ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ - ΜΕΛΕΓΡΙΝΟΥ ΠΗΝΕΛΟΠΗ

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΠΟΣΟΤΗΤΑ ΦΩΝΗΕΝΤΩΝ ΚΑΙ ΔΙΦΘΟΓΓΩΝ – ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ 1. Τα φωνήεντα της αρχαίας ελληνικής διαιρούνται σε βραχύχρονα και μακρόχρονα. 2. Βραχύχρονα φωνήεντα είναι το ε και το ο. 3. Μακρόχρονα φωνήεντα είναι το η και το ω. 4. Δίχρονα φωνήεντα είναι το α, το ι και το υ, γιατί είναι άλλοτε βραχύχρονα και άλλοτε μακρόχρονα. 5. Οι δίφθογγοι (αι, ει, οι, υι – αυ, ευ, ηυ, ου, ᾳ, ῃ, ῳ) γενικά είναι μακρόχρονοι. 6. Εξαιρούνται οι δίφθογγοι αι, οι, που λογαριάζονται βραχύχρονοι, όταν βρίσκονται εντελώς στο τέλος ασυναίρετης κλιτής λέξης. 7. Το αι και το οι είναι μακρόχρονα στην κατάληξη της ευκτικής και στο τέλος των επιρρημάτων και των επιφωνημάτων.ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΝΙΣΜΟΥ 1. Καμιά λέξη δεν τονίζεται πιο πάνω από την προπαραλήγουσα. 2. Όταν η λήγουσα είναι μακρόχρονη η προπαραλήγουσα δεν τονίζεται. 3. Η προπαραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει πάντοτε οξεία. 4. Κάθε βραχύχρονη συλλαβή, όταν τονίζεται, παίρνει πάντοτε οξεία (τόπος, νέφος). 5. Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει οξεία εμπρός από μακρόχρονη λήγουσα (θήκη, κώμη). 6. Η μακρόχρονη παραλήγουσα, όταν τονίζεται, παίρνει περισπωμένη εμπρός από βραχύχρονη λήγουσα (μακρό προ βραχέος περισπάται).ΑΣΚΗΣΗ 1. Να τονίσετε τις παρακάτω λέξεις νησοι, τραπεζα, μυστηριων, μολυβδοις, πολιτειαι, κωμαις, γλωσσαι, τοπους, λεξομεθα, παιδευουσι, λυε, φευγε, κωλυσοι, κωλυσαι, προνεως, θεσις, δικαιαις, μεγεθει, στρατιωται, γέρων, κομηταις, δημοτης, δουλευσαις, παιδευω τεχνιται, δυταις, πελαταις, τοξοτου, μυθος, βιοι, ταφροις, δωροις, βαθρον, μυρου, χειμωνος, χειμωνων, γενναιος, γενναιως, κραματος, βαιην, γνοιην. 3

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΠΡΩΤΗ ΚΛΙΣΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝΗ πρώτη κλίση περιλαμβάνει ονόματα αρσενικά και θηλυκά. Τα αρσενικά λήγουν σε–ας ή σε – ης και τα θηλυκά σε – α ή σε – η.Οι καταλήξεις των ουσιαστικών της πρώτης κλίσης είναι οι εξήςΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣΑΡΣΕΝΙΚΟ ΓΕΝΟΣ ΘΗΛΥΚΟ ΓΕΝΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣΟΝ. – ας / - ης ΟΝ. – α / - η ΟΝ. – αιΓΕΝ. – ου/ - ου ΓΕΝ. – ας / - ης ΓΕΝ. – ωνΔΟΤ. - ᾳ /- ῃ ΔΟΤ. - ᾳ /- ῃ ΔΟΤ. – αιςΑΙΤ. – αν / - ην ΑΙΤ. – αν / - ην ΑΙΤ. –αςΚΛ. – α / - η (ή – α) ΚΛ. – α/ - η ΚΛ. – αιΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Το α στην κατάληξη – ας είναι πάντα μακρόχρονο(π.χ. γλώσσας, παίρνει οξεία και όχι περισπωμένη γιατί το α είναι μακρόχρονο). 2. Από τα πρωτόκλιτα αρσενικά σε – ης σχηματίζουν την κλητική ενικού σε – α (βραχύχρονο) και όχι σε – η Α. τα εθνικά π.χ. Πέρσα Β. όσα λήγουν σε – της π.χ. ον.ποιητής – κλ.ποιητά, ον.δεσμώτης – κλ.δεσμῶτα κ.τ.λ. Γ. τα σύνθετα με β΄ συνθετικό ρήμα σε – άρχης, - μέτρης, - τρίβης, - πώλης, - ώνης π.χ. ον.γυμνασιάρχης – κλ.γυμνασιάρχα, ον.τελώνης – κλ.τελῶνα κ.τ.λ. 3. Στα πρωτόκλιτα θηλυκά που λήγουν σε –α Α. αν πριν από την κατάληξη α υπάρχει σύμφωνο (εκτός από το ρ), τότε το α αυτό λέγεται μη καθαρό είναι βραχύχρονο και στη γενική και δοτική ενικού τρέπεται σε η (ον. τράπεζα, γεν.τραπέζης, δοτ.τραπέζῃ, αιτ.τράπεζαν.) Β. αν πριν από την κατάληξη α υπάρχει φωνήεν ή το ρ, τότε το α αυτό είναι καθαρό και μακρόχρονο και διατηρείται σε όλες τις πτώσεις του ενικού (π.χ. ον. πολιτεία, γεν.πολιτείας, δοτ.πολιτείᾳ, αιτ.πολιτείαν.) Εξαίρεση = στα ουσιαστικά μυῖα, γαῖα, γραῖα, μαῖα, μοῖρα, πεῖρα, πρῷρα, σπεῖρα, σφαῖρα, σφῦρα το α της κατάληξης είναι βραχύχρονο, γι’αυτό παίρνουν περισπωμένη. Για την α΄κλίση ουσ. βλέπε σχολική γραμματική σελ. 45 – 51. 4

ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΑΝΩΜΑΛΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑΜερικά ουσιαστικά της αρχαίας ελληνικής δεν κλίνονται ομαλά. Αυτά ονομάζονταιανώμαλα ουσιαστικά. Τα ανώμαλα διακρίνονται στις παρακάτω κατηγορίες1)ανώμαλα κατά το γένος είναι τα ουσιαστικά που στον πληθυντικό αριθμό έχουνδιαφορετικό γένος απ’ ό,τι στον ενικό ή εκτός από το βασικό γένος έχουν συγχρόνωςκαι ένα άλλο, π.χ. ὁ λύχνος – τά λύχνα, ὁ δεσμός - οἱ δεσμοί και τά δεσμά,κ.τ.λ.2) ετερόκλιτα λέγονται τα ουσιαστικά που σχηματίζονται στον πληθυντικό ή σεμερικές πτώσεις κατά διαφορετική κλίση ή συγχρόνως κατά την ίδια και διαφορετικήκλίση π.χ.ὁ ἀμνός, τοῦ ἀμνοῦ και τοῦ ἀρνός, τό δάκρυον και τό δάκρυ, τοῦ δακρύου,ὁ πρεσβευτής (α΄κλίση στον ενικό), οἱ πρέσβεις (γ΄ κλίση στον πληθυντικό), κ.τ.λ.3) μεταπλαστά λέγονται τα ουσιαστικά που κλίνονται κατά μία ορισμένη κλίση σεόλες τις πτώσεις, αλλά το θέμα τους μεταβάλλεται σε ορισμένες πτώσεις π.χ. τόδέλεαρ, τοῦ δελέατος, τῷ δελέατι, ὁ Ζεύς, τοῦ Διός, τῷ Διί, ὁ μάρτυς τοῦ μάρτυροςτῷ μάρτυρι, ἡ ναῦς, τῆς νεώς, τῇ νηί, τήν ναῦν, κ.τ.λ.4) ιδιόκλιτα ονομάζονται τα ουσιαστικά που δεν ακολουθούν καμία από τις τρειςκλίσεις5) άκλιτα ουσιαστικά λέγονται όσα δεν κλίνονται, δηλαδή όσα διατηρούν σε όλες τιςπτώσεις τον ίδιο τύπο π.χ. τό χρεών, τοῦ χρεών, τῷ χρεών, τό χρεών, ὦ χρεών, κ.τ.λ.6) ελλειπτικά ουσιαστικά λέγονται όσα είναι εύχρηστα μόνο σε ορισμένες πτώσειςπ.χ. τα ουσιαστικά τό ὄφελος, τό ὄναρ, τό ὕπαρ, τό δέμας, τό σέβας και τό σέλας είναιεύχρηστα μόνο στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του ενικού.Για τα ανώμαλα ουσ. βλέπε σχολική γραμματική σελ. 88 – 93 18

ΑΣΚΗΣΕΙΣΑ΄ ΟΜΑΔΑ1) Να κλίνετε τα ουσιαστικά, τό στάδιον, ἡ γυνή, ὁ πρεσβευτής, το πῦρ, ὁ μάρτυς, ἡναῦς, τό φρέαρ, ἡ χείρ.ΕΝ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣΕΝ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣΕΝ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΛΗΘ. ΑΡΙΘΜΟΣ 19

ΔΩΔΕΚΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣΑντωνυμίες λέγονται οι κλιτές λέξεις που χρησιμοποιούνται στο λόγο κυρίως στηθέση ονομάτων (ουσιαστικών ή επιθέτων).Οι αντωνυμίες είναι εννέα ειδών1) Προσωπικές λέγονται οι αντωνυμίες που φανερώνουν τα τρία πρόσωπα του λόγουΑ΄ πρόσωπο Β΄πρόσωπο Γ΄ πρόσωποἐγώ σύἐμοῦ, μου σοῦ, σου ___ἐμοί, μοι σοί, σοι (οὗ)ἐμέ , με σέ, σε οἷ, οἱ (ἕ)ἡμεῖς ὑμεῖς (σφεῖς)ἡμῶν ὑμῶν (σφῶν)ἡμῖν ὑμῖν σφίσι(ν)ἡμᾶς ὑμᾶς (σφᾶς)2) Δεικτικές λέγονται οι αντωνυμίες που φανερώνουν δείξιμο π.χ. οὗτος, ἐκεῖνος, ὅδε,τοιόσδε, τηλικόσδε.οὗτος αὕτη τοῦτοτούτου ταύτης τούτουτούτῳ ταύτῃ τούτῳτοῦτον ταύτην τοῦτοοὗτος αὕτηοὗτοι αὗται ταῦτατούτων τούτων τούτωντούτοις ταύταις τούτοιςτούτους ταύτας ταῦταΗ αντωνυμία ἐκείνος –η –ο κλίνεται ως τρικατάληκτο επίθετο της β΄ κλίσης, αλλάχωρίς το τελικό –ν στο ουδέτερο.Η αντωνυμία ὁδε, ἡδε , τόδε κλίνεται όπως το άρθρο ὁ, ἡ, τό με το εγκλιτικό μόριο δεστο τέλος, π.χ. ὁδε, τοῦδε, τῷδε, τόνδε, οἱδε, τῶνδε κ.τ.λ.Οι αντωνυμίες τοιόσδε, τοσόσδε, τηλικόσδε, κλίνονται μόνο κατά το πρώτο μέροςτους με το μόριο δε αμετάβλητο.Οι αντωνυμίες τοιοῦτος, τοσοῦτος, τηλικοῦτος κλίνονται ως εξής 47

τοιοῦτος τοιαύτη τοιοῦτο(ν)τοιούτου τοιαύτης τοιούτουτοιούτῳ τοιαύτῃ τοιούτῳτοιοῦτον τοιαύτην τοιοῦτο(ν)τοιοῦτοι τοιαῦται τοιαῦτατοιούτων τοιούτων τοιούτωντοιούτοις τοιαύταις τοιούτοιςτοιούτους τοιαύτας τοιαῦτα3) Οριστική ή επαναληπτική αντωνυμίαΗ αντωνυμία αὐτός, αὐτή, αὐτό είναι οριστική, όταν χρησιμοποιείται για να ορίσεικάτι ή επαναληπτική, όταν χρησιμεύει για να επαναλάβει κάτι που γι’ αυτό έγινελόγος πρωτύτερα. Η αντωνυμία κλίνεται σαν τρικατάληκτο επίθετο της β΄ κλίσης σε–ος, - η , - ον χωρίς το τελικό ν στο ουδέτερο του ενικού.4) Κτητικές αντωνυμίεςΈτσι λέγονται οι αντωνυμίες που φανερώνουν τον κτήτορα (δηλαδή σε ποιον ανήκεικάτι). Αυτές είναιΓια έναν κτήτοραΑ΄ πρόσωπο ἐμός, ἐμή, ἐμόν/ ἐμοί, ἐμαί, ἐμάΒ΄πρόσωπο σός, σή, σόν/ σοί, σαί, σάΓ΄ πρόσωπο ἑός,ἑή, ἑόν/ ἑοί, ἑαί, ἑάΓια πολλούς κτήτορεςΑ΄ πρόσωπο ἡμέτερος, ἡμετέρα, ἡμέτερον/ἡμέτεροι, ἡμέτεραι, ἡμέτεραΒ΄πρόσωπο ὑμέτερος, ὑμετέρα, ὑμέτερον/ὑμέτεροι, ὑμέτεραι, ὑμέτεραΓ΄ πρόσωπο σφέτερος, σφετέρα, σφέτερον/ σφέτεροι, σφέτεραι, σφέτεραΟι κτητ. αντων. κλίνονται όπως τα τρικατάληκτα επίθετα της β΄ κλίσης.5) Αυτοπαθητικές αντωνυμίεςΈτσι ονομάζονται οι αντωνυμίες που φανερώνουν ότι το ίδιο υποκείμενο ενεργεί καισυγχρόνως παθαίνει. Οι αυτοπαθητικές αντωνυμίες εξαιτίας της σημασίας τους δεσυνηθίζονται στην ονομαστική παρά μόνο στις πλάγιες πτώσεις (ἐμαυτοῦ, ἐμαυτῷ,ἐμαυτόν, ἐμαυτῆς, ἐμαυτῇ, ἐμαυτήν κ.τ.λ.)6) Αλληλοπαθητική αντωνυμίαΑλληλοπαθητική ονομάζεται η αντωνυμία που φανερώνει ότι δύο ή περισσότεραπρόσωπα ενεργούν και παθαίνουν αμοιβαίως. Η αλληλοπαθητική αντωνυμία, επειδήείναι λέξη που φανερώνει δύο ή περισσότερα πρόσωπα έχει μόνο δυϊκό και 48

πληθυντικό αριθμό. Δε συνηθίζεται στην ονομαστική αλλά μόνο στις πλάγιεςπτώσεις. Κλίνεται ως εξήςΔυϊκός αριθμός Πληθυντικός αριθμόςΚαι τα τρία γένη αρσ. γένος θηλ. γένος ουδ. γένοςἀλλήλοιν ἀλλήλων ἀλλήλων ἀλλήλωνἀλλήλοιν ἀλλήλοις ἀλλήλαις ἀλλήλοιςἀλλήλω ἀλλήλους ἀλλήλας ἄλληλα7) Ερωτηματικές αντωνυμίεςΕρωτηματικές ονομάζονται οι αντωνυμίες που εισάγουν ερωτήσεις π.χ. τίς, πότερος,πόσος, ποῖος, πηλίκος, ποδαπός, πόστος, ποσταῖος.Εκτός από την αντωνυμία τίς, όλες οι άλλες ερωτηματικές αντωνυμίες κλίνονταιόπως τα τρικατάληκτα επίθετα της β΄ κλίσης σε –ος –η – ον , ή – ος – α – ον .Η αντωνυμία τίς κλίνεται ως εξής Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμόςαρσ. και θηλ.τίς ουδ. αρσ. και θηλ. ουδ.τίνος ή τοῦ τίτίνι ή τῷ τίνος ή τοῦ τίνες τίνατίνα τίνι ή τῷ τί τίνων τίνων τίσι(ν) τίσι(ν) τίνας τίνα8) Αόριστες αντωνυμίεςΟι αόριστες αντωνυμίες φανερώνουν κάτι αόριστο, που δεν μπορεί κανείς ή δε θέλεινα ονομάσει π.χ. τίς, δεῖνα, ἔνιοιΗ αντωνυμία τίς κλίνεται ως εξήςΕνικός αριθμός Πληθυντικός αριθμόςαρσ. και θηλ. ουδ. αρσ. και θηλ. ουδ.τίς τί τινές τινά ή ἄττατινός ή του τινός ή του τινῶν τινῶντινί ή τῳ τινί ή τῳ τισί(ν) τισί(ν)τινά τί τινάς τινά ή ἄτταΗ αόριστη αντωνυμία δεῖνα ή παραμένει άκλιτη ή κλίνεται κατά τη γ΄ κλίση (δεῖνα,δεῖνος,δεῖνι κ.τ.λ. δεῖνες, δείνων κ.τ.λ.)Η αντωνυμία ἔνιοι, ἔνιαι, ἔνια έχει μόνο πληθυντικό αριθμό και κλίνεται όπως τατρικατάληκτα επίθετα της β΄ κλίσης.ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ1) Στις αόριστες αντωνυμίες ανήκουν και τα ακόλουθα επίθετα που λέγονται καιεπιμεριστικές αντωνυμίες, γιατί σημαίνουν επιμερισμό από ένα σύνολο δύο ήπερισσότερων ουσιαστικών, πᾶς, ἄλλος, ἕκαστος, οὐδείς, ἀμφότεροι, ἑκάτερος,ἕτερος, οὐδέτερος, ἀλλοδαπός. 49

2) Η αντων. πᾶς χρησιμεύει και ως επίθετο (για την κλίση της βλέπε 7ο κεφάλαιο).3) Οι αντων. οὐδείς και μηδείς κλίνονται όπως το αριθμητικό εἷς, μία, ἑν (για τηνκλίση του βλέπε 11ο κεφάλαιο), αλλά στο αρσενικό γένος έχουν και πληθυντικόαριθμό ( οὐδένες, οὐδένων, οὐδέσι(ν),οὐδένας).4) Οι υπόλοιπες επιμεριστικές αντωνυμίες κλίνονται ως τρικατάληκτα επίθετα της β΄κλίσης σε – ος – η – ον ή – ος – α – ον (η αντων. ἄλλος, ἄλλη, ἄλλο κλίνεται ωςτρικατάληκτο επίθετο της β΄ κλίσης αλλά χωρίς το τελικό – ν στο ουδέτερο)9) Αναφορικές αντωνυμίεςΑναφορικές λέγονται οι αντωνυμίες με τις οποίες κανονικά μια ολόκληρη πρότασηαναφέρεται σε λέξη άλλης πρότασης ή στο όλο νόημά της.Οι αναφορικές αντωνυμίες της αρχαίας ελληνική είναι οι εξής, ὅς, ὅσπερ, ὅστις, ὅσος,ὁπότερος, ὁπόσος, οἷος, ὁποῖος, ἡλίκος, ὁπηλίκος, ὁποδαπός (όλες οι αναφορικέςαντωνυμίες παίρνουν πάντοτε δασεία)Οι αντων. ὅς και ὅσπερ κλίνονται ως εξήςΕνικός αριθμός Πληθυντικός αριθμόςΑρσ. Θηλ. Ουδ. Αρσ. Θηλ. Ουδ.ὃς ἣ ὃ οἳ αἳ ἃοὗ ἧς οὗ ὧν ὧν ὧνᾧ ᾗ ᾧ οἷς αἷς οἷςὃν ἣν ὃ οὓς ἃς ἃΕνικός αριθμός Πληθυντικός αριθμόςΑρσ. Θηλ. Ουδ. Αρσ. Θηλ. Ουδ. ὃπερ ἃπερὃσπερ ἣπερ οὗπερ οἳπερ αἳπερ ὧνπερ ᾧπερ οἷσπεροὗπερ ἧσπερ ὃπερ ὧνπερ ὧνπερ ἃπερᾧπερ ᾗπερ οἷσπερ αἷσπερὃνπερ ἣνπερ οὓσπερ ἃσπερΗ αντωνυμία ὃστις κλίνεται και ως προς το πρώτο και ως προς το δεύτερο μέρος της.Δηλαδή κλίνεται ως εξήςΕνικός αριθμός Πληθυντικός αριθμόςΑρσ. Θηλ. Ουδ. Αρσ. Θηλ. Ουδ.ὃστις ἣτις ὃ,τι οἳτινες αἳτινες ἃτινα/ἅτταοὗτινος/ὅτου ἧστινος οὗτινος/ὅτου ὧντινων ὧντινων ὧντινωνᾧτινι/ὅτῳ ᾗτινι ᾧτινι/ὅτῳ οἷστισι(ν) αἷστισι(ν) οἷστισι(ν)ὃντινα ἣντινα ὃ,τι οὓστινας ἃστινας ἃτινα/ἅττα 50

ΔΕΚΑΤΟ ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΠΑΘΗΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ΚΑΙ ΑΟΡΙΣΤΟΣ Α΄ ΚΑΙ Β΄Ο παθητικός μέλλοντας α΄ και ο παθητικός αόριστος α΄ σε όλες τις εγκλίσεις και τοαπαρέμφατο και τη μετοχή παίρνουν στο θέμα τους τη συλλαβή –θη-, που λέγεταιχρονικό πρόσφυμα.ΠΑΘΗΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ Α΄ΟΡΙΣΤ. ΕΥΚΤ. ΑΠΑΡ. ΜΤΧΣλυθήσομαι λυθησοίμην λυθήσεσθαι λυθησόμενοςλυθήσῃ/ει λυθήσοιο λυθησομένηλυθήσεται λυθήσοιτο λυθησόμενονλυθησόμεθα λυθησοίμεθαλυθήσεσθε λυθήσοισθελυθήσονται λυθήσοιντοΠΑΘΗΤΙΚΟΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ Α΄ΟΡΙΣΤ. ΥΠΟΤ. ΕΥΚΤ. ΠΡΟΣΤ. ΑΠΑΡ.ἐλύθην λυθῶ λυθείην __ λυθῆναιἐλύθης λυθῇς λυθείης λύθητιἐλύθη λυθῇ λυθείη λυθήτω ΜΤΧΣἐλύθημεν λυθῶμεν λυθείημεν ή __ λυθείςἐλύθητε λυθῆτε λυθεῖμεν λύθητε λυθεῖσαἐλύθησαν λυθῶσι(ν) λυθείητε ή λυθέντων ή λυθέν λυθεῖτε λυθήτωσαν λυθείησαν ή λυθεῖενΠΡΟΣΟΧΗ!Μερικά ρήματα σχηματίζουν παθητικό μέλλοντα και αόριστο χωρίς το σύμφωνο θ,π.χ. γράφομαι, ἐγράφην. Ο παθητικός μέλλοντας και αόριστος που σχηματίζονται μ’αυτόν τον τρόπο λέγονται παθητικός μέλλοντας και αόριστος β΄. Οι δεύτεροι αυτοίπαθητικοί χρόνοι κλίνονται ακριβώς όπως ο παθητικός μέλλοντας και ο παθητικόςαόριστος α΄. Η μοναδική διαφορά είναι η εξής: στο β΄ ενικό πρόσωπο τηςπροστακτικής ο παθητικός αόριστος α΄ λήγει σε – τι π.χ. λύθη-τι, ενώ ο παθητικόςαόριστος β΄ διατηρεί την αρχική κατάληξη –θι π.χ. γράφη-θι.Τα ρήματα που σχηματίζουν παθητικό μέλλοντα και αόριστο τα μαθαίνουμεδιαβάζοντας τους αρχικούς χρόνους των ρημάτων.Για την κλίση του παθητικού μέλλοντα και αορίστου α΄ και β΄ βλέπε σχολικήγραμματική σελ. 170 – 173 και 196 – 197. 65

ΔΕΚΑΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΜΕΣΟΣ ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ ΚΑΙ ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ ΕΝΡΙΝΟΛΗΚΤΩΝ ΚΑΙΥΓΡΟΛΗΚΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ.ἈγγέλλομαιΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ ΥΠΕΡΣ. ΟΡΙΣΤ.ΟΡΙΣΤ. ΠΡΟΣΤ. ΑΠΑΡ. ἠγγέλμηνἤγγελμαι __ ἠγγέλθαι ἤγγελσοἤγγελσαι ἤγγελσο ἤγγελτοἤγγελται ἠγγέλθω ΜΤΧΣ ἠγγέλμεθαἠγγέλμεθα ἠγγελμένος ἤγγελθεἤγγελθε __ ἠγγελμένη ἠγγελμένοι ἦσανἠγγελμένοι εἰσὶ(ν) ἤγγελθε ἠγγελμένον ἠγγέλθωνὈξύνομαι ΠΡΟΣΤ. ΑΠΑΡ. ΥΠΕΡΣ.ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣΟΡΙΣΤ. __ ὠξύνθαι ΟΡΙΣΤ. ὤξυνσο ὠξύμμηνὤξυμμαι ὠξύνθω ΜΤΧΣ ὤξυνσοὤξυνσαι ὠξυμμένος ὤξυντοὤξυνται __ ὠξυμμένη ὠξύμμεθαὠξύμμεθα ὤξυνθε ὠξυμμένον ὤξυνθεὤξυνθε ὠξύνθων ὠξυμμένοι ἦσανὠξυμμένοι εἰσὶ(ν)ΦαίνομαιΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ ΥΠΕΡΣ. ΟΡΙΣΤ.ΟΡΙΣΤ. ΠΡΟΣΤ. ΑΠΑΡ. ἐπεφάσμηνπέφασμαι __ πεφάνθαι ἐπέφανσοπέφανσαι πέφανσο ἐπέφαντοπέφανται πεφάνθω ΜΤΧΣ ἐπεφάσμεθαπεφάσμεθα πεφασμένος ἐπέφανθεπέφανθε __ πεφασμένη πεφασμένοι ἦσανπεφασμένοι εἰσὶ(ν) πέφανθε πεφασμένον πεφάνθωνΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ1) Η υποτακτική και η ευκτική Παρακειμένου σχηματίζονται κανονικά από τιςμετοχές Παρακειμένου και τον αντίστοιχο τύπο υποτακτικής ή ευκτικής του εἰμὶ, π.χ.πεφασμένος –η-ον ὦ, ᾖς, ᾖ, κ.τ.λ. πεφασμένος –η-ον εἴην, εἴης, εἴη, πεφασμένοι –αι-α εἴημεν/εἶμεν, εἴητε/εἶτε, εἴησαν/εἶεν. 74

ΕΙΚΟΣΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟΡΗΜΑΤΑ ΣΥΝΗΡΗΜΈΝΑ Ή ΠΕΡΙΣΠΩΜΕΝΑΤα φωνηεντόληκτα ρήματα που έχουν χρονικό χαρακτήρα α ή ε ή ο συναιρούν τοφωνήεν αυτό στον ενεστώτα και τον παρατατικό με το ακόλουθο φωνήεν τωνκαταλήξεων και γι’ αυτό λέγονται συνηρημένα. Λέγονται όμως και περισπώμενα,γιατί ο συνηρημένος τύπος τους στο α΄ πρόσωπο της οριστικής του ενεστώτα παίρνειπερισπωμένη. Τα συνηρημένα ρήματα διαιρούνται κατά το χαρακτήρα σε τρειςτάξεις.Ι. στην α΄ τάξη ανήκουν όσα λήγουν σε –άω π.χ. τιμάω -τιμῶΙΙ. στην β΄ τάξη ανήκουν όσα λήγουν σε – έω π.χ. ποιέω -ποιῶΙΙΙ.στην γ΄ τάξη ανήκουν όσα λήγουν σε –όω π.χ. δηλόω -δηλῶΙ. ΣΥΝΗΡΗΜΕΝΑ ΡΗΜΑΤΑ ΣΕ –ΑΩΣτα συνηρημένα ρήματα που ανήκουν στην α΄ τάξη γίνονται οι παρακάτωσυναιρέσεις:α + ε = α (μακρόχρονο)α + η = α (μακρόχρονο)α + ει =ᾳα+ῃ=ᾳα+ο=ωα+ω=ωα + ου = ωα + οι = ῳΟι συναιρέσεις γίνονται σε όλες τις εγκλίσεις Ενεστώτα (ενεργητικής και μέσηςφωνής) και στα απαρέμφατα και τις μετοχές καθώς και στον Παρατατικό με τονακόλουθο τρόπο π.χ.Οριστική Ενεστώτα = τιμά +ω(κατάληξη)=τιμῶ τιμά+ εις(κατάληξη)=τιμᾷς τιμά+ει(κατάληξη)=τιμᾷ κ.τ.λ.Υποτακτική Ενεστώτα= τιμά +ω(κατάληξη)=τιμῶ τιμά+ῃς(κατάληξη)=τιμᾷς κ.τ.λ.Ευκτική Ενεστώτα = τιμά +οιμι(κατάληξη)= τιμῷμι κ.τ.λ.Προστακτική Ενεστώτα= τίμα +ε(κατάληξη)= τίμα κ.τ.λ.Προσοχή! Τα ρήματα ζῶ, πεινῶ, διψῶ και χρῶμαι έχουν χαρακτήρα η και όχι α,δηλαδή κλίνονται όπως τα ρήματα σε –άω, έχουν όμως η ή ῃ όπου τα ρήματα σε -άωέχουν α (μακρόχρονο) ή ᾳ π.χ. 77

Οριστική Ενεστώτα = ζῶ, ζῇς, ζῇ, ζῶμεν, ζῇτε, ζῶσι(ν)Ρήματα συνηρημένα σε –άω είναι τα παρακάτω: δρῶ,κτῶμαι, θηρῶ, πειρῶ, ἐρευνῶ,ὁρῶ, τολμῶ, μηχανῶμαι, κυβερνῶ, μελετῶ, αἰτιῶμαι, νικῶ, γελῶ, φοιτῶ, δαπανῶ,διαιτῶμαι, ἐῶ, τελευτῶ.Για την κλίση των συνηρημένων ρημάτων σε –άω και –ήω βλέπε σχολικήγραμματική σελ. 200 – 202 και 208 – 209.ΑΣΚΗΣΕΙΣΑ΄ ΟΜΑΔΑ1) Να κλίνετε όλες τις εγκλίσεις του Ενεστώτα και να γράψετε το απαρέμφατο και τιςμετοχές του ρήματος νικῶ.ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΤ. ΕΥΚΤ. ΠΡΟΣΤ. ΑΠΑΡ. ΜΤΧΣ2)Να κλίνετε όλες τις εγκλίσεις του Ενεστώτα και να γράψετε το απαρέμφατο και τιςμετοχές του ρήματος κτῶμαι.ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΥΠΟΤ. ΕΥΚΤ. ΠΡΟΣΤ. ΑΠΑΡ. ΜΤΧΣ 78

ἽΣΤΗΜΙ (ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ)ΕΝΕΣΤΩΤΑΣΟριστική Υποτακτική Ευκτική Προστακτική Απαρέμφατοἵστημι ἱστῶ ἱσταίην __ἵστης ἱστῇςἵστησι(ν) ἱστῇ ἱσταίης ἵστη ἱστάναιἵσταμεν ἱστῶμενἵστατε ἱστῆτε ἱσταίη ἱστάτω Μετοχέςἱστᾶσι(ν) ἱστῶσι(ν) ἱστάς ἱσταίημεν ή __ ἱστᾶσα ἱστάν ἱσταῖμεν ἵστατε ἱσταίητε ή ἱστάντων ή ἱσταῖτε ἱστάτωσαν ἱσταίησαν ή ἱσταῖενΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣΟριστικήἵστηνἵστηςἵστηἵσταμενἵστατεἵστασανΠΡΟΣΟΧΗ! Ο αόριστος του ρήματος ἵστημι είναι ό τύπος ἔστησα, που κλίνεται σεόλες τις εγκλίσεις του, όπως ακριβώς το ρήμα ἔλυσα. Ο αόριστος β΄ ἔστηνσχηματίζεται, όπως η ενεργητική φωνή, σημασιολογικά, ομως ανήκει στη μέσηφωνή.ἽΣΤΑΜΑΙ (ΜΕΣΗ ΦΩΝΗ)ΕΝΕΣΤΩΤΑΣΟριστική Υποτακτική Ευκτική Προστακτική Απαρέμφατοἵσταμαι ἱστῶμαι ἱσταίμην __ ἵστασθαιἵστασαι ἱστῇ ἱσταῖο ἵστασοἵσταται ἱστῆται ἱσταῖτο ἱστάσθω Μετοχέςἱστάμεθα ἱστώμεθα ἱσταίμεθα __ ἱστάμενοςἵστασθε ἱστῆσθε ἱσταῖσθε ἵστασθε ἱσταμένηἵστανται ἱστῶνται ἱσταῖντο ἱστάσθων ή ἱστάμενον ἱστάσθωσαν 95

ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣΟριστικήἱστάμηνἵστασοἵστατοἱστάμεθαἵστασθεἵσταντοΑΟΡΙΣΤΟΣ Β΄Οριστική Υποτακτική Ευκτική Προστακτική Απαρέμφατοἔστην στῶ σταίην __ στῆναιἔστης στῇς σταίης στῆθιἔστη στῇ σταίη στήτω Μετοχέςἔστημεν στῶμεν σταίημεν ή __ στάςἔστητε στῆτε σταῖμεν στῆτε στᾶσαἔστησαν στῶσι(ν) σταίητε ή στάντων ή στάν σταῖτε στήτωσαν σταίησαν ή σταῖενΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ1) Οι αρχικοί χρόνοι των παραπάνω ρημάτων είναι οι εξής:ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗΕΝ. τίθημι ἵημι δίδωμι ἵστημιΠΡΤ. ἐτίθην ἵην ἐδίδουν ἵστηνΜΕΛ. δώσω στήσωΑΟΡ. θήσω ἥσω ἔδωκα/ἔδωσα ἔστησαΠΡΚ. δέδωκα στήσας ἔχωΥΠΕΡ. ἔθηκα ἧκα ἔδεδώκειν στήσας εἶχον τέθηκα ή τέθεικα εἷκα ἐτεθήκειν ή εἵκειν ἐτεθείκεινΜΕΣΗ ΦΩΝΗΕΝ. τίθεμαι ἵεμαι δίδομαι ἵσταμαιΠΡΤ. ἐτιθέμην ἱέμην ἐδιδόμην ἱστάμηνΜΕΛ. θήσομαι/τεθήσομαι ἥσομαι δώσομαι στήσομαιΑΟΡ. ἔθέμην/ἐτέθην ἡκάμην/εἵμην ἐδόμην ἐστησάμην/ἔστηνΠΡΚ. δέδομαι ἕστηκαΥΠΕΡ. τέθειμαι/κείμαι εἷμαι ἐδεδόμην ἑστήκειν ἐτεθείμην ή ἐκείμην εἵμην2) Άλλα φωνηεντόληκτα ρήματα σε –μι είναι τα παρακάτω: πίμπλημι, πίμπρημι,ὀνίνημι, ἄγαμαι, δύναμαι, ἐπίσταμαι. Τα παραπάνω έξι ρήματα κλίνονται στονΕνεστώτα και τον Παρατατικό κατά το ρήμα ἵστημι - ἵσταμαι. Ο παρακ. του ἵστημιἕστηκα έχει εκτός από τους κανονικούς τύπους και τους παρακάτω τύπους:ἕσταμεν,ἕστατε,ἑστᾶσι (α΄, β΄, γ΄ πληθ.οριστ. Πρκ.),ἑστάναι (απαρ.),ἑστώς, ἑστῶσα, ἑστώς ήἑστός (μτχς), ἕστασαν (γ΄πληθ. του Υπερ.) 96