ประเพณบี ุญบ้งั ไฟ
คาํ นํา E book นีจ้ ัดทําขึ้นเพือ่ เปนสวนหนึ่งของ วชิ าคอมพวิ เตอร ชนั้ ม.3/4 เพอื่ ใหไ ดศ กึ ษา หาความรเู รื่อง บญุ บั้งไฟและไดศ กึ ษาอยา ง เขาใจเพอื่ เปนประโยชนกบั การเรียน
ประวัติความเปน มาของบญุ บัง้ ไฟ ประเพณบี ญุ บัง้ ไฟ เปน ประเพณีหนง่ึ ของภาค อสี านของไทยรวมไปถึงลาวโดยมตี ํานานมาจาก นทิ านพื้นบานของภาคอีสานพยาคนั คาก เรอื่ งผา แดงนางไอ ซึ่งในนิทานพื้นบา นดงั กลาว ไดก ลา ว ถงึ การทชี่ าวบานไดจ ดั งานบญุ บง้ั ไฟขน้ึ เพอ่ื เปนการบชู า พระยาแถน หรอื เทพบตุ ร ซง่ึ ชาวบา น มคี วามเชอื่ วา พยาแถนมีหนาท่ีควยดูแลใหฝ นตก๔ กตอ งตามฤดกู าลและมคี วามชอบไพเปนอยา งมาก หากหมูบา นใดไมท ําการจัดงาน ‘’บุญบ้งั ไฟบชู า’’ ฝนก็จะไมตกถูกตองตามฤดูกาล อาจกอ ใหเ กดิ ภัย พบิ ตั ิกบั หมูบา นได ชว งเวลาของประเพณีบญุ บ้งั ไฟ คือเดอื นหกหรอื พฤกภาคมของทกุ ป
ชาวบคานวเพาอื่ มวาเมชโี ลื่อกเมกนุษีย่ ยว โลกกับเทปวดรา ะมนเพุษยณอยู ีบญุ บงั้ ไฟ ใตอิทธิพลพยา ‘แถน’ เมอ่ื ถือวา มีแถนกม็ ี ฝน ฟา ลม เปน อทื ธิพลของแถนหากทาํ ใหแถน โปรดปรานมนุษยก็จะมีความสุขดังน้นั จงึ มี อิทธพิ ลของแถน การจัดบง้ั ไฟก็อาจเปนอีกวธิ ี หนง่ึ ท่ีแสดงความเคารพหรือสงสญั ญาณหรอื สง สญั ญาณความภคั ดีไปยังแถน ชาวอสี านจํานวน มากเชือ่ วา การจดุ บั้งไฟเปน การขอฝนจากพยา แถนและมีนิทานปรมั ปราเชนน้ยี งั ไมพบหลักฐาน ท่แี นน อนนอกจากน้ีในวรรณกรรมอสี านยงั มีค วามเชือ่ งอยา งหนึง่ คอื เร่ืองพยาคนั คาก หรอื คางคกพยาคันคากไดร บกับพยาแถน จนชนะ แลว ใหพ ยาแถนบนั ดาลฝนลงมาตกยงั โลกมนุษย
ความหมายของบ้ังไฟ คาํ วา”บ้ังไฟ”ในภาษาถิ่น อีสานมักจะสับสนกับคําวา”บองไฟ” เเตท ่ีถูกน้ันควรเรยี กวาบงั้ ไฟดังท่ีเจริญชยั ดงไพโรจนไ ดอ ธิบาย ความเเตกตา งของคาํ ทง้ั สองไววา บ้งั หมายถงึ สงิ่ ที่เปนกระบอก เชน บ้ังทงิ สําหรบั ใสนาํ ้ดมื่ หรือบัง้ ขา วหลาม เปนตน
สว นประกอบของบงั้ ไฟ1.เลาบั้งไฟ สวนประกอบท่ีทาํ หนา ทบี่ รรจุดินปนมลี กั ษณะเปนรูปทรง กระบอกกลมยาว 2.หางบ้งั ไฟ ถือเปนสว นสาํ คญั ทําหนาท่คี ลา ยหางเสอื ของเรอื คอื สรางความ สมดลุ 3.ลกู บง้ั ไฟ เปน ลาํ ไมไ ผทีน่ าํ มาประกอบเลาบงั้ ไฟโดยมดั รอบลําบั้งไฟ 4.ลายบง้ั ไฟ ใชลายศิลปไทย คือลายนกเปน พ้ืนฐานในการลบี ลายบ้ังไฟ 5.ตวั บ้งั ไฟ มีลกู โอจ ะใชส ายประจาํ ยามลายหนา เทพพนม ลายหนา กาล 6.กรวยเชิง เปน ลวดลายไทยทเี่ ปนอยเู ชงิ เสนยาบท่ปี ระดบั พร้วิ ลงมาจาก ชว งตัวบ้งั ไฟ
7.ยาบ เปนผาประดับใตเลาบ้งั ไฟ เชน ลายดานขดุ ลายกา นดอกใบเทศ 8.ตัวพระนบ เปนรูปลักษณส ่ือถงึ ผาเเดงนางไอ 9.กระรอกเผือก ทาวนังดเี เปลงรางมาเพอื่ ใหน าไอห ลงไหล 10.ปลองคาด ลายปก รอ ย ลายลกู พัดประเทศ 11.เกรนิ เปน สวนท่ยี ่นื ออกสองขางของบษุ บก 12.บษุ บก เปน องคประกอบไวบ นราชรก 13.ตางบั้งไฟ ลายกระจับปฏญิ าณ ลายกานบด 14. ลายประกอบตกเเตงอื่นๆ ลายกระจังตงั้ กระจงั รวน
1. บั้งไฟโหวด บั้งไฟโบดหรอื โหวดเปน บ้งั ไฟขนาดเล็กตวั กระบอกจะยาวขึ้น ประมาณ 4-10 น้ิว บรรจหุ ม่ือหนักประมาณ 1 สวน 8 ถึง 1 สว น 2 กโิ ลกรัม ใชห างยาวประมาณ 1-4 เมตร มีกระบอกไมไ ผเลก็ ๆ มดั วางรอบตวั บ้งั ไฟ นิยมทาํ ประกอบกนั ในบั้งไฟใหญ (บั้งไฟ หมนื่ , บ้งั ไฟแสน) ปจ จุบันไมคอยนิยมทาํ เพราะไมม ชี า ง 2. บั้งไฟมา บั้งไฟชนิดนีเ้ ปน บ้ังไฟขนาดเลก็ จุดไปตามทศิ ทางทก่ี ําหนดใชเสน ลวดเปนวถิ ตี รึงไปยังเปา หมายทต่ี อ งการ ลกั ษณะทวั่ ไปเปน บ้งั ไฟทท่ี าํ จากกระบอกไมไผ 1 ปลอ ง ขนาดแลวแตตอ งการ โดยทว่ั ไปเสน ผาศนู ยกลางประมาณ 2 นว้ิ ยาวประมาณ 1 ฟตุ ทาง ภาคกลางและภาคอสี านเรยี กวา “ลูกหนู” คลายมา ที่กาํ ลังว่ิง ถา ติดรปู อะไรก็เรียกช่ือไปตามนนั้ เปน คนขมี่ า รปู วัว แลวแตจะทํา รูปอะไร บางคร้งั ภาคเหนือเรียกวา บอกไฟยงิ 3. บ้ังไฟชา งบ้ังไฟชนิดน้ีไมมหี าง มชี อื่ อกี อยางหนงึ่ วากระโพกหรอื ตะโพก เวลาจุดไมต อ งการใหพุงขึ้นไปแตตองการมีเสียง รอ งคลา ยกบั ชา งรอง วิธีทําบัง้ ไฟใหใ ชก ระบอกไมไผท ม่ี ขี นาดใหญท่ีสดุ ยาวเพียงปอ งเดียวใหม ขี อ ปด ท้งั 2 ดา น ทบุ ไมไผใ ห แตกเลก็ นอย เจาะรู เพอ่ื บรรจุหมอ่ื แลวตอชนวนเขา รแู ทงหม่ือทําจากหมอ่ื ถา น 3-4 อัดลงในไมไ ผข นาดเลก็ ใหแ นน แลวผาเอา แทง หมือ่ ออกมาคลา ยขาวหลาม ใหไดแทงประมาณ 3 นิ้ว การจดุ น้นั นิยมตอ พว งชนวนบงั้ ไฟใหญ เวลาจดุ ชนวนผาจะเกดิ เสียง ดงั เหมอื นเสยี งชางรอง นิยมวางตอ กันเปนชว งๆ กระบอก ถา ตองการจะใหม เี สยี งดังอยา งไรกจ็ ะมเี ทคนคิ ในการทาํ ใหเ กดิ เสยี ง น้นั ๆ
4. บ้งั ไฟแสน บัง้ ไฟชนดิ น้ีเปนบ้ังไฟขนาดใหญท่สี ดุ บรรจุดนิ ปน หนัก 120 กิโลกรัมขึน้ ไป บ้งั ไฟขนาดน้ีทํายากที่สดุ จะตองอาศยั ความ ชาํ นาญเปน พิเศษ เพราะบ้ังไฟขนาดนหี้ ากแตกแลว จะเปนอนั ตรายมาก เพราะฉะนัน้ กอ นทําบ้งั ไฟจะตอ งมพี ธิ กี รรม บวงสรวงใหถ กู ตอ งตามหลักการทําบ้งั ไฟแสนเสยี กอ นจึงจะลงมือทํา เม่อื ตกบั้งไฟเสรจ็ เรยี บรอ ยแลว จะมกี ารตกแตง ประดบั ประดาบั้งไฟ 5. บั้งไฟตะไล บง้ั ไฟชนดิ นีก้ ็คือบัง้ ไฟจนิ ายขนาดใหญน น่ั เอง มีความยาวประมาณ 9-12 นว้ิ รูปรางกลมมีไมบ างๆ แบนๆ เปนวงกลม ครอบหัวทา ยบ้งั ไฟเมอื่ พุงข้นึ สฟู าไปโดยทางขวาง 6. บง้ั ไฟต้อื บั้งไฟตอ้ื หรือบงั้ ไฟกระแตน่ังตอ เปน บั้งไฟขนาดเลก็ มหี างสั้น วธิ ีทาํ ตดั กระบอกไมไ ผข นาด 1 นิว้ คร่ึงยาวประมาณ 3 นิว้ อัดหมอ่ื ใหแ นน ประมาณ 2 นวิ้ ใชหมือ่ ถานสามหรอื ถานส่อี ัดดว ยเถียดไมใ หแนน ตอ หางซงึ่ ทาํ จากไมไ ผ เหลาเปนแทง เล็กๆ ใชเล่ือยตัดมมุ ขอ ออกจนเหน็ หมื่อ เจาะใหเปนรูเลก็ ๆ แลว ติดชนวน เวลาจะจดุ เอาหางเสียบลงในแทน ที่ตงั้ พอใหตงั้ ได จดุ ชนวนจากดา นบน บงั้ ไฟจะพงุ และหมนุ ข้นึ สอู ากาศ เกดิ เสียงดังตือๆ เวลาหมนุ จะไมคอ ยมีทศิ ทาง ใชจุดในงานศพ เวลาจุดมอี ันตรายมากไมค อ ยนยิ มทาํ กัน 7. บั้งไฟพลุ บ้ังไฟพลุ เปน บงั้ ไฟทน่ี ยิ มจุดในเทศกาลตางๆ เชน งานกฐิน งานบญุ มหาชาติ หรือ งานเปดกีฬา ฯลฯ เปน บั้งไฟที่จุดแลว ทาํ ใหเ กิดเสยี งดงั ในอดีตนยิ มจดุ ในงานกฐนิ เพื่อเปนการบอกขาวไปยังพีน่ องประชาชนทวั่ ไปใหท ราบ
กาํ หนดประเพณีบงั้ ไฟ อ.พนมไพร จ.รอ ยเอ็ด ป 2556 -วันขึน้ 15 ค่าํ เดือน 7 ปมะเส็ง จ.ศ.1376 ตรงกบั วนั อาทติ ยที่ 23 มถิ นุ ายน พ.ศ. 2556 (วนั แหบ้ังไฟ) วนั จดุ บัง้ ไฟทกุ วันแรม 1 คํา่ เดอื น 7(วนั จนั ทรท่ี 24 มิถนุ ายน 2556) ป 2557 -ข้นึ 15 คา่ํ เดอื น 7 ปม ะเมีย จ.ศ.1376 ตรงกบั วนั พฤหัสบดี วันที่ 12 มถิ นุ ายน พ.ศ.2557 (วนั แหบัง้ ไฟ) ป 2558 -ขึน้ 15 คํา่ เดือน 7 ปม ะแม จ.ศ.1377 ตรงกบั วันจนั ทรวนั ที่ 1 มิถนุ ายน พ.ศ.2558 (วัน แหบ ัง้ ไฟ) ป 2559 -ข้ึน 15 ค่าํ เดือน 7 ปว อก จ.ศ.1378 ตรงกับวันอาทิตยวนั ท่ี 19 มถิ นุ ายน พ.ศ.2559 (วนั แหบงั้ ไฟ) ป 2560 -ข้นึ 15 คํ่า เดือน 7 ปร ะกา จ.ศ.1379 ตรงกบั วันศกุ รวนั ที่ 9 มิถุนายน พ.ศ.2560 (วันแห บั้งไฟ) ป 2561 -ขึ้น 15 คา่ํ เดือน 7 ปจ อ จ.ศ.1380 ตรงกบั วันอังคารวันท่ี 29 พฤษภาคม พ.ศ.2561 (วัน แหบง้ั ไฟ) ป 2562 -ขน้ึ 15 คา่ํ เดือน 7 ปกนุ จ.ศ.1381 ตรงกับวนั จันทรว นั ที่ 17 มถิ นุ ายน พ.ศ.2562 (วันแห บั้งไฟ)
ภมู หิ ลงั ประวตั ิศาสตร บนั ทึกเกี่ยวกบั \"บญุ บั้งไฟ\" ในประเทศไทย บัง้ ไฟ เปน จรวดโบราณสมัยกอนประวัตศิ าสตร ซ่ึงเปน ภมู ิปญ ญาเทคโนโลยีลํ้ายุคของชนเผา ไทท่ีคิดคนขน้ึ มาไมต ํ่ากวา 5,000 ป กอนจะแยกยายมาเปน เผาตา ง ๆ จุดมุงหมายในการทาํ บง้ั ไฟนน้ั เพ่อื ใชในประเพณีขอฝน ซง่ึ ปรากฏจากหลักฐานการจดุ บ้ังไฟ เพอ่ื ใชในประเพณขี อ ฝนของชนเผาไท มหี ลักฐานปรากฏการจุดบ้งั ไฟขอฝนในเผา ไทลอื้ ไท-ยวน ไทพวน ไทอสี าน ไทดาํ ไทแดง ไทครง้ั และอ่ืน ๆ อกี มากมาย ประเพณีการจดุ บงั้ ไฟของชาวไทล้อื แหงอาณาจักรสบิ สองปนนาวา ชาวไทลอ้ื มีภูมลิ ําเนาดง้ั เดิม อยูทแ่ี ควนสิบสองปน นามาต้งั แตดกึ ดาํ บรรพ โดยพบหลักฐานวา ตง้ั แตสมยั ราชวงศเจา ไมตํ่า กวา 3,000 ป ดังน้นั การจุดบ้ังไฟจงึ เปนภมู ิปญ ญากอนประวตั ิศาสตรข องชาวไทลื้อแหง อาณาจกั รสิบสองปน นา ในมณฑลยูนนาน กอนทจ่ี ะอพยพมาอยใู นประเทศไทย
ชาวไทลอื้ จะนยิ มเรยี กบ้ังไฟวา **บอกไฟข้นึ ** วัตถุประสงคใ นการจดุ บอกไฟขึ้น (ฟา) เพ่อื บูชาพระอินทร หรือพระยาแถน ขอใหฝ นตกตองตามฤดูกาล ซึ่งจะทํา ในชว งเทศกาลสงกรานต นอกจากนนั้ ชาวไทลื้อยังจุดบอกไฟดอก (ดอกไมไ ฟ) ในงานบุญ เชน งานฉลองทีว่ ัด งานเทศนม หาชาติ งานผาปา กฐนิ จุลกฐิน ฯลฯ สวนประเพณกี ารจุดบอกไฟของไท-ยวนแหงอาณาจกั รลา นนา อาจารยอรไทเลาวา ชาวไท ยวน เปนชนเผาไทเมอื งหรอื ไทมงุ ทีอ่ พยพมาจากอาณาจักรไทเดิม ในมณฑลยูนนานไมต่าํ กวา 2,000 ปม าแลว ไดก อ ต้ังอาณาจักรโยนกนครขน้ึ บริเวณลมุ นํ้าโขง ดังนัน้ การจุดบอกไฟ จงึ เปน ประเพณีโบราณของชนเผา ไท-ยวนมาตัง้ แตอาณาจกั รไทเมอื งไมต าํ่ กวา 5,000 ปม า แลว กอ นท่ีจะอพยพมาตง้ั อาณาจกั รโยนกนคร เมอ่ื ประมาณ 2,000 ปก อ น ชาวไท-ยวนจะ เรยี กวา บอกไฟขน้ึ เชนเดียวกบั ไทลอื้ และเมอื่ ทําบอกไฟแลวจะนาํ ไปประกอบพธิ ีกรรมทาง ศาสนาพุทธทีว่ ดั เรยี กวา การประเคนบ้งั ไฟ อีกท้ังจะมกี ารแตงเพลงที่ใชเ ซ้งิ บอกไฟ และมีการ แหเซ้ิงบอกไฟไปทกี่ าง (คา ง) บอกไฟ ทท่ี าํ เปน เสาสูงใชไมตเี ปน บันไดสูงข้ึนไป เพ่ือติดตง้ั บอก ไฟใหสงู เวลาจดุ จะไดส ง ใหบอกไฟข้ึนสงู ย่งิ ขนึ้ ปจ จบุ ันชาวไท-ยวน ท่ี อําเภอลอง จงั หวัดแพร ยงั คงสบื ทอดการจุดบอกไฟนีป้ ระเพณีเชน เดมิ
สวนประเพณีการจุดบอกไฟของไท-ยวนแหงอาณาจักรลานนา อาจารยอ รไทเลา วา ชาวไท-ยวน เปนชนเผาไทเมืองหรือไทมงุ ทีอ่ พยพมาจากอาณาจกั รไทเดมิ ในมณฑลยูนนานไมต า่ํ กวา 2,000 ปม าแลว ไดกอ ตั้งอาณาจักรโยนกนครขึน้ บรเิ วณลุม นํา้ โขง ดังน้นั การจดุ บอกไฟจึงเปน ประเพณีโบราณของชนเผาไท-ยวน มาตงั้ แตอาณาจักรไทเมอื งไมตํา่ กวา 5,000 ปมาแลว กอนทจี่ ะอพยพมาต้งั อาณาจักรโยนกนคร เม่ือประมาณ 2,000 ปกอ น ชาวไท-ยวนจะเรียกวา บอกไฟ ข้นึ เชน เดยี วกบั ไทล้ือ และเมื่อทําบอกไฟแลวจะนําไปประกอบพิธีกรรมทาง ศาสนาพุทธที่วัดเรียกวา การประเคนบ้งั ไฟ อกี ท้งั จะมีการแตง เพลงทใ่ี ชเ ซ้งิ บอก ไฟ และมีการแหเ ซ้งิ บอกไฟไปท่กี าง (คา ง) บอกไฟ ทีท่ าํ เปน เสาสงู ใชไมตเี ปน บนั ไดสูงขึน้ ไป เพ่อื ติดตงั้ บอกไฟใหส งู เวลาจุดจะไดส ง ใหบ อกไฟขึ้นสูงยิ่งขน้ึ ปจ จบุ นั ชาวไท-ยวน ที่ อําเภอลอง จังหวัดแพร ยังคงสืบทอดการจุดบอกไฟนี้ ประเพณีเชนเดิม
สวนประเพณีบุญบ้งั ไฟของชาวไทถิ่นอสี านแหง อาณาจกั รลานชางน้ี ชาวไทถิน่ อีสาน เปน ชนเผาไทลาวมีประวตั ิความเปน มาทเี่ กา ทสี่ ดุ \"เตอรเรยี น เดอ ลา คูเปอรี\" ศาสตราจารยชาวองั กฤษ ประจาํ มหาวิทยาลยั ลอนดอน ผเู ชย่ี วชาญทาง ภาษาศาสตรข องอินโดจีนระบวุ า ชนเผา ไทมภี ูมิลําเนาด้ังเดิมอยตู อนกลางของ ประเทศจีน ระหวางแมน ํา้ ฮวงโหและแมนา้ํ แยงซเี กียง บริเวณหบุ เขาระหวาง แควนเสฉวนกบั แควน เชนซี (เซยี มไซ) โดยพบหลกั ฐานการกลาวถึงอาณาจกั รไท ซ่งึ ปรเะมเพืองณขบี อุญงชบนัง้ ไชฟาตดอิ้งั เาดยมิ ลขาอวงมชานตเัง้ผแาตอ า 4ย,2ล0า0ว ปกมอานแทล่จี วะอซพ่งึ ยชพนลชงามตาิอตาั้งยอลาาณวเาปจนกั ชราลวา น ชา งบพนฝน้ื งเมแอื มงน ดํา้ ัง้ โเขดงิมนข้ันองชปารวะอเทสี ศานจีนมีตกาํ อนนาทนพ่ี คววกามจเีนชฮ่ือ่ันเกจย่ีะอวพกบัยบพุญมาบจัง้ าไกฟทซาง่งึ เเหปนนือพธิ ีกรรมที่ เกาแกม าต้ังแตสมยั กอนประวตั ิศาสตร เชน ตํานานพระยาคนั คาก ตาํ นานทาวผาแดง นางไอ เปน ตน ประเพณจี ุดบงั้ ไฟจะทาํ ในเดือนหก ถาฝนไมต กตอ งตามฤดกู าล ชาว อสี านจะจดุ บั้งไฟเพือ่ บชู าและสง สัญญาณเตอื นพระยาแถนหรอื วสั สการเทวดา (เทวดา แหงฝน) ผชู อบการบูชาดว ยไฟ เพอ่ื ดลบนั ดาลใหฝนตกเพื่อมีนํา้ ฝนในการทาํ นาทาํ ไร
สมาชกิ ในกลมุ
ด.ญ.ใกลรุง ศรปี ระเสริฐ เลขท่ี 2 ช้นั ม.3/4
ด.ญ ชตุ ิกัญญา สุขสมกิจ เลขที่3 ช้นั 3/4
ด.ญ.ภทั รกญั ญา แกวรัตนชัย เลขท่ี 4 ช้ันม3/4
Search
Read the Text Version
- 1 - 18
Pages: