่เนนการสงเสรมิ การพฒั นาอตุ สาหกรรมและบรกิ ารเปน สําคญั จงึ ไดมสี วนสาํ คญั ตอการขยายบทบาทของธนาคาร พาณิชยทง้ั ในแงข องการผกู ขาดทางเศรษฐกิจ รวมทัง้ การสง เสริมการคาและการลงทุนขยายตัว นัน่ เอง รวมทงั้ การดงึ เอาสวนเกินจากภาคเกษตรกรรมไปสภู าคการคา และอตุ สาหกรรม ประกอบ กับบรรดานายธนาคารท้ังหลายกไ็ ดต ดิ ตอกบั ทงั้ พอคา และนักธรุ กจิ อุตสาหกรรมอยอู ยางใกลชดิ ใน กรณีของธนาคารกสิกรไทยในทศวรรษ 2520 และ 2530 จัดไดวา เปน ธนาคารพาณิชยทใี่ หญเปน อันดับสามในระบบธนาคารของไทย โดยพิจารณาจากทรัพยส ินและเงนิ ฝาก ในป 2526 ธนาคาร กสิกรไทยมีสนิ ทรพั ยเทากับ 75,331 ลานบาท และเงินฝากเทา กับ 58,560 ลา นบาท (Hewison 1989 : 176) ในป 2523 1980 ธนาคารกสิกรไทยไดมกี จิ การบรษิ ัทเงนิ ทนุ 13 แหง และบรษิ ัทประกนั ภยั 1 แหง (Hewison 1989 : 1981) และธนาคารยังไดมผี ลประโยชนน อกธนาคารมหาศาลโดยรวมทนุ กบั กลมุ ตา ง ๆ มากมาย อาทิเชน บริษทั สรุ ามหาคุณ บรษิ ัทล็อกซเลย (กรุงเทพฯ) บริษัทเสริมสุข บริษทั ปูนซีเมนตไ ทย บริษทั ยางไพรสโตน (ประเทศไทย จํากดั ) บริษัทสรุ ามหาคุณ บรษิ ัทยบิ อนิ ซอย จาํ กัด บริษทั สมบัตลิ ํ่าซํา บริษทั เมอื งไทยประกนั ชวี ติ จํากดั บรษิ ัทเงนิ ทนุ ภัทรธนกิจ จาํ กดั บริษทั คา สากลซเี มนตไทย บรษิ ทั คลังสินคาและแมน ้าํ ประกันภยั (เกริกเกยี รติ 2525, และโปรดดู Suehiro 1989) ดงั น้นั แมวา สาํ นกั งานทรพั ยส ินฯ จะมสี ัดสว นการถือหนุ เพียงรอ ยละ 2.5 แต ผลประโยชนและรายไดอืน่ ๆ จึงอยใู นระดบั ท่สี ูง นอกจากถือหนุ ในธนาคารกสกิ รไทยแลว 8 มิ.ย.2549

36 สาํ นกั งานทรพั ยสินฯ ยังไดถือหุน ในธนาคารของเอกชนอีก 2 แหง คอื ธนาคารนครหลวงไทย (เทากบั รอ ยละ 10.1, 4.9 และ 3.8 ในป 2522, 2534 และ 2539) และธนาคารนครธน (เทา กับรอ ย ละ 11.8, 7.8 และ 7.8 ในชว งเวลาเดยี วกัน) ซ่งึ ผลประโยชนของธนาคารท้งั สองทั้งในและนอก ธนาคารมอี ยูมากมาย ธนาคารนครหลวงไทยมีสนิ ทรัพยเ ทา กบั 17,346 ลานบาท และเงนิ ฝากเทากบั 11,481 ลานบาท ในป 2526 และธนาคารไทยทนุมสี ินทรพั ยเทา กับ 5,720 ลานบาท และยอดเงนิ ฝาก เทากบั 4,201 ลา นบาท ในป 2526 (Hewison 1989 : 176) ในกรณีของธนาคารกรุงไทยซึ่งสาํ นักงาน ทรพั ยส ินฯ ถือหนุ เทากับ 1.08 ในทศวรรษ 2530 มฐี านะเปนธนาคารของรฐั หรือรัฐวิสาหกจิ ก็มกี าร ขยายตวั ทางดา นสินทรพั ย เงินฝากอยางรวดเรว็ และไดกลายเปน ธนาคารท่ใี หญอ นั ดับ 2 รองจาก ธนาคารกรุงเทพมาเนน่ิ นาน สินทรัพยร วมและเงนิ ฝากของธนาคารไดเ พม่ิ ข้ึนอยา งรวดเรว็ สนิ ทรพั ยรวมเพ่ิมขนึ้ จาก 336,734 ลา นบาท ในป 2534 และเพิม่ เปน 640,942 ลา นบาท ในป 2538 ในขณะท่เี งินฝากเพม่ิ ข้ึนจาก 289,109 ลานบาท เปน 500,280 ลานบาทในชว งเวลาเดียวกนั และ สงผลใหก าํ ไรของธนาคารเพมิ่ เปนเทากบั 1,190 ลานบาท และเพ่ิมเปน 10,178.4 ลานบาท ในชว ง เวลาเดยี วกัน (หรือเพม่ิ ขึ้นเกือบ 10 เทาตวั ในระยะเวลาเพียง 5 ปเทานน้ั ) (Listed Company Handbook, 1996) ประการทห่ี า นอกจากจะลงทุนในกจิ การธุรกิจรว มกับเอกชนแลว สาํ นักงานทรัพยส นิ ฯ ยังไดร ว มลงทนุ กบั กิจการการผลติ ขนาดใหญของภาครฐั หรอื รฐั วสิ าหกจิ ขนาดใหญ นอกจาก ธนาคารกรงุ ไทยดังไดกลาวมาแลวที่สาํ คัญคอื ปโ ตรเคมีแหงชาติ ปยุ แหง ชาติ ไทยออยส ซง่ึ ธรุ กิจ เหลา นี้มีกระทรวงการคลังเปนผถู ือหนุ รายใหญ ธรุ กจิ การผลิตเหลาน้ีไดควบคมุ การผลิตที่เปน ปจ จัยการผลติ สําคญั ของประเทศ มูลคาการผลติ นับหลายหมน่ื ลา นบาทและมีการขยายตัวอยาง รวดเรว็ มากเนอ่ื งจากการเติบโตอยา งรวดเรว็ ทางเศรษฐกจิ ของประเทศ บริษทั ปโตรเคมแี หง ชาติ เปน ผูผลิตและจําหนา ยกา ซเอทิลนี และกาซโพรพลิ ีน ซ่ึงรวมเรยี กวา สารโอเลพนิ ส (Olefins) ซ่ึงใช เปน วตั ถดุ บิ ในการผลติ เมด็ พลาสติก ประเภทโพลเิ อทลิ ีน โพลิโฟรพลิ ีน และโพลไิ วนลิ คลอไรด ในป 2538 บรษิ ัทฯ มีสินทรพั ยท ัง้ ส้นิ 14,290 ลานบาท และรายไดจากการขายเทา กบั 5,895 ลา น บาท กําไรสทุ ธเิ ทากบั 419 ลา นบาท สวนผถู อื หุน เทากับ 5,810 ลา นบาท (Listed Company Handbook 1996) ในกรณขี องบริษทั ไทยออยสจดั วา เปน บรษิ ทั กลนั่ นํา้ มนั และผผู ลติ ผลติ ภณั ฑ ปโ ตรเลียมผูกขาดรายเดยี วทใี่ หญท ่ีสดุ ของประเทศไทย ในป 2546 บริษทั มียอดขายสูงถงึ 145,949 ลานบาท และมีกาํ ไรสทุ ธิหลังจากหักภาษสี ูงถงึ 6,750 ลา นบาท (Thailand Company Handbook) ประการที่หก การขยายตวั อยางรวดเรว็ ของการลงทุนทางธรุ กิจดงั กลา วขางตนโดยเฉพาะ ในทศวรรษ 2530 แสดงถงึ สาํ นกั งานทรพั ยส นิ ฯ รวมทั้งธุรกจิ ในเครือและธุรกิจรว มทนุ ไดป รับตวั ทางธุรกจิ เพ่อื รองรับการแขง ขนั การไหลบาของทุนจากตา งประเทศซ่งึ นับวนั จะมกี ารแขง ขันที่ 8 ม.ิ ย.2549

37 รนุ แรงขนึ้ โดยเฉพาะภายหลงั การเปด เสรที างการเงินในป 2535 ดังจะเปนวามลู คาตลาด (market capitalization) ในการซื้อขายหลกั ทรพั ยใ นตลาดหลักทรพั ยแหงประเทศไทยไดเพมิ่ ขึ้นอยา ง รวดเรว็ มูลคา ตลาดคิดเปนเพียงรอยละ 31.4 ของ GDP ในป 2533 และเพมิ่ เปนรอยละ 87.8 ของ GDP ในป 2538 (ตลาดหลกั ทรัพยแ หง ประเทศไทย) ธรุ กิจหลายอยา งของสาํ นักงาน ทรพั ยสินฯ และธุรกจิ ในเครืออ่ืน ๆ ซ่ึงในอดตี ที่ยาวนานสามารถเตบิ โตและขยายตัวไดร วดเรว็ สว นหน่ึงเพราะโครงการทางการตลาดท่มี กี ารผกู ขาดและการไดรบั ความคุม ครองระดบั สูงจาก รฐั บาล แตในทศวรรษ 2530 นัน้ การแขง ขันทรี่ นุ แรงข้นึ ทาํ ใหธ ุรกจิ ดงั กลา วตอ งเผชิญกับการตอง ปรบั ตวั และแสวงหาการลงทุนใหม ๆ เพอ่ื รกั ษารายไดและผลกาํ ไรมากย่ิงขนึ้ นอกจากจะมกี าร กระจายการลงทุนหรือรว มทนุ กบั กลุมทนุ ใหม ๆ เพมิ่ ขึน้ แมแตก ารลงทนุ ในธรุ กิจหลักของ สาํ นกั งานทรพั ยส ินฯ เอง คือ บจม. ปูนซีเมนตไทย และ บจม. ธนาคารไทยพาณชิ ย กม็ ีการขยาย การลงทุนอยางขนาดใหญท ง้ั ในรูปของบริษัทลงทุนหลัก (holding company) และขยายลงทนุ ในรปู ของบรษิ ทั ยอยและบรษิ ัทรว มทุน การเติบโตทางธุรกิจอยา งขนานใหญช ว งทศวรรษ 2530 ทศวรรษ 2530 เปนชวงระยะเวลาของจดุ เรม่ิ ตนของเตบิ โตทางธรุ กิจของบริษทั ปนู ซเี มนต ไทยภายหลังสงครามโลกคร้ังท่ี 2 ส้ินสุดลง สหรัฐอเมริกาในฐานะผูชนะไดผลักดันนโยบายการคา ระหวางประเทศแบบเสรเี ดมิ และพรอ ม ๆ กับการมอี าํ นาจของจอมพล สฤษด์ิ ธนะรชั ต ได สนบั สนนุ กลยุทธก ารพฒั นาเศรษฐกจิ ดงั กลา ว รวมทั้งตอ นรบั การเขา มาของการลงทนุ โดยตรงจาก ตา งประเทศอยางขนานใหญ บทบาทของสหรัฐอเมริกาในเศรษฐกจิ ไทยในฐานะที่นาํ “เงนิ ทนุ ” “เทคโนโลย”ี และการบรหิ ารจดั การธุรกจิ สมยั ใหมเ ขามาเศรษฐกจิ อยางตอ เนื่อง อทิ ธพิ ลภาคทาง การเงนิ ของสหรฐั อเมรกิ าทส่ี าํ คญั ตอเศรษฐกิจไทยนัน้ กวางขวาง โดยมีการกอ ตั้งสถาบนั การเงนิ เพือ่ ชวยพฒั นาธุรกจิ ของไทยทส่ี ําคัญ เชน การเขามาของ Exim Bank (เพอ่ื สนับสนนุ โครงการ อุตสาหกรรมผลิตกระดาษคราฟท) ในป 2508 International Finance Corporation (ใหเงนิ กแู ก ปนู ซีเมนตไ ทยและเขา ถอื หนุ ) ในป 2512 Banker Trust (มสี วนสําคญั ในการกอ ตง้ั Tisco) ในป 2512 บรษิ ัทปูนซเี มนตไ ทยกไ็ ดร บั ประโยชนจ ากการเปลยี่ นแปลงดงั กลาว โดยเฉพาะในแงของ การจัดการธุรกจิ สมยั ใหมและเงินกจู ากตา งประเทศ ธรุ กจิ ปูนซีเมนตไทยอาจจะเปน ธุรกจิ ของไทย ธุรกจิ แรก ๆ ท่ีไดม กี ารจดั โครงสรางทางองคก รในรปู แบบธุรกจิ สมยั ใหมท ่มี กี ารบริหารสมัยใหม หรอื มมี าตรฐานสากล มีการบริหารงานทม่ี ีการแยกอาํ นาจการเปน เจา ของกบั อาํ นาจการบริหารโดย เดด็ ขาด รวมทัง้ ไดมีการกูเงนิ ตา งประเทศเพอ่ื ขยายการลงทนุ ในป 2512 บรษิ ทั ปูนซเี มนตไทยไดก ู เงนิ จาก International Finance Corporation หรือ IRC ซ่ึงอาจถอื ไดวาเปน บริษทั ของไทยท่สี ามารถ 8 มิ.ย.2549

38 เขา ถึงตลาดการเงินระดับโลกได ซ่งึ มีผลตอ การขยายกจิ การการลงทนุ และปรบั ปรงุ โครงสรางการ บรหิ ารและการจดั การนัน่ เอง (วริ ตั น 2543 : 13, วิรัตน 2548 : 19) นอกจากนใ้ี นป 2516 ไดมีการกู เงนิ ตางประเทศเพอ่ื ขยายการลงทนุ ในแหลง อน่ื ๆ นอกจากสหรัฐอเมรกิ าไปสูแ หลง อนื่ ๆ มากขนึ้ โดยเฉพาะในยโุ รปและญ่ปี นุ หรอื กูเ งนิ ในลักษณะหลากหลายไมว า จะเปนระยะสน้ั หรือยาว (วิรตั น 2548 : 19) สถานการณการเมอื งในภมู ภิ าคเอเซยี ตะวนั ออกเฉียงใตใ นทศวรรษ 2500 มสี ว นสนบั สนุน การเจรญิ เติบโตของบรษิ ัทปูนซีเมนตไทยอยางไมหยุดยง้ั ในชว งสงครามเวยี ตนาม (2503 – 2518) นอกจากจะมกี ารขยายตวั ในการกอ สรา งอยางขนาดใหญใ นกรงุ เทพฯ ดงั ท่ีกลา วมาแลว ยังมกี าร สรางถนนทางหลวงเช่ือมกรงุ เทพฯ กับภมู ภิ าคอื่น ๆ อยา งขนานใหญ และเงนิ กอสรางเกอื บทงั้ หมด มาจากเงนิ กูและความชวยเหลือจากตา งประเทศโดยเฉพาะจากสหรัฐอเมริกาเปนสําคญั ถนนทาง หลวงแผนดนิ ทล่ี าดยางแลวเพิม่ ขึน้ จาก 8,466 กิโลเมตร ในป 2503 เพิ่มเปน 12,658 กโิ ลเมตร ในป 2513 (กรมทางหลวง 1915) และการขยายตวั อยา งขนานใหญข องทางหลวงแผน ดนิ รวมท้งั การ กอ สรา ง เชน ทา เรือและการลงทนุ พนื้ ฐานทางเศรษฐกจิ อื่น ๆ ในชวงการเรงรัดการเจรญิ เตบิ โตทาง เศรษฐกจิ ในแผนพฒั นาที่ 1 และที่ 2 ไดมีผลตอ “การสะสมทนุ ” และการขยายการผลิตของการผลติ ปูนซีเมนตอยา งขนานใหญ สินทรพั ยของบริษัทเพ่มิ ข้ึนจาก 444 ลา นบาท ในป 2503 และเพ่ิมเปน 3,018 ลานบาท ในป 2513 และ 5,813 ลานบาท ในป 2518 โดยยอดขายเพิ่มจาก 1,421 ลา นบาท ใน ป 2513 เปน 4,620 ลา นบาท ในป 2518 (Suehiro 1989 : 240) โดยท่ีบริษทั ไดมีการขยายการผลิต ไปสกู จิ การการผลติ แนวดง่ิ (Metrical Integration) มากขึน้ โดยมกี ารผลติ กระเบื้องมงุ หลังคาและ เหลก็ รวมท้ังมกี ารขยายไปสูกิจการเหล็กหลอ รปู พรรณ และคอนกรตี ทง้ั ในรปู คอนกรีตสาํ เร็จรปู คอนกรตี เสริมเหลก็ และคอนกรตี อดั แรง (Concrete Products and Aggregate Company : CPAC) เปนตน (ภาวิดา 2548 : 5-3) ภายหลังป 2513 เปนตนมา บริษทั ฯ ไดขยายการผลติ ไปยงั ธุรกจิ หลายประเภท (Diversification) ท้ังในสว นของผลติ ภณั ฑก อ สรา งท่ไี มใ ชป ูนซีเมนตเปน วัตถดุ บิ ในการผลิต เชน อตุ สาหกรรมเหล็กและเหล็กกลา ผลติ ภณั ฑพ ลาสตกิ ที่ใชในการกอสรา ง (ทอ PVC) หลังคาใยแกว แผน ปกู ระเบ้อื งเซรามิก และแผนยบิ ซัม่ สวนอุตสาหกรรมอ่นื ๆ ท่ไี มเ ก่ยี วของกับการกอสรา ง อาทิ เชน อตุ สาหกรรมกระดาษ และเยื่อยานยนต บรษิ ัทการคาระหวางประเทศ ผลติ ภัณฑ เคร่ืองใชไ ฟฟา และปโ ตรเคมี ตามลําดบั (ภาวดิ า 2548 : 5-3) การขยายอาณาจกั รทางธรุ กิจของบริษัทปนู ซเี มนตไทยถอื วาเปน แบบฉบบั “ตาํ นาน” ทาง ธุรกจิ ของไทยในการครอบงาํ ธรุ กจิ อ่ืน ๆ โดยแท หรือทเี่ รียกวา การเทคโอเวอร โดยเฉพาะกจิ การที่ ไมใ ช Core Business นนั่ เอง ดว ยการเปน ธรุ กจิ ของสาํ นกั งานทรพั ยสนิ ฯ ท่ีทรงพลังท้งั ทางดาน 8 ม.ิ ย.2549

39 เงนิ ทุนและธรุ กจิ ขนาดใหญ รวมทง้ั มที ุนขนาดใหญจ ากธนาคารไทยพาณชิ ย และเครือขา ยสัมพันธ ทางธรุ กิจทแี่ นน หนา (ดงั จะไดกลาวตอ ไป) บรษิ ัทปนู ซีเมนตจึงสามารถขยายอาณาจกั รของธุรกจิ ไดอ ยางตอเนอ่ื งโดยการเทคโอเวอร (Takeover) หรอื การเขาซ้อื หุนบรษิ ัทอืน่ ๆ ในสดั สวนขางมาก โดยควบคุมการบรหิ ารงานดว ย ในระหวา งป 2519 – 2518 ซงึ่ อยใู นชว งทนี่ ายสมหมาย ฮุนตระกูล และนายจรัส ชโู ต เปน ผูจ ัดการใหญ ไดมกี ารเขาเทคโอเวอรเ ปน จาํ นวนมาก ดังมกี จิ การ ดงั ตอไปนี้ (วริ ตั น 2543 :57) 2519 เขาครอบกจิ การบรษิ ทั สยามคราฟท ผูผลิตกระดาษ คราฟท รายแรกของเมืองไทย 2522 ตัง้ บริษทั เซรามคิ อตุ สาหกรรมไทย และเขา ซอ้ื กจิ การโรงงานผลติ กระเบอื้ งโมเสค ของบรษิ ัทโรยลั โมเสค เอ็กซสปอรต 2523 เขา ครอบกจิ การบริษทั สยามบรรจภุ ัณฑ ซง่ึ ผลิตกระดาษลกู ฟูก 2525 เขา ครอบกจิ การบริษัท ยางไฟรสโตน (ประเทศไทย) 2526 เขาครอบกิจการบรษิ ัท แพนซัพพลาย ตวั แทนขาย รถขดุ และรถเครน 2527 เขาครอบกจิ การบริษัทอามเิ กจแซงค (กรงุ เทพฯ) ผผู ลติ สขุ ภณั ฑ (ตอ มาเปล่ยี นชือ่ เปน สยาม ซานิตารแี วร) เขาครอบกจิ การ บริษัท อินเตอรเนชั่นแนลแอนยิเนยี ริ่ง (ไอ อี ซ)ี ตัวแทนจาํ หนา ย เครอ่ื งจักรกล สือ่ สาร และโทรคมนาคม ต้งั บริษทั ธารา เขา ซื้อกจิ การผลิตซีเมนตใ ยหินจากบรษิ ทั ทอ ซเี มนตใยหิน ตัง้ บรษิ ทั ไทยวนภัณฑโดยซอ้ื กจิ การไมอัดจากบรษิ ทั ศรมี หาราชา และบริษทั ไทยทักษิณปา ไม ตั้งบรษิ ัทกระเบ้ืองทิพย ซอื้ กจิ การผลิตกระเบอื้ งมุงหลงั คาของบริษทั กระเบอื้ ง ซเู ปอร 2528 าครอบกิจการบริษทั กระดาษสหไทย โรงงานผลิตกระดาษพิมพเขยี น เขาครอบกิจการบรษิ ทั เอส พี แบตเตอรี ผผู ลิตแบตเตอรรี ถยนต เดมิ ชอ่ื บรษิ ัท แอซโซซิเอเต็ค แบตเตอรี แมนแฟคเจอรงิ (ประเทศไทย) ตอมาเปล่ียนช่ืออีกครงั้ เปน สยามฟูรกู าวา เขาครอบกิจการบรษิ ทั ไทยอนิ ดสั เตรยี ล ฟอรจ จิงส ผลิตอะไหลม อเตอรไซต ฯลฯ 8 ม.ิ ย.2549

40 ในปลายทศวรรษ 2520 บริษัทปูนซีเมนตไทยและบริษัทในเครือหรือท่ีเราเรียกวา “เครือ ซีเมนตไทย” มิเพียงแตเปนธุรกิจทางดานอุตสาหกรรมท่ีใหญที่สุดของประเทศไทย แตทวายังเปน ธุรกิจท่ีใหญท ่ีสุดของภาคพืน้ เอเซียตะวนั ออกเฉียงใตอ กี ดวย แมว าสาํ นกั งานทรพั ยส ินฯ ไดกระจายการลงทุนทางธรุ กจิ ไปยงั ธรุ กจิ ตา ง ๆ (รวมท้งั การ ขยายตวั ทางธรุ กิจของธรุ กิจหลัก อนั ประกอบไปดว ย ธุรกิจปูนซเี มนตไทย ธนาคารไทยพาณชิ ย และเทเวศประกันภยั ) นบั แตทศวรรษ 2500 เปน ตนมา แตทวา การเตบิ โตอยา งขนานใหญท าง ธุรกิจจะอยใู นชวงกวาคร่ึงทศวรรษของทศวรรษที่ 2530 เปนสาํ คญั ในกรณีของเครือปูนซเี มนตไ ทยในชว งป 2535 - 2539 มียอดขายเฉลีย่ ประมาณกวา 100,000 ลานบาทตอ ป โดยในป 2539 มยี อดขายสงู ถงึ 182,725 ลานบาท ซ่งึ เปน มูลคา ทส่ี ูงกวา ใน ป 2535 เทา กบั กวา 2 เทา สว นผลกําไรในป 2536 เทากบั 18,609 ลา นบาท ซึ่งเปน ตวั เลขเกือบ 2 เทา ในป 2535 (รายงานประจําปเ ครือซีเมนตไ ทย 2539) การขยายตวั อยางรวดเร็วในแงข องยอดขาย และกาํ ไรสง ผลใหสินทรพั ยข องบริษทั ฯ เพิ่มข้นึ สูงถึง 350,831 ลานบาท ในป 2540 ในชวง 2535 - 2540 บจม.ปูนซีเมนตไทยหรือเครอื ปูนซเี มนตมบี รษิ ทั รวมลงทุนตา ง ๆ มากกวา 130 บริษทั โดยมี การจางงานสงู กวา 35,000 คน โดยท่ใี นชว งเวลาดงั กลา วเครือปนู ซีเมนตก ม็ กี ารกระจายการผลิต ไปสธู รุ กิจอน่ื ๆ (diversification) อยางมากมาย มกี ารแบงการดาํ เนนิ ธรุ กิจออกเปน 9 กลุม อนั ประกอบไปดว ย ปนู ซเี มนต การคา วสั ดกุ อสราง ธรุ กิจเหลก็ และเหล็กกลา เซรามกิ ผลิตภณั ฑ ไฟฟา และโลหะ ชน้ิ สว นยานยนตและอปุ กรณปโ ตรเคมี กระดาษและบรรจภุ ณั ฑ (รายงาน ประจาํ ป เครอื ซีเมนตไ ทยฉบบั ตาง ๆ) แมว าจะมกี ารขยายตวั ในธุรกจิ หลากหลายประเภท (diversification) นบั แตป  2513 เปนตน มา แตการเจรญิ เติบโตทางธรุ กิจอยา งขนานใหญก ลบั กระจกุ ตวั อยใู นชว งทศวรรษ 2530 นอกจากน้ี ทศวรรษ 2530 ยงั เปน จดุ เร่ิมตนของการสง ออกสินคา ปนู ซีเมนตแ ละวสั ดกุ อ สรา งไปยังประเทศ เพือ่ นบา นในกลุม ASEAN และประเทศสหรัฐอเมริกา เม็กซโิ ก และยโุ รป (ในประเด็นเกยี่ วกบั พฒั นาการของเครือซีเมนตไทย และการลงทนุ ทางธุรกจิ ท้ังในและตา งประเทศ โปรดดูใน Suehiro (1989), ภาวดิ า (2548) Pavida (2001) ในชว งป 2536 – 2540 เครือซีเมนตไทยไดประกาศการ ลงทุนในตา งประเทศ 27 โครงการ ซึง่ ครอบคลมุ หลาย ๆ อตุ สาหกรรม ประกอบดวย เซรามกิ ซีเมนตแ ละการคา วสั ดกุ อ สรา ง ปโตรเคมีและกระดาษเย่ือ และเคร่อื งจกั รกลตา ง ๆ อยางไรกต็ าม ตอมาไดประสบกบั ปญ หาและขอ จํากัดทางดานการลงทุนเหลือเพยี ง 12 โครงการ และเมือ่ ประสบ กบั ปญหาวกิ ฤตเศรษฐกิจในป 2540 เครือซเี มนตไ ทยไดลดโครงการเหลอื 3 โครงการเทา น้ันที่มี การดาํ เนนิ การสว นทีเ่ หลือนนั้ ไดมีการชะลอโครงการหรอื หยดุ ดําเนนิ การ (ภาวดิ า 2548, 5-5) 8 มิ.ย.2549

41 ปจจัยที่มผี ลตอ การขยายตวั ของธรุ กจิ ในเครอื ซเี มนตนับแตอ ดตี ถึงปจ จบุ นั คอื ธรุ กิจใน เครือซเี มนตเกอื บทุกธุรกจิ ไดร บั ความคุม ครองจากรัฐบาลมาเน่นิ นานทั้งจากนโยบายคมุ ครอง อุตสาหกรรมทดแทนการนาํ เขา และการสง เสรมิ การลงทุนดานอ่ืน ๆ หากไมม มี าตรการคุมครอง การนาํ เขา เชน การยกเวน อากรขาเขา และภาษีเครื่องจกั ร อปุ กรณ และวสั ดทุ จี่ าํ เปน ตอ การผลิต ประสิทธภิ าพการผลติ จะเปนอยา งไร หากใชระดับราคาทีเ่ ปน จริงในการคํานวณหามูลคาเพม่ิ งาน ศกึ ษาเกย่ี วกบั อัตราการคุมครองทีแ่ ทจ รงิ ในประเทศ (effective protective rates) ในระยะเวลาตา ง ๆ กัน หลายชน้ิ ไดใหค วามคมุ ครองอตุ สาหกรรมทดแทนการนาํ เขา ในอัตราทสี่ ูง (ในขณะท่ีสินคา สงออกหลายประเภทมีอัตราคุมครองที่แทจ รงิ ติดลบ) อัตราการคุมครองสูงยอ มสงผลให อุตสาหกรรมปูนซเี มนตแ ละอตุ สาหกรรมท่ีไดรบั การคมุ ครองไมสามารถปรบั ปรุงประสิทธิภาพ การผลิตเทา ท่คี วร รวมท้ังไมกระตอื รือรน ทีจ่ ะสง ออกเพราะขายในประเทศไดก าํ ไรดกี วา โดยที่ คุณภาพของสนิ คา กไ็ มจ ําเปน ตองดนี ัก การผลิตปนู ซีเมนตจ ึงเปนการผลติ เพอื่ ใชภ ายในประเทศเปน สําคัญ การสง ออกของบรษิ ทั ปูนซเี มนตก เ็ ปนไปอยางเชอื่ งชา ในงานศกึ ษาของ ภาวดิ า (ภาวดิ า 2548 และ Pavida 2001) ไดก ลาวถงึ ปจ จยั สาํ คญั ทม่ี ีผล ตอ การขยายตวั ทางธรุ กิจของเครือปนู ซเี มนตไทยคอื “ดว ยความสัมพันธอันแนบแนน กบั สาํ นกั งาน ทรัพยสนิ ฯ (ในฐานะผถู อื หุน รายใหญดว ย – ผูเ ขียน) ทาํ ใหบรษิ ทั ไดรับการสนองตอบทดี่ ีจาก ขาราชการระดบั สูงและรัฐบาลเสมอมา ในป 2523 เปนชว งท่ีกลมุ สถาบนั ทม่ี คี วามเชี่ยวชาญเฉพาะ ทางหรือกลุม นักวชิ าการตา ง ๆ มบี ทบาทตอการจดั การเศรษฐกิจระดบั มหภาคของประเทศเปน อยา ง มาก มีการจดั ต้งั สภาหอการคา สภาอุตสาหกรรมแหง ประเทศไทย ซงึ่ เครือซีเมนตไ ทยลว นเขาไป มีบทบาทสําคัญในกลมุ สถาบันเหลาน”ี้ นอกจากนย้ี งั มีปจ จัยทีม่ ีผลตอ การขยายตวั ของธรุ กจิ ใน เครือซเี มนตคือ ความไดเ ปรยี บจากการเปน ผมู ากอ น (First Mover Advantage) ในอตุ สาหกรรม วสั ดุกอสรา ง ทักษะทางเทคโนโลยี จุดแขง็ ดานการตลาดและการจดั จาํ หนา ย ความสัมพันธกบั สถาบันการเงนิ ทัง้ ภายในและตา งประเทศ (ภาวดิ า 2548 : 5 – 10) การเตบิ โตของบริษัทปูนซีเมนตไ ทยนอกจากจะมาจากการคมุ ครองของภาครัฐในรปู การ คุมครองดา นภาษีอากรและโครงสรา งการผลิตท่ีเปน ผผู ูกขาดนอยรายแลว และครองสัดสวนของ ตลาดรายใหญป ระมาณรอ ยละ 60 – 65 ในทศวรรษ 2520 และลดลงเทากับรอ ยละ 40 – 50 ใน ทศวรรษ 2530 บรษิ ทั ฯ ยังไดป ระโยชนจากการเปน ผูไดร ับแหลง เงนิ กจู ากธนาคารไทยพาณชิ ยแ ละ แหลงเงนิ ทนุ จากสํานกั งานทรัพยส นิ ฯ และดวยการเปน บรษิ ัททมี่ ฐี านะทางการเงนิ ประวัติความ นาเช่ือถอื มสี งู จึงสามารถกเู งินทงั้ ภายในและตางประเทศเพ่ือขยายกจิ การการลงทนุ ของตนเองได อยา งตอ เนอ่ื ง กจิ การของบรษิ ทั ปนู ซเี มนตจ ึงเตบิ โตอยา งไมห ยดุ ยั้ง และไดข ยายตวั อยางรวดเร็วทง้ั ในแงส นิ ทรพั ย ยอดขาย ปรมิ าณสนิ คา ท่ขี าย การเปน บริษัทขนาดใหญม ีทุนขนาดใหญจึงสามารถ 8 ม.ิ ย.2549

42 เขา ควบรวมกจิ การบริษทั อน่ื ๆ ตลอดจนเขาไปลงทุนในอุตสาหกรรมใหม ๆ และมกี ารกระจายมาก ข้ึน (diversification) อาทเิ ชน อุตสาหกรรมกระดาษ เซรามคิ ปโ ตรเคมี ผลิตภณั ฑเ กยี่ วกับการ กอสรา ง อเี ลคโทรนิคส และยานยนต เปน ตน ปจจัยท่ีมผี ลตอ การขยายตวั ขนานใหญข องเครือซเี มนตไ ทย คือ การกูห นยี้ ืมสินจาก ตา งประเทศ เชน ในป 2539 บริษทั มหี นสี้ นิ ทงั้ สิ้น 137,517 ลานบาท โดยเปนหน้ีสนิ ระยะยาวทง้ั สิ้น 63,312.8 ลานบาท ในจํานวนนเ้ี ปนหนี้สนิ กูย ืมจากตา งประเทศถงึ 61,523.3 ลา นบาท หรือคดิ เปน รอ ยละ 97.2 ของหนสี้ นิ ระยะยาวทง้ั หมด (รายงานประจําป 2539 เครือซเี มนตไ ทย) ซ่งึ อาจจะนบั ได วาเปนธุรกจิ ไทยทมี่ กี ารกูเงนิ จากตา งประเทศเพอ่ื ขยายกจิ การอยา งขนานใหญ รวมท้งั แสดงถึงการ เปนธรุ กจิ ท่มี คี วามเชื่อถอื ในตางประเทศ ดังจะเหน็ ไดจ ากรายงานฉบับหนง่ึ แสดงวา “ธนาคาร พาณชิ ยก ลมุ หนงึ่ ในประเทศและสถาบนั การเงนิ หลายแหง ในตางประเทศไดค ้าํ ประกันการชาํ ระคนื หน้สี นิ ซงึ่ เกดิ จากการซือ้ เครื่องจกั รและอปุ กรณแ ละกูเ งินจากตางประเทศจาํ นวนวงเงนิ ประมาณ 6,980 ลา นบาท (รายงานประจาํ ป 2539, เครอื ซเี มนตไ ทย) อยางไรก็ตามการขยายตวั ทางธรุ กจิ อยา งขนานใหญข องเครอื ซีเมนตไ ทยในทศวรรษ 2530 กลบั ไมทําใหบ รษิ ัทไมสามารถรักษาผลประกอบการเปน ที่นาพอใจในทุก ๆ กิจการ เชน เหลก็ กระดาษ และวสั ดกุ อสรา งอื่น ๆ นอกจากนย้ี อดขายหรอื ผลกาํ ไรจากธรุ กจิ ซเี มนตกลบั ขยายตวั ได อยา งเชื่องชา เนอ่ื งจากการแขงขันท่ีเพิ่มสงู ขึน้ และเมอ่ื เศรษฐกจิ ไทยเผชญิ กับวกิ ฤตการณท าง เศรษฐกจิ ในป 2540 เครือปนู ซเี มนตตอ งเผชญิ กบั ขาดทนุ อยา งขนานใหญ ในป 2540 ผลของการ ขาดทนุ ของเครอื ซีเมนตไทยสูงถึง 52,551 ลานบาท และการขาดทุนจากอัตราแลกเปลี่ยนอยา ง มโหฬารสง ผลใหหนี้สนิ รวมของเครือซีเมนตเ พมิ่ จาก 53,953 ลานบาท ในป 2538 เปน 72,897 ลาน บาท ในป 2539 และเพม่ิ เปน 155,175 ลา นบาท ในป 2540 ตามลาํ ดับ (แบบ 56-1) ธนาคารไทยพาณชิ ย แมว าธนาคารไทยพาณิชยจ ะเปนธนาคารแหงแรกของคนไทยและมีประวัติศาสตรมา ยาวนาน กอนป 2528 การเจริญเติบโตของธรุ กจิ ธนาคารท้ังในแงของสนิ ทรัพย ยอดเงินฝาก สินเช่อื รวมทงั้ การเจรญิ เติบโตของบริษทั ในเครอื ในป 2515 ธนาคารฯ มสี ินทรพั ยร วมเทากบั 3,314 ลา น บาท หรอื คดิ เปนรอ ยละ 4.82 ของสนิ ทรัพยร วมของระบบธนาคารพาณชิ ยไ ทย และเปนธนาคาร พาณิชยท ีม่ ีขนาดใหญเปน อนั ดบั 4 โดยท่ีอันดบั หนงึ่ คอื ธนาคารกรงุ เทพฯ (มีสินทรัพยค ดิ เปนรอ ย ละ 30.86) (เกรกิ เกียรติ 2525 : 62) แมในทศวรรษ 2513 จะมสี ดั สว นสนิ ทรพั ยต อสนิ ทรัพยท ั้งหมด ของธนาคารพาณิชยของไทยเพ่ิมขึน้ จากรอยละ 4.82 ในป 2515 เปนรอ ยละ 5.59 ในป 2522 และ เปน ธนาคารท่มี ที รพั ยส ินใหญเปนอนั ดับที่ 4 แตส ดั สวนของสินทรพั ยยงั หางไกลจากธนาคารใหญ 8 มิ.ย.2549

43 อนั ดบั ท่ี 1 – 3 เปนอันมาก ธนาคารกรงุ เทพฯ มีสัดสว นเพ่มิ จากรอยละ 30.86 เปน รอยละ 35.32 ธนาคารกรุงไทยมีสัดสว นเทา กับรอยละ 14.42 และลดลงเล็กนอ ยเปน 12.69 ธนาคารกสิกรไทย เพม่ิ จากรอยละ 7.17 เปน รอยละ 10.26 ในชวงเวลาเดยี วกัน (เกริกเกยี รติ 2525 : 58) ธนาคารไทยพาณิชยเ ร่มิ เติบโตอยา งรวดเรว็ นับแตป  2527 เมื่อนายธารนิ ทร นมิ มาเหมินทร เขาดํารงตําแหนง เปน กรรมการผูจัดการใหญใ นชว งป 2527 – 2535 โดยธนาคารไทยพาณชิ ยไ ด ขยายตวั ขนึ้ มาเปนธนาคารชน้ั แนวหนาเทียบเทา ไดเทา กบั ธนาคารกรงุ เทพ กรุงไทย กสิกรไทย และศรอี ยธุ ยา สว นแบงการตลาดเพมิ่ ข้นึ จากประมาณรอ ยละ 5 ในทศวรรษ 2510 เปน รอยละ 10 ในป 2532 และมีขนาดใหญเ ปนอนั ดบั ที่ 4 ของระบบธนาคารพาณิชยของไทย (ญิบพนั 2547 : 180) รวมท้งั มีเพ่ิมทนุ จดทะเบียนจาก 529.1 ลานบาท ในป 1984 เปน 1,200 ลา นบาท 1,700 ลานบาท และ 2,900 ลา นบาท ในป 2530, 2532 และ 2533 ตามลําดบั (เกรกิ เกยี รติ 2536 : 81) รวมทั้งการ กาวขึ้นมาเปน ผูนําทางดา นอเี ลค็ ทรอนกิ สแ บงก้ิงแหงหนง่ึ และไดน าํ เครอ่ื ง ATM เขามาใชในการ เบิกถอนเงิน ในป 2517 ธนาคารไทยพาณชิ ยมีบรษิ ัทเงินทุนและหลกั ทรพั ย 3 แหง และมบี รษิ ทั ประกนั ภัยเทากบั 3 แหง เครดิตฟองซิเอร 2 แหง ภายหลังจากท่นี ายธารนิ ทร นมิ มาเหมินทร ได ลาออกจากตาํ แหนงกรรมการผจู ัดการใหญเ พอ่ื ไปรบั ตําแหนงรัฐมนตรวี า การกระทรวงการคลังใน สมยั รัฐบาลชวน หลกี ภยั ในป 2535 นายโอฬาร ไชยประวัติ กเ็ ขา มาดาํ รงตําแหนง แทน (2535 – 2542) ธนาคารไทยพาณชิ ยก ็ไดมีการขยายบทบาทของธนาคารไปอยางมากมาย โดยไดไปทําธุรกจิ ตา ง ๆ มากมายทั้งเกย่ี วขอ งโดยตรงและโดยออม โดยเฉพาะรปู แบบของการตงั้ บริษทั ลงทนุ หลัก และการขยายการลงทนุ ขนาดใหญ กจิ การของธนาคารที่มกี ารเปลย่ี นแปลงและทีม่ ีการขยายการลงทนุ ท่สี าํ คัญในชว งป 2535 – 2540 คือ ธนาคารไดรับอนญุ าตใหประกอบกิจการวเิ ทศธนกจิ (BIBF) เปน แหง แรกของไทย ขยาย การเปด สาขาของธนาคารในตางประเทศ ใชเ ทคโนโลยมี าเชื่อมโยงในการพฒั นาระบบการ ใหบริการและสารสนเทศของธนาคารเปลย่ี นฐานะของธนาคารจากบรษิ ทั จํากดั เปนบริษทั มหาชน มีการขยายการลงทุนอยางขนานใหญในรปู ของบริษัทยอ ยและบรษิ ัทรว ม เชน ขยายเขา สูธุรกจิ มีเดยี (บจม. ไอทีว)ี ธรุ กิจกอ สรางและอสังหารมิ ทรพั ย (บจม. ครสิ เตยี นี แอนด นลี เสน็ ) เปนตน ในป 2540 ธนาคารไทยพาณิชยแ ละธรุ กจิ ในเครือไดครอบคลุมของธุรกจิ ท่ีสาํ คัญ คอื (1) ธุรกิจธนาคาร พาณิชย (2) ธรุ กิจวิเทศธนกจิ (3) ธุรกจิ อืน่ ๆ ทเี่ กย่ี วขอ งกบั สถาบันการเงนิ และธรุ กิจหลกั ทรพั ย (เชน ธุรกิจการจดั หาเงนิ ทนุ ธุรกจิ บรกิ ารดานการลงทนุ ธุรกิจเสรมิ ดา นหลกั ทรพั ย ธรุ กจิ บริหาร กองทุน) (4) ธุรกิจเกษตร (เชน บรษิ ัทนาํ้ ตาลสงิ หบ ุรี) (5) อสังหาริมทรัพย (เชน บรษิ ัท สยามสนิ ธร) (6) เชาซอ้ื (7) ธุรกิจการใหบ รกิ าร (เชน บรษิ ทั สยามนิธวิ ฒั น สยามแอพเพรซลั แอนด เซอรวสิ สยามวานชิ ธรุ กิจ) (8) Holding Company (บรษิ ทั ธนสถาปนา) เปนตน ในป 2540 8 ม.ิ ย.2549

44 ธนาคารไทยพาณชิ ยไ ดม ีการกระจายการดาํ เนินธุรกจิ และการลงทุนของบรษิ ัทในเครือท้งั ในรปู ของ บริษทั ยอย บริษทั ท่ีเก่ียวขอ ง และบรษิ ทั อื่น ๆ จาํ นวน 87 บรษิ ัท โดยมมี ูลคาการลงทุนท้ังสิ้น เทากบั 8,303.3 ลา นบาท (แบบ 56-1) การขยายตวั อยา งขนานใหญในทศวรรษ 2530 มเิ พียงแตแ สดงถึงการปรับตวั และชว งชงิ โอกาสของการลงทุนใหม ๆ ของกลุม ทุนของสํานกั งานทรัพยสนิ ฯ เพ่อื สนองตอบกระแสโลกา ภิวตั นท ี่มีการแขง ขนั ทางธุรกจิ อยางเขม ขน ยังแสดงถงึ ความพยายามสรางและผลกั ดนั แนวคดิ ยูนิ เวอรแซล แบงกิง้ (Universal Banking) หรือธนาคารท่ีใหบ รกิ ารอยา งครบวงจรอีกดว ย ดังจะเหน็ วา รายไดแ ละกิจกรรมตาง ๆ ของธนาคารไทยพาณชิ ยไ ดนอกจากพงึ่ พาการหารายไดแ ละกําไรจาก สวนตางของอัตราดอกเบีย้ เงนิ กูและเงินฝากมาเปนการกระจายไปสูแหลงอื่น ๆ มากขึน้ โดยเฉพาะ รายไดที่มิใชด อกเบ้ีย เชน กาํ ไรการซ้ือขายเงินตราตางประเทศ คาธรรมเนียมและบริการ เปนตน รายไดที่มใิ ชด อกเบยี้ เพมิ่ ขน้ึ จาก 2,254 ลานบาทในป 2535 และเพ่มิ ขน้ึ เปน 3,806 ลานบาท 4,914 ลานบาท 5,122 ลา นบาท และ 6,408 ลา นบาท ในป 2536, 2537, 2538 และ 2539 ตามลําดับ หรอื คดิ เปนรอ ยละ 7, 11.3, 13.0, 10.0 และ 9.0 ของรายไดท ้ังหมด (รายงานประจําป 2539 ธนาคารไทย พาณชิ ย จาํ กดั (มหาชน)) กิจการวิเทศธนกจิ โดยเฉพาะการใหก ยู ืมในตา งประเทศ (Out - Out) และ เพือ่ การกยู ืมในตา งประเทศ (Out – In) ไดขยายตวั อยา งรวดเรว็ ยอดปลอ ยสินเชอื่ รวมของทั้งสอง รายการขา งตน เพม่ิ ขึน้ จาก 1,123 ลานเหรยี ญ US ในป 2537 เพ่มิ ข้นึ เปน 1,290 ลานเหรียญ US, 1,821 ลา นเหรยี ญ US และ 1597 ลา นเหรียญ ในป 2537 ตามลาํ ดับ (แบบ 56-1) นอกจากนใี้ นแง แหลง ทม่ี าของเงินทนุ เพอื่ การดําเนนิ งานทางธรุ กิจ ธนาคารไดพง่ึ พิงแหลง เงนิ ทุนจากเงนิ ตรา ตางประเทศคอ นขา งสงู คอื ประมาณเฉล่ียรอ ยละ 20 ในชวงป 2537 – 2540 ในป 2539 เงนิ ทุนจาก ตางประเทศเทา กับ 94,858 ลานบาท หรือเทากบั รอยละ 20 ของเงนิ ทนุ ท้ังหมด (แบบ 56-1) การเติบโตของเศรษฐกิจไทยในระดับที่สงู มาก การขยายตัวของการลงทนุ ในกจิ การตา ง ๆ การพ่งึ พาเงนิ ทนุ จากตางประเทศในระดบั ท่สี งู เปนปจจยั สําคัญตอการเตบิ โตของธนาคารไทย พาณชิ ยใ นชว งป 2535 – 2539 ในป 2539 สินทรพั ยข องธนาคารเทา กับ 541,231 ลานบาท หรือ เพม่ิ ขน้ึ 1.96 เทา เม่อื เทียบกบั สนิ ทรัพยในป 2535 (ในป 2535 ธนาคารมีสนิ ทรพั ยเ ทากับ 275,084 ลา นบาท) ในป 2539 เงนิ ฝากของธนาคารเทา กับ 399,291 ลานบาท หรือเพ่มิ ขึ้นเทากับ 1.84 เทา เม่อื เทยี บกบั เงนิ ฝากในป 2535 (ในป 2535 เงินฝากของธนาคารเทา กบั 216,079 ลานบาท) ในป 2539 เงินกยู ืมของธนาคารเทา กับ 67,021 ลานบาท หรือเพ่ิมขนึ้ 3.74 เทา เม่ือเทียบกบั เงนิ กยู ืมของ ธนาคารในป 2535 (ในป 2535 เงินกยู ืมของธนาคารเทากบั 17,878 ลานบาท) ในป 2539 รายได จากดอกเบ้ียและเงินปนผลเทา กบั 53,358 ลานบาท หรอื เพมิ่ ขึ้นเปน 2.04 เทา เม่อื เทียบกับป 2535 (ในป 2535 รายไดจากดอกเบ้ียและเงนิ ปนผลเทา กบั 26,091 ลานบาท) ในป 2539 รายไดทไี่ มใ ช 8 ม.ิ ย.2549

45 ดอกเบย้ี (กําไรจากการปรวิ รรต คา ธรรมเนียม คาบริการ และรายไดอ น่ื ) เทากบั 6,408 ลา นบาท หรอื เพิ่มขึน้ เทา กบั 2.8 เทา เมอื่ เทยี บกบั รายไดที่ไมใ ชด อกเบ้ียในป 2535 (ในป 2535 รายไดทไ่ี มใ ช ดอกเบี้ยเทากบั 2,254 ลานบาท) การเจรญิ เติบโตดงั ทีก่ ลา วมาแลวขา งตน สงผลใหใ นป 2539 กาํ ไร สุทธิของธนาคารเทากบั 9,014 ลานบาท ซึ่งเพ่ิมข้ึนจากกาํ ไรสทุ ธใิ นป 2535 ประมาณ 2.16 เทา (ใน ป 2535 กาํ ไรสุทธขิ องธนาคารเทา กับ 4,180 ลา นบาท) หรือธนาคารมีกาํ ไรเพิ่มขนึ้ เฉลีย่ ปละ 6,399 ลา นบาท ในชว งป 2535 – 2539 (คาํ นวณจากรายงานประจาํ ป 2539 ธนาคารไทยพาณิชย จาํ กัด (มหาชน)) การปลอยสินเชอ่ื จาํ นวนมหาศาลใหกับบรษิ ทั ในเครือและบรษิ ทั ท่ีเกยี่ วของรวมท้ังการกู เงนิ จากตา งประเทศอยางขนานใหญในชวงป 2535 – 2540 แมในดา นหน่ึงจะทาํ ใหธุรกจิ ของ ธนาคารและบรษิ ทั ในเครอื ไดขยายตวั อยา งรวดเร็ว แตก ารปลอ ยคาเงนิ ลอยตัวในวนั ท่ี 2 กรกฎาคม 2540 และวกิ ฤตการณทางเศรษฐกิจหลังจากนั้นทําใหธนาคารไทยพาณิชยไปประสบกบั ปญ หาหนี้ ทไ่ี มก อใหเ กดิ รายได (Non Performing Loans : NPL) การขาดทุนจากอัตราแลกเปลยี่ นทําใหภ าระ หน้ีระหวา งประเทศสงู เปน จาํ นวนมาก เพราะหลายบริษัททเี่ ปน ลกู หน้ีของธนาคารประสบกับ ปญ หาการขาดทนุ และการสภาพคลอ ง บางบรษิ ทั ไดปด กจิ การลง เชน บจล. สยามสินธร ไดป ด กจิ การลงเพื่อเฉลีย่ หลกั ทรพั ยคนื บจม. สยามมีเดยี แอนด คอมมูนเิ คชน่ั ไดข ายกจิ การใหก บั กลมุ ชินคอรป และ บจม. ครสิ เตียนี แอนด นิลเสน็ ก็ปรับโครงสรา งหนแี้ ละเขารว มโครงการฟน ฟู กิจการของตลาดหลักทรัพยแ หง ประเทศไทย ผลทตี่ ามมากค็ อื ธนาคารประสพกับปญ หาขาดทนุ อยา งขนานใหญคือเทา กับ 23,233 ลานบาท ในป 2541 และเพิ่มขนึ้ เปน 35,550 ลานบาทในป 2542 (Thailand Company Handbook 2003) การขยายธรุ กจิ ของสาํ นักงานทรัพยสินฯ ในธุรกจิ ปโ ตรเคมใี นทศวรรษ 2530 ทศวรรษ 2530 นอกจากจะเปนการขยายตัวของธุรกิจหลกั อนั ประกอบไปดว ย ธนาคาร ไทยพาณิชย และเครอื ซีเมนตไ ทยแลว สํานกั งานทรพั ยส นิ ฯ ไดกระจายการลงทุนไปในภาคการ ผลิตที่สาํ คัญของประเทศ คอื ปโตรเคมีและพลังงานอื่น ๆ เพิม่ ขน้ึ เร่อื ย ๆ การเติบโตอยา งรวดเร็วของธรุ กิจหลักคือ ปูนซีเมนตนน้ั อาจจะประสบกับปญ หาสภาพ ตลาดอิม่ ตวั หรอื ผลิตเกนิ ความตองการภายในประเทศ ในชว งตน ทศวรรษ 2530 เครือซเี มนตไทย เพ่ิมทนุ สูงถึง 12,900 ลานบาท เพ่อื เพ่มิ ความสามารถการผลติ ซเี มนตจาก 9.4 ลา นตนั ในป 2533 เปน 16.4 ลา นบาท ในป 2536 เพือ่ สนองตอบความตอ งการซีเมนตทเ่ี พิ่มขึ้นอยางรวดเรว็ ในชว ง ดังกลา ว ในขณะเดยี วกันคแู ขง ทส่ี าํ คัญของเครือซเี มนตคือ ซเี มนตน ครหลวงไทยและ อุตสาหกรรมปโตรเคมไี ทย (Thai Petrochemical Industry : TPI) กเ็ พม่ิ ยอดการผลติ ปนู ดว ย รวมทง้ั 8 ม.ิ ย.2549

46 นโยบายของรฐั ยกเลกิ การจํากัดการนาํ เขา ปูนซีเมนตช่วั คราว (FAER 1990 : 66) ดงั น้ัน ผบู รหิ ารขง สํานกั งานทรพั ยส นิ ฯ และเครอื ปูนซีเมนตไทยเห็นวา เครือซีเมนตไทยควรจะขยายไปสธู รุ กจิ ใหม ปโตรเคมี เพราะเปนธุรกจิ ท่ีไทยมีศกั ยภาพและความพรอม รวมทัง้ สามารถสรางผลกําไรไดเ รว็ ภายใตการนาํ ของ ดร.จริ ายุ อศิ รางกรู ณ อยุธยา ผอู าํ นวยการทรพั ยสนิ ฯ คนปจ จบุ นั ซง่ึ กอนหนา ท่ี จะมาดํารงตําแหนง ผูอ าํ นวยการในป 2530 ไดเคยดํารงตาํ แหนง รฐั มนตรชี ว ยวา การกระทรวงอตุ สา กรรมในสมยั รฐั บาลพลเอกเปรม ตณิ สูลานนท ไดผลักดนั ใหม กี ารเขาไปลงทนุ ในธรุ กิจ ปโตรเคมีมากข้ึน ทัง้ ในรูปที่เครือปนู ซเี มนตเ ขาไปรว มลงทุนโดยตรง ทัง้ ผูถอื หุนรายใหญห รอื ราย ยอย หรือสาํ นกั งานทรัพยสนิ ฯ เขาไปลงทนุ ดว ย ในทศวรรษ 2530 สาํ นกั งานทรพั ยส นิ ฯ เขา ไปถือ หุน รอยละ 10 ของบริษทั บางจากปโ ตรเลียม ซึ่งเปน บรษิ ทั ในเครอื ของการปโตรเลยี มแหงประเทศ ไทย รวมท้ังรว มลงทุนกบั การปโตรเลยี มแหงประเทศไทยอีกหลายแหง อาทิเชน รว มลงทนุ ในการ ขนสงกาซธรรมชาตโิ ดยการขนสงทางทอเพื่อสนับสนุนโรงงานอุตสาหกรรม 2,114 แหง ทง้ั ใน และนอกกรุงเทพฯ เงินลงทนุ ทั้งสน้ิ เทากบั 4.4 พนั ลานบาท ซ่ึงลงทุนรวมกบั Tractebel of Belgium และ British Gas (International Gas Report 1996) นอกจากนยี้ ังไดรว มทนุ บริษทั สยามเคมิคลั ใน โครงการปโตรเซนไทยแลนด หรือ Petro Chain (Thailand) เพื่อนาํ แนฟทา (Naphtha) มาใชเ ปน วตั ถุดบิ ในการผลิตโอเลฟน สใ นอตุ สาหกรรมปโ ตรเคมี เปนตน การขยายตวั ของการลงทุนทาง ธุรกจิ ของปโตรเคมีของเครอื ซเี มนตไดเ ปนไปอยา งรวดเรว็ เครอื ซเี มนตไดเขา ไปถอื หุนในบริษทั ไทยพลาสติก และเคมภี ณั ฑ (ทีพซี )ี ของตระกลู เอื้อชูเกยี รติ ผูผลิต PVC รายแรกและใหญท ีส่ ดุ ของไทย ในปลายทศวรรษ 2530 ธุรกิจปโ ตรเคมีที่เกี่ยวขอ งกบั เครอื ซเี มนตไทยมีท้งั หมด 27 บริษัท ทง้ั เปน บริษัทในเครือและเปน การรวมทนุ กับตา งประเทศ (เชน รวมทนุ กบั Mitsui Chemical แหง ญ่ีปุน กับ Dow Chemical แหงสหรฐั (วริ ัตน 2543 : 77) ธุรกจิ ปโ ตรเคมีไดก ลายเปน ธุรกจิ ทีเ่ ติบโตอยางรวดเรว็ ยอดขายรวมเพิ่มขึ้นอยางรวดเร็ว จากเพยี ง 3,867 ลานบาท ในป 2535 และขยายตวั ในอตั ราปละ 10,250 ลา นบาทในชวงป 2535 – 2539 สงผลใหในป 2539 ยอดขายรวมเพ่มิ ขึ้นเปน 18,200 ลานบาท หรือขยายตวั เปน 4.7 เทา เมื่อ เทยี บกบั ป 2535 โดยทก่ี ําไรสทุ ธเิ พมิ่ ขน้ึ จาก 83 ลา นบาท ในป 2535 เปน 727 ลานบาท ในป 2539 (รายงานประจาํ ป 2539 เครอื ซีเมนตไทย) รายไดจ ากธุรกิจปโตรเคมีไดก ลายเปน รายไดหลกั และ สําคญั ของเครือซเี มนตโดยเฉพาะชวงวิกฤตเศรษฐกจิ และหลังจากนั้นทางเศรษฐกิจในป 2544 เปน ตน มา และไดก ลายเปน ธรุ กจิ หลกั Core Business ภายใตร ะยะเวลาอันรวดเรว็ และไดก า วล้าํ หนา ธรุ กจิ ซีเมนตในทศวรรษ 2540 8 ม.ิ ย.2549

47 รายไดจากการลงทุนทางธุรกจิ ของสาํ นกั งานทรัพยสิน แมวา สาํ นกั งานทรพั ยส นิ ฯ จะไดล งทนุ ไปยังกจิ การตา ง ๆ มากมายทง้ั ในภาคอตุ สาหกรรม และการบริการ การกอสราง ทดี่ ิน และอสังหารมิ ทรพั ยตา ง ๆ มากมาย รายไดห ลกั และรายไดส ําคัญ น้ันมาจากเงินปน ผลรายปข องธนาคารไทยพาณชิ ย และเครือซีเมนตไ ทย โดยทร่ี ายไดจากเงินปนผล ทัง้ สามธรุ กิจมสี ดั สว นมากกวารอยละ 60 ของรายไดรวมของสํานักงานทรัพยสนิ ในชว งป 2503 – 2540 (สัมภาษณ ดร.จิรายุ อศิ รางกรู ณ อยธุ ยา ใน Corporate Thailand 2003 : 38) ตัวเลขจากตาราง ท่ี 2 และ 3 แสดงถึง เงนิ ปน ผลของสาํ นักงานทรัพยสินฯ จากการลงทุนในธุรกจิ ตา ง ๆ ทัง้ ธุรกิจหลัก คือ ธนาคารไทยพาณชิ ย เครอื ซีเมนตไ ทย และเทเวศประกันภยั ในชว งป 2528 – 2539 และธรุ กิจ รว มอนื่ ๆ ในป 2533 – 2539 รายไดของสํานักงานทรพั ยส นิ ฯ จากเงนิ ปน ผลจากธนาคารไทย พาณิชยแ ละเครอื ซีเมนตไทยรวมกันมรี ายไดเ ฉลย่ี เทากบั 1,369.8 ตอ ป ตารางท่ี 2 เงนิ ปน ผลของสาํ นักงานทรัพยส ินฯ จากธนาคารไทยพาณชิ ยและเครอื ซเี มนตไ ทย พ.ศ. 2527 – 2540 หนวย : ลา นบาท ป (1) (2) ธนาคารไทยพาณิชย เครือซเี มนตไทย รวม (3) = (1) + (2) 2527 495 478 973 1,183 2533 415 768 1,164 1,233 2534 396 768 1,171 1,404 2535 465 768 1,696 1,738 2536 499 672 1,369.8 2537 648 756 2538 898 798 2539 898 840 เฉล่ยี (2533-2539) 602.7 767.1 แหลง ที่มา : สรุปขอสนเทศ บรษิ ัทจดทะเบยี น, ฉบบั ตา ง ๆ 8 มิ.ย.2549

48 ตารางที่ 3เงนิ ปนผลของสาํ นักงานทรพั ยส ินฯ จากบรษิ ทั ในเครอื และบรษิ ัทรวมทนุ พ.ศ.2536-2537 หนวย : ลานบาท บริษทั 2536 2537 เทเวศประกนั ภยั 20.6 25.6 ไทยเศรษฐกิจประกันภยั 1.7 1.9 นครธน 20.5 25.5 ธ. นครหลวงไทย 22.2 28.9 ธ. กสิกรไทย 73.4 122.4 ธ. กรุงไทย 19.7 22.6 บงล. สยามซนั วาอินดัสเตรียมเครดิต 10.2 10.2 บงล. ธนสยาม 338.0 490.1 บงล. สนิ อตุ สาหกรรม 17.8 10.3 บงล. บุคคลัภย 16.0 16.0 โรงแรมราชดาํ ริ 1.9 1.9 โรงแรมดุสติ ธานี ไมจา ยปน ผล 11.1 บ. สยามเฆมี 2.8 1.9 บ. ไทยอนิ ดสั เตรยี ลแกส 5.2 5.6 บ. ไทยลิฟทอ นิ ดัสตรี 5.7 5.0 บ. อา วขาวไทย ไมจา ยปน ผล ไมจ ายปน ผล บ. ทงุ คารฮ าริเบอร ไมจา ยปน ผล 6.2 บ. อตุ สาหกรรมทาํ เคร่อื งแกวไทย 33.6 28.8 บ. โรงพมิ พตะวนั ออก 3.6 2.4 บ. ผลติ ไฟฟา ไมจา ยปน ผล ไมจ า ยปน ผล บ. คริสเตียนี และ นีลเส็น 33.5 18.6 บ. ยางสยาม 18.7 20.8 บ. เยื่อกระดาษสยาม 8.1 14.6 รวม 653.2 870.4 แหลงทมี่ า :สรุปขอ สนเทศจดทะเบยี น 2538 ฉบับตา งๆ และ Listed Company Handbook ฉบับ ตางๆ 8 มิ.ย.2549

49 โดยมาจากธนาคารไทยพาณชิ ยเทา กับ 602.7 ลานบาท และเครือซีเมนตไ ทยเทากับ 767.1 ลา นบาท ในชว งเวลาเดยี วกนั ในขณะทรี่ ายไดจ ากการลงทนุ รวมของธรุ กิจอื่น ๆ (รวมท้ังเทเวศประกนั ภยั ซึ่ง เปนธรุ กิจหลกั ของสาํ นกั งานฯ) จาํ นวน 23 บริษทั นน้ั ในป 2536 เทากับ 653.2 ลานบาท และในป 2537 เทา กบั 870.4 ลา นบาท หรือคดิ เปนรอยละ 55 และรอ ยละ 61 ของเงนิ ปน ผลจากธนาคารไทย พาณิชยแ ละเครือซีเมนตไ ทยรวมกนั ในชว งป 2536 และ 2537 ตามลาํ ดับ ตัวเลขทีแ่ สดงในตารางท่ี 3 น้นั ตํา่ กวาความเปน จริงเน่ืองจากยังไมไ ดรวมการลงทุนทางธรุ กจิ ของสาํ นักงานทรัพยสนิ ฯ ท่ี ไมไ ดจ ดทะเบยี นในตลาดหลกั ทรพั ยแ หง ประเทศไทย เชน บ. ศรมี หาราชา บ.ทรัพยร วมใจ บ. หนิ ออ น บ. บี เอน็ เอช เมดิคัล เซ็นเตอร บ. บริการแรแ ละสากลกจิ บรหิ าร บ. ฟอทสิ บ. ไทยคอน เทนเนอร ซิสเต็มส บ. เอ ออน รี (ประเทศไทย) บ. เอ ออน คอนซนั ตงิ้ (ประเทศไทย) จาํ กดั บ. สยามดเี อชวี จาํ กดั บ.สหศินีมา บ. ขนสง บ. แสนสุรัตน บ. พชื กสิกรรม บ. บางกอก ไมโครบัส บ. สหโรงแรมและการทอ งเท่ยี ว เปน ตน (สปุ ราณี 2535 : 206 และ Corporate Thailand 2003 : 47) อยา งไรก็ตาม รายไดข องสาํ นกทั รัพยส ินฯ ทีไ่ ดจ ากกจิ การทไี่ มไ ดจ ดทะเบยี นในตลาดหลักทรพั ย ไมนาจะอยใู นระดับสงู มากนกั เพราะหลาย ๆ บรษิ ทั มขี นาดเลด็ และรายไดไ มสูงมากนกั นอกจากนี้ บางบริษัทกป็ ระสบกบั ปญหาการดาํ เนินธรุ กจิ ขาดทุน เชน บรษิ ัท ศรีมหาราชา เปน ตน ในฐานะท่ีสํานกั งานทรัพยส ินฯ เปน “เจา ทีด่ นิ ” รายใหญทีส่ ุดของประเทศ กลบั ปรากฏวา รายไดจาก “คาเชา ” ทด่ี นิ รวมทั้งรายไดจ ากโครงการพฒั นาอสงั หารมิ ทรัพยต าง ๆ เชน คาเชาอาคาร และสถานที่กลบั เพ่มิ ข้นึ อยางเชอ่ื งชา รายไดสวนนี้ยงั ไมมีการบันทกึ อยา งเปน ทางการ แตจากการ สอบถามจากสํานกั งานทรพั ยส ินฯ พบวา ชว งป 2533 – 2540 รายไดส วนนีต้ กอยูประมาณ 300 ลาน บาทตอป (ญบิ พนั 2547 : 68) หรือไมเ กนิ ประมาณ 500 – 600 ลา นตอปเ ปนอยางมาก (สปุ ราณี 2535 : 204) โดยท่ีรายไดจากผลประโยชนข องที่ดินมาจาก “ทดี่ นิ ” ในเขตกรงุ เทพฯ เปน สาํ คญั รายได สว นน้ีจากตา งจังหวดั ของสํานกั งานทรพั ยส ินฯ เชน ในป 2534 มปี ระมาณ 68.3 ลานบาทเทา น้ัน (สุ ปราณี 2535 : 218) โดยท่ีรายไดสวนใหญม าจากจงั หวดั นครปฐม (14.3 ลา นบาท) อยธุ ยา (10.1 ลา นบาท) สงขลา (8.6 ลา นบาท) เพชรบรุ ี (4.7 ลา นบาท) ราชบุรี (4.1 ลา นบาท) และลาํ ปาง (1.1 ลานบาท) เปน ตน (สปุ ราณี 2535 : 218) ระดบั รายไดจากคาเชา และคา ธรรมเนยี มจาก “ทีด่ ิน” ของ สาํ นักงานทรพั ยสนิ ฯ ทอ่ี ยใู นระดับต่ําอาจจะแสดงถึง (1) อาจจะเปน นโยบายของสํานกั งาน ทรพั ยสนิ ฯ ทไ่ี มต อ งการแสวงหารายไดจากคา เชา หรือคา ธรรมเนยี มจาก “ที่ดิน” เพราะผูเชา สว น ใหญเ ปน “รายยอ ย” และมฐี านะไมด ีมากนกั สาํ นกั งานทรพั ยสินฯ จงึ เกบ็ “คาเชา ” ในอัตราต่ํากวา ทอ งตาดมาก (อยางไรก็ตามภายหลงั จากวิกฤตการณป  2540 สํานักงานทรัพยส นิ ฯ ไดแ สวงหา รายไดจ ากทีด่ นิ มากข้ึน โดยมีการปรับอตั ราคา เชามาใกลเคียงกับราคาตลาดมากขน้ึ จะไดกลา ว 8 ม.ิ ย.2549

50 ตอ ไปในบทหนา ) (2) ระดบั รายไดจากการลงทนุ ธรุ กจิ อืน่ ๆ อยูใ นระดบั สงู มาก สํานักงาน ทรัพยสนิ ฯ จงึ ไมม ีแรงจูงใจหรือความจาํ เปนตองพ่ึงพารายไดจากสว นน้ี ประเด็นขอ ถกเถยี ง เกยี่ วกบั สํานกั งานทรพั ยส นิ ฯ เปน องคก รแบบใด? ตอ งการแสวงหากําไรสูงสดุ หรอื ไม? และ สํานักงานทรพั ยส นิ ฯ มวี ธิ กี ารที่รักษาสวนเกนิ ทางเศรษฐกิจหรอื กาํ ไรท่ีไดร ับอยา งมหาศาลในแต ละปเปน อยางไร จะไดก ลา วในบทหนา ในเรื่องการบริหารและการจัดการของสาํ นักงานทรัพยส ินฯ ปจ จยั สําคญั ตอ ความสําเร็จของ “การสะสมทนุ ” อยางขนานใหญของสํานกั งานทรพั ยสนิ ฯ อาจกลาวไดวา สาํ นกั งานทรพั ยส ินฯ ประสบความสาํ เร็จอยา งสูงในการสะสมทุนในป 2503 – 2540 และนับเปน กลุมทุนท่ที รงพลังและมีอทิ ธิพลตอเศรษฐกจิ และสงั คมไทยอยา งตอเนอ่ื ง Robert Horn ประมาณวา สาํ นกั งานทรัพยสนิ ฯ ในฐานะหนว ยงานดแู ลทรัพยสินของ พระมหากษัตริยมสี นิ ทรัพยป ระมาณ 2,000 – 8,000 ลา นเหรยี ญสหรฐั อเมรกิ า ในรปู ของท่ดี นิ และ หนุ (www.time.com/time.asia/magazine) Suehiro และเกริกเกยี รติ ประมาณวา สาํ นกั งาน ทรพั ยสนิ ฯ มสี ินทรพั ยท ล่ี งทนุ ในบริษทั ในเครือเทา กบั 34,912 ลานบาทในป 2538 และเพม่ิ ขน้ึ เปน 474,759 ลานบาท ในป 2540 (Suehiro 2003, และเกรกิ เกียรติ 2525) หรือเพ่ิมขน้ึ ประมาณ 13 เทา ในชวงเวลาเพยี ง 18 ป เทา นนั้ เอง และหากนบั รวมมูลคาของท่ดี นิ และอสังหารมิ ทรัพยอ ืน่ ๆ แลว สินทรัพยอ าจมสี งู ถงึ 600,000 ลา นบาท ในป 2540 จงึ กลาวไดว าสํานกั งานทรพั ยสนิ ฯ เปน สถาบนั การลงทุนทางธรุ กิจและมีสนิ ทรพั ยท ี่ใหญท ี่สดุ แหง หนึง่ ของสงั คมไทยนั่นเอง ปจ จัยสาํ คัญตอ การสะสมทนุ ทางเศรษฐกจิ ของสาํ นักงานทรพั ยส ินฯ นับแตป  2503 เปนตน มา (ดงั ไดก ลา วมาแลว) ทีส่ าํ คัญอาทิเชน การเจรญิ เติบโตทางเศรษฐกจิ และของกรงุ เทพฯ ซ่งึ เปนผล ของสงครามเวยี ตนามและการทอ งเทย่ี วในทศวรรษ 2500 และหลังจากนน้ั ซง่ึ สง ผลตอ การ เจริญเตบิ โตของภาคการกอ สรา งและบรกิ าร การเติบโตของธุรกจิ ในเครอื ภายในภาวะการณก าร ผูกขาดและนโยบายสนบั สนนุ และคุม ครองอุตสาหกรรมจากรฐั ในดานแรงจูงใจและภาษี การ ขยายตวั ของบริษทั ในรูปแบบ holding company ของปนู ซเี มนตไทยและธนาคารไทยพาณชิ ย เปน ตน ในบทนจ้ี ะไดก ลา วถงึ ปจ จยั ทีส่ ําคญั บางประการที่มผี ลตอ ความสําเร็จในการ “สะสมทนุ ” ของ สาํ นกั งานทรพั ยส ินฯ คือ 1. การบรหิ าร “ทนุ ” ของสาํ นกั งานทรพั ยส ินฯ 2. ลักษณะพเิ ศษขององคกรทรัพยส ินสว นพระมหากษตั รยิ  8 ม.ิ ย.2549


Like this book? You can publish your book online for free in a few minutes!
Create your own flipbook