หนังสือวิชาประวัติศาสตร์ชาติไทย สค32034

91 ภาพ : พระยารกั ใหญ พระยารักนอ ย ที่มา : https://farm2.staticflickr.com/1532/23947628289_dcac7513a1_o.jpg สมัยรชั กาลที่ 3 ในรัชกาลน้มี ีการสรา งหลอพระประธานขนาดใหญ ตามวดั ทสี่ รางใหม เชน “พระพุทธตรโี ลกเชษฐ” พระประธานพระอุโบสถวัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร และ “พระพุทธเสฏฐมุนี” พระประธานในศาลาการเปรียญวัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร “พระเสฏฐตมมุน”ี พระประธานพระอโุ บสถวัดราชนดั ดารามวรวหิ าร และ “พระพุทธมหาโลกา ภนิ ันทปฏมิ า” พระประธานพระอุโบสถวัดเฉลมิ พระเกียรติวรวหิ าร นอกจากนีย้ งั ทรงสรางพระพุทธ ไสยาสน ยาว 90 ศอก ท่วี ดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลารามราชวรมหาวิหาร และพระพุทธรูปยืนทรงเคร่ือง กษัตรยิ าธิราชเจา 2 องค เพ่อื เปน ราชอนสุ รณแดพ ระอยั กา และพระราชบดิ าของพระองค ซึ่งเปน พระหลอสมั ฤทธ์หิ มุ ทองคาํ ประดับดว ยอัญมณีมีคา ถวายพระนามวา “พระพุทธยอดฟา จุฬาโลก” และ “พระพุทธเลิศหลานภาลัย” ประดิษฐานในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม การสราง พระพทุ ธรปู ยืนทรงเคร่ืองปางหา มญาติขนาดใหญน ้ี นยิ มสรา งไวเปน จํานวนมาก ถอื เปนพระราชนิยม ของพระบาทสมเดจ็ พระนั่งเกลาเจา อยหู วั

92 ภาพ : พระพทุ ธมหาโลกาภินนั ทปฏมิ า พระประธานพระอุโบสถวดั เฉลมิ พระเกียรตวิ รวหิ าร ที่มา : http://mapio.net/pic/p-94874421/ ประติมากรรมระยะปรบั ตวั สมัยรัชกาลท่ี 4 ถึงรัชกาลที่ 5 เปนยุคสมัยของการปรับตัว เปดประเทศ ยอมรับ อิทธพิ ลตะวันตก ยอมรับความคิดใหมมาเปลยี่ นแปลงสงั คม ระเบยี บประเพณี เพอ่ื ประคองใหป ระเทศ รอดพนจากภยั สงคราม หรือจากลทั ธิลาอาณานคิ มตะวนั ตก ซ่ึงหลายประเทศในซกี โลกเอเชยี ยคุ นนั้ ประสบอยู การสรางงานศลิ ปกรรมทกุ สาขา รวมทงั้ ประติมากรรมก็ถูกกระแสการเมอื งน้ดี ว ย พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจาอยหู วั มพี ระราชดาํ รปิ น รูปเหมือนแบบตะวันตกข้ึน เปนครง้ั แรกในประเทศไทย จงึ โปรดเกลาฯ ใหหลวงเทพรจนา (พลับ) ซึ่งตอมาเปนพระยาจินดารังสรรค ปนถวาย โดยปนจากพระองคจ ริง และเลียนแบบรปู ปน ของพระองค ท่ีฝร่ังปนจากรูปพระฉายท่ีสงมาถวาย แตไมเ หมือน เม่ือทอดพระเนตรเหน็ พระรูปท่หี ลวงเทพรจนาปนขนึ้ ใหมก ็ทรงโปรด ตอมานาํ พระรปู องคน ปี้ ระดิษฐานไว ณ พระท่ีนง่ั เวชยันตว ิเชียรปราสาทในพระนครคีรี จังหวัดเพชรบุรี ปจจุบันมี การหลอ ไวหลายองค ประดิษฐานท่ีพระตําหนักเพชร วัดบวรนิเวศวิหาร กรุงเทพฯ และหอพระจอม วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร กรุงเทพฯ จากพระรูปองคนี้ นับเปนการเปล่ียนศักราช ประตมิ ากรรมไทย ท่เี ดมิ ปน รปู ราชานสุ รณ โดยใชการสรางพระพทุ ธรูป หรือเทวรูปแทน มาสกู ารปน รูปราชานุสรณเหมอื นรปู คนจริงข้ึน และจากจดุ นเี้ องสงผลใหม กี ารปรับตัวทางประตมิ ากรรมระยะ ปรับตัวไปสูประติมากรรมสมัยใหม การปนหลอพระพุทธรูปในยุคนี้ ไมใหญโตเทาสมัยรัชกาลที่ 3

93 มีพุทธลกั ษณะทเ่ี ปน แบบฉบบั ของตนเอง มีลักษณะโดยสว นรวมใกลความเปนมนุษย มีการปนจีวร เปนร้ิว บนพระเศียร ไมมีตอมพระเมาลี พระพุทธรูปที่สําคัญเหลานี้ คือ พระสัมพุทธพรรณี พระนริ ันตราย และพระพทุ ธสิหังคปฏิมา พระประธาน ในพระอโุ บสถวดั ราชประดษิ ฐส ถติ มหาสมี าราม ราชวรวหิ าร ในรชั สมยั นี้ มกี ารสรางพระพุทธรูปยืนปางหามญาติเชนกัน แตจีวรพระสมัยนี้เปนริ้ว ใกลเคียงธรรมชาติมากขึ้น ประติมากรรมท่ีสําคัญอีกช้ินหน่ึง คือ “พระสยามเทวาธิราช” เปน เทวรูปขนาดเล็กหลอดวยทองคําท้ังองคสูง 8 น้ิวฟุต ลักษณะงดงามมาก เปนฝพระหัตถของ พระองคเ จาประดษิ ฐวรการ ภาพ : พระสยามเทวาธริ าช ทม่ี า : http://oknation.nationtv.tv/blog/home/blog_data/220/15220/images/2_Travel/001_Bangkok/2011/Mueseam/SakThong/038.JPG สมยั รชั กาลที่ 5 ระยะตน รัชกาล อายุกรงุ รัตนโกสินทรจะครบ 100 ป พระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกลา เจา อยูหัว ทรงทํานุบํารงุ ศลิ ปะแบบดัง้ เดิมอยางมาก มกี ารปฏสิ งั ขรณวัดวาอาราม ตา ง ๆ ปราสาทราชมณเฑยี ร โดยเฉพาะวัดพระศรีรัตนศาสดาราม เกิดงานประติมากรรมตกแตง ท่ีสวยงาม ในศาสนสถานแหงน้ีมากที่สุด งานประติมากรรมสวนใหญเปนฝพระหัตถพระองคเจา ประดิษฐวรการทั้งส้ิน เชน รูปสัตวหิมพานต 7 คู บนชานชาลาไพที รอบปราสาทพระเทพบิดร รปู พระบรมราชานสุ าวรียป ระจํารัชกาลที่ 1, 2 และ 3 เปนรูปบุษบกประดิษฐานพระราชลัญจกร บนพานแวนฟา พรอมชางเผอื กและฉตั ร ตรงมุมดา นตะวันตกเฉียงเหนอื ของปราสาทพระเทพบิดร ปน หลอพระบรมรูป 3 รชั กาล คือ รัชกาลที่ 1 รชั กาลที่ 2 และรชั กาลที่ 3 รวมท้ังปน แกไขรัชกาลที่ 4 ทพ่ี ระยาจนิ ดารังสรรคป น ไว พระบรมรปู ท้งั 4 รัชกาล ปจ จุบันประดิษฐานอยใู นปราสาทพระเทพบดิ ร เปนรูปเหมือนที่แปลกไปจากภาพเหมอื นโดยท่ัวไป เพราะเปนศิลปะระยะปรับตัว เปนการผสม ระหวา งความตอ งการท่ีจะใหร ูปปน เหมอื นรชั กาลน้ัน ๆ กบั การสรางรปู ใหม ีความงามแบบพระหรอื

94 เทวรูป ที่ตองการความเกลี้ยงเกลากลมกลึงของรูปทรง เปนคุณคาความงาม รูปเหมือนจึงแสดง ความเหมือนบคุ คลออกมา พรอมกบั ใหอารมณค วามรูสกึ แบบไทยดวย ในสมัยรัชกาลท่ี 5 มีการสรางพระพุทธรูปข้ึนใหมเหมือนกัน ที่สําคัญ คือ พระพุทธ นฤมลธรรโมภาส พระประธานวัดนิเวศธรรมประวัติ บางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ฝพ ระหตั ถพ ระองคเ จาประดษิ ฐวรการ นอกจากน้ี ยังมกี ารปน หลอพระพทุ ธรูปขนาดใหญ ซึ่งมีอยู ครัง้ เดียวในรชั กาลน้ี สรางในระหวาง พ.ศ. 2442 - 2444 ในคราวน้ันโกลาหลมาก เนื่องจากไมมี การปน พระขนาดใหญมานาน แตกส็ าํ เร็จลงดว ยดี พระพุทธรูปองคนี้ คือ พระพุทธชินราชจําลอง ปนหลอขึ้น เพ่ือนํามาประดิษฐานเปนพระประธานวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามราชวรวิหาร ตองลงไปปนหลอที่พิษณุโลก ผูปน หลอจําลอง คอื หลวงประสทิ ธปิ ฏมิ า ภาพ : พระพทุ ธนฤมลธรรโมภาส ทม่ี า : http://kanchanapisek.or.th/kp6/pictures14/s14-113-1.jpg ประตมิ ากรรมรว มสมัย อยูในสมยั รชั กาลท่ี 6 จนถึงรัชกาลปจ จุบัน เปนศิลปะที่มีผลสบื เนอื่ งมาจากความเจรญิ แบบตะวันตก ท่ีหลั่งไหลเขา มาในประเทศไทย ทาํ ใหเกดิ แนวความคิดใหมในการสรางสรรคศิลปะ เพื่อสาธารณะประโยชน นอกเหนือจากการสรางเพื่อศาสนาอยางเดยี ว

95 ภาพ : “มนุษยก ับความปรารถนา” ประตมิ ากรรมรว มสมัยหรือสมัยใหม ปน ดว ยปูนปลาสเตอร เข็มรัตน กองสุข เปนผูปน ทีม่ า : http://kanchanapisek.or.th/kp6/pictures14/s14-113-2.jpg สมัยรัชกาลที่ 6 ศิลปะตะวันตกเขามาสูชีวิตความเปนอยูของคนไทย และกําลังฝง รากลึกลงไปในสังคม และวัฒนธรรมไทย การตกแตงวังเจานาย อาคารราชการ อาคารพาณิชย สวนสาธารณะ และอาคารบานเรือนของคนสามัญ เร่ิมตกแตงงานจิตรกรรม และงานประติมากรรม ภาพเหมอื นมากข้นึ งานประตมิ ากรรมไทยที่ทําขึ้นเพื่อศาสนา เชน การสรางศาสนสถาน ปนพระพุทธรูป ท่เี คยกระทํากันมากถ็ ึงจดุ เส่ือมโทรมลง แมจะมีการทํากันอยกู เ็ ปน ระดับพืน้ บาน ท่พี ยายามลอกเลยี น สิง่ ดงี ามในยุคเกา ๆ ท่ตี นนิยม ขาดอารมณความรสู ึกทางการสรางสรรค และไมม ีรูปลกั ษณะที่เปน แบบแผนเฉพาะยคุ สมยั พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลาเจาอยูหวั ทรงหันมาสง เสริมศิลปะการชางสมัยใหม โดยตั้งโรงเรยี นเพาะชา งขน้ึ เมอ่ื พ.ศ. 2456 จัดสอน ศลิ ปะการชางทั้งแบบตะวันตก และแบบไทย การสรางงานศิลปะระดับชาติ ไดจางฝร่ังมาออกแบบ ตกแตงพระบรมมหาราชวัง หรือพระท่ีนั่ง ทรงเห็นความจําเปนท่ีตองใชชางทํารูปปนตาง ๆ เชน เหรียญตรา และอนุสาวรีย ซ่ึงชางไทย ยังไมชํานาญงานภาพเหมือนขนาดใหญ จึงสั่งชางปนมาจากประเทศอิตาลี ผูไดรับเลือก คือ ศาสตราจารย คอราโด เฟโรจี เขารับราชการเปนประติมากร กรมศิลปากร กระทรวงวัง เม่ือวันที่ 14 มกราคม พ.ศ. 2466 ตอ มาโปรดเกลาฯ ใหศาสตราจารยคอราโด เฟโรจี เขาไปปนพระบรมรูปของ พระองคโ ดยใกลช ิด เปน พระบรมรูปเทาพระองคจริง ปจจุบันประดิษฐานในปราสาทพระเทพบิดร

96 นับเปนงานภาพเหมอื นท่ีสาํ คัญในรัชกาลน้ี ตอ มาศาสตราจารยคอราโด เฟโรจี ไดโ อนสญั ชาติ และ เปลี่ยนช่ือเปน ไทยวา ศิลป พีระศรี ทานผูนี้ ตอมามีความสําคญั ตอวงการศิลปกรรมไทยสมัยใหม ทุกสาขาอยางท่ีสดุ รชั กาลท่ี 7 - รัชกาลปจจุบัน ระยะแรกศาสตราจารยศลิ ป พีระศรี เปนชางปน ทส่ี าํ คญั แตผ เู ดยี วในยคุ น้ัน ไดด ําเนินการปนรปู อนสุ าวรียพ ระปฐมบรมราชานุสรณเปนภาพเหมือนขนาดใหญ 3 เทา คนจริงเปนครั้งแรกในเมืองไทย สงไปหลอทองแดงท่ีประเทศอิตาลี เสร็จทันมาติดตั้งที่เชิง สะพานพุทธยอดฟา เพอื่ เปด สะพาน และฉลองกรุงครบ 150 ป เมือ่ พ.ศ. 2475 หลังจากการฉลองกรุงไมกี่วันก็เกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครองข้ึนในประเทศไทย โดยคณะทหารและพลเรือน อํานาจการปกครองและการบริหารประเทศ จึงไมตกอยูกับ พระมหากษัตริยอีกตอไป การสรางงานศิลปกรรม ซึ่งแตเดิมอยูในความดูแลของราชสํานัก ซึง่ มี พระมหากษัตริยทรงสงเสริมก็ส้ินสุดลง วิถีการดําเนินชีวิต ความรูสึกนึกคิดของประชาชน เปล่ียนแปลงไป คณะรัฐบาลมุงพัฒนาประเทศทางดานวัตถุมากกวาการพัฒนาดานจิตใจ โดยเฉพาะทางศิลปะ การสรางงานศิลปกรรมยุคตอมา ลวนตองตอสูด้ินรนอยูในวงแคบ ๆ แตก ระน้นั การตอสูด้นิ รน เพอ่ื ใหสงั คมเห็นคณุ คาในงานศิลปะ ยงั ดาํ เนนิ ตอไป โดยมีศาสตราจารย ศลิ ป พรี ะศรี เปน ผูนาํ เพอื่ ทําใหผูนําประเทศและคนท่ัวไปเห็นคุณคา ทานตองทํางานอยางหนัก กลาวคือ นอกจากงานปน อนุสาวรยี ท ส่ี ําคญั แลว ทา นยงั ไดวางแนวทางการศึกษาศลิ ปะ โดยหาทาง จัดตั้งโรงเรียนประณีตศิลปกรรมข้ึน เม่ือ พ.ศ. 2477 ซ่ึงตอมาขยายตัวข้ึนเปนมหาวิทยาลัย ศิลปากรเมื่อ พ.ศ. 2486 จัดใหมีการเรียนการสอนทั้งดานจิตรกรรม และประติมากรรม ซ่งึ การศกึ ษาและการสรางงานประตมิ ากรรม ตอ มาเปลย่ี นไปตามการพัฒนาวฒั นธรรมของสงั คม ที่ ตองการพึ่งพาพลังงานใหม ๆ ภายใตอิทธิพลทางวิทยาศาสตร เศรษฐกิจ การเมือง และอื่น ๆ ซ่งึ เปนการกา วหนาแหงยุค โดยเฉพาะในรัชกาลปจ จบุ นั การส่อื สาร และการคมนาคมเปนไปอยาง รวดเร็ว ทั่วถึงเกือบทุกมุมโลก มลี ทั ธทิ างศิลปะเกิดข้ึนมากมาย ทัง้ ในยุโรป และสหรัฐอเมริกา และ ไดแ พรห ลายเขามามีบทบาทในประเทศไทยดว ย ประตมิ ากรรมจงึ เขา สรู ปู แบบของศิลปะรวมสมัย เปน การแสดงออกทางดา นการสรา งสรรคท ม่ี อี สิ ระ ทง้ั ความคดิ เน้ือหาสาระ และเทคนคิ การสรา งงาน สุดแตศ ลิ ปน จะใฝหา งานศิลปะที่แสดงออกมานนั้ จงึ เปนสญั ลกั ษณส ําคญั ทส่ี ะทอ นถึงเอกลกั ษณใ หม ของวฒั นธรรมไทยอกี รูปแบบหนึง่ 3. ดานจิตรกรรม งานจิตรกรรมในสมยั รัตนโกสินทรมที ้ังศิลปะไทยประเพณี ศิลปะไทยประยุกตและ ศลิ ปะแบบตะวันตก

97 สมัยรัตนโกสินทรตอนตน สกุลชางสมัยนี้พัฒนามาจากสกุลชางธนบุรีและอยุธยา ใชสีหนกั เปน พนื้ หลัง สว นใหญจะใชสีโทนเย็น นิยมการปดทองบนภาพมากข้ึน โดยเฉพาะสถานท่ี และบคุ คลสาํ คัญ ตัวละครใชส แี สดงฐานะทางสงั คม ลักษณะจิตรกรรมฝาผนังสมัยรัชกาลที่ 1 มีแบบแผนการวางภาพที่นิยมกัน คือ ลวดลายเพดาน นยิ มทําดว ยไมจ ําหลัก ลงรักปดทอง ประดับดวยกระจก เปนลายดาวจงกล หรือ ลายดาวดอกใหญอยูตรงกลาง ฝาผนังดานหนาพระประธานนิยมเขียนภาพมารผจญ ดานหลัง พระประธานเปนภาพไตรภูมิ ดานขางท้ัง 2 ดาน ตอนบนเปนภาพวิทยาธร เทพชุมนุม ตอนลาง ระหวา งชอ งประตหู นา ตา ง เขียนภาพพทุ ธประวตั ิ หรือทศชาติชาดก บานประตหู นา ตางเขียนภาพ ทวารบาล ผนังวงกบประตูหนาตา งเปนภาพทวารบาลหรือเช่ียวกลาง หรอื ลายดอกไมร ว ง บานประตู หนา ตา งดา นในมกั เปน รูปดอกไมร ว ง ดอกไมประดษิ ฐห รือเครอ่ื งแขวน ภาพ : จติ รกรรมฝาผนังสมัยรัชกาลท่ี 1 สมยั รชั กาลท่ี 3 งานจติ รกรรมฝาผนังมีความเปลี่ยนแปลงที่เกิดข้ึนอยางเห็นไดชัด สอดคลอ งกบั ความเปลีย่ นแปลงในดา นสถาปตยกรรม คอื อิทธพิ ลจากศลิ ปะจนี ลกั ษณะการใชส มี ดื เปนสีพ้ืนมีการใชคูสีระหวางสีเขียวกับสีแดงใหโดดเดนและเปนคูสีหลักกับการระบายพ้ืนดวย สมี ดื เปน เอกลักษณ เชน จิตรกรรมเครอ่ื งมงคลอยา งจนี หรอื เคร่ืองตงั้ ในพระอุโบสถวัดราชโอรสาราม ราชวรวิหาร วัดนาคปรกกับลักษณะงานที่ยังสืบทอดแบบประเพณี เชน วัดสุวรรณารามราช วรวิหารชางเขียนจิตรกรรมฝาผนังตองเขียนภาพอิงความสมจริงตามไปดวย ไมวาจะเปนความ หลากหลายของผูคน เชื้อชาติ และอาชีพที่เปนความเปล่ียนแปลงที่เกิดขึ้นจริงในสังคมขณะนั้น หรืออาคารบานเรือนทั้งแบบจีนและฝร่ังท่ีเริ่มมีการกําหนดแสงเงาและใชลักษณะการถายทอด ทีแ่ สดงความสมจริงของสว นประกอบในฉาก เชน ตน ไม นํ้าทะเล ผสมลงไป

98 ภาพ : จิตรกรรมประดบั เพดานอทิ ธิพลศิลปะจีนวดั ราชโอรสารามราชวรวิหาร ทีม่ า : https://www.chillpainai.com/scoop/620/ รัชกาลท่ี 4 เร่ิมมีอิทธิพลของตะวันตกเขามาผานผลงานจิตรกรรม คือ ภาพเขียน เปน ภาพ 3 มิติ มีการใชสี แสง - เงา และแสดงทัศนียภาพในระยะใกล - ไกล จิตรกรคนสําคัญ คือ ขรัวอินโขง ซ่ึงเปนผูวาดภาพปริศนาธรรมท่ีวัดบวรนิเวศราชวรวิหารและวัดบรมนิวาสราชวรวิหาร ตอ มาในสมัยรัชกาลที่ 5 มีการวาดภาพพระราชประวัติเขียนแบบจิตรกรรมประเพณีผสมกับทาง ตะวันตกและภาพเหมือนบุคคลไวที่ผนังพระท่ีนั่งทรงผนวช อยูท่ีวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม ราชวรวหิ าร รชั กาลที่ 5 โปรดเกลาฯ ใหจติ รกรชาวยโุ รปวาดพระบรมสาทิศลกั ษณพระมหากษัตริย แหง ราชวงศจักรีทุกพระองค และพระบรมวงศานวุ งศท สี่ ําคญั ในรัชสมยั ของพระองค ประดิษฐานที่ พระที่นัง่ จกั รีมหาปราสาทและพระที่นงั่ ในพระราชวงั ตา ง ๆ ซง่ึ การวาดภาพเหมอื นและภาพทวิ ทศั น เหลา น้ไี ดรบั ความนิยมอยา งแพรหลาย ประกอบกับในรัชกาลตอมา คอื รัชกาลท่ี 6 มกี ารจัดตง้ั โรงเรียน สอนศิลปะแบบใหม เชน โรงเรียนเพาะชาง โรงเรียนชางศิลป ทําใหมีจิตรกรชาวไทยท่ีมี ความสามารถท้งั การวาดภาพจติ รกรรมแบบไทยและสากล รัชกาลท่ี 6 ยังนิยมการถายภาพ ทําใหเกิดการบันทึกภาพบุคคลบานเมืองและ เหตุการณดวยเทคโนโลยีแบบใหมเพ่ิมขึ้นอยางรวดเร็ว ดังปรากฏจากพระบรมฉายาลักษณ พระฉายาลกั ษณแ ละภาพถา ยตา ง ๆ จาํ นวนมาก เปน หลกั ฐานประวตั ิศาสตรที่สําคัญ

99 รชั กาลที่ 9 - รัชกาลปจ จุบนั ในปจจุบันภาพจิตรกรรมมิไดจํากัดจะมีอยูแคในเฉพาะ วัดกับวังเหมือนในอดีตท่ีผานมา แตไดมีการนําไปประดับตกแตงอาคารสถานที่เพ่ือใชในการส่ือสาร โฆษณาประชาสัมพนั ธอ ยา งแพรห ลายผานส่ือตาง ๆ ภาพจิตรกรรมท่ีนําเสนอออกมา นอกจากจะ เปนภาพเกี่ยวกับศาสนาและเอกลักษณไทยแลว ยังเสนอภาพที่มีแนวคิดสะทอนสังคม หรือมี เรอื่ งราวที่ศิลปนมีความประทับใจ เชน ธรรมชาติ สิ่งแวดลอม บุคคล สถานท่ี จินตนาการภาพ นามธรรม (Abstract) ตลอดจนเทคนคิ ในการสรางสรรคง านจติ รกรรมก็มีความหลากหลายกวา เดมิ และนาํ เอาเทคโนโลยสี มยั ใหมมาใชใ นการนาํ เสนอผลงานดว ย 4. ดานวรรณกรรม วรรณกรรมสมยั รตั นโกสินทรน้เี ปนการฟน ฟวู รรณคดีไทยและจารีตการเขยี นบนั ทกึ แบบเกา คอื เปน งานกวนี พิ นธแบบรอ ยกรองที่มีความสมบูรณ ตอมาเรมิ่ เขียนแบบรอยแกว เพ่อื ให สอดคลองกบั การเปล่ียนแปลงของบานเมืองและอทิ ธพิ ลจากภายนอก เปนผลใหเ กิดงานดานวรรณกรรม รูปแบบใหมข้ึนเปนจาํ นวนมาก ในสมัยรัตนโกสินทรตอนตน (รัชกาลที่ 1) มีการฟนฟูบทประพันธชนิดรอยแกว ซ่ึงเปน บทประพนั ธไ ทยแทและมกั เขยี นเรอ่ื งราวของประเทศใกลเคียงกับไทย พระราชนิพนธที่ทรง ประพนั ธข้นึ มจี ดุ มงุ หมายในการปลุกขวัญประชาชนมคี วามกลาหาญ เชน รามเกียรติ์ อณุ รทุ แมแต เร่ือง สามกก ราชาธิราช ของเจา พระยาพระคลงั (หน) ก็มจี ุดมุงหมายไปในทางเดยี วกัน วรรณคดที ่มี ีชือ่ เสียงในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟา จุฬาโลก ไดแก 1. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก ไดแก เพลงยาวรบพมาที่ทาดินแดง บทละครเร่ืองอุณรุท บทละครเร่ืองรามเกียรติ์ กฎหมายตราสามดวง บทละครเร่ืองดาหลังและ อิเหนา 2. เจาพระยาพระคลงั (หน) ไดแก สามกก ราชาธิราช บทมโหรี เรื่องกากี ลิลิต- ศรีวิชัยชาดก ลิลิตพยหุ ยาตราเพชรทอง รายยาวมหาเวสสนั ดรชาดกกัณฑก ุมารและกัณฑม ทั รี 3. พระยาธรรมปรีชา (แกว) ไดแก ไตรภมู ิโลกวนิ ิจฉยั พระไตรปฎก 4. พระเทพโมลี (กล่ิน) ไดแก รายยาวมหาเวสสันดรกัณฑมหาพน นิราศตลาดเกรียบ โคลงกระทเู บด็ เตล็ด 5. กรมพระราชวังหลัง ไดแก ไซฮ่ัน สมัยรัชกาลท่ี 2 นับเปนยุควรรณกรรมท่ีรุงเรืองที่สุด ราชสํานักไดฟนฟูวรรณคดี ท้ังเกา และใหมไวเปนมรดกสาํ คัญ ทรงนิพนธบ ทละครไวหลายเร่อื ง แตที่ไดร บั การยกยองมากท่ีสุด คอื บทละครเร่ืองอิเหนา กวเี อกสมัยนี้ คือ สนุ ทรภู ซึง่ มผี ลงานหลายประเภทดวยกัน มที งั้ บทละคร เสภา นิราศ บทเห และกลอน เชน เสภาเรอื่ งขุนชา งขุนแผน นิราศภูเขาทอง กลอนสุภาษติ สอนหญิง ฯลฯ นอกจากน้ี สุนทรภูยังไดนํากลอนเพลงยาวมาแตงนิยาย คือ พระอภัยมณี ซ่ึงเปนผลงานช้ินเอก

100 นบั เปน เรอ่ื งแรกของวรรณคดีไทยท่ีเปนการผกู เรือ่ งเอง แทนที่จะแตงเปนสํานวนใหมจากตนเรื่อง ท่ีเปนนิทาน นยิ ายหรือพงศาวดาร สมยั รชั กาลท่ี 3 - รัชกาลท่ี 5 งานวรรณกรรมเร่ิมกระจายไปสูประชาชน วรรณกรรมสมัยน้ี สอดคลอ งกับนโยบายการพฒั นาบานเมอื งใหท นั สมัย จงึ เร่ิมมงี านประพันธดานรอยแกว อน่ึง ไดมี การจัดตั้งหอสมุดแบบพระนคร “หอสมุดวชริ ญาณ” รวบรวมรักษาเอกสารสําคัญของชาติ ผลงาน สําคัญมีท้ังของรชั กาลที่ 4 รัชกาลท่ี 5 สมเดจ็ พระเจาบรมวงศเธอกรมพระยาดาํ รงราชานภุ าพ ฯลฯ คร้นั เมอ่ื ถงึ สมยั รัชกาลท่ี 6 นบั เปนยุคทองของงานวรรณกรรมแบบใหม เริ่มมีการ เปลย่ี นแปลงเปนแบบตะวันตกมากขึ้น จากการเขียนแนวรอยกรองมาเปนรอยแกว ซึ่งมีรูปแบบ เนื้อหา แนวคิด มีการจดั วางมาตรฐานของผลงาน โดยจัดต้ังวรรณคดีสโมสร วรรณกรรมในยุคนี้ เปนวรรณกรรมแปลและแปลงเปนสวนใหญ จนสามารถกลาวไดวาวรรณคดีและวรรณกรรม ปจจุบันเร่ิมตนจากสมัยน้ี และยังเปนยุคเร่ิมของแนวการเขียนนวนิยาย และเร่ืองส้ันอีกดวย นอกจากน้ี ยังมีผลงานของพระเจาบรมวงศเธอกรมพระนราธิปประพันธพงศ นายชิต บุรทัต พระราชวรวงศเธอกรมหมื่นพิทยาลงกรณ (น.ม.ส.) เจาพระยาธรรมศักดิ์มนตรี เสถียรโกเศศ และนาคะประทปี สมยั รชั กาลท่ี 7 วรรณกรรมในยุคนี้จึงเรม่ิ เปนของคนไทยมากข้ึน วรรณกรรมแปล และแปลงนอ ยลง หนุม สาวหันมาสนใจงานเขียนมากขึน้ กลา แสดงความคิดเห็นมากขึ้น งานเขียน มีทั้งวรรณกรรมสรางสรรคและผลงานท่ัวไปเปนรอยแกว เน้ือหามีหลากหลาย ทั้งดานการเมือง อดุ มการณ บทวเิ คราะหสถานการณ ตาํ ราวชิ าการ นิยายสะทอนการเปล่ยี นแปลงในสังคม เร่ืองแปล นิทานนานาชาติ วรรณกรรมสาํ หรับเดก็ ฯลฯ โดยเฉพาะสิบปแรกหลงั การเปลยี่ นแปลงการปกครอง จะเนน ในเร่ืองชาตินยิ ม วงการวรรณกรรมพยายามยกระดับคณุ ภาพงานเขียน พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช (รชั กาลที่ 9) ทรงพระราชนิพนธ วรรณกรรม เรอ่ื ง “พระมหาชนก” ดวยความประณีต และทรงตงั้ พระทัยเผยแพรอยางกวางขวาง ใหเปนเคร่ืองเตือนใจประชาชน เขาถึงจิตใจผูคนเพ่ือเปนเครื่องเตือนใจประชาชนผูมีจิตศรัทธา ใหเ กิดความคดิ ในทางสรา งสรรคถึงความเพียร เพอื่ ทจี่ ะฝา ฟนทกุ อุปสรรคใหผา นพนและกอใหเกิด สัมมาทัศนะในการดําเนินชีวิต ในทิศทางการพัฒนาประเทศในพระราชปรารภหรือคํานําของ พระราชนิพนธ คอื ทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอ มใหพมิ พในโอกาสเฉลิมฉลองกาญจนา ภิเษกแหงรัชกาล ใหเ ปนเครือ่ งพิจารณาเพ่ือประโยชนใ นการดาํ เนินชวี ติ ของสาธุชนท้ังหลาย ดังนี้

101 1. ในยามวกิ ฤต ตอ งคดิ พ่ึงตนเอง เทวดาจะชวยผูทช่ี ว ยตัวเองเทา น้ัน 2. ความเพยี รอนั บรสิ ุทธ์ิ หมายถึง ตอ งพยายามอยางถึงที่สุด เพ่ือทีจ่ ะกาวผา นวกิ ฤต สรา งเศรษฐกิจจรงิ ดวยงานหรือความเพียรอันบริสทุ ธ์ิ 3. สรางเศรษฐกิจดว ยการอนรุ กั ษแ ละเพ่ิมพูนทรัพยากร 4. โมหภมู ิและมหาวชิ ชาลยั หมายถงึ มนษุ ยจ ะสามารถปฏิรูปการเรียนรขู องมนษุ ย ตอ งหลุดพนจากอวชิ ชา เพอ่ื กาวไปสกู ารพัฒนาอยางแทจ รงิ 5. ดา นดนตรแี ละนาฏศิลป ในสมัยรัตนโกสินทรตอนตนยังคงรับแบบอยางจากสมัยอยุธยา โดยรัชกาลที่ 1 โปรดเกลา ฯ ใหมีการฝกหัดโขนข้ึนทง้ั ในวังหลวงและวังหนา และใหประชุมครูละคร เพอื่ จดั ทาํ ตาํ รา ทารําขึ้นใหมแทนตําราท่ีสูญหายไปเม่ือคร้ังเสยี กรุงศรีอยธุ ยา ตอมาในสมัยรัชกาลท่ี 2 งานฟนฟู นาฏศิลปมีความรุงเรืองมาก พระองคโปรดเกลาฯ ใหปรบั ปรุงแกไขบทละครและวิธีรําใหมใหไพเราะ และงดงาม นอกจากนี้ พระองคทรงมีพระปรชี าสามารถอยางยิง่ ในการดนตรี โดยเฉพาะซอสามสาย ครัน้ ถึงสมัยรัชกาลที่ 3 โปรดเกลา ฯ ใหยกเลิกงานนาฏศลิ ปและดรุ ิยางคศลิ ปในพระบรมมหาราชวัง เปนผลใหศิลปนตอ งยายไปสังกดั กบั ขนุ นางผมู ฐี านะทรี่ บั อปุ ถมั ภง านศลิ ปะแขนงดงั กลา ว 1) ดนตรไี ทย การแสดงดนตรไี ทยในสมัยรตั นโกสินทร ถอื เปนยุคสมัยของการกอสรางบานเมือง ใหมนั่ คงเปน ปกแผน อีกทั้งยังมกี ารสงเสริมและฟนฟูศิลปวัฒนธรรมของชาติในทุกแขนงใหเจริญ รุงเรือง โดยเฉพาะดนตรีไทยในสมัยรัตนโกสินทรไดมีการเปล่ียนแปลงไปตามลําดับชวงเวลา ในรชั กาลตา ง ๆ ดงั น้ี สมัยรัชกาลท่ี 1 ดนตรีไทยในสมัยนี้ยังคงยึดถือรูปแบบและลักษณะมาจากสมัย กรุงศรีอยธุ ยา แตไดม ีการเปลี่ยนแปลงเครอ่ื งดนตรีในวงปพาทยและวงมโหรี โดยมีการเพิ่มกลองทัด อีก 1 ลูก เขาไปในวงปพ าทย สวนวงมโหรีก็ไดเพิ่มระนาดเขา ไปอีก 1 ราง สมัยรัชกาลท่ี 2 เปนยุคสมัยที่การดนตรีไทยมีความเจริญรุงเรืองอยางมาก สืบเนื่องมาจากพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัยทรงสนพระทัยในเร่ืองดนตรีไทย อีกทั้ง พระองคยังทรงพระปรีชาสามารถเปนอยางย่ิงในดานดนตรีไทย นอกจากนี้ในสมัยรัชกาลที่ 2 วงปพาทยไดนําไปใชบรรเลงประกอบการขับเสภาเปนคร้ังแรก รวมทั้งไดมีการนําเอา “เปงมาง” เขา มาไวใ นวงปพ าทย เพอื่ ตปี ระกอบจงั หวะในการบรรเลงดนตรขี บั เสภาวงมโหรกี ไ็ ดเ พ่มิ “ฆอ งวง” เขา เปนเครื่องดนตรภี ายในวงอีกชนิดหนึ่งดว ย สมัยรัชกาลท่ี 3 วงปพาทยไดเปลี่ยนไปเปน “วงปพาทยเครื่องคู” เพราะมีผูคิด ประดิษฐระนาดเพ่ิมเขามาในวงอีก 1 ราง ซึ่งมีขนาดใหญกวาระนาดแบบเดิมและตีดวยไมนวม

102 ใหเ สียงทต่ี ํา่ กวานน่ั คอื “ระนาดทุม” นอกจากนี้ยังสรางฆอ งวงที่มีขนาดเลก็ และใหเสียงสูงเรยี กวา “ฆองวงเลก็ ” รวมทง้ั การนาํ เอาปนอกเขามาผสมในวงปพ าทยดว ย ดงั นัน้ เครือ่ งดนตรีในวงปพาทยเครือ่ งหา ทปี่ ระกอบไปดวย ปใน ฆองวง ตะโพน กลองทัด ระนาด และฉ่งิ จึงเปลี่ยนไปเปนวงปพ าทยเครื่องคู ซึ่งมีเครื่องดนตรีในวง ดังตอไปน้ี ระนาดเอก ระนาดทุม ฆอ งวงใหญ ฆองวงเล็ก ปใน ปนอก ตะโพน กลองทดั ฉ่งิ ฉาบเลก็ ฉาบใหญ โหมง กลองสองหนา สมัยรชั กาลท่ี 4 “วงปพ าทยเครอื่ งใหญ” ซงึ่ เปนแบบแผนของวงปพาทยท่ีใชมาจน ปจจบุ นั สบื เนอื่ งจากรัชกาลท่ี 4 ไดทรงสราง “ระนาดทุม เหลก็ ” และ “ระนาดเอกเหล็ก” เพิ่มเขา ไปในวงปพาทยเคร่ืองคู จึงทําใหวงปพาทยเครื่องคูมีวิวัฒนาการไปเปนวงปพาทยเคร่ืองใหญ ประกอบไปดว ย เคร่อื งดนตรชี นิดตา ง ๆ ดงั นี้ คอื ปใน ปน อก ระนาดเอก ระนาดทุม ระนาดเอกเหล็ก ระนาดทมุ เหลก็ ฆอ งวงใหญ ฆองวงเล็ก ตะโพน กลองทดั ฉิ่ง ฉาบเล็ก ฉาบใหญ โหมง สมัยรชั กาลท่ี 5 สมเด็จพระเจา บรมวงศเธอเจา ฟากรมพระยานริศรานวุ ดั ตวิ งศ ทรงคดิ ประดิษฐวงปพ าทยขน้ึ มาในอีกรูปแบบหนึง่ เพื่อใชบ รรเลงประกอบการเลนละครเรยี กวา “วงปพาทย ดึกดําบรรพ” พระองคทรงนําเอาฆองชัย หรือ “ฆองหุย” จาํ นวน 7 ลูก เพิ่มเขามา นอกจากน้ี พระองคยงั ทรงตดั เครอื่ งดนตรีที่มีเสยี งแหลมเสยี งสงู และเสยี งท่ีดงั มาก ๆ ออกไป สวนระนาดกใ็ หตี ดวยไมน วม ดงั นัน้ วงปพาทยดึกดําบรรพจึงมีเฉพาะเครื่องดนตรีที่บรรเลงแลวมีเสียงเบา ไพเราะ นุมนวลแตกตางไปจากวงปพาทยอ่ืน ๆ โดยเคร่ืองดนตรีในวงปพาทยดึกดําบรรพ ประกอบดวย ระนาดเอก ระนาดทุม ระนาดทุม เหล็ก ฆองวงใหญ ซออู ขลุยอู ขลุยเพยี งออ ฉิ่ง ฆองชัย หรือฆองหุย ตะโพน กลองตะโพน สมยั รัชกาลท่ี 6 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา เจาอยูหวั ทรงสนพระทัยดนตรไี ทย เปนอยา งยิ่ง อีกทงั้ ยังทรงทํานุบาํ รุงและรกั ษาการดนตรไี ทยอยา งมงุ ม่นั จรงิ จัง โดยพระองคทรงให ต้ังกรมมหรสพขึ้นมา ประกอบไปดวยกรมบัญชาการ กรมโขนหลวง กรมพิณพาทยหลวง กองเคร่อื งสายฝร่งั หลวงและกรมชางมหาดเล็ก เพ่อื สรา ง ซอ มแซม และรกั ษาสงิ่ ทเี่ ปน ศลิ ปะทง้ั หมด นับวายุคสมัยนี้ดนตรไี ทยมีความเจริญรุงเรืองเปนอยางมากและถือไดวาเปนยุคทองของดนตรีไทย อกี ยุคหนึง่ เชนกัน สมัยรัชกาลที่ 7 พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ทรงสนพระทัยดนตรีไทย เปนอนั มาก และพระองคทรงตง้ั วงเครอื่ งสายสว นพระองคท่สี มบูรณทสี่ ุดวงหนึ่งข้ึนมา โดยพระองค ทรงสซี อดว ง สวนสมเด็จพระนางเจาราํ ไพพรรณี พระบรมราชนิ ี ทรงสีซออู นอกจากน้ยี ังมเี จานาย อีกหลายพระองคท่ีเปน สมาชิกในวงเครอื่ งสายน้ดี วย ตอมาในป พ.ศ. 2475 ไดมกี ารเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย ไปเปนการปกครองในระบอบประชาธิปไตย ดนตรีไทยไดรับผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงในคร้ังนี้ ดนตรีไทยคอย ๆ เสื่อมถอยลงเปนลําดับจนแทบสูญสิ้นไป แตภายหลังจากสงครามโลกครั้งท่ี 2

103 สิ้นสดุ ลง การฟน ฟดู นตรไี ทยจึงไดเ ร่มิ ตนขนึ้ ใหมอ กี ครงั้ และมกี ารพฒั นาดนตรไี ทยใหเ จรญิ กา วหนา อยางตอเนื่องมาจนถงึ ยคุ สมัยปจจุบัน 2) โขน การแสดงโขน เปนการแสดงทา รํา เตน มีดนตรปี ระกอบการแสดง มีบทพากยและ เจรจาตัวละครประกอบดวยยักษ ลิง มนุษย เทวดา ผูแสดงสวมหัวโขนจะไมรอง และเจรจาเอง แตปจ จุบันผูแสดงเปนมนุษยเ ทวดาจะไมส วมหวั โขน การแตง กายแตงแบบยืนเคร่ืองเหมอื นละครใน ตามลกั ษณะตวั ละคร ไดแก ตัวพระ ตัวนาง ยกั ษ ลงิ และตวั ประกอบ ศรี ษะโขน ไดแก ศีรษะเทพเจา ศรี ษะมนุษย ศรี ษะยักษ ศีรษะลิง และศีรษะสตั วตา ง ๆ โขนสมยั กรงุ รัตนโกสนิ ทร แบง ไดเ ปน 3 ยคุ คือ ยุคท่ี 1 เปน โขน ในรัชสมยั พระบาทสมเด็จ พระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ยุคท่ี 2 เปนโขน ในรัชสมยั พระบาทสมเดจ็ พระมงกฎุ เกลาเจา อยหู ัว ยคุ ที่ 3 เปนโขน ในสมัยเปล่ียนแปลง การปกครอง โขนยคุ ที่ 1 เม่อื พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ทรงสรางกรุงรัตนโกสนิ ทร เปนราชธานแี ละเสดจ็ ขนึ้ เถลิงถวัลยราชสมบัตแิ ลว ทรงฟนฟูศลิ ปวัฒนธรรม สาํ หรับดานการแสดง โขนทรงพระราชทานพระบรมราชานญุ าต ใหเ จา นาย และขนุ นางผใู หญ หดั โขนได โดยไมทรงหามปราม เพราะฉะนน้ั เจา นายและขา ราชการช้ันผใู หญ จงึ ไดฝ กหดั โขน เพื่อประดบั เกียรติของตนการแสดง โขนจงึ แพรหลาย กวา งขวางข้ึน นอกจากน้ี ยงั โปรดให นักปราชญร าชบัณฑติ ชวยกันแตง บทละคร เร่ืองรามเกียรติ์ สําหรับใชเปนบทแสดงโขนละคร โดยพระองคทรงตรวจตราแกไข ครั้นถึงสมัย รัชกาลที่ 2 ก็ทรงพระราชนิพนธบทละครเรื่องรามเกียรติ์ขึ้นอีกสวนหน่ึง ซ่ึงมีเร่ืองราวและ คํากลอนกระชับข้นึ เหมาะในการใชบทสําหรบั แสดงโขนละคร โขนในยุคตน รตั นโกสินทรเ จริญรงุ เรือง เพราะเจานายหลายองค และขนุ นางหลายทา น ใหการสนับสนุน โดยใหมีการหัดโขนอยูในสํานักของตน เชน โขนของกรมพระพิทักษเทเวศร (ตน สกุลกญุ ชร) โขนของ กรมหมื่นเจษฎาบดินทร (พระบาทสมเด็จพระน่ังเกลา เจา อยูหวั ) โขนของ เจาพระยาบดินทรเดชา และโขนของเจาพระนคร (นอย) เปนตน เมื่อเกิดมีโขนขึ้นหลายโรง หลายคณะ แตละโรง แตละคณะ กค็ งจะประกวดประชันกัน เปนเหตุใหศิลปะการแสดงโขนในสมัยน้ันเจริญ แพรหลาย เปนที่นิยมของประชาชนท่ัวไป โขนของเจานายและขุนนางดังกลาวนี้ เรียกวา “โขนบรรดาศกั ดิ์” ปลายสมัยรัชกาลที่ 5 พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ทรงดํารงพระราช อิสรยิ ยศเปน สมเดจ็ พระบรมโอรสาธริ าชสยามมกฎุ ราชกมุ าร ไดท รงเอาพระทยั ใส และทรงสนบั สนนุ การแสดงโขน โดยโปรดใหฝก หัดพวกมหาดเล็กแสดงโขน เรยี กวา “โขนสมัครเลน” ผูทฝ่ี กหัดโขน

104 คณะนี้ลวนเปน โอรสเจานาย และลูกขุนนางมหาดเล็กในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ทั้งส้ิน ตา งเขา มาฝก หดั โขนดวยความสมัครใจ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวทรงปรับปรุงบท โขน และทรงควบคมุ ฝกซอ มบางครั้งก็ทรงแสดงดวยพระองคเอง โขนสมัครเลน โรงนี้ มชี อ่ื เสยี งวา แสดง ไดด แี ละเคยแสดงในงานสําคัญ ๆ สมยั ปลายรัชกาลที่ 5 หลายครั้ง โขนยุคท่ี 2 เมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว เสด็จข้ึนครองราชยสมบัติแลว จงึ โปรดใหต้ังกรมมหรสพข้นึ และปรบั ปรงุ กรม กอง ตลอดจนการบริหารงานตาง ๆ เก่ียวกับการ มหรสพใหดีขึ้น ทรงทํานุบํารุงสงเสริม ศิลปะ และฐานะของศิลปนใหเจริญกาวหนาถึงขีดสุด ทรงพระราชทานบรรดาศักดิ์แกศิลปนโขนผูมีฝมือ แมแตเจาหนาที่ผูรักษาเคร่ืองโขนก็โปรดใหมี บรรดาศกั ดดิ์ ว ย นอกจากน้โี ปรดใหต้งั โรงเรียนฝก หดั ศลิ ปะการแสดงโขนละคร ดนตรีปพ าทยขนึ้ ใน กรมมหรสพเรยี กวา โรงเรียนพรานหลวง โขนยคุ ท่ี 2 ของกรงุ รตั นโกสินทร นับเปนยุคท่ีเจริญรุงเรือง ถงึ ขีดสดุ ท้ังศลิ ปะและฐานะของศิลปน โขนยุคที่ 3 โขนยคุ ท่ี 3 เปน ยุคเปลย่ี นแปลงการปกครองจากระบอบสมบรู ณาญาสิทธริ าช มาสู ระบอบประชาธิปไตย เรมิ่ ต้งั แตเ มอ่ื พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว เสด็จสวรรคต โขนก็ ตกต่ําลงทันที รัชกาลท่ี 7 โปรดใหยบุ กรมมหรสพ เพราะทรงเหน็ วา เปนการสนิ้ เปลืองพระราชทรัพย จํานวนมาก มกี ารดลุ ยภาพขา ราชการออกจากราชการ รวมทั้งขาราชการกรมมหรสพดวย แตใน เวลาตอ มา พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลาเจาอยหู วั ก็โปรดใหข า ราชการกรมมหรสพท่ีมคี วามสามารถ รวมกันแลวต้ังเปนกอง เรียกวา กองมหรสพ สังกัดกระทรวงวัง มีการฝกหัดโขนขึ้นอีกครั้งหน่ึง โขนหลวง กระทรวงวัง สามารถออกโรงแสดงตอนรับแขกเมอื งในงานสําคัญ ๆ หลายงาน 3) ละคร ตง้ั แตก ารสถาปนากรุงรตั นโกสินทรเปนราชธานไี ทย เมื่อ พ.ศ. 2325 จนถงึ ปจ จบุ ัน (พ.ศ. 2542) เปน เวลา 217 ป กวไี ทยไดสรางสรรควรรณคดีที่สมควรรักษาเปนมรดกไทยไวจํานวนมาก ซง่ึ เปนวรรณกรรมทงั้ ดานรอยแกว ไดแ ก สามกก โคลนติดลอ และ ดา นรอ ยกรอง ไดแก บทละคร เร่ืองรามเกียรติ์ พระราชนิพนธในรัชกาลท่ี 1 บทละครเร่ืองอิเหนา พระราชนิพนธในรัชกาลที่ 2 บทเสภาเร่อื งขุนชา งขุนแผน ลลิ ติ ตะเลงพาย เปน ตน 4) รําและระบาํ สมัยรตั นโกสนิ ทร ระบาํ และรํา มคี วามสาํ คญั ตอราชพิธตี าง ๆ ในรูปแบบของพิธีกรรม โดยถือปฏบิ ัติเปน กฎมณเฑียรบาลมาจนถึงสมยั รตั นโกสินทรตอนตน (สมยั รชั กาลท่ี 1 - รชั กาลท่ี 4) รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟาจฬุ าโลก โปรดรวบรวมตาํ ราฟอนราํ และ เขยี นภาพทา ราํ แมบ ทบันทกึ ไวเปน หลกั ฐาน มีการพัฒนาโขนเปนรูปแบบละครใน มีการปรับปรุง

105 ระบําสบี่ ท ซึ่งเปนระบาํ มาตรฐานตั้งแตส ุโขทัย ในสมยั นไี้ ดเ กดิ นาฏศิลปข้ึนมาหลายชุด เชน ระบํา เมขลา - รามสรู ในราชนพิ นธร ามเกียรติ์ รัชสมัยสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย เปนยุคของนาฏศิลปไทย เนื่องจาก พระมหากษัตริยทรงโปรดละครรํา ทารํางดงามตามประณีตแบบราชสํานัก มีการฝกหัดท้ังโขน ละครใน ละครนอก โดยไดฝกผูหญิงใหแสดงละครนอกของหลวงและมีการปรับปรุงเครื่องแตงกาย ยนื เครอ่ื งแบบละครใน รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัว โปรดใหยกเลิกละครหลวง ทําให นาฏศิลปไทยเปนที่นิยมแพรหลายในหมูประชาชน และเกิดการแสดงของเอกชนขึ้นหลายคณะ ศิลปน ทม่ี ีความสามารถไดสบื ทอดการแสดงนาฏศลิ ปไ ทยท่ีเปนแบบแผนกนั ตอมา รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว โปรดใหมีละครรําผูหญิง ในราชสํานักตามเดิมและในเอกชนมีการแสดงละครผูหญิงและผูชาย ในสมัยน้ีมีบรมครูทาง นาฏศลิ ป ไดชําระพธิ โี ขนละคร ทลู เกลา ถวายตราไวเ ปนฉบับหลวง และมกี ารดัดแปลงการราํ เบกิ โรง ชุดประเรงิ มาเปน ราํ ดอกไมเ งินทอง รชั สมัยพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจาอยูหัว ในสมัยนี้มีท้ังการอนุรักษและ พฒั นานาฏศลิ ปไ ทยเพอ่ื ใหมคี วามทันสมยั เชน มีการพัฒนาละครในละครดึกดําบรรพ พัฒนาละครรํา ทม่ี ีอยูเดิมมาเปนละครพนั ทางและละครเสภา และไดกําหนดนาฏศิลปเปนท่ีบทระบําแทรกอยูใน ละครเรือ่ งตาง ๆ เชน ระบาํ เทวดา - นางฟา ในเรอื่ งกรุงพาณชมทวปี ระบาํ ตอนนางบุษบากับนาง กาํ นันชมสารในเรอื่ งอิเหนา ระบําไก เปนตน รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว เปนศิลปะดานนาฎศิลป เจริญรุงเรืองมาก พระองคโปรดใหต้ังกรมมหรสพข้ึน มีการทํานุบํารุงศิลปะทางโขน ละคร และ ดนตรีปพาทย ทําใหศิลปะมีการฝกหัดอยางมีระเบียบแบบแผน และโปรดต้ังโรงเรียนฝกหัด นาฏศิลปใ นกรมมหรสพ นอกจากนี้ ยังไดมกี ารปรับปรุงวธิ ีการแสดงโขนเปนละครดกึ ดาํ บรรพ เรอื่ ง รามเกยี รต์ิ และไดเ กิดโขนบรรดาศักดท์ิ ่ีมหาดเล็กแสดงคกู บั โขนเชลยศักดท์ิ ่เี อกชนแสดง รัชสมัยสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว โปรดใหมีการจัดต้ังศิลปากรข้ึนแทนกรม มหรสพที่ถูกยบุ ไป ทําใหศิลปะโขน ละคร ระบํา ราํ ฟอน ยังคงปรากฏอยู เพื่อเปนแนวทางในการ อนุรกั ษแ ละพฒั นาสบื ตอไป รัชสมยั พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานนั ทมหิดลพระอฐั มรามาธิบดินทร หลวงวิจิตรวาทการ อธิบดีของกรมศิลปากร ไดกอต้ังโรงเรียนนาฏดุริยางคศาสตรขึ้นมา เพื่อ ปองกันไมใ หศลิ ปะทางดา นนาฏศิลปสญู หายไป ในสมัยน้ไี ดเกิดละครวิจิตร ซ่ึงเปนละครปลุกใจให รักชาติ และเปนการสรางแรงจูงใจใหคนไทยหันมาสนใจนาฏศิลปไทย และไดมีการต้ังโรงเรียน นาฏศิลปแทนโรงเรียนนาฏดุริยางคศาสตร ซึ่งถูกทําลายตอนสงครามโลกครั้งที่ 2 เพื่อเปน

106 สถานศกึ ษานาฏศิลปและดรุ ยิ างคศลิ ปข องทางราชการ และเปน การทํานุบาํ รงุ เผยแพรนาฏศิลปไทย ใหเปน ท่ียกยองนานาอารยประเทศ รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9) นาฏศิลป ละคร ฟอน รํา ไดอยูในความรับผิดชอบของรัฐบาล ไดมีการสงเสริมใหผูเชี่ยวชาญ นาฏศิลปไทยคิดประดิษฐทารํา ระบําชุดใหม ไดแก ระบําพมาไทยอธิษฐาน ปจจุบันไดมีการนํา นาฏศิลปน านาชาตมิ าประยุกตใชในการประดิษฐท า รํา รูปแบบของการแสดง มีการนําเทคนิคแสง สี เสียง เขา มาเปน องคประกอบในการแสดงชดุ ตา ง ๆ ปรบั ปรงุ ลลี าทารําใหเหมาะสมกับฉาก บนเวที การแสดงมีการติดต้ังอุปกรณที่ทันสมัย ท้ังระบบมาน ฉาก แสง ควบคุมดวยระบบคอมพิวเตอร มีระบบเสียงทส่ี มบูรณ มเี ครื่องฉายภาพยนตรประกอบการแสดงและเผยแพรศิลปกรรมทุกสาขา นาฏศิลป และสรางนักวิชาการและนักวิจัยในระบบสูง โดยมีการเปดสอนนาฏศิลปไทยในระดับ ปรญิ ญาเอกอีกหลายแหง 5) การแสดงพน้ื เมอื ง การแสดงพนื้ เมอื งทเี่ กิดขนึ้ ในสมยั รตั นโกสินทร เปนศลิ ปะการรายรํา หรอื การละเลน ทีเ่ ปน เอกลักษณของกลุม ชนตามวัฒนธรรมในแตละภมู ิภาค สามารถแบง ไดต ามภมู ภิ าคได ดังนี้ 5.1 การแสดงพนื้ เมืองภาคเหนอื การแสดงพื้นเมืองทางภาคเหนือ เปนศิลปะการรําและการละเลน นิยมเรียกกัน ท่ัวไปวา “ฟอ น” การฟอ นเปนวฒั นธรรมของชาวลานนา และกลุมชนเผาตาง ๆ เชน ชาวไต ชาวล้ือ ชาวยอง ชาวเขิน เปน ตน ลักษณะของการฟอ น มีลลี า ทา รําที่งดงามออนชอย มีการแตงกายตาม วฒั นธรรมทองถนิ่ โอกาสท่แี สดงมกั เลน ในงานประเพณี ตอนรบั แขกบานแขกเมือง ไดแก ฟอนเลบ็ ฟอ นเทียน ฟอนครัวทาน ฟอ นสาวไหม และฟอ นเจงิ การฟอ นแบบพ้ืนบา นดัง้ เดิมในกลุมนี้ในเวลา ตอมาเมื่อราชสํานักสยามเขาปกครองราชอาณาจักรลานนาไทยในสมัยรัชกาลที่ 5 ชาวลานนา จึงไดรับอิทธิพลทางวัฒนธรรมจากราชสํานัก โดยเอาแบบแผนการรําของภาคกลางมาปรับปรุง การฟอ นแบบดง้ั เดมิ ตง้ั แตลีลาการรํา กระบวนการจัดแถวรํา การเดินสลับแถวและการใชดนตรี ประกอบการฟอ น

107 ภาพ : ฟอ นรํา ทางภาคเหนอื ทม่ี า : https://fonnthai.files.wordpress.com/2014/03/2342013826dsc_1414.jpg 5.2 การแสดงพนื้ เมืองภาคกลาง การแสดงพื้นเมืองภาคกลาง เปนศิลปะการรายรําและการละเลนของชาวภาคกลาง สวนใหญจะมคี วามเก่ยี วของและสอดคลอ งกับวิถีชีวิตทางดานเกษตรกรรม และยังสงผลตอความ บันเทิง สนุกสนาน เปนการพักผอนหยอนใจจากการทํางาน หรือเมื่อเสร็จจากฤดูเก็บเกี่ยว เชน การแสดงเพลงเก่ียวขาว เตน กําราํ เคยี ว รําโทน หรอื รําวง รําเถิดเทิง รํากลองยาว มีการแตงกาย ตามวัฒนธรรมทองถ่ิน โดยใชเครื่องดนตรีพื้นบาน เชน กลองยาว กลองโทน ฉ่ิง ฉาบ กรับ และ โหมง ศิลปะการเลนกลองยาว เริ่มปรากฏในเมืองไทยอยา งมีแบบแผนในสมัยรัชกาลท่ี 4 ในการแสดงละคร เรอื่ งพระอภัยมณี โดยรว มแสดงผสมผสานกบั วัฒนธรรมหลวงเปน คร้ังแรก ภาพ : ราํ กลองยาว ภาคกลาง ท่ีมา : https://sites.google.com/site/sinlapakarnsadangnattasin/kar/phakh-klang

108 5.3 การแสดงพน้ื เมอื งภาคอีสาน การแสดงพ้ืนเมืองภาคอสี าน เปน ศิลปะการราํ และการละเลน ของชาวพ้ืนบานภาคอสี าน หรอื ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย เพอื่ ตอบสนองผลทางจิตใจท่ีมีตอการนับถือลัทธิความเชื่อ ตาง ๆ และการนบั ถอื พุทธศาสนา ดังน้ัน การแสดงศิลปะในภูมิภาคนี้จึงเนนท่ีการระบํา รําฟอน เพอื่ การบวงสรวงส่งิ ศักดส์ิ ทิ ธ์ิ และการเฉลมิ ฉลองเทศกาลอันเก่ยี วขอ งกบั พุทธศาสนา ซึง่ แบบแผน ด้ังเดิมของการรําฟอน ไดแก ฟอนผูไทย หรือรําซวยมือ เซ้ิงบ้ังไฟ เครื่องดนตรีที่ใชบรรเลง ประกอบการรํา ไดแ ก แคน และกลองหาง เปนหลัก นอกจากนี้ยังมี พณิ กลองตมุ (ตะโพน) หมาก กลง้ิ กลอม (โปงลาง) สงิ่ (ฉ่ิง) แสง (ฉาบ) หมากกั๊บแก็บ (กรับ) ฆองโหมงและพังฮาด (ฆองโบราณ ไมมปี ุม) ผบู รรเลงดนตรเี ปนชาย นอกจากน้ีศิลปะการแสดงท่ีจัดเปนการละเลนด้ังเดิมของชาวอีสานที่ไดรับความ นิยมและเปนท่ีรูจักอยางแพรหลายในสมัยรัชกาลที่ 5 คือ หมอลํา และหนังตะลุงอีสาน ซ่ึงใช เครื่องดนตรีพน้ื บานประกอบ ไดแ ก ระนาดเอก ซออู แคน กลองทดั ตะโพน ฉงิ่ ฉาบ ภาพ : การแสดงรําฟอ นทางภาคอสี าน หมอลํา ทม่ี า : https://www.manager.co.th/Daily/ViewNews.aspx?NewsID=9480000159535 5.4 การแสดงพนื้ เมืองภาคใต การแสดงพ้ืนเมืองภาคใต มีความแตกตางไปจากภาคอ่ืน ๆ เนื่องจากสภาพ ภูมศิ าสตร เศรษฐกิจและสงั คม กอใหเกิดการแสดงอารมณอยางเรียบงาย ประสมประสานไปกับ ภาพสะทอนของการทาํ งานและการตอสูในชีวิต การละเลนจึงมีความเดนในดานการส่ือความคิด การใชภ าษาทข่ี ับรอ งดว ยบทกลอน เนนที่ลํานําและจังหวะ เครื่องดนตรีที่ใชประกอบการละเลน ไมเนนเครอื่ งดดี สี เหมือนภาคอื่น ๆ ลีลาการรา ยรํามจี ังหวะฉบั ไว

109 การรําและการละเลน ของชาวพืน้ บานภาคใต เปน การผสมผสานระหวา งวฒั นธรรม แบงได 2 กลุม คือ วัฒนธรรมไทยพุทธ ไดแก การแสดงโนรา หนังตะลุง เพลงบอก เพลงนาและ วัฒนธรรมไทยมสุ ลมิ ไดแก รองเง็ง ซําแปง มะโยง (การแสดงละคร) ลิเกฮูลู (คลายลิเกภาคกลาง) และสิละ มีเคร่อื งดนตรีประกอบที่สําคัญ เชน กลองโนรา กลองโพน กลองปด โทน ทับ กรับพวง โหมงปก าหลอ ปไหน รํามะนา ไวโอลิน อัคคอรเดยี น 6. ดา นประเพณี ขนบธรรมเนยี มประเพณี เปนสิ่งแสดงใหเ หน็ วัฒนธรรมความเจริญรุงเรืองของชาติ พระมหากษัตริยในสมัยรัตนโกสินทรตอนตน จึงทรงฟนฟูขนบธรรมเนียมประเพณีที่ถือปฏิบัติ มาชานานตง้ั แตสมยั อยุธยา อาจกลา วโดยสงั เขป ดงั นี้ 1) ประเพณีเก่ยี วกับพระมหากษัตรยิ  มีพระราชพธิ ีบรมราชาภิเษก (พิธขี น้ึ ครองราชย เปน พระมหากษัตรยิ ) พระราชพธิ โี สกันต (พิธีโกนจกุ ของพระราชวงศ) พระราชพิธีพระเมรุมาศ (พิธีเผาศพ) พระราชพิธีฉัตรมงคล (พิธีฉลองพระเศวตฉัตรในวันคลายวันบรมราชาภิเษก) พระราชพิธีสมโภช ชา งเผือก ฯลฯ 2) ประเพณีเก่ียวกับบานเมือง มีพระราชพิธีถือน้ําพระพิพัฒนสัตยา พระราชพิธี อาพาธพินาศ (พิธีปด เปา โรคภยั มิใหเ บียดเบยี น) พระราชพธิ พี ชื มงคล (พธิ ีปลูกพชื เอาฤกษชยั ) ฯลฯ 3) ประเพณเี ก่ียวกับพระพุทธศาสนา พิธีวิสาขบูชา พิธีอาสาฬหบูชา พิธีมาฆบชู า พธิ ีเขา พรรษา - ออกพรรษา พิธีบวชนาค เทศนม หาชาติ สวดภาณยกั ษ ฯลฯ 4) ประเพณพี ราหมณ พธิ ีโลชิงชา พธิ วี างศลิ าฤกษ พธิ ีโกนจุก ฯลฯ 5) ประเพณชี าวบา น พธิ ใี นโอกาสสําคญั ๆ เชน แตงงาน ขึ้นบานใหม ทําขวัญนาค เผาศพ พิธตี รุษสงกรานต พิธสี ารท การละเลน ตาง ๆ เชน การเลน เพลงสักวา เพลงเรอื เพลงฉอ ย ลเิ ก ลําตัด ฟอ นเลบ็ หนังตะลงุ หมอลํา พระราชประเพณีสบิ สองเดือน พระราชพธิ ีสบิ สองเดือนเปนพระราชนิพนธใ นพระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา เจา อยหู วั พระราชนพิ นธเ มือ่ พ.ศ. 2431 ตีพิมพใ นนิตยสารวชริ ญาณรายสปั ดาห จากนน้ั นาํ มารวบรวมเปนเลม พระราชนพิ นธเ ลม นน้ี บั เปนวรรณคดชี ้ินเอกเลมหน่ึงของไทย พระราชพธิ ีสบิ สองเดอื น เปนความเรยี ง เนอื้ เรอื่ งกลา วถงึ พระราชพธิ ีตาง ๆ ท่ีกระทํา ในแตล ะเดือนตลอดทั้งป ทรงอธิบายตําราเดิมของพระราชพิธีการแกไขเปล่ียนแปลง หรอื เลิกพิธี เพ่ือใหผ ูอา นไดรบั ความรูค วามเขา ใจเกย่ี วกับพระราชพธิ ีตัง้ แตตนปจนถงึ ปลายป ยกเวน พธิ เี ดอื น 11 ที่มิไดร วมไว เนอื่ งจากติดพระราชธุระจนไมไ ดแตง ตอ จวบสิน้ รัชสมยั ทรงศกึ ษาคนควา ขอ มลู ทง้ั จาก ตําราและจากคําบอกเลาของบุคคล เชน พระมหาราชครูพราหมณผูทําพิธี และจากการสังเกต เหตุการณท ่ที รงคนุ เคย นบั ไดวาหนังสือเลมนี้มีคณุ คา ทางดานสังคมศาสตร ทรงใชภ าษาท่ีเขา ใจงา ย

110 และเขยี นอธิบายตามลําดบั จากงา ยไปสยู าก จากอดีตมาสูปจจุบันเหมาะสมกับการเปนคําอธิบาย ใหเ กดิ ความรคู วามเขาใจ และมีผูน ิยมนาํ พระราชพธิ สี บิ สองเดือนมาวาดเปนรูปภาพลงบนฝาผนัง ตามวัดตาง ๆ ในสมยั รัตนโกสินทร พระราชพิธีสิบสองเดือน เปนหนังสือที่อานไดไมยาก มีรายละเอียดของพระราชพิธี ในสว นตา ง ๆ อยางครบถว น นอกจากทรงเลา ถึงพระราชพิธตี ามตํารับโบราณแลว ยังทรงมีพระราชวินิจฉัย ในเรอ่ื งตาง ๆ ไดอ ยา งแยบยล พระราชนพิ นธเ ลม นี้เปนแบบอยางของการเขยี นความเรยี งและตาํ รา อางอิงที่สําคัญเก่ียวกับพระราชพิธีของไทย เม่ือสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ไดทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯใหจ ดั ตั้งวรรณคดีสโมสรข้นึ พระราชนพิ นธ พระราชพิธีสิบสองเดือน ก็ไดรบั การยกยองวา เปน “ยอดของความเรียงอธบิ าย” 7. ดา นการแตงกายและอาหาร การแตงกาย การใชผ าเปนเครอ่ื งแตง กายนัน้ เดิมครัง้ กรงุ ศรอี ยุธยาคงมีอยูระยะหนึ่ง ทีม่ รี ะเบยี บเครงครดั วา คนชั้นไหนใชผา ชนดิ ใดไดบ า ง หรือชนดิ ไหนใชไมไ ด ตอมาระเบียบน้ลี ะเวน ไปไมเครงครัด จึงปรากฏวา พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก รัชกาลท่ี 1 โปรดใหออก พระราชบญั ญัติ วา ดวยการแตง กายการใชผา บังคับและหา มไวใหม อีกครั้งหน่ึง จะเหน็ ไดวา การใชผา เครอื่ งประดับ ในสมัยรัตนโกสินทรตอนตน เปนการใชตาม ฐานะรวมถึงบรรดาศักด์ิ ตาํ แหนงหนาที่การงาน และตามสกลุ ผาในสมัยน้คี งใชสืบตอ แบบเดียวกบั ที่ใชในสมัยกรุงศรีอยุธยา คือ สวนหน่ึงเปนผาทอในประเทศ อีกสวนหนึ่งเปนผาสั่งเขามาจาก ตา งประเทศ ผาไทย ไดแ ก ผา ยก ผาไหม ผา สมปก ผายกทองระกําไหม สมัยรัชกาลที่ 2 มีผาลาย ซง่ึ เจานาย และคนสามญั นยิ มใชจะตางกันตรงที่ลวดลายวา เปนลายอยาง หรือผาลายนอกอยาง (ผา ซงึ่ คนไทยเขียนลวดลายเปนแบบอยาง สงไปพิมพในตางประเทศ โดยเฉพาะอินเดีย) ถาเปน ของเจานายช้ันสูง ผาลายจะเขียนลายดวยสีทอง เรียกวา ผาลายเขียนทอง ใชไดเฉพาะระดับ พระเจา แผน ดินถึงพระองคเ จาเทา นนั้ ผา ชนิดนี้นิยมใชเ ชน เดยี วกบั ผายก ผาท่ีนา สนใจอีกอยา งหนง่ึ ของพวกเจา นาย คอื ผาใยบัว ผา กรองทอง และผา โขมพสั ตร พวกชาวบา นท่วั ไป มักจะใชผ า ตาบวั ปอก ผาดอก สม ดอกเทยี น ผา เล็ดงา ผาตามะกล่ํา ผา ตาสมุก ผาไหมมีหลายชนิด เชน ผาไหมตาตาราง ผาไหมตะเภา การเพิม่ ความงามใหแ กเสื้อผา ที่ใช นอกจากปก ไหมเปน ลวดลายตา ง ๆ แลว ก็มีการปก ดวยทองเทศ ปกดวยปกแมลงทับ ซึ่งใชปกท้ังบนผาทรงสะพัก ผาสมรด หรือผาคาดเอว และเชิง สนับเพลาของเจานายผูชาย

111 การแตงกายไทยในสมัยรัตนโกสินทรน ้นั แบง ไดตามสมยั ในชว งรชั กาลตา ง ๆ ไดด งั ตอ ไปน้ี รชั กาลที่ 1 - รชั กาลที่ 3 การแตงกายของผหู ญิง : ผูห ญงิ จะนุง ผา จีบ หมสไบเฉยี ง ตัดผมไวปกประบา กันไรผม วงหนาโคง หากเปนชาวบา นอาจนงุ ผาถงุ หรือโจงกระเบน สวมเส้ือรัดรปู แขนกระบอก หม ตะเบงมาน หรอื ผา แถบคาดรดั อก แลว หม สไบเฉียง การแตง กายของผูช าย : ผชู ายจะนุงผา มวง โจงกระเบน สวมเส้ือนอกคอเปด ผา อก กระดุม 5 เม็ด แขนยาวหากเปนชาวบานจะไมสวมเส้ือการแตงกายของชาววังและชาวบาน จะไมแตกตางกันมากจะมีแตกตางกันก็ตรงสวนของเนื้อผาท่ีสวมใสซึ่งหากเปนชาววังแลวจะ หม ผาไหมอยางดี ทอเนื้อละเอียด เลนลวดลายสอดดิ้นเงิน - ด้ินทอง สวนชาวบานท่ัวไปจะนุงผา พน้ื เมือง หรอื ผาลายเน้อื เรยี บ ๆ หากเปน ราษฎรทว่ั ไปทีม่ อี าชีพเกษตรกร ทาํ ไร ทาํ นาแลวจะนงุ ผา ในลกั ษณะถกเขมร คือ จะนงุ เปนโจงกระเบนแตจะถกส้ันขนึ้ มาเหนือเขา เพ่อื ความสะดวก ไมส วมเสื้อ หากอยบู านจะนุงลอยชาย หรือโสรง แลวมผี าคาดพงุ แตถาแตงกายไปงานเทศกาลตาง ๆ มักนุงโจงกระเบน ดวยผาแพรสีตาง ๆ และหมผาคลองคอปลอยชายทั้งสองยาวไวดานหนาการตัดผมของสตรีสาว จะตัดผมทรงดอกกระทุม ปลอยทายทอยยาวถึงบา หากเปนผูใหญแลวจะตัดผมปกแบบ โกนทา ยทอยสัน้ ภาพ : การแตง กายสมัยรชั กาลท่ี 1 -รชั กาล 3 สมยั รชั กาลที่ 4 เน่ืองจากสมัยโบราณคนไทยไมนิยมสวมเสื้อแมแตเวลาเขาเฝา ในสมัยรัชกาลที่ 4 พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจา อยูหัว จงึ ประกาศใหข าราชการสวมเส้อื เขา เฝา และทรงสนบั สนนุ ใหม ีการศกึ ษาภาษาองั กฤษ จึงทาํ ใหม ีการรบั วฒั นธรรมตะวันตกเขามา การแตงกายของสตรีจึงมี การเปลี่ยนแปลงไป

112 การแตงกายของผหู ญิง : ผูหญิงจะนงุ ผา ลายโจงกระเบน หรอื นุงผาจีบ ใสเสื้อแขนยาว ผา อก ปกคอต้ังเต้ีย ๆ (เสื้อกระบอก) แลวหมผาแพรสไบจีบเฉียงทับบนเส้ือ ตัดผมไวปกเชนเดิม แตไมย าวประบา การแตง กายของผูช าย : ผชู ายจะนงุ ผามว งแพรโจงกระเบน สวมเสอ้ื เปดอกคอเปด หรือเปนเสื้อกระบอกแขนยาว เร่ืองของทรงผมผูชายยังไวทรงมหาดไทยอยู สวนรัชกาลท่ี 4 จะไมทรงไว ทรงมหาดไทย ภาพ : การแตง กายสมยั รชั กาลท่ี 4 สมัยรชั กาลท่ี 5 ในสมัยรัชกาลที่ 5 น้ี ถือเปนยุคแหงการเปลี่ยนแปลงการแตงกายของคนไทย เน่ืองจากรัชกาลที่ 5 ทรงเสด็จประพาสยุโรปและมีการนําแบบอยางการแตงกายของชาวยุโรป กลับมาประยุกตใชในประเทศไทยอีก ทั้งในสมัยนี้ยังมีกําเนิดชุดช้ันในรุนแรกที่ดัดแปลงจาก เส้อื พร้ินเซส ซึ่งตอมาไดพัฒนาใหเปนเสื้อชุดช้ันในที่เรียกวา เสื้อคอกระเชาท่ียังคงเปนที่รูจักกัน ในปจจุบันนี้ การแตง กายของหญิง : ผูหญงิ จะนงุ ผาลายโจงกระเบน เส้อื กระบอก แขนยาว ผาอก หมผาแพร จบี ตามขวางสไบเฉียงทบั บนเสอ้ื อกี ชั้นหนงึ่ ถา อยูบา นจะหมแตส ไบ ไมสวมเสื้อ เม่ือมีงาน พิธจี ะนงุ หม ผา ตาด เลกิ ไวผ มป และหันมาไวผ มยาวประบา การแตง กายของชาย : ผชู ายจะนงุ ผามว งโจงกระเบน สวมเสอื้ ราชปะแตน สวมหมวก หางนกยูง ถือไมเทาและไวผมรองทรง หากไปงานพิธีจะสวมถุงเทาและรองเทาดวยการสวมเสื้อ แพรสีจะสวมตามกระทรวงและหมวดตาง ๆ ดังนี้

113 1) ชั้นเจา นาย สวมเส้อื สีไพล 2) ชั้นขุนนางกระทรวงมหาดไทยสวมเสอ้ื แพรสีเขียวแก 3) ชั้นขนุ นางกระทรวงกลาโหมสวมเสื้อแพรสลี กู หวา 4) ชน้ั ขุนนางกรมทา (กระทรวงตางประเทศ) เสื้อแพรสีนาํ้ เงนิ (สกี รมทา ) 5) ช้ันมหาดเลก็ สวมเส้ือแพรสีเหล็ก 6) พลเรือน สวมเสอ้ื ปก เปน เส้ือคอปด มีชายไมย าวมาก คาดเข็มขัดไวน อกเสือ้ ภาพ : การแตงกายสมัยรชั กาลที่ 5 ตอนตน ภาพ : การแตงกายสมยั รชั กาลท่ี 5 ตอนกลาง

114 ภาพ : การแตง กายสมยั รชั กาลท่ี 5 ตอนปลาย สมัยรชั กาลที่ 6 การแตงกายของหญิง : ผูหญิงเร่ิมมีการนุงผาซ่ินตามพระราชนิยม สวมเส้ือแพร โปรงบาง หรือผาพิมพดอกคอกวางขึ้น หรือแขนเสื้อสั้นประมาณตนแขน ไมมีการสะพายแพร สว นทรงผมจะไวยาวเสมอตน คอ ตดั เปน ลอน หรอื เรียกวา ผมบอบมีการดัดผมดานหลังใหโคงเขา หาตน คอเลก็ นอยนิยมคาดผมดวยผาหรือไขม ุก การแตง กายของชาย : ผูช ายยงั คงนงุ ผามว งโจงกระเบน สวมเสอ้ื ราชปะแตน แตเรม่ิ มี การนุง กางเกงแบบชาวตะวันตกในภายหลัง แตป ระชาชนธรรมดาจะนุงกางเกงผาแพรของจนี สวมเสอ้ื คอกลมสีขาว (ผา บาง) ภาพ : การแตงกายสมยั รชั กาลที่ 6

115 สมัยรัชกาลที่ 7 การแตงกายของหญิง : ผูหญิงเลิกนุงโจงกระเบน แตจะนุงเปนผาซิ่นแคเขา สวมเส้ือ ทรงกระบอก ไมมีแขนไวผมสนั้ ดัดลอน ซึง่ จะดดั ลอนมากข้นึ การแตง กายของชาย : ผูช ายจะนงุ กางเกงเปนสีตา ง ๆ แตขาราชการจะนุงผามวง หรือสีน้ําเงินสวมเส้ือราชปะแตน สวมถุงเทาและรองเทา แตในป พ.ศ. 2475 มีการเปลี่ยนแปลง ระบอบการปกครองเปนระบอบประชาธปิ ไตย ทาํ ใหอ ารยธรรมตะวันตกมีอิทธพลตอ การแตงกายของ คนไทยมากขนึ้ ผชู ายจึงจะมกี ารนงุ กางเกงขายาวแทนการนุงผามวง แตถึงอยางไรสามัญชนท่ัวไป ยังคงแตง กายแบบเดมิ คือ ผชู ายสวมกางเกงแพรหรือกางเกงไทยสวมเส้ือธรรมดา ไมสวมรองเทา สวนผหู ญิงสวมเส้ือคอกระเชาเกบ็ ชายไวใ นผา ซ่ินหรือโจงกระเบนเวลาออกนอกบานจึงแตงกายสุภาพ ภาพ : การแตงกายสมัยรชั กาลท่ี 7 สมยั รชั กาลที่ 8 โดยสรุปแลวในสมัยน้จี ะมกี ารแตงกายท่เี ปนสากลมากยง่ิ ขึน้ อีกทงั้ ยงั เปนยุครฐั นยิ ม ซ่งึ จอมพล ป. พบิ ูลสงคราม ไดก ําหนดเครอ่ื งแตง กายออกเปน 3 ประเภท 1) ใชในทชี่ มุ ชน 2) ใชท าํ งาน 3) ใชต ามโอกาส ผูหญิงจะสวมเสื้อแบบไหนก็ได แตตองคลุมไหลมีการนุงผาถุง แตตอมาจะเร่ิมนุง กระโปรง หรือผาถงุ สาํ เรจ็ สวมรองเทา สวมหมวกและเลิกกินหมาก สวนผูชายจะสวมเส้ือมีแขน คอปด หรอื จะเปด กไ็ ด

116 ภาพ : การแตง กายสมัยรชั กาลที่ 8 สมยั รชั กาลที่ 9 รชั กาลที่ 10 จนถงึ ปจ จุบัน ผาไทยแมจะเสื่อมความนิยมไปบางในบางเวลา แตก็ยังเปนท่ีนิยมอยูในปจจุบัน กลา วไดวา ดว ยพระมหากรุณาธิคณุ ของสมเดจ็ พระนางเจา สริ กิ ิต์ิ พระบรมราชนิ ีนาถ (ในรัชกาลที่ 9) ท่ีทรงสนพระราชหฤทัยสนับสนุนการทอผาพ้ืนเมือง โดยเฉพาะการทอผามัดหมี่ของภาค ตะวันออกเฉียงเหนอื ใหแพรหลาย เปนท่ีรูจกั อยางมาก ทงั้ ในประเทศ และตางประเทศ เปนผลให เกิดการต่ืนตัวท่ีจะอนุรักษ และพัฒนาการทอผาพ้ืนเมืองในภูมิภาคอ่ืน ๆ ของไทยเราให เจริญกา วหนายง่ิ ขึ้น เปน ทน่ี ยิ มของคนไทย ซื้อหานาํ มาใชโ ดยทัว่ ไปอีกดวยสมเด็จพระนางเจา สิรกิ ติ ิ์ พระบรมราชินนี าถ (ในรชั กาลที่ 9) ทรงสนพระราชหฤทยั สนบั สนุนการทอผาพื้นเมือง โดยเฉพาะ ผามัดหมขี่ องภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ใหเ ปน ทีร่ จู กั กันอยา งแพรห ลาย ขอความแตโ บราณที่วา “ผูหญิงทอผา” น้ันเหมาะอยางย่ิงสําหรับคนไทย เพราะ แสดงถงึ วัฒนธรรมอันสูงสง ท่ีไทยเรามีบรรพบุรษุ ซง่ึ ปราดเปรื่อง คดิ ประดิษฐกรรมวธิ ีการทอผา ทงั้ ผาฝาย และผาไหมไดอยางดีเลิศ และคิดวิธีไดหลากหลาย ไมวาจะทอผาพื้น หรือทอใหเกิด ลวดลายตา ง ๆ ดวยวธิ ีที่เรียกวา ยก จก ขิด มัดหม่ี และลวง เปนตน และวัฒนธรรมนี้ ไดรับการ สบื ทอดตอ มา นานนับรอ ยพนั ปจนเปน เอกลกั ษณท ีโ่ ดดเดน ชุดไทยแบบด้ังเดิมนั้นแทบจะสูญหายไป ชุดไทยพระราชนิยมเกิดจากพระราช เสาวนยี ข องสมเด็จพระนางเจาสริ ิกิตติ์พระบรมราชินีนาถ (ในรัชกาลที่ 9) เพอ่ื หาแบบชดุ ไทยทร่ี วม สมัยเพ่ือทรงในระหวางเสด็จประพาสยุโรป โดยศึกษาคนควาจากภาพถายเกาและออกแบบ ปรบั ปรุงใหเขา กับสมัยนยิ มมีทงั้ สิน้ 8 แบบ ดงั นี้

117 1) ไทยเรือนตน ใชแ ตง ในงานท่ีไมเปนพิธี และตองการความสบาย เชน ไปเท่ียว 2) ไทยจิตรลดา เปน ชดุ ไทยพธิ ีกลางวนั ใชรบั ประมขุ ตา งประเทศเปนทางการหรืองาน สวนสนาม 3) ไทยอมรนิ ทร สําหรบั งานเลี้ยงรับรองตอนหวั คาํ่ อนุโลมไมคาดเขม็ ขดั ได 4) ไทยบรมพมิ าน ชดุ ไทยพธิ ตี อนคํา่ คาดเขม็ ขดั 5) ไทยจักรี คือ ชดุ ไทยสไบ 6) ไทยดุสิต สําหรับงานพิธตี อนคํา่ จดั ใหสะดวกสาํ หรับสวมสายสะพาย 7) ไทยจักรพรรดิ เปน แบบไทยแท 8) ไทยศวิ าลยั เหมาะสําหรับเม่ืออากาศเยน็ ภาพ : การแตงกายสมัยรชั กาลที่ 9 - รัชกาลที่ 10 อาหารในสมัยรตั นโกสนิ ทร อาหารไทยมีจุดกาํ เนิดพรอมกับการต้ังชนชาติไทย และมีการพัฒนาอยางตอเนื่อง สมยั รตั นโกสินทรมีการจําแนกความเปนมาของอาหารไทยเปน 2 ยุค คือ ยุคสมัยรัชกาลท่ี 1 จนถึง รัชกาลท่ี 3 และยุคสมัยรชั กาลที่ 4 จนถงึ ปจ จุบนั สมยั รัตนโกสนิ ทร ยุคท่ี 1 (พ.ศ. 2325 - พ.ศ. 2394) อาหารไทยในยุคตนรัตนโกสินทร มีลักษณะเดียวกับยุคสมัยธนบุรี คือ นอกจาก มอี าหารคาว และอาหารหวานแลว ยังมอี าหารวา ง เปน อาหารทีเ่ กิดขึน้ จากอิทธิพลทางวัฒนธรรม อาหารของประเทศจีน ตอมามีการปรับเปลี่ยนดัดแปลงจนกลายเปนอาหารไทย นอกจากน้ี

118 จดหมายความทรงจําของกรมหลวงรินทรเทวี ไดกลาวถึงเคร่ืองตั้งสํารับคาวหวานของพระสงฆ ในงานสมโภชพระพทุ ธมณีรตั นมหาปฏิมากร (พระแกวมรกต) แสดงใหเห็นวารายการอาหารในยุคนี้ นอกจากจะมีอาหารไทย เชน ผัก นํ้าพริก ปลาแหง และหนอไมผัด แลวยังมีอาหารท่ีปรุงดวย เครื่องเทศแบบอสิ ลาม มีอาหารจนี ซงึ่ ใชเน้อื หมใู นการประกอบอาหาร สาํ หรบั อาหารประเภทผดั ผกั ท่ีใชไฟแรงทุกชนิด คนไทยรับวัฒนธรรมการปรุงอาหารมาจากชาวจีน ที่อพยพเขามาอาศัยหรือ เดินทางมาคาขายในประเทศไทย ในสมยั ตน รตั นโกสนิ ทร โดยคนไทยสามารถหาซ้ือกระทะเหล็กได จากคนจีนที่นําสินคา มาขายในประเทศไทยทางเรอื (สําเภาจีน) นอกจากนี้ การเผยแพรวัฒนธรรม การรับประทานอาหารจากชาวตะวันตกทเี่ ขามาเผยแพรศาสนา กท็ าํ ใหค นไทยเริม่ รับประทานอาหาร ตะวนั ตก เชน ขนมปง ไข เน้ือ เนย และนม เปน ตน บทพระราชนิพนธ “กาพยเหเรือชมเคร่ืองคาวหวาน” ของพระบาทสมเด็จ พระพุทธเลิศหลานภาลัย ไดทรงกลาวถึงอาหารคาวและอาหารหวานหลายชนิด ซ่ึงสะทอนภาพ ของอาหารไทยในราชสํานกั ไดอ ยางชัดเจนท่ีสุด และสามารถแสดงใหเห็นถึงลักษณะของอาหารไทย ในราชสาํ นกั ท่ีมีการปรุงกลิน่ และรสอยา งประณตี โดยใหความสําคญั กับรสชาติอาหารมากเปนพิเศษ และถือวาเปนยุคสมยั ทมี่ ศี ลิ ปะการประกอบอาหารท่ีคอ นขางโดดเดนที่สุด ทั้งในดา นรูป รส กล่ิน สี และการตกแตง ใหเกิดความสวยงาม รวมทงั้ มีการพัฒนาอาหารนานาชาติ ใหเ ปน อาหารไทยตวั อยา ง อาหารคาว เชน แกงชนดิ ตาง ๆ เครือ่ งจมิ้ และยาํ ทกุ ประเภท ตัวอยา งอาหารวางคาว เชน หมแู นม ลาเตียง หรุม รังนก และอาหารวางหวาน เชน ขนมดอกลําเจียก และขนมผิง รวมทั้งขนมที่ รบั ประทานกับน้ําหวานและกะทิเจืออยูด ว ย เชน ซาหริ่ม และบวั ลอย เปนตน ภาพ : อาหารคาว นอกจากน้ี วรรณคดไี ทย เรอ่ื งขุนชา งขุนแผน จัดวาเปนวรรณคดีที่สะทอนวิถีชีวิต ของคน รวมท้ังสะทอนถึงวัฒนธรรมการรับประทานอาหารชาวบาน ที่พบวามีความนิยม รับประทานขนมจีนน้ํายา และมีการรับประทานขาวเปนอาหารหลักรวมกับกับขาวประเภทตาง ๆ ไดแก แกง ตม ยํา และคว่ั โดยอาหารมคี วามหลากหลายมากขึ้นทัง้ อาหารคาว และอาหารหวาน

119 สมัยรัตนโกสนิ ทร ยคุ ที่ 2 (พ.ศ. 2394 - ปจ จุบนั ) ตั้งแตสมัยรัชกาลที่ 4 ประเทศไทยมีการพัฒนาดานความเจริญกาวหนาทาง เศรษฐกจิ สงั คม และเทคโนโลยีเปนอยางมาก และมีการต้ังโรงพิมพข้ึนเปนแหงแรกในประเทศไทย ดงั นนั้ ตาํ รบั อาหารการกินของไทยจึงเริ่มมีการบนั ทกึ มากข้ึน ซ่ึงขอ มูลเหลานไ้ี ดบอกเรือ่ งราว และ ลักษณะของอาหารไทยทม่ี คี วามหลากหลายในชวงเวลาตาง ๆ ทั้งทเี่ ปนวิธีการปรุงของราชสํานัก และวิธกี ารปรุงแบบชาวบา นทสี่ บื ทอดมาจนถึงปจ จบุ นั นอกจากน้สี มัยรัชกาลที่ 4 มกี ารตงั้ โรงสขี า วขนึ้ ทาํ ใหเมลด็ ขา วมีสขี าว สวย และแตกหกั นอ ยลง คนไทยจงึ คอย ๆ เลิกตําขาวกินเอง และหนั มาซอ้ื ขา ว จากโรงสีแทน ตอมามีการเลี้ยงสัตวขายเปนอาชีพ มีโรงฆาสัตว ทําใหการซ้ือหาเนื้อสัตวมาปรุง อาหารไดร ับความนยิ มมากขึ้น สงผลใหเนื้อสัตวใหญเขามามีบทบาทในสํารับอาหารไทย ในเวลา ตอมา การใชเครื่องเทศหลายชนิด เพ่ือดับกล่ินคาวของเนื้อสัตวท่ีนํามาปรุงอาหารก็เกิดข้ึนในชวงน้ี แมค นไทยจะใชเคร่อื งเทศบางอยาง เชน ขิง และกระชาย เพื่อดับกล่ินคาวปลามานานแลวก็ตาม แตเมื่อมีการนําเนื้อสัตวประเภทวัว และควายมาปรุงอาหาร คนไทยจึงไดคิดและดัดแปลงการใช เครือ่ งเทศหลายชนิดกบั เนอื้ สตั วเ หลาน้นั และสรางสูตรอาหารใหม ๆ ข้นึ มากมาย กจิ กรรมทายเร่อื งท่ี 2 มรดกไทยสมยั รตั นโกสินทร (ใหผ เู รียนไปทาํ กิจกรรมทา ยเรือ่ งที่ 2 ท่สี มดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วิชา) เร่อื งที่ 3 มรดกไทยทม่ี ผี ลตอ การพฒั นาชาตไิ ทย คณุ คา ของภูมิปญ ญาไทย ไดแก ประโยชน และความสําคัญของภมู ิปญ ญาท่บี รรพบรุ ษุ ไทย ไดสรางสรรค และสืบทอดมาอยางตอเนื่อง จากอดีตสูปจจุบัน ทําใหคนในชาติเกิดความรัก และ ความภาคภูมิใจ ท่ีจะรวมแรงรวมใจสืบสานตอไปในอนาคต เชน โบราณสถาน โบราณวัตถุ สถาปต ยกรรม ประเพณไี ทย การมนี ํ้าใจ ศกั ยภาพในการประสานผลประโยชน เปนตน ภูมิปญ ญาไทย จงึ มีคุณคา และความสําคญั ดงั นี้ 1. สรา งความภาคภูมิใจ และศักดิ์ศรี เกยี รตภิ มู แิ กค นไทย คนไทยในอดีตทีม่ ีความสามารถ ปรากฏในบนั ทกึ ประวตั ศิ าสตร เปน ทยี่ อมรบั ของ นานาอารยประเทศ เชน มรดกทางภาษาและวรรณกรรม โดยที่มีอักษรไทยเปนของตนเองตั้งแตสมัยกรุง สโุ ขทัย และมีวิวัฒนาการมาจนถึงปจจุบนั วรรณกรรมไทย ถือวาเปนวรรณกรรมท่ีมีความไพเราะ ไดอรรถรสครบทุกดาน วรรณกรรมหลายเรอ่ื งไดร บั การแปลเปนภาษาตา งประเทศหลายภาษา

120 ดานอาหาร อาหารไทยเปนอาหารท่ีปรงุ งาย อาหารสวนใหญเปนพืชสมุนไพร ท่หี าไดง ายในทองถ่ิน ราคาถูก มีคุณคาทางโภชนาการสูง และยังปองกันโรคไดหลายโรค เพราะ สว นประกอบสว นใหญเปนพืชสมุนไพร เชน ตะไคร ขิง ขา กระชาย ใบมะกรดู ใบโหระพา ใบกะเพรา เปน ตน 2. สามารถปรับประยุกตหลกั ธรรมคาํ สอนทางศาสนา ใชก ับวถิ ีชวี ิตไดอยา งเหมาะสม คนไทยสวนใหญน บั ถือศาสนาพทุ ธ โดยนาํ หลักธรรมคําสอนของศาสนา มาปรับ ใชในวถิ ีชวี ิตไดอยางเหมาะสม ทําใหคนไทยเปนผูออนนอมถอ มตน เอือ้ เฟอ เผื่อแผ ประนีประนอม รักสงบ ใจเย็น มีความอดทน ใหอภัยแกผูสํานึกผิด ดํารงวิถีชีวิตอยางเรียบงาย ปกติสุข ทําใหคน ในชุมชนพง่ึ พากนั ได ทั้งหมดนส้ี ืบเนอื่ งมาจากหลักธรรมคาํ สอนของพระพทุ ธศาสนา เปน การนาํ เอา หลักของพระพุทธศาสนามาประยุกตใชกับชีวิตประจําวัน และดําเนินกุศโลบายดานตางประเทศ จนทาํ ใหชาวพุทธทัว่ โลกยกยองใหป ระเทศไทยเปนผนู าํ ทางพทุ ธศาสนา 3. สรางความสมดลุ ระหวางคนในสังคม และธรรมชาติไดอยางย่ังยืน มรดกไทยมคี วามเดน ชดั ในเร่ืองของการยอมรบั นับถอื และใหความสาํ คญั แกค นสังคม และธรรมชาติอยางย่ิง มีส่ิงที่แสดงใหเห็นไดอยางชัดเจนมากมาย เชน ตลอดทั้งปมีประเพณีไทย 12 เดอื น ลวนเคารพคุณคาของธรรมชาติ ไดแก ประเพณีสงกรานต ประเพณลี อยกระทง เปน ตน วิถีชีวิตความเปนอยูของคนไทยลวนมีความสัมพันธเชื่อมโยงกับธรรมชาติ ส่ิงแวดลอม ซ่ึงจะสะทอนภาพชวี ติ แบบไทย ท้ังในดา นความเปน อยู ทศั นคติ คา นิยม และความเชื่อ เชน “บา น” หรือ “เรอื น” การสรางบา นในอดีตมีการกอสรางทอี่ ยูอาศยั โดยคาํ นงึ ถงึ สภาพอากาศ สภาพภมู ิประเทศ และความเหมาะสมของทําเลทต่ี ้ัง ถึงแมวาปจ จบุ นั การดําเนินชีวิตและรปู ลกั ษณ ของบา นจะแปรเปล่ียนไป ชีวติ ในบา นของคนไทยยังไมเ ปล่ยี นแปลงไปมากนกั ซึง่ คา นิยมบางประการ ยังคงดําเนินการสืบทอดจากคนรุนหนง่ึ สูค นอกี รนุ หน่ึงอยา งตอเนื่อง ดงั จะเหน็ ไดวา ลกั ษณะของบานเรือนชี้ใหเ หน็ ถงึ ภมู ปิ ญ ญาของคนโบราณ ทง้ั ชาง ปลกู บา นและชางออกแบบ ท่ปี ลูกบา นเพอ่ื ประโยชนและความตองการใชส อย ทั้งนี้ คนไทยสวนใหญ ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ไดแก ทาํ สวน ทํานา ทําไร ทาํ ประมง แมนํ้าลําคลองจึงเปรียบเสมือน เสน โลหิตหลอเล้ียงชีวิต เปนทั้งแหลงอาหาร แหลงพักผอน และเปนเสนทางคมนาคมต้ังแตอ ดีต จนถึงปจจุบัน ซ่ีงจะสรุปไดวาวิถีชีวิตของคนไทยมีความสมดุลกันท้ังอาชีพ ที่อยูอาศัย และ ธรรมชาติไดอ ยางลงตัว กจิ กรรมทา ยเร่ืองท่ี 3 มรดกไทยท่มี ีผลตอ การพฒั นาชาตไิ ทย (ใหผ ูเรียนไปทาํ กจิ กรรมทา ยเรื่องที่ 3 ทส่ี มดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วชิ า)

121 เร่อื งที่ 4 การอนรุ กั ษม รดกไทย ประเทศไทย เปนประเทศที่มีเอกลักษณอันโดดเดนทางดานมรดกทางวัฒนธรรม ทบี่ รรพบรุ ุษไดส รางสรรคเอาไวมากมาย ไมวาจะเปน โบราณวตั ถุ ศิลปวัตถุ โบราณสถาน วรรณกรรม ศิลปหัตถกรรม นาฏศลิ ป ดนตรี ตลอดจนการดาํ เนินชีวิต และประเพณีตาง ๆ ทสี่ บื ทอดตอ ๆ กันมา ยาวนาน จนกลายเปนมรดกไทยอนั ทรงคณุ คา และเปนจดุ เดนของประเทศไทย แตในปจจุบันมรดกไทย ไดรบั ผลกระทบจากความเปลีย่ นแปลงของสงั คมทั้งภายในประเทศ และจากตางประเทศ อีกท้ังมี การเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยี สงผลมรดกไทยอันทรงคุณคาของไทยบางสวนตองเสื่อมสญู ไป อยางนาเสียดาย ดังนน้ั ประชาชนทุกคนจงึ ควรรวมกนั อนรุ ักษม รดกไทย ตลอดจนใหขอมูล ความรู คาํ แนะนําแกคนรนุ หลงั ในการสงเสริมใหรคู ุณคา ของมรดกทไ่ี ดรบั การสืบทอดตอไปอยางไมส้ินสุด ซง่ึ นอกจากความภาคภูมิใจในมรดกไทยแลว ยังมคี ุณคาท่ีเปนประโยชนตอการพัฒนาการศึกษา ทางดา นประวัตศิ าสตร ศลิ ปะศาสตร สุนทรียศาสตร ชาติพันธุวิทยา และมานุษยวิทยา อีกท้ังยัง สงเสรมิ การพฒั นาเศรษฐกิจของชุมชน และประเทศผานทางการทอ งเทยี่ ว ของชาตติ ลอดมา ความหมาย การอนรุ กั ษมรดกไทย คือ การที่คนรุนหลังตระหนัก และเห็นถึงความสําคัญของ สง่ิ ทบี่ รรพบุรษุ ไดส รา งขนึ้ โดยการอนุรักษนนั้ จะทาํ ในเชิงปฏิบตั ิ คอื การดแู ลรกั ษาและการสบื สาน วฒั นธรรมน้ัน ๆ ไมใ หหายไป ซึ่งการอนุรักษเปนเหมือนเคร่ืองชวยยึดเหนี่ยวจิตใจ ทําใหเกิดการ หวงแหนในมรดกของตน กอใหเกิดเปนความรักและความผูกพัน อีกทั้งยังสงเสริมใหเกิดความ สามัคคีอีกดวย โดยสรปุ การอนรุ กั ษม รดกเปนสิง่ สําคัญทคี่ นรุนหลัง ควรใสใจหรอื ตระหนกั ถงึ ใหม าก เพราะมรดกจะสอื่ ถงึ ความเปน เอกลกั ษณของชนชาติน้ัน ๆ และยังกอ ใหเกดิ ความผกู พนั หรือความรัก ในชาตขิ องตน สงผลไปถงึ การสรา งจติ สาํ นึกที่ดใี นการรกั ชาติ ซ่งึ เปน ส่งิ สาํ คญั ในการคงอยขู องชาตนิ ้นั ๆ สามารถทําได คอื การสะสมและการสืบทอดมรดกทางวัฒนธรรมใหค งอยูตอ ไป กิจกรรมทายเรื่องท่ี 4 การอนุรกั ษมรดกไทย (ใหผ ูเ รยี นไปทาํ กจิ กรรมทา ยเรื่องที่ 4 ทสี่ มดุ บันทกึ กจิ กรรมการเรียนรปู ระกอบชดุ วิชา)

122 เรอ่ื งที่ 5 การมสี ว นรว มในการอนรุ กั ษม รดกไทย การมสี วนรว มในการอนุรักษมรดกไทย ไดแ ก 1. คน ควา วิจยั ศกึ ษา และเก็บรวบรวมขอมลู 2. การอนุรักษโดยการปลกู จิตสํานึก และสรางจติ สาํ นกึ ที่ตองรว มกนั อนรุ ักษ 3. การฟน ฟูโดยเลอื กสรรมรดกทางวฒั นธรรมทีก่ ําลงั สูญหาย หรอื ท่ีสญู หายไปแลว มาทําใหม คี ุณคา และมคี วามสําคญั ตอ การดําเนินชวี ติ 4. การพัฒนาโดยรเิ ริม่ สรา งสรรค และปรบั ปรุงมรดกทางวฒั นธรรมในยคุ สมยั ใหเ กดิ ประโยชนใ นชวี ติ ประจาํ วนั 5. การถายทอดโดยนํามรดกทางวฒั นธรรมมาเลือกสรร กล่ันกรอง ดวยเหตแุ ละผล อยา งรอบคอบ และรอบดา น แลวไปถา ยทอดใหคนในสังคมรบั รู 6. การสงเสรมิ กิจกรรมโดยการสงเสริม สนับสนนุ ใหเกิดเครือขายการสบื สานมรดก ทางวัฒนธรรม 7. การเผยแพรแ ละแลกเปลย่ี นโดยการสงเสริม สนับสนุน ใหเกิดการเผยแพรและ แลกเปล่ียนมรดกทางวัฒนธรรม อยางกวา งขวางดวยสอื่ และวิธีการตาง ๆ กจิ กรรมทา ยเรอ่ื งท่ี 5 การมสี วนรวมในการอนรุ ักษม รดกไทย (ใหผ ูเรียนไปทาํ กิจกรรมทา ยเรือ่ งท่ี 5 ที่สมดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วิชา)

123 หนว ยการเรยี นรูท ี่ 5 การเปล่ยี นแปลงของชาตไิ ทยสมัยรตั นโกสนิ ทร สาระสาํ คญั การเปล่ียนแปลงของชาติไทยสมัยรัตนโกสินทร ไดกลาวถึง เหตุการณสําคัญทาง ประวตั ิศาสตรที่มีผลตอการพฒั นาชาตไิ ทย ในเร่ืองการสถาปนาอาณาจักรรัตนโกสนิ ทร สนธสิ ญั ญา เบาวริง การปฏิรูปการปกครองในสมยั รชั กาลที่ 5 การเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 และ สมยั จอมพล ป. พิบูลสงคราม มกี ารเปลีย่ นแปลงรูปแบบการปฏบิ ัติทางวฒั นธรรม แสดงใหเห็นถึง ความเปน ชาติทมี่ อี ารยธรรม ตัวชวี้ ดั 1. วิเคราะหเ หตุการณส าํ คญั ทางประวตั ิศาสตรท ่ีมีผลตอการพฒั นาชาติไทย 2. อภปิ รายและนําเสนอเหตกุ ารณสําคญั ทางประวัติศาสตรท่มี ผี ลตอการพฒั นาชาตไิ ทย ขอบขา ยเนอื้ หา 1. เหตกุ ารณส ําคัญทางประวัตศิ าสตรทมี่ ผี ลตอ การพัฒนาชาติไทย 1.1 การสถาปนาอาณาจกั รรัตนโกสินทร 1.2 สนธสิ ัญญาเบาวร ิง 1.3 การปฏริ ูปการปกครองในสมัยรชั กาลท่ี 5 1.4 การเปลย่ี นแปลงการปกครอง 2475 1.5 ความเปนชาติไทยสมยั จอมพล ป. พบิ ลู สงคราม 2. ตวั อยางการวเิ คราะหและอภปิ รายเหตกุ ารณส ําคญั ทางประวัติศาสตรท่ีมีผลตอ การพฒั นาชาตไิ ทย สื่อการเรยี นรู 1. ชุดวิชาประวัติศาสตรช าติไทย รหสั รายวิชา สค32034 2. สมดุ บนั ทึกกิจกรรมการเรียนรูประกอบชุดวิชา เวลาทใ่ี ชใ นการศกึ ษา 18 ช่วั โมง

124 เรื่องท่ี 1 เหตกุ ารณสาํ คญั ทางประวตั ิศาสตรท ี่มผี ลตอ การพฒั นาชาติไทย ปจจัยท่ีมีผลตอการสถาปนาอาณาจักรไทยนับต้ังแตสมัยสุโขทัย จนถึงสมัย รตั นโกสินทรปจจุบัน เปนอาณาจักรตอเนื่องกัน นับเวลามานานกวา 700 ป มีปจจัยท่ีสงผลตอ การสถาปนาอาณาจักรไทย ไดแก ปจ จัยดานภมู ิศาสตร และปจจัยดานการเมือง 1.1 การสถาปนาอาณาจกั รรตั นโกสนิ ทร (พ.ศ. 2325 - ปจ จบุ ัน) อาณาจักรรตั นโกสนิ ทร เปน ราชธานีเริ่มตง้ั แตการยายเมอื งหลวงเดิมจากกรงุ ธนบุรี มายงั กรุงเทพมหานคร ซงึ่ ตัง้ อยบู นฝง ตะวนั ออกของแมนํ้าเจาพระยา ปจ จัยที่มผี ลตอการสถาปนา อาณาจักรรตั นโกสนิ ทร ดังน้ี ดานภูมิศาสตร เปนพื้นท่รี าบลุมกวา งใหญเหมาะแกการเพาะปลกู และใกลปากอาวไทย เหมาะสมแกการตดิ ตอ คา ขายกับชาวตา งประเทศ ดา นการเมอื ง ในชวงปลายสมยั ธนบรุ เี กิดกบฏพระยาสรรค ทําใหบานเมืองไมสงบ เรียบรอยสมเด็จเจาพระยามหากษัตริยศึก (พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ทรงดาํ รงตาํ แหนงในขณะน้นั ) ไดท ําการปราบกบฏพระยาสรรคไ ดส าํ เร็จ จึงไดส ถาปนาราชวงศจ กั รี และทรงยา ยเมืองหลวงจากกรุงธนบุรีมายงั กรงุ เทพมหานคร โดยลอกแบบสิ่งกอสรางบางประการ เลียนแบบในสมยั กรงุ ศรีอยธุ ยา เพ่ือสรางความรูส กึ ใหป ระชาชนเขาใจวา กรงุ เทพมหานครเปน ราช ธานีทีส่ ืบทอดตอ เนื่องมาจากสมยั กรงุ ศรีอยธุ ยา 1.2 สนธสิ ัญญาเบาวร งิ หนังสือสัญญาทางพระราชไมตรีประเทศอังกฤษ และประเทศสยาม (อังกฤษ : Treaty of Friendship and Commerce between the British Empire and the Kingdom of Siam)” หรอื บนปกสมุดไทย ใชช่อื วา หนงั สือสญั ญาเซอร จอหน เบาวร งิ หรอื ท่ีมักเรยี กกนั ทั่วไปวา สนธิสัญญาเบาวริง (อังกฤษ : Bowring Treaty) เปนสนธิสัญญาท่ีราชอาณาจักรสยามทํากับ สหราชอาณาจักร ลงนามเม่ือวันท่ี 18 เมษายน พ.ศ. 2398 โดยเซอร จอหน เบาวริง ราชทูต ที่ไดรับการแตงตั้งจากสมเด็จพระบรมราชินีนาถวิกตอเรีย ถือพระราชสาสนสมเด็จพระนางเจา วิกตอเรียเขามาถวายพระเจาแผนดินไทยและใชเวลาประมาณ 1 สัปดาหเจรจากับ “ผสู ําเร็จ ราชการฝา ยสยาม” 5 พระองค ดงั นี้ สมเด็จเจา พระยาบรมมหาประยรู วงศ (สมเดจ็ เจา พระยาองคใ หญ) ผสู ําเร็จราชการ ทั่วพระราชอาณาจักร ประธานผูแ ทนรัฐบาล พระเจา นองยาเธอ กรมหลวงวงศาธริ าชสนิท สมเด็จเจาพระยาบรมมหาพไิ ชยญาติ (สมเด็จเจาพระยาองคน อย) ผูสําเร็จราชการ พระนคร

125 เจาพระยาศรีสุริยวงศ (ชวง บุนนาค) รักษาในตําแหนงสมหุ พระกลาโหม บังคับ บัญชาหัวเมอื งชายทะเลปากใตฝ ายตะวันตก เจาพระยารววิ งศ พระคลัง และสําเร็จราชการกรมทา บังคับบัญชาหัวเมืองฝา ย ตะวนั ออก สาระสําคญั ของสนธสิ ัญญาเบาวริง มีดงั น้ี 1) คนทอ่ี ยใู นการบังคับอังกฤษ จะอยูภายใตอํานาจการควบคุมของกงสุลอังกฤษ นับเปนคร้ังแรกท่สี ยามมอบสนธิสภาพนอกอาณาเขตแกป ระชากรตางประเทศ 2) คนท่ีอยูในการบังคับอังกฤษ ไดรับสิทธิในการคาขายอยางเสรีในเมืองทา ทุกแหง ของสยาม และสามารถพํานกั อาศยั อยูในกรุงเทพมหานครเปนการถาวรได ภายในอาณาเขต สไ่ี มล (สองรอ ยเสน) 3) คนที่อยูในการบังคับอังกฤษ สามารถซื้อ หรือเชาอสังหาริมทรัพยในบริเวณ ดังกลาวได 4) คนท่อี ยใู นการบงั คบั อังกฤษ ไดร ับอนญุ าตใหเดินทางไดอยางเสรีในสยาม โดยมี หนงั สือทีไ่ ดรบั การรับรองจากกงสุล 5) ยกเลิกคาธรรมเนียมปากเรือ และกําหนดอัตราภาษีขาเขา และขาออกอยาง ชัดเจน 5.1) อัตราภาษขี าเขา ของสนิ คาทุกชนดิ กาํ หนดไวท ร่ี อยละ 3 ยกเวนฝน ทไ่ี มต อ ง เสียภาษี แตตองขายใหกับเจาภาษี สวนเงินทองและขาวของเคร่ืองใชของพอคาไมตองเสียภาษี เชนกนั 5.2) สินคาสง ออกใหมกี ารเก็บภาษชี ้ันเดียว โดยเลือกวา จะเก็บภาษีช้ันใน (จังกอบ ภาษีปา ภาษปี ากเรอื ) หรอื ภาษสี ง ออก 6) พอคาอังกฤษ ไดรับอนุญาตใหซื้อขายโดยตรง ไดกับเอกชนสยามโดยไมมีผูใด ผูหนงึ่ ขัดขวาง 7) รฐั บาลสยาม สงวนสทิ ธิ์ในการหา มสงออกขาว เกลือ และปลา เม่ือสินคาดังกลาวจะ ขาดแคลนภายในประเทศ

126 ผลท่ีไดร ับจากการทําสนธสิ ัญญาเบาวร งิ 1) อังกฤษประสบความสาํ เร็จอยางมาก โดยการทรี่ ัฐบาลสยามยอมใหอังกฤษเขา มาตั้งกงสุล มีอํานาจพิจารณาคดีที่คนอังกฤษมีคดีความกัน และรวมพิจารณาคดีที่คนไทยกับ อังกฤษมคี ดคี วามกัน 2) ขา ว เกลือ และปลาไมเ ปน สนิ คา ตองหา มอีกตอไป 3) มกี ารรบั เอาวทิ ยาการตะวนั ตกสมยั ใหมเขา สูประเทศ ซึ่งทําใหชาวตางประเทศ ใหการยอมรบั สยามมากขน้ึ 4) การแลกผูกขาดการคาของรัฐบาลทําใหเกิดการเปล่ียนแปลงดานเศรษฐกิจที่สําคัญ อยา งหนง่ึ คือ ราษฎรสามารถซ้ือขายสินคาไดโ ดยอิสระ รฐั บาลไมเ ขามาเกี่ยวขอ งกบั การขายสินคา มีคา เชน ไมฝาง ไมก ฤษณา หรอื งาชา ง เพราะรัฐบาลจะขาดทุน 5) ขาว ไดกลายมาเปนสินคาสงออกที่สําคัญที่สุดของไทย สงผลใหการทํานา แพรห ลายกวา แตกอน และทําใหราษฎรมีเงินตราหมุนเวียนอยูในมือ พรอมทั้งชาวนามีโอกาสไถ ลกู เมยี ทีข่ ายใหแ กผูอน่ื และยงั ทําใหเ งินตราตา งประเทศเขาสรู าชสาํ นกั เปน จํานวนมาก 6) ฝรัง่ ทีเ่ ขา มาจางลกู จา งคนไทยใหค า จา งเปนรายเดอื น และโบนสั คดิ เปนมลู คา สงู กวาขา ราชการไทยเสยี มาก สง ผลใหรฐั บาลไดเ พ่ิมเงนิ เบย้ี หวัด และคาแรงแกขา ราชการและคนงาน มากขนึ้ 7) พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงใหสรางถนน ไดแก ถนนหัวลําโพง ถนนเจรญิ กรุง และถนนสลี ม แตล ะเสนกวา ง 5 ศอก 8) ในสมัยปลายรัชกาลท่ี 4 ฝรั่งตางก็เขามาตั้งโรงงานในสยามเปนจํานวนมาก ต้ังแตโรงสีขาว โรงงานนา้ํ ตาลทราย อูตอ เรือ โรงเลือ่ ยไม เปนตน 9) การใหสิทธิเสรีภาพในการถือครองท่ีดินแกราษฎรไทย และชาวตางประเทศ ซึง่ รฐั บาลแบงทด่ี ินออกเปนสามเขต คือ ในพระนคร และหางกําแพงพระนครออกไปสองรอยเสน ทกุ ทศิ ยอมใหเ ชาแตไมย อมใหซ้ือ ถาจะซ้ือตองเชาครบ 10 ปกอน หรือจะตองไดรับอนุญาตจาก เสนาบดีเขตท่ีลวงออกไป เจาของที่และบานมีสิทธิใหเชา หรือขายกรรมสิทธ์ิได โดยไมมีขอแม แตล วงจากเขตนไ้ี ปอีก หามมิใหฝร่ังเชาหรือซ้ือโดยเด็ดขาด เมื่อราษฎรไดรับสิทธิในการถือครอง กรรมสิทธท์ิ ่ดี นิ ราษฎรกม็ ที างทํามาหากินเพ่ิมข้ึนอีกทางหนึ่ง คือ การจํานองที่ดินเพ่ือกูเงิน หรือ ขายฝาก ขายขาดทีด่ นิ ของตนได 1.3 การปฏริ ูปการปกครองในสมยั รชั กาลท่ี 5 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลที่ 4) เปนลัทธิการลา อาณานิคมของชาวตะวันตก จึงไดทรงดําเนินนโยบายทางการทูต เพ่ือมิใหประเทศมหาอํานาจ ใชเปนขออางในการยึดครองประเทศไทย ครั้นตอมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา

127 เจา อยหู วั (พ.ศ. 2411 - 2453) เปน สมยั ทีม่ กี ารปฏริ ปู บานเมอื งในดา นตาง ๆ ทาํ ใหป ระเทศไทยเปน ประเทศทันสมัย ท่ีสามารถรอดพนจากลัทธิการลาอาณานิคมมาได เปนประเทศเดียวในภูมิภาค เอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต และยงั สง ผลใหเ กิดความเจริญแกป ระเทศชาตใิ นปจจบุ ัน สาเหตขุ องการปฏริ ูปบา นเมือง ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว เปนชวงเวลาที่ชาติตะวันตก มีการลา อาณานิคม สงผลใหประเทศเพื่อนบานของไทยหลายแหง ตกอยูภายใตอิทธิพลของชาติ ตะวันตก เชน พมาอยูภายใตการปกครองของอังกฤษ เวียดนามตกเปนเมืองข้ึนของฝรั่งเศส นอกจากน้ี ประเทศองั กฤษและประเทศฝรงั่ เศส มีความพยายามขยายอํานาจเขามาในดินแดนของ ประเทศไทย และบริเวณโดยรอบดินแดนของประเทศไทย ทําใหพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจา อยูห ัว ซึ่งทรงติดตามเร่ืองราวการขยายอํานาจของประเทศชาติชาวตะวันตก และความเจริญ ของประเทศชาตขิ องชาวตะวนั ตก จึงตองการปฏริ ปู บานเมืองใหท นั สมัยแบบเดียวกับประเทศชาติ ชาวตะวนั ตก เพื่อไมใ หใชเ ปนขออา งวาประเทศไทยเปนบานเมืองปาเถื่อน ดอยความเจริญ แลวถือ โอกาสเขา มายดึ ครอง ดังนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว จึงทรงดําเนินการปฏิรูป บา นเมือง โดยมแี นวความคิดในการปฏิรปู การปกครอง 3 ประการ คือ 1) การรวมอํานาจเขา สูส วนกลางมากขึ้นเปน การใชอ าํ นาจของรฐั บาลกลางในการยืนยัน อาณาเขตของประเทศไทย เพอ่ื ปองกนั ประเทศชาตติ ะวนั ตกอา งเอาดินแดนไปยึดครอง 2) การศาลและกฎหมายทม่ี มี าตรฐานเปนสากลมากขน้ึ 3) การพัฒนาประเทศ ทรงริเร่ิมนําสิ่งใหม ๆ เขามา เชน การไปรษณีย การรถไฟ การโทรเลข ฯลฯ การปฏริ ปู การปกครอง การปกครองกอนรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว การบริหาร บานเมืองนั้นอยูภายใตอาํ นาจบรรดาขุนนางผูใหญและเจานายที่มีทั้งกําลังทหาร อาวุธและ ไพรส วนพระองค อีกท้ังยงั มีบทบาทในการควบคุมผลประโยชนทางดา นการคา ขาย เชน การเกบ็ ภาษี และการควบคุมไพร เปน ตน สง ผลใหพ ระราชอํานาจของพระมหากษัตริยเกดิ ความไมม ั่นคง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวจึงทรงจัดระเบียบการปกครองเสียใหม และเปน รากฐานการปกครองมาจนถึงปจจบุ ัน โดยจาํ แนกออกเปน 3 สวนทส่ี ําคญั ดังนี้ 1. การปกครองสว นกลาง การปรับปรุงการบริหารราชการในสวนกลางของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยหู วั ทรงยกเลกิ ตาํ แหนงอัครเสนาบดี 2 ตําแหนง คือ สมุหกลาโหม และสมุหนายก รวมทั้ง จตุสดมภ โดยแบง การบริหารราชการออกเปน กระทรวงตามแบบอารยประเทศ มีการจดั สรรอาํ นาจ

128 หนาที่ ความรับผิดชอบเปนสัดสวน เพ่ือใหมีประสิทธิภาพ และใหมีเสนาบดีเปนผูวาการแตละ กระทรวง กระทรวงทตี่ ง้ั ข้ึนทัง้ หมด เมื่อ พ.ศ. 2435 มี 12 กระทรวง มหี นา ทค่ี วามรับผิดชอบ ดังนี้ (1) กระทรวงมหาดไทย รับผดิ ชอบหวั เมืองฝายเหนอื และเมอื งลาวประเทศราช (2) กระทรวงกลาโหม รบั ผดิ ชอบหัวเมอื งฝายใต หวั เมอื งฝา ยตะวนั ออก ตะวนั ตก และเมอื งมลายูประเทศราช (3) กระทรวงตา งประเทศ รับผิดชอบเก่ยี วกบั การตา งประเทศ (4) กระทรวงวัง รบั ผิดชอบเกีย่ วกับกิจการในพระราชวงั (5) กระทรวงเมอื ง รบั ผิดชอบเก่ยี วกับการตํารวจ บญั ชีคน และราชทัณฑ หรือกระทรวงนครบาล (6) กระทรวงเกษตราธกิ าร รับผดิ ชอบเกยี่ วกบั การเพาะปลกู เหมอื งแร ปาไม (7) กระทรวงคลงั รบั ผิดชอบเก่ยี วกับภาษีอากรและเงนิ รายรับ งบประมาณ แผน ดนิ (8) กระทรวงยุตธิ รรม รบั ผิดชอบเกยี่ วกับการชาํ ระคดีและการศาล (9) กระทรวงยทุ ธนาธกิ าร รบั ผดิ ชอบเก่ียวกบั การทหาร (10) กระทรวงธรรมการ รับผิดชอบเกยี่ วกบั การศกึ ษา การสาธารณสขุ และพระสงฆ (11) กระทรวงโยธาธิการ รับผิดชอบเกยี่ วกบั การกอสรา ง ถนน คลอง การชา ง ไปรษณยี โ ทรเลข และรถไฟ (12) กระทรวงมุรธาธกิ าร รบั ผิดชอบเก่ียวกับการรักษาตราแผน ดนิ และงานระเบียบ สารบรรณ ภายหลังไดย บุ กระทรวงยุทธนาธกิ ารไปรวมกบั กระทรวงกลาโหม และยุบกระทรวง มรุ ธาธิการไปรวมกบั กระทรวงวัง คงเหลอื เพียง 10 กระทรวง เสนาบดีทุกกระทรวงมีฐานะเทา เทียมกนั และประชุมรวมกันเปนเสนาบดีสภา ทําหนาท่ีปรึกษาและชวยบริหารราชการแผนดินตามที่ พระมหากษัตริยท รงมอบหมาย เพราะอํานาจสูงสุดเด็ดขาดเปนของพระมหากษัตริยตามระบอบ สมบูรณาญาสิทธิราชยและทรงแตงตั้ง “สภาที่ปรึกษาราชการแผนดิน” ซ่ึงตอมาไดเปลี่ยนเปน “รัฐมนตรสี ภา” ประกอบดวย เสนาบดี หรือผแู ทน กบั ผทู ีโ่ ปรดเกลา ฯ แตงตั้ง รวมกันไมนอยกวา 12 คน มีจุดประสงคเพ่ือใหเปนที่ปรึกษาและคอยทัดทานอํานาจพระมหากษัตริย แตการปฏิบัติ หนาทขี่ องสภาดังกลาว ไมไดบรรลุจุดประสงคท่ีทรงหวังไว เพราะสมาชิกสวนใหญไมกลาโตแยง พระราชดาํ ริ คณะทปี่ รึกษาสวนใหญมักพอใจทจ่ี ะปฏิบตั ติ ามมากกวา ทจ่ี ะแสดงความคดิ เห็น

129 นอกจากนีพ้ ระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจา อยูห ัว ยังทรงแตง ต้งั “สภาทป่ี รกึ ษา ในพระองค” ซงึ่ ตอ มาไดเปลยี่ นเปน “องคมนตรสี ภา” ขน้ึ อกี มจี ดุ ประสงคเพ่ือสงเสริม สนับสนุน การดาํ เนินพระราชกรณียกิจตาง ๆ ที่ทรงมอบหมายใหสําเร็จลุลวงเกิดประโยชนตอราษฎรและ ประเทศชาติ ประกอบดวยสมาชิกเม่ือแรกตั้ง 49 คน มีท้ังสามัญชน ต้ังแตช้ันหลวงถึงเจาพระยา และพระราชวงศ องคมนตรสี ภานี้อยูในฐานะรองจากรฐั มนตรีสภา เพราะขอ ความที่ปรึกษา และ ตกลงกันในองคมนตรีสภาแลวจะตองนําเขาท่ีประชุมรัฐมนตรีสภากอนแลวจึงจะเสนอเสนาบดี กระทรวงตา ง ๆ 2. การปกครองสว นภมู ิภาค พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงมีพระราชดําริใหยกเลิกการ ปกครองหัวเมอื ง และใหเ ปลี่ยนแปลงเปนการปกครองสวนภูมิภาคที่มีความสัมพันธกับสว นกลาง โดยโปรดเกลา ฯ ใหต ราพระราชบัญญตั ลิ กั ษณะปกครองทองที่ ร.ศ. 116 ขึ้น เพื่อจัดการปกครอง เปนมณฑล เมือง อําเภอ ตําบล และหมูบาน ดงั นี้ 1) มณฑลเทศาภิบาล ประกอบดวยเมืองตั้งแต 2 เมืองข้ึนไปมีสมุหเทศาภิบาล ที่พระมหากษตั ริยท รงแตง ต้งั ไปปกครองดูแลตางพระเนตร พระกรรณ 2) เมอื ง ประกอบดวยอาํ เภอหลายอาํ เภอ มีผูวาราชการเมืองเปนผูรับผิดชอบ ข้ึนตรงตอ ขาหลวงเทศาภบิ าล 3) อาํ เภอ ประกอบดว ยทอ งที่หลาย ๆ ตําบล มีนายอาํ เภอเปนผรู ับผดิ ชอบ 4) ตําบล ประกอบดวยทอ งที่ 10 - 20 หมูบา น มกี าํ นนั ซึง่ เลอื กตั้งมาจากผูใ หญบ าน เปน ผูรับผดิ ชอบ 5) หมูบาน ประกอบดวยบานเรือนประมาณ 10 บานขึ้นไป มีราษฎรอาศัย ประมาณ 100 คน เปนหนวยปกครองที่เล็กที่สุด มีผูใหญบานเปนผูรับผดิ ชอบตอมาใน สมยั พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา เจา อยูหัว ไดยกเลิกมณฑลเทศาภิบาล และเปล่ียน เมือง เปน จังหวัด 3. การปกครองสวนทองถนิ่ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวทรงจัดใหมีการบริหารราชการ สวนทองถ่ินในรูปสุขาภิบาล ซึ่งมีหนาที่คลายเทศบาลในปจจุบัน เปนครั้งแรกเม่ือ พ.ศ. 2440 โดย โปรดเกลาฯ ใหตราพระราชกําหนดสุขาภิบาลกรุงเทพฯ ร.ศ. 116 (พ.ศ. 2440) ขึ้นบังคับใชใน กรุงเทพฯ ตอมาใน ร.ศ. 124 (พ.ศ. 2448) ไดข ยายไปที่ทาฉลอม ปรากฏวาดําเนินการไดผลดี เปนอยางมาก ตอมาพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวไดโปรดเกลาฯ ใหตรา พระราชบัญญตั ิจดั การสุขาภิบาล ร.ศ. 127 (พ.ศ. 2451) ขน้ึ โดยแบงสุขาภิบาลออกเปน 2 ประเภท คือ

130 สขุ าภิบาลเมือง และสขุ าภิบาลตําบล ทอ งถิ่นใดเหมาะสมทีจ่ ะจดั ตั้งเปน สุขาภิบาลประเภทใด ก็ให ประกาศตงั้ สขุ าภิบาลในทอ งถิ่นนัน้ 1.4 การเปลีย่ นแปลงการปกครอง พทุ ธศกั ราช 2475 ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 5 ไดทรงดําเนิน พระบรมราโชบาย ดังน้ี 1) ปลดปลอ ยไพรใ หเ ปนอสิ ระและทรงประกาศเลกิ ทาสใหเปน ไทยแกตนเอง 2) ผลจากปฏิรูปการศึกษาตามแบบตะวันตก เพื่อใหคนไทยทุกคนไดรับการศึกษา ถึงขั้นอานออกเขียนไดและคิดเลขเปนไมวาจะเปนเจา นาย บตุ รหลานขนุ นาง หรือราษฎรสามญั ชน ทีพ่ น จากความเปนไพรหรือทาส ถาบุคคลใดมีสติปญญาเฉลียวฉลาดกจ็ ะมโี อกาสเดินทางไปศึกษา ตอยังประเทศตะวนั ตก 3) ผลการปฏิรูปการศึกษา ทําใหคนไทยบางกลุมท่ีไดรับการศึกษาตามแบบชาติ ตะวนั ตกเริ่มมีกระแสความคิดเก่ียวกับการเมืองสมยั ใหม ท่ียดึ ถือรัฐธรรมนญู เปนกฎหมายสูงสุดใน การปกครองประเทศ และมีความปรารถนาที่จะเห็นการเปล่ียนแปลงการปกครองเกิดข้ึนใน ประเทศไทย เม่อื พระบาทสมเด็จพระมงกฎุ เกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 6 เสด็จขึ้นครองราชสมบัติ พ.ศ. 2453 กลมุ ปญญาชนตางก็มุงหวังวา พระองคจะทรงเปลี่ยนแปลงการปกครองของประเทศ ไปสูระบอบประชาธิปไตย ทั้งน้ีเพราะพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ทรงศึกษาอยูใน ประเทศอังกฤษ ซึ่งมีการปกครองในระบอบประชาธิปไตยและคงไดทรงเตรียมพระองคดังท่ี พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจาอยูหวั มีพระราชดํารัสไว แตปรากฏวายังไมมีพระราชดําริใน เร่ืองรฐั สภาและรฐั ธรรมนญู แตอ ยา งใด ในเวลาเดยี วกนั ประเทศจีนมีการปฏิวัติลมลางราชวงศแมนจู เปลย่ี นการปกครองประเทศเปน ระบอบประชาธปิ ไตยแบบสาธารณรฐั เปน ผลสาํ เรจ็ ทาํ ใหความคิด อยากจะไดป ระชาธิปไตยมมี ากขึน้ ประกอบกบั ความไมพอใจในพระราชจริยาวตั รบางประการของ พระมหากษัตริยพระองคใ หม จงึ ทําใหเ กดิ ปฏกิ ิรยิ าทจี่ ะลมลางระบอบการปกครอง ดังน้ัน เหตุการณสําคัญท่ีเกิดข้ึนในตนรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา เจาอยูหัว ก็คือ พวกนายทหารบกทหารเรือและพลเรือน รวมประมาณ 100 คน เรียกตัวเองวา คณะ ร.ศ. 130 ไดวางแผนการปฏิวัตกิ ารปกครองหวังใหพ ระมหากษตั ริยพ ระราชทานรัฐธรรมนูญ ใหแ กป วงชนชาวไทย

131 สาเหตุทีน่ าํ ไปสกู ารเปลีย่ นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 เมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. 2475 คณะราษฎรโดยการนําของพันเอกพระยา พหลพลพยุหเสนา ไดเ ขา ยึดอาํ นาจการปกครอง มสี าเหตทุ ีส่ าํ คัญ ดังนี้ 1) ความเส่อื มของระบอบสมบูรณาญาสทิ ธิราชย 2) การไดรับการศึกษาตามแนวความคดิ ตะวนั ตกของบรรดาชนช้นั นาํ ในสังคมไทย 3) ความเคลื่อนไหวของบรรดาสื่อมวลชน 4) ความขัดแยงทางความคดิ เกย่ี วกบั การปกครองในระบอบประชาธิปไตย 5) ปญ หาสภาวะการคลงั ของประเทศ และของโลก คณะราษฎรกบั การเปลยี่ นแปลงการเมอื งการปกครอง ในรชั สมยั ของพระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจาอยหู ัว ราชอาณาจกั รสยามไดป กครอง ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย ชาติไดประสบกับปญหาซ่ึงเกิดจากรัฐบาลตองรับมือกับปญหา เศรษฐกิจท่ีรายแรงและภัยคุกคามจากตางประเทศ (โดยเฉพาะประเทศอังกฤษและประเทศ ฝร่งั เศส) คณะราษฎรภายใตการนําของพันเอกพหลพลพยุหเสนา เปนหัวหนาคณะราษฎร ประกอบดวย กลุมบุคคลผูตองการใหมีการเปล่ียนแปลงการปกครอง และมีสมาชิกท่ีมีความคิด แบบเดยี วกนั รวมท้งั สิน้ 7 คน ไดแ ก 1) หลวงสริ ิราชไมตรี (จรญู สิงหเสนี) ผูชว ยราชการสถานทตู สยามในประเทศ ฝรง่ั เศส 2) รอ ยโทประยูร ภมรมนตรี นกั เรยี นวิชารัฐศาสตร ประเทศฝรง่ั เศส 3) รอยโทแปลก ขีตตะสงั คะ นักเรยี นวิชาทหารปน ใหญ ประเทศฝรงั่ เศส 4) รอยตรีทัศนัย มติ รภักดี นกั เรยี นวชิ าทหารมา ประเทศฝร่งั เศส 5) นายปรดี ี พนมยงค นักเรียนวชิ ากฎหมาย ประเทศฝร่ังเศส 6) นายแนบ พหลโยธนิ นักเรียนวิชากฎหมาย ประเทศองั กฤษ 7) นายตัว้ ลพานุกรม นักเรียนวชิ าวิทยาศาสตร ประเทศ สวติ เซอรแ ลนด และไดทําการประชุมครัง้ แรกท่บี านพักเลขท่ี 9 ถนนซอเมอราร ในกรุงปารสี ประเทศ ฝรั่งเศส เมื่อวันที่ 5 กุมภาพันธ พ.ศ. 2469 ซึ่งติดตอกันนานถึง 4 คืน 5 วัน โดยมีรอยโท แปลก ท่สี มาชิกคณะราษฎรคนอนื่ ๆ เรียกวา “กัปตัน” เปนประธานในการประชุม ที่ประชุมมีมติตกลง ท่ีจะทําการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย มาเปนการปกครอง

132 ในระบอบประชาธปิ ไตยท่มี กี ษัตรยิ อยูใ ตกฎหมาย โดยตกลงที่ใชวิธีการ “ยึดอํานาจโดยฉับพลัน” รวมท้ังพยายามหลกี เลีย่ งการนองเลือด เหมือนกับท่ีเคยเกิดข้ึนแลวในการปฏิวัติประเทศฝรั่งเศส และการปฏิวัติในประเทศรัสเซีย ท้ังนี้เพ่ือเปนการปองกันการถือโอกาสเขามาแทรกแซงจาก มหาอํานาจทมี่ ีอาณานิคมอยูลอมรอบประเทศสยามในสมัยนั้น คือ ประเทศอังกฤษและประเทศ ฝรัง่ เศส ในการประชุมครั้งน้ัน กลุมผูกอการไดต้ังปณิธาน 6 ประการในการเปลี่ยนแปลง การปกครอง ซึ่งตอ มาหลังจากปฏวิ ัติยึดอาํ นาจไดแ ลว ก็ไดน าํ ประกาศเปาหมาย 6 ประการน้ีไวใน ประกาศคณะราษฎร ฉบับที่ 1 และตอมาไดเ รยี กวา “หลกั 6 ประการของคณะราษฎร” คอื 1) จะตองรักษาความเปนเอกราชท้ังหลาย เชน เอกราชในบานเมือง ในทางศาล ในทางเศรษฐกิจของประเทศไวใ หมนั่ คง 2) จะรักษาความปลอดภัยในประเทศ ใหก ารประทษุ รา ยตอ กันลดนอยลงใหม าก 3) จะตองบํารงุ ความสมบรู ณข องราษฎรในทางเศรษฐกจิ ไทย รัฐบาลใหมจะพยายาม หางานใหร าษฎรทําโดยเต็มความสามารถ จะรางโครงการเศรษฐกิจแหงชาติ ไมปลอยใหราษฎร อดอยาก 4) จะตองใหราษฎรไดมสี ิทธิเสมอภาคกัน ไมใชใ หพวกเจามีสทิ ธยิ ่งิ กวาราษฎรเชน ที่ เปนอยู 5) จะตองใหราษฎรไดมีเสรีภาพ มีความเปนอิสระ เมื่อเสรีภาพน้ีไมขัดตอหลัก 4 ประการ ดงั กลา วแลวขางตน 6) จะตองใหมีการศึกษาอยางเต็มที่แกราษฎร และท่ีประชุมไดลงมติใหปรีดี พนมยงค เปน หวั หนา จนกวา จะหาผูท ีเ่ หมาะสมกวา ได หลงั จากการประชุมคร้ังนั้น คณะผูกอการไดกลับมาประเทศสยาม ไดพยายามหา สมาชิกเพื่อเขารวมกอการปฏิวัติ โดยไดติดตอประชาชนทุกอาชีพ ทั้งพอคา ขาราชการพลเรือน และทหาร ไดส มาชิกทงั้ สน้ิ 115 คน แบง เปนสายตา ง ๆ คือ 1) สายพลเรือน นาํ โดย หลวงประดษิ ฐม นธู รรม (ปรดี ี พนมยงค) 2) สายทหารเรือ นาํ โดย นาวาตรีหลวงสนิ ธุสงครามชยั (สินธุ กมลนาวิน) 3) สายทหารบกชัน้ ยศนอ ย นําโดย พันตรีหลวงพิบูลสงคราม (แปลก พบิ ลู สงคราม) 4) สายนายทหาร ช้ันยศสูง นําโดย พันเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา (พจน พหลโยธิน)

133 โดยท่ีประชุมคณะราษฎรตกลงกันวา ในเรอื่ งของการปฏิวตั ิ ความม่ันคง และความ ปลอดภัยของบรรดาสมาชิก และของประเทศ เปนหนาที่ของฝายทหาร และในสวนของการ รา งคําประกาศ ตลอดจนการรางกฎหมาย และการวางเคา โครงตาง ๆ ของประเทศ เปน หนา ทีข่ อง ฝายพลเรือน ในวันที่ 24 มิถนุ ายน พ.ศ. 2475 คณะผกู อ การสามารถยึดอาํ นาจและจับกุมบุคคล สําคัญฝายรัฐบาลไวไดโดยเรียบรอย และไดรว มกันจัดตั้งคณะราษฎรขนึ้ มาเพื่อทาํ หนา ที่รบั ผิดชอบ รวมทั้งออกประกาศแถลงการณของคณะราษฎร เพื่อช้ีแจงที่ตองเขายึดอํานาจการปกครอง ใหประชาชนเขาใจ นอกจากนค้ี ณะราษฎรไดแ ตงต้ังผูรกั ษาการพระนครฝา ยทหารขึ้น 3 นาย ไดแก พันเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา พันเอกพระยาทรงสุรเดช พันเอกพระยาฤทธิ์อัคเนย โดยใหทํา หนาท่ีเปนผูบริหารราชการแผนดิน ขณะที่ยังไมมีรัฐธรรมนูญเปนหลักในการบริหารประเทศ หลงั จากนั้น คณะราษฎรไดมหี นงั สือกราบบังคมทลู อัญเชญิ พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว เสดจ็ กลับคืนสพู ระนคร ซ่งึ ขณะนั้นพระองคท รงประทบั อยูท ่วี งั ไกลกังวล จังหวัดประจวบคีรีขันธ เพ่ือดํารงฐานะเปนพระมหากษัตริยภายใตรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรตอไป ภายหลังจากท่ี พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลาอยูเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 7 เสด็จพระราชดําเนินจากพระราชวังไกลกังวล กลับคืนสูพระนครแลว คณะราษฎรไดนําพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองแผนดินสยาม ช่ัวคราว ซึง่ นายปรีดี พนมยงค และคณะราษฎรบางคนไดร างเตรยี มไวขึ้นทลู เกลา ฯ ถวายเพ่ือทรง พระปรมาภิไธยมี 2 ฉบับ คอื พระราชบญั ญตั ิธรรมนญู การปกครองแผน ดนิ สยามชั่วคราว พ.ศ. 2475 และรัฐธรรมนญู แหงราชอาณาจกั รสยาม พ.ศ. 2475 1) พระราชบญั ญตั ิธรรมนญู การปกครองแผนดินสยามช่วั คราว พ.ศ. 2475 พระองคไดพระราชทานกลับคนื มาเมอ่ื วันท่ี 27 มิถุนายน พ.ศ. 2475 และไดมี พิธีเปดสภาผแู ทนราษฎรครง้ั แรกในประเทศไทย เม่ือวันท่ี 28 มิถุนายน พ.ศ. 2475 ซึ่งรัฐธรรมนูญนี้ มีช่อื เรยี กวา “พระราชบญั ญตั ิธรรมนญู การปกครองแผน ดนิ สยามช่วั คราว” รัฐธรรมนูญช่ัวคราวน้ี กําหนดวา อาํ นาจสูงสดุ ในแผน ดิน ประกอบดว ย อํานาจนติ บิ ญั ญตั ิ อํานาจบรหิ าร และอาํ นาจตลุ าการ ซง่ึ แตเดมิ เปนของพระมหากษัตริย จึงไดเปลี่ยนเปนของปวงชนชาวไทยตามหลักการของระบอบ ประชาธปิ ไตยเกี่ยวกับการไดมาของสมาชิกสภาผูแทนราษฎร ไดกําหนดแบงระยะเวลาออกเปน 3 สมัย คือ (1) สมัยที่ 1 นับแตวันใชรัฐธรรมนูญน้ีเปนตนไป จนกวาจะถึงเวลาที่สมาชิก ในสมัยท่ี 2 จะเขา รับตาํ แหนง ใหค ณะราษฎรซึ่งมีผูรักษาพระนครฝายทหารเปนผูใชอํานาจแทน และจดั ตัง้ ผแู ทนราษฎรชั่วคราวข้ึนเปนจํานวน 70 นาย เปน สมาชิกในสภา

134 (2) สมยั ที่ 2 ภายในเวลา 6 เดือน หรอื จนกวาจะจดั ประเทศเปนปกติเรียบรอย สมาชกิ ในสภาจะตอ งมีบคุ คล 2 ประเภท ทํากจิ กรรมรว มกนั คอื ประเภททหี่ น่งึ ไดแ ก ผูแทนราษฎร ซ่ึงราษฎรไดเลือกข้ึนมาจังหวัดละ 1 นาย ตอราษฎรจํานวน 100,000 คน ประเภทที่สอง ผูเปน สมาชิกอยใู นสมยั ทหี่ น่ึงมีจํานวนเทากับสมาชิกประเภททห่ี น่งึ ถาจํานวนเกินใหเลือกกันเองวาผูใด จะยังเปนสมาชกิ ตอไป ถา จํานวนขาดใหผูท่มี ตี ัวอยูเลอื กบุคคลใด ๆ เขา แทนจนครบ (3) สมัยท่ี 3 เมอื่ จํานวนราษฎรท่ัวราชอาณาจกั รไดสอบไลว ิชาประถมศึกษาไดเ ปน จํานวนกวา ครึง่ และอยา งชาตองไมเ กนิ 10 ป นับตงั้ แตวนั ใชรฐั ธรรมนูญ สมาชกิ ในสภาผแู ทนราษฎร จะเปน ผทู ี่ราษฎรไดเ ลือกตั้งขึ้นเองทงั้ สิน้ สวนสมาชกิ ประเภททส่ี องเปน อันสนิ้ สุดลง ผูแทนราษฎร ชั่วคราว จํานวน 70 นาย ซึ่งผูรักษาการพระนครฝายทหารจะเปนผูจัดตั้งขึ้นในระยะแรกนั้น ประกอบดวย สมาชิกคณะราษฎร ขาราชการชั้นผูใหญ ผูประกอบอาชีพสาขาตาง ๆ ซงึ่ มีความ ปรารถนาจะชว ยบา นเมือง และกลมุ กบฏ ร.ศ. 130 บางคนซ่งึ สมาชกิ ทั้ง 70 คน ภายหลังจากการ ไดร บั การแตง ตงั้ แลว 6 เดอื น ก็จะมีฐานะเปนสมาชิกสภาผูแทนราษฎรประเภทท่ี 2 ตามท่ีระบุไว ในรฐั ธรรมนูญฉบับชว่ั คราว ทางดา นอาํ นาจบรหิ ารนัน้ ในรฐั ธรรมนญู ไดบ ัญญตั ไิ วซ ง่ึ ตาํ แหนง บรหิ าร ที่สาํ คญั เอาไว คอื ประธานคณะกรรมการราษฎร (เทียบเทานายกรัฐมนตรี) ซึ่งจะตองเปน บคุ คลที่สามารถประสานความเขา ใจระหวา งคณะราษฎรกบั พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา เจาอยูหัว เปน อยางดี และเพื่อความราบรื่นในการบริหารประเทศตอ ไป คณะราษฎรจึงตกลงเหน็ ชอบท่ีจะให พระยามโนปกรณนิติธาดา (กอน หุตะสิงห) เปนประธานคณะกรรมการราษฎร คณะกรรมการ ราษฎร (คณะรัฐมนตรี) ในรัฐบาลของพระยามโนปกรณนิติธาดา ซึ่งเปนคณะรัฐมนตรีชุดแรก ทตี่ ้งั ข้ึนตามพระราชบัญญัติธรรมนูญการปกครองสยามชว่ั คราว พ.ศ. 2475 มีจํานวนท้ังสิน้ 15 นาย เปนผบู ริหารราชการแผนดนิ 2) รัฐธรรมนญู แหงราชอาณาจักรสยาม พ.ศ. 2475 ภายหลังท่ีพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวไดทรงลงพระปรมาภิไธย ในรัฐธรรมนญู ปกครองแผน ดินสยามชวั่ คราวแลว สภาผแู ทนราษฎรไดแ ตง ตง้ั อนกุ รรมการขนึ้ คณะหนง่ึ เพ่ือรางรัฐธรรมนูญฉบับถาวรเพื่อใชเปนหลักในการปกครองประเทศสืบไป ในท่ีสุดสภา ผแู ทนราษฎรไดพ ิจารณาแกไ ขรางรฐั ธรรมนญู ครง้ั สดุ ทา ยในวนั ที่ 16 พฤศจิกายน พ.ศ. 2475 และ สภาผูแทนราษฎรไดลงมติรับรองใหใชเมื่อวันที่ 29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2475 โดยพระบาทสมเด็จ พระปกเกลาเจาอยูหวั ไดทรงลงพระปรมาภิไธยในรฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจักรสยาม

135 การประกาศใชรฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจกั รสยามคณะราษฎรภายใตการนํา ของพันเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา ไดทําการเปลี่ยนแปลงการปกครองจากระบอบ สมบูรณาญาสิทธิราชยมาเปนระบอบการปกครองท่ีมีพระมหากษัตริยเปนประมุขภายใต รัฐธรรมนูญ โดยมิตองสูญเสียเลือดเนื้อแตประการใดนั้น เปนเพราะพระมหากรุณาธิคุณของ พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยหู วั ทีพ่ ระองคทรงยอมรบั การเปลย่ี นแปลงดังกลาว โดยมิไดทรง ตอตาน และคิดตอบโตคณะราษฎรดวยการใชกําลังทหารที่มีอยูแตประการใด และทรง พระราชทานรัฐธรรมนูญใหกับปวงชนชาวไทยตามที่คณะราษฎรไดเตรียมรางเอาไว เพื่อนําขึ้น ทูลเกลาฯ ถวายใหทรงลงพระปรมาภิไธย นอกจากนี้พระองคก็ทรงมีพระราชประสงคมาแตเดิม แลว วา จะพระราชทานรัฐธรรมนูญใหเปนกฎหมายสูงสุดในการปกครองประเทศแกประชาชนอยู แลว จึงเปน การสอดคลอ งกับแผนการของคณะราษฎร ประกอบกับพระองคทรงเห็นแกความสงบ เรียบรอยของบา นเมืองและความสขุ ของประชาชนเปนสําคญั ยิ่งกวาการดาํ รงไวซึ่งพระราชอํานาจ ของพระองค รัฐธรรมนูญท่ีคณะราษฎรไดนําข้ึนทูลเกลาฯ ถวาย เพ่ือทรงลงพระปรมาภิไธย ในวันที่ 10 ธันวาคม พ.ศ. 2475 หลังจากน้ันไดทรงมีพระบรมราชโองการโปรดเกลา ฯ แตงตั้ง พระยามโนปกรณนิตธิ าดา เปน นายกรัฐมนตรี และตอมาทางราชการไดกําหนดใหถือเอาวันที่ 10 ธนั วาคม ของทกุ ป เปน “วนั รัฐธรรมนูญ” รัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรสยาม พุทธศักราช 2475 มสี าระสาํ คญั พอสรปุ ได ดังนี้ 1) อํานาจนิติบัญญัติ กําหนดใหมีสภาผูแทนราษฎร ประกอบดวย สมาชิก ซึ่งราษฎรเปนผเู ลอื กต้ัง แตมบี ทเฉพาะกาลกําหนดไววา ถา ราษฎรผมู ีสิทธิออกเสียงเลือกต้งั สมาชกิ ผูแทนราษฎรตามบทบัญญัติแหงรัฐธรรมนูญน้ี ยังมีการศึกษาไมจบช้ันประถมศึกษามากกวา คร่ึงหนึ่งของจาํ นวนท้ังหมด และอยางชาตองไมเกิน 10 ป นับแตวันใชพระราชบัญญัติธรรมนูญ การปกครองแผน ดนิ สยามชัว่ คราว พ.ศ. 2475 สภาผแู ทนราษฎร ประกอบดว ย สมาชิก 2 ประเภท มจี ํานวนเทา กนั คือ สมาชกิ ประเภทท่ี 1 ไดแ ก ผทู ่ีราษฎรเลอื กตัง้ ข้นึ มาตามกฎหมายวาดว ยการเลือกตั้งสมาชิกสภาผูแทนราษฎร สวนสมาชกิ ประเภทที่ 2 ไดแ ก ผูทีพ่ ระมหากษตั ริยท รงแตงตงั้ ขึน้ ตามกฎหมายวาดวยการเลือกต้ัง สมาชกิ สภาผูแทนราษฎร ในระหวางที่ใชบ ทบญั ญตั เิ ฉพาะกาลในรฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจักรสยาม 2) อํานาจบริหาร พระมหากษัตริยทรงแตงตั้งคณะรัฐมนตรีข้ึนคณะหนึ่ง ประกอบดวย นายกรัฐมนตรี 1 นาย และรัฐมนตรีอีกอยางนอย 14 นาย อยางมาก 24 นาย และ ในการแตง ตง้ั นายกรัฐมนตรี ประธานสภาผูแทนราษฎรเปนผูล งนามรับสนองพระบรมราชโองการ

136 กลา วโดยสรุปในภาพรวมของรัฐธรรมนูญท้ัง 2 ฉบับ ไดกอใหเกิดการเปล่ียนแปลงโครงสรางทาง การเมืองการปกครองและสังคมไทย ดังนี้ 2.1) อํานาจการปกครองของแผนดินซ่ึงแตเดิมเคยเปนของพระมหากษัตริย ใหตกเปนของปวงชนชาวไทยตามบทบัญญตั แิ หง รัฐธรรมนญู พระมหากษัตริยทรงดํารงฐานะเปน ประมุขของประเทศภายใตรฐั ธรรมนูญ พระองคจ ะทรงใชอ ํานาจอธิปไตยทัง้ 3 ทาง คือ อํานาจนิติบัญญตั ิ ผานทางสภาผูแทนราษฎร อํานาจบรหิ ารผา นทางคณะรฐั มนตรี อํานาจตุลาการผา นทางผพู พิ ากษา 2.2) ประชาชนจะไดรับสิทธิในทางการเมือง โดยการเลือกสมาชิกสภาผูแทน ราษฎรเขาไปทําหนาที่ควบคุมการบริหารงานของรัฐบาล ออกกฎหมายและเปนปากเสียงแทน ราษฎร 2.3) ประชาชนมสี ทิ ธเิ สรภี าพในทางการเมืองมากขึ้น สามารถแสดงความ คดิ เหน็ วพิ ากษวจิ ารณในเร่อื งตา ง ๆ ได ภายใตบ ทบญั ญตั ขิ องกฎหมาย และคนทกุ คนมีความเสมอภาค ภายใตกฎหมายฉบับเดยี วกัน 2.4) ในระยะแรกของการใชรัฐธรรมนญู อาํ นาจบริหารประเทศจะตองตก อยูภายใตก ารชี้นําของคณะราษฎร ซึง่ ถอื วา เปน ตัวแทนของราษฎรท้ังมวลในการเปลี่ยนแปลงการปกครอง จนกวา สถานการณจ ะเขา สูความสงบเรียบรอ ย ประชาชนจึงจะมสี ทิ ธิในอํานาจอธิปไตยอยา งเต็มท่ี ผลกระทบทเี่ กิดขึ้นจากการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 1) ผลกระทบทางดานการเมอื ง การเปลี่ยนแปลงสงผลกระทบตอสถานภาพของสถาบันพระมหากษัตริย เปนอยางมาก เพราะเปนการส้ินสุดพระราชอํานาจในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย ถึงแมวา พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว จะทรงยอมรับการเปล่ียนแปลง และทรงยินยอม พระราชทานรัฐธรรมนูญใหกับปวงชนชาวไทยแลวก็ตาม แตพระองคก็ทรงเปนหวงวาประชาชน จะมไิ ดร บั อาํ นาจการปกครองท่ีพระองคท รงพระราชทานให โดยผานทางคณะราษฎรอยางแทจริง พระองคจ งึ ทรงใชความพยายามที่จะขอใหคณะราษฎรไดด าํ เนินการปกครองประเทศดว ยหลักการ แหงประชาธิปไตยอยางแทจริง แตพระองคก็มิไดรับการสนองตอบจากรัฐบาลของคณะราษฎร แตประการใด จนกระทั่งภายหลงั พระองคจึงทรงประกาศสละราชสมบัติใน พ.ศ. 2477 นอกจากน้ี การเปล่ยี นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ยังกอ ใหเ กิดความขดั แยง ทางการเมอื งระหวา งกลุม ผลประโยชนต า ง ๆ ท่ีมสี วนรวมในการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ยงั ไมได ดําเนินการใหเปนไปตามคําแถลงที่ใหไ วก บั ประชาชน จากการท่ีคณะราษฎรไดมอบหมายใหนายปรีดี พนมยงค รางเคาโครงการ เศรษฐกิจแหงชาติ เพื่อดําเนินการปรับปรุงเศรษฐกิจของประเทศ ปรากฏวาหลายฝายมองวา เคาโครงการเศรษฐกิจมีลักษณะโนมเอียงไปในทางหลักเศรษฐกิจแบบคอมมิวนิสต ความขัดแยง

137 จึงเกิดขึ้นในหมูผูท่ีเกี่ยวของ ภายหลังการเปล่ียนแปลงการปกครองสิ้นสุดลงแลวไมนาน พระยามโนปกรณนิติธาดา นายกรัฐมนตรี เหน็ วาการบริหารประเทศทา มกลางความขดั แยงในเรื่อง เคาโครงเศรษฐกจิ ไมสามารถจะดาํ เนินตอ ไปได จงึ ประกาศปด สภาและงดใชร ฐั ธรรมนูญบางมาตรา อันสงผลใหพันเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา นํากําลังทหารยึดอํานาจรัฐบาลพระยามโนปกรณ นิติธาดา ในวันท่ี 20 มถิ ุนายน พ.ศ. 2476 และหลังจากนั้น พันเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา ไดเ ขา ดาํ รงตาํ แหนงนายกรฐั มนตรีบริหารราชการแผนดินสืบไป เมือ่ รฐั บาลของ พันเอกพระยาพหลพลพยุหเสนา เขาบรหิ ารประเทศไดไมนาน ก็มีบุคคลคณะหน่ึงซ่ึงเรียกตนเองวา คณะกูบานกูเมือง นําโดยพลเอกพระองคเจาบวรเดช ไดกอการรฐั ประหารยดึ อาํ นาจรฐั บาลในเดอื นตุลาคม พ.ศ. 2476 โดยอา งวารัฐบาลไดทําการหมิ่น ประมาทองคพระประมุขของชาติ และรับนายปรีดี พนมยงค ซ่ึงเปนผูรางเคาโครงเศรษฐกิจ อันออ้ื ฉาวเขา รว มในคณะรฐั บาล พรอ มกับเรียกรองใหร ฐั บาล ดาํ เนนิ การปกครองประเทศในระบอบ รัฐธรรมนูญทเ่ี ปน ประชาธิปไตยอยางแทจ รงิ แตในทส่ี ุดรฐั บาลกส็ ามารถปราบรัฐประหารของคณะ กบู า นกเู มอื งไดส ําเรจ็ ปญ หาการเมืองดงั กลา ว ไดก ลายเปน เงื่อนไขที่ทาํ ใหสถาบันทางการเมืองในยุคหลัง ๆ ไมค อยประสบความสําเร็จเทา ท่คี วร เพราะการพัฒนาการทางการเมอื งมิไดเ ปนไปตามครรลองของ ระบอบประชาธิปไตย และเปนการสรา งธรรมเนยี มการปกครองท่ไี มถ ูกตองใหกับนักการเมืองและ นกั การทหารในยุคหลังตอ ๆ มา ซงึ่ ทาํ ใหระบอบประชาธปิ ไตยตองประสบกับความลมเหลว 2) ผลกระทบทางดา นเศรษฐกจิ การเปลย่ี นแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 นับไดวา เปนการเปล่ยี นแปลงทางการเมอื ง ทีส่ าํ คญั ของไทย จากการท่คี ณะราษฎรไดม อบหมายใหนายปรดี ี พนมยงค เปน คนรางเคา โครงการ เศรษฐกิจเพื่อนําเสนอแตไมไดรับการยอมรับจากคณะราษฎรสวนใหญ ดังนั้น ระบบเศรษฐกิจ จงึ ยังคงเปนแบบทุนนิยมเชนเดิม และเนน ท่กี ารเกษตรกรรมมากกวาอุตสาหกรรม นอกจากนี้กลุม ผลประโยชนท ่ีครอบครองที่ดินและทุนอันเปนปจจัยการผลิตท่ีสําคัญ ก็รวมตัวกันตอตานกระแส ความคดิ ท่ีจะเปล่ยี นแปลงกรรมสิทธท์ิ ี่ดินและเงนิ ทนุ จากของบุคคลเปนระบบสหกรณ การเปล่ียนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ยังสงผลทาํ ใหช นชัน้ เจา นายและขนุ นาง ในระบบเกาถูกลิดรอนผลประโยชนทางเศรษฐกิจ เชน พระมหากษัตริยจะไดรับเงินจาก งบประมาณเพียงปละ 1 - 2 ลานบาท จากเดิมเคยไดประมาณปละ 2 - 10 ลานบาท เงินปของ พระบรมวงศานวุ งศถกู ลดลงตามสวน ขนุ นางเดิมถกู ปลดออกจากราชการโดยรบั เพียงบํานาญ และ เจานายบางพระองคถ ูกเรียกทรพั ยส ินสมบตั คิ นื เปนของแผนดนิ

138 3) ผลกระทบทางดา นสงั คม ภายหลังการเปลีย่ นแปลงการปกครอง ประชาชนเริ่มไดรับเสรีภาพและมีสิทธิ ตา ง ๆ ตลอดจนความเสมอภาคภายใตบทบัญญัติแหงรัฐธรรมนูญ และไดรับสิทธิในการปกครอง ตนเอง ในขณะท่ีบรรดาเจาขุนมูลนาย ขุนนาง ซึ่งมีอํานาจภายใตระบอบการปกครองดั้งเดิม ไดสญู เสยี อาํ นาจและสิทธิประโยชนต าง ๆ ทีเ่ คยมมี ากอน โดยทคี่ ณะราษฎรไดเขาไปมีบทบาทแทน บรรดาเจานายและขนุ นางในระบบเกา เหลาน้นั รัฐบาลไดกระจายอํานาจการปกครองไปสูทองถิ่นดวยการจัดตั้งเทศบาลตําบล เทศบาลเมือง และเทศบาลนคร มีสภาเทศบาล คอยควบคุมกิจการบริหารของเทศบาลเฉพาะ ทอ งถ่นิ นน้ั ๆ โดยมเี ทศมนตรีเปนผูบรหิ ารตามหนา ท่ี รัฐบาลของพันเอกพระยาพหลพลพยหุ เสนา ไดประกาศใชแผนการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2479 โดยกาํ หนดแบง การศกึ ษาออกเปน 2 ประเภท คอื สายสามญั ศึกษาและสายอาชีวศกึ ษา ซงึ่ เปน การเนน ความสําคญั ของอาชีวศึกษาอยา งแทจ รงิ โดยไดก าํ หนดความมุง หมายเพือ่ สงเสรมิ ให ผูที่เรยี นจบการศกึ ษาในสายสามัญแตละประโยคแตละระดับการศึกษาไดเรียนวิชาอาชีพเพิ่มเติม นอกเหนือไปจากเรียนวิชาสามัญ ท้ังนี้เพ่ือประโยชนในการท่ีจะออกไปประกอบอาชีพและมี นโยบายท่ีจะสง เสริมการศึกษาของราษฎรอยางเตม็ ท่ี ตามหลกั 6 ประการของคณะราษฎร ดังนั้น รัฐบาลจงึ ไดโอนโรงเรียนประชาบาลทตี่ งั้ อยใู นเขตเทศบาลที่รฐั บาลไดจัดตง้ั ขึน้ ใหเ ทศบาลเหลา นน้ั รับไปจัดการศกึ ษาเอง ตามท่เี ทศบาลเหลานั้นจะสามารถรับโอนไปจากกระทรวงธรรมการได ทาํ ให ประชาชนในทองถนิ่ ตา ง ๆ มสี วนรว มในการทาํ นุบาํ รงุ การศึกษาของบตุ รหลานของตนเอง นําไปใช ประกอบอาชพี ตอ ไปอยางม่ันคงและมคี วามสขุ หลังจากไดด าํ เนนิ การเปลี่ยนแปลงการปกครองสาํ เรจ็ เรยี บรอ ยแลว คณะราษฎรไดม ี บทบาทและอิทธิพลในทางการเมือง การปกครอง และสังคมของประเทศไทย เปนระยะเวลา ประมาณ 15 ป จนกระท่งั ในปลายป พ.ศ. 2490 ไดเกิดการรฐั ประหารของคณะนายทหาร ภายใต การนําของพลโทผิน ชุณหะวัณ และจากน้ันไดใหจอมพล ป. พิบูลสงคราม ขึ้นดํารงตําแหนง นายกรัฐมนตรตี อไป

139 ความเปนชาตไิ ทยสมัย จอมพล ป.พบิ ลู สงคราม (ระหวา ง พ.ศ. 2481 - 2487) ประวตั ิจอมพล ป.พิบูลสงคราม จอมพล ป.พบิ ูลสงคราม มชี ื่อเดมิ วา “แปลก ขีตตะสังคะ” ชอ่ื จริงคําวา “แปลก” เนื่องจากเมื่อแรกเกิดบิดามารดาเห็นวาหูท้ังสองขางอยูตํ่ากวานัยนตาผิดไปจากบุคคลธรรมดา จงึ ใหชอ่ื วา “แปลก” ภาพ : ประชมุ ครบรอบจอมพล ป.พิบลู สงครามถงึ แกก รรม

140 ในสมัยรัฐบาลของ จอมพล ป. พิบูลสงคราม มีการดําเนินนโยบายโดยรัฐบาล ใชระบบเศรษฐกจิ แบบทนุ นิยม และรฐั บาลสนับสนนุ ประชาชนคนไทยใหใชของที่ผลิตในประเทศ ไทยดังมีคําขวัญที่วา “ไทยทาํ ไทยใช ไทยเจริญ” แนวนโยบายของรัฐบาล จอมพล ป. พิบูลสงคราม หรือ “นโยบายสรางชาติ” มคี วามหมายตามที่ปรากฏในคาํ กลาวปราศรัยของจอมพล ป. วา “ความหมายของการสรางชาติ” น้นั มวี า ชาตไิ ทยมอี ยูแลว แตสถานะบางอยางของชาติยังไมขึ้นถึงข้ันระดับสมความตองการของ ประชาชาติไทย เราจาํ เปน ตองพรอมใจกัน สรา งเพิ่มเติมใหด ขี ึน้ กวา เดมิ ชวยกันปรบั ปรุงไปจนกวา เราทกุ คนจะพอใจ หรืออยางนอ ยกไ็ ดระดับเสมออารยประเทศ” นําไปสกู ารเปลี่ยนโฉมประเทศสยาม ไปจากเดมิ เปน ลกั ษณะเฉพาะทเ่ี กดิ ขึน้ ในชว งนัน้ ก็คอื การประกาศสิง่ ทเ่ี รียกวา “รฐั นิยม” อันเปน ประกาศเกี่ยวกบั รปู แบบการปฏิบัติทางวัฒนธรรมสาํ หรับประชาชนที่จะแสดงใหเ หน็ ถงึ ความเปน ชาติ ที่มอี ารยธรรม ซงึ่ เปน แนวทางทก่ี ําหนดขน้ึ เพอ่ื ปรบั ปรุงแกไ ขวฒั นธรรมบางอยางของชาติ สําหรับ ใหใ ชเปน หลกั ใหป ระชาชนไดยึดถอื ปฏบิ ัติ ประกาศรฐั นยิ มออกมาในชวงระหวา ง พ.ศ. 2482 - 2485 รวมทั้งส้ินจํานวน 12 ฉบับ และไดม ีการกําหนดบทลงโทษสําหรบั ผทู ีไ่ มปฏบิ ัติตามรฐั นิยมดังตอ ไปนี้ รัฐนยิ มฉบบั ท่ี 1 : เรอื่ ง การใชชอ่ื ประเทศ ประชาชน และสญั ชาติ โดยท่ชี อื่ ของประเทศน้ี มเี รยี กกนั เปนสองอยาง คือ “ไทย” และ “สยาม” แตประชาชน นิยมเรียกวา “ไทย” รัฐบาลเห็นสมควรถือเปนรัฐนิยมใชชอื่ ประเทศใหตองตามชอ่ื เช้ือชาติและ ความนยิ มของประชาชนชาวไทย ดังตอ ไปน้ี ก. ในภาษาไทย ช่ือประเทศ ประชาชน และสญั ชาตใิ หใ ชว า “ไทย” ข. ในภาษาองั กฤษ 1) ช่ือประเทศ ใหใชว า THAILAND 2) ช่อื ประชาชน และสัญชาติใหใ ชวา THAI แตไ มก ระทบถงึ กรณที ี่มบี ทกฎหมายบญั ญตั คิ ําวา “สยาม” ไว ทั้งนต้ี ้ังแตวนั ท่ี 24 มิถนุ ายน พุทธศักราช 2482 เปนตนไป ประกาศมา ณ วนั ท่ี 24 มถิ นุ ายน พุทธศกั ราช 2482