เศรษฐกิจพอเพียง ม ปลาย

หนังสือเรยี นสาระทักษะการดําเนนิ ชีวิต รายวชิ าเศรษฐกจิ พอเพยี ง (ทช31001) ระดบั มธั ยมศึกษาตอนปลาย (ฉบับปรับปรุง 2554) หลกั สูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาขั้นพ้นื ฐาน พทุ ธศักราช 2551 หา มจําหนาย หนงั สอื เรยี นเลม นี้ จดั พมิ พด ว ยเงินงบประมาณแผนดินเพ่ือการศกึ ษาตลอดชวี ติ สําหรบั ประชาชน ลิขสิทธเ์ิ ปนของ สาํ นกั งาน กศน. สํานักงานปลัดกระทรวงศึกษาธกิ าร สาํ นักงานสงเสรมิ การศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั สาํ นกั งานปลดั กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงศึกษาธิการ

2 | ห น า หนงั สือเรียนสาระทกั ษะการดาํ เนินชีวิต รายวิชา เศรษฐกิจพอเพียง (ทช31001) ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย ฉบบั ปรบั ปรุง 2554 ลขิ สิทธ์เิ ปนของ สาํ นักงาน กศน. สํานักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการ เอกสารทางวิชาการลําดับที่ 20/2555



4 | ห น า สารบญั หนา คํานาํ คาํ แนะนาํ ในการใชห นังสือเรยี น โครงสรา งรายวิชาเศรษฐกิจพอเพียง บทท่ี 1 ความพอเพยี ง .............................................................................................................. 1 บทที่ 2 ชุมชนพอเพยี ง .............................................................................................................. 7 บทท่ี 3 การแกปญหาชุมชน .................................................................................................... 21 บทที่ 4 สถานการณของประเทศไทยและ สถานการณโ ลกกับความพอเพียง............................................................................... 28 บทท่ี 5 การประกอบอาชีพตามหลักเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อการสรางรายได อยางมั่นคง ม่ังคั่ง และยั่งยนื ………………………………………………………………………41 บรรณานกุ รม ................................................................................................................ ภาคผนวก ................................................................................................................ คณะผจู ดั ทํา ................................................................................................................

คาํ แนะนําในการใชห นงั สอื เรยี น หนังสือเรียนสาระทักษะการดําเนินชีวิต รายวิชาเศรษฐกิจพอเพียง ทช31001 ระดับมัธยมศึกษา ตอนปลาย เปนหนงั สอื เรยี นทจ่ี ดั ทําขึ้น สาํ หรับผเู รยี นท่ีเปนนักศึกษานอกระบบ ในการศึกษาหนงั สอื เรยี นสาระ ผูเ รยี นควรปฏิบัติดงั น้ี 1. ศึกษาโครงสรา งรายวิชาใหเ ขาใจในหัวขอ และสาระทักษะการดําเนินชีวิต รายวิชาเศรษฐกิจ พอเพยี ง สาระสําคัญ ผลการเรยี นรูทค่ี าดหวงั และขอบขา ยเนอ้ื หาของรายวิชานน้ั ๆ โดยละเอยี ด 2. ศึกษารายละเอียดเน้ือหาของแตล ะบทอยางละเอียด และทํากิจกรรมตามที่กําหนด และทํา กิจกรรมตามกําหนด แลวตรวจสอบกับแนวตอบกิจกรรมตามที่กําหนดถาผูเ รียนตอบผิดควรกลับไป ศึกษาและทําความเขา ใจในเนอ้ื หานนั้ ใหมใ หเ ขา ใจ กอนทจ่ี ะศึกษาเรอ่ื งตอๆ ไป 3. ปฏิบัติกิจกรรมทา ยเรื่องของแตละเรื่อง เพื่อเปนการสรุปความรู ความเขา ใจของเนื้อหาใน เรอ่ื งนน้ั ๆ อกี คร้ัง และการปฏบิ ัติกจิ กรรมของแตล ะเนอ้ื หา แตละเร่อื ง ผูเรียนสามารถนําไปตรวจสอบกับ ครูและเพอ่ื นๆ ที่รวมเรยี นในรายวิชาและระดบั เดยี วกนั ได หนงั สอื เรยี นเลมน้มี ี 4 บท บทที่ 1 ความพอเพยี ง บทที่ 2 ชุมชนพอเพยี ง บทท่ี 3 การแกปญหาชุมชน บทที่ 4 สถานการณของประเทศไทยและสถานการณโลกกับความพอเพียง บทท่ี 5 การประกอบอาชีพตามหลักเศรษฐกิจพอเพียงเพื่อการสรางรายได อยางมั่นคง ม่ังคงั่ และยงั่ ยนื

6 | ห น า โครงสรางรายวชิ าเศรษฐกิจพอเพยี ง ระดับมธั ยมศึกษาตอนปลาย ทช31001 สาระสําคญั เศรษฐกิจพอเพยี ง เปน ปรัชญาที่พระบาทสมเด็จพระเจา อยูห ัว ทรงพระราชดํารัสชี้แนะแนวทาง การดํารงอยูและการปฏิบัติตนของประชาชนในทุกระดับใหดําเนินชีวิตไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะ การพฒั นาเศรษฐกิจเพอ่ื ใหกาวทนั ตอ โลกยคุ โลกาภวิ ัตน ความพอเพียง หมายถึง ความพอประมาณ ความ มีเหตผุ ล รวมถงึ ความจาํ เปนท่ีจะตอ งมีระบบภูมคิ ุม กนั ในตัวที่ดีพอสมควรตอ ผลกระทบใดๆ อันเกิดจาก การเปลี่ยนแปลงท้ังภายนอกและภายใน ทั้งนี้จะตองอาศัยความรอบรู ความรอบคอบและความ ระมัดระวังอยางยิ่งในการนําวิชาการตางๆ มาใชในการวางแผนและดําเนินการทุกขั้นตอน และขณะ เดยี วกนั จะตอ งเสริมสรางพื้นฐานจติ ใจของคนในชาตใิ หม ีสาํ นกึ ในคณุ ธรรม ความซอื่ สตั ยสุจริตและใหม ี ความรอบรูท่ีเหมาะสมดําเนินชีวิตดวยความอดทน ความเพียร มีสติปญ ญาและความรอบคอบ เพ่ือให สมดลุ และพรอมตอการรองรบั การเปลย่ี นแปลงอยางรวดเรว็ และกวางขวาง ท้ังดานวัตถุ สังคม ส่ิงแวดลอม และวัฒนธรรมจากโลกภายนอกได พรอมทัง้ สามารถนําแนวคิดตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ไปใชประกอบอาชีพไดอยางเหมาะสม ผลการเรยี นรูท่คี าดหวัง 1. อธบิ ายแนวคิด หลกั การ ความหมาย ความสําคญั ของปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพยี งได 2. บอกแนวทางในการนาํ ปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพยี งไปประยุกตใชในการดาํ เนนิ ชีวติ 3. เหน็ คณุ คาและปฏบิ ตั ติ ามหลักเศรษฐกิจพอเพยี ง 4. ปฏบิ ตั ิตนเปนแบบอยา งในการดาํ เนนิ ชีวิตตามหลกั ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี งในชุมชน 5. เผยแพรหลักปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพียงใหชุมชนเหน็ คณุ คาแลวนาํ ไปปฏิบัตใิ นการดําเนิน ชวี ิต 6. มีสว นรว มในชุมชนในการปฏิบัติตนตามหลกั ปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง 7. สามารถนําแนวคิดตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงไปใชประกอบอาชีพได

ขอบขายเนอ้ื หา บทท่ี 1 ความพอเพยี ง บทที่ 2 ชุมชนพอเพยี ง บทท่ี 3 การแกป ญ หาชุมชน บทที่ 4 สถานการณของประเทศไทยและสถานการณโลกกับความพอเพียง บทท่ี 5 การประกอบอาชีพตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี งเพ่ือการสรา งรายได อยางมั่นคง มั่งค่งั และย่งั ยนื



ห น า | 1 บทท่ี 1 ความพอเพยี ง สาระสําคญั เศรษฐกิจพอเพียงเปนปรัชญาที่ยึดหลักทางสายกลาง ที่ชี้แนวทางดํารงอยูแ ละปฏิบัติของ ประชาชนในทกุ ระดบั ตัง้ แตค รอบครัวไปจนถึงระดับรัฐ ทั้งในการพัฒนาและบริหารประเทศ ใหดําเนิน ไปในทางสายกลางมีความพอเพียง และมีความพรอ มที่จะจัดการตอ ผลกระทบจากการเปล่ียนแปลงทั้ง ภายนอกและภายใน ซ่ึงจะตองอาศัยความรู ความรอบคอบ และระมัดระวัง ในการวางแผน และดําเนินการ ทกุ ข้ันตอน เศรษฐกิจพอเพยี งไมใชเพื่อการประหยัด แตเปนการดําเนินชีวิตอยางสมดุลและยัง่ ยืน เพื่อให สามารถอยูไดแ มใ นยุคโลกาภิวัตนท ่มี ีการแขงขันสูง ผลการเรยี นรูท ี่คาดหวัง ผเู รยี นสามารถอธบิ ายแนวคดิ หลกั การ ความหมาย ความสาํ คญั ของปรญั ญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง ขอบขายเนอ้ื หา เรอ่ื งที่ 1 ความเปน มา ความหมาย หลกั แนวคดิ เรื่องท่ี 2 ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี งกับการจัดการความรู

2 | ห น า เร่อื งที่ 1 ความเปน มา ความหมาย หลกั แนวคดิ ความเปนมา พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวภูมิพลอดุลยเดชไดพ ัฒนาหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อที่จะใหพ สกนิกรชาวไทยไดเ ขาถึงทางสายกลางของชีวิตและเพ่ือคงไวซ ่ึงทฤษฎีของการพัฒนาท่ี ยั่งยืน ทฤษฎีน้ีเปนพื้นฐานของการดํารงชีวิตซ่ึงอยูระหวาง สังคมระดับทอ งถิ่นและตลาดระดับสากล จดุ เดน ของแนวปรัชญาน้คี อื แนวทางทส่ี มดลุ โดยชาติสามารถทันสมัย และกา วสูค วามเปนสากลได โดย ปราศจากการตอตา นกระแสโลกาภิวัฒน ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง มีความสําคัญในชวงป พ.ศ. 2540 เม่ือป ท่ีประเทศไทยตอ งการรักษาความมัน่ คงและเสถียรภาพเพ่ือท่ีจะยืนหยัดในการพึ่งตนเองและพัฒนา นโยบายที่สําคัญเพ่ือการฟน ฟูเศรษฐกิจ ของประเทศโดยการสรา งแนวคิดเศรษฐกิจท่ีพึ่งตนเองได ซึ่ง คนไทยจะสามารถเลีย้ งชีพโดยอยูบนพืน้ ฐานของความพอเพียงพระบาทสมเด็จพระเจา อยูหัวมีพระราช ดําริวา “มันไมไดม ีความจําเปนท่ีเราจะกลายเปนประเทศอุตสาหกรรมใหม (NIC)” พระองคไ ดท รง อธิบายวา ความพอเพียงและการพึ่งตนเอง คือ ทางสายกลางท่ีจะปอ งกันการเปล่ียนแปลงความไมม ัน่ คง ของประเทศได เศรษฐกิจพอเพียงเปนปรัชญาทีช่ ี้แนวทางการดํารงอยูและปฏิบัติตน ทีพ่ ระบาทสมเด็จพระ ปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชมีพระราชดํารัสแกพสกนิกรชาวไทยมาตั้งแตป พ.ศ. 2517 มีใจความวา “...การพัฒนาประเทศจําเปนตองทําตามลําดับขั้น ตองสรางพืน้ ฐาน คือ ความพอมี พอกิน พอใช ของ ประชาชนสวนใหญเปนเบือ้ งตนกอนโดยใชวิธีการและใชอุปกรณที่ประหยัด แตถูกตองตามหลักวิชา เมือ่ ไดพืน้ ฐานมัน่ คงพรอมพอควร และปฏิบัติไดแลว จึงคอยสรางคอยเสริมความเจริญและฐานะ เศรษฐกิจขัน้ ทีส่ ูงขึน้ โดยลําดับตอไป...” และนับจากนั้นเปนตนมาพระองคไดทรงเนนย้าํ ถึงแนวทางการ พัฒนาหลักแนวคิดพึง่ ตนเองเพื่อใหเกิดความพอมี พอกิน พอใชของคนสวนใหญ โดยใชหลักความ พอประมาณ การคํานึงถึงความมีเหตุผล การสรางภูมิคุม กันในตัวที่ดี ตลอดจนทรงเตือนสติปวงชนชาว ไทยไมใหประมาท มีความตระหนักถึงการพัฒนาอยางเปนขั้นเปนตอนทีถ่ ูกตองตามหลักวิชา และการมี คุณธรรมเปนกรอบในการปฏิบัติและการดํารงชีวิต ในป พ.ศ. 2540 ประเทศไทยประสบกับภาวะวิกฤติเศรษฐกิจ นับวาเปนบทเรียนของการพัฒนาที่ ไมสมดุลและไมมีเสถียรภาพ ซึ่งสงผลกระทบตอความเปนอยูข องประชาชนสวนใหญ สวนหนึง่ เปนผล มาจากการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมทีไ่ มไดคํานึงถึงระดับความเหมาะสมกับศักยภาพของประเทศ หรือ ความพรอมของคนและระบบและอีกสวนหนึ่งนัน้ การหวังพึง่ พิงจากตางประเทศมากเกินไปทั้งในดาน

ห น า | 3 ความรู เงินลงทุน หรือตลาด โดยไมไดเตรียมสรางพื้นฐานภายในประเทศใหมีความมั่นคงและเขมแข็ง หรือสรางภูมิคุม กันทีด่ ีเพือ่ ใหสามารถพรอมรับความเสีย่ งจากความผกผันเปลีย่ นแปลงของปจจัยภายใน และภายนอก บทเรียนจากการพัฒนาทีผ่ านมานัน้ ทําใหประชาชนคนไทยทุกระดับในทุกภาคสวนของ สังคม ทั้งภาครัฐ เอกชน ประชาสังคม นักวิชาการ หันกลับมาทบทวนแนวทางการพัฒนาและการดําเนิน ชีวิตของคนในชาติ แลวมุง ใหความสําคัญกับพระราชดําริของพระบามสมเด็จพระเจาอยูห ัวในเรื่องการ พฒั นาและการดาํ เนนิ ชวี ติ แนวทางเศรษฐกิจพอเพียง และศึกษาคนควาพัฒนาความรู ความเขาใจเกีย่ วกับ แนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงทั้งในเชิงกรอบแนวคิดทางทฤษฎีและใชเปนแนวในการนําไปประยุกตใชใน ชีวติ ประจาํ วันมากขนึ้ สํานักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติไดเชิญผูทรงคุณวุฒิจาก หนวยงานตางๆ มารวมกันพิจารณา กลัน่ กรอง พระราชดํารัสของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูห ัวทีไ่ ดพระ ราชทายแกปวงชนชาวไทยในโอกาสตางๆ ที่เกี่ยวของกับเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงแลวสรุปเปนนิยาม ความหมายปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง และไดอัญเชิญเปนปรัชญานําทางในการจัดทําแผนพัฒนา เศรษฐกิจ และสังคมแหงชาติ ฉบับที่ 9 (พ.ศ. 2545 - 2549) และฉบับที่ 10 (พ.ศ. 2550 - 2554) เพื่อ สงเสริมใหประชาชนทุกระดับและทุกภาคสวนของสังคมมีความเขาใจในหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ พอเพียงและนําไปเปนพืน้ ฐานและแนวทางในการดําเนินชีวิตอันจะนําไปสูก ารพัฒนาทีส่ มดุลและยัง่ ยืน ประชาชนมีความเปนอยูรมเย็นเปนสุข สังคมมีความเขมแข็ง และประเทศชาติมีความมั่นคง ความหมาย ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง เปนปรัชญาทีเ่ ปนแนวคิด หลักการ และแนวทางปฏิบัติตนของแต ละบุคคลและองคกรทุกระดับตั้งแตระดับครอบครัว ระดับชุมชน และระดับประเทศทั้งในการพัฒนาและ บริหารประเทศใหดําเนินไปในทางสายกลาง โดยคํานึงถึงความพอประมาณกับศักยภาพตนเองและ สภาวะแวดลอม ความมีเหตุผลและการมีภูมิคุม กันทีด่ ีในตัวเองโดยใชความรูอยางถูกหลักวิชาการดวย ความรอบคอบและระมัดระวังควบคูไปกับการมีคุณธรรม ไมเบียดเบียนกัน แบงปน ชวยเหลือซึ่งกันและ กันและรวมมือปรองดองกันในสังคม ซึ่งนําไปสูค วามสามัคคี การพัฒนาทีส่ มดุลและยั่งยืนพรอมรับตอ การเปลี่ยนแปลงภายใตกระแสโลกาภิวตั นได

4 | ห น า หลักแนวคิด การพัฒนาตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง คือ การพัฒนาทีต่ ั้งอยูบ นพื้นฐานทางสายกลางและความ ไมประมาท โดยคํานึงถึงความพอประมาณ ความมเี หตผุ ล การสรา งภูมิคุมกันในตวั ท่ดี ีตลอดจนใชความรู ความรอบคอบ และคุณธรรมประกอบการวางแผน การตัดสินใจและการกระทํา ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมีหลักการพิจารณา 5 สว น ดงั น้ี 1. กรอบแนวคิด เปนปรัชญาที่ชีแ้ นะแนวทางการดํารงชีวิตและการปฏิบัติตนในทางที่ควรจะ เปน โดยมพี น้ื ฐานจากวถิ ชี วี ิตด้งั เดิมของสังคมไทยทน่ี ําประยกุ ตใชไ ดตลอดเวลา และเปนการมองโลกเชิง ระบบทีม่ ีการเปลีย่ นแปลงอยูต ลอดเวลา มุง เนนการรอดพนจากภัยและวิกฤติเพือ่ ความมัน่ คงและความ ยั่งยืนของการพัฒนา 2. คุณลกั ษณะ เศรษฐกิจพอเพียงสามารถนํามาประยุกตใชกับการปฏิบัติตนไดในทุกระดับโดย เนนการปฏิบัติบนทางสายกลางและการพัฒนาอยางเปนขั้นตอน 3. คํานิยามความพอเพียง ประกอบดวย 3 คณุ ลกั ษณะ ดงั นี้ 3.1 ความพอประมาณ หมายถึง ความพอดีที่ไมนอยเกินไปและไมมากเกินไป โดยไม เบียดเบียนตนเองและผูอ ื่น การจะทําอะไรตองมีความพอดี พอเหมาะ พอควร ตอความจําเปน เหมาะสม กับฐานะของตนเอง สภาวะสังคมแวดลอม รวมทัว้ วัฒนธรรมในแตละทองถิ่น และไมนอยเกินไป จนกระท่งั ไมเพยี งพอท่ีจะดาํ เนินการได ซึง่ การตดั สนิ วาในระดับพอประมาณนั้นจะตองอาศัยความรอบรู ความรอบคอบในการวางแผนและตัดสินใจอยางมีคุณธรรมดวย เชน ไมเบียดเบียนตนเองและผูอ ืน่ ไม ทําใหสังคมเดือดรอน ไมทําลายธรรมชาติและสิ่งแวดลอม 3.2 ความมีเหตุผล หมายถึง การตัดสินใจเกีย่ วกับระดับความพอเพียงนัน้ จะตองเปนไปอยาง มีเหตุผล โดยพจิ ารณาจากเหตปุ จ จัยท่ีเกย่ี วขอ ง ตลอดจนคาํ นงึ ถึงผลที่คาดวาจะเกิดขึ้นจากการกระทํานัน้ อยางรอบคอบ ครบวงจรบนพื้นฐานของความถูกตอง ความเปนจริง ตามหลักวิชาการ หลักกฎหมาย หลัก ศีลธรรม จริยธรรม และวัฒนธรรมทีด่ ีงาม ทัง้ ในระยะยาว ทัง้ ตอตนเอง ผูอ ืน่ และสวนรวม การคิด พิจารณาแยกแยะใหเห็นความเชื่อมโยงของเหตุ ปจจัย ตางๆ อยางตอเนือ่ ง อยางเปนระบบจะทําใหบรรลุ เปาหมายไดอยางมีประสิทธิภาพ มีขอผิดพลาดนอย การทีจ่ ะวางแผนดําเนินการสิง่ ใดอยางสมเหตุสมผล ตองอาศัยความรอบรู ขยันหมัน่ เพียร อดทนทีจ่ ะจัดเก็บขอมูลอยางเปนระบบและแสวงหาความรูท ี่

ห น า | 5 ถูกตองอยางสม่าํ เสมอ มีความรอบคอบในความคิด พิจารณาตัดสินใจ โดยใชสติ ปญญา อยางเฉลียว ฉลาดในทางที่ถูกที่ควร 3.3 การมีภูมิคุมกันในตัวทีด่ ี หมายถึง การเตรียมตัวใหพรอมรับผลกระทบและการเปลี่ยน ดานตางๆ ที่จะเกิดทัง้ ในดานเศรษฐกิจสังคม สิ่งแวดลอม และวัฒนธรรม เพื่อใหสามารถปรับตัวและ รับมือไดทันที หรือกลาวไดวาการทีจ่ ะทําอะไรอยางไมเสีย่ งเกินไป ไมประมาท คิดถึงแนวโนมความ เปนไปไดของสถานการณตางๆ ทีอ่ าจจะเกิดขึน้ ได แลวเตรียมตนเอง เตรียมวิธีการทํางานรองรับกับการ เปลีย่ นแปลงตางๆ เพื่อใหการทํางานสามารถดําเนินเปนไปไดอยางราบรืน่ และนํามาซึง่ ผลประโยชนใน ระยะยาวและความสุขที่ยั่งยืน 4. เงื่อนไข การตัดสินและการดําเนินกิจกรรมตางๆ ใหอยูใ นระดับพอเพียง ตองอาศัยทัง้ ความรู และคุณธรรมเปนพื้นฐาน ดังนี้ 4.1 เงื่อนไขความรู ประกอบดวย ความรอบรูเ กีย่ วกับวิชาการตางๆ ทีเ่ กีย่ วของอยางรอบดาน ความรอบคอบทีจ่ ะนําความรูเ หลานัน้ มาพิจารณาใหเชื่อมโยงกันเพื่อประกอบการวางแผนและความ ระมัดระวงั ในขั้นปฏิบตั ิ 4.2 เงือ่ นไขคุณธรรม คุณธรรมทีจ่ ะตองเสริมสรางใหเปนพืน้ ฐานของคนในชาติ ประกอบดวย มีความตระหนักในคุณธรรม มีความซือ่ สัตยสุจริต มีความอดทน มีความเพียร รูผิดรูช อบ ใชสติปญญาในการดําเนินชีวิตอยางถูกตองและเหมาะสม ไมโลภและไมตระหนี่ รูส ึกแบงปนและ รบั ผดิ ชอบในการอยรู วมกบั ผอู ่นื ในสงั คม 5. แนวทางการปฏิบัติ/ผลทีค่ าดวาจะไดรับจากการทนําปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไป ประยกุ ตใ ช คอื การพฒั นาทีส่ มดุลและยัง่ ยนื พรอมรับการเปลี่ยนแปลงในทกุ ดา นทัง้ ดานเศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดลอม ความรูและเทคโนโลยี

6 | ห น า สรุปปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง เง่อื นไข ความรู นํา ูส เงอื่ นไข คุณธรรม (รอบรู รอบคอบ ระมัดระวงั ) (ซ่อื สัตย สุจรติ ขยนั อดทน แบงปน) แผนภาพแสดงแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียง 3 หวง 2 เง่ือนไข ความสําคญั ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงมีความสําคัญตอการพัฒนาประเทศและพฒั นาคน ดงั น้ี 1. เศรษฐกิจพอเพียงเปนปรัชญาที่มีความสําคัญยิ่งสําหรับการขจัดความยากจน และการลดความ เสี่ยงทางเศรษฐกิจ 2. ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเปนพืน้ ฐานของการสรางพลังอํานาจของชุมชนและการพัฒนา ศักยภาพชุมชนใหเขมแข็งเพื่อเปนรากฐานของการพัฒนาประเทศ 3. เศรษฐกิจพอเพียงชวยยกระดับความรับผิดชอบตอสังคมของบริษัทดวยการสรางขอปฏิบัติใน การทําธุรกิจที่เนนผลกําไรระยะยาวในบริบทที่มีการแขงขัน 4. หลักการเศรษฐกิจพอเพียงมีความสําคัญเปนอยางยิง่ ตอการปรับปรุงมาตรฐานของ ธรรมาภิบาลในการบริหารงานภาครัฐ 5. ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงสามารถใชเปนแนวทางในการกําหนดนโยบายของชาติ เพื่อ สรางภมู ิคมุ กนั ตอ สถานการณท เ่ี ขา มากระทบโดยฉับพลนั เพ่ือปรบั ปรุงนโยบายตางๆ ใหเหมาะสมยิ่งข้ึน และเพื่อวางแผนยุทธศาสตรในการสงเสริมการเติบโตที่เสมอภาคและยั่งยืน 6. ในการปลูกฝงจิตสํานึกพอเพียงจําเปนตองมีการปรับเปลีย่ น คานิยม และความคิดของคน เพือ่ ใหเอือ้ ตอ การพฒั นาคน 7. ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงชวยใหมนุษยมีความพออยู พอกิน พอใช พึ่งตนเองได และมี ความสุขตามอัตภาพ

ห น า | 7 8. ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี งชว ยใหมนุษยอยูรวมกับผูอ่ืนตลอดจนเสรีภาพในสังคมไดอยาง สนั ติสขุ ไมเ บยี ดเบยี น ไมเอารัดเอาเปรียบ แบง ปน เออื้ เฟอ เผอื่ แผ มีจิตเมตตตาและจิตสาธารณะ 9. ปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพียงชว ยใหมนษุ ยอยรู วมกับธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอมไดอยางยั่งยืน โดยไมทาํ ลาย เห็นคณุ คา และมีจติ สาํ นึกในการอนุรกั ษทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดลอม 10. ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงชวยใหมนุษยอยูอ ยางมีรากเหงาทางวัฒนธรรม ประเพณี ประวัติศาสตร ภูมิปญญา คา นิยม และเอกลักษณข องแตละบุคคล/สังคม เรอ่ื งที่ 2 ปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพยี งกบั การจดั การความรู “ การพัฒนาประเทศจําเปนตอ งทําตามลําดับขั้น ตองสรา งพื้นฐาน คือ ความพอมีพอกิน พอใช ของประชาชนสว นใหญเ ปนเบือ้ งตน กอน โดยใชว ิธีการและใชอุปกรณท ่ีประหยัด แตถูกตองตามหลัก วิชาเมื่อไดพ ืน้ ฐานมั่นคงพรอมพอควรและปฏิบัติไดแลว จึงคอ ยสรางคอ ยเสริมความเจริญและฐานะ เศรษฐกิจขั้นที่สูงขึน้ โดยลําดับตอ ไป หากมุง แตจะทุมเทสรา งความเจริญ ยกเศรษฐกิจข้ึนใหร วดเร็วแต ประการเดยี ว โดยไมใ หแผนปฏิบัติการสัมพันธกับสภาวะของประเทศและของประชาชนโดยสอดคลอง ดว ย ก็จะเกดิ ความไมสมดลุ ในเรอ่ื งตา งๆ ขน้ึ ซ่งึ อาจกลายเปนความยุง ยากลม เหลวไดใ นทส่ี ดุ ” พระบรมราโชวาท ในพธิ ีพระราชทานปริญญาบตั รของ มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร ณ หอประชุมมหาวทิ ยาลัย เกษตรศาสตร วนั พฤหสั บดีที่ 18 กรกฎาคม พ.ศ. 2517 “คนอ่ืนจะวาอยา งไรก็ชางเขาจะวาเมืองไทยลา สมัย วา เมืองไทยเชย วาเมืองไทยไมม ีส่ิงใหมแ ต เราอยู อยางพอมีพอกิน และขอใหทุกคนมีความปรารถนาที่จะใหเ มืองไทยพออยูพ อกิน มีความสงบชวย กันรักษาสวนรว ม ใหอ ยูทีพอสมควร ขอย้ําพอควร พออยูพอกิน มีความสงบไมใ หค นอ่ืนมาแยง คุณสมบัตไิ ปจากเราได” พระราชกระแสรับสั่งในเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงแกผ ูเขาเฝา ถวายพระพรชัยมงคล เนื่องในวันเฉลิมพระ ชนมพรรษาแตพ ทุ ธศกั ราช 2517 “การจะเปนเสือน้ันมันไมส ําคัญ สําคัญอยูท ่ีเราพออยูพอกิน และมีเศรษฐกิจการเปนอยูแบบ พอมพี อกนิ แบบพอมพี อกนิ หมายความวา อุมชตู วั เองได ใหมีพอเพยี งกับตวั เอง ” พระราชําดํารัส “เศรษฐกิจแบบพอเพยี ง” พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช พระราชทาน เมือ่ วนั ที่ 4 ธนั วาคม พ.ศ. 2540 ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี งทีท่ รงปรับปรุงพระราชทานเปน ที่มาของนิยาม“3 หวง 2 เงื่อนไข” ท่ีคณะอนุกรรมการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง สํานักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคม

8 | ห น า แหงชาติ นํามาใชในการรณรงคเ ผยแพร ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ผา นชอ งทางตา งๆ อยูใ นปจจุบัน ซ่ึงประกอบดวยความ “พอประมาณ มีเหตุผล มีภูมคิ ุม กนั ” บนเงอ่ื นไข “ความรู และ คณุ ธรรม” อภชิ ยั พันธเสน ผูอ ํานวยการสถาบันการจัดการเพื่อชนบทและสังคม ไดจัดแนวคิดเศรษฐกิจพอ เพยี งวา เปน “ขอ เสนอในการดําเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจตามแนวทางของพุทธธรรมอยา งแทจ ริง” ท้ังนี้ เนอ่ื งจากในพระราชดาํ รัสหนง่ึ ไดใ หค ําอธิบายถึง เศรษฐกิจพอเพยี งวา “คือความพอประมาณ ซื่อตรง ไม โลภมาก และตองไมเบยี ดเบยี นผอู ่ืน” ระบบเศรษฐกิจพอเพียง มุง เนน ใหบุคคลสามารถประกอบอาชีพไดอยา งยัง่ ยืน และใชจายเงินที่ ไดมาอยางพอเพียงและประหยัด ตามกําลังของเงินของบุคคลน้ัน โดยปราศจากการกูห น้ียืมสิน และถา มี เงนิ เหลอื ก็แบง เกบ็ ออมไวบางสวน ชวยเหลือผูอ่ืนบางสวน และอาจจะใชจา ยมาเพื่อปจจัยเสริมอีกบางส วน (ปจจัยเสริมในที่น้ีเชน ทองเที่ยว ความบันเทิง เปนตน ) สาเหตุท่ีแนวทางการดํารงชีวิตอยางพอเพียง ไดถ ูกกลา วถึงอยา งกวา งขวางในขณะน้ีเพราะสภาพการดํารงชีวิตของสังคมทุนนิยมในปจ จุบันไดถ ูก ปลูกฝง สราง หรือกระตุน ใหเ กิดการใชจา ยอยา งเกินตัวในเรื่องที่ไมเ ก่ียวขอ งหรือเกินกวาปจจัยในการ ดํารงชีวิต เชน การบริโภคเกินตัว ความบันเทิงหลากหลายรูปแบบความสวยความงาม การแตง ตัวตาม แฟชั่น การพนันหรือเสี่ยงโชค เปน ตน จนทําใหไมมีเงินเพียงพอเพื่อตอบสนองความตองการเหลาน้ัน ส งผลใหเกิดการกูห น้ียืมสิน เกิดเปนวัฏจักรท่ีบุคคลหน่ึงไมสามารถหลุดออกมาได ถาไมเ ปลี่ยนแนวทาง ในการดํารงชวี ิต แมว า การอธิบาย ถึงคุณลักษณะและเงื่อนไขในปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง จะใชค ําวา ความรู อันเปน ที่ตกลงและเขา ใจกันท่ัวไป แตหากพิจารณาปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงท่ีไดทรงพระกรุณา ปรับปรุงแกไข และพระราชทานพระบรมราชานุญาต ใหน ําไปเผยแพรอยางละเอียดน้ัน กลับพบคําวา “ความรอบรู” ซึ่งกินความมากกวา คําวา “ความรู” คือนอกจากจะอาศัยความรูในเชงิ ลกึ เกีย่ วกบั งานท่ีจะทํา แลว ยังจําเปนตองมีความรูใ นเชิงกวา ง ไดแกค วามรูความเขา ใจในขอเท็จเกี่ยวกับสภาวะแวดลอม และ สถานการณท่ีเกี่ยวพันกับงานท่ีจะทําทัง้ หมด โดยเฉพาะที่พระองคท า นทรงเนน คือระบบชีวิตของคน ไทยอันไดแ กค วามเปนอยู ความตอ งการ วัฒนธรรม และความรูส ํานึกคิดโดยเบ็ดเสร็จ จึงจะทํางานให บรรลุเปาหมายได การนาํ องคป ระกอบดานความรูไปใชในปรัชญาเศรษฐกิจพอเพยี งไปประยุกตใ ชใ นทางธุรกิจ จึง มิไดจ ํากัดอยูเพียงความรู ท่ีเกี่ยวของกับมิติทางเศรษฐกิจ ท่ีคํานึงถึงความอยูรอด กําไร หรือการเจริญ เติบโตของกิจการแตเ พียงอยา งเดียว แตร วมถึงความรูท ่ีเกี่ยวขอ งกับมิติทางสังคม สิ่งแวดลอม และ วัฒนธรรมของคนในทองถิ่นน้ันๆ สอดคลองตามหลัก การไมติดตํารา เชน ไมควรนําเอาความรูจาก ภายนอก หรอื จากตา งประเทศ มาใชก บั ประเทศไทยโดยไมพ ิจารณาถึงความแตกตาง ในดา นตา งๆอยาง รอบคอบระมัดระวัง หรือไมควรผูกมัดกับวิชาการทฤษฎี และเทคโนโลยีท่ีไมเหมาะสมกับสภาพชีวิต และความเปน อยทู แ่ี ทจ รงิ ของคนไทยและสังคมไทย

ห น า | 9 ยิ่งไปกวา นั้น ความรู ทีป่ รากฏในปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ยังประกอบไปดวยความระลึก รู(สติ)กับ ความรูชัด (ปญญา) ซึ่งถือเปน องคป ระกอบสําคัญที่วิชาการหรือทฤษฎี ในตะวันตกที่เกี่ยวกับ การ”จัดการความรู ยังไมครอบคลุมถึง หรือยังไมพ ัฒนากา วหนาไปถึงขัน้ ดังกลา ว จึงไมมีแนวคิด หรือ เครื่องมือทางการบริหารจัดการความรูใ ดๆ ท่ีมีความละเอียดลึกซึ้งเทา กับท่ีปรากฏอยูใ นปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพยี งอกี แลว พิพัฒน ยอดพฤติการ ไดกลาวไวในบทความ เรื่องท่ีมักเขาใจผิดเกี่ยวกับเศรษฐกิจพอเพียง วา เศรษฐกิจพอเพียงมีรากฐานมาจากแนวคิดในการสรางความ “พอมี” (คือการผลิต) “พอกิน-พอใช” (การบริโภค)ใหเกิดขึน้ แกป ระชาชนสวนใหญของประเทศ เพราะถา ประชาชนสว นใหญของประเทศยัง ยากไรข ดั สน ยังมีชีวติ ความเปน อยอู ยางแรน แคน การพฒั นาประเทศก็ยังถอื วาไมป ระสบความสาํ เร็จ เศรษฐกิจพอเพียง สําหรับคนทุกกลุม มิใชแคเกษตรกร การสรา งความความ “พอกิน-พอใช” ในเศรษฐกิจพอเพียงนี้ มุง ไปท่ีประชาชนในทุกกลุม สาขาอาชีพท่ียังมีชีวิตแบบ “ไมพ อ กิน-ไมพ อใช” หรือยังไมพ อเพียง ซึ่งมิไดจ ํากัดอยูเพียงแคคนชนบท หรือเกษตรกร เปน แตเพียงวา ประชาชนสวนใหญของประเทศที่ยังยากจนน้ันมีอาชีพเกษตรกรมากกวา สาขาอาชีพอ่ืน ทําใหความ สําคัญลําดับแรกจึงมุง เขาสูภ าคเกษตรหรือชนบทที่แรน แคน จนมีรูปธรรมของการประยุกตปรัชญา เศรษฐกิจพอเพียงออกมาเปนเกษตรทฤษฎีใหม อันเปนที่ประจักในความสําเร็จของการยกระดับชีวิต ความเปน อยูของเกษตรกรให “พอมี” “พอกิน-พอใช” หรือสามารถพึ่งตนเองได ในหลายพ้ืนท่ีท่ัว ประเทศ  กจิ กรรมที่ 1 1. ใหผูเรียนบอกถึงความเปนมาของเศรษฐกิจพอเพียงโดยสังเชป 2. ใหผ เู รยี นเขยี นอธิบายความหมายของเศรษฐกิจพอเพยี ง 3. เศรษฐกิจพอเพยี งมหี ลกั แนวคิดอยางไร จงอธบิ าย 4. ใหผูเรียนบอกถึงความสําคัญของปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงวามีความสําคัญอยางไร

10 | ห น า บทท่ี 2 ชมุ ชนความพอเพยี ง สาระสาํ คัญ ชุมชนที่มีความสามารถในการบริหารจัดการชุมชนอยางมีประสิทธิภาพ เปนกําลังสําคัญในการ ขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง นักวิชาการหลายทานไดศึกษาและวิเคราะหเ รื่องการพัฒนาชุมชน เพื่อมุง สู การเปน ชุมชนที่พอเพียง รวมทั้งตัวอยางของชุมชนพอเพียงที่ประสบความสําเร็จ และตัวอยางของ ชุมชนพอเพียงดา นพลังงาน ผลการเรยี นรูทคี่ าดหวัง ผูเรียนสามารถบอกแนวทางในการนําปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไปประยุกตใชในชุมชน ขอบขา ยเนอื้ หา เรอ่ื งที่ 1 ความหมาย ความสําคัญการบริหารจัดการชุมชน เรอ่ื งที่ 2 การบริหารจัดการชุมชนตามหลักปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง

ห น า | 11 เรอื่ งที่ 1 ความหมาย ความสาํ คญั การบรหิ ารจดั การชมุ ชน ความหมายของชุมชน ชุมชน หมายถึงถิ่นฐานท่ีอยูข องกลุม คน ถิ่นฐานน้ีมีพื้นท่ีอา งอิงได และกลุม คนน้ีมีการอยูอ าศัยรว มกัน มีการทํากิจกรรม เรียนรู ติดตอ สือ่ สาร รว มมือและพึง่ พาอาศัยกัน มี วัฒนธรรมและภูมิปญญาประจําถ่ิน มีจิตวิญญาณ และความผูกพันอยูกับพื้นที่แหงน้ัน อยูภ ายใตก าร ปกครองเดยี วกนั โครงสรา งของชมุ ชน ประกอบดวย 3 สวนคอื 1. กลุมคน หมายถึง การที่คน 2 คนหรอื มากกวา นั้นเขามาตดิ ตอ เกีย่ วของกัน และมีปฏิสัมพันธต  อกนั ทางสังคมในชว่ั เวลาหนง่ึ ดว ย ความมุง หมายอยา งใดอยา งหนง่ึ รว มกนั 2. สถาบันทางสังคม เม่ือคนมาอยูร วมกนั เปน กลุม แลว และมีวิวัฒนาการไปถึงขัน้ ต้ังองคกรทาง สังคมแลว ก็จะมีการกําหนดแบบแผนของการปฏิบัติตอกันของสมาชิกในกลุม เพื่อสามารถดําเนินการ ตามภารกจิ 3. สถานภาพและบทบาทสถานภาพ หมายถึง ตําแหนงทางสังคมของคนในกลุมหรือสังคม บทบาท หมายถึง พฤตกิ รรมท่ีคนในสังคมตองทําตามสถานภาพในกลุม หรอื สังคม ชุมชนที่มีความสามารถในการบริหารจัดการชุมชนอยา งมีประสิทธิภาพ ตองมีองคประกอบ สําคัญหลายประการและสามารถพัฒนาหรือควบคุมองคประกอบเหลา นัน้ ได โดยมีนักวิชาการหลายท านท่ไี ดศ ึกษาและวิเคราะหองคป ระกอบการพฒั นาชุมชนไวตามแนวคดิ การพฒั นาชุมชน ดงั ตอ ไปน้ี สนทยา พลตรี (2533 : 65 – 68) ไดก ลา วถงึ การพฒั นาชุมชนวามีองคประกอบ 2 ประการ สรุปได ดงั น้ี 1. การเขา มีสวนรวมของประชาชนเอง เพือ่ ที่จะปรับปรุงระดับความเปน อยูใ หดีขึน้ โดยจะตอง พง่ึ ตนเองใหมากทสี่ ุดเทา ทจี่ ะเปน ได และควรเปน ความริเร่มิ ของชุมชนเองดวย 2. การจัดใหมีการบริการทางเทคนิคและบริการอ่ืนๆ ท่ีจะเรง เราใหเ กิดความคิดริเร่ิม การชวย ตนเอง 3. ชวยเหลอื กนั และกนั อนั เปนประโยชนมากท่ีสดุ คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแหง ชาติ (2539 : 1 – 2) ไดก ลาวถึงลักษณะการ พฒั นาคนและสง่ิ แวดลอ ม ซึ่งอาจถอื วาเปนองคก ารพฒั นาชุมชนดว ย สรปุ ไดด งั น้ี 1. การพฒั นาคนประกอบดวย 4 ดานดงั น้ี ดานจติ ใจ ดานรา งกาย

12 | ห น า ดานสตปิ ญ ญา ดานบคุ ลิกภาพ 2. การพฒั นาสภาพแวดลอมใหเออ้ื ตอการพฒั นา ประกอบดวย 4 ดานดงั น้ี ดานเศรษฐกิจ ดา นครอบครัวและชุมชน ดา นทรัพยากรและสง่ิ แวดลอ ม ดานการบริหารจดั การและการเมอื ง สุพัตรา สุภาพ (2536 : 124 – 126) ไดกลาวถึงปจ จัยท่ีมีอิทธิพลตอ การเปลีย่ นแปลงทางสังคม ซง่ึ เปน องคป ระกอบการพฒั นาชุมชน วามี 7 ประการดงั น้ี 1. สิ่งแวดลอมทางธรรมชาติ หากมีความสมบูรณจะสงผลใหชุมชนมีการพัฒนาไดรวดเร็วและ มั่นคง 2. การเปล่ียนแปลงดา นประชากร การเพ่ิมประชากรทีม่ ีคุณภาพสามารถทําใหเ กิดการพัฒนา ดา นเศรษฐกิจ สังคม และการเมอื งท่ที ันสมยั ขึ้น 3. การไดอ ยูโดดเด่ียวและติดตอเกี่ยวขอ ง ชุมชนใดที่มีการติดตอกันทําใหก ารพัฒนาเปนไปอยาง รวดเรว็ 4. โครงสรางของสังคมและวัฒนธรรม ชุมชนที่มีการเคารพผูอาวุโสจะมีการเปลีย่ นแปลงนอย คา นยิ มตางๆ ชว ยใหรูว า ชุมชนมีการเปลย่ี นแปลงเกดิ การพฒั นาขน้ึ มากนอ ยเพียงไร 5. ทัศนคติและคานิยม การมีคา นิยมดา นอาชีพ ดานบริโภค เปนสว นของการจัดการ พฒั นาในชุมชนน้นั ได 6. ความตอ งการรับรู การยอมรับสิ่งประดิษฐใหมๆ จะเปน เครือ่ งชี้ทิศทางและอัตราการ เปลย่ี นแปลงของชุมชน 7. พน้ื ฐานทางวฒั นธรรม ถา มีฐานทดี่ ีสง่ิ ใหมท ่จี ะเกิดขึ้นยอ มดีตามพน้ื ฐานเดมิ ดว ย พลายพล คุม ทรัพย (2533 : 44 – 47) ไดก ลาวถึงปจจัยที่สามารถใชใ นการพัฒนาชุมชน ซึ่งเปน องคประกอบการพฒั นาชุมชน วาประกอบดวย 3 ปจจยั ดงั น้ี 1. โครงสรา งทางสังคม ครอบครัวที่มีขนาดเล็กและมีโครงสรา งไมซับซอนจะสงผลใหชุมชน นนั้ พฒั นาไดดกี วาชุมชนทีม่ ีโครงสรางทางครอบครัวที่ซับซอน 2. โครงสรางทางชนชั้น ในชุมชนที่มีโครงสรางแบบเปด ที่สามารถเปลี่ยนแปลงฐานะทาง สังคมไดงาย ชุมชนนั้นจะเกดิ การพฒั นา 3. ความแตกตางทางเผาพันธุ เชื้อชาติ และศาสนา ความแตกตางหากเกิดขึน้ ในชุมชนใดยอมเป นอปุ สรรคตอการพฒั นา ตามลําดับความแตกตาง

ห น า | 13 ยุวัฒน วฒุ เิ มธี (2531 : 58 – 63) กลา วถึงปจจัยท่ีเกื้อกูลใหก ารพัฒนาชนบทบรรลุความสําเร็จ จํา เปนตอการพฒั นา วา ดวยองคป ระกอบ และสวนประกอบยอยขององคประกอบ ดงั น้ี 1. นโยบายระดับชาติ ฝา ยบริหารจะสามารถดําเนินการแผนพัฒนาไดต อ เนื่อง และมีเวลา พอที่จะเห็นความถูกตอ ง คุม คา มีแนวทางประสานประโยชนระหวา งรัฐและเอกชน และความรวมมือ ระหวา งประเทศจะตองเก้ือกลู ตอการพฒั นา 2. องคก ารบริหารการพัฒนาชนบท ที่มีองคก รกลางทําหนา ที่ประสานนโยบาย แผนงานและโครงการอยา งมีประสิทธิภาพและมีอํานาจเด็ดขาดในการลงทุนในหนว ยปฏิบัติตอง ดาํ เนนิ การตามนโยบาย แผนงาน และโครงการในแผนระดับชาติ และจัดงบประมาณการติดตามควบคุม ที่มปี ระสทิ ธภิ าพ 3. วทิ ยาการที่เหมาะสมและการจดั การบรกิ ารทส่ี มบรู ณ เลอื กพ้นื ทแี่ ละกลมุ เปาหมายท่ีสอดคลอง กบั ความเปน จรงิ และเลอื กวทิ ยาการทป่ี ระชาชนจะไดรบั ใหเหมาะสม 4. การสนับสนุนระดับทอ งถ่ิน ความรับผิดชอบของการสนับสนุนงานในทอ งถ่ินที่มี ประสทิ ธิภาพจะเกดิ การพฒั นาอยางแทจ รงิ ในระยะยาว 5. การควบคุมดแู ลและตดิ ตามผลการปฏิบตั ิงาน ควรเปน ไปตามแผนงานและโครงการทุกระดับ และครอบคลุมทกุ พืน้ ท่ี พรอ มท้งั ใหส ถาบันการศึกษาทอ งถน่ิ ตดิ ตามประเมนิ ผล อัชญา เคารพาพงศ (2541 : 82 – 83) กลา วถึงปจจัยสวนประกอบที่มีอิทธิพลตอการพัฒนา สรุป ไดดงั น้ี 1. ผนู าํ ไดแก ผูนาํ ทองถิ่น ทง้ั เปนทางการและไมเ ปนทางการในหมูบา น และจากองคก รภาครัฐ มีสวนใหช ุมชนพัฒนาในทางที่ดีขึน้ เปนประโยชน ชุมชนมีเจตคติท่ีดียอมรับสิ่งใหมแ ละสรางพลังตอสู เพอ่ื การเปลย่ี นแปลง 2. สังคม – วัฒนธรรม การไดร ับวัฒนธรรมจากสังคมเมืองมาปฏิบัติทําใหชุมชนเกิดการ เปลย่ี นแปลง 3. สิ่งแวดลอ ม การปรับปรุงสภาพแวดลอมภูมิศาสตรชุมชน สงผลใหท่ีดินอุดมสมบูรณ ราคาสนิ คาเกษตรดี ความเปนอยสู ะดวกสบายกวาเดมิ 4. ประวตั ิศาสตร เหตุการณสําคัญในอดีตมีผลตอการพัฒนาความสามัคคี รักพวกพอง ชว ยเหลือซ่ึง กนั และกนั ปรยี า พรหมจนั ทร (2542 : 25) ไดส รปุ องคประกอบที่เปนปจ จยั การพฒั นาชุมชนไดด งั น้ี 1. ดานเศรษฐกิจ ชุมชนทเ่ี ศรษฐกิจดีการพฒั นาชุมชนสามารถพฒั นาไดด ีดวย 2. ดา นสังคม วฒั นธรรม และสง่ิ แวดลอม เปนบริบทท่ปี รบั เปล่ยี นสภาพชุมชนไปตามปจ จยั 3. ดานการเมอื ง หมายรวมถงึ การเมอื งระดับชาติและชุมชนระดบั ทอ งถ่นิ

14 | ห น า 4. ดา นประวัติศาสตร โดยอาศัยประสบการณแ ละวิกฤตของชุมชนเปน ฐานและบทเรียนการ พัฒนาชมุ นุม นอกจากนี้ปรียา พรหมจันทร ยังไดจ ําแนกออกเปน องคประกอบที่เปน ปจ จัยการพัฒนาชุมชน ปจ จัยโดยตรง เชน คน ทุน ทรัพยากร การจัดการ เปน ตน และปจ จัยโดยออ ม เชน ภาวะเศรษฐกิจ สังคม การเมอื ง การปกครอง เปนตน ไพบูลย วัฒนศิริธรรม (2549) ไดกลาวถึงการสรางและพัฒนาคนรุน ใหมเพ่ือ พฒั นาชมุ ชนทอ งถิน่ มีปจ จยั สําคญั 4 ประการ ซึง่ ถอื เปนองคประกอบการพฒั นาชมุ ชน ดงั น้ ี 1. สังคมดี สิ่งแวดลอมดี มีโอกาสในอาชีพ และกิจกรรมที่หลากหลาย รวมไปถึงวิถีชีวิต ศิลป วฒั นธรรม ความอบอนุ ความสุข ความเจรญิ กา วหนาท่ีพึงคาดหวงั ในอนาคตดวย 2. ระบบการศึกษาของชาติ มีเปาหมายในการผลติ คนเพือ่ การพฒั นาชุมชนหรอื ทอ งถิน่ ใหเ ปน ท่ี พึงปรารถนาของทองถน่ิ เพียงไร 3. รฐั ธรรมนญู และนโยบายของรฐั ท่เี ออ้ื ตอ การพฒั นาชุมชนทองถิน่ ใหเ ปน ที่พึงปรารถนานา อยู บทบาทของชุมชน มีส่ิงสําคัญ 3 ประการ คือ ความรักและความดี การเรียนรูที่มากกวาความรู และการ จดั การกบั ปจจยั ชุมชนตา งๆ กิจกรรมท่ีชุมชนตอ งรับผดิ ชอบคือ จะตอ งมีการติดตามและการบริหารท่ีมี - ต้งั คณะกรรมการบริหาร - ประเมินสภาพของชุมชน - เตรยี มแผนการปฏบิ ัติ - หาทรัพยากรที่จาํ เปน - ทําใหแ นใ จวากิจกรรมของชุมชนท้ังหมด ประสิทธภิ าพสงู สุดสําหรบั การปฏบิ ตั ิงาน

ห น า | 15 แบบจาํ ลองชมุ ชนที่มกี ารบริหารจัดการท่ีดี แผนชมุ ชนท่ีมีพลงั

16 | ห น า กระบวนการชมุ ชน 1. วิเคราะหช ุมชน 2. การเรยี นรูและการตดั สนิ ใจของชุมชน 3. การวางแผนชุมชน 4. การดาํ เนนิ กจิ กรรมชุมชน 5. การประเมนิ ผลการดาํ เนนิ งานของชุมชน องคประกอบการขบั เคลอ่ื นชมุ ชน 1. โครงสรา งพื้นฐานทางสังคมของชุมชน 2. ความคิดพนื้ ฐานของประชาชน 3. บรรทัดฐานของชุมชน 4. วถิ ีประชาธิปไตย เรอ่ื งที่ 2 การบรหิ ารจดั การชมุ ชนตามหลกั ปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง ตัวอยางชมุ ชนพอเพยี งทปี่ ระสบความสําเร็จ กุดกะเสยี น วนั น้ีท่ยี ม้ิ ได เวลาติดขัดก็ไปกู. ..เขามาทําทุน พอหาได ขายไดก ็เอาไปฝาก...เขา” เขาในความหมาย ของคนในชุมชนกุดกะเสยี น คอื สถาบันการเงินชุมชนกุดกะเสยี นรว มใจ

ห น า | 17 ทา มกลางภาวะเศรษฐกิจเงินเฟอ พุง ดอกเบ้ียเพ่ิม ทั้งเงินกู เงินฝาก (ติดลบเม่ือเทียบกับเงินเฟอ) ทุกอยางอยูในชวงขาข้ึน(ราคา) จะมีท่ีลดลงคงเปนกําลังใจประชาชนโดยเฉพาะคนเมือง ยิ้มฝนๆ เผชิญ ชะตาในยุคขาว(แก)ยาก นํา้ มันแพงกนั ไป แตกตางจากคนในชุมชนบา นกุดกะเสียน ต.เขื่องใน อ.เขื่องใน จ.อุบลราชธานี หมูบา นรางวัล พระราชทาน “เศรษฐกิจพอเพียง อยูเย็นเปน สุข” สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี ซ่ึงมี นายสมาน ทวีศรี กํานันตําบลเขอ่ื งใน เปนผูนาํ สรางรอยย้มิ ใหคนในชุมชน จากหมูบา นที่มีอาชีพทํานาปล ะ 2 ครัง้ แตเนือ่ งจากสภาพพ้ืนที่เปนท่ีลุม มี นาํ้ ทว มถึง ทําใหม ีปญ หาน้ําทวมนา จึงตองหาปลาแลกขาว ตอมาประกอบอาชีพคา ขายสียอ มผา ทําใหม ี ปญหาหน้ีสินเพราะตองไปกนู ายทุนดอกเบย้ี สงู แตส ภาพในปจ จุบันของกุดกะเสียน ผูค นย้ิมแยม แจมใจ เนือ่ งจากเศรษฐกิจของหมูบานดีขึ้น มาก สืบเนือ่ งจากการริเร่ิมของผูน ําชุมชนที่เห็นปญ หาของหมูบ าน จึงไดส ง เสริมใหม ีการต้ัง

18 | ห น า กลุม ออมทรพั ยจนกระทัง่ พฒั นามาเปนธนาคารกุดกะเสียนรว มใจ โดยการปลอ ยสินเชือ่ ในอัตราดอกเบี้ย ตํ่าใหคนในชุมชนไปประกอบอาชีพ อาชีพหลักทํานา คา ขายเฟอรน ิเจอร เครือ่ งใชไฟฟา ชุดเครื่อง นอน ชดุ เคร่อื งครวั ฯลฯ ท้ังมีการรวมกลุมอาชีพ กลุมเล้ียงโค กลุม ทําน้ํายาลา งจาน นํ้ายาสระผมกลุมเพาะเห็ด กลุม เกษตรกรทํานา กลุม จกั สาน หนง่ึ ในชุมชนตวั อยา งทีก่ รมการพัฒนาชุมชน กระทรวงมหาดไทย คัดเลือกมาเปนตนแบบใน การสง เสริมการบริหารจัดการชุมชนใหเ ขมแข็งอยางยั่งยืน นายปรีชา บุตรศรี อธิบดีกรมการพัฒนาชุมชน กลา ววา ประเด็นยุทธศาสตรหน่ึงในการสงเสริมการบริหารการจัดการชุมชน คือ การเพ่ิมขีดความ สามารถผูน ําชุมชนเพือ่ ใหผูนําชุมชนเปน กําลังหลักในการบริหารจัดการชุมชนใหช ุมชนเขมแข็งและ พง่ึ ตนเองไดในที่สุด ยุทธศาสตรในการทํางานของกรมการพัฒนาชุมชน ทั้ง 5 ประเด็น ประกอบดวย การพัฒนาทุน ชุมชนการพฒั นาเศรษฐกิจชุมชนใหเ ขมแข็ง การเพ่มิ ขีดความสามารถผูนําชุมชนนําขับเคลื่อนแผนชุมชน และการสงเสริมการจัดการความรูชุมชน บนพื้นฐานปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ซ่ึงมีเปาหมายสรางผูน ํา ชุมชน ระดับแกนนําท่ัวประเทศจํานวน 691,110 คน ภายใน 4 ป ในป 2551ดําเนินการใน 217 หมูบา นท่ัว ประเทศ เพอ่ื ใหไ ดผ ูน ําชุมชน ท่ีมีภาวะผูน ํา มีคุณธรรม จริยธรรม องคค วามรู เปน กลุมแกนนําในการขับ เคลอ่ื นและผลกั ดันนโยบายของรฐั ในระดบั ชุมชน ใหมีทิศทางการพัฒนาชุมชน สอดคลอ งกับการพัฒนา ประเทศ “สิ่งท่ีทําใหหมูบ านไดรับการคัดเลือกมาจากการดําเนินการทั้ง 6 ดา น ประกอบดวย การลด รายจาย เพมิ่ รายได การเรียนรู อนุรักษ เอื้ออาทร และการประหยัด สิ่งที่คณะกรรมการมาดูแลวประทับใจ

ห น า | 19 ที่สุด คือ สถาบันการเงิน” นายสมานกลาว ซ่ึงไดนําปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาใชใ นการดําเนินการบริหาร ธนาคารชุมชน กุดกะเสียนรว มใจ การประหยัด อดออม ออมเพ่ือนําไปใชในการผลิต ไมนําไปใชฟุม เฟอย ใหก โู ดยถือหลกั ความพอประมาณ ถือหลกั มีเหตุมีผล และมีภูมิคุมกันในตัวที่ดี ภายใตเ งื่อนไขความรู คือ รอบรู รอบคอบ ระมัดระวัง และเงื่อนไขคุณธรรม ซื่อสัตย สุจริต ขยัน อดทนและแบง ปนปจ จุบันมี เงินทุนหมุนเวียนประมาณ 14 ลา นบาท สมาชิกสถาบันการเงินชุมชน ประกอบดวยหมูท ี่ 10,11,12 บา นกดุ กะเสยี น ตําบลเขอ่ื งใน ซ่ึงมสี มาชิก 246 ครวั เรอื น 285 คน มีจาํ นวนสมาชิกเงินฝาก 464 คน “สรางผลดีใหชุมชน ผูกู กูถ ูก คนฝากไดด อกเบี้ยสูง ตัง้ แตรอ ยละ 2 สูงสุดหากมีเงินฝาก 5 แสน บาทข้ึนไปดอกเบ้ียรอ ยละ 5 บาทไมหักภาษีดอกเบ้ียกูง ายกวา แตใหก ูเฉพาะคนในชุมชน เทาน้ัน สวนผฝู ากนอกชุมชน ก็ฝากไดด อกเบี้ยเทาคนในชุมชน แตกูไมไ ด ทําใหประชาชนประหยัดดอกเบี้ยเงิน กูได ชุมชน ก็พึงพอใจ เสียดอกเบี้ยนอ ยกวาและยังไดส วัสดิการกลับคืนสูช ุมชน “ นายสมาน ทวีศรี ประธานกรรมการสถาบันการเงินชุมชนกุดกะเสยี นรวมใจกลาว ในมุมมองของคนในชุมชน บา นกุดกะเสียนตา งบอกเปน เสียงเดียวกันวาที่มีวันน้ีไดเพราะ “ผูนําดี” เปน ผูน ําชุมชน ท่ีเขมแข็ง นอกจากการยอมรับของคนในชุมชน แลวยังมีรางวัลมากมายรับรอง อาทิ ผูใ หญบ านยอดเยี่ยมแหนบทองคําป 2523 กํานันยอดเยี่ยมแหนบทองคําป 2546 ประกาศเกียรติคุณ “คนดีศรีอุบล” ป 2550 และรางวัลผูนําชุมชน ดีเดน ระดับเขตป 2550 ในฐานะที่เปนแกนนําสรางรอยย้ิม ใหชุมชน ตัวอยา งของชมุ ชนพอเพยี งดานพลงั งาน ตลอด 3 ป (2549-2551) ของการเดินหนาโครงการจัดทําแผนพลังงานชุมชน 80 ชุมชน สนอง พระราชดําริ “เศรษฐกิจพอเพียง” ของสํานักนโยบายและยุทธศาสตร สํานักงานปลัดกระทรวงพลังงาน ดวยมองเห็นศักยภาพชุมชนในการจัดการดา นพลังงานท่ีชุมชนทําเองได ภายใตก ารบริหารจัดการ ทรัพยากรทอ งถ่ินทสี่ ามารถนํามาเปลย่ี นเปน พลังงานทดแทนใชในการดาํ เนนิ ชีวิตนนั้ ทําไดจรงิ “แผนพลังงานชุมชน” คือ สิ่งท่ีเกิดขึ้นกับทุกชุมชนท่ีเขา รว มในระยะเวลาท่ีตา งกันพรอ มกับ กลไกการทํางานรว มกัน ระหวา งภาคชุมชนและภาควิชาการ โดยเฉพาะเจา หนา ที่พลังงานจังหวัด หรือ สํานักงานพลังงานภูมิภาค ซึง่ เปน ตวั แทนกระทรวงพลังงานไปเผยแพรความรูสรา งความเขา ใจ “พลังงาน

20 | ห น า เรือ่ งใกลต ัว” และนําเสนอเทคโนโลยีพลังงานทางเลือก หรือพลังงานทดแทนหลากหลายประเภท ให ชาวบา นเลือกนําไปใชไดอยา งเหมาะสมกับความตองการ เพื่อประโยชนสูงสุดของการใชพ ลังงานอยาง คุมคา และไมทําลายสิง่ แวดลอมปรากฏการณท ่ีเกิดขึน้ ในชุมชนสว นใหญท ี่เขา รวม คือ การตอ ยอด หรือ นาํ เทคโนโลยีท่ีกระทรวงพลังงานนํามาใหน ้ัน นําไปประยุกตต อ เพื่อการใชงานท่ีสะดวก และสอดคลอง กับความตอ งการของแตล ะคน แตละชุมชนท่แี ตกตา งกัน การลองทํา ลองใช ใหเ ห็นผลกระจางชัดแลว จึง บอกตอ “สาธิตพรอมอธิบาย” จึงเปน พฤติกรรมท่ีเกิดขึน้ โดยอัตโนมัติของวิทยากรตัวคูณพลังงาน หรือ นักวางแผนพลังงานชุมชนที่ไมห วงแหนความรู เกิดเครือขา ยวิทยากรตัวคูณพลังงานขึ้นอยูใน ทุกกลุมคนของชุมชนไมวา จะเปน อันดับแรก คือ แกนนํา ตอ มาคือชาวบา นท่ีสนใจ และนําไปทําจริงจึง ขยายผลตอกับเพอ่ื นบานใกลเคยี งหรอื ในหมูญาตมิ ติ ร กับอกี กลุม คือ เยาวชนท่ีเปน พลังเสรมิ แตย ัง่ ยืน ภาพท่เี กิดข้นึ ในชุมชนท่ที ําตามแผนพลังงานชุมชนอยา งแข็งขัน คือ เกิดการเปลีย่ นแปลงวิถีชีวิต สรางวถิ พี ลังงานชุมชนท่ไี ปไดดีกับแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง จุดเดนของเทคโนโลยีพลังงานท่ีถูกนําไป ปรับใช ไมไดเกิดประโยชนเฉพาะตัวผูปฏิบัติ แตยังสรา งผลดีตอ ชุมชนคนรอบขา ง และสังคมประเทศ โดยรวมเมื่อเราสามารถสรางทางเลือกการใชพ ลังงานทดแทนขึ้นไดเอง และมีการจัดการอยางครบวงจร การจัดการพลังงานอยา งยัง่ ยืนจึงเกิดขึน้ ไดภ ายใตส องมือของทุกคนท่ีชวยกัน ไมต องหว่ันวิตกกับภาวะ ความไมแ นนอนของนาํ้ มนั ท่ตี อ งนาํ เขาจากตา งประเทศอกี ตอไป เม่ือยอมรับวาพลังงานเปนเร่ืองใกลตัวการจัดการพลังงานของชุมชนที่ชวยเสริมสรา งความ เขม แข็งชุมชนจงึ เกิดขนึ้ ในหลายดาน อาทิ 1. ดานเทคโนโลยีพลงั งานชุมชนเกิดผลชัดเจนในหลายตําบล ตัวอยางเชนชาว อบต.พลับพลาชัย จ.สุพรรณบุรี ส่ิงทีเ่ กิดคือความคึกคักของชุมชนกับการเลือกใชเทคโนโลยีประหยัดพลังงาน การทําถาน อัดแทงจากข้ีเถา แกลบดําของโรงไฟฟาชีวมวลในพื้นที่คลา ยกันกับ อบต.นาหมอบุญ จ.นครศรีธรรมราช ท่ี อบต.และบรรดาแกนนําพรอมใจกันผลักดันเต็มท่ี ทั้งคน เครือ่ งมือ และ งบประมาณ ทําใหยังคงใชพ ลังงานเทา เดมิ แตค า ใชจ ายดา นพลงั งานกลับลดลงเร่ือยๆ โดยมีเทคโนโลยีเพ่ือ การจดั การพลงั งานในแบบเฉพาะของคนนาหมอบญุ เปนเครื่องมือ

ห น า | 21 2. ดานการพัฒนาประชาธิปไตย (การมีสวนรว ม) ตัวอยางเชน อบต.ถ้ํารงค อ.บา นลาด จ.เพชรบุรี มีจุดเดนของการขยายผลแผนพลังงานชุมชน ผานกระบวนการจัดทําแผนพลังชุมชนทุกดาน เกดิ ขน้ึ จากการมีสว นรวมของชาวชุมชน ทมี่ ีกิจกรรมพลังงานแทรกอยูใ นวิถีชีวิตประจําวัน และวิถีอาชีพ ที่เห็นตรงกันวา ตอ งเปน ไปเพื่อการอนุรักษพลังงานดวย เชน กิจกรรมทองเท่ียวชุมชนท่ีใหใชจ ักรยาน แทนการใชร ถยนต 3. ดานการพัฒนาวิสาหกิจชุมชน (กลุมอาชีพดานพลังงาน) มี 7ชุมชนที่ไดรับการนําเสนอวา เกิด รูปธรรมจริง คือ อบต.หนองแซง อ.หันคา จ.ชัยนาท อบต.หนองโพรง อ.ศรีมหาโพธิ จ.ปราจีนบุรี อบต. ตาอ็อง อ.เมืองสุรินทร จ.สุรินทร อบต.กุดนํ้าใส อ.นํ้าพอง จ.ขอนแกน อบต.กอ เอ อ.เขื่องใน จ.อุบลราชธานี อบต.ทุง อ.ไชยา จ.สุราษฎรธ านี อบต.ทาขาม อ.หาดใหญ จ.สงขลา ในทกุ ชุมชนเกดิ อาชีพทม่ี าจากการตอ ยอดเทคโนโลยีพลังงานชุมชนออกมาเปน ผลิตภัณฑสินคา ชุมชน ทํารายไดเปน อาชีพเสริม จากผลพวงการบริหารจัดการพลังงานทดแทนในชุมชนไมวา จะเปน ถา นจากกิ่งไมท ี่เคยไรคา ถานผลไมเหลือท้ิงในบรรจุภัณฑเ กๆ ใชด ูดกล่ินในตูเ ย็น นํ้าสม ควันไมท ่ีใช ประโยชนไดส ารพดั ที่สําคัญหลายชุมชนเกิดกลุม อาชีพชางผลิตเตาเผาถาน เตาซูเปอรอ้ังโลป ระหยัดพลังงาน เตาชีวมวล ในแบบที่ถูกประยุกตใหเหมาะกับการใชของแตละพื้นท่ี จําหนายใหกับคนในตําบลและ นอกพน้ื ท่ี 4. ดา นการศกึ ษา (กจิ กรรมการเรยี นการสอนดานพลังงาน) ชุมชนสว นใหญมองภาพความยัง่ ยืน ดา นการจัดการพลังงานชุมชน โดยมุงเปา หมายไปที่การปลูกฝงเด็กและเยาวชน ในร้ัวโรงเรียนและใน ชุมชนเกิดความรู ความเขา ใจวาเรื่องพลังงานเปนอีกปจ จัยหน่ึงท่ีเก่ียวขอ งในชีวิตประจําวันของทุกคน และมีพลังงานหลายชนิดสามารถบริหารจัดการใหเ กิดความยั่งยืนไดจ ากทรัพยากรท่ีมีอยูใ นชุมชน สรางพฤติกรรมการใชพลังงานอยา งรูคณุ คา 5. ดานการทอ งเที่ยว (ศูนยก ารเรียนรูเ พื่อเปน ท่ีศึกษาดูงาน) มีตัวอยา ง 2 ชุมชนที่ทําเรื่องน้ีอยาง เขมขน คือ อบต.ดอนหญานาง อ.ภาชี จ.พระนครศรีอยุธยา เปนชุมชนท่ีเนน การเลือกนําเทคโนโลยี พลังงานไปใชใหส อดคลองกับความตอ งการท่ีหลากหลายของคนในชุมชน ซึ่งมีท้ังทํานา ทําสวน และคาขาย รวมท้ังเดินหนา สรา งจิตสํานึกผานการทํางานกับโรงเรียน และนักเรียนในพ้ืนทีห่ วัง

22 | ห น า การเรียนรูท ี่ซึมลึกวา พลังงาน คือ สวนหนึง่ ของชีวิตท่ีตอ งใสใจและจัดการ จึงเกิดแหลง เรียนรูจ ากการ ทาํ จรงิ กระจายอยูทว่ั ชุมชน 6. ดา นสุขภาวะและสิง่ แวดลอ ม ผลอีกดา นหน่ึงของการจัดการพลังงานชุมชนไปใชอยางมี เปาหมาย ดังตัวอยาง ต.คอรุม อ.พิชัย จ.อุตรดิตถ ที่มีสํานักงานพลังงานภูมิภาคท่ี 9 เขามาเสริมตอ แนวทางเศรษฐกิจพอเพียง ที่ชุมชนทําอยูเดิมอยา งเขมแข็งน้ันใหม ัน่ คงย่ิงขึ้น มีการอบรมทําปุยอินทรีย ซง่ึ การลดการใชส ารเคมีจะชวยใหส ุขภาพของคนในชุมชนและสิง่ แวดลอ มดีขึ้น มีจุดเผยแพร ศูนยเ รียนรู พลังงาน มกี ารอบรมการทําไบโอเซล อบรมเผาถาน เปน ตน 7. ดา นบัญชีพลังงานครัวเรือน การทําบัญชีคา ใชจายดานพลังงานถือเปน หัวใจ หรือจุดเร่ิมตน ของการไดมาซ่ึงขอมูลในการสรา งความรวมมือหาทางออกของการประหยัด ลดคาใชพ ลังงาน แทบทุก ชมุ ชนใชเ ปน เครื่องมอื รวมทงั้ อบต.บางโปรง อ.เมืองจ.สมุทรปราการ ท่ีสํานักงานพลังงานภูมิภาคท่ี 1 ได เขา ไปเช่ือมตอแนวทางการพัฒนาชุมชนในวิถีเศรษฐกิจพอเพียง ในแบบเฉพาะของสังคมก่ึงเมืองก่ึง อุตสาหกรรม ที่มีทรัพยากรท่ีจะแปลงมาเปน พลังงานทดแทนไดน ้ันมีนอย ชุมชนจึงเดินหนา ดว ยการสราง จิตสํานึกกับเครือ่ งมือ“บัญชีพลังงานครัวเรือน” ที่ไมตองลงทุน เพราะทุกคนทําไดด ว ยตัวเองและทําได ตลอดเวลา น่ีคือ การเปลีย่ นแปลงที่เกิดข้ึนจากการรูจ ักการบริหารจัดการและการใชพ ลังงานชุมชนอยางมี ประสิทธิภาพ เปน วิถีพลังงานชุมชนของคนพอเพียง ที่กําลังขยายผลออกไปอยา งกวางขวาง และเราทุก คนสามารถมีสว นรว มได และเร่ิมไดต ลอดเวลา เราสามารถชวยจัดการกับปญ หาพลังงานใหหมดไปได เม่ือเรารูจักพึ่งตนองและใชชีวิตดวยความพอประมาณ ความมีเหตุผล และมีภูมิคุม กัน อันเปน หลัก ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพยี งทีจ่ ะนําไปสกู ารจดั การพลังงานชุมชนอยา งย่งั ยืน

ห น า | 23 กจิ กรรมท่ี 2 จากขอความตอ ไปน้ี ใหผ ูเรยี น วเิ คราะหเ ขยี นสง อาจารยประจํากลุม และ นําเสนอเพ่ือ แลกเปล่ียน “การโฆษณาในจอทวี ี และวทิ ยปุ จ จุบัน ถายงั โฆษณากนั อยา งบาเลอื ดอยูอยา งน้ี จะไปสอนใหคน ไมซ ื้อไมจาย และใหบรโิ ภคตามความจาํ เปน ไดอ ยางไร ในเม่อื ปลอ ยใหมกี ารกระตนุ การบรโิ ภคแบบเอาเป นเอาตายอยูเชนน้ี ผคู นกค็ ดิ วา อะไรทต่ี วั เองตองการตองเอาใหไ ด ความตอ งการถกู ทาํ ใหกลายเปนความ จาํ เปนไปหมด” ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................

24 | ห น า บทท่ี 3 การแกปหาชุมชน สาระสําคญั การแกปญ หาชมุ ชนโดยใชปรชั ญาเศรษฐกิจพอเพียง โดยพ้ืนฐานก็คือการพ่ึงพาตนเอง เปนหลัก การ ทําอะไรเปนขั้นตอน รอบคอบ ระมัดระวัง พิจารณาถึงความพอดีพอเหมาะพอควร ความสมเหตุสมผล และการพรอ มรับความเปลีย่ นแปลง การสรางความสามัคคีใหเ กิดบนพืน้ ฐานของความสมดุล ในแตล ะ สัดสว นแตละระดับ ครอบคลุมทัง้ ดานจิตใจ สังคม เทคโนโลยีทรัพยากรธรรมชาติและ สง่ิ แวดลอมรวมถึงเศรษฐกิจ ผลการเรยี นรทู ่ีคาดหวัง 1. สํารวจและวิเคราะหป ญหาของชุมชนดานสังคม เศรษฐกิจ สิ่งแวดลอ มและวัฒนธรรม พื้นฐานของหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง 2. อธิบายแนวทางพัฒนาชุมชนดา นสังคม เศรษฐกิจ สิ่งแวดลอ มและวัฒนธรรมตามหลัก แนวคิดปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงได 3. เสนอแนวทางและมีสวนรว มในการแกป ญ หา หรือพัฒนาชุมชนดานสังคม เศรษฐกิจ สง่ิ แวดลอมและวฒั นธรรมโดยใชปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพยี ง 4. มีสวนรว มในการสง เสริม เผยแพร ขยายผลงานการปฏิบัติตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ของบุคคล ชุมชนที่ประสบผลสําเร็จ ขอบขายเน้ือหา เรอ่ื งท่ี 1 ปญ หาของชุมชน เรอ่ื งท่ี 2 การจดั ทําแผนชุมชน เรอ่ื งที่ 3 การประยุกตใชเศรษฐกิจพอเพยี ง เพอื่ แกไขปญ หาชุมชน

ห น า | 25 เรือ่ งที่ 1 ปญ หาชมุ ชน ในแตละชุมชนจะมีปญ หาที่แตกตา งกันออกไป ข้ึนอยูกับบริบทของชุมชน แตโ ดยทั่วไป เรา สามารถแบงปญหาของชุมชน ออกในดานตา งๆ ดงั น้ี 1. ปญ หาดานการศึกษา อาทิเชน จํานวนผูไ มร ูห นังสือ ระดับการศึกษาของประชาชนอัตรา การศึกษาในระดับตางๆ และแหลงเรยี นรูใ นชุมชน เปน ตน 2. ปญ หาดานสุขภาพอนามัย ไดแ ก ภาวะทุโภชนาการ คนพิการ โรคติดตอ โรคประจาํ ตวั อัตราการตายของทารกแรกเกิด สถานพยาบาลในชุมชน การรับบริการดานสาธารณสุข เป นตน 3. ปญ หาดานสังคม การเมือง การปกครอง ไดแก การเกิดอาชญากรรม แหลง อบายมุข ความขัดแยงทางการเมือง กิจกรรมทเ่ี กี่ยวของกบั การเลอื กต้ังในระดบั ตา งๆ 4. ปญหาดานสิ่งแวดลอม และทรัพยากรธรรมชาติไดแก ปญหามลภาวะตา งๆ การทําลายทรัพยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอม ของมูลฝอยกับธรรมชาติตา งๆ 5. ปญหาดานศาสนา ศลิ ปวฒั นธรรม ไดแ ก การสืบทอด อนรุ ักษแ ละการปฏิบัติศาสนกิจของ ประชาชน ทสี่ งผลถึง ความรัก และความสามัคคีของคนในชาติ เชน - ดานการศึกษา - สุขภาพอนามัย - ดา นสังคม/การเมืองการปกครอง - สง่ิ แวดลอม - ศาสนาวฒั นธรรม คณุ ธรรม ควรแยกปญ หาเปน ดานๆ มากวาการยกมาเปนอยา งๆ ใหผ ูเรียนจําแนกและ คนหาปญหาในชุมชนของตนเอง แนวทางการแกป ญ หาชมุ ชน เนน เรื่องปญหา เปน การเปลีย่ นแปลงที่เอาปญหามาเปนตัวต้ัง แลวหาแนวทางจัดการหรือแกป ญหานน้ั ๆ ชุมชนเปลย่ี นแปลงไปหรอื ไมอ ยางไร ดูทป่ี ญ หาวา มอี ยูแ ละแกไ ขไปอยา งไร เนน เรือ่ งอํานาจ เปนการเปลีย่ นแปลงที่มองตัวอํานาจเปนสําคัญชุมชนเปลีย่ นแปลงไปหรือไม อยา งไร ดูท่ีใครเปนคนจัดการ อํานาจในการเปลีย่ นแปลงอยูท่ีไหน ศักยภาพในการเปลีย่ นแปลงเพิ่มข้ึน หรอื ไม และสดุ ทา ยมกี ารเปล่ียนโครงสรางอํานาจหรอื ไม

26 | ห น า เนน การพัฒนา เปนการเปลีย่ นแปลงท่ีเนนที่พลังจากภายในชุมชน ดําเนินการเปลีย่ นแปลง ชุมชนโดยการตัดสินใจ การกระทําของคนในชุมชนเอง ไมไดไ ปเปลี่ยนท่ีคนอ่ืน หากเปน การเปล่ียนที่ ชุมชน และไมไ ดเ อาตัวปญหาเปน ตัวต้ัง แตเปน ความพยายามท่ีจัดสรางชุมชนท่ีพึ่งตนเอง และสามารถ ยืนอยไู ดด วยตนเอง เรือ่ งท่ี 2 การจัดทาํ แผนชมุ ชน การแกปญ หาชุมชนท่ีเปน รูปแบบและขัน้ ตอน นา จะใชการแกปญหาในรูปแบบชุมชนโดยชุมชน จะตอ งมีคณะทํางานทมี่ าจากหลายภาคสวน เขา มามีสว นรวมในการแกป ญหาของชุมชนดวยตนเอง โดย นําเอาปญหา และประการณของชุมขน มาวิเคราะห จัดลําดับและแนวทางการแกไข มารวมกัน พิจารณา ปญ หาในบางเรือ่ ง ชุมชนสามารถแกไ ขไดด วยตนเอง ปญ หาใหญๆ และซับซอ นอาจตองจัด ทําเปนโครงการ ประสานงาน หนวยงาน องคก ารภาครัฐ หรือองคกรปกครองสวนทอ งถิน่ หรือหนวย งานท่มี กี ารรับผิดชอบ และมศี ักยภาพโดยตรง ตลอดจนโครงการของรัฐบาล การจดั ทาํ แผนชุมชนนา จะเปน เนอ้ื หา สาระหนง่ึ ที่ ชุมชนจะตองไดร ับการฝก ฝน เพราะในปจจุ บนั น้ี ทางราชการไดใ ชแนวทางของแผนชุมชนเปน แนวทางในการพัฒนา ไมว า จะเปนโครงการ กองทุน เศรษฐกิจพอเพียง โครงการ SML และโครงการขององคการตางๆ แมกระทั่ง องคก ารปกครองสว นทอง ถน่ิ เรือ่ งที่ 3 การประยุกตใ ชเศรษฐกจิ พอเพยี งเพอ่ื แกปญหาชมุ ชน ดา นจิตใจ มีจิตใจเขม แข็ง พึ่งตนเองได / มีจิตสํานึกที่ดี / เอื้ออาทร / ประนีประนอม นึกถึงผล ประโยชนสว นรวมเปน หลกั ดานสงั คม ชวยเหลอื เก้อื กลู กัน / รูรกั สามัคคี / สรา งความเขมแข็งใหค รอบครัวและชุมชน ดา นทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม รูจ ักใชแ ละจัดการอยา งฉลาดและรอบคอบ / เลือกใช ทรพั ยากรท่ีมอี ยอู ยางคมุ คา และเกดิ ประโยชนส ูงสดุ / ฟน ฟูทรัพยากรเพอ่ื ใหเกดิ ความย่งั ยนื สงู สดุ ดานเทคโนโลยี รูจักใชเทคโนโลยีที่เหมาะสม สอดคลองกับความตองการและสภาพแวดลอม (ภมู สิ ังคม) / พฒั นาเทคโนโลยีจากภมู ิปญญาชาวบานเองกอ น / กอ ใหเกดิ ประโยชนก บั คนหมมู าก การประยกุ ตใ ชป รัชญาเศรษฐกิจพอเพยี ง - โดยพน้ื ฐานก็คือ การพึ่งพาตนเอง เปน หลกั การทําอะไรเปน ขน้ั ตอน รอบคอบ ระมดั ระวงั - พิจารณาถึงความพอดี พอเหมาะพอควร ความสมเหตุสมผลและการพรอมรับความ เปลย่ี นแปลง

ห น า | 27 - การสรา งสามัคคีในเกิดขึ้นบนพื้นฐานของความสมดุลในแตละสัดสวนแตล ะระดับ - ครอบคลุมทัง้ ดานจิตใจ สังคม เทคโนโลยีทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมรวมถึง เศรษฐกิจการ 5. จัดระเบียบชุมชน 1. การชว ยตนเอง (Self – help) หมายถึงการเปลีย่ นแปลงทีช่ ุมชนคน หาปญหา รับสมัครสมาชิก และใหบ รกิ ารกนั เอง โดยรับความชวยเหลือจากภายนอกใหน อยทีส่ ดุ 2. การสรางพันธมิตร (Partnership) หมายถึงการเปลีย่ นแปลงการดําเนินการโดยคนในชุมชนที่ มปี ญ หา รวมตัวกันรับความชว ยเหลอื จากภายนอก โดยเฉพาะดา นการเงิน 3. การทํางานรว มกัน (Co production) หมายถึงการจัดตั้งกลุม องคกรในชุมชนขึน้ มารับผิดชอบ กจิ กรรมรวมกบั หนวยงานภาครัฐ 4. การกดดนั (Pressure) หมายถึงการเปลี่ยนแปลงที่คนในชุมชนคนหาประเด็นปญ หาของตนมา จัดการ แตเปน การจัดการภายใตกฎเกณฑของบานเมือง ดว ยการโนม นาวใหน ักการเมืองและขาราชการ เปลี่ยนแปลงนโยบาย 5. การประทวงคัดคาน (Protest) หมายถึงการรวมตัวกันของประชาชน และมีการจัดระเบียบทีม่ ุ งกอ ใหเ กิดการเปลี่ยนอปลงระบบเศรษฐกิจและการเมือง ทาํ อยา งไรจึงจะจัดชุมชนใหม กี ารทํางานอยางมปี ระสิทธิภาพ กจิ กรรมท่ีชุมชนตองรับผิดชอบคือ - ตั้งคณะกรรมการบริหาร - ประเมินสภาพของชุมชน - เตรียมแผนการปฏิบัติงาน - หาทรัพยากรที่จําเปน - ทําใหแ นใจวา กิจกรรมของชุมชนทัง้ หมด จะตองมีการติดตามและการบริหารที่มี ประสิทธิภาพสูงสุดสําหรับการปฏิบัติงาน การประเมนิ สภาพชมุ ชน - ชุมชนการดาํ เนนิ กจิ กรรมของตนเองโดยองิ ขอ มลู สารสนเทศ - วิเคราะหช ุมชนหรือเรือ่ งราวของชุมชน คณะกรรมการบริหารจะตอ งทําการประเมินดว ย คณะกรรมการเอง - มองปญ หาและหาทางแกไ ข ทรัพยากรและขอจํากดั - ประเมินส่ิงที่คนพบใหผสมผสานกันเปน องคร วมทจ่ี ะเสนอใหช ุมชนไดรับทราบ

28 | ห น า - การประเมินเปน ส่ิงท่ีตอ งกระทํากอนที่จะมีการวางแผนปฏิบัติงานของชุมชนใหแนใ จวา ชุมชนมีความเขา ใจที่ถูกตอ งตรงกันกับสิ่งท่ีคณะบริหารไดสังเกตมา และเปน ความเห็นรวมกันเก่ียวกับ ธรรมชาติ และขอบเขตของปญ หาและศกั ยภาพ การเตรยี มแผนปฏบิ ตั กิ ารชมุ ชน - ชุมชนเปนผกู าํ หนดอนาคตของตนเอง - การตดั สนิ สง่ิ ทีต่ อ งการเฝาสังเกตส่ิงที่มีอยู และทําความเขาใจข้ันตอนที่ตองการ เพื่อใหไดส ่ิง ทีต่ อ งการทั้งหลายทั้งปวง คือพน้ื ฐานการวางแผน - เนอ้ื แทข องการวางแผนการจดั การ เราตองการอะไร เรามีอะไรอยใู นมือ เราจะใชส ง่ิ ท่ีอยใู นมืออยา งไร ใหไ ดส ิง่ ท่เี ราตอ งการ อะไรจะเกิดข้ึนเมอ่ื เราทํา แผนปฏบิ ตั กิ ารของชมุ ชน ควรช้ใี หเหน็ ถึง - เดย๋ี วน้ี ชุมชนเปน อยางไร - เม่ือสิ้นสุดแผนแลวตองการท่จี ะเปน อยางไร - จะไดอะไรจากการเปลย่ี นแปลง - คณะกรรมการบริหารจะเปน ผูร า งแผนปฏิบัติจากขอมูลสะทอนกลับของชุมชน จากการ ประเมินปจ จุบันรางแผนปฏิบัติการ ควรนําเสนอตอชุมชนทัง้ หมดเพ่ือการปรับแผน และการอนุมัติจาก ชุมชน 

ห น า | 29 กจิ กรรมที่ 3 ใหผูเรียนแบงกลุม กลุมละ 5-10 คน ศึกษาปญหาของชุมชน จัดปญ หาเปนกลุมๆ และหา แนวทางแกป ญหา ทา นคิดอยา งไรเกย่ี วกับประเดน็ ตอไปน้ี “มีเรือ่ งจริงเกี่ยวกับนาสาวกับหลานชายจากปลายทุงอยุธยาซ่ึงมีทั้งปลาและพืชผักพื้นบานอุดม สมบูรณ นามีการศึกษาสูงจึงยายไปเปนครูอยูในเมืองใหญ เวลากลับไปเยี่ยมบานเธอจะรับประทาน อาหารจําพวกปลาและผักพื้นบานดวยความพอใจ สวนหลานชายมักบน วาปลาและผักพื้นบานเปน อาหารลาสมัย หนุมนอยคนนั้นจึงชอบขับมอเตอรไซค เขาไปในตลาดเพื่อรับประทานอาหารทันสมัย ไดแกบะหมี่สําเร็จรูป นํา้ อัดลม ขนมกรุบกรอบ” ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................

30 | ห น า กจิ กรรมท่ี 4 ใหผูเ รยี นแบง กลมุ 5-10 ใหว จิ ารณ สถานการโลกวา เหตุใดประเทศทมี่ ีความเจริญกา วหนา อยา ง ประเทศสหรฐั อเมรกิ าจงึ ประสบปญ หาเศรษฐกิจตกตาํ่ ใหผ เู รยี น บนั ทึก สาเหตุท่ที ําใหภาวะเศรษฐกิจตกตาํ่ ทวั่ โลก ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................

ห น า | 31 บทที่ 4 สถานการณของประเทศไทย และสถานการณโ ลกกบั ความพอเพยี ง สาระสําคัญ ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง มุงเนนใหเ กิดการพิจารณาอยางรอบดา น มีความรอบคอบ และ ระมัดระวังในการวางแผนและการดําเนินงานทุกขั้นตอน เพื่อมิใหเกิดความเสียหายตอการพัฒนา เป นการพฒั นาทคี่ าํ นงึ ถึงการมีรากฐานทม่ี ่ันคงแข็งแรง สรา งการเจริญเติบโตอยางมีลําดับขั้นตอน สามารถ ยกระดับคุณภาพชีวิตทั้งทางกายภาพและทางจติ ใจควบคูก ัน หลักการของเศรษฐกิจพอเพียงจึงมิไดขัดกับ กระแสโลกาภิวัฒน ตรงกันขามกลับสง เสริมใหก ระแสโลกาภิวัฒนไ ดรับการยอมรับมากขึ้น ดวยการ เลอื กรบั การเปลีย่ นแปลงที่สง ผลกระทบในแงด ีตอ ประเทศ ในขณะเดียวกันตอ งสรา งภูมิคุมกันในตัวที่ดี พอสมควรตอการเปลย่ี นแปลงในแงที่ไมด ีและไมอ าจหลีกเลี่ยงได เพอื่ จํากัดผลกระทบใหอ ยูในระดับไม กอ ความเสยี หายหรอื ไมเ ปนอนั ตรายรายแรงตอประเทศ ผลการเรยี นรูทีค่ าดหวงั ตระหนกั ในความสําคญั ของการพฒั นาประเทศภายใตก ระแสโลกาภวิ ัฒนแ ละเลือกแนวทางหลัก ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพยี งมาประยุกตใชในการดําเนินชีวิตอยา งสมดุลและพรอ มรับตอความเปล่ียนแปลง ของประเทศภายใตกระแสโลกาภวิ ฒั น ขอบขา ยเนื้อหา เรอ่ื งที่ 1 สถานการณโลกปจจบุ นั เรอ่ื งท่ี 2 สถานการณพ ลังงานโลกกบั ผลกระทบเศรษฐกิจไทย

32 | ห น า เร่อื งท่ี 1 สถานการณโลกปจจบุ นั ( ชวงป 2551-2552 ) เมอ่ื สหรฐั อเมริกาไดพัฒนาเศรษฐกิจของตน สูสูงสุดของทุนนิยมโลก เนือ่ งจากตลาดทุนจากทั่ว โลกหลัง่ ไหลสูตลาดทุนในสหรัฐอเมริกา หลังจากเกิดวิกฤตเศรษฐกิจเอเซียและขยายตัวออกไปท่ัวโลก สตอ กทุนจาํ นวนมหาศาลในแตละประเทศ ไมส ามารถนําไปลงทุนได เนือ่ งจากเศรษฐกิจชะลอตัวถึงขั้น วิกฤติ เม็ดเงินจากสตอ กทุน ท่ัวทุกมุมโลกไดไหลบา ทะลักสูต ลาดทุนในสหรัฐอเมริกา ปญหาจากการ เติบใหญของทุนในสหรัฐอเมริกาก็คือการขยายพื้นที่การลงทุน เพ่ือกระจายทุนออกไป ในขอบเขต ปริมณฑลใหกวา งท่สี ดุ เพอื่ รองรบั การขยายตัวของทนุ ที่นบั วนั จะเตบิ ใหญ ป พ.ศ.2541 ขณะที่วิกฤตเศรษฐกิจกําลังเปน ภัยคุกคามประเทศตา งๆ จากทั่วโลก ตลาดทุนใน สหรัฐอเมริกา กลับพุง ทะยานอยา งรวดเร็ว ดัชนีหุน Dow Jones พุง ทะยานทะลุ 10,000 จุดเปน ครัง้ แรก และสูงสุดกวา 11,000 จุด Nasdaq สูงกวา 3,800 จุดสรา งความเลื่อมใสศรัทธา งุนงง และไมเขา ใจตอ เศรษฐกิจอเมรกิ า ท่ีสวนทางกับวกิ ฤตเศรษฐกิจโลก ซ่ึงจริงๆ แลวเปน เรื่องท่ีสามารถทําความเขาใจไดไ ม ยาก เมื่อสตอกทุนในแตล ะประเทศ ไมส ามารถนําไปลงทุนภายในประเทศได และความเช่ือมั่นในตลาด ทุนอเมรกิ า ยังคงอยูในความรูสึกทด่ี ีของนกั ลุงทนุ ดงั นนั้ ทุนจากทั่วทุกมุมโลกจึงหลัง่ ไหลเขา สูตลาดทุน ในอเมริกา เมื่อตลาดทุนในอเมริกาไมไ ดเติบโตบนพื้นฐานของความเปน จริง การเติบทางเศรษฐกิจแบบ ฟองสบขู องสหรฐั อเมรกิ า จงึ นา จะยนื อยไู ดไ มน าน ป 2001 ปฐมวัยยางกา วแรก ของรอบพันปท่ี 3 บริษัทยักษใหญในสหรัฐอเมริกาเร่ิมทะยอย ประกาศผลประกอบการกําไรท่ีลดลง และการประกาศปลดพนักงาน เชน เมื่อเดือนธันวาคม 2543 เจเนอรลั มอเตอรส (จเี อม็ ) ปลดพนักงาน 15,000 คน วันพุธที่ 24 มกราคม 2544 ลูเซนตเทคโนโลยี ผูผลิต อุปกรณโทรศัพทยักษใหญป ระกาศปลดพนักงาน 16,000 ตําแหนง เวิรลพูลผูผ ลิตเครื่องใชไ ฟฟาปลด พนักงาน 6,000 คน เอโอแอลไทม วอรเนอร กิจการส่ือยุคใหมจ ากการผนวกระหวางอเมริกา ออนไลน กบั ไทม วอรเนอรปลดพนักงาน 2,000 คน การแกวง ตวั อยางไรทิศทางและไมชัดเจนของตลาดทุนในสหรัฐอเมริกา เร่ิมท่ีจะผันผวนและไม แนน อน นักลงทุนเร่ิมไมแนใ จตอความเช่ือม่ันตลาดทุนอเมริกา และเม่ือนายคิอิชิ มิยาซาวา รัฐมนตรี คลังญ่ีปุน กลา วเม่ือวันท่ี 8 มีนาคม 2544 ในการช้ีแจงตอ คณะกรรมาธิการงบประมาณของวุฒิสภา ยอมรับความปราชัยทางเศรษฐกิจอยา งเปน ทางการครัง้ แรก หลังจากท่ีเศรษฐกิจญ่ีปุนผุกรอ นเปน ปญหา ยืดยื้อยาวนานมารวม 10 ป วา ฐานะการเงินของประเทศกําลังยํ่าแยเ ต็มที หรืออาจกลา วไดวา ใกลจะ ลมละลายแลว สัปดาหรุง ขึน้ หลังการแถลงของมิยาซาวา ตลาดทุนในสหรัฐอเมริกา นําโดย NASDAQ

ห น า | 33 ลว งลงกวา 30% ตามดว ย Dow Jones, S&P และตลาดทนุ ทัว่ โลก พังทะลายลงทันที จอรจ บุช เรียกสถาน การณน้ี วาเปน World Stock Crisis ขณะท่ีนักลงทุนจากทั่วโลก เกิดความไมเ ชื่อมั่นตลาดทุนในสหรัฐอเมริกา เหตุการณความตึง เครียดในภูมิภาคตา งๆ ท่ัวโลก ในชวงของเดือนมีนาคม 2544 ไลต ้ังแตก ารประกาศจะพัฒนาขีปวุธ ปอ งกันตนเองของสหรฐั อเมรกิ า การจบั ตวั มโิ ลเซวชิ อดตี ผนู าํ ยูโกสลาเวีย การตอสูข องชาวปาเลสไตน ท่ีพัฒนาจากการขวางกอนอิฐกอ นดิน มาเปนการวางระเบิดและมีการใชป น ความตึงเครียดในเชสเนีย การทําลายพระพุทธรูปท่ีใหญที่สุดในโลกของกลุม ตาลีบัน ในอัฟกานิสถาน ไดส รางแผลลึกในจิตใจ ของชาวพุทธ ตอชาวมสุ ลิม องคทะไลลามะธิเบต เยือนใตห วัน เรือดําน้าํ อเมริกาโผลท ีเ่ กาะแหงหน่ึงใน ญ่ีปุน โดยไมมีการแจง ลวงหนา สหรัฐอเมริกาประกาศขายอาวุธแกใตห วัน ปดทายดว ยการยั่วยุจีน ดวย การใชเ ครือ่ งสอดแนมบินรุกล้าํ เขาไปในนานฟาจีน กระทั่งทําใหจ ีนตอ งใชเครือ่ งบินขับไลสองลํา ขึ้น บังคับใหเ คร่ืองบินสอดแนมของสหรฐั ลงจอดบนเกาะไหหลาํ เหตกุ ารณท ี่เกดิ ความตึงเครียดดังกลาว ลว น เกิดขึ้นในเดอื นมีนาคม ขณะท่ีวิกฤตตลาดทุนของสหรัฐอเมริกากําลังเกิดขึน้ พอดี โดยเบื้องลึกจะเกิดจาก การสรา งสถานการณโ ดยสหรฐั อเมรกิ าหรอื ไมก ็ตามภายในระยะเวลาเพียงหน่ึงเดือน ดัชนีตลาดหุน Dow Jones ก็ดดี กลบั ขึ้นมายืนอยใู นระดบั ทส่ี งู กวา เดอื นมกราคมเสยี อกี ทง้ั ท่เี ศรษฐกิจของสหรัฐอเมริกา ยังตก อยูในภาวะทเ่ี ลวรา ย สถานการณเ ศรษฐกิจสหรัฐอเมริกา – ญ่ีปุน กําลังจะนําไปสูวิกฤตเศรษฐกิจทุนนิยม การเตรียม พรอ มของสหรัฐอเมริกาในการต้ังรับ และเปด แนวรุกตอ สถานการณด ังกลา วมานานกวา 20 ป น่ันก็คือ การเตรยี มพรอมดานยุทธศาสตร “การทําสงครามเลี้ยงเศรษฐกิจ” เนือ่ งจากสหรัฐอเมริกา ไดพัฒนาปจจัย การผลติ สยู ุค IT (Information Technology) ดงั น้ัน ยุทธศาสตร ยุทธวิธี ทางสงคราม ไดถูกพัฒนารูปแบบ สงครามสูย ุค IT ขณะท่ีรูปแบบยุทธศาสตร - ยุทธปจจัย ของประเทศตางๆ ทั่วโลก ยังคงใชรูปแบบของ สงครามในยคุ อตุ สาหกรรม (บางประเทศมหาอํานาจอยาง จนี –รฐั เซยี รปู แบบสงครามอาจพัฒนาสูย ุค IT แลว แตยงั ไมมีการสาธิต เชน สหรฐั อเมรกิ าท่ไี ดผ านการสาธิตแลวในสงครามอาว) ประเทศจีนหลังจากที่ เต้ิงเซ่ียวผิง ไดประกาศนโยบายส่ีทันสมัย นําประเทศจีน สูการพัฒนาดา นพลัง การผลิต ดว ยนโยบาย หน่ึงประเทศสองระบบ ทําให GDP จีน เติบโตระหวา ง 8–12% มาโดยตลอด แมป จ จุบันที่วิกฤตเศรษฐกิจโลกสงผลกระทบกับทุกประเทศ การเติบโตทาง เศรษฐกิจของจนี ก็ยงั ยืนอยูใ นระดับ7-8% จากการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจของจีนดังกลาว ยอ มท่ีจะไป กระทบ และขัดขวางตอผลประโยชนของสหรัฐอเมริกา ในการท่ีจะแผอ ิทธิพลสูก ารเปนจักรวรรดินิยมจ าวโลก ดังน้ัน ความพยายามในการที่จะทําลายจีนใหออ นกําลังลง ดวยการแยกสลายจีนจาก 8 เขต ปกครองตน ใหเ ปน แปดประเทศเชน เดยี วกบั รฐั เซยี จึงนบั เปน สุดยอดของยุทธศาสตร อันจะนําไปสูค วาม สําเรจ็ ของการเปนจกั รวรรดินยิ มจาวโลก

34 | ห น า เร่ืองท่ี 2 สถานการณพ ลังงานโลกกับผลกระทบเศรษฐกิจไทย ปญ หาเรงดวนในปจ จุบันท่ีสงผลกระทบตอ เกือบทุกประเทศในโลก คือ การท่ีราคานํ้ามันได สงู ขึน้ อยางรวดเรว็ และตอ เนอ่ื งในชว งเวลา 4-5 ปทผี่ า นมา และ ดูเหมือนน้ํามันในปน ้ี (พ.ศ.2551) จะแพง สูงสุดเปนประวตั กิ ารณแลว ภาวะนา้ํ มันแพงทาํ ใหต นทุนดานพลังงาน (โดยเฉพาะอยา งยิง่ ในการขนสง) สูงขึน้ อยางรวดเร็ว มีผลลูกโซต อไปยังราคาสินคาและบริการตางๆ นอกจากจะทําให คาครองชีพสูงขึน้ มากแลว ยงั เปน อปุ สรรคตอการขยายตัวทางเศรษฐกิจอกี ดว ย ผลกระทบเหลา นไ้ี ดกอ ใหเกิดการประทว งของกลุม ผูท ่ีตองแบกรับภาระ เชน คนขับรถบรรทุก และ ชาวประมงในหลายประเทศ รวมท้ังการเรียกรองใหรัฐบาลยืน่ มือเขามาแทรกแซงและใหความชว ย เหลอื ปญ หาราคานาํ้ มนั แพงมากในชว งน้ถี อื ไดวาเปนวิกฤตการณนาํ้ มนั ครง้ั ที่ 3 ของโลกกว็ า ได 7 ปจจัย ตนเหตนุ ํ้ามันแพง ! ราคาน้ํามันดิบในตลาดโลกเริ่มขยบั ตวั ข้นึ สงู อยา งเหน็ ไดช ัดในป 2547 โดยราคาน้าํ มันดิบ สูงขึน้ บารเรลละประมาณ $10 เปนกวา $38 ตอ บารเ รล และหลังจากน้ันเปนตนมา ราคาก็มีแนวโนมสูงขึน้ โดย ตลอด จะมีลดลงบา งในบางครัง้ เปนชว งส้ันๆ เทาน้ัน โดยความผันผวนของราคามีมากขึ้น แตก ารเปลี่ยน แปลงเปน ไปในทางเพมิ่ มากกวา ทางลด ในชวงปลายป 2550 ราคาน้าํ มันดิบพุงสูงเกิน $100 ตอบารเรล ซึ่งนอกจากจะเปน ระดับทีส่ ูงที่สุดเปน ประวตั กิ ารณในรปู ของราคาปปจ จบุ ัน ในชว งครึง่ ปแรกของป 2551 ราคาน้าํ มันก็ยังคง ขยับสูงขึน้ อยางต อเนื่อง และอยูในระดับกวา $130 ตอบารเ รลในสัปดาหท ่ี 2 ของเดือนมิถุนายน 2551 มีบทความขอเขียน จาํ นวนมากท่ีไดวิเคราะหและอธิบายสาเหตขุ องภาวะน้ํามันแพงดังกลา ว สว นใหญม ีประเด็นที่เหมือนกัน และสอดคลองกัน ดงั น้ี 1) กําลังการผลติ สวนเกนิ (excessproduction capacity) ในตลาดน้าํ มันดิบอยูใ นระดับท่ีคอนขา ง ต่าํ มาตลอด 5 ปท่ีผานมา ทั้งน้ี เปนผลจากการท่ีประเทศ ผูผลิตน้าํ มันหลายแหงขาดแรงจูงใจในการขยาย กําลังการผลิตในชว งท่ีราคาน้ํามันอยูใ นระดับคอนขางตํ่าในชวงทศวรรษ 1990 หนวยงานพลังงานของ สหรัฐ (EIA) รายงานวา ในเดือนกันยายน 2550 OPEC มีกําลังการผลิตสว นเกินเพียง 2 ลา นบารเรลตอวนั (ประมาณ 2% ของปริมาณการใชน ้าํ มันของโลก) โดยประมาณ 80% ของสว นเกินน้ี อยูในซาอดุ อี าระเบยี เพยี งประเทศเดยี ว 2) การผลิตน้ํามันจากแหลงใหมๆ ในโลก เร่ิมมีตน ทุนที่สูงมากขึน้ ทั้งนี้อาจเปน เพราะแหลง น้าํ มันขนาดใหญๆ ถูกคนพบและใชงานเปนสว นใหญแ ลว ยังเหลืออยูก ็จะเปน แหลงน้าํ มันขนาดเล็ก หรอื ท่ีมคี ุณภาพตาํ่ หรอื ท่ีอยูในถิน่ ทรุ กนั ดาร/น้ําทะเลลึกๆ ซงึ่ มตี น ทนุ การสํารวจและการผลิตท่ีสูงมาก มี การวิเคราะห พบวา ในปจ จุบันตนทุนการผลิตน้ํามันในปริมาณ 4 ลานบารเรลตอ วัน (คิดเปน 5% ของ

ห น า | 35 ปริมาณการผลิตของโลกในปจจุบัน) มีตนทุนการผลิตสูงถึง $70 ตอบารเ รล ตัวอยา งท่ีเห็นไดช ัด คือ ทรายน้ํามัน (tars sands) ในแคนาดา ซ่ึงเร่ิมผลิตออกมาแลว และมีตน ทุนการผลิตไมต่าํ กวา $60 ตอบาร เรล 3) ในประเทศผผู ลิตและสงออกนํ้ามนั รายใหญหลายราย การผลิตน้าํ มันมีโอกาสหยุดชะงักได ( supply disruption) เพราะเหตุจากความไมส งบทางการเมือง สงคราม และภัยธรรมชาติ เหตุการณสําคัญ ที่บง ชีถ้ ึงปญ หาน้ี ไดแก การบกุ อริ กั ของกองทัพสหรฐั ในป 2546 ทาํ ใหก ําลงั การผลิตนํา้ มันของอิรักลดลง ระดับหน่ึง และความไมส งบซ่ึงยังคงเกิดข้ึนในประเทศหลังจากน้ัน ยังเปนอุปสรรคสําคัญตอการผลิต และการสงออกน้าํ มันของอริ ักใหก ลับไปสูร ะดบั ปกติ ความขัดแยงระหวา งอิหรา นกับประเทศตะวันตกเกี่ยวกับโครงการพัฒนานิวเคลียรข องอิหรา น ( ซ่ึงเปน ผูผลิตนํ้ามันมากเปน อนั ดบั ที่ 4 ของโลก) กอ ใหเกดิ ความตงึ เครียดในภูมิภาคตะวันออกกลางระหว างอิหรานและสหรัฐ โดยอิหรา นประกาศวา จะใชนํ้ามันเปนอาวุธเพ่ือตอบโตม าตรการคว่ําบาตรของ สหรัฐ และในป 2551 ไดม ีการเผชิญหนา กันระหวางทหารอิหรา นและทหารสหรัฐในบริเวณชอ งแคบ ฮอรม ซุ ซึ่งเปนทางผานสาํ คัญสาํ หรับการขนสง น้ํามนั จากตะวนั ออกกลาง พายุเฮอรริเคนในแถบอาวเม็กซิโกในเดือนกันยายน 2548 มีผลกระทบตอ แทน ผลิตนํ้ามันของ เม็กซิโก และโรงกลน่ั ท่ีต้ังอยตู อนใตข องสหรฐั มีผลใหราคาน้าํ มันเบนซินในสหรัฐเพิ่มสูงขึน้ เปน $3 ตอ แกลลอน ซง่ึ เปนระดบั ทีส่ ูงสดุ ในรอบ 25 ป ผูก อการรายในไนจีเรียคุกคามแหลง ผลิตนํ้ามันหลายคร้ัง ทําใหป ระมาณการผลิตและสงออก นํา้ มันจากไนจเี รยี ลดลงประมาณ 500,000 บารเรลตอ วนั ความขัดแยง ทางการเมืองระหวา งรัฐบาลเวเนซุเอลาและรัฐบาลสหรัฐ ทําใหการนําเขา นํ้ามันจาก เวเนซเุ อลาของสหรฐั มคี วามเสยี่ งมากขึ้น 4) ในหลายประเทศที่สง ออกนํ้ามันได มีการผลิตน้าํ มันในปริมาณที่ลดลงไป เพราะปริมาณ สํารองเร่ิมมีขอจํากัดมากขึน้ ในขณะเดียวกันความตอ งการใชน้าํ มันในประเทศเหลา น้ีก็เพิ่มขึ้นตามการ ขยายตัวของประชากรและเศรษฐกิจดว ย ทําใหหลายประเทศตองลดการสง ออกลง เชน อินโดนีเซีย เม็กซิโก นอรเ วย และอังกฤษ ในระหวา งป 2005 ถึง 2006 การบริโภคน้าํ มันภายในประเทศผูสง ออก 5 อนั ดบั แรก คอื ซาอดุ อี าระเบยี รัสเซีย นอรเ วย อหิ ราน และสหรฐั อาหรับเอมิเรตส ไดเ พิ่มสูงขึน้ ถึงรอ ยละ 5.9 และมปี ริมาณการสง ออกลดลงกวา รอ ยละ 3 เม่ือเทียบกับปกอ นหนา น้ี หรือในกรณีของอินโดนีเซียท่ี รัฐบาลมีการอุดหนุนผูบริโภคภายในประเทศ และกรณีของซาอุดีอาระเบียท่ีราคาน้าํ มันเบนซินใน ประเทศอยูท ี่ 5 บาทตอลิตร ขณะที่มาเลเซียอยูใ นระดับ 20 บาทตอลิตร จึงทําใหเกิดการคาดการณวา ปริมาณการสงออกน้ํามนั ดิบของประเทศผูสง ออกนํ้ามนั จะลดลงถงึ 2.5 ลานบารเรลตอ วันภายในชวง 10 ปน้ี เมอ่ื ไมก เี่ ดอื นมานข้ี าววารัฐบาลอนิ โดนเี ซยี กาํ ลงั พิจารณาจะถอนตวั จากการเปนสมาชิก OPEC เพราะ อนิ โดนเี ซยี จะไมส ามารถสงออกนา้ํ มันไดอ กี ตอ ไปในอนาคตอนั ใกลน ้ี

36 | ห น า 5) นอกจากกําลังการผลิตสว นเกินของน้ํามันดิบจะมีนอย กําลังการกลั่นน้ํามัน ของโลกก็มีป ญหาคอขวด โดยมีสว นเกนิ นอ ยกวา 1 ลานบารเ รลตอวัน ในขณะเดียวกันตลาดน้ํามันมีแนวโนมตอ งการ ใชนาํ้ มนั ชนดิ เบาและสะอาดมากขึ้น จงึ สรางแรงกดดนั ใหโ รงกล่นั นา้ํ มันตองลงทุนปรับปรุงคุณภาพอีกด วย ขอจาํ กัดน้ีจงึ ทําใหราคาผลิตภณั ฑน ํ้ามันมีราคาสูงขึน้ เพ่ิมไปจากการเพ่ิมของราคาน้าํ มันดิบ และกําไร ของโรงกลัน่ น้าํ มันอยูใ นระดับท่ีคอนขา งสูงมาโดยตลอด เปนท่ีนาสังเกตดว ยวา สหรัฐซ่ึงเปน ผูใ ชน้าํ มัน รายใหญท ีส่ ดุ ของโลกไมไ ดก อ สรางโรงกล่นั น้าํ มัน แหง ใหมมาเลยตงั้ แตท ศวรรษ 1970 6) ถงึ แมวา ราคานาํ้ มนั ระหวา งป 2546 ถงึ ป 2550 จะสูงข้ึนกวา 3 เทาตวั แลว แตค วามตอ งการใช นํ้ามันของโลกก็ไมไดลดลงเลย กลับยังคงเพ่ิมขน้ึ ในอตั รา 3.55% ในป 2548 และในอัตราท่ียังสูงกวา 1% ใน ปตอ ๆ มา ปรากฏการณเชนนแ้ี ตกตางจากทเ่ี กิดขึ้นในชวงวิกฤตน้าํ มันสองครัง้ แรก (ป 2516/17 และป 2522/23) ซ่งึ เราพบวา ราคานํ้ามนั ทส่ี ูงขน้ึ มากทําใหค วามตอ งการน้ํามันลดลงในปตอ มา ในชวง 4-5 ปที่ผ านมา เศรษฐกิจโลกยังขยายตัวได คอนขา งดี และดูเหมือนจะยังไมไ ดรับผลกระทบจากภาวะราคาน้าํ มัน แพงมากนกั จนี และอนิ เดยี เปน ผูใ ชพลังงานทีม่ อี ทิ ธพิ ลตอตลาดนาํ้ มนั โลก 7) กองทุนประเภท hedge funds หันไปลงทุนซือ้ ขายเก็งกําไรในตลาดน้าํ มัน ลว งหนา มากขึน้ ท้ังน้ีเพ่ือหลีกเลี่ยงการลงทุนในรูปของเงินดอลลารสหรัฐ ซึ่งในระยะหลังมีแนวโนมอ อนค าล งมา ก เ ม่ือ เปรี ย บ เที ย บกั บ เ งิน ส กุล อ่ืน ๆ เนือ่ งจ าก ภาว ะ ต ล า ดน้ํา มัน ตา ม ทีก่ ลา วมาแลว ชใี้ หเ หน็ วาราคาน้าํ มันมีแนวโนมที่จะสูงขึน้ ผูจัดการกองทุนเหลาน้ีจึงเก็งกําไรโดยการซื้อ น้ํามันไวล วงหนา เพ่ือขายเอากําไรในอนาคต สง ผลใหร าคาน้ํามันทั้งในตลาด spot และตลาดลวงหนา สูงขนึ้ อกี ระดบั หนง่ึ ปรากฏการณโลกรอนและปรากฏการณเรือนกระจก คาผิดปรกติของอุณหภูมิเฉล่ียท่ีผิวโลกท่ีเพิ่มขึ้นในชว งป พ.ศ. 2403–2549 เทียบกับอุณหภูมิ ระหวางพ.ศ. 2504–2533 คา เฉลีย่ อุณหภูมิผิวพ้ืนที่ผิดปกติที่เทียบกับอุณหภูมิเฉลีย่ ระหวางป พ.ศ. 2538 ถงึ พ.ศ. 2547 ในชว ง 100 ปท ผ่ี า นมา นบั ถึง พ.ศ. 2548 อากาศใกลผิวดินทั่วโลกโดยเฉลีย่ มีคา สูงขึน้ 0.74 ± 0.1 8 องศาเซลเซียส ซ่ึงคณะกรรมการระหวางรัฐบาลวา ดว ยการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (Intergovernm ental Panel on Climate Change: IPCC) ของสหประชาชาติไดส รุปไวว า “จากการสังเกตการณการเพิ่ม อุณหภูมิโดยเฉลี่ยของโลกท่ีเกิดขึน้ ต้ังแตกลางคริสตศตวรรษท่ี 20 (ประมาณต้ังแต พ.ศ. 2490) คอนขาง แนชัดวาเกิดจากการเพ่ิมความเขมของแกสเรือนกระจกที่เกิดขึน้ โดยกิจกรรมของมนุษยท ่ีเปน ผลในรูป ของปรากฏการณเ รือนกระจก” ปรากฏการณธ รรมชาติบางอยา ง เชน ความผันแปรของการแผรังสีจาก

ห น า | 37 ดวงอาทิตยและการระเบิดของภูเขาไฟ อาจสง ผลเพียงเล็กนอยตอ การเพ่ิมอุณหภูมิในชวงกอ นยุค อุตสาหกรรมจนถึง พ.ศ. 2490 และมีผลเพียงเล็กนอยตอ การลดอุณหภูมิหลังจากป 2490 เปน ตน มา ข อสรปุ พ้นื ฐานดงั กลา วน้ไี ดรบั การรบั รองโดยสมาคมและสถาบันการศึกษาทางวิทยาศาสตรไมน อ ยกวา 3 0 แหง รวมทัง้ ราชสมาคมทางวิทยาศาสตรร ะดับชาติท่ีสําคัญของประเทศอุตสาหกรรมตา งๆ แมน ักวิทยา ศาสตรบ างคนจะมีความเห็นโตแ ยงกบั ขอสรปุ ของ IPCC อยบู าง [4] แตเ สยี งสว นใหญของนักวิทยาศาสตร ทีท่ ํางานดา นการเปลี่ยนแปลงของภูมิอากาศของโลกโดยตรงเห็นดวยกับขอ สรุปน้ี แบบจําลองการ คาดคะเนภูมิอากาศ บงช้ีวา อุณหภูมิโลกโดยเฉลี่ยที่ผิวโลกจะเพ่ิมขึ้น 1.1 ถึง 6.4 องศาเซลเซียส ในชว ง ครสิ ตศ ตวรรษที่ 21 (พ.ศ. 2544–2643) คา ตัวเลขดังกลาวไดม าจากการจําลองสถานการณแบบตา งๆ ของ การแผขยายแกสเรอื นกระจกในอนาคต รวมถึงการจาํ ลองคา ความไวภูมิอากาศอีกหลากหลายรูปแบบ แต ความรอนจะยังคงเพิม่ ขน้ึ และระดบั น้ําทะเลกจ็ ะสูงขึน้ ตอ เนื่องไปอีกหลายสหัสวรรษ แมว า ระดับของแก สเรือนกระจกจะเขา สูภ าวะเสถียรแลวก็ตาม การท่ีอุณหภูมิและระดับน้ําทะเลเขาสูส ภาวะดุลยภาพไดชา เปน เหตุมาจากความจุความรอ นของนํ้าในมหาสมุทรซึ่งมีคา สูงมาก การที่อุณหภูมิของโลกเพ่ิมสูงขึน้ ทํา ใหระดบั นํา้ ทะเลสงู ขึน้ และคาดวาทําใหเ กิดภาวะลมฟา อากาศ ทีร่ ุนแรงมากขึน้ ปริมาณและรูปแบบการ เกดิ หยาดนาํ้ ฟาจะเปล่ยี นแปลงไป ผลกระทบอืน่ ๆ ของปรากฏการณโ ลกรอนไดแก การเปลี่ยนแปลงของ ผลิตผลทางเกษตรการเคลื่อนถอยของธารน้ําแข็ง การสูญพันธุพืช-สัตวตางๆ รวมท้ังการกลายพันธุและ แพรขยายโรคตางๆ เพิ่มมากขึ้นรัฐบาลของประเทศตางๆ แทบทุกประเทศไดลงนามและใหสัตยาบันใน พิธีสารเกียวโต ซึ่งมุง ประเด็นไปท่ีการลดการปลอยแกสเรือนกระจก แตยังคงมีการโตเ ถียงกันทาง การเมืองและการโตว าทีสาธารณะไปท่ัวทัง้ โลกเกี่ยวกับมาตรการวา ควรเปน อยา งไร จึงจะลดหรือยอนก ลับความรอ นทเ่ี พ่มิ ขึ้นของโลกในอนาคต หรอื จะปรบั ตวั กนั อยางไรตอผลกระทบของปรากฏการณโลกร อนที่คาดวา จะตองเกดิ ขนึ้ พระบาทสมเด็จพระเจา อยูห วั มีพระราชดํารสั เก่ียวกบั ปรากฏการณเรือนกระจก ที่ศาลาดุสิดาลัย อยา งลึกซึ้ง กระทรวงวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี จึงไดร ับสนองกระแสพระราชดํารัส นําเขาประชุม คณะรัฐมนตรี จนกระทั่งทําใหว ันท่ี 4 ธ.ค. ของทุกป เปนวันสิ่งแวดลอมแหงชาติ ต้ังแตป 2534 เปนต นมา จากผลงานพระราชดาํ ริและการทรงลงมือปฏิบัติพัฒนาดวยพระองคเ อง เกี่ยวกับสภาพแวดลอม โดยเฉพาะอยางยิ่ง ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ที่มีคุณประโยชนตอ คนชนชาติตา งๆ ทั้งดานเศรษฐกิจ สังคม ความมัน่ คงของมนุษยแ ละการเมือง ซ่ึงเปนท่ีประจักษไปท่ัวโลก องคการสหประชาชาติ โดยนาย โคฟ อนั นนั อดตี เลขาธิการองคก ารสหประชาชาติ จงึ ไดเ ดินทางมาประเทศไทย ในวาระมหามงคลฉลอง สริ ริ าชสมบัติครบ 60 ป เขาเฝา พระบาทสมเดจ็ พระเจาอยูห วั วนั ท่ี 26 พ.ค. 2549 เพือ่ ถวายรางวัล “UNDP Human Development Lifetime Achievement Award” (รางวัลความสาํ เร็จสูงสดุ ดา นการพัฒนามนุษย) ซ่ึง

38 | ห น า เปนรางวัลประเภท Life - Long Achievement และพระบาทสมเด็จพระเจา อยูหัว ทรงเปนพระมหา กษตั รยิ พ ระองคแรกในโลกท่ไี ดร บั รางวัลน้ี องคก ารสหประชาชาติ ไดย กยอ งพระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั เปน “พระมหากษัตริยน ักพัฒนา” และกลาวถึงปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง (Sufficiency Economy) ของพระองคว า เปนปรัชญาหรือทฤษฎี ใหมท ่ีนานาประเทศรูจ ักและยกยอง โดยท่ีองคการสหประชาชาติไดสนับสนุนใหประเทศตา งๆ ท่ีเป นสมาชิก ยึดเปนแนวทางสกู ารพฒั นาประเทศทยี่ ั่งยืน ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพยี ง มใิ ชเปน เพียงปรัชญานามธรรม หากเปนแนวทางปฏิบัติซึ่งสามารถจะ ชว ย ทง้ั แกไขและปองกนั ปญหาทเ่ี กดิ จากกเิ ลสมนษุ ย และความเปล่ียนแปลงทซี่ บั ซอ นรุนแรงขึ้น ที่กําลัง เกิดขึน้ กับมนุษยท ั้งโลก และปญหาที่ลุกลามตอ ถึงธรรมชาติกอ ใหเ กิดความเปล่ียนแปลงใหญใ นเชิงรุน แรง และสรา งปญหายอนกลับมาทีม่ นษุ ย โดยทั่วไป มกั เขาใจกนั วา ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง เหมาะท่ีจะใชเฉพาะกับคนยากจน คนระดับ รากหญา และประเทศยากจน อีกทั้งเครือ่ งมือ เทคโนโลยี ก็จะตองใชเ ฉพาะเครือ่ งมือราคาถูกเทคโนโลยี ตาํ่ การลงทุนไมค วรจะมกี ารลงทุนระดบั ใหญ แตใ นความเปนจรงิ ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงก็ตอ งการคน และความคิดทีก่ าวหนา คนท่กี ลาคิดกลาทําในส่ิงใหมๆ เนอ่ื งจากการนําปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงไปใชประโยชนใ นดานตางๆ ไมม ีสูตรสําเร็จหรือคูมือ การใชปรัชญาเศรษฐกิจพอเพยี งสาํ หรับภารกิจ ดังเชน วิกฤตโลกรอนผูเกี่ยวของจึงตองศึกษาทําความเขา ใจ แลวก็พฒั นาแนวทางหรอื แนวปฏบิ ตั ิสําหรบั แตล ะปญ หาขึ้นมา โดยยดึ หลกั ทีส่ าํ คญั ดงั เชน - การคิดอยา งเปน ระบบ อยางเปน กระบวนการทางวิทยาศาสตร - หลักคิดท่ีใช ตองเปน หลักการปฏิบัติที่เปนสายกลาง ที่ใหค วามสําคัญของความสมดุลพอดี ระหวางทกุ สง่ิ ทเี่ ก่ียวของ ดงั เชน ระหวา งธรรมชาติกับมนษุ ย - ขอมูลท่ีใช จะตอ งเปน ขอ มูลจริง ทีเ่ กิดจากการศึกษา การวิจัย หรือการลงสนามใหไ ดข อ มูลท่ี เปนจรงิ - การสรางภูมิตา นทานตอ ความเปลี่ยนแปลงท่ีจะเกิดขึน้ - การยึดหลักของความถูกตอ ง คุณธรรม จริยธรรม จรรยาบรรณ ในทุกข้ันตอนของการ ดําเนินงานตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ซ่ึงเปนกระบวนการสําคัญของการสรา งภูมิตา นทานตอผล กระทบและความเปลย่ี นแปลงทก่ี ําลงั เกิดขึน้ หรอื ทจ่ี ะเกดิ ข้นึ เหลา น้ีเปนหลักการใหญๆ ซ่ึงผูท ี่รับผิดชอบหรือเก่ียวขอ งหรือคิดจะทํา โครงการหรือกิจกรรม ในระดับคอ นขางใหญ จะตองคํานึงถึง และสามารถจะนําปรัชญาน้ีไปใชไ ดท ันที และมีผูที่ไดใชลวน ประสบความสาํ เร็จสงู สุดทมี่ นษุ ยพึงจะมี คือ ความสุขทย่ี ง่ั ยืน

ห น า | 39 แลวเร่ืองของการแขง ขัน ชิงไหวชิงพริบ การวางแผนยุทธศาสตรแ ละโลจิสติกส (การจัดซื้อจัดหา การจัดสง การบํารุงรักษาอุปกรณ และการรักษาพยาบาลบุคลากร ) ในการบริหาร จัดการระบบ หรือโครงการใหญๆ การใชจิตวิทยามวลชน การใชเทคโนโลยีกา วหนา การกําหนดแผน หรอื ตนเองใหเปน “ฝายรกุ ” มิใช “ฝา ยต้ังรบั ” ละ ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพยี งปฏิเสธหรอื ไม? คําตอบคือ ปฏิเสธ ถาใชอ ยางไมถ ูกตอง อยางหลีกเลี่ยงกฎหมาย อยางผิดคุณธรรม-จริยธรรม- และจรรยาบรรณ อยางไมซอื่ ตรงตอ หนา ท่ีและความรับผดิ ชอบ อยา งมีเจตนาเพื่อผลประโยชนท ี่ไมสุจริต ของตนเอง และพวกพอ ง แตจะตองรูจ ักและใชอ ยา งรูเทาทัน ปกปอ ง และรักษาผลประโยชนข องสวน รวม อยางมีความคิดกาวหนาในเชงิ สรางสรรค สําหรับการแกปญ หา หรือการเตรียมเผชิญกับปญ หาจากวิกฤตโลกรอ น มีประเด็นและเรือ่ งราว ทงั้ เกา และใหม ดงั เชน เรอ่ื งของมาตรการทีถ่ ูกกาํ หนดข้ึนมา เพอ่ื เผชญิ กบั ภาวะโลกรอ น เพ่ือใหป ระเทศท่ี พัฒนาแลว และที่กําลังพัฒนา (ดังเชน ประเทศไทย) ไดดํารงอยูร ว มกัน พึง่ พิง และเอื้ออาทรตอ กัน อยาง เหมาะสม ดังเชน เรื่อง คารบ อนเครดิต ที่เปนเรื่องคอ นขางใหมข องประเทศไทย แตก็เปน ท้ัง “โอกาส” และ “ปญหา” ท่ปี ระเทศไทยตอ งเผชญิ ซง่ึ ก็ขึน้ อยูกบั คนไทยเราเองวา จะตอ งเตรยี มตวั กันอยา งไร เพื่อให สามารถเปน “ท่ีพ่ึง” ของโลกหรือประเทศอ่ืน แทนที่จะเปน “ปญหา” ท่ีเกิดจากความไมใสใ จ หรือความ ใสใจ แตเพ่ือจะกอบโกยผลประโยชนเ ทา นนั้ เรื่องของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงกับวิกฤตโลกรอ น จึงมีโจทย มีเปา หมายมากมาย ท่ีทาทาย เชิญชวนใหผูคนและประเทศ ที่ตองการมีชีวิตสรา งสรรคแ ละมีความสุขอยา งยัง่ ยืนไดน ําไปใช โดยใชป  ญญาเปนตวั นาํ กาํ กบั ดว ยสติ และควบคุมดว ยคณุ ธรรมกบั จรยิ ธรรม ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงน้ี ถูกใชเ ปน กรอบแนวคิดและทิศทางการพัฒนาระบบเศรษฐกิจมห ภาคของไทย ซึง่ บรรจุอยูในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ฉบับที่ 10 ( พ.ศ. 2550 – 2554 ) เพ่ือ มุงสูก ารพัฒนาท่ีสมดุลยิง่ ขึน้ และมีภูมิคุม กัน เพ่ือความอยูด ีมีสุข มุง สูสังคมท่ีมีความสุขอยา งยัง่ ยืน ดวย หลักการดงั กลา วแผนพฒั นาฯ ฉบบั ที่ 10 น้ีจะเนน เรอ่ื งตวั เลขการเจรญิ เตบิ โตทางเศรษฐกิจ แตยังใหความ สาํ คัญตอระบบเศรษฐกิจแบบทวิลักษณห รอื ระบบเศรษฐกิจ ที่มีความแตกตา งกนั ระหวา งเศรษฐกิจชุมชน เมืองและชนบท แนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงยังถูกบรรจุในรัฐธรรมนูญของไทย เชน รัฐธรรมนูญแหง ราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 ในสวนท่ี 3 แนวนโยบายดานการบริหารราชการแผน ดิน มาตรา 78( 1) บริหารราชการแผน ดินใหเปน ไปเพ่ือการพัฒนาสังคม เศรษฐกิจ และความม่ันคงของประเทศอยาง ยั่งยืน โดยตองสงเสริมการดําเนินการตามปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง และคํานึงถึงผลประโยชนข อง ประเทศชาติในภาพรวมเปนสาํ คญั นายสุรเกียรติ เสถียรไทย ในฐานะรัฐมนตรีกระทรวงการตางประเทศไดกลา วเม่ือวันท่ี 24 พฤศจิกายน พ.ศ. 2547 ในการประชุมสุดยอด The Francophonic Ouagadougou ครัง้ ท่ี 10 ท่ี Burkina Fas

40 | ห น า o วา ประเทศไทยไดยึดแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง ควบคูก ับ “การพัฒนาแบบยั่งยืน” ในการพิจารณา ประเทศท้ังทางดานการเกษตรกรรม เศรษฐกิจและการแขงขันซ่ึงเปนการสอดคลอ งกับแนวทางของ นานาชาตใิ นประชาคมโลก การประยุกตนําหลักปรัชญาเพื่อนําพัฒนาประเทศในตางประเทศน้ัน ประเทศไทยไดเปน ศูนย กลางการแลกเปลีย่ นผานทางสํานักงานความรว มมือเพื่อการพัฒนาระหวางประเทศ(สพร.) โดย สพร. มี หนา ที่ คอยประสานงานรับความชว ยเหลือทางวิชาการดานตางๆ จากตา งประเทศมาสูภาครัฐ แลว ถา ยทอดตอ ไปยังภาคประชาชน และยังสง ผา นความรูท่ีมีไปยังประเทศกําลังพัฒนาอ่ืนๆ เรือ่ งปรัชญา เศรษฐกิจพอเพียงน้ัน สพร. ถายทอดมาไมต ่าํ กวา 5 ป ประสานกับสํานักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อ ประสานงานโครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดําริ (กปร.) และคณะอนุกรรมการขับเคล่ือนเศรษฐกิจ พอเพียง ซ่ึงตา งชาติก็สนใจเรื่องเศรษฐกิจพอเพียง เพราะพิสูจนแลว วา เปนส่ิงที่ดีและมีประโยชน ซ่ึงแต ละประเทศมีความตอ งการประยุกตใ ชป รัชญาเศรษฐกิจพอเพียงไมเ หมือนกัน ข้ึนอยูกับวิถีชีวิต สภาพภู มิศาสตร ฯลฯ เชน พมา ศรีลังกา เลโซโท ซูดาน อัฟกานิสถาน บังกลาเทศ ภูฎาน จีน จิบูดี โคลัมเบีย อียิปต เอธิโอเปย แกมเบีย อินโดนิเซีย เคนยา เกาหลีใต มาดากัสการ มัลดีฟส ปาปวนิวกินี แทนซาเนีย เวียดนาม ฯลฯ โดยไดใหป ระเทศเหลา น้ีไดม าดูงาน ในหลายระดับ ท้ังเจา หนา ที่ปฏิบัติงาน เจา หนาท่ีฝายนโยบาย จนถึงระดับปลัดกระทรวง รัฐมนตรี กระทรวงตา งๆ[14] นอกจากนน้ั อดิศักดิ์ ภาณพุ งศ เอกอัครราชทูตไทยประจาํ กรุงเวียนนา ประเทศออสเตรีย ไดกลาว วาตา งชาตสิ นใจเรอ่ื งเศรษฐกจิ พอเพยี ง[14] เนอ่ื งจากมาจากพระราชดําริในพระบาทสมเด็จพระเจา อยูห ัวท่ี ทรงหว งใยราษฎรของพระองค และอยากรูว า ทําไมรัฐบาลไทยถึงไดนํามาเปนนโยบาย สวนประเทศท่ี พฒั นาแลว ก็ตอ งการศึกษาพจิ ารณาเพอื่ นาํ ไปชว ยเหลอื ประเทศอื่น 13 นักคิดระดับโลกเห็นดวยกับแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง และมีการนําเสนอบทความ บท สัมภาษณ เปน การยื่นขอ เสนอแนวคิดเศรษฐกิจพอเพียงใหแกโลก เชน ศ.ดร.วูลฟ กัง ซัคส นักวิชาการด านสิ่งแวดลอ มคนสําคัญของประเทศเยอรมนี สนใจการประยุกตใชห ลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงอยาง มาก และมองวานา จะเปนอีกทางเลือกหนึง่ สําหรับทุกชาติในเวลาน้ี ท้ังมีแนวคิดผลักดันเศรษฐกิจ พอเพยี งใหเปนท่ีรูจกั ในเยอรมน,ี ศ. ดร.อมาตยา เซน ศาสตราจารยช าวอินเดีย เจา ของรางวัลโนเบลสาขา เศรษฐศาสตรป 1998 มองวา ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง เปนการใชสิ่งตา งๆ ที่จําเปน ตอการดํารงชีพ และ ใชโ อกาสใหพอเพียงกับชีวิตที่ดี ซึ่งไมไ ดห มายถึงความไมตองการ แตตอ งรูจักใชชีวิตใหดีพอ อยาให ความสําคัญกับเร่ืองของรายไดและความรํ่ารวย แตใหมองที่คุณคาของชีวิตมนุษย, นายจิกมี ทินเลย นายกรฐั มนตรีแหงประเทศภูฎาน ใหท รรศนะวา หากประเทศไทยกําหนดเรื่องเศรษฐกิจพอเพียงใหเ ปน วาระระดับชาติ และดําเนินตามแนวทางนีอ้ ยางจริงจัง “ผมวา ประเทศไทยสามารถสรา งโลกใบใหมจ าก

ห น า | 41 หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง สรางชีวิตท่ียั่งยืน และสุดทายจะไมห ยุดเพียงแคใ นประเทศแตจ ะเปน หลักการและแนวปฏบิ ตั ขิ องโลก ซึง่ หากทําไดสาํ เรจ็ ไทยก็คือผูน าํ ” [15] ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงนี้ ไดร ับการเชิดชูสูงสุดจากองคการสหประชาชาติ(UN) โดยนายโคฟ อันนันในฐานะเลขาธิการองคการสหประชาชาติ ไดท ูลเกลา ฯ ถวายรางวัล The Human Development lifetimeAchievement Award แกพระบาทสมเด็จพระเจาอยูห ัว เม่ือวันที่ 26 พฤษภาคม 2549 และไดมี ปาฐกถาถึงปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง วาเปน ปรัชญาท่ีมีประโยชนต อประเทศไทยและนานาประเทศ[6] และสามารถเร่ิมไดจ ากการสรางภูมิคุมกนั ในตนเอง สหู มบู า น และสูเศรษฐกิจในวงกวา งข้ึนในทีส่ ุด นาย Hakan Bjorkman รักษาการผูอ ํานวยการ UNDP ในประเทศไทยกลาวเชิดชูปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง และ UNDP นนั้ ตระหนกั ถงึ วิสัยทัศนและแนวคดิ ในการพฒั นาของพระบาทสมเดจ็ พระเจา อยูหัวฯ[16] โดย ที่องคก ารสหประชาชาติไดสนับสนุนใหประเทศตางๆ ท่ีเปน สมาชิก 166 ประเทศยึดเปนแนวทางสูการ พฒั นาประเทศแบบย่ังยนื [7] อยา งไรกต็ าม ศ. ดร.เควนิ ฮิววสิ นั อาจารยประจํามหาวิทยาลัยนอรธ แคโรไลนา ที่แซพเพลฮิลล ไดว จิ ารณร ายงานขององคการสหประชาชาติโดยสํานักงานโครงการพัฒนาแหงสหประชาชาติ (UNDP) ท่ียกยอ งปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง[17]วา รายงานฉบับดังกลา ว ไมไดมีเน้ือหาสนับสนุนวา เศรษฐกิจ พอเพยี ง “ทางเลือกท่ีจําเปนมากสําหรับโลกท่ีกําลังดําเนินไปในเสน ทางท่ีไมย ัง่ ยืนอยูใ นขณะน้ี” (น. V . ในรายงาน UNDP) โดยเนอ้ื หาแทบทั้งหมดเปนการเทิดพระเกียรติ และเปน เพียงเครือ่ งมือในการโฆษณา ชวนเชอื่ ภายในประเทศเทา นัน้ (18) สวนHakan Bjorkman รักษาการผอู ํานวยการ “ UNDP” ตอ งการท่ีจะ ทําใหเ กดิ การอภิปรายพิจารณาเรื่องน้ี แตก ารอภิปรายดังกลา วน้ันเปน ไปไมได เพราะอาจสุมเสี่ยงตอการ หมิน่ พระบรมเดชานุภาพ ซ่งึ มีโทษถงึ จาํ คกุ (10) เมือ่ ปลายเดอื นพฤษภาคม พ.ศ. 2549 นายโคฟ อันนัน เลขาธิการสหประชาชาติไดเขาเฝา ทูลเกลา ฯ ถวายรางวัล Human Development Lifetime Achievement Award หมายความวา พระเจา อยูห ัวสละความ สุขสว นพระองค และทมุ เทพระวรกาย ในการพฒั นาคนไทยในชว ง 60 ป จนเปนที่ประจักษใ นความสําเร็จ ของพระราชกรณียกิจ พระบรมราโชวาท และเปนแบบอยา งท่วั โลกได คํากราบบังคมทูลของนายโคฟ บงบ อกใหเ หน็ เขาศกึ ษาเรอื่ งปรชั ญาของเศรษฐกิจพอเพียงอยางละเอียด และรับปากวาจะนําไปเผยแพรท่ัวโลก รวมทั้งประมุขหรือผูแทนของประเทศตางๆ ท่ีไดมาเขา เฝา และขออัญเชิญไปใชใ นประเทศของเขา เพราะ เหน็ วาเปนแนวทางทด่ี ี นอกจาก United Nation Development Program ( UNDP ) เปน องคกรหนง่ึ ภายใตส หประชาชาติ ทีด่ ูแลเกย่ี วกบั การพฒั นา ดานหนง่ึ ทีเ่ ขาตองดูแล คอื การพฒั นาคน มหี นาทจ่ี ัดทํารายงานประจําป โดยใน ปห นา จะเตรยี มจดั ทาํ เรอ่ื งการพฒั นาคนของโลก และคนในแตล ะประเทศ ( Country report และ Global report ) โดยในสวนของประเทศไทยจะนาํ เร่ืองปรัชญาเศรษฐกิจพอเพยี งเปน หลกั ในการรายงานและเผย

42 | ห น า แพร ทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษเพือ่ ท่ปี ระเทศอนื่ จะไดรบั ประโยชนจ ากของพระราชทานทพ่ี ระบาท สมเดจ็ พระเจา อยหู วั พระราชทานใหคนไทยมากกวา 30 ป แลว จะเหน็ ไดว าขณะน้ปี รัชญาฯ น้ี ไดเ ผย แพรโ ดยองคก รระดบั โลกแลว เราในฐานะพสกนิกรของพระองคทานนา จะภูมิใจหนั มาศึกษาและนาํ ไป ปฏบิ ัตอิ ยา งจรงิ จงั กจ็ ะบังเกิดผลดียงิ่ 