คู่มือ วอลเลย์บอล

คู่มอื ผู้ฝกึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล โครงการฝึกรายสัปดาห์เกยี่ วกับเทคนิคเบ้ืองตน้ กิจกรรม จ. อ. พ. พฤ. ศ. ส. อาทิตย์ อนั เดอร์ลกู ๏ Δ ๏ Δ ๏ Δ X เซตและเสิร์ฟลกู ๐ Δ ๏ X ๏ X X ตบลูก X ๐ Δ ๏ X ๏ X สกดั ก้นั ลกู X๏X๏X๐X รบั ลกู เสิร์ฟ/ตบ ๏ X ๐ X ๏ Δ X ส่งลกู ข้ามตาข่าย Δ ๏ Δ ๐ Δ ๏ X เวลาการฝึก/นาที 120 120 120 120 120 120 120 โครงการฝึกรายสปั ดาหเ์ พ่อื น�ำเทคนคิ มาใช้ วนั สิ่งท่ีจะต้องฝกึ จนั ทร์ การเซตลกู การรับลกู เสิร์ฟ การรกุ การรับลูกตบ การเล่นลูกหยอด การตบลูก องั คาร การรกุ หลงั จากสกัดก้นั เลน่ ตามแผนการรุก พุธ เล่นตามแผนการรบั แข่งขันเป็นทีม พฤหสั บด ี เลน่ ตามแผนการรกุ แข่งขันเป็นทมี ศุกร ์ เล่นตามแผนการรบั การรกุ หลงั จากสกัดก้ันลกู เสาร ์ แขง่ ขันเป็นทมี อาทิตย ์ พักผ่อน โครงการฝกึ รายวัน การพิจารณาว่าวนั หนึ่งจะฝกึ อะไรบ้างน้นั จะตอ้ งค�ำนึงถงึ ส่ิงต่างๆ ดังนี้ 1. ช่วงเวลาฝึกวา่ อยใู่ นขัน้ ใด ระดบั ใด 2. ขดี ความสามารถของเทคนคิ และความก้าวหน้าในด้านการเลน่ 3. อายุ 4. เพศ 5. อน่ื ๆ 44

ค่มู อื ผู้ฝึกสอนกีฬาวอลเลย์บอล ข้อเสนอแนะของแต่ละชว่ งการฝึก ใน 1 ชว่ งการฝึก ควรประกอบด้วยกิจกรรม ดงั น้ี 1. Introduction 2. Stretching 3. Warm up 4. Skill Practice 5. Supplementary Fitness Training 6. Cool down 7. Evaluation Introduction - แจ้งจุดประสงคข์ องชว่ งการฝึกและกจิ กรรมทตี่ ้องฝึก - สอบถามหรอื อธบิ ายใหแ้ นใ่ จวา่ นกั กฬี าเขา้ ใจและทราบจดุ มงุ่ หมายของ การฝกึ เปน็ อย่างดี เพอื่ ผลดที างด้านจิตวิทยา Stretching - ยืดเหยยี ดกล้ามเนอื้ มัดส�ำคัญๆ ที่จะใช้งานให้เกิดความยืดหย่นุ ที่ดี Warm up - เตรยี มความพร้อมทางด้านร่างกายและจิตใจ - เรม่ิ จากเบาไปหาหนักในทกุ กจิ กรรม - นักกฬี าตอ้ งมีเหง่อื ออกบา้ งหลังสิน้ สดุ การอบอนุ่ ร่างกาย Skill Practice เปน็ ช่วงสำ� คญั ของการฝกึ - ผฝู้ กึ สอนควรสอนทกั ษะใหมท่ นั ทหี ลงั จากเสรจ็ จากการอบอนุ่ รา่ งกาย - ไมค่ วรสอนทักษะใหมๆ่ หลังจากท่ีนักกีฬาเกดิ ความออ่ นลา้ แล้ว - ฝึกทักษะที่เคยได้ฝึกมาแล้วจนเป็นอัตโนมัติและสร้างรูปแบบต่างๆ เพอื่ พฒั นาระบบทมี Supplementary Fitness Training - ควรฝึกความแข็งแรงและสมรรถภาพทางกายทั่วไปเพิ่มเติมหลังจาก เสร็จสิ้นการฝึกทกั ษะแลว้ - การฝกึ ความเรว็ ถา้ ตอ้ งการฝกึ ใหฝ้ กึ กอ่ นทร่ี า่ งกายจะเกดิ ความเมอ่ื ยลา้ - การฝกึ ใหเ้ กิดความอดทน ควรฝกึ หลังจากการฝกึ ทกั ษะเสรจ็ แลว้ 45

ค่มู ือผฝู้ กึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล Cool down - เปน็ การทำ� ใหส้ ภาพรา่ งกายกลบั สู่สภาพปกติ - ใชเ้ วลาประมาณ 15 นาที - ควรมีการยึดเหยียดกล้ามเนื้อประกอบด้วย เพื่อช่วยในการลดกรด LACTIC ที่จะสมอย่ใู นกล้ามเน้อื Evaluation - ควรมกี ารประเมินว่าการฝกึ แตล่ ะคร้งั บรรลจุ ดุ ประสงค์เพยี งใด - ปัญหาต่างๆ ที่เกิดขึ้น ควรมีการบันทึกเพื่อเป็นข้อมูลในการฝึก คร้งั ต่อไป และนำ� มาแก้ไขข้อบกพรอ่ งตา่ งๆ การวางแผนการฝึกทกั ษะ หลักการ - ตอ้ งคำ� นงึ ถงึ ความแตกตา่ งระหวา่ งบคุ คล (ขอ้ จำ� กดั ของสภาพรา่ งกาย) - ทกุ กจิ กรรม รูปแบบและการฝึกจะตอ้ งบรรลวุ ัตถุประสงค์ - การฝึกเฉพาะและปริมาณการฝึกตอ้ งกำ� หนดใหเ้ หมาะสม ข้อเสนอแนะ - กจิ กรรทฝ่ี กึ ตอ้ งพฒั นาทกั ษะและสมรรถภาพทางกายหรอื กลยทุ ธข์ อง ทีมหรือพฒั นาผสมผสานกัน - กิจกรรมท่ีฝึกไม่ควรเกินความสามารถของนักกีฬาทั้งทางด้านทักษะ และทางด้านสมรรถภาพทางกาย - จำ� นวนสงู สดุ และจำ� นวนตำ่� สดุ ของกจิ กรรมควรถกู กำ� หนดใหเ้ หมาะสม เพ่ือบรรลวุ ตั ถปุ ระสงคก์ ารฝึก - อปุ กรณ์และการติดตัง้ อุปกรณต์ อ้ งตรวจสอบให้พรอ้ ม - ช่วงเวลาพักและกิจกรรมท่ีฝึกต้องเหมาะสมและเพียงพอเพ่ือให้ผู้ฝึก เกิดความทา้ ทายและไม่รสู้ กึ เบื่อ - กจิ กรรมตอ้ งสอดคลอ้ งกบั แผนการฝกึ ระยะสนั้ และระยะยาวกจิ กรรม ควรจะเพิ่มใหร้ ะยะท่ีเหมาะสมเพือ่ การพฒั นาทมี ดว้ ย - เวลาท่ฝี ึกกับกจิ กรรมจะตอ้ งพอเพยี งหรือถกู ก�ำหนดใหเ้ หมาะสม - ระดับคุณภาพของกิจกรรมท่ีฝึก จะเกิดขึ้นช่วงใดของการฝึกควร ประเมนิ ให้ชัดเจน 46

คูม่ ือผฝู้ กึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล - กิจกรรมควรจะเริ่มเม่ือไรและอย่างไร รวมถึงถ้ากิจกรรมต้องหยุดลง ชว่ั ขณะจะมกี ารเรมิ่ ตน้ กอ่ นทจี่ ะทำ� การฝกึ ทซ่ี บั ซอ้ น (เชน่ จากงา่ ยไปยาก จากกลมุ่ เลก็ ไปกลมุ่ ใหญ)่ และควรใหเ้ วลาเพอื่ การแกไ้ ขขอ้ บกพรอ่ งดว้ ย - กจิ กรรมทฝ่ี กึ ควรเพม่ิ ปรมิ าณอยา่ งเปน็ ไปไดแ้ ละจบลงดว้ ยลกั ษณะที่ เปน็ ธรรมชาติของชนิดกฬี าน้ันๆ - การฝกึ ทมี ควรฝกึ ใหค้ ลา้ ยกบั สถานการณจ์ รงิ เหมอื นมคี แู่ ขง่ ขนั ความ สมั พนั ธ์ของทมี การท�ำคะแนนและสว่ นอนื่ ท่เี กย่ี วขอ้ ง หลกั การวางแผนฝกึ ซอ้ ม หลกั การวางแผนประกอบด้วยองค์ประกอบดงั นี้ 1. Assessment - กำ� หนดวา่ นกั กฬี าควรจะฝกึ อะไรรวมถงึ ความสามารถสมรรถภาพ ทาง กาย จติ ใจ เทคนคิ และแทกตกิ 2. Prediction - การคาดการณถ์ งึ ระดบั ความสามารถหรอื จดุ ประสงคท์ ฝี่ กึ - ตอ้ งมีการตั้งจุดมงุ่ หมายของการฝึกในแตช่ ว่ งการฝึก - จดุ มงุ่ หมายทต่ี งั้ ตอ้ งเปน็ จดุ มงุ่ หมายเฉพาะบคุ คลและจดุ มงุ่ หมายของ ทมี ควบคกู่ ันไป - จดุ มงุ่ หมายทต่ี งั้ ตอ้ งอยบู่ นพนื้ ฐานของความเปน็ จรงิ วดั ได้ และสามารถ บรรลจุ ดุ มงุ่ หมายได้ ทงั้ นขี้ น้ึ อยกู่ บั ประสบการณพ์ นื้ ฐานของผฝู้ กึ สอน และนักกีฬาร่วมกนั - จดุ มงุ่ หมายทตี่ งั้ ตอ้ งมาจากผฝู้ กึ สอนและนกั กฬี ารว่ มกนั และสามารถ ยึดหยุ่นได้ 3. Prescription - เปน็ ขอ้ กำ� หนดทตี่ ง้ั ขนึ้ เพอ่ื กำ� หนดวธิ กี ารฝกึ กจิ กรรมปรมิ าณ และสว่ น ท่ีเกี่ยวข้องอย่างเหมาะสมในการฝึก เพ่ือพัฒนาความสามารถของ นักกฬี าใหไ้ ปถึงจุดมงุ่ หมายท่ีตัง้ ไวภ้ ายหลังสิ้นสุดการฝึก 4. Monitoring - เป็นตัวแสดงผลของการฝึกซ่ึงจะสามารถเห็นได้ภายหลังการฝึกเสร็จ สิน้ ลงแลว้ 47

คู่มอื ผ้ฝู กึ สอนกฬี าวอลเลยบ์ อล - ผฝู้ กึ สอนควรประเมนิ วา่ ผลการฝกึ นน้ั ใกลเ้ คยี งกบั จดุ มงุ่ หมายทไ่ี ดค้ าดการณ์ หรอื ตงั้ ไวเ้ พยี งใด ซงึ่ จะเปน็ ขอ้ มลู ในการวางแผนการฝกึ ซอ้ มในปตี อ่ ไปดว้ ย หลกั การทัง้ 4 ขอ้ นส้ี ามารถนำ� ไปใช้เป็นพน้ื ฐานการวางแผนฝึกซ้อมได้ทุกระยะของแผนการฝกึ ขอ้ ควรพจิ ารณาในการวางแผนการฝกึ ซ้อม 1. วนั และเวลาในการแขง่ ขนั 2. จดุ แขง็ และจุดออ่ นของนกั กีฬาคืออะไร 3. กจิ กรรมเป้าหมายใดทีท่ �ำให้การฝกึ ประสบผลสำ� เร็จ 4. อะไรเป็นส่งิ จ�ำเป็นหรืออความต้องการพืน้ ฐานสำ� หรบั การฝึก 5. วธิ ีใดเปน็ วิธีที่ดที ส่ี ดุ ในการฝึกแตะละครง้ั 6. นักกฬี าต้องใชเ้ วลานานเท่าไรจงึ จะบรรลจุ ดุ สงู สุด (Tob Form) 7. จุดสงู สดุ (Top Form) สามารถรกั ษาใหค้ งไว้ได้นานเทา่ ไร ขอ้ เสนอแนะการจัดการทีมกอ่ นการแขง่ ขัน-ขณะแขง่ ขนั -ภายหลงั การแขง่ ขัน 1. การเดนิ ทางไปสนามแขง่ ขนั ทมี ควรถงึ สนามแขง่ ขนั กอ่ นเวลาแขง่ ขนั ประมาณ 1.30 ชว่ั โมง เพอื่ ใหน้ กั กฬี าทำ� ความคนุ้ เคยกบั สนาม แสงสวา่ ง สภาพแวดลอ้ มดว้ ยตนเอง เชน่ การเดนิ ไปรอบๆ สนาม 2. การประชมุ ก่อนการแขง่ ขัน ผ้ฝู ึกสอนควรประชมุ ผู้เล่นทัง้ หมดหลังจากได้เปล่ยี นชดุ สำ� หรับ ลงสนามแลว้ สรปุ แผนการเล่นท่สี �ำคญั อยา่ งย่อๆ อกี ครง้ั และกระตนุ้ ใหน้ ักกฬี าทำ� ใหด้ ที ่สี ุด 3. การอบอุ่นรา่ งกาย 3.1 ผู้ฝึกสอนควรจะจัดแบ่งเวลาการอบอุ่นร่างกายให้เหมาะสมกับเวลาโดยเฉพาะการ แขง่ ขนั ทม่ี พี ิธีการ 3.2 การอบอนุ่ รา่ งกายควรทำ� ใหต้ อ่ เนอื่ งเปน็ ลำ� ดบั เชน่ เดยี วกบั การอบอนุ่ รา่ งกายขณะฝกึ ซอ้ ม 3.3 ผู้ฝึกสอนไม่ควรสอนทกั ษะใหม่ๆ ขณะท�ำการอบอนุ่ รา่ งกาย เพราะถา้ นกั กฬี าทำ� ไมไ่ ด้ หรือผิดพลาดอาจทำ� ให้มีผลตอ่ สภาพจติ ใจ 48

ค่มู ือผฝู้ กึ สอนกฬี าวอลเลยบ์ อล 3.4 ผู้เล่นควรจะท�ำความคุ้นเคยหรืออบอุ่นร่างกายด้วยทักษะของตนเองท่ีต้องใช้ในการ แข่งขนั ใหม้ ากกว่าทักษะอื่น 3.5 ผู้เล่นท่ีมีหน้าท่ีพิเศษเฉพาะ เช่น ทีมท่ีมีตัวเซตคนเดียวไม่ควรอบอุ่นร่างกายด้วยการ เลน่ ลูกมอื ลา่ งหรือตวั รบั อิสระกค็ วรเลน่ เฉพาะรับลกู อยา่ งเดียว เป็นต้น 3.6 ผู้ฝึกสอนควรจะกระตุ้นนักกีฬาที่เฉ่ือย และต้องพยายามลดความต่ืนเต้นเมื่อนักกีฬา ตน่ื เต้นมากเกนิ ไป 4. ผฝู้ กึ สอนตอ้ งเตรยี มตดั สนิ ใจ วา่ ผลของการเสย่ี งออกมาแลว้ ควรจะปฏบิ ตั อิ ยา่ งไรโดยเฉพาะ ปัจจบุ นั การแข่งขันเปน็ แบบ Rally point ใครควรเป็นคนทำ� คะแนนแรกหรือใครควรจะเปน็ ผเู้ สริ ์ฟ 5. ขอ้ ปฏิบัตขิ องผูฝ้ กึ สอนขณะแข่งขัน 5.1 ผู้ฝึกสอนควรจะประเมินแผนท่ีวางไว้ว่านักกีฬาเล่นได้ตรงและได้ผลตามแผนหรือเล่น ไม่ไดต้ ้ังแตเ่ ริ่มเล่น 5.2 ถา้ คะแนนยงั ไมจ่ บ ผฝู้ กึ สอนจะตอ้ งมคี วามเชอื่ มนั่ วา่ ทมี จะตอ้ งชนะและจะตอ้ งกระตนุ้ ใหน้ กั กฬี าสูท้ ุกคะแนน (อาจให้บรรลเุ ป็นหมายท่ตี ง้ั ไวก้ ไ็ ด้) 5.3 ในชว่ งคะแนนวกิ ฤต ผฝู้ กึ สอนควรจะพยายามใหผ้ า่ นชว่ งคะแนนนไ้ี ปใหไ้ ดแ้ ละเรว็ ทส่ี ดุ ถา้ ยงั ไมไ่ ดก้ พ็ ยายามทำ� ใหเ้ กมชา้ ลง เปลย่ี นจงั หวะบา้ ง เชน่ การรกุ ดว้ ยลกู เรว็ ผสมผสานการรกุ ถว่ งเวลา ใหช้ ้าลงดว้ ยการเลน่ ลูกสูงหรือแมก้ ระทงั่ การขอเวลานอก 5.4 ผู้ฝกึ สอนมโี อกาสในการหยุดการเล่นหลายครั้ง เชน่ การขอเวลานอก การขอเปล่ยี น ตัวและเวลานอกทางเทคนิคหรือแม้กระท่ังการเดินเข้าไปให้ค�ำแนะน�ำที่ข้างสนาม ผู้ฝึกสอนควรจะใช้ จงั หวะเหลา่ นใ้ี หเ้ ป็นประโยชน์ 5.5 แทกติก (Tactic) พเิ ศษ ควรจะนำ� มาใชใ้ นช่วงวกิ ฤต บางคร้ังการกลา้ เส่ียงบา้ งกอ็ าจ จะประสบผลสำ� เรจ็ ได้ โดยเฉพาะคะแนนทา้ ยๆ ของแตล่ ะเซต ผฝู้ กึ สอนควรจะเตรยี ม แทกตกิ (Tactic) ทีเ่ หมาะสมเอาไวใ้ ห้นักกฬี าของตนเองบ้าง 5.6 การใช้เวลานอกควรพจิ ารณาดงั น้ี 49

คมู่ อื ผูฝ้ กึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล - เมื่อคู่แข่งขันมีคะแนนน�ำและมีความจ�ำเป็นท่ีต้องหยุดหรือ ขดั จังหวะคูแ่ ข่งขัน - ผู้เล่นในทีมเกิดความไม่เข้าใจหรือเข้าใจผิดในการเล่นหรือ ผเู้ ลน่ ท�ำผิดพลาดในส่งิ เดียวกนั หลายๆ ครงั้ - ผู้ฝึกสอนตอ้ งใช้ แทกติก (Tactic) ท่ีชัดเจน เช่น ส่งั ใหเ้ สิร์ฟ ลงทบ่ี รเิ วณทตี่ อ้ งการชนดิ ของการรกุ หรอื การสกดั กนั้ อยา่ งไร - ผฝู้ กึ สอนตอ้ งการเปลยี่ น แทกตกิ (Tactic) เนอื่ งจากคแู่ ขง่ ขนั ไดเ้ ปรยี บอยา่ งเหน็ ได้ชดั - ผเู้ ล่นเรมิ่ ทอ้ แทห้ มดหวงั ในเกม - ผเู้ ลน่ ต้องการพักสภาพจติ ใจชัว่ ขณะ - ผู้เลน่ เหน่อื ย 5.7 การเปลีย่ นตวั ผูฝ้ ึกสอนควรพจิ ารณาดงั น้ี - สับเปลี่ยนผู้เล่นท่ีไม่สามารถท�ำให้ แผนการเล่นประสบผลส�ำเร็จได้ผู้เล่นท�ำ ผิดพลาดบ่อยๆ ผู้เล่นท่ีไม่มีน้�ำใจนักกีฬา หรือผู้เล่นที่อารมณ์เสียและท�ำให้ความ สัมพันธใ์ นทีมเสียไป - ให้โอกาสผู้เลน่ ส�ำรอง - หยุดหรือขัดจังหวะเกมการเล่นเพ่ือที่จะ แนะนำ� หรอื สอน แทกติก (Tactic) ผา่ นผเู้ ลน่ ท่เี ปล่ียนตวั หรือหยดุ เกมแทนการใช้ เวลานอก 5.8 การใช้เวลาชว่ งพักระหว่างเซต - ผฝู้ ึกสอนควรจะทบทวนเซตทผ่ี ่านมาอยา่ งสัน้ ๆ และพดู ถงึ Tacticในเซตตอ่ ไป - ข้อมลู จากการวิเคราะหข์ องคณะผฝู้ กึ สอนควรน�ำมาใช้ในการปรับปรงุ ทมี ด้วย เช่น การวางตำ� แหน่งผู้เล่น เป็นต้น และนักกีฬาควรมคี วามม่นั ใจทจี่ ะชนะในเซตต่อไป 50

คู่มือผ้ฝู กึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล 6. การประเมนิ ผลการแขง่ ขนั โดยคำ� นงึ ถงึ จดุ มงุ่ หมายและขอ้ ผดิ พลาดทม่ี ผี ลกระทบตอ่ ทมี อยา่ ง เหน็ ไดช้ ดั ประกอบด้วยข้อควรพจิ ารณาดังน้ี - ประเมินผลการเล่นและพฤตกิ รรมของผู้เลน่ ขณะแขง่ ขัน - สรุปผลการแข่งขนั เพื่อการฝกึ ซอ้ มในครัง้ ตอ่ ไป 51



คมู่ ือผฝู้ กึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล 53

ค่มู ือผ้ฝู ึกสอนกีฬาวอลเลย์บอล บทท่ี 5 การฝกึ เพอื่ เตรียมทีมเขา้ รว่ มการแขง่ ขนั เปา้ หมายสงู สดุ ในการทำ� ทมี คอื ชยั ชนะ ผลของการแขง่ ขนั จะเปน็ ตวั บง่ บอกถงึ ความสามารถของ ผฝู้ ึกสอน และการฝึกซอ้ มท่ผี ูส้ อนรบั ผดิ ชอบ ดังน้นั การแข่งขันแตล่ ะรายการและการแขง่ ขันแตล่ ะนดั ผู้ฝึกสอนจะต้องเตรียมรูปแบบการฝึกซ้อมไว้เป็นพิเศษในการแข่งขันกับทีมตรงกันข้ามแต่ละทีม ขณะเดียวกันต้องแก้การเตรียมรูปแบบการฝึกซ้อมท่ัวไปเพ่ือให้สามารถแข่งขันได้ตลอดฤดูกาล หรือ การแข่งขนั นัน้ ตอ้ งเตรียมทีมเพอ่ื ให้ประสบผลสำ� เร็จดังกล่าวจึงจ�ำเปน็ ตอ้ งอาศัยการเตรียมการในเร่ือง ดงั ตอ่ ไปน้ี 1. จติ วทิ ยาส�ำหรบั ทมี และผู้เล่น 2. แผนการฝึกซอ้ มเฉพาะแบบเมอ่ื ตอ้ งแขง่ ขันกบั แตล่ ะทีม 3. การเก็บขอ้ มูลการเลน่ ของทีมตรงข้าม 4. การวางแผนการเล่น และแกไ้ ขปญั หาเฉพาะหนา้ ระหวา่ งการแขง่ ขัน รายละเอียดแต่ละหัวข้อ ดังน้ี การเตรยี มการดา้ นจติ วทิ ยา ในการแขง่ ขนั ผเู้ ลน่ จะเลน่ ไดด้ หี รอื ไมเ่ พยี งไร จะขน้ึ อยกู่ บั สภาพจติ ใจ ของผเู้ ลน่ เปน็ สำ� คัญ ผ้ฝู ึกสอน ต้องพยายามอย่างสดุ ความสามารถทจี่ ะสร้างสภาพจติ ใจทดี่ ีให้แกผ่ ูเ้ ล่น ขณะแขง่ ขนั เพอ่ื ผูเ้ ลน่ จะไดส้ ามารถแสดงออกได้ดที ส่ี ดุ การเตรยี มการด้านจติ วทิ ยามวี ิธีการดงั ตอ่ ไปนี้ ประการทห่ี นง่ึ กอ่ นทอี่ นื่ ใดทง้ั หมด ผฝู้ กึ สอนตอ้ งไมส่ อนแตเ่ ทคนคิ หรอื กลยทุ ธว์ า่ ตอ้ งเลน่ อยา่ งไร ให้แก่ผูเ้ ล่นในแต่ละนดั เทา่ น้ัน แตจ่ ะตอ้ งสอนใหผ้ เู้ ลน่ แต่ละคนรถู้ ึงความสำ� คัญของตนเอง รู้ว่าจะต้อง ทำ� หนา้ ทอี่ ะไรในการแขง่ ขนั นดั นน้ั อยา่ งไรกต็ าม วอลเลยบ์ อลเปน็ กฬี าทม่ี ที มี รว่ มการแขง่ ขนั เปน็ จำ� นวน มาก เมอื่ แขง่ ขนั กนั จะมที มี ชนะเพยี งทมี เดยี วเทา่ นน้ั ดงั นน้ั ผฝู้ กึ สอนจะตอ้ งสอนทมี ใหร้ จู้ กั ยอมรบั ความ พ่ายแพ้ด้วย แตจ่ ะต้องไมย่ อมรบั ความพา่ ยแพ้ต้ังแต่ยงั ไมล่ งแขง่ ขัน ผู้ฝึกสอนจะต้องสร้างความม่ันใจว่าทีมจะเป็นฝ่ายชนะอย่างแน่นอน ต่อสู้อย่างเต็มท่ีและต้ังใจ เปน็ ผชู้ นะอยา่ งเตม็ ท่ี แตข่ ณะเดยี วกนั กต็ อ้ งสอนทมี ใหร้ จู้ กั ถงึ ความยากลำ� บากทจ่ี ะเอาชนะทมี ตรงขา้ ม หรือบางคร้ังอาจถึงกับพ่ายแพ้ หากแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าระหว่างการแข่งขันไม่ทัน การสร้างความ รสู้ ึกเชน่ นใี้ ห้เกดิ แกผ่ เู้ ล่นจงึ จะถอื ว่าเปน็ การเตรียมการทางจิตวิทยาท่เี พียงพอ คือ มคี วามมนั่ ใจเตม็ ที่ 54

คมู่ ือผฝู้ กึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล วา่ จะได้รับชัยชนะแต่ก็รู้ว่ามไิ ด้มาง่ายๆ หรอื บางทีอาจพ่ายแพด้ ้วย การเชอ่ื มน่ั ในชยั ชนะแตเ่ พยี งอย่างเดยี ว โดยไมค่ ำ� นงึ ถงึ ความยากลำ� บาก และการเตรยี มการแกไ้ ข ปญั หาเฉพาะหน้าระหว่างแขง่ ขนั ถือว่าเป็นความประมาท เชน่ ทีมหญิงของจนี ในการแข่งขนั โอลมิ ปกิ ท่ีบาร์เซโลน่า เพราะม่ันใจชัยชนะมากเกินไป โดยไม่ได้เตรียมการแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้ามาก่อน ทีม หญงิ ของจีนประสบกบั ความพ่ายแพอ้ ย่าไม่มีใครคาดถึง เปน็ ธรรมชาตขิ องผู้เลน่ เม่ือพบกบั การต่อสูซ้ ่ึง คาดไมถ่ งึ มากอ่ นยอ่ มเกดิ ความตน่ื ตระหนกไดง้ า่ ยและจะสญู เสยี ความมนั่ ใจของตนเองหมดกำ� ลงั ใจและ พา่ ยแพไ้ ปในทสี่ ดุ บทเรยี นเชน่ นเ้ี ปน็ บทเรยี นทแี่ สนเศรา้ สำ� หรบั ทมี หญงิ ชดุ ซเี กมสข์ องไทยทส่ี งิ คโปรซ์ ง่ึ ต้องจำ� กนั ไปชั่วชวี ติ เช่น เพ่อื จะได้ไม่เกิดขึ้นอีกในอนาคต นอกจากการใช้จิตวิทยาให้ผู้เล่นใส่ใจกับการแข่งขันอย่างเต็มที่แล้ว ผู้ฝึกสอนจะต้องสร้างผู้เล่น ใหม้ คี วามเปน็ นกั กฬี าโดยสมบรู ณ์ เปน็ ผมู้ รี ะเบยี บวนิ ยั เลน่ ตามกตกิ าแขง่ ขนั โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ในยาม ยากลำ� บากขณะแขง่ ขนั หรอื พา่ ยแพใ้ นการแขง่ ขนั จะตอ้ งเรยี นรวู้ า่ ผแู้ พท้ ดี่ เี ปน็ อยา่ งไร ซง่ึ เรอื่ งนอ้ี าจจะ เปน็ เรอ่ื งที่ยากในการเรยี นรู้ ทส่ี ำ� คญั ทส่ี ดุ ในดารจติ วทิ ยากค็ อื ผฝู้ กึ สอนจะตอ้ งเปน็ อยา่ งทดี่ ขี องนกั กฬี า ดงั นน้ั เมอื่ ผฝู้ กึ สอน ผู้เลน่ ว่าจะต้องทำ� อยา่ งไร และทำ� อย่างไรระหว่างการแขง่ ขนั ผฝู้ กึ สอนจะตอ้ งปฏิบตั ใิ หไ้ ดด้ ีกว่านักกฬี า โดยวิธีนี้เท่านั้นที่ผู้เล่นจะยอมรับนับถือชื่นชมในตัวของผู้ฝึกสอนและจะเป็นกระบวนการส�ำคัญของ การเตรยี มการดา้ นจติ วทิ ยาใหท้ มี ประสบผลสำ� เรจ็ ในการแขง่ ขนั จะเปน็ ตามความประสงคข์ องผฝู้ กึ สอน ก�ำหนดเผ้าหมายให้ผู้เล่นเกิดความทะเยอทะยานว่าจะต้องเล่นให้ได้ถึงจุดนั้นโดยต้องพิจารณาว่าไม่ เหนือกว่าระดับความสามารถของผู้เล่นจนเกินไป กระตุ้นผู้เล่นให้นึกถึงเกรียติยศและศักดิ์ของสโมสร หรือบ้านเกิดเมืองนอนและพยายามพัฒนาตนเองอย่างต่อเน่ืองเป็นล�ำดับในการแข่งขันแต่ละนัด เสรมิ สรา้ งความมน่ั ใจในการเลน่ ของแตล่ ะคน และพรอ้ มจะใชค้ วามไดเ้ ปรยี บของตนเองเอาชนะทมี ตรง ขา้ มทันทีทีม่ ีโอกาส ส่งิ เหล่านี้จะเกดิ ได้ต่อเมื่อผู้เล่นมีการฝึกซอ้ มดี และมีการเตรยี มการดา้ นจติ วทิ ยา ใหเ้ พยี งพอ แตไ่ มใ่ ชว่ า่ เมอ่ื มสี ง่ิ เหลา่ นแ้ี ลว้ ทมี จะตอ้ งชนะอยา่ งแนน่ อน แตส่ ง่ิ เหลา่ นเี้ ปน็ ความจำ� เปน็ พน้ื ฐาน ของทกุ ทมี ถา้ ตอ้ งการชยั ชนะ ผฝู้ กึ สอนตอ้ งทำ� ทกุ วถิ ที างใหผ้ เู้ ลน่ มคี วามทะเยอทะยานและกระตอื รอื รน้ ท่ีจะบรรลุถึงเปา้ หมายท่ีก�ำหนดไว้ ประการทส่ี อง เพอื่ ทท่ี มี จะไดบ้ รรลเุ ปา้ หมายทก่ี ำ� หนดไวผ้ ฝู้ กึ สอนตอ้ งสรา้ งแรงจงู ใจใหผ้ เู้ ลน่ เอาใจ ใสก่ บั การแขง่ ขนั ตอ้ งรจู้ กั เทคนคิ และยทุ ธวธิ ที ง้ั ของตนเอง และทมี ตรงขา้ มตอ้ งฝกึ ฝนวธิ กี ารเลน่ เฉพาะ 55

ค่มู อื ผฝู้ ึกสอนกีฬาวอลเลยบ์ อล แบบที่จะแข่งขันกับแต่ละทีม ผู้เล่นทุกคนต้องลืมความจ�ำเป็นของตนเองแต่ต้องปฏิบัติร่วมกันท้ังทีม ตามสภาวะทางจติ วิทยาท่ีผฝู้ ึกสอนก�ำหนดไว้ หากมคี วามจำ� เป็นผฝู้ ึกสอนอาจต้องกำ� หนดกฎเกณฑใ์ ห้ ผู้เล่นทุกคนปฏิบตั ิ โดยวิธเี ท่านน้ั ทจ่ี ะทำ� ใหท้ มี ทำ� การฝึกซ้อมได้อยา่ งสมบูรณแ์ บบ ประการที่สาม ก่อนการแข่งขันผู้ฝึกสอนต้องประชุมผู้เล่นเพ่ือวิเคราะห์สภาพการแข่งขัน เช่น ความไดเ้ ปรยี บเสยี เปรยี บ เทคนคิ ยทุ ธวธิ ี ประสบการณข์ องทมี ตนเองและทมี ตรงขา้ ม ทงั้ นเ้ี พอ่ื หาทาง ที่จะเอาชนะทมี ตรงขา้ มใหไ้ ดง้ ่ายยิ่งขึ้น ขณะเดยี วกันเพ่อื ป้องกันจุดออ่ นของทีมตนเองดว้ ย ผฝู้ กึ สอนต้องกระต้นุ ใหผ้ ู้เล่นรู้วธิ วี เิ คราะห์ทีมตรงข้าม เชน่ ลกั ษณะการเลน่ การรุก การตั้งรับ การเล่นเปน็ ทีม และความสามารถของแตล่ ะคน เพอื่ เตรยี มแผนการเล่นของทีมตนเองในการพชิ ติ ทมี ตรงขา้ มพดู กันงา่ ยๆ คือ ผเู้ ล่นต้องร้เู ขาและรู้เราดว้ ย แผนการฝกึ ซ้อมเฉพาะแบบเม่อื ตอ้ งแขง่ ขันกับแต่ แผนการนเี้ ปน็ แผนเฉพาะกจิ และเปน็ แผนการทตี่ อ้ งเกย่ี วขอ้ งกบั การฝกึ ซอ้ มทผี่ า่ นมารวมถงึ สภาพ ของทมี ตรงข้าม ซึ่งเห็นวา่ เป็นทีมสำ� คญั ในการแขง่ ขันนัน้ แผนการเฉพาะกิจนปี้ ระกอบดว้ ย 1. การปรบั ปรงุ ตวั ผเู้ ลน่ โดนเฉพาะอยา่ งยงิ่ ทกั ษะสว่ นบคุ คลของผเู้ ลน่ ทเี่ ปน็ กญุ แจสำ� คญั ของทมี 2. กำ� หนดตวั ผู้เลน่ 6 คนแรก และตัวส�ำรองท่จี ะใช้เปล่ียนตัว 3. เนน้ ยุทธวิธตี า่ งๆ ของทมี และระบบการเล่นเป็นทีม 4. รักษารปู แบบการเลน่ ของทีม และเสรมิ สร้างผู้เลน่ ขน้ึ เปน็ แกนน�ำของทีมอย่างตอ่ เนอ่ื ง 5. ปรบั ปรงุ สมรรถภาพรา่ งกาย และตอ้ งมนั่ ใจวา่ ผเู้ ลน่ มคี วามสมบรู ณเ์ พยี งพอ แผนการนต้ี อ้ งแตกตา่ งจากแผนการฝกึ ซอ้ มระยะยาวทท่ี ำ� อยเู่ ปน็ ปกตจิ ดุ มงุ่ หมายสำ� คญั อยทู่ ท่ี มี ตรงขา้ ม ส�ำหรับรายละเอียดของการปรับปรุงผู้เล่นโดยเฉพาะอย่างยิ่งทักษะส่วนบุคคลของผู้เล่นท่ีเป็น กญุ แจส�ำคญั ของทมี ว่าจะต้องทำ� อย่างไร ปกติแลว้ มีจดุ สำ� คัญดงั น้ี - เนน้ จุดเดน่ ของผเู้ ล่นแต่ละคน เพ่อื ให้เล่นไดด้ ีท่สี ดุ ระหว่างการแข่งขัน - แก้ไขจุดอ่อนของผู้เล่นแต่ละคน เพื่อป้องกันการโจมตีของทีมตรงข้าม ต้องใช้เวลาส่วนใหญ่ ของการฝึกซ้อมเพ่ือจุดมุ่งหมายน้ีแต่รูปแบบการฝึกต้องหลากหลายไม่ให้เกิดความเบื่อ หนา่ ยและเกี่ยวพนั กบั สภาพทจ่ี ะตอ้ งพบในการแขง่ ขนั 56

ค่มู อื ผูฝ้ ึกสอนกีฬาวอลเลยบ์ อล - ตอ้ งเปน็ ผเู้ ลน่ ทมี่ ลี กั ษณะการเลน่ ทกุ อยา่ งสมบรู ณแ์ บบ มโี ครงรา่ งสงู พอ และรว่ มการเลน่ เปน็ ทีมได้ดี แต่บางทีผู้ฝึกสอนก็สามารถใช้ผู้เล่นซ่ึงมีแนวโน้มว่าจะเป็นผู้เล่นส�ำคัญในอนาคตลง แข่งขนั ได้ถึงแม้วา่ ทักษะส่วนตัวจะยงั ไม่สมบรู ณพ์ อ - เม่ือก�ำหนดตัวผู้เลน่ 6 คนแรกแลว้ ต่อไปกต็ ้องกำ� หนดตวั ผู้เลน่ ที่จะใชเ้ ปลย่ี นตัวในตำ� แหน่ง ที่เหมาะสมระหว่างการแข่งขัน ผู้เล่นท่ีมีความสามารถพิเศษเฉพาะด้านจะต้องได้รับการฝึก เป็นพิเศษเพ่ือการแข่งขัน บางทีผลการแข่งขันจะเปล่ียนไปอย่างน่าท่ึง เพราะผู้เล่นส�ำรอง เหล่าน้ี - เม่ือก�ำหนดตัวผู้เล่น 6 คนแรก และต�ำแหน่งเร่ิมต้นเล่นแล้ว จะต้องพิจารณาสภาพของทีม ตรงขา้ ม ผเู้ ลน่ บางคนอาจใชไ้ ดด้ เี มอื่ ทำ� การรกุ กบั ผเู้ ลน่ คนหนงึ่ ของทมี ตรงขา้ มแตถ่ า้ ไปประจนั หนา้ กบั ผู้เล่นอีกคนหน่ึง ผเู้ ล่นของเราอาจเกิดความกลวั จงึ ต้องรจู้ กั เลอื กใชผ้ ้เู ล่นในเวลาและ ต�ำแหน่งทถี่ ูกต้องด้วย การกำ� หนดตัวผเู้ ลน่ 6 คนแรก เป็นงานสำ� คัญมากในการแข่งขันของทมี และมสี ว่ นประกอบที่ ตอ้ งคำ� นงึ โดยการเนน้ ยุทธการวธิ ีต่างๆ และการเปน็ ทมี หลังจากกำ� หนดผู้เล่น 6 คนแรก และต�ำแหนง่ เรม่ิ ตน้ แลว้ ยทุ ธการเลน่ เปน็ ทมี จะตอ้ งถกู เลอื กใช้ และใชเ้ วลาฝกึ ซอ้ มเพอ่ื การนไ้ี มน่ อ้ ยครงึ่ หนง่ึ ของเวลา ฝึกซ้อมทัง้ หมด โดยพจิ ารณาในเรือ่ งตอ่ ไปนี้ - ระบบรบั ลกู เสริ ์ฟและยุทธวิธใี นการรุก - การวางตำ� แหนง่ ผ้เู ล่นใหเ้ หมาะสมในการรบั ลูกเสิรฟ์ มีสว่ นประกอบทีส่ ำ� คญั สองประการคือ - ประการที่หน่ึง ลักษณะการเสิร์ฟของทีมตรงข้าม เช่น ถ้าเป็นการเสิร์ฟที่ลูกพุ่งเป็นเส้นตรง รวดเรว็ หรือกระโดดเสิร์ฟ ตำ� แหนง่ ในการตัง้ รบั ลูกเสิร์ฟควรยืนเต็มค่อนไปท้ายสนาม ดังรปู ที่ 1 แต่ถ้า เปน็ การเสริ ฟ์ ทลี่ กู ลอยสงู พงุ่ มาชา้ ๆ หรอื ผเู้ สริ ฟ์ ยนื หา่ งจากเสน้ หลงั สนามมากตำ� แหนง่ ในการตง้ั รบั ลกู เสริ ์ฟควรกระจายไปตามทกุ ส่วนของสนาม ดงั รปู ท่ี 2 เพอ่ื รบั ทอ่ี าจตก ณ จุดใดของสนามกไ็ ด้ - ประการทสี่ อง ขนึ้ อยกู่ บั ตำ� แหนง่ ของตวั เซต และยทุ ธวธิ กี ารรกุ ของทมี ตนเองผฝู้ กึ สอนอาจเลอื ก รูปแบการตง้ั รับลูกเสิร์ฟโดยผ้เู ล่น 5 คน 4 คน 3 คน หรือ 2 คนก็ได้ ดังรปู ที่ 1,2,3,4 และ 5 57

คู่มอื ผฝู้ กึ สอนกีฬาวอลเลย์บอล แผนผงั การยนื รบั ลูกเสิร์ฟและตำ� แหน่งของตัวเซต หลักส�ำคัญท่ีแตล่ ะทมี เลอื กใชร้ ะบบการต้งั รับแบบใดนัน้ ขน้ึ อยู่กับ 1. การรุกของทมี ตรงข้าม 2. รูปแบบการรุกกลับของทมี ต้งั รบั การตงั้ รบั ทกุ แบบจะไมไ่ ดผ้ ลเลย ถา้ ทกั ษะในการรบั ของผเู้ ลน่ แตล่ ะคนไมด่ พี อ ดังนั้น หลกั สำ� คญั ท่ีสุดในการตั้งรับ คือ ต้องพัฒนาทักษะการรับของผู้เล่นแต่ละคนให้ดีเสียก่อนแล้วจึงเลือกระบบของ การตง้ั รับ คือการรุกกลบั รปู แบบของการรกุ กลับขึ้นอยกู่ ับหลกั สำ� คัญ 3 ประการคือ 1. ผลของการรับ รบั ไดเ้ พียงใด 2. ทักษะและความสามารถของตวั เซต 3. ความสามารถในการตบลกู ของผเู้ ลน่ และการใชย้ ทุ ธวิธใี นการรกุ แบบผสม ส�ำหรับทีมชาย รูปแบบการต้ังรับก็ใช้วิธีเดียวกันกับทีมหญิง แต่มักจะใช้ระบบการตั้งรับแบบ ครอบคลุมพื้นท่ีทั้งสนามเพราะการรุกของทีมชายรุนแรงกว่าทีมหญิงมากการใช้ผู้เล่นตั้งรับลูกตบท่ี รุนแรง 4 คน จงั จะมโี อกาสรับลกู ตบได้มากกว่า 58

คมู่ ือผู้ฝึกสอนกฬี าวอลเลย์บอล การเลน่ ที่ตอ่ เน่ืองจากการตัง้ รับ คอื การรุกกลับอยา่ งฉับพลัน การรกุ สว่ นใหญ่มกั จะเป็นการตบ ซงึ่ การตบแต่ละแบบมีช่อื เรียกตามระยะของลกู ทีอ่ ยู่หา่ งจากตวั เซตดงั นี้ 1. ลูกบอลเรว็ A คือ การตบลูกเร็วทหี่ ่างจากดา้ นหน้า ของตวั เซตไมเ่ กิน 1 เมตร 2. ลกู บอลเรว็ B คอื การตบลูกเรว็ ทีห่ ่างจากด้านหลงั ของตัวเซตไม่เกนิ 1-3 เมตร 3. ลูกบอลเร็ว C คือ การตบลูกเร็วทห่ี ่างจากด้านหลัง ของตวั เซตไมเ่ กนิ 1 เมตร 4. ลกู บอลเรว็ D คอื การตบลกู เร็วท่ีห่างจากด้านหลงั ของตวั เซตไม่เกนิ 1-3 เมตร การตบนอกเหนือจากท่ีกล่าวถึง จึงเป็นการตบลูกบอลที่หัวเสา จากการวิ่งเข้าตบลูกบอลของ ผู้เล่นหลายคนพร้อมๆ กนั จึงกลายเป็นการรุกแบบผสม (Combination Attactk) ซ่งึ นำ� มาเรยี กชอ่ื หลากหลายออกไปอกี เชน่ บอี อ้ ม บไี ขว้ บแี ทรก เปน็ ตน้ ทงั้ นข้ี นึ้ อยกู่ บั ลกั ษณะการวงิ่ ประสานงานของ ตัวเซต จุดที่ตบลกู และรกั ษาลักษณะของการตบ ช่วยกนั ท�ำความเข้าใจการตบแบบต่างๆ ใหถ้ ูกต้อง ขอย�ำ้ วา่ ทมี ทผี่ ู้เลน่ มีสมรรถภาพทางรา่ งกาย เยีย่ ม พนื้ ฐานทักษะการเล่น 6 อยา่ งท่ีกลา่ วมาข้างตน้ ดี และผ้ฝู กึ สอนเลือกระบบการต้ังรบั พรอ้ มทง้ั รกุ กลับอย่างฉบั พลันได้เหมาะสมกับความสามรถของผเู้ ลน่ จึงจะประสบความสำ� เรจ็ ในการแข่งขัน การสอดแนม การเตรยี มเพอ่ื เขา้ รว่ มการแขง่ ขนั อกี แบบหนง่ึ ซงึ่ ผฝู้ กึ สอนมกั จะไมค่ อ่ ยใหค้ วามสนใจกนั แตค่ วาม จรงิ แลว้ กลบั เปน็ เรอ่ื งสำ� คญั มากถา้ เราตอ้ งการชนะคแู่ ขง่ ขนั ปจั จบุ นั นที้ มี มแี ตก่ ำ� ลงั และเทคนคิ การเลน่ ยังไม่เพียงพอแต่จะต้องรู้จักคู่แข่งขันแล้วน�ำมาวางแผนการเล่นจึงจะท�ำให้ทีมมีโอกาสชนะมากย่ิงขึ้น เขา้ ทำ� นองทวี่ า่ “รเู้ ขา รเู้ รา” การสอดแนมจงึ เปน็ การเกบ็ ขอ้ มลู การเลน่ ของทมี ตรงขา้ ม เพอื่ จะไดว้ างแผน การเลน่ และแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าระหว่างการแข่งขนั อีกด้วยซ่งึ ผูฝ้ ึกสอนจะต้องใชเ้ วลาศึกษาทมี ตรง ข้ามเท่าๆ กับเวลาท่ีใช้ในการฝึกทีมของตนดังน้ันเครื่องมือส�ำคัญองผู้ฝึกสอนในการเตรียมทีมเพ่ือ 59

คมู่ ือผู้ฝกึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล เอาชนะคเู่ ขง่ ขนั ก็คอื การสอดแนม (SCOUTING) ทีมตรงข้ามให้มากทส่ี ุดเทา่ ท่ีจะทำ� ได้การน�ำวีดที ัศน์ ของทีมตรงขา้ มมาวเิ คราะหเ์ ปน็ ทนี่ ยิ มเพมิ่ ขนึ้ อย่างมากมาย ซงึ่ ในการแขง่ ขนั นดั ส�ำคญั ทง้ั ในระดบั ชาติ และระดับนานาชาติจะระบุให้ฝ่ายจัดการแข่งขันจัดท�ำวีดีทัศน์และการวิเคราะห์ผลการแข่งขันด้วย คอมพวิ เตอร์ให้กบั ผูฝ้ ึกสอน การศึกษาขอ้ มูลของผู้ฝกึ สอนจากทงั้ 2 วิธีดังกล่าว ทำ� ใหผ้ ้ฝู ึกสอนทราบ ถึงแนวทางการเลน่ ของทีต่างๆ เพม่ิ มากขึน้ อย่างไรก็ตามจะต้องจ�ำไว้ว่า การฝึกซ้อมจะเสียเวลาไปโดยเปล่าประโยชน์ถ้าไม่ได้วางแผนการ ฝึกว่า จะเล่นอย่างไรกับคู่แข่งขันเก็บข้อมูลของคู่แข่งขันอย่างไร และท่ีส�ำคัญยิ่งกว่าก็คือจะน�ำข้อมูล เหลา่ นม้ี าใชใ้ หเ้ ป็นประโยชน์กับทมี เราได้อย่างไร ข้อมูลอะไรบา้ งท่ตี อ้ งสอดแนม ในกาสงั เกตทมี ตรงขา้ ม ผฝู้ กึ สอนตอ้ งเกบ็ ขอ้ มลู ตา่ งๆ ใหม้ ากทสี่ ดุ เทา่ ทจี่ ะเกบ็ ไดเ้ กบ็ ทกุ อยา่ งท่ี เกยี่ วขอ้ งกบั ความสามารถของผเู้ ลน่ แตล่ ะคน และการเลน่ เปน็ ทมี องคป์ ระกอบสำ� คญั ทตี่ อ้ งรวบรวม ไดแ้ ก่ 1. ตำ� แหน่งเรมิ่ ต้นเล่น และล�ำดับการหมุนต�ำแหน่ง - ลกั ษณะของผูเ้ ลน่ แต่ละคน (ใครเป็นตัวตบ ตวั เซต เป็นตน้ ) - ลำ� ดับการหมนุ ต�ำแหน่ง - การเปล่ียนตัวผเู้ ลน่ ส�ำรอง 2. ระบบการรุก - ระบบการรุกพ้ืนฐาน (เป็นแบบ 4 – 1 , 5 – 1 ) - การรุกแบบผสมทใ่ี ช้เป็นในการหมุนตำ� แหนง่ แต่ละคร้งั - ตัวตบหลักถ้าอยู่ในสภาพท่ีจะรุกได้สบายๆ หรือเม่ืออยู่ในสภาพถูกกดดันเช่น ตัวเซต อาจวง่ิ เขา้ เซตไม่ทนั หรอื กำ� ลังเป็นฝ่ายตาม เปน็ ตน้ - มมุ และทศิ ทางท่ีผู้เลน่ แตล่ ะคนตบลกู ไปบอ่ ยๆ - ลกั ษณะการตบลกู ของผเู้ ล่นแต่ละคน (ตบรนุ แรง ตบเพ่ือปัดลกู ใหถ้ ูกมือผูส้ กัดกัน้ หยอด ดว้ ยปลายน้วิ ) ทม่ี กั จะใชบ้ อ่ ยๆ - ลกั ษณะการส่งลกู ให้ตบของตวั เซต (ส่งไปทหี่ ัวเสา หรือมักสง่ ใหค้ นใดคนหนง่ึ เป็นประจ�ำ เมื่อใกล้หมดเซตมกั สง่ ใหต้ วั ตบคนใดคนหนึง่ โดยเฉพาะ) - รูปแบบของการรุก จากการรับลูกแรงในสภาพต่างๆ (เมื่อลูกแรกดี เม่ือลูกแรกไม่ดีหรือ เมอ่ื ตวั เซตรับลูกแรก) 60

คู่มอื ผฝู้ กึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล 3. ระบบการปอ้ งกัน (หรือรบั ลูกตบ) - ระบบการป้องกนั พ้ืนฐาน - ระบบการป้องกันเปน็ แบบเดยี วกนั ทุกครั้งหรือยึดหยุดเปลยี่ นแปลงได้ - ตำ� แหนง่ ของผู้เล่นกอ่ นจะเตรยี มปอ้ งกนั - การปอ้ งกนั เฉพาะตำ� แหนง่ (เพอ่ื ปอ้ งกนั การรกุ จากตำ� แหนง่ 2–3 หรอื 4) - ผู้เล่นท่ีมคี วามสามารถปอ้ งกันดีเป็นพิเศษ (ในแถวหน้าและในแถวหลงั ) - ระบบป้องกันดหี รือมีจุดอ่อนอยา่ งไร ก. ใครรับลกู ตบดหี รอื ่อนทสี่ ดุ ข. ใครสกดั ก้นั ดีหรือ่อนทส่ี ดุ ค. บริเวณทเี่ ป็นจดุ อ่อน (แดนหน้าหรอื แดนหลัง) - ระบบการปอ้ งกนั ลูกหยอด (เปน็ ระบบหรอื ไม่เป็นระบบ) 4. การรับลกู เสิรฟ์ - ใช้ผู้เลน่ กี่คนรบั ลกู เสริ ฟ์ และใชผ้ เู้ ลน่ คนเดมิ รับลูกเสริ ฟ์ ทุกคร้งั หรือไม่ - ใครรับลูกเสิรฟ์ ได้ดหี รอื อ่อนทส่ี ดุ - รูปแบบของทีมในการรับลูกเสิร์ฟ (ใช้ผู้เล่นแดนหลังหลอกเหมือนกับผู้เล่นแดนหน้าหรือ ต้ังรับเตม็ สนาม) 5. การเสริ ฟ์ - ชนดิ ของการเสิร์ฟ - แนวโนม้ ของการเสริ ฟ์ (ยาวลงแดนหลงั หรอื แดนหนา้ ใชผ้ เู้ ลน่ เปน็ เปา้ หมายใชพ้ นื้ ทใี่ ดสว่ น หนง่ึ เปน็ เป้าหมาย) 6. ส่วนประกอบทางจติ วิทยา - ปฏกิ ิรยิ าของผู้เล่นเมือ่ ถกู กดดนั - ปฏิกิรยิ าของผฝู้ กึ สอนเม่ือถูกกดดนั - ความมั่นคงสุขมุ (จากแต้มตอ่ แต้ม และจาดเซตตอ่ เซต) จะเหน็ ไดว้ า่ มขี อ้ มลู มมากมายทผี่ ฝู้ กึ สอนจำ� เปน็ ตอ้ งรวบรวม จะเกบ็ มากหรอื นอ้ ย อย่างไรผู้ฝึกสอน ต้องเป็นผู้พิจารณาว่าจะเป็นกับทีมของตนเพียงใด บางครั้งข้อมูลมากแต่ขาดความแม่นย�ำก็ไม่มี ประโยชน์ 61

คมู่ ือผฝู้ กึ สอนกฬี าวอลเลยบ์ อล วธิ เี กบ็ ขอ้ มลู ของทมี ตรงข้าม จุดมุ่งหมายส�ำคัญในการสอดแนมทีมตรงข้ามคือพยายามเก็บข้อมูลของผู้เล่นหรือทีมท่ีต้องการ ให้มากที่สุดเท่าท่ีจะสามารถเก็บได้ และสะสมเอาไว้เหมือนกับฝากเงินในธนาคารเพื่อน�ำข้อมูลมา วเิ คราะหว์ ่าผูเ้ ลน่ หรือทีมนั้นจะเล่นได้อย่างไรในสถานการณ์ตา่ งๆ กนั พงึ จำ� เอาไวว้ ่ายิ่งมีข้อมูลมากเทา่ ไหรก่ ารวเิ คราะหห์ รอื การคาดการณว์ ธิ เี ลน่ ของทมี ตรงขา้ มกจ็ ะความแมน่ ยำ� มากยงิ่ ขน้ึ (เชน่ การวเิ คราะห์ ลกู ตบ 150 ครั้งของตัวตบจากการแข่งขัน 10 เซตยอ่ มมีความถกู ต้องมากกวา่ การวิเคราะห์จากลกู ตบ 15 คร้งั ใน 1 เซต ถงึ 10 เท่า) แต่เน่ืองจากการเก็บข้อมูลต้องเก็บจากการแข่งขันจริงๆ จึงจ�ำเป็นต้องอาศัยเครื่องมือง่ายๆ ท่ีเก็บข้อมูลได้อย่างแม่นย�ำโดยคนเพียงคนเดียวซ่ึงปกติแล้งผู้ที่จะสามารถเก็บข้อมูลได้ก็เพียงไม่กี่คน จึงมกั ใชน้ ักกฬี าในทีมตนเองเปน็ ผู้เก็บขอ้ มลู เครอื่ งมอื ตอ่ ไปนจ้ี ะทำ� ใหเ้ กบ็ ขอ้ มลู อะไรไดบ้ า้ งจากการเกบ็ ขอ้ มลู “เมอื่ รบั ลกู เสริ ฟ์ ” (OFFEN-SIVE SYSTEMS FROM SERVE-RECEIVE) เคร่ืองมือที่ใช้ในการเก็บข้อมูลน้ีคือกระดาษที่ประกอบด้วยรูป สนาม 6 สนาม และตอ่ ไปนีจ้ ะเปน็ ข้อแนะน�ำในการเกบ็ ขอ้ มลู 62

ค่มู ือผ้ฝู กึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล รูปแบบของการะดาษรูปสนาม 6 สนาม กระดาษรปู สนาม 6 สนาม ต้องประกอบดว้ ยสง่ิ ต่อไปน้ี วนั เดอื นปี ชอ่ื การแขง่ ขนั และผลการแขง่ ขนั เหนอื รปู สนามทงั้ 6 สนามตอ้ งมชี อ่ งวา่ งหรบั บนั ทกึ ตำ� แหนง่ ของผเู้ ลน่ เมอ่ื มกี ารเปลย่ี นตำ� แหนง่ ครบทง้ั 6 คน ชอ่ งวา่ งระหวา่ งสนามสามารถใชเ้ ปน็ ทบี่ นั ทกึ การเล่นทด่ี ำ� เนนิ ไปจนเสร็จส้นิ การแข่งขันนัดน้ี นอกจากนนั้ อาจตอ้ งการรปู สนามเพมิ่ เตมิ ตำ� แหนง่ เดยี วกนั เพอื่ บนั ทกึ การเลน่ ซงึ่ อาจหลากหลาย ออกไปอกี คอื อาจเพม่ิ รูปสนามเป็น 12 สนามในแผ่นเดียว ตำ� แหน่งของผ้เู ลน่ เมื่อมกี ารเปล่ยี นต�ำแหน่งแตล่ ะคร้ัง การบนั ทกึ ตำ� แหนง่ ของผเู้ ลน่ เมอ่ื มกี ารเปลย่ี นตำ� แหนง่ แตล่ ะครง้ั จนครบ6 คน จะตอ้ งกระทำ� ทนั ที เมื่อเห็นต�ำแหน่งเริ่มต้นเล่น และต้องท�ำให้เสร็จส้ินก่อนเร่ิมการแข่งขันเพื่อความสะดวกในการบันทึก การเลน่ แตล่ ะต�ำแหนง่ ได้ทันกับการแข่งขันทีด่ �ำเนินไปอย่างรวดเรว็ ขอ้ พงึ สงั เกตเมอ่ื ตอ้ งการเกบ็ ขอ้ มลู ทมี เดยี วกนั หลายๆ ครง้ั ควรเขยี นตำ� แหนง่ ของผเู้ ลน่ ใหเ้ หมอื น กนั ทกุ แผ่น เชน่ ทมี ทใี่ ชร้ ะบบ 5 – 1 คอื มคี นตบ 5 คน เซต1 คน ก็ใหบ้ ันทกึ ตำ� แหน่งเรมิ่ ต้นเลน่ โดย วางตัวเซตไว้ท่ตี ำ� แหนง่ 1 ทร่ี ปู สนามซง่ึ อยมู่ ุมซ้ายสุดของแผ่นกระดาษทกุ แผ่นไม่วา่ ในการแข่งขันจรงิ ตำ� แหนง่ เรมิ่ ตน้ เลน่ จะวางตวั เซตไวท้ ต่ี ำ� แหนง่ 1 หรอื ไมก่ ต็ าม ทงั้ นเ้ี พอื่ ความสะดวกในการเกบ็ ขอ้ มลู ไม่ วา่ จะเปน็ 8 หรือ 9 แผ่นก็ตาม ถ้าตวั เซตไมไ่ ด้วางอยู่ทตี่ �ำแหน่ง 1 เม่อื เรมิ่ ตน้ เลน่ ให้ใสเ่ ครอื่ งหมายดอก จนั ทร์ กำ� กับไว้ท่ีรปู สนามรูปแรกหมนุ บนสดุ ซ้ายมอื ตำ� แหน่งของผเู้ ลน่ เมอื่ นกั กฬี ายนื ในตำ� แหนง่ พรอ้ มเตรยี มรบั ลกู เสริ ฟ์ ตอ้ งรบี บนั ทกึ หมายเลขของผเู้ ลน่ ตามรปู แบบ ที่ทีมเตรียมรับลูกเสิร์ฟทันทีเพ่ือให้สามารพิจารณาได้ว่า ใครคือตัวตบหลักใครเป็นตัวตบทีจะท�ำการ หลอกและบริเวณใดเปน็ จดุ ออ่ นเมื่อรบั ลูกเสิรฟ์ ดงั รปู ท่ี 6 เมือ่ ทีมเปลย่ี นต�ำแหน่งครบ 6 คน ต้องนำ� รูปแบบการต้งั ลูกเสริ ์ฟมาเปรียบเทยี บกัน ถา้ เปรียบ เทียบรูปแบบการตั้งรับจะต้องบันทึกเอาไว้ในรูปสนามท่ีเตรียมเพ่ิมเติม แต่ถ้าไม่มีการเปลี่ยนแปลง มากมายกอ็ าจใชว้ ธิ บี นั ทกึ หมายเลขของผเู้ ลน่ เปลย่ี นไปยงั ตำ� แหนง่ ทม่ี กี ารเปลย่ี นแปลงในกระดาษแผน่ เดมิ เตรียมกระดาษ 1 แผ่น ทมี่ ีรปู สนาม 6 สนาม พร้อมดว้ ยตารางที่จะลงต�ำแหน่งของผูเ้ ลน่ เม่อื มกี าร หมนุ ตำ� แหน่ง 6 คร้ัง 63

คูม่ อื ผฝู้ ึกสอนกีฬาวอลเลยบ์ อล วธิ ีการเกบ็ ข้อมลู มดี งั น้ี ตำ� แหนง่ ของผู้เล่น ดูจากรูปที่ 1 เมื่อบันทึกต�ำแหน่งของผู้เล่นลงในช่องท่ีอยู่ด้านบน ของสนามแล้วก็ให้รีบบันทึกต�ำแหน่งการตั้งรับลูกเสิร์ฟทันทีเม่ือเห็นการ บนั ทกึ ลกู เสริ ฟ์ ของผเู้ ลน่ แตล่ ะคนตอ้ งมนั่ ใจวา่ ตำ� แหนง่ ทบ่ี นั ทกึ ถกู ตอ้ งตาม ทีบ่ ันทึกไวใ้ นตาราง เชน่ ในรูปที่ 1 น้หี มายเลข 7 6 9 เป็นผูเ้ ลน่ แถวหนา้ หมายเลย 4, 10, 5, เป็นผู้เล่นแถวหลังจากข้อมูลนี้จะท�ำให้ทราบได้ว่า กลุ่มไหนเป็นตัวตบ ผู้เล่นคนไหนจะเป็นตัววิ่งหลอกตบลูกเร็ว และพื้นที่ส่วนไหนของสนามจะเป็นจุด อ่อนขณะทำ� การรับลกู เสิร์ฟ เป็นตน้ เม่ือบันทึกจนครบการหมุนต�ำแหน่ง 6 ครั้งแล้วก็น�ำรูปแบบการต้ังรับลูกเสิร์ฟ 6 ต�ำแหน่งมา เปรียบเทียบกัน หากมีการเปลี่ยนแปลงรูปแบบมากๆ ก็น�ำเอากระดาษที่มีรูปสนาม 6 สนามอีกแผ่น หน่ึงมาบันทึกเพิ่มเติมว่าในต�ำแหน่งนั้นมีรูปแบบการต้ังรับลูกเสิร์ฟอย่างอ่ืนด้วยเพ่ือจะได้ทราบว่าเมื่อ การต้ังรับเปล่ียนไป คู่ต่อสู้มีจุดเด่นจุดด้อยอย่างไร หรือจะใช้ลูกเล่นแบบไหนแต่ถ้ารูปแบบการตั้งรับ เปลย่ี นแปลงเพยี งเลก็ น้อย ก็สามารถบันทกึ ลงในกระดาษแผน่ เดยี วกนั การบนั ทกึ รูปแบบการรุกของผู้เล่นแตล่ ะคน การเก็บข้อมูลในรูปแบบการรุกของผู้เล่นแต่ละคนต้องเร่ิมบันทึก จากตำ� แหนง่ เรมิ่ ตน้ รบั ลกู แรกไปจนถงึ การวง่ิ เขา้ หาลกู ของตวั ตบแตล่ ะคน และไปสน้ิ สดุ ทจ่ี ดุ ซง่ึ ผเู้ ลน่ นน้ั ตบลกู บอลโดยใชก้ ารลากเสน้ งา่ ยๆแสดง เชน่ รปู ที่ 2 หมายเลข 6 รบั ลกู แรก หมายเลข 7 วง่ิ ออ้ มไปตบทีต่ �ำแหน่ง 2 (หนา้ ขวา) หรือรูปท่ี 3 หมายเลข 5 รบั ลูกแรก หมายเลข 9 ว่ิงหลอกเขา้ ตบในจังหวะแรก แต่ตบจริงเม่ือก้าวเท้ากระโดดตบท่ีสุดเส้นข้างของ ต�ำแหน่ง 2 (หน้าขวา) จะต้องบันทึกการเปลี่ยนแปลงเม่ือมีการหมุนต�ำแหน่งทุกครั้งและ ในแตล่ ะตำ� แหนง่ อาจมวี ธิ กี ารรกุ หลายๆ รปู แบบกใ็ หใ้ ชก้ ระดาษเกบ็ ขอ้ มลู แผน่ อนื่ ชว่ ยจะตอ้ งแนใ่ จวา่ ทำ� การบนั ทกึ รปู แบบการรกุ ของตวั ตบทต่ี วั เซต จะสง่ ลกู ใหต้ บจรงิ และบนั ทกึ ได้อยา่ งถกู ต้อง จากข้อมูลน้ีจะช่วยให้ทราบได้ว่า รูปแบบของตัวตบแต่ละคนเป็น 64

คูม่ อื ผู้ฝกึ สอนกฬี าวอลเลยบ์ อล อย่างไร วิ่งเข้าหาลูกโดยตรง หรือมีการวิ่งหลอกขึ้นตบเป็นข้ันบันได (ท�ำท่าจะกระโดดแต่ก้าวเท้าไป กระโดดอกี จดุ หนงึ่ รูปท่ี 3) หรือวง่ิ เขย่าขาเดยี วจบ ผเู้ กบ็ ขอ้ มลู ตอ้ งเปน็ คนชา่ งสงั เกตและบนั ทกึ ไดอ้ ยา่ งรวดเรว็ จงึ สามารถบนั ทกึ ขอ้ มลู ของทมี ตรง ขา้ มได้ ทง้ั จากการแขง่ ขนั จริง และจากวดี ีทัศน์การลากเสน้ แสดงทิศทางหรอื ลักษณะการว่ิงเข้าตบลูก ของตวั ตบ ผู้บันทกึ สามารถคิดสร้างข้ึนได้เอง เพยี งใหเ้ ขียนแลว้ อ่านรเู้ ร่อื งเปน็ ใชไ้ ด้ ท่สี ำ� คัญคือเกบ็ ได้ รวดเรว็ ถูกตอ้ ง และรคู้ วามหมายเมอ่ื ตอ้ งการศกึ ษา การบันทกึ มุมและทศิ ทางของลูกทตี่ บออกไป นอกจากบนั ทกึ รปู แบบการรกุ ของผเู้ ลน่ แตล่ ะคนแลว้ ยงั ตอ้ งบนั ทกึ อกี วา่ ผเู้ ลน่ แตล่ ะคนน้ันชอบลกู ตบลูกไปทางไหนอีกด้วย จากเส้นที่แสดงถึงการวิ่งเข้าหาลูกของตัวตบผู้บันทึกจะต้องเริ่มเส้น ที่สองแสดงทิศทางที่ลูกบอลพุ่งไปซ่ึงการตบลูกอาจเป็นลักษณะหยอดด้วย ปลายนวิ้ ตบเพยี งครงึ่ หนงึ่ ของกำ� ลงั ทงั้ หมดหรอื ตบเพอ่ื จะเอาใหถ้ กู มอื ทส่ี กดั กั้นแลว้ ลูกพงุ่ ออกไปนอกสนาม (TOUCH OUT) ดงั รูปที่ 4 เชน่ หมายเลข 6 ท�ำทา่ จะว่ิงเขา้ หาตำ� แหน่ง 3 (กลางหน้า) แตก่ ลับว่ิงโค้งไปตบท่ีตำ� แหน่ง 2 (หนา้ ขวา) ซงึ่ ในตำ� แหนง่ เชน่ นห้ี มายเลข 6 อาจตบถงึ 3 แบบ หรอื 3 ทศิ ทาง ดงั ทแ่ี สดงไว้ สว่ นผลของการตบอาจใชส้ ญั ลกั ษณต์ า่ งๆ กนั เชน่ ตบถกู มือผู้ สกัดกนั้ แล้วลูกออกกนอกสนาม ตบแลว้ ค่ตู อ่ สู้รบั ได้ ตบแลว้ ลกู ลงสนามได้ คะแนนหรือเปลี่ยนเสิร์ฟตบแล้วทีมตรงข้ามรับเสียหรือรับไม่ได้ท�ำให้ฝ่าย ตนได้คะแนน หรอื เปลีย่ นเสริ ์ฟ ระบบการปอ้ งกันหรือระบบการรบั ลกู ตบ จุดมุ่งหมายส�ำคัญในการสอดแนมหรือเก็บข้อมูลระบบการป้องกันของทีมตรงข้ามก็เพ่ือจะดูว่า ทมี ตรงขา้ มมรี ูปแบบการต้งั รับลูกตบแบบต่างๆ อย่างไร มจี ุดออ่ นอยูต่ รงไหนเวลาท�ำการรุกจะได้รวู้ ่า ควรจะรกุ จากจดุ ไหนของตาข่าย ควรรุกรวดเร็วเพียงไร และควรจะหยอดตรงไหนเป็นตน้ การตง้ั รบั ของทีมแบง่ ได้เป็น 2 ตอนคือ 1. รปู แบบการเตรยี มต้ังรับ ขณะทต่ี ัวเซตของทมี รกุ ท�ำการเซตลกู ให้ตบ 2. รูปแบบการต้ังรับขณะทมี ตรงข้ามทำ� การตบ 65

คมู่ ือผฝู้ ึกสอนกฬี าวอลเลยบ์ อล รปู แบบที่มกี ารเปลีย่ นแปลงจาก 1 เปน็ 2 จะใช้เวลาเพยี ง 1 ถงึ 2 วินาทเี ทา่ นน้ั การบนั ทึกขอ้ มลู ด้วยตาเปล่าของคนเพียงคนเดียวย่อมเป็นไปไม่ได้อย่างแน่นอน อาจต้องมีช่วยหรือเก็บข้อมูลจากวีดิ ทัศนท์ บี่ นั ทกึ ไวถ้ ้าจะเปน็ บันทึกขอ้ มลู คนเดยี วจะสามารถบนั ทึกได้เฉพาะตอนท่ี 2 เทา่ นัน้ เคร่อื งมอื ทจ่ี ะใชบ้ ันทึกระบบการปอ้ งกันก็เหมือนๆ กับท่เี คยใช้มาแลว้ เพียงแตเ่ ปลย่ี นเป็นกระ ดาษทมี่ ีรปู สนาม 9 สนาม บรรจอุ ยู่ แบ่งเปน็ 3 แถว แถวละ3 สนาม แถวบนใช้บนั ทึกการรกุ จากตำ� แหน่ง 4 (หน้าซ้าย) แถวกลางใช้บันทึกการรุกจากต�ำแหนง่ 3 (กลางหนา้ ) แถวลา่ งใชบ้ นั ทึกการรุกจากต�ำแหน่ง 2 (หน้าขวา) จากเคร่อื งมอื ดังกลา่ วจะสามารถบันทกึ ตำ� แหน่งการตั้งรบั ของทีม ตรงขา้ มในลกั ษณะแตกตา่ งกนั ได้ ดงั ตวั อยา่ งในรปู ซง่ึ ใชเ้ สน้ ขดี ตรงๆ แทน ผสู้ กดั กนั้ ใชห้ มายเลขแทนตำ� แหนง่ ของผเู้ ลน่ แตล่ ะตำ� แหนง่ และใชเ้ สน้ วง แทนการครอบคลุมพื้นทข่ี องผ้เู ล่นแต่ละคน ถา้ ตวั ตบเปลยี่ นไปกจ็ ะมกี ารเปลยี่ นแปลงตำ� แหนง่ การตง้ั รบั ไปดว้ ย ถึงแม้ว่าจะเป็นการรุกจากต�ำแหน่งเดียวกัน ผู้บันทึกก็สามารถเขียนรูป แบบการตั้งรับลงได้ในรูปสนามท่ีเตรียมไว้หากไม่เพียงพอก็ใช้กระดาษอีกแผ่นหนึ่งเพิ่มเติมจนกว่าจะ ครบการรุกทุกรปู แบบ วธิ กี ารบนั ทกึ ขอ้ มลู วา่ ใครรบั กค่ี รง้ั ณ จดุ ใดของสนาม สำ� เรจ็ หรอื ไมก่ ใ็ ชว้ ธิ กี ารงา่ ยๆเหมอื นเดมิ คอื หมายเลขของผู้เลน่ ตำ� แหนง่ ที่รักลูก และผลของการรับ (+ / 0 / -) บวก หมายถึงรับและถงึ ตวั เซตทร่ี อเซตลกู อยบู่ รเิ วณตาข่าย ศูนย ์ หมายถึงรบั ได้ แต่ไม่ถงึ เซต ลบ หมายถึงเสยี หรือรับไม่ได้ เชน่ 4 / 5 / + หมายถงึ หมายเลข 4 รบั ลูกท่ีตำ� แหนง่ 5 (หลังซ้าย) ไดผ้ ลดี (ถึงตัวเซต) เปน็ ตน้ บนั ทึกสถิตกิ ารเล่นไว้ข้างรูปสนาม เมือ่ เซตมากครั้งการแข่งขนั ก็จะสามารถแจกแจงได้ว่าทีมตรง ข้ามมจี ุดออ่ นอยู่ทไ่ี หนบา้ ง และผ้เู ลน่ คนไหนมจี ุดอ่อนในการสกดั กัน้ หรือการรบั ลกู ตบ ดว้ ยการเกบ็ ขอ้ มลู ของทมี ตรงขา้ มทง้ั หมด ทกี่ ลา่ วมาแลว้ ตงั้ แตต่ น้ ผฝู้ กึ สอนจะสามารถวางแผนการ รกุ และการปอ้ งกนั เมอ่ื แขง่ ขนั กบั ทมี ตรงขา้ ม อยา่ ลมื วา่ กระดาษทม่ี รี ปู สนาม 6 สนาม ใชศ้ กึ ษาระบบการ รกุ การเสริ ฟ์ การตง้ั รบั ลกู เสริ ฟ์ ของทมี ตรงขา้ ม แตก่ ระดาษทมี่ รี ปู สนาม 9 สนาม ใชศ้ กึ ษาระบบการปอ้ งกนั 66

ค่มู ือผฝู้ ึกสอนกฬี าวอลเลยบ์ อล หวังเป็นอย่างย่ิงว่าการสอดแนมทีมตรงข้ามที่ทีมชั้นน�ำของโลกใช้กันในปัจจุบันจะได้รับความ สนใจจากผู้ฝึกสอน และน�ำไปใช้ในการวางแผนการฝกึ ซอ้ มใหก้ บั ทมี การรู้เรายังรู้เขาอกี ดว้ ย จะท�ำให้ ท่านประสบความส�ำเร็จ 67

คู่มือผู้ฝกึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล บทที่ 6 จิตวทิ ยาการกฬี า ปัจจัยทางจิตใจได้แก่ อารมณ์ ความจำ� ความคิด ความวติ กกงั วล ความกา้ วร้าว ฯลฯ ย่อมมผี ล ตอ่ พฤตกิ รรมมนษุ ย์ และในแง่ของการกฬี า จติ ใจยอ่ มมผี ลตอ่ พฤติกรรมของนกั กีฬาเช่นกัน นักกีฬาที่ มสี ขุ ภาพแขง็ แรง ผา่ นการฝกึ ฝนมากพอๆ กนั ถา้ ฝา่ ยหนงึ่ สามารถควบคมุ อารมณ์ ความตนื่ เตน้ ไดด้ กี วา่ ยอ่ มไดเ้ ปรียบอกี ฝา่ ยหนึง่ นักกีฬาทเ่ี ข้าสสู่ นามแข่งขันจงึ ควรมคี วามพร้อมในทกุ ๆ ดา้ น ได้แก่ ร่างกาย ทักษะ กลยุทธ์ และจติ ใจ จิตวิทยาการกีฬา เป็นวิทยาศาสตร์การกีฬาแขนงหนึ่ง ท่ีศึกษาพฤติกรรมของผู้ที่เก่ียวข้องกับ วงการกีฬา ไดแ้ ก่ นักกีฬา ผู้ฝึกสอน ผ้ชู ม และนำ� ความร้นู น้ั มาใชใ้ ห้เกดิ ประโยชนก์ บั การกีฬา การคัดเลอื กนักกฬี าโดยพจิ ารณาจากด้านจิตวทิ ยา นกั กฬี าแตล่ ะคนมสี ภาพรา่ งกายและจติ ใจทเ่ี หมาะสมกบั กฬี าแตล่ ะชนดิ ตา่ งกนั ถา้ พจิ ารณาดา้ น ร่างกาย ตัวอย่างเช่น คนตัวสูงเหมาะจะเล่นบาสเกตบอล คนตัวเล็กเหมาะจะเล่นยิมนาสติก คนมี อตั ราส่วนกลา้ มเนอ้ื Fast twitch fiber มาก เหมาะกบั กฬี าทใ่ี ชค้ วามเร็ว คนทม่ี อี ัตราสว่ นกล้ามเนือ้ Slow twitch fiber มาก เหมาะกับกีฬาที่ต้องการความอดทน เป็นตน้ ในแงข่ องจติ ใจควรพจิ ารณา บคุ ลกิ ภาพของนกั กฬี าใหเ้ หมาะสมกบั ชนดิ ของกฬี าทต่ี อ้ งการความอดทน เปน็ ตน้ ในแงข่ องจติ ใจกค็ วร พิจารณาบุคลิกภาพของนักกีฬาให้เหมาะสมกับชนิดของนักกีฬาให้เหมาะสมกับชนิดกีฬาต่างๆ บคุ ลิกภาพทคี่ วรนำ� มาพิจารณาได้แก่ Extrovert เป็นแนวโนม้ ของจติ ใจที่ชอบแสดงออก มีความสนใจกบั สงิ่ ภายนอกตวั เอง Introvert มีแนวโนม้ ทจ่ี ะเก็บตัว และสนใจเกีย่ วกบั เร่อื งของตวั เอง Sensitive มแี นวโนม้ ท่จี ะหว่ันไหวง่าย ตืน่ เต้นง่าย Stable มจี ติ ใจทมี่ ่ันคง ไม่หวน่ั ไหวง่าย ถ้ามากเกนิ ไปจะเฉือ่ ยชา ไม่คอ่ ยมปี ฏิกรยิ า 68

ค่มู ือผฝู้ กึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล ประเภทของกีฬาแบ่งได้ดังน้ี Individual Team Direct มวย มวยปล�ำ้ ยูโด ฟตุ บอล บาสเกตบอล Parallel ยงิ ปืน กรีฑา วา่ ยน้ำ� กอลฟ์ เรอื พาย วง่ิ ผลดั ทมี ยงิ ปนื Individual มนี กั กีฬาในแต่ละฝ่ายคนเดียว Team มีนักกีฬาในแตล่ ะฝ่าย 2 คนขึ้นไป Direct กีฬาทมี่ กี ารปะทะโดยตรง แขง่ ขันกบั แบบเผชญิ หน้า Parallel กฬี าท่ตี ่างฝา่ ยต่างเลน่ กีฬาประเภท team ตอ้ งสงั เกตสัญญาณต่างเพื่อนรว่ มทมี ตอ้ งอาศยั ความรว่ มมือซ่งึ กันและกนั นกั กีฬาตอ้ งค่อนข้างจะ extrovert และ sensitive มากกวา่ กีฬาประเภท individual กีฬาประเภท direct ต้องสงั เกตกลยทุ ธข์ องฝ่ายตรงข้าม และค่อยระวังอนั ตรายจากการปะทะ จงึ ควรจะคอ่ นข้าง extrovert และ sensitive มากกวา่ กฬี าประเภท parellel นักกฬี าประเภท individual และ parellel เชน่ วิ่งระยะไกล ควรจะคอ่ นข้าง introvert และ stable เพราะตอ้ งสงั เกตสญั ญาณจากภายในรา่ งกาย เชน่ ความรอ้ นในรา่ งกาย ความเหนอ่ื ยลา้ จงึ ไมค่ วร ตน่ื เตน้ งา่ ย เพราะอาจเกดิ อนั ตรายได้ วธิ กี ารพจิ ารณาบคุ ลกิ ภาพของนกั กฬี า สามารถสงั เกตไดจ้ ากพฤตกิ รรมการแสดงออกผสู้ งั เกตได้ คลกุ คลใี กลช้ ดิ กบั นกั กฬี าพอสมควร เพราะจะไดเ้ หน็ การแสดงออกในหลายๆ ดา้ น ไมส่ รปุ จากพฤตกิ รรม เพียงด้านเดียว เช่น นักกีฬาอาจจะดูสุขุมรอบคอบเม่ืออยู่ต่อหน้าผู้ฝึกสอน แต่เวลาขับรถหรืออยู่กับ เพื่อนกลับใจรอ้ นหงดุ หงดิ ง่าย อกี วิธหี นงึ่ ท่สี ามารถน�ำมาใชพ้ จิ ารณาบุคลิกภาพของนักกีฬาได้ง่ายกวา่ คอื การใชแ้ บบทดสอบบคุ ลิกภาพ แตผ่ ูท้ ีจ่ ะใช้แบบทดสอบไดน้ ้ันตอ้ งฝึกฝนวิธกี ารใช้อยา่ งถูกต้องกอ่ น 69

คูม่ ือผู้ฝึกสอนกีฬาวอลเลยบ์ อล ปัจจยั ทางดา้ นจติ ใจท่ีมผี ลตอ่ สมรรถภาพนักกฬี า สมาธิ เป็นความสามารถของจติ ใจในการเลอื กรบั ข้อมลู ต่างๆ สมาธิมีประโยชนอ์ ยา่ งมากในการ กฬี า เพราะในขณะเลน่ กฬี าควรมงุ่ เนน้ ความสนใจใหอ้ ยใู่ นเรอื่ งของกฬี าและตดั สงิ่ ทไ่ี มเ่ กย่ี วขอ้ งออกไป สมาธอิ าจแบ่งประเภทได้ดงั นี้ Broad เป็นความสนใจในหลายๆ เรื่องพร้อมกัน เช่น นักบาสเกตบอล ขณะเล่นต้องเลี้ยงลูก ตอ้ งคอ่ ยสงั เกตเพือ่ นรว่ มทมี ต้องควรระวังฝ่ายตรงข้าม ไปพรอ้ มๆ กนั Narrow ความสนใจทจี่ ำ� กดั อยใู่ นวงแคบ เชน่ นกั บาสเกตบอล ขณะรอยงิ ลกู โทษสนใจอยเู่ ฉพาะ การยิงลกู โทษเทา่ น้นั External ความสนใจมงุ ไปที่สงิ่ ภายนอก เชน่ ผเู้ ลน่ ฝา่ ยเดยี วกนั ผ้เู ล่นฝา่ ยตรงข้าม สภาพสนาม ทิศทางการเคล่อื นที่ Internal ความสนใจมงุ่ กบั สง่ิ ภายใน เชน่ การทบทวนแผนการเลน่ อาการเหนอื่ ยลา้ อาการบาดเจบ็ กีฬาแต่ละชนิดอาจต้องการสมาธิท่ีแตกต่างกัน เช่น วิ่งระยะไกลควรมีสมาธิที่ narrow และ internal ฟตุ บอลควรมีสมาธิที่ broad และ external ในแตล่ ะช่วงของการแขง่ ขันบางครง้ั กใ็ ช่สมาธทิ ี่ แตกต่างกัน เช่น บาสเกตบอล ควรมีสมาธิขณะเล่นและขณะยิงลูกโทษ ดังนั้นการฝึกสมาธิก็ควรให้ เหมาะสมกบั ชนดิ ของกีฬา ขดี จ�ำกัดในการรับรู้ข้อมูล ในขณะหนง่ึ มีขอ้ มูลผ่านเข้ามาในความคิดเราได้หลายทางท้งั จากสิง่ แวดล้อมภายนอก และความคิดความจ�ำภายใน เช่น ขณะเล่นกีฬามีทั้งเหตุการณ์ในการแข่งขัน เสยี งเชยี ร์ อากาศรอ้ นจากภายนอก และความวติ กกงั วลจากภายในแตเ่ ราไมส่ ามารถรบั รไู้ ดท้ ง้ั หมด จะ เลือกรับได้เฉพาะขอ้ มูลทส่ี ำ� คญั เทา่ น้ัน การเลือกรับรขู้ ้อมลู ต้องใช้เวลา ถ้าหากมีขอ้ มูลเขา้ มาพรอ้ มกนั มากๆ กต็ อ้ งเสียเวลาในการเลือกวา่ ข้อมลู ใดสำ� คัญหรอื ไมส่ �ำคัญ ทำ� ให้ตั้งสมาธไิ ดย้ าก ในนกั กฬี าทีเ่ ริ่ม เลน่ ใหม่ๆ ยังไมช่ ำ� นาญ ขณะเล่นจะเสยี เวลาไปกับการทบทวนทักษะ การวางแผนกย็ ังไมค่ ลอ่ งแคล่ว สมาธิจะเกิดได้ยากกวา่ นกั กีฬาทช่ี �ำนาญแลว้ เนื่องจากความสามารถในการรับรู้ข้อมูลของเรามีขีดจ�ำกัดเทียบได้กับห้องว่างที่มีขนาดจ�ำกัด การทจ่ี ะขยายหอ้ งน้นั กระทำ� ไดย้ าก วธิ ที จ่ี ะเพ่มิ ท่ีว่างคือการลดขอ้ มลู ทเ่ี ข้าสู่ความคิดใหน้ ้อยลง หนทางในการลดข้อมลู ที่เขา้ สูค่ วามคิด การะทำ� ไดโ้ ดย การฝกึ ฝนทกั ษะและการแบง่ หนา้ ที่ 70

คู่มือผู้ฝกึ สอนกีฬาวอลเลย์บอล การฝึกฝนทกั ษะต่างๆ ให้ชำ� นาญ จนนักกฬี าสามารถเลน่ ไดโ้ ดยไมต่ ้องเสยี เวลาคิดสมาธิจะเกดิ ได้ง่ายขน้ึ ส่วนการแบง่ หน้าท่ีในกีฬาประเภททมี กเ็ พือ่ ให้รับผิดชอบในขอบเขตทแ่ี คบลง เชน่ ฟตุ บอล แบ่งออกเปน็ กองหนา้ กองกลาง กองหลงั ชว่ ยให้นักกฬี าไมต่ อ้ งคอยพะวงกบั หนา้ ที่อื่น ทกั ษะนอกจากเพม่ิ ขดี ความสามารถใหต้ วั เองแลว้ ยงั เปน็ การสรา้ งความกดดนั ใหฝ้ า่ ยตรงขา้ มดว้ ย การทเี่ ราสามารถเลน่ ไดห้ ลายๆ รปู แบบ ฝา่ ยตรงขา้ มจะเพมิ่ ความระมดั ระวงั มากขน้ึ ทำ� ใหท้ ว่ี า่ งในความ คดิ ลดลง ความต่ืนตัว คือ ปฏิกิริยาที่เกิดข้ึนในขณะตื่นอยู่ ความต่ืนตัวจะน้อยท่ีสุดขณะหลับจะเพ่ิมข้ึน เม่ือต่ืน การต่ืนตัวท�ำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงจากร่างกายหลายอย่าง เช่น ชีพจรเร็วขึ้น หายใจเร็วข้ึน กลา้ มเนอ้ื ตงึ ตวั ความตนื่ ตวั ทเ่ี พม่ิ ขนึ้ จะทำ� ใหค้ วามสามารถของนกั กฬี าเพมิ่ ขนึ้ เมอื่ วามตน่ื ตวั เพม่ิ จนถงึ ระดบั หนงึ่ ความสามารถของนกั กฬี าจะสงู ทสี่ ดุ ถา้ หากความตนื่ ตวั ยงั เพมิ่ ขนึ้ อกี จะทำ� ใหน้ กั กฬี าตน่ื เตน้ มากจนควบคุมไมไ่ ด้และท�ำให้ความสามารถของนักกีฬาลดลง ในขณะที่ความตื่นตัวน้อย สมาธิจะกว้าง (broad) ความสนใจจะกระจัดกระจายในนักกีฬาถ้า ความตื่นตวั น้อย อาจจะท�ำใหค้ วามคดิ ไมจ่ �ำกัดอยกู่ บั การเลน่ กีฬา นกั กีฬาจึงควรมคี วามต่นื ตัวอยบู่ า้ ง ความตน่ื ตัวทเี่ พิ่มข้นึ จะท�ำใหส้ มาธิแคบลง (narrow) ถ้ามากเกนิ ไปสมาธิจะจ�ำกัด ท�ำให้อาจมองข้าม เรอ่ื งทสี่ ำ� คญั ไปการฝกึ ควบคมุ สมาธิ จงึ ควรฝกึ ควบคมุ ความตน่ื ตวั ไมใ่ หม้ ากหรอื นอ้ ยเกนิ ไปและสามารถ ปรับให้เหมาะสมกับสถานการณ์ได้ ในสถานการณ์เดียวกัน นักกีฬาท่ียังไม่ช�ำนาญจะมีความตื่นตัวมากกว่านักกีฬาที่ช�ำนาญ ท�ำให้ ตน่ื เตน้ ไดง้ า่ ย แตใ่ นบางโอกาสถา้ การแขง่ ขนั ไมน่ า่ ตนื่ เตน้ นกั กฬี าทชี่ ำ� นาญจะไมค่ อ่ ยตน่ื ตวั และไมส่ ามารถ แสดงความสามารถสงู สดุ ออกมาได้ การควบคมุ การตน่ื ตวั มคี วามสำ� คญั มาก นกั กฬี ามกั จะไดร้ บั แรงกระตนุ้ จากหลายๆ ทาง เชน่ ความ กดดนั จากผฝู้ กึ สอน ความกดดนั จากค่แู ขง่ ขนั ความกดดนั จากผ้ชู ม ซึ่งมักจะทำ� ใหค้ วามตน่ื ตัวเพม่ิ ข้ึน จนบางครง้ั มากเกินไป ถ้าไม่ฝึกควบคมุ ความตน่ื ตัวให้ลดลงให้พอเหมาะ ก็จะเกิดผลเสียได้ ความวิตกกังวล เป็นความรู้สึกท่ีไม่ดี ไม่สบายใจในขณะแข่งขัน ความวิตกกังวลเมื่อเกิดขึ้นจะ ทำ� ใหค้ วามตน่ื ตวั เพมิ่ ขน้ึ โดยทว่ั ไปความตน่ื ตวั จะมคี วามหมายเปน็ กลางๆ เพราะเกดิ ขนึ้ ไดท้ ง้ั ขณะดใี จ เสยี ใจ หรอื เกดิ ขน้ึ ไดโ้ ดยไมม่ ผี ลตอ่ อารมณเ์ ลยกไ็ ด้ ขณะเลน่ เสยี กองเชยี รด์ งั ๆ ทำ� ใหน้ กั กฬี าตนื่ ตวั มาก ขน้ึ ทง้ั สองฝา่ ย ฝ่ายหนึง่ อาจดีใจ แต่อกี ฝา่ ยหน่ึงกังวลก็ได้ 71

คมู่ ือผู้ฝกึ สอนกีฬาวอลเลย์บอล ความวิตกกังวลได้หลายอย่างสาเหตุส�ำคัญของความวิตกกังวลที่เกี่ยวข้องกับการกีฬาคือการ แขง่ ขัน เนื่องจากการแขง่ ขนั เปน็ สถานการณท์ ไ่ี มป่ กติ มผี ลคือการแพ้ชนะมคี วามหมายตอ่ จติ ใจ การ แข่งขันยงั ท�ำใหเ้ กดิ เหตุการณ์อนื่ ๆ รว่ มดว้ ย เช่น การฝกึ การเกบ็ ตวั การบาดเจบ็ เงนิ ตอบแทน ซึง่ จะ ทำ� ใหค้ วามวติ กกงั วลเพม่ิ ขนึ้ ความวติ กกงั วลในนกั กฬี ายงั เกดิ จาดสาเหตอุ น่ื ๆ ทไี่ มเ่ กยี่ วขอ้ งกบั การกฬี า ได้เช่นเดียวกบั คนปกติทัว่ ไป ความวติ กกงั วลจะมผี ลตอ่ ความสามารถของนกั กฬี า ถา้ ความรสู้ กึ ไมส่ บายใจเพม่ิ ขน้ึ จะทำ� ใหค้ วาม สามารถลดลง ความวิตกกังวลจะท�ำให้ความต่ืนตัวเพิ่มขึ้นด้วยความต่ืนตัวท่ีพอเหมาะจะท�ำให้ความ สามารถเพ่มิ ข้นึ แต่ถา้ มากเกินไปจะทำ� ใหค้ วามสามารถลดลง ความวติ กกงั วลจะลดลงไดถ้ า้ มกี ารเตรยี มตวั ทดี่ ี คอื การสรา้ งความมน่ั ใจ นกั กฬี าจงึ ควรฝกึ ฝนให้ พรอ้ มในทุกๆ ด้าน จนเกดิ ความมน่ั ใจ กอ่ นที่จะเร่มิ การแขง่ ขนั แรงจงู ใจ ในการกฬี าคอื สงิ่ กระตนุ้ ให้เราตอ้ งการมีสว่ นรว่ มในการกีฬา การทคี่ นเราอยากหรอื ไม่ อยากเล่นกีฬานั้น ไม่ได้ท�ำให้ความสามารถทางการกีฬาดีข้ึนแต่ถ้าอยากเล่นพอใจท่ีได้เล่น จะท�ำให้มี ความพยายาม มีการพฒั นาให้ดขี น้ึ เมอื่ พบอปุ สรรคก็ไม่หยุดเล่นกฬี าไปงา่ ยๆ ปจั จยั ท่มี ีผลตอ่ แรงจูงใจ มดี ังน้ี 1. แรงกระตุ้นจากภายใน การเล่นกีฬาจะเกิดผลดีต่อร่างกายและจิตใจได้แก่ความสนุกสนาน สุขภาพดขี ้ึน ได้ผ่อนคลายความเครยี ด ไดร้ ูจ้ ักคนมากขึน้ ถ้าแรงกระตุ้นมากจะจูงใหอ้ ยากเลน่ มากขน้ึ 2. แรงต่อตา้ นจากภายใน การเลน่ กฬี าทำ� ท�ำให้เกิดความไมพ่ อใจได้แก่ กลวั เหนือ่ ย กลัวบาด เจ็บ ถา้ แพจ้ ะเสยี หนา้ ไมช่ อบผฝู้ กึ สอนบงั คบั ถ้าแรงต่อตา้ นมากกท็ �ำให้แรงจงู ใจลดลง 3. แรงกระตนุ้ จากภายนอก ท่ีส�ำคญั ไดแ้ ก่ เงนิ รางวัล ค่าตอบแทน จะเปน็ ส่งิ ท่ีกระตุ้นใหอ้ ยาก เลน่ มากขนึ้ แต่แรงกระตุ้นจากภายนอกมมี ากๆ จะทำ� ใหแ้ รงกระตุน้ จากภายในอ่อนลง คอื ถา้ คนเล่น กฬี าเพอื่ ความพอใจจากรางวลั จะทำ� ใหค้ วามพอใจจากการเลน่ กฬี าลดลงความสำ� คญั ลงจนในทสี่ ดุ เมอ่ื ไมม่ ีรางวลั กไ็ มร่ ้สู ุกอยากเล่นกฬี า 4. คณุ ค่าของความส�ำเร็จ ถ้าความส�ำเร็จนนั้ ได้มายาก ก็จะมคี ุณค่ามาก มคี วามหมายมาก เช่น ถ้าสามารถเอาชนะคู่ต่อสู้ท่ีเหนือช้ันกว่าได้ ย่อมมีความหมายมากกว่าชนะคู่ต่อสู้อ่อนกว่าความส�ำเร็จ ในแตล่ ะครัง้ จะเปน็ แรงจูงใจให้เกดิ ความต้องการท่จี ะเลน่ ในครั้งต่อๆ ไป 72

คู่มือผู้ฝึกสอนกีฬาวอลเลย์บอล โอกาสของความส�ำเรจ็ ถ้ามโี อกาสนอ้ ยจะทำ� ใหแ้ รงจงู ใจลดลง เช่น การแขง่ ขนั กบั คู่ตอ่ สทู้ ี่เหนือ ชน้ั กวา่ มากๆ จะไมม่ โี อกาสเอาชนะได้ นกั กฬี าจะรสู้ กึ ไมม่ กี ำ� ลงั ใจ ไมอ่ ยากเลน่ แตถ่ า้ มโี อกาสของความ ส�ำเรจ็ มมี ากๆ จนไม่มโี อกาสแพ้ไดเ้ ลย คณุ ค่าของความสำ� เรจ็ จะหมดไปถึงชนะได้กไ็ ม่มคี วามหาย ดงั นัน้ โอกาสและคุณคา่ ความส�ำเรจ็ ควรอยู่ในระดบั ทีพ่ อดี การเตรยี มความพร้อมทางดา้ นจติ ใจ นักกีฬามกั จะได้รับการเตรียมจิตใจด้วยการกระตุ้นจติ ใจด้วยวิธีต่างๆ การกระตนุ้ จะทำ� ให้ความ ต่ืนตัวและความวิตกกังวลเพ่ิมข้ึน แต่ความต่ืนตัวในระดับที่พอเหมาะเท่านั้นท่ีจะเกิดประโยชน์ต่อ นักกีฬา การกระตุ้นจิตใจเพียงอย่างเดียวจึงมีประโยชน์กับนักกีฬาบางคนเท่านั้น ส�ำหรับนักกีฬาที่มี ความตน่ื ตัวพอดอี ยูแ่ ล้ว การกระตนุ้ จิตใจกลับจะเกดิ ผลเสยี การเตรยี มจติ ใจทดี่ คี วรจะเปน็ การควบคมุ สภาวะจติ ใจใหเ้ หมาะสมกบั สถานการณม์ ากกวา่ การฝกึ เตรยี มจติ ใจกระทำ� ไดโ้ ดยการฝกึ ผอ่ นคลายการ สรา้ งก�ำลังใจและการปลุกเร้าใจ การฝกึ ผอ่ นคลาย ในขณะที่ตน่ื เต้น กล้ามเนื้อจะเกรง็ ชพี จรจะเต้นเรว็ หายใจเรว็ รสู้ ึกอึดอัดไม่ สบาย ถา้ สามารถท�ำใหผ้ ่อนคลายได้ ปฏกิ ริ ยิ าทางรา่ งกายจะดขี ้นึ และร้สู กึ สบายขน้ึ วิธีการผ่อนคลาย พื้นฐานท�ำได้โดยการฝึกควบคุมลมหายใจด้วยการหายใจเข้าลึกๆ และหายใจเข้าออกช้าๆ เริ่มฝึกใน สถานที่เงยี บสงบกอ่ น เมือ่ ท�ำได้คล่องแลว้ ค่อยๆ เพ่มิ สถานการณ์ใหย้ าวข้ึนเรอ่ื ยๆ จนกระท่ังสามารถ ผ่อนคลายไดแ้ มใ้ นขณะแข่งกฬี า เทคนิคการผอ่ นคลายทำ� ไดห้ ลายวธิ ี ได้แก่ Meditation การทำ� สมาธิ โดยการพุ่งจดุ สนใจไปที่จดุ ใดจุดหนงึ่ เช่น ลมหายใจลูกแก้ว ท่องคา ถาซำ้� ๆ เชน่ เดียวกับการทำ� สมาธใิ นทางศาสนา แต่ส�ำหรบั ในทางกฬี า ม่งุ หวังเพื่อใหเ้ กดิ การผ่อนคลาย เมอื่ ผอ่ นคลายไดแ้ ลว้ จะรสู้ กึ สบายขนึ้ ปฏกิ ริ ยิ าการตอบสนองทางดา้ นรา่ งกายลดลง เชน่ อตั ราการเตน้ ของหัวใจช้าลง ความดันโลหติ ลดลงเป็นต้น Hypnotic การสะกดจิต เป็นการชกั จงู ให้รสู้ กึ ผอ่ นคลายด้วยวธิ กี ารตา่ งๆ เช่น คำ� พดู ดนตรใี น บรรยากาศทสี่ บาย อาจจะทำ� ไดโ้ ดยอาศยั นกั สะกดจติ เทปเสยี ง หรอื ฝกึ สะกดจติ ดว้ ยตวั เอง ผถู้ กู สะกด จติ ถา้ เปน็ ระดบั ตนื้ จะรสู้ กึ ผอ่ นคลาย ถา้ ทำ� ไดถ้ งึ ระดบั ลกึ จะถกู ชกั จงู ไดง้ า่ ยมาก อาจจะสง่ั ใหผ้ ถู้ กู สะกด จิตท�ำในบางสิง่ อย่างทใ่ี นขณะปกตทิ ำ� ไมไ่ ด้ เช่น ให้ชาจนเขม็ แทงไมร่ ู้สกึ ในทางกีฬาถา้ สะกดจิตไดใ้ น 73

คู่มือผู้ฝกึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล ระดับท่ีตื้นจะช่วยรู้สึกผ่อนคลายถ้าเป็นในระดับลึกอาจแทรกค�ำส่ังบางอย่างลงไปได้ ส�ำหรับค�ำส่ังนั้น ควรเป็นค�ำสั่งทเี่ ป็นไปได้ เชน่ ให้รู้สกึ สบายกระฉับกระเฉง จะเป็นไปได้มากกว่าสงั่ ให้เป็นผู้ชนะ และไม่ ควรเปน็ คำ� สัง่ ในเชิงปฏเิ สธ เช่น สั่งให้ไม่หงุดหงิด Progressive relaxation การฝกึ ผอ่ นคลายโดยวธิ เี กรง็ สลบั กบั คลายกลา้ มเนอื้ การฝึกกระทำ� โดย ใชก้ ลา้ มเนอ้ื ทลี ะกลมุ่ แลว้ ผอ่ นคลาย คอ่ ยๆ ทำ� ไลจ่ ากปลายเทา้ ถงึ ศรี ษะ คอยสงั เกตความรสู้ กึ แตกตา่ ง ระหว่างขณะเกร็งกับขณะผ่อนคลาย วิธที ำ� ได้ง่ายและท�ำได้ผ่อนคลายไดเ้ รว็ Biofeedback ปฏิกิริยาของความต่ืนตัวที่แสดงออกมาทางร่างกาย เช่น ชีพจรการหายใจเรา สามารถวดั ได้ เมื่อนำ� มาประกอบกบั การฝึกผ่อนคลาย จะชว่ ยให้เราบอกได้ว่าเราสามารถผ่อนคลายได้ ผลหรอื ไม่ โดยแสดงผลออกมาเป็นสัญญาณภาพ เสียง หรือตวั เลข เชน่ ในขณะตื่นตวั อย่ชู ีพจรจะเร็ว สัญญาณเป็นแสงกระพริบเร็ว เสียงแหลมถ้าเราค่อยๆ ผ่อนคลายลงชีพจรจะช้าลง สัญญาณจะแสดง เปน็ แสงกระพริบช้า เสียงทุ้ม ช่วยในการฝกึ ผ่อนคลายท�ำได้โดยงา่ ย การสรา้ งกำ� ลงั ใจ เปน็ การฝกึ พฒั นาจติ ใจ แกไ้ ขขอ้ บกพรอ่ งองจติ ใจ เชน่ ความรสู้ กึ ประหมา่ วติ ก กงั วล ตนื่ เตน้ และเป็นการเพ่มิ ก�ำลงั ใจ เพือ่ ใหม้ ีสว่ นเสริมสมรรถภาพทางกฬี า วิธกี ารได้แก่ Imagery การสรา้ งจิตภาพ โดยการจนิ ตนาการถงึ เหตกุ ารณ์ทีท่ �ำให้เครียดเป็นการฝึกให้เคยชนิ กบั เหตกุ ารณน์ นั้ ทล่ี ะขน้ั โดยใหจ้ นิ ตนาการวา่ ตวั เองอยใู่ นเหตกุ ารณข์ ณะแขง่ ขนั มคี ตู่ อ่ สู้ มเี สยี ง ผฝู้ กึ สอน มเี สยี งเชยี ร์ ถา้ เกดิ อาการตน่ื เตน้ กใ็ หจ้ นิ ตนาการถงึ วธิ กี ารแกไ้ ขปญั หา และใชเ้ ทคนคิ การผอ่ นคลายมา ช่วย เมอื่ เคยชินแล้วจงึ ค่อยๆ เพมิ่ ความกดดนั ขน้ึ เชน่ ใหด้ วู ีดีทัศน์ ใหน้ ่งั ดูข้างสนาม ให้รว่ มเลน่ เปน็ ตวั สำ� รอง จนถึงสามารถลงแข่งขนั ได้จรงิ Goal setting การต้งั เปา้ หมาย เปน็ การวางแผนเพมิ่ ความสามารถท่ีละข้ันอย่างมีระบบ วธิ นี ี้ นิยมใชเ้ พือ่ เพิม่ คุณภาพบคุ ลากรในวงการธุรกจิ แต่นำ� มาใช้กับการกีฬาได้ นกั กีฬาท่ีตอ้ งการเพมิ่ ความ สามารถให้ตัวเองควรตั้งเป้าหมายไว้ ลักษณะของเป้าหมายควรเป็นเป้าหมายท่ีชัดเจน เฉพาะเจาะจง และวัดผลได้ เชน่ ว่ิง100 เมตร ให้เรว็ เวลาลดลงอกี 0.2 วินาที ภายใน 4 สัปดาห์ ไม่ใชเ่ ปา้ หมายว่า ต้องชนะ หรือตง้ั เป้าหมายเพียงระยะส้นั ก่อนแตม่ ีการประเมนิ ผลส�ำเร็จหรือลม้ เหลวไปทล่ี ะขนั้ เพอื่ ให้ บรรลุถึงเป้าหมายสดุ ทา้ ยในระยะเวลายาว การปลกุ เรา้ ใจ กีฬาบางชนิดนกั กีฬาตอ้ งการเพิม่ ความต่นื ตัว เพื่อใหแ้ สดงความสามารถไดเ้ ตม็ ที่ เชน่ นกั กฬี าทช่ี ำ� นาญ เมอื่ พบกบั คตู่ อ่ สทู้ อ่ี อ่ นกวา่ วธิ กี ารไดแ้ ก่ 74

คมู่ ือผฝู้ กึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล 1. การปลุกใจ การกระต้นุ ด้วยค�ำพูด ด้วยเสยี งเชียร์ การติดตามขา่ วสารต่างๆ 2. การตงั้ เป้าหมาย เชน่ ทำ� สถติ ใิ หม่ ท�ำสถติ ไิ ม่แพใ้ ครเลยตลอดการแขง่ ขนั 3. การสรา้ งความตงึ เครยี ด เชน่ ใหน้ กั กฬี าไปถงึ สนามกอ่ นการแขง่ ขนั นานๆ โดยใหต้ อ้ งรอนานๆ 4. การลดแต้มตอ่ เชน่ ใหฝ้ ่ายตรงข้ามเล่นกอ่ น การตะแคงหรอื ในการเล่นหมากรุก เปน็ ตน้ 5. การตั้งรางวัล เช่น ใหส้ ิทธพิ เิ ศษต่างๆ ใหเ้ งินรางวลั จติ วทิ ยาก่อนการแข่งขัน นกั เรยี นทก่ี ำ� ลงั จะสอบ ถา้ นกั เรยี นเตรยี มตวั ดี จะมคี วามมน่ั ใจและมสี ภาพจติ ใจทดี่ ยี อ่ มทำ� ขอ้ สอบ ได้ดีกว่า ก่อนการแข่งขันผู้ฝึกสอนมั่นใจว่านักกีฬามีความพร้อมท้ังร่างกายและจิตใจ ความพร้อมทาง รา่ งกายอาจใชก้ ารตรวจทางการแพทย์ ทางการทดสอบสมรรถภาพทางกาย ทดสอบสรรี วทิ ยาได้ สภาพ จติ ใจอาจทดสอบทางจติ วทิ ยา ดา้ นความวติ กกงั วล ความเครยี ดและตนื่ เตน้ ผฝู้ กึ สอนอาจใชก้ ารสงั เกต ได้ เพราะผู้ฝึกสอนมคี วามคุ้นเคยกบั นกั กฬี าแตล่ ะคนดอี ยู่แลว้ ถา้ นกั กีฬาปกตไิ มม่ ีเหตุการณ์เป็นอย่าง อ่ืนก่อนการแขง่ ขันเพือ่ ใหก้ ารแขง่ ขันดีที่สดุ ผฝู้ ึกสอนตอ้ งมหี ลักจติ วทิ ยาก่อนการแข่งขันดังนี้ 1. พยายามกระตนุ้ ใหน้ กั กฬี ารสู้ กึ สบายใจกบั การแขง่ ขนั มคี วามกระตอื รอื รน้ ทจี่ ะแขง่ ขนั มคี วาม อยากลงสนาม แต่ถา้ นกั กฬี าคนใดมีมากไปกต็ ้องลดความกระตอื รือร้นลง 2. เตรยี มนักกฬี าใหม้ ีจติ ใจม่ังคง ไมต่ ื่นเต้นจนเกินไป 3. พดู ใหก้ ำ� ลงั ใจ คยุ กบั นกั กฬี า พดู ใหเ้ กดิ ความมนั่ ใจ ขจดั ความกลวั ใหห้ มดไป 4. ตอ้ งมกี ารตรวจสขุ ภาพและทดสอบสมรรถภาพทางกายกอ่ นการแขง่ ขนั เพอื่ สรา้ งความมนั่ ใจ ในนักกีฬา 5. ก่อนการแข่งขัน 2 วัน จะต้องเตรียมนักกีฬาในด้านอาหารกับการพักผ่อนให้สมบูรณ์เต็มที่ ซ้อมเบาๆ บรหิ ารรา่ งกายและดเู กมการแข่งขนั ของค่แู ข่งขนั หรือดูวดี ที ัศนข์ องคู่แขง่ 6. ก่อนการแข่งขนั 1 วัน ให้นักกฬี าอยา่ งเต็มท่ี ไมไ่ ปเทีย่ วท่ใี ด อาจจะให้อา่ นหนงั สือเบาสมอง ดภู าพยนตร์ ดภู าพวดี ที ัศน์หรือจะนอนเล่นคยุ กนั ในเวลากลางวนั และกลางคือจะต้องนอนตามปกติ 7. ก่อนการแข่งขัน 4 ชั่วโมง อาหารมือสุดท้ายก่อนการแข่งขันจะต้องย่อยง่าย เป็นอาหารท่ี นกั กีฬาชอบ ค้นุ เคยและจะต้องไม่รบั ประทานมากเกนิ ไป 75

คู่มือผู้ฝกึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล 8. กอ่ นการแข่งขนั 2 ชว่ั โมง มีการนวดกล้ามเนอ้ื ทุกส่วน 9. ก่อนการแขง่ ขัน 30 นาที ทำ� การอบอนุ่ ร่างกาย ถา้ นักกฬี าคนใดยังตื่นเตน้ อยู่มากหรือกังวล มากใหอ้ บอนุ่ ร่างกายมากๆ หน่อย อาจช่วยได้ 10. กอ่ นลงแขง่ ขนั ไมค่ วรสอนอะไรอกี แลว้ ถา้ จะพดู กเ็ พยี งสนั้ ๆ วา่ “โชคดนี ะ” 11. นักกีฬาท่ีมีอารมณ์เครียดระหว่างการแข่งขัน ควบคุมอารมณ์ไม่ได้ผู้ฝึกสอนจะเปลี่ยนตัว การลดความเครียดอาจจะกระท�ำไดโ้ ดยใหน้ กั กีฬาน่งั เฉยๆ หายใจยาวๆ ลกึ ๆ เดนิ ไปเดนิ มาแลว้ น่ัง 12. หลังการแข่งขัน นักกีฬาอาจเกิดความเครียดขึ้นอีก โดยเฉพาะเม่ือทีมของตนแพ้อาการ ตา่ งๆ อาจมี เชน่ ความไมพ่ อใจ ก้าวร้าว ทอ้ แท้ หมดก�ำลังใจ ซมึ เศรา้ ผูฝ้ กึ สอนควรพูดใหน้ กั กฬี าเขา้ ใจ เหตผุ ลและพยายามดึงความรูส้ ึกของนักกฬี าใหอ้ ยูใ่ นสภาพเดิมใหไ้ ดโ้ ดยเรว็ การสร้างแรงจูงใจ การสรา้ งแรงจงู ใจเกดิ ข้ึนกับนักกฬี ามคี วามจำ� เปน็ และสำ� คญั ยง่ิ เพราะว่านกั กีฬาทเ่ี ลน่ กีฬาโดย ไม่หวงั อะไรตอบแทนยอ่ มไมม่ ี อยา่ งน้อยกห็ วงั ใหต้ นเองได้เขา้ อยใู่ นทีม (ของโรงเรียน สโมสร สมาคม) ได้เลน่ หรือแข่งขัน ผู้ฝกึ สอนสามารถสร้างแรงจงู ใจโดยอาศัยวธิ ีการทางจติ วิทยาหลายประการ ดงั น้ี 1. การยกยอ่ งชมเชยผฝู้ กึ สอนตอ้ งหาวธิ กี ารและโอกาสทจี่ ะยกยอ่ งชมเชยนกั กฬี าใหถ้ กู ตอ้ งเหมาะ สมกบั โอกาส เชน่ ชมเชยเมอื่ ผ้เู ลน่ มีพัฒนาทกั ษะดีขึ้น แตก่ ารยกยอ่ งชมเชยจนเกนิ ควรอาจจะเปน็ โทษ ทำ� ใหผ้ ลการฝกึ ลดลงหรอื เกิดปัญหาดา้ นการควบคมุ พฤตกิ รรมของนกั กฬี า เชน่ เกดิ การอจิ ฉารษิ ยา เกดิ การแบง่ กลมุ่ เปน็ ตน้ 2. การใช้กฎเกณฑ์และการลงโทษ กฎเกณฑ์ท่ีก�ำหนดไว้ในการฝึกนักกีฬานับเป็นสิ่งที่มีค่าและ เกิดประโยชน์ในดา้ นการควบคมุ สรา้ งวินยั นกั กฬี า เพราะเปน็ การวางมาตรการเพ่ือฝึกใหน้ กั กฬี าเกิด การยอมรบั เกรงใจ เชอ่ื ฟงั ผฝู้ กึ สอน จงึ เปน็ ปจั จยั หนง่ึ ของการจงู ใจ เชน่ นกั กฬี าคนใดทำ� สถติ ไิ มไ่ ดต้ าม กำ� หนดหรือไมส่ ามารถทำ� ได้เท่าเกณฑ์ของคนอน่ื ๆ ในทมี จะต้องท�ำการฝึกหนกั กว่าคนอ่ืนๆ หรอื ต้อง เพมิ่ ตารางการฝกึ พเิ ศษรายบคุ คล ทง้ั นต้ี อ้ งพจิ ารณาถงึ ความเหมาะสมในการวางมาตรการหรอื กฎเกณฑ์ ทยี่ ดื หยนุ่ ได้ เพราะอาจเปน็ สาเหตทุ ำ� ใหเ้ กดิ การบาดเจบ็ ทางกายเกดิ ความเมอ่ื ยลา้ เกนิ ไปหรอื เกดิ ภาวะ ฝึกซอ้ มเกิดขีดจ�ำกัด อนั เป็นเหตุใหน้ กั กีฬาเกิดความทอ้ แท้เบือ่ หนา่ ยในทีส่ ดุ ในกีฬาวอลเลย์บอลสว่ น 76

คู่มอื ผฝู้ กึ สอนกฬี าวอลเลยบ์ อล มากจะกำ� หนดการเสริ ์ฟ การตบ การสกดั กัน้ การรับลูกแรก เปน็ ตน้ 3. การปลอบขวัญ การแข่งขันบางครั้ง บางโอกาสอาจพ่ายแพ้ไม่ประสบผลส�ำเร็จที่คาดหวังไว้ เม่ือท�ำไม่ได้อาจจะเกิดความท้อแท้ เสียก�ำลังใจ หากปล่อยปละละเลย ความรู้สึกเช่นนี้ที่เกิดขึ้นกับ นกั กฬี าอาจเปน็ สาเหตทุ ำ� ใหน้ กั กฬี าทม่ี คี วามสามารถมสี มรรถภาพลดลง เกดิ ความเบอ่ื หนา่ ย ผฝู้ กึ สอน จะตอ้ งหาวธิ แี กไ้ ข เบยี่ งเบนความรสู้ กึ เหลา่ นใี้ หห้ ายไปอาจจะใชว้ ธิ กี ารตง้ั เปา้ หมายใหม่ พยายามแกไ้ ข ขอ้ ผิดพลาดทีม่ อี ยู่ ปรับแผนการเลน่ เปลีย่ นตัวนกั กฬี า วางผู้เลน่ ใหม่ สร้างขวญั ก�ำลังใจ เป็นต้น หรอื อาจจะใช้กจิ กรรมพักผอ่ นหยอ่ นใจ จัดวันพกั ผ่อน วันหยุดซอ้ มเปน็ กรณีพิเศษ เพอ่ื ปลอบขวัญนกั กฬี า ให้คลายเครยี ด 4. การก�ำหนดเง่ือนไข การสร้างขวัญและก�ำลังใจในบางโอกาสเพ่ือส่งเสริมความส�ำเร็จของ นกั กฬี าหรอื ทีมผ้ฝู กึ สอน อาจจะกำ� หนดเงื่อนไขพิเศษข้นึ อาจจะใช้ค�ำขวัญหรอื สโลแกนส�ำหรบั ทีม เชน่ “รวมใจเป็นหนึ่งเดียว” หรืออาจใช้ส่ือด้านอื่นๆ มาศกึ ษาวเิ คราะหเ์ พอื่ หาทางปรบั ปรงุ แกไ้ ข เชน่ ศกึ ษา แผนการเลน่ ของฝา่ ยตรงขา้ ม เปน็ ตน้ 5. การใช้เสียงของผู้ฝึกสอน คือ พลังอย่างหน่ึงในการกระตุ้นนักกีฬาให้เกิดก�ำลังใจในการเล่น หรอื เกดิ การตน่ื ตวั เพอ่ื เอาชนะคแู่ ขง่ ขนั หรอื ทำ� ใหร้ สู้ กึ ตวั เกดิ ความพรอ้ มในการเลน่ เชน่ เนน้ หนกั ในคำ� พูดการใหก้ �ำลงั ใจเฉพาะคน การช้ีแนะขอ้ บกพร่อง การแก้ไขรายบคุ คล การปลอบใจ ความหนกั แน่น ในน้�ำเสยี ง หรือความออ่ นโยนในการใหก้ �ำลงั ใจอยา่ งอบอุ่น การตะโกนด่าผเู้ ลน่ ทผ่ี ดิ พลาด ตะโกนสง่ั ผู้เล่นในสนามไม่ควรกระท�ำ เพราะนกจากจะฟังไม่รู้เรื่องไม่ได้ยินแล้ว ยังเป็นการสร้างความปั่นป่วน รวนเรให้เกิดขึน้ ใยทีมได้ 6. การปรบั ปรงุ ทมี หรอื แกไ้ ขปญั หารายบคุ คล นบั เปน็ วธิ กี ารสำ� คญั และมปี ระโยชนต์ อ่ การพฒั นา กฬี า การชแ้ี นะ ชีข้ อ้ บกพรอ่ งทคี่ วรแก้ไขโดยเพ่ือนร่วมทมี การเปดิ โอกาสใหผ้ ู้เลน่ ทุกคนไดแ้ สดงความ คดิ เหน็ เพอ่ื แกไ้ ขปญั หา ชแี้ จงหรอื เสนอแนะความคดิ เกยี่ วกบั การเลน่ จดั เปน็ การสรา้ งความยอมรบั เปน็ ทกั ษะและความสามคั คใี นทมี ไดด้ ขี น้ึ อยกู่ บั ผฝู้ กึ สอนจะใชค้ วามสามารถชแ้ี นะแนวทางสรปุ ผลทเ่ี หมาะ สมเพอื่ แกไ้ ขจดุ ออ่ นตา่ งๆ ทงั้ รายบคุ คลและความสมั พนั ธใ์ นทมี เมอื่ ไดป้ รกึ ษาทำ� ความเขา้ ใจกนั แลว้ นำ� แผนการปรับปรุงไปสู่การปฏิบัติจะเกิดการพัฒนาความส�ำเร็จของทีมและการเล่นไปสู่เป้าหมายที่ ตอ้ งการ 7. การพดู จใ้ี จให้สถติ ใิ นช่วงเวลากอ่ นการแขง่ ขนั ระหวา่ งการฝึกซอ้ มหรือขอเวลานอกและหลัง การแข่งขันแตล่ ะคร้งั ถ้ามกี ารสรุปชแ้ี นะขอ้ ดี ข้อเสยี จากการแข่งขนั จดุ อ่อนของการเลน่ ทงั้ รายบุคคล 77

คู่มือผูฝ้ กึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล และทมี ขอ้ ผิดพลาดตา่ งๆ ตลอดจนวธิ กี ารแกเ้ กมการเลน่ การปรบั แผนการเลน่ การรกุ การรบั นบั เปน็ สง่ิ ทค่ี วรนำ� มาใช้ 8. การจดั ปา้ ยนทิ รรศการ เชน่ ในชว่ งระหวา่ งฝกึ ซอ้ ม ผฝู้ กึ สอนสามารถจดั ใหม้ กี ารยกยอ่ งนกั กฬี า ในลกั ษณะเปน็ บคุ คลดเี ดน่ ทมี รกุ ทมี รบั ประจำ� ตำ� แหนง่ ตา่ งๆ ในแตล่ ะสปั ดาหห์ รอื ตง้ั ฉายาประจำ� เพอื่ ใหไ้ ดร้ ับการยกยอ่ งชมเชยหรอื แสดงความเปน็ ผ้นู ำ� ประจำ� ทีม 9. การประชาสมั พันธก์ ับสอ่ื มวลชน เช่น ประสานงานกบั ส่อื มวลชนท้องถิ่นหรอื ในชุมชนเพื่อส่ง เสรมิ ใหน้ กั กฬี าหรอื ทมี เปน็ ทร่ี จู้ กั หรอื มคี วามรสู้ กึ วา่ เปน็ สว่ นหนง่ึ ของทมี ชมุ ชนเพอื่ ใหไ้ ดร้ บั การยอมรบั และสนับสนนุ จากชมุ ชน เปน็ ต้น 10. ปัจจุบันนักกีฬาท่ีเล่นดีมีท่ีเรียนในโครงการสปอร์ตฮีโร่ มีงาน มีเงินมีอาชีพ มีช่ือเสียง สง่ิ ตา่ งๆ เหลา่ นผ้ี ฝู้ กึ สอนตอ้ งรจู้ กั ตดิ ตามขา่ วสารตา่ งๆ เชน่ จากหนงั สอื พมิ พท์ ลี่ งขา่ วนกั กฬี าวอลเลยบ์ อล ดีเด่น บางคนมีโอกาสไปเล่นตา่ งประเทศมรี ายไดด้ กี ็มี แล้วนำ� มาประชาสมั พนั ธ์ใหผ้ ู้เลน่ ทราบ 78

คูม่ ือผู้ฝกึ สอนกีฬาวอลเลย์บอล บทที่ 7 การบาดเจ็บจากกีฬา สาเหตแุ ละการป้องกนั 1. สาเหตุในนักกฬี าเอง (Intrinsic) 1.1 ขาดความสมบรู ณ์ 1.2 รูปรา่ งไมเ่ หมาะสมกับประเภทกีฬา 1.3 จิตใจบ้าบ่ินมทุ ะลุ หรอื ขลาดมาก ขาดสมาธิ 1.4 ขาดความรูก้ ฎกิติกา และเทคนิคที่ถูกต้อง 1.5 อบอนุ่ รา่ งกายไม่เพียงพอ 2. สาเหตจุ ากภาย (Extrinsic) 2.1 เครอ่ื งแตง่ กายไม่เหมาะสม 2.2 สนามและอปุ กรณไ์ ม่อยใู่ นสภาพทดี่ ี 2.3 ไมใ่ ชเ่ คร่อื งป้องกันตามสมควร 2.4 จากการกระทบกระแทกโดยคแู่ ข่งขนั โดยอุบัตเิ หตเุ จตนา 2.5 กรรมการ กองเชยี ร์ (สาเหตุประกอบทท่ี ำ� ให้เกมรนุ แรง) การป้องกัน พิจารณาจากสาเหตุ สรุปได้ว่าถ้านักกีฬามีความสมบูรณ์ดี รูปร่างเหมาะ สมกับ ประเภทกีฬา มีจิตใจเป็นนักกีฬา สุขุมเยือกเย็น รู้และปฏิบัติตามกฎกติกาและเทคนิคท่ีถูกต้องรู้จัก อบอุ่นร่างกายให้เหมาะสมก่อนฝึกซ้อมหรือแข่งขัน แต่งกายให้เหมาะสมกับเกมตรวจตราสถานที่และ อปุ กรณล์ ว่ งหนา้ (ถา้ ไมอ่ ยใู่ นสภาพเรยี บรอ้ ยตอ้ งหาวธิ แี กไ้ ขหรอื หลกี เลยี่ ง) ศกึ ษาคแู่ ขง่ และเตรยี มพรอ้ ม ส�ำหรับหลบเล่ียงอันตราย จะสามารถป้องกันบาดเจ็บในการฝึกซ้อมและการแข่งขันได้เป็นส่วนมาก แมว้ ่าจะไม่ท้ังหมดก็ตาม 79

คู่มอื ผฝู้ ึกสอนกีฬาวอลเลยบ์ อล การบาดเจ็บทพี่ บบอ่ ยในการเลน่ กฬี า เนอื้ เยอื่ ของรา่ งกายที่มักจะเกดิ บาดเจ็บจากการเลน่ กฬี าท่พี บบ่อยๆ คอื 1. ผวิ หนงั (Skin) 2. กลา้ มเน้ือ (Muscle) 3. เอน็ กล้ามเนอ้ื (Tendon) 4. ข้อตอ่ เอน็ ยดึ ข้อต่อ (Joint and ligament) 5. กระดูกออ่ นผิวขอ้ (Articular cartilage) 6. เยอ่ื หุ้มกระดกู และกระดูก (Periosteum and Bones) ส่วนอวยั วะภายใน เชน่ สมอง อวยั วะภายในช่องทอ้ ง ทรวงอกและเนอ้ื เยอื่ อืน่ ๆ เกดิ ได้แต่คอ่ น ขา้ งน้อย แตถ่ า้ เกดิ แลว้ มักเป็นชนิดรนุ แรง ผวิ หนงั (Skin) การบาดเจ็บท่ีพบบอ่ ยไดแ้ ก่ 1. ฟกชำ�้ เกิดจากการกระทบกระแทกโดยของไมม่ คี ม เช่น ถูกชกต่อย ทำ� ใหเ้ กิดการฉีกขาดของ หลอดเลือดเล็กๆ ในชั้นผิวหนังและใต้ผิวหนังโดยไม่มีบาดแผลให้เห็นจากภายนอก ต่อมาภายใน 24 ชั่วโมง อาจเห็นเป็นรอยช้�ำ จ�้ำเลือด บวม ตึงและเจ็บ การปฐมพยาบาล และรักษาโดยใช้ความเย็น ประคบบริเวณนั้นทันทีภายใน 48 ชว่ั โมง หลงั จากได้รบั บาดเจบ็ ห้ามถูกนวด อาจใช้ผ้ายดื พนั ส่วนน้ัน ไวเ้ พื่อลดอาการบวมท่ีจะตามมาหลงั จาก 48 ชัว่ โมงไปแลว้ จึงจะนวดเบาๆ ทายาบางๆ ชนิดทร่ี อ้ นและ ประคบความร้อนไดจ้ นกว่าจะหาย 80

คมู่ อื ผฝู้ กึ สอนกีฬาวอลเลยบ์ อล 2. แผลถลอก เกดิ จากการเสยี ดสขี อง ผิวหนังกับวัตถุท�ำให้ผิวหนังบางส่วนของชั้น นอกหลุดออกไปเกิดการเจบ็ ปวด และมกี าร ฉกี ขาดของหลอดเลอื ดฝอยจะเหน็ เลอื ดออก เป็นขุดเล็กๆ เป็นหย่อมๆ การปฐมพยาบาล คือการท�ำความสะอาดบาดแผล โดยใช้น�้ำ เกลือล้างแผล ถ้าไม่มีให้ใช้น้�ำต้มสุกแทนได้ แตจ่ ะแสบแผลเล็กน้อย อาจใช้ยาแดง ยาฆา่ อ่อนๆ ทาแผลไว้ ถ้าแผลตน้ื ให้เปดิ แผลไว้ แตถ่ ้าแผลลกึ ตอ้ งปดิ แผลดว้ ยผา้ ก๊อซซบั นำ�้ เหลอื ง การรกั ษาตอ่ มา คอื ทำ� ความสะอาดแผลทุกวนั อยา่ งน้อยวันละ 1 คร้งั บาดแผล ถ้าไม่มีการอักเสบจากเชอื้ แบคทีเรียแทรกซ้อนควรจะหายไดภ้ ายในเวลาไมเ่ กนิ 7 วนั 3. การฉีกขาด เป็นการบาดเจ็บที่ลึก จากชน้ั ผวิ หนงั บางทถี งึ ชนั้ ใตผ้ วิ หนงั และไขมนั ใต้ผิวหนงั ดว้ ย บาดแผลอาจมี ขอบเรยี บ หรือ กระรงุ่ กระรงิ่ ได้ การฟกชำ�้ รอบๆ บาดแผลตอ้ ง เกดิ ข้นึ ด้วยเสมอ บาดแผลฉกี ขาดอาจลกึ กวา่ นัน้ กไ็ ด้ถา้ ถูกของแข็งมีคมบาด เชน่ ลึกถงึ ชน้ั กล้ามเนื้อเอ็นและอวัยวะภายในอ่ืน ๆ การ ปฐมพยาบาลและการรักษาบาดแผล อาจมีเลือดออกมากกว่าพวกถลอกเนื่องจากแผลลึกกว่าและมี เสน้ เลือดเส้นโต กวา่ เกิดการฉีกขาด ที่สำ� คญั คือการห้ามเลอื ด โดยใชผ้ า้ สะอาดกดลงบนแผลโดยตรง หรอื ถา้ มอี ปุ กรณท์ ดี่ กี วา่ นนั้ คอื สำ� ลี ผา้ กอ๊ ซก็ยิง่ ดี จากน้นั จงึ นำ� สง่ สถานพยาบาลใกล้เคียง เพื่อการเยบ็ ตกแตง่ บาดแผลหรอื อน่ื ๆ บาดแผลทสี่ ะอาดไมม่ โี รคแทรกซอ้ นเปน็ หนองจากเชอื้ แบคทเี รยี ควรจะหาย และตดั ไหมประมาณ 5 - 10 วนั แล้วแต่ตำ� แหนง่ และขนาดของแผล หมายเหตุ: บาดแผลถลอกหรือฉีกขาดและมีส่ิงสกปรกแปลกปลอมมากและบาดแผลฉีกขาดท่ี ลกึ กว่าชั้นผวิ หนังควรไดร้ ับการฉดี ยาป้องกนั บาดทะยักด้วย 81

ค่มู ือผฝู้ กึ สอนกฬี าวอลเลยบ์ อล 4. การพุพอง เป็นการแยกตัวระหว่างชั้นของผิวหนังด้วย กนั เองเป็น 2 ช้ัน เป็นถุงน้�ำเหลอื งออกมาขังอยใู่ นชอ่ งว่างเป็นต่มุ น�้ำใสๆ มอี าการเจ็บปวด สาเหตเุ กิดจากการเสียดสีของผิวหนังกับ ของแขง็ เชน่ รองเทา้ กดั แต่ถ้าเปน็ อยูบ่ อ่ ยๆ จะแปรสภาพจากถุง น�ำ้ เปน็ หนังดา้ นแข็งๆ หรือเรียกว่าตาปลา ที่พบบ่อยๆ ก็จะมที เ่ี ทา้ ฝา่ มือเป็นต้น การปฐมพยาบาลในกรณที เ่ี ป็นถงุ น�ำ้ พุพองใหใ้ ช้เข็ม สะอาดๆ ฆ่าเช้ือโดยแอลกอฮอล์เจาะถุงน�้ำให้แตกแต่ไม่ควรลอก ผวิ หนังทีเ่ หนย่ี วย่นออกไป ทายาฆา่ เชอ้ื เช่น ยาแดง หรอื ทิงเจอร์ ไอโอดีน และปิดแผลไวท้ ำ� ความสะอาดแผลวันละครง้ั ในกรณที เี่ สยี ดสบี อ่ ยๆ จนกลายเปน็ หนงั ดา้ นแขง็ หรอื ตาปลา ควรใช้การแช่น�้ำอุ่นให้ผิวหนังอ่อนตัว และใช้มีดโกนเฉือนออ กบ่อยๆ รวมกับการใช้ยาละลายขุยบางชนิด แต่ส่ิงท่ีดีที่สุดคือควรเลี่ยงการเสียดสี เช่น แก้ปัญหาท่ี รองเท้า สวมอปุ กรณ์ปอ้ งกนั เชน่ ฟองนำ�้ เป็นตน้ กลา้ มเนอ้ื (Muscle) ทพี่ บคอื กลา้ มเนอ้ื ลายมกี ารฉกี ขาด ซง่ึ สาเหตจุ ากการกระทบกระแทกจาด วัตถุไม่มีคมโดยตรงขณะเล่นกีฬา แต่ส่วนใหญ่พบว่าเกิดจากการยืดตัวมากเกินไปของกล้ามเนื้อและมี การหดเกรง็ ของกลา้ มเนอื้ ดา้ นตรงขา้ มไมส่ มั พนั ธก์ บั การเคลอ่ื นไหวของขอ้ ตอ่ ทพ่ี บบอ่ ยๆ คอื กลา้ มเนอ้ื บรเิ วณตน้ ขาด้านหน้าและหลัง กล้ามเน้อื นอ่ ง กลา้ มเนอื้ หลังสว่ นกลาง อาการร้สู ึกเจบ็ แปลบๆ เหมอื น ถูกของมคี มบาด หลังจากน้นั จะหายปวดไปสกั ครู่ ต่อมามีเลือดคง่ั มากข้ึนจะปวดขึ้นเรือ่ ยๆ จากสาเหตุ แรงดันของเลือดออกคง่ั ในกล้ามเนื้อมากขน้ึ การฉีกขาดจะฉีกขาดได้ 3 แบบ คือ 1. ขาดบางส่วนของ มดั กล้ามเน้ือ 2. ขาดตลอดทัง้ มัดจะเห็นรอยบมุ๋ ดว้ ย 3. ฉกี ขาดอยู่ภายในมดั กล้ามเน้อื แบบท่ี 1, 3 จะ ปวดมากกวา่ แบบท่ี 2 และ แบบที่ 1,2 จะเหน็ รอยเขียวช้�ำเลือดท่ผี วิ หนังใน 24-48 ชวั่ โมงในเวลาต่อ มา แตแ่ บบท่ี 3 ไมพ่ บรอยฟกชำ�้ แตจ่ ะคลำ� พบเปน็ กอ้ นแขง็ ๆ ของกอ้ นเลอื ดใตผ้ วิ หนงั แทน 82

ค่มู ือผูฝ้ กึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล การปฐมพยาบาลและการรกั ษา ควรประคบนำ�้ เยน็ หรอื ใชค้ วามเยน็ ทนั ทที เ่ี กดิ การบาดเจบ็ และ ตอ้ งหยดุ การเลน่ กฬี า ความเยน็ จะทำ� ใหเ้ ลอื ดหยดุ และลดการปวด ควรประคบวนั ละ 2 ครงั้ หรอื มากกวา่ น้ันได้ ท�ำตลอด 48 ช่ัวโมง ใช้ผ้ายดื พนั ไว้เพอื่ ลดอาการบวมในเวลาตอ่ มา หา้ มทายาร้อนๆ ที่ส�ำคัญคอื ควรเริม่ บรหิ ารกล้ามเน้ือเบาๆ กลงั จากการบาดเจ็บประมาณ 3-5 วันไปแล้ว เพ่อื ปอ้ งกนั การเกดิ ภาวะ แทรกซ้อน คือ มแี ผลเป็นภายในกล้ามเนอ้ื อันจะนำ� ไปสกู่ ารเกดิ พังผืดท�ำใหก้ ารเคล่ือนไหวและการยืด หดของกล้ามเนือ้ เลวลงมีการเจ็บปวดเรอื้ รงั เมื่อกลับไปเลน่ กีฬาใหมแ่ ละมโี อกาสฉีกขาดใหมไ่ ดง้ ่าย ภาวะแทรกซ้อนอืน่ ๆ ที่พบนอกเหนอื จากการเกดิ แผลเป็น แผลพงั ผดื กม็ ีการเกดิ กระดกู งอกใน กลา้ มเน้ือ เกิดโพรงถุงนำ้� เกดิ การอักเสบติดเช้อื เปน็ หนองจากเชือ้ แบคทีเรียแทรกซอ้ น แตท่ ัง้ 3 แบบ ทีก่ ล่าวมากน้พี บได้นอ้ ยกว่าโรคแทรกซอ้ นของกล้ามเนื้อ ตะครวิ (Muscle cramp) เปน็ การบาดเจ็บในการกฬี าที่เกดิ ข้นึ กับนกั กีฬาทไี่ ม่สมบูรณ์ สาเหตุ แยกได้เปน็ 4 พวก คือ 1. จากการขาดเลอื ดไปเลย้ี ง เช่น ใชถ้ งุ เทา้ ท่รี ัดมาก อากาศเยน็ จดั 2. การขาดเกลอื แรบ่ างอยา่ ง เชน่ เกลือโซเดยี ม แคลเซยี ม ซ่งึ เสียไปกบั การเสียเหงื่อ 3. จากการถูกกระแทก อาจทำ� ใหเ้ กิดปฏิกริ ิยาเกร็งตัวของกล้ามเนือ้ (เช่น การทำ� ลกู หนู) 4. การหดตัวอยา่ งรุนแรงของกล้ามเน้ือ (สว่ นใหญ่มสี าเหตุ จากข้อ 1 หรอื ขอ้ 2 ประกอบ) การปฐมพยาบาล: ปกติแล้วจะคลายตัวเอง อาจจะพยายามให้กล้ามเนื้อมัดตรงกันข้ามหดตัว เพอ่ื ให้คลายเรว็ ขนึ้ หรอื โดยการดนั กลับ (ตัวอยา่ งท่ีน่อง-ดนั ปลายเทา้ เข้าหาตวั จนถงึ ระดบั 90 องศา) การนวดอาจไปกระตุ้นให้การเกรง็ ตวั นานขนึ้ การใช้น้ำ� ร้อนประคบอาจเรง่ ใหห้ ายเรว็ ขน้ึ และไม่เกิดผล แทรกซ้อนมากภายหลงั 83

คู่มือผู้ฝกึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล เอน็ กล้ามเน้ือ (Tendon) การบาดเจบ็ ทเ่ี กดิ ขึน้ มกั เป็นชนดิ 1. เอน็ ฉีกขาดบางส่วน หรือฉกี ขาดหมด 2. เอน็ และปลอกเอ็นอักเสบบวม เอน็ ฉกี ขาด สาเหตเุ กดิ จากการยดื ตวั ของเอน็ มากเกนิ ไปจนทำ� ใหฉ้ กี ขาด บางทเี่ กดิ จากแรงกระทำ� โดยตรง ตวั อยา่ ง เอ็นกล้ามเนื้อทฉ่ี กี ขาดบ่อยๆ คอื เอ็นร้อยหวาย เอน็ ท่ีบรเิ วณหวั ไหล่ เปน็ ตน้ การปฐมพยาบาล ทำ� เชน่ เดยี วกบั กลา้ มเนอื้ ฉกี แตก่ ารรกั ษาการฉกี ขาดหมดจะตอ้ งผา่ ตดั ซอ่ มแซม เอ็นและปลอกเอน็ อักเสบบวม เกดิ จากการใช้งานมากเกนิ หรือนานเกนิ ควร มกั จะมีอาการปวด บวมกดเจ็บ ทีพ่ บบอ่ ยๆ คือ เอ็นหวั ไหล่ด้านหน้า เอ็นข้อศอกและ เอน็ นิ้วมือ เป็นตน้ ข้อต่อและเอ็นยดึ ข้อต่อ (Joint and ligament) กายวภิ าคของขอ้ ตอ่ ประกอบไปด้วยกระดูก สองชนิ้ ขน้ึ ไป กระดกู อ่อนผิวข้อ ปลอกหุ้มข้อ เอน็ ยึดขอ้ ตอ่ ส�ำหรบั ข้อพิเศษคอื ขอ้ เข่าจะมกี ระดกู อ่อน หมอนรองข้อ (Meniscus) แลว้ เอ็นไขว้หน้า-หลงั (Cruciate ligament) 84

คมู่ ือผูฝ้ กึ สอนกฬี าวอลเลยบ์ อล การบาดเจ็บขอ้ ต่อที่พบบอ่ ย คือ ขอ้ เท้าแพลง เคล็ด เกดิ จากการมแี รงภายนอกกระท�ำโดยตรง และโดยอ้อม การเกดิ ขอ้ แพลงมี 3 ระดับความรนุ แรงคอื ระดับท่ี 1 เอน็ ยดึ ขอ้ ยึด ระดบั ท่ีท่ี 2 เอน็ ยดึ ข้อฉีกขาดบางส่วน ระดบั ท่ี 3 ขอ้ เคลอื่ น (Subluxation) และขอ้ หลดุ (Dislocation) เรอื่ งจากเอน็ ยดึ ขอ้ ฉกี ขาดมาก การปฐมพยาบาลและการรักษาการบาดเจ็บท่ีเอ็นยึดข้อ คือ ใช้ความเย็นประคบทันทีภายใน 48 ช่ัวโมง ตรงึ ข้อไวน้ ิ่งด้วยอปุ กรณต์ อ่ ไปนี้ ถ้าระดับท1ี่ เป็นเพยี งผ้ายืดพนั ให้ขอ้ นง่ิ ไว้ 1 สัปดาห์ก็เพียง พอ ถา้ ระดบั ท2ี่ อาจตอ้ งเพมิ่ การพจิ ารณาปดิ ดว้ ยพลาสเตอรช์ นดิ เหนยี วตดิ ตรงึ ขอ้ รว่ มกบั ผา้ ยดื พนั อกี ช้นั หน่งึ หรอื ใสเ่ ผอื กประมาณ 10-14 วนั แตถ่ ้าเปน็ ระดบั ที่ 3 อาจจะต้องใส่เผือกไว้ 3-6 สปั ดาหเ์ ปน็ อยา่ งน้อยหรอื าจตอ้ งพิจารณาใหก้ ารรักษาด้วยการผ่าตดั สำ� หรบั การบาดเจบ็ บรเิ วณขอ้ ตอ่ จากกฬี า พอบอ่ ยทสี่ ดุ ในคลนิ กิ บาดเจบ็ การกฬี าคอื บาดเจบ็ ของ ข้อเข่า ได้แก่การเคล็ด แพลง ของเอ็นยึดข้อ การฉีกขาดของกระดูอ่อนหมอนรองข้อ (Meniscus) การฉีกขาดของเอน็ ไขวห้ น้า (Anterior Cruciate ligament) ซึ่งการบาดเจ็บของข้อเข่าเปน็ เร่ืองท่ีค่อน ขา้ งยุงยากซบั ซอ้ น ควรปฐมพยาบาลกอ่ นแล้งจงึ ไปใหแ้ พทย์ตรวจภายหลัง การบาดเจบ็ ขอ้ ทพี่ บรองลงมาคอื ขา้ เทา้ พลกิ แพลง เคลด็ เกดิ กบั เอน็ ยดึ ขอ้ ดา้ นนอกความรนุ แรง ก็อาศยั หลกั เกณฑเ์ ก่ียวกับระดับต่างๆ ซ่ึงไดก้ ล่าวไว้แลว้ ขา้ งต้น ในการบาดเจบ็ ทขี่ อ้ ตอ่ และเอน็ ยดึ ขอ้ ถา้ ใหก้ ารรกั ษาไมด่ อี าจมโี รคแทรกซอ้ นทพ่ี บในภายหลงั คอื 1. ข้อติดเพราะพงั ผดื เกิดขึ้นภายหลงั การหาย (stiffness) 2. เอน็ ยึดข้อฉกี ขาดหมด ไม่รักษากอ่ ใหเ้ กดิ ข้อหลวม ไม่ม่ันคง (Instability) 3. ทิ้งไว้นานๆ จะเกิดโรคข้อเสอื่ มสภาพเหมือนกบั ทเี่ ป็นในผู้สงู อายุตามมา 85

คมู่ อื ผ้ฝู กึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล กระดูก (Bones) อันตรายต่อกระดูกในเดก็ คือ อันตรายต่อศนู ย์กระดกู (Epiphyseal plate) หรือแผ่นกระดกู ออ่ นสรา้ งกระดกู จะพบในกีฬาทเ่ี ดก็ เลน่ กันมาก คือ ยิมนาสติก เปน็ ต้น จะพบเปน็ สว่ นมากบริเวณท่ีเอน็ เกาะและตรงบรเิ วณรบั น�ำ้ หนักอยู่เสมอๆ เช่น สน้ เท้า กลางเทา้ หัวเข่า ข้อศอก ดา้ นใน สาเหตเุ กดิ จากการมแี รงกดดนั และเอน็ ถกู กระชากทลี ะนอ้ ยและบอ่ ยๆ ตอ่ ศนู ยก์ ระดกู จนทำ� ให้ ศนู ยก์ ระดูกขาดเลอ่ื นออกมาบางส่วนและตายเป็นหยอ่ มๆ ได้ (Osteochondrosis) อันตรายต่อศูนย์กระดูกชนิดเฉียบพลันทันทีเป็นพวกอุบัติเหตุมีแรงภายนอกมากระทบบริเวณ ศนู ยก์ ระดกู โดยตรงจนเกดิ การหกั และเคลอ่ื นได้ (Epiphyseal fracture and separation) เชน่ หกลม้ เอามือค้�ำพน้ื เมื่อตกจากทสี่ ูง เปน็ ต้น ส่วนในผ้ใู หญ่อันตรายต่อกระดูกมผี ิวกระดูกอกั เสบ (Periostitis) มกั จะเกิดตรงตำ� แหนง่ ทีม่ ีเอ็น กลา้ มเนอื้ ยดึ เกาะและมกี ารถกู กระชากอยเู่ ปน็ ประจำ� พบบอ่ ยๆ เชน่ กระดกู สนั หนา้ แขง็ (Shin splint) กระดกู หกั ในนักกฬี าท่ัวไป พบมี 2 แบบ คอื 86

คู่มอื ผ้ฝู กึ สอนกีฬาวอลเลย์บอล 1. กระดกู หกั จากความลา้ (Stress fracture) สาเหตุเกดิ จากมแี รงเครียดกดดนั เปน็ ประจ�ำท่ี กระดูกในขณะเล่นกีฬาสะลมกันเรื่อยๆ จนถึงจุดหนึ่งแล้วเกิดรอยร้าวขึ้นมา พบบ่อยๆ ท่ีกระดูกหลัง เท้า ชิ้นท่ี 2, 3 กระดูกหน้าแขง็ ชนิ้ เล็กสว่ นล่าง (Fibula) กระดกู หน้าแข็งช้นิ โตสว่ นบน (Tibia) เป็นตน้ กระดูกหักแบบน้ีนักกีฬามาตรวจคร้ังแรกอาจไม่พบอะไรผิดปกติ แต่ต�ำแหน่งท่ีเป็นพอจะบอกได้ ถา้ สงสยั แพทยจ์ ะสงั่ ใหไ้ ปตรวจและเอกซเรย์ หลงั จากบาดเจบ็ สองสปั ดาหก์ จ็ ะเหน็ การเปลย่ี นแปลงทาง แผน่ ฟลิ ม์ X-ray ได้ 2. กระดูกหักจากเล่นกีฬา มักจะไมแ่ ตกเป็นเส่ยี งๆ เหมอื นในอุบตั เิ หตจุ ากการจราจรแตม่ กั หัก แบบธรรมดา กระดูกมคี วามเจบ็ ปวดรุนแรงมาก อวัยวะโดยรอบช้ำ� มาก ขยบั เขย้อื นส่วนน้นั ไมไ่ ดเ้ ลย ถ้าสงสยั ใหร้ บี ดามสว่ นนน้ั ดว้ ยแผน่ ไมห้ รอื แผน่ ของแขง็ เพอื่ ไมใ่ หข้ ยบั เขยอ้ื นกอ่ นแลว้ คอ่ ยนำ� สง่ โรงพยาบาลโดย การเคล่ือนย้ายต้องท�ำด้วยความระมัดระวัง ถ้ากระดูกท่ีหักแทงออกมานอกเนื้อห้ามด้ามกลับเข้าไป เพราะอาจทำ� ใหส้ ง่ิ สกปรก เชน่ ดิน หอน เศษหญ้า ตามเขา้ ไปดว้ ยทำ� ใหก้ ระดกู เป็นหนองแทรกซ้อน ตามมาภายหลังได้ การรักษากระดูกหนักมีหลายวิธีต้ังแต่การใส่เผือก ยึดตรึงภายใน การดึงถ่วง การใส่โครงยึด ภายนอกแตจ่ ะไมข่ อกลา่ วในท่ีน้ีเพราะเป็นเรือ่ งละเอยี ดเกนิ ไป ภาวะแทรกซ้อนของกระดูกหัก เช่น 1. กระดูกไมต่ ดิ กระดกู คดิ ผดิ รูป และกระดกู ติดช้า 2. โพรงกระดกู ติดเชอ้ื เป็นหนองแทรกซ้อน พบงา่ ยจากกระดกู หกั ชนิดทมี่ บี าดแผลทะลผุ วิ หนงั 3. กระดกู หกั ผา่ นศนู ยก์ ารเจรญิ เตบิ โตของกระดกู (Epiphysis) มผี ลตอ่ การเจรญิ เตบิ โตของความ ยาวและโครงรา่ งของกระดกู ในอนาคต เดก็ กอ็ าจจะพกิ ารผดิ รปู ได้ 87

คูม่ ือผู้ฝึกสอนกีฬาวอลเลย์บอล การบาดเจบ็ ทสี่ มอง (Head Injury) นบั เปน็ การบาดเจบ็ รา้ ยแรงทส่ี ดุ เปน็ สาเหตอุ บั ดบั หนงึ่ ของ การตายในการเลน่ กฬี า การถูกกระทบกระเทอื นทีส่ มองในขั้นน้อย อาจท�ำให้หมดสตไิ ป และฟ้นื ข้นึ มา เอง โดนไม่มีการเสียหายของเนื้อสมอง (Cerebray Concussion) ส่วนใหญเ่ ป็นการหมดสตไิ ปไม่เกิน 1 นาที เช่น นักมวยทโี่ ดนนอ็ ค ข้ันรนุ แรงขึน้ คอื มีการช�ำ้ ของเน้อื สมอง (Cerebral contusion) และที่ อาจเกดิ ทนั ทที ไ่ี ดร้ บั อบุ ตั เิ หตโุ ดยมกี ารหมดสตไิ ปเปน็ เวลานานหรอื ไปเกดิ ขนึ้ ในเวลาตอ่ มา ตามหลงั ทาง กีฬาเวชศาสตร์ นักกีฬาท่ีได้รับการกระทบกระเทือนท่ีสมองจนหมดสติแม้เพียงไม่กี่วินาทีก็ไม่ควรให้ เล่นต่อไปแต่จะต้องคอยสังเกตอาการไว้ว่าจะมีอาการอื่นตามมาหรือไม่ เช่น คล่ืนไส้อาเจียน หลงลืม กลา้ มเนอื้ แขนหรอื ขากระตกุ ฯลฯ ถา้ ไมม่ อี าการผดิ ปกตอิ าจใหล้ งฝกึ ซอ้ มไดใ้ นวนั ตอ่ ไป (ถา้ กฬี านน้ั ไมม่ ี การถกู กระทบกระแทกทศี่ รี ษะนอกจากโดยอบุ ตั เิ หต)ุ แตถ่ า้ มอี าการดงั กลา่ วเกดิ ขน้ึ จะตอ้ งนำ� ไปสง่ โรง พยาบาลในกรณีท่ีนักกีฬาหมดสติไปนานกว่า 1 นาที ถึงแม้จะฟื้นและรู้เร่ืองดีแล้วก็ควรน�ำไปส่งโรง พยาบาลเชน่ กัน การบาดเจบ็ ต่ออวยั วะในทรวงอกและช่องท้อง (Thoracic and Adominal Injuries) ใน กฬี าท่ัวไปเกดิ ขน้ึ บ่อย นอกจากจะมอี าการกระทบกระแทกอยา่ งรนุ แรง การฟกช้�ำบริเวณหน้าอก สว่ น ใหญ่จะเกิดเพียงภายนอก นอกเสียจากจะมีการหักของกระดูกซี่โครงแล้วปลายท่ีหักไปท่ิมแทงเยื่อหุ้ม ปอดหรอื เนอ้ื ปอด อาการจกุ แนน่ หลงั ถกู กระแทกบรเิ วณหนา้ อกหรอื ทอ้ ง สว่ นใหญเ่ กดิ ขน้ึ ชวั่ ระยะเวลา สั้นเมื่อหายจุกแน่นแล้ว ถ้าไม่มีความเจ็บปวดหลงเหลืออยู่ก็ไม่มีข้อห้ามที่จะฝึกซ้อมหรือแข่งขันต่อไป การกระทบกระแทกอยา่ งแรงทบี่ ริเวณท้อง อาจทำ� ให้อวัยวะภายใน เช่น ตับ ม้าม กระเพาะ อาหาร ล�ำไส้ ฯลฯ ชอกชำ้� แตก หรือฉกี ขาดได้ อาการส�ำคญั คอื ปวดท้องอย่างรุนแรง กระสับการส่าย เหงือ่ ออก หิวน�ำ้ หูอ้ือ ตาลาย จนช็อคไปในทสี่ ดุ บางรายอาจมีไขส้ งู อย่างรวดเร็วในรายทมี่ อี าการดงั กล่าว หรอื สงสยั วา่ จะมคี วามรนุ แรงเกดิ ขนึ้ จะตอ้ งสง่ ผปู้ ว่ ยใหแ้ พทยโ์ ดยเรว็ ทส่ี ดุ ระหวา่ งนนั้ หา้ มใหก้ นิ อาหาร หรือยาใดๆ กรเพาะอาหารจะแตกได้ง่าย ถ้าถูกกระแทกขณะมีอาหารอยู่เต็ม กระเพาะปสั สาวะกเ็ ชน่ กนั ถา้ มปี สั สาวะอยเู่ ตม็ โอกาสจะแตกจากการการะทบกระแทกจะมมี ากขนึ้ การมปี สั สาวะเปน็ เลอื ดหรอื สนี ำ�้ ลา้ งเนอื้ หลงั ถกู กระทบกระแทกบรเิ วณเหนอื เอวดา้ นหลงั แสดง ถึงการชอกช้ำ� หรือฉกี ขาดของเนือ้ ไต เป็นลม (Syncope) นักกีฬาที่แข็งแรงย่อมไม่เป็นลมได้ง่ายถ้าไม่เล่นหักโหมเกินกว่าที่เคยฝึก ซ้อม ในกฬี าที่ใช้ก�ำลงั สงู สุดในเวลาอนั สั้นนักกีฬาอาจเปน็ ลมเพราะใชก้ �ำลังมากเกนิ ไป อาการท่เี กดิ คอื 88

คู่มอื ผฝู้ กึ สอนกฬี าวอลเลยบ์ อล ใจส่ัน คลื่นไส้ ตวั เยน็ เหลื่อซมึ หายใจเร็วไม่สม�่ำเสมอ ในกฬี าออกก�ำลงั นานๆ ตดิ ตอ่ กนั นักกีฬาอาจ เปน็ ลมเพราะเสยี นำ้� และเกลอื แรม่ ากเกนิ ไปในกรณนี อี้ าการจะคลา้ ยกนั แตผ่ ปู้ ว่ ยจะตวั แหง้ และอาจมไี ขสงู การปฐมพยาบาลใหผ้ ปู้ ว่ ยนอนราบไมต่ อ้ งหนนุ ศรี ษะอาจจะชว่ ยยกเทา้ ใหส้ งู ขน้ึ คลายเสอ้ื ผา้ อยา่ ให้คนมุงมากเพ่ือให้ผู้ป่วยได้รับอากาศบริสุทธิ์ การพยายามนวดเฟ้นเขย่าศีรษะบังคับให้ลืมตา หรือ ประคองให้เดินท้ังๆ ที่ผู้ป่วยไม่สามารถท�ำได้ดังท่ีเราเคยเห็นกันในสนามนั้นไม่ช่วยอะไรผู้ป่วยเลย แต่ อาจเป็นอันตรายดว้ ยซ�ำ้ ในกรณที ่เี กิดจากการออกก�ำลงั กายนานๆ ผปู้ ่วยตัวแห้ง ไข้สูง ตอ้ งถอดเสือ้ ผ้า ออกอาจใชน้ �้ำเยน็ ประคบศรี ษะและเช็ดตามตวั ถ้าผปู้ ว่ ยกระหายน้�ำให้ดืม่ น้�ำผสมเกลอื แรท่ ีล่ ะน้อยอย่า ใหค้ รง้ั เดยี วมากๆ เพราะอาจทำ� ใหอ้ าเจยี น เมอ่ื ผปู้ ว่ ยหายจากอาการหนา้ มดื ใจสนั่ แลว้ จงึ ยอมใหล้ กุ ขน้ึ น่ังหรือเดินชา้ ๆ ได้ เปน็ ลมแดด (Heat Stroke) เกดิ จากการทรี่ า่ งกายไมส่ ามารถควบคมุ ความรอ้ นทเ่ี พม่ิ ขนึ้ ในทนั ที ทันใด ท้ังน้ีเพราะศูนย์ควบคุมอุณหภูมิ ซึ่งอยู่ในสมองไม่สามารถเพิ่มการท�ำงานเพื่อการระบายความ รอ้ นออกจากรา่ งกายไดป้ กติ ศนู ยค์ วบคมุ อณุ หภมู ทิ างกายจะทำ� หนา้ ทคี่ วบคมุ อณุ หภมู ภิ ายในรา่ งกายให้ อยทู่ ่ี 37 C L ศูนย์น้ีมีความไวต่ออุณหภูมิของเลือดท่ีไหลผ่านหากอุณหภูมิในเลือดสูงขึ้นศูนย์ควบคุม อณุ หภมู กิ ายจะสง่ สญั ญาณไปตามเสน้ ใยประสาททวั่ รา่ งกายทำ� ใหม้ กี ารขยายหลอดเลอื ดบรเิ วณผวิ หนงั เพอ่ื ใหค้ วามรอ้ นกระจายออกจากรา่ งกาย และมกี ารลดของขบวนการเมตะบอลสิ ม์ (Metabolic) ภายใน ร่างกายเพอ่ื มใิ ห้มีการผลิตความรอ้ นมากเกนิ ควร หากศนู ยค์ วบคมุ อณุ หภมู กิ ายไดร้ บั อนั ตรายเนอ่ื งจากความรอ้ นจนทำ� ใหไ้ มส่ ามารถทำ� งานไดต้ าม ปกติผลท่ีตามมาคอื ทำ� ใหเ้ กดิ เป็นลมแดดได้ ยิง่ มกี ารเสยี นำ้� (เหงื่อ) มากเทา่ ไรโอกาสทจ่ี ะเป็นลมแดด ยิ่งมีมากข้ึนเท่าน้ัน ถ้าเป็นการออกก�ำลังหนักและนาน ก็จะท�ำให้ความทนทานต่อการขาดน้�ำลดน้อย ลงการขาดน้�ำท�ำใหป้ รมิ าณเลอื ดท่ีหล่อเล้ยี งผิวหนงั และอวัยวะภายใน เช่น สมอง ตบั และกล้ามเน้อื ไม่ เพียงพอ ร่างกายจึงจ�ำเป็นต้องเลือกทางหน่ึงทางใด ซ่ึงตามธรรมชาติก็มักจะเลือกการส่งเลือดไปยัง อวัยวะภายในและกลา้ มเนอื้ เมอ่ื เปน็ เช่นน้ีปรมิ าณเลือดทหี่ ล่อเลีย้ งผิวหนงั จึงถกู ตดั ลงท�ำใหอ้ ณุ หภมู ิ ของรา่ งกายเพิ่มขน้ึ โดยไม่อาจควบคุมได้ อาการของลมแดดในขน้ั ตน้ คอื มคี วามกระหายนำ�้ มาก ตัวรอ้ น หายใจส้นั และถปี่ ากคอแหง้ ต่อ มา ตวั จะรอ้ นจัดขน้ึ ตาพรา่ การเคลอื่ นไหวและสติสมั ปชัญญะควบคมุ ไมไ่ ดแ้ ละอาจมกี ารคลนื่ ไสอ้ าเจยี น ดว้ ย เมอ่ื ถงึ ขนั้ นแี้ ลว้ หากยงั ฝนื ออกกำ� ลงั กายต่อไป การหล่งั เหงือ่ จะหยุดลง ผิวหนังแหง้ อุณหภูมิจะเพมิ่ ขึ้นอย่างควบคุมไม่ได้จนอวัยวะต่างๆ ไม่สามารถทำ� งานได้ตามปกติตอ่ ไป อาการทต่ี ามมาคือ หมดสติ 89

คมู่ ือผู้ฝึกสอนกีฬาวอลเลย์บอล ซ่งึ หากไม่ไดร้ บั การปฐมพยาบาลทันท่วงทอี าจเปน็ อันตรายถงึ ชีวติ ได้ ในขณะฝึกซ้อมหรือแข่งขันในอากาศร้อนจัดและมีความชื้นสูงโอกาสท่ีผู้เล่นกีฬาจะเป็นลมแดด จะมมี ากขน้ึ โดยเฉพาะเมอ่ื เปน็ การฝกึ หรอื แขง่ ขนั ทน่ี านเกนิ 1 ชว่ั โมงขน้ึ ไป และผเู้ ลน่ ไมไ่ ดร้ บั นำ้� ชดเชย เพยี งพอในทางปฏบิ ตั เิ มอื่ ผเู้ ลน่ สงั เกตตนเองวา่ มอี าการเรมิ่ ตน้ ของลมแดดใหห้ ยดุ พกั ทนั ทหี ากอยกู่ ลาง แดดต้องเข้าพักในที่ร่มใกล้ๆ ผ่อนคลายเสื้อผ้าออกหรือถอดออกเท่าที่จะท�ำได้ อาจใช้ผ้าชุบน้�ำเช็ด ตามตวั การดมื่ นำ�้ ในระยะนท้ี ำ� ไดโ้ ดยการจบิ ชา้ ๆ เปน็ ระยะๆ และทำ� ไดจ้ นความกระหายหมดไป ในวนั นนั้ หา้ มฝกึ ซอ้ มหรอื แขง่ ขันอกี แมจ้ ะรสู้ ึกสดช่ืนข้ึนแล้วกต็ าม ในกรณที พี่ บผเู้ ลน่ กฬี าเปน็ ลมแดดขนั้ รนุ แรง การปฐมพยาบาลโดยทนั ทเี ปน็ การชว่ ยชวี ติ สงิ่ ทจ่ี ะ ตอ้ งปฏบิ ตั คิ วบคมุ กนั ไป คอื การเพมิ่ การไหลเวยี นเลอื ดของสมองดว้ ยการใหน้ อนราบยกเทา้ สงู และการ ลดอุณหภูมริ ่างกายดว้ ยการนำ� เข้าท่ีรม่ ทีอ่ ากาศโปรง่ ผ่อนคลายเส้อื ผา้ หรือถอดออกใช้น้�ำเย็นชโลมตวั แลว้ เชด็ ออกตดิ ตอ่ กนั เมอื่ ผปู้ ว่ ยรสู้ กึ ตวั แลว้ จงึ เวน้ ระยะการเชด็ ตวั ใหห้ า่ งออกไปหากไมม่ อี าการคลนื่ ไส้ อาเจยี นอาจใหจ้ ิบน้ำ� ชา้ ๆ และให้ผูป้ ่วยนอนพกั ตอ่ ไปไม่น้อยกว่า 1 ชวั่ โมง ในกรณีท่ผี ปู้ ่วยยงั ไมฟ่ น้ื สติ แมไ้ ด้ใหน้ อนราบยกเท้าสูงและทำ� การลดอณุ หภมู ิกายด้วยวิธตี ่างๆ ดังกล่าวแลว้ นานกวา่ 5 นาที ใหร้ ีบ ส่งโรงพยาบาลโดยในระหวา่ งทางจะตอ้ งทำ� การปฐมพยาบาลตอ่ ไป การชดเชยเกลือแร่ทันทีในผู้ที่เป็นลมแดดเป็นดาบสองคมเพราะถ้าความเข้มข้นของเกลือแร่ใน นำ้� ทใี่ หด้ ม่ื มมี ากเกนิ กลบั จะเพม่ิ อาการเพราะในขณะนน้ั ความเขม้ ขน้ ของเกลอื แรใ่ นเลอื ดมมี ากอยแู่ ลว้ เนอ่ื งจากเหงอื่ ทเ่ี สยี ไปมคี วามเขม้ ขน้ ของเกลอื แรต่ ำ�่ กวา่ ในเลอื ด ในทางปฏบิ ตั คิ วรใหด้ ม่ื นำ้� ธรรมดากอ่ น จนความกระหายนำ�้ หมดไป แลว้ จงึ ใหด้ มื่ นำ้� ผสมเกลอื แรเ่ มอ่ื เกดิ ความกระหายขนึ้ ใหม่ (นำ้� ผลไมม้ เี กลอื แรโ่ ปแตสเซยี มสงู หากเตมิ เกลอื โซเดยี มหรอื เกลอื แกงอกี เลก็ นอ้ ยกจ็ ะไดเ้ กลอื แรส่ ำ� หรบั ชดเชยพอเพยี ง) เพลียแดด (Heat Exhaustion) เปน็ อาการทเ่ี กดิ จากรา่ งกายสญู เสยี น้�ำมากเกนิ แต่ไมถ่ งึ ขัน้ ลมแดดเพราะยังสามารถควบคุมสติสัมปชัญญะอยู่ได้ ผู้ที่เพลียแดดจะมีอาการเหน่ือยและอ่อนเพลีย มากและอาจเปน็ ตดิ ต่อกนั ไปหลายวันโดยท่ัวไปอาการเพลียแดดไม่ใชภ่ าวะฉุกเฉนิ แตฝ่ ืนออกก�ำลังตอ่ ไปอาจทำ� ให้มีอาการถงึ ข้นั เป็นลมแดดได้ การแก้อาการเพลยี แดด คอื การใหด้ ืม่ น้�ำมากๆ โดยเฉพาะนำ�้ ท่มี ีเกลือแร่ เช่น น้ำ� ผลไม้ตา่ งๆ การทนี่ กั กฬี าสว่ นมากสญู เสยี นำ้� มากในการออกกำ� ลงั หรอื แขง่ ขนั กฬี าแตม่ โี อกาสในการเปน็ เพลยี แดดนอ้ ย หรือแทบไมเ่ ป็นเลยเพราะ 1. รา่ งกายของนกั กฬี าสามารถทำ� งานไดโ้ ดยทม่ี รี ะดบั นำ้� ในรา่ งกายตำ�่ หวั ใจกแ็ ขง็ แรงและสบู ฉดี 90

คูม่ อื ผู้ฝกึ สอนกฬี าวอลเลยบ์ อล เลือดได้อย่างมีประสิทธิภาพกว่า หลอดเลือดต่างๆ ก็สามารถน�ำเลือดไปยังแหล่งที่ต้องการได้อย่างมี ประสทิ ธิภาพกว่าคนธรรมดา 2. จากประสบการณด์ า้ นการแขง่ ขนั หรอื การออกกำ� ลงั และความสมบรู ณข์ องรา่ งกายของนกั กฬี า ทำ� ใหร้ า่ งกายมคี วามพรอ้ มในการทจ่ี ะตอ้ งจดั หานำ�้ ทนแทนตลอดเวลาทงั้ กอ่ นระหวา่ งและภายหลงั การ แขง่ ขันหรอื ออกกำ� ลงั เพลียแดดเนื่องจากร่างกายรับเกลือมากเกินไป หากร่างกายขาดเกลือการกินเกลือจะช่วยให้ สามารถรักษาความสมดุลของเกลือในร่างกายได้ แต่ถ้าร่างกายมีเกลืออยู่ในระดับปกติหรือมีมากกว่า ปกติอยูแ่ ล้วการกินเกลอื เพิ่มเติมเขา้ ไปจะทำ� ให้มกี ารเสียน�ำ้ และโปแตสซยี มเพม่ิ ขน้ึ การมเี กลอื มากกวา่ ปกตอิ าจจะมอี นั ตรายกวา่ การทร่ี า่ งกายขาดเกลอื เสยี อกี ทง้ั นเี้ พราะการทเี่ ลอื ก มเี กลอื มากเกนิ ไปมกั เปน็ สาเหตสุ ำ� คญั ทที่ ำ� ใหม้ อี าการเปน็ ลมแดด ซงึ่ อาจทำ� ใหถ้ งึ ตายได้ ตามปกตติ อ่ ม รบั รสทล่ี น้ิ มหี นา้ ทช่ี ว่ ยปอ้ งกนั มใิ หร้ า่ งกายตอ้ งไดร้ บั เกลอื มากเกนิ ไปอยแู่ ลว้ เพราะหากรา่ งกายมเี กลอื อยู่มากเกินปกติ การกินอาหารเค็มๆ จะท�ำให้มีความรู้สึกไม่อร่อย แต่เน่ืองจากปัจจุบันนิยมการกิน เกลอื อดั เมด็ กนั มากขน้ึ จงึ เปน็ สาเหตทุ ท่ี ำ� ใหร้ ะบบปอ้ งกนั ของรา่ งกายทำ� งานไมไ่ ดผ้ ล อาการทจี่ ะสงั เกตไดว้ า่ รา่ งกายมเี กลอื มากเกนิ ปกติ คอื อณุ หภมู ใิ นรา่ งกายสงู มากกวา่ ปกติ กลา้ ม เนอ้ื อ่อนแอ บุคลิกเปล่ยี น นำ�้ หนักลดและหากน�ำเลือดไปตรวจกจ็ ะพบว่ามเี กลอื มากกวา่ ปกติ การปอ้ งกนั ทงี่ า่ ยๆ ไดแ้ กก่ ารชงั่ นำ�้ หนกั ตวั ประจำ� ทกุ วนั หากพบวา่ นำ้� หนกั ลดลง 1/2-1 กโิ ลกรมั แสดงว่ารา่ งกายไมส่ ามารถรักษาระดับน�ำ้ ในร่างกายไว้ได้ การดม่ื นำ�้ ผลไม้จะช่วยชดเชยการสญู เสยี น้�ำอนั เนื่องจากการออกก�ำลงั และเป็นการชว่ ยเพิ่มเตมิ โปแตสเซียมซง่ึ เซลลก์ ลา้ มเนือ้ ปล่อยออกและถูกขบั ออกทางกระแสเลือดไดอ้ กี ดว้ ย เพลยี แดดแบบอนื่ ๆ บางครงั้ การทรี่ า่ งกายมเี กลอื แรน่ อ้ ยเกนิ ไปกอ็ าจทำ� ใหม้ อี าการเพลยี แดดได้ เพราะเหตวุ า่ โดยทว่ั ไปการออกกำ� ลงั ในอากาศรอ้ นรา่ งกายตอ้ งสญู เสยี เกลอื แรไ่ ปกบั เหงอื่ ถา้ การชดเชย นำ�้ ทเี่ สยี ไปกบั เหงอ่ื มเี พยี งพอแตไ่ มไ่ ดร้ บั ชดเชยเกลอื แร่ จะเกดิ อาการขาดเกลอื แรซ่ ง่ึ มอี าการสำ� คญั คอื อ่อนเพลียมาก การประสานงานของกลมุ่ กลา้ มเนื้อไมเ่ ป็นไปตามปกตแิ ละอาจเกดิ อาการตะคริวข้ึนใน กลา้ มเนือ้ กลุ่มต่างๆ การปอ้ งกนั คอื ด่มื นำ�้ โดยเฉพาะนำ�้ ผลไม้เติมเกลือแกงเลก็ นอ้ ยมากๆ เพื่อชดเชยเกลอื แร่ทีส่ ญู เสียไปและกนิ อาหารใหม้ ีรสคอ่ ยขา้ งเคม็ กว่าปกติ การดม่ื แตน่ ำ�้ ไมม่ สี ว่ นผสมของเกลอื แรห่ รอื มอี ยนู่ อ้ ยเกนิ ไปในปรมิ าณมากและภายในเวลาจำ� กดั 91

คมู่ อื ผฝู้ กึ สอนกฬี าวอลเลย์บอล อาจท�ำให้เกิดการท่ีเรียกว่า “วอร์เตอร์ อินทอกซิกเกชั่น” ได้คือจะเวียนศีรษะและบางคราวมีอาการ ปวดร้าวบรเิ วณสมอง สาเหตเุ ปน็ เพราะโดยปกตคิ วามเขม้ ขน้ ของเกลอื แรต่ า่ งๆ ทงั้ ภายในและภายนอกของเซลลร์ า่ งกาย จะอย่ใู นภาวะสมดลุ กนั เมื่อมีการดม่ื น�้ำจำ� นวนมากเข้าไปโดยมสี ว่ นผสมของเกลือแร่น้อยความเข้มขน้ ของเกลอื แรภ่ ายนอกเซลลจ์ ะลดลงทนั ทขี ณะทภ่ี ายในเซลล์ ยงั มคี วามเขม้ ขน้ กวา่ เดมิ ความแตกตา่ งเชน่ น้ีจะท�ำให้ของเหลวซึมผ่านไปในเซลล์มากข้ึน ผลก็คือท�ำให้เซลล์สมองบวมเป่งมากกว่าปกติท�ำให้ มอี าการเวยี นศรี ษะและบางครัง้ จะรู้สึกปวดร้าวภายในสมองด้วย การปอ้ งกัน คือ ภายหลงั การออกกำ� ลังกายใหม่ ไมค่ วรดม่ื นำ�้ ในคราวเดยี วกนั เกนิ กวา่ 2 แก้ว เว้นแตจ่ ะกินอาหารบางอยา่ งดว้ ย เชน่ ผลไม้ หรืออาหารว่าง กายภาพบำ� บดั กบั การกฬี า การออกกำ� ลงั กาย การเลน่ กฬี า มปี ระโยชนต์ อ่ สขุ ภาพรา่ งกายทำ� ให้ รา่ งกายแขง็ แรงมบี คุ ลกิ ภาพดขี นึ้ และถา้ ไดท้ ำ� เปน็ กจิ วตั รประจำ� วนั จะทำ� ใหส้ ขุ ภาพจติ ดขี น้ึ อกี ดว้ ยบาง ครงั้ อาจจะกลา่ วไดว้ า่ ถา้ รา่ งกายแขง็ แรงแลว้ จะทำ� ใหป้ ราศจากโรคภยั ไขเ้ จบ็ มคี วามตา้ นทานโรคมากขนึ้ ตรงขา้ มกบั บคุ คลทข่ี าดการออกกำ� ลงั กายจะทำ� ใหร้ า่ งกายมภี มู ติ า้ นทานโรคตำ�่ มกั จะเจบ็ ไขไ้ ดป้ ว่ ยง่าย สุขภาพจติ ไมค่ อ่ ยจะแจม่ ใสนัก ดงั นน้ั ถา้ คนเราออกก�ำลงั กายอย่างสมำ่� เสมอจะมีประโยชนต์ ่อร่างกาย เปน็ อยา่ งมากแตก่ ารออกกำ� ลงั กายหรอื เลน่ กฬี าตอ้ งอยใู่ นความพอเหมาะพอดตี อ่ สขุ ภาพของบคุ คลนน้ั เช่น ไม่ออกก�ำลงั กายจนมากเกินไปหรอื นานเกนิ ไป ตลอดจนถงึ การเลอื กประเภทกีฬาทีเ่ หมาะสมต่อ รปู รา่ งของตนเองอันเปน็ การปอ้ งกันไม่ให้เกดิ การบาดเจบ็ ได้ การบาดเจบ็ จากการเลน่ กฬี า มสี าเหตหุ ลายประการ เชน่ ซอ้ มมากเกนิ ไป เลน่ มากเกนิ ไป สภาพ ร่างกายไมพ่ ร้อม คแู่ ข่งขนั ไม่ดี เกดิ อบุ ตั ิเหตรุ ะหว่างการแขง่ ขนั จะท�ำให้เกดิ การบาดเจบ็ ต่อสภาพของ รา่ งกายได้ การบาดเจ็บทั่วๆ ไปแบ่งออกเปน็ กลุ่มใหญ่ได้ดังนี้ การบาดเจบ็ ตอ่ เน้ือเยอ่ื ท่วั ๆ ไป เชน่ การถลอก ฟกช�้ำ อนั เปน็ ผลมาจากการล่ืนลม้ ถูกตดี ้วย อุปกรณ์แข่งขนั ถูกตีถกู ฟาดจากคตู่ อ่ สู้ การบาดเจ็บตอ่ กลา้ มเน้อื เช่น อาการตึงตวั การเหยยี ดตัวของกลา้ มเน้อื การฟกชำ้� การฉีกขาด ของกล้ามเนอ้ื การบาดเจ็บต่อเอ็นกล้ามเนื้อและเอ็นกระดูก เช่น การอักเสบของเอ็น การยืดตัวของเอ็นการ ฉีกขาดของเอน็ การบาดเจ็บตอ่ ข้อต่อ เชน่ ขอ้ เคล็ด ข้อเคลื่อน ขอ้ หลุด 92

คมู่ อื ผู้ฝึกสอนกีฬาวอลเลยบ์ อล การบาดเจบ็ ต่อกระดูก เชน่ ผวิ กระดกู อกั เสบ กระดูกร้าว กระดกู แตก และกระดูกหัก การบาดเจ็บที่เกิดข้นึ อาการจะมากหรือนอ้ ยขึ้นอยกู่ ับความรุนแรงและกลไกของการเคล่ือนไหว นนั้ อาการทีพ่ บไดโ้ ดยทว่ั ๆ ไปสว่ นใหญ่ จะมอี าการปวด กดเจ็บ บวม เขยี วช�ำ้ เสยี วบริเวณรอบๆ เช่น บรเิ วณขอ้ ต่อและใชอ้ วัยวะส่วนน้นั ๆ ไม่ได้เต็มท่ี จะเหน็ ได้วา่ การบาดเจ็บท่ีเกิดขึ้นนน้ั มีตัง้ แตเ่ จ็บเพยี ง เล็กน้อยอาการไม่มากจนถึงเป็นอาการท่ีเจ็บรุนแรง ต้องใช้ระยะเวลาในการรักษา การรักษาโดยทั่วๆ ไปรกั ษาตามอาการทบ่ี าดเจบ็ เชน่ ถา้ การบาดเจบ็ ทเ่ี กดิ ขนึ้ ไมม่ ากนกั ถา้ พกั สกั ระยะหนง่ึ ใหอ้ าการทเุ ลา ลงก็สามารถกลับไปเล่นกีฬาได้ตามเดิมแต่ในบางครั้งการบาดเจ็บท่ีเกิดข้ึนแม้จะเป็นเพียงเล็กน้อยแต่ ถา้ ไมร่ กั ษาหรอื รกั ษาไมถ่ กู ตอ้ งหรอื ละเลย รกั ษาบา้ งหยดุ บา้ งเหลา่ นี้ จะทำ� ใหอ้ าการของโรคดขี นึ้ เพยี ง เล็กน้อย แล้วกลับไปออกก�ำลังกายหรือเล่นกีฬาจะท�ำให้เกิดการบาดเจ็บซ�้ำอีกได้ง่ายอันเป็นผลท�ำให้ เกิดการบาดเจ็บเรอื้ รังได้ การรกั ษาทางกายภาพบำ� บดั ดงั ไดก้ ลา่ วมาแลว้ การรกั ษาการบาดเจบ็ นน้ั รกั ษาตามอาการทเ่ี กดิ ขึน้ เชน่ ถ้าปวด กล็ ดปวด บวมก็ลดบวม เคลอ่ื นไหวแล้วเจ็บกล็ ดการเคล่ือนไหวสว่ นของอวัยวะนน้ั ๆ เปน็ การใช้หลักของการปฐมพยาบาลเบื้องตน้ ทวั่ ๆ ไป ของการบาดเจ็บในช่วง 24 ช่ัวโมง ถึง 72 ชัว่ โมง แรก โดยใชห้ ลักICE และHEAT ดังจะได้กล่าวในรายละเอยี ดตอ่ ไป I = ICE ภายหลงั จากทไ่ี ดร้ บั บาดเจ็บทนั ทีจะมอี าการเจ็บปวดและชาในบรเิ วณนน้ั ๆ ตอ่ จากนนั้ จะเร่ิมมีอาการบวมถ้าเป็นบริเวณเย่ือหุ้มข้อหรือลึกถึงข้อต่อก็จะสง่ ผลใหบ้ วมมากขน้ึ อนั เปน็ ผลมาจาก การฉกี ขาดของเสน้ เลอื ดฝอยและและเยอ่ื หมุ้ ขอ้ ถา้ ใชค้ วามเยน็ ไม่วา่ จะเปน็ นำ้� เยน็ นำ้� แข็งทบุ เป็นกอ้ น เล็กๆ (หอ่ ด้วยผา้ ขนหนชู ัน้ หน่ึงกอ่ นแล้วประคบบรเิ วณท่บี าดเจ็บ) ถงุ เยลล่เี ย็น สเปรยเ์ ยน็ ไมว่ า่ จะเปน็ ส่วนผสมของเอททิลคลอไรด์ หรือไดโคโรฟลอู อไรด์ ใชพ้ ่นใหห้ ่างจากส่วนท่ีบาดเจบ็ ประมาณ 1 ฟตุ ถา้ ให้ไดผ้ ลดีท่ีสุดตอ้ งใช้ระบบความเยน็ และแรงดนั มารว่ มกันท�ำใหล้ ดอาการปวดได้ดขี ึ้น เชน่ ระบบแรง ดนั ของนำ�้ และความดนั ความเยน็ เหลา่ น้ี จะทำ� ใหเ้ สน้ เลอื ดฝอยทข่ี ยายตวั หรอื ฉกี ขาดเกดิ การหดตวั และ แข็งตัว ท�ำให้เลือดหยุดไหลได้เร็วขึ้น การใช้ความเย็นบ่อยๆ คร้ัง จะท�ำให้อาการปวดลดลงได้อย่าง รวดเรว็ C = COMPRESSION การบาดเจบ็ บางครง้ั ถา้ เปน็ รนุ แรงมากมอี าการกดเจบ็ ขยบั หรอื เคลอ่ื นไหว ลำ� บากจ�ำเป็นต้องยดึ สว่ นทบ่ี าดเจ็บนนั้ ไว้สกั ระยะหนง่ึ เพ่อื กันไมใ่ หเ้ คล่อื นไหวมากโดยเฉพาะในส่วนที่ เปน็ ขอ้ ตอ่ อปุ กรณท์ น่ี ำ� มาใชม้ ที งั้ ผา้ ยดึ เทปเหนยี ว ผา้ ยดึ แบบเหนยี ว บางครงั้ อาจใชร้ ว่ มกนั กบั อปุ กรณ์ บังคบั อ่ืนๆ เชน่ เครือ่ งพยงุ ข้อมือ ขอ้ นิ้ว ระยะเวลายดื อย่างน้อย 1 อาทติ ย์ หรือนานกวา่ น้นั ในกรณีที่ 93