ใจความทั้งหมดของพระพุทธศาสนา

ธรรมะใกล้มือ ใจความ ทัง้ หมด ของ ศพารสะพนาุทธ- ชุด แก่นพทุ ธศาสน์ พุทั้ธ หนังสือชนะเลศิ รางวัล UNESCO ทั้าส แหง่ สหประชาชาติ พ.ศ.๒๕๐๘ ภิิก่ขุ

ชดุ แกน่ พทุ ธศาสน์ -๑- ใจความทงั้ หมดของพระพุทธศาสนา พุทธทาสภิกขุ ISBN 978-616-93631-9-4 พมิ พค์ รง้ั ท่ี ๑ กรกฎาคม ๒๕๖๔ จำ�นวน ๑,๕๐๐ เล่ม การบรรยาย ธรรมกถาในโอกาสพเิ ศษ ณ ชุมนุมศกึ ษาพุทธธรรม (ศริ ริ าช) ในอุปการะของคณะแพทยศาสตร์และศิรริ าชพยาบาล มหาวทิ ยาลัยแพทยศาสตร์ วนั ทีแ่ สดง ๑๗ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๐๔ บรรณาธิิการ นัันทรััตน์์ ศุุภวราพงษ์์ พิิสููจน์์อักั ษร กลุ่�มงานจดหมายเหตุุ กราฟฟิิก Art and Soul พมิ พท์ ี่ บริษัท พมิ พด์ ี จ�ำ กัด โทร. ๐ ๒๔๐๑ ๙๔๐๑ จดั พิมพ์และจัดจำ�หนา่ ยโดย มลู นิธิหอจดหมายเหตุพุทธทาส อินทปญั โญ สวนวชิรเบญจทศั (สวนรถไฟ) ถนนนิคมรถไฟสาย ๒ แขวงจตจุ กั ร เขตจตุจกั ร กรุงเทพฯ ๑๐๙๐๐ สมทบหนงั สือ โทร. ๐ ๒๙๓๖ ๒๘๐๐ ต่อ ๕๑๐๑ [email protected]





ท่่านสาธุุชน ผู้�้สนใจในธรรม ทั้้�งหลาย, โอกาสของการบรรยายครั้�งเดีียวเป็็นพิิเศษเช่่นนี้� อาตมา มีีความเห็็นว่่า ควรจะได้้กล่่าวถึึงเรื่�องซึ่�่งเป็็นใจความสำ�ำ คััญ เป็็น หััวข้อ้ สรุุปความของหลัักธรรม จะเหมาะกว่า่ อย่า่ งอื่น่� ; ฉะนั้น� จึึงได้้ ตั้ง� ใจที่จ� ะกล่า่ วถึงึ ใจความทั้�งหมดของพระพุทุ ธศาสนา โดยหวังั อยู่�ว่า ถ้า้ จับั ใจความ หรือแนว ที่เ� ป็น็ ใจความสำำ�คัญั ทั้ง� หมดของพุทุ ธศาสนา ได้แ้ ล้ว้ จะเป็น็ การง่า่ ย และสะดวกอย่า่ งยิ่ง� ในการที่จ� ะศึกึ ษาก้า้ วหน้า้ ออกไปอย่า่ งกว้้างขวาง. ถ้า้ จับั ใจความหรือื แนวไม่ไ่ ด้จ้ ะสับั สน และจะรู้�สึกว่า่ มันั มาก มาย แล้ว้ จะเพิ่ม� ขึ้น� ๆ จนมากมายเหลืือที่จ� ะจำ�ำ จะเข้า้ ใจ หรือจะปฏิบิ ัตั ิ.ิ อันั นี้เ� ป็น็ มูลู เหตุขุ องความล้ม้ เหลว เพราะทำำ�ให้เ้ กิดิ ความท้อ้ ถอย และ มีคี วามสนใจที่พ� ร่า่ หรือลางเลืือนออกไปทุกุ ทีี ในที่ส� ุดุ ก็ค็ ล้า้ ยๆ กับั ว่า่ 5

เหมืือนกับั แบกเอาความรู้�ตั้ง� มากมายเข้า้ ไว้้ แล้ว้ ไม่ส่ ามารถที่จ� ะศึกึ ษา หรือเข้้าใจ หรือประพฤติิปฏิิบััติิ ให้้เป็็นชิ้�นเป็็นอันั ได้.้ เพื่อ่� ไม่ส่ ับั สนขอให้้สนใจที่�จะทบทวน หรือฟััง ในลัักษณะที่� จะจัับใจความสำ�ำ คััญทั้�งหมดของพระพุุทธศาสนา เพื่�่อจะได้้ความรู้� ชนิิดที่�เป็็นหลัักมููลฐาน สำ�ำ หรับั เข้้าใจธรรมะอย่่างถููกต้้อง. อาตมา ขอเน้้นตรงที่�ว่่า “เป็็นหลัักมููลฐาน” เพราะความรู้�ชนิิดที่�ไม่่ใช่่หลััก มููลฐานก็็มีี, และเข้้าใจอย่่างไม่่ถููกต้้องก็็มีี, คืือมัันเขวออกไปทีีละ น้้อยๆ จนเป็็นพุุทธศาสนาใหม่่ : ถึึงกัับเป็็นพุุทธศาสนาเนื้�องอก ที่ง� อกออกไปเรื่อ� ยๆ. …. …. …. …. ที่่�ว่า่ หลักั พุทุ ธศาสนามููลฐาน นั้น� หมายความว่่า : เป็็นหลััก ที่ม� ีีความมุ่�งเฉพาะไปยังั ความดัับทุุกข์์ นี้�อย่่างหนึ่�ง; แล้้วเป็น็ สิ่ง� ที่ม� ีี เหตุผุ ลอยู่�ในตัวั มันั เอง ที่่�ทุกคนอาจเห็น็ ได้้ โดยไม่ต่ ้อ้ งเชื่อ่� ตามบุคุ คลอื่น่� นี้อ� ย่่างหนึ่ง� . นี่่ค� ืือส่ว่ นประกอบที่�สำ�ำ คัญั ของสิ่�งที่�เป็น็ หลักั มููลฐาน. ถ้า้ เป็น็ สิ่�งที่�ไม่เ่ ป็น็ ไปเพื่�อดับั ทุกุ ข์์ พระพุทุ ธเจ้า้ ท่า่ นทรงปฏิเิ สธ ไม่ย่ อมเกี่�ยวข้อ้ งด้ว้ ย ไม่ย่ อมพยากรณ์.์ อย่า่ งปัญั หาที่ว� ่า่ ตายแล้ว้ เกิดิ หรือไม่,่ อะไรไปเกิดิ , เกิดิ อย่า่ งไร, ได้ร้ ับั ผลอย่า่ งไร; อย่า่ งนี้ม� ันั ไม่ใ่ ช่่ เป็็นปัญั หาที่ม�ุ่�งตรงไปยัังเรื่�องความดัับทุกุ ข์;์ และยิ่ง� กว่า่ นั้น� มันั ยังั ไม่่ เป็็นพุุทธศาสนา ไม่่เกี่�ยวกัับพุุทธศาสนา ไม่่อยู่�ในขอบวงของพุุทธ- 6

ศาสนา เพราะไม่่ได้้มุ่�งหมายที่จ� ะดัับทุุกข์์ นี้อ� ย่่างหนึ่ง� แล้ว้ ; แล้้วยังั มีีอยู่�ว่า ผู้�ถามนั้�นก็็ได้้แต่่จะเชื่�่อตามผู้้�พููดดายไป เพราะว่่าผู้�ตอบก็็ ไม่่อาจจะเอาอะไรมาแฉให้เ้ ห็น็ ได้้ ได้แ้ ต่พ่ ูดู ไปตามความรู้�และความ รู้�สึก ผู้้�ฟังั ก็็ไม่อ่ าจจะเห็น็ สิ่ง� นั้�นได้้ ก็็ต้้องเชื่�อ่ ตามผู้้�พููดดายไป. มััน ก็็เลยเตลิิดออกไปนอกเรื่�องทีีละนิิดๆ จนเป็็นเรื่�องอื่�่นไปไม่่เกี่�ยวกัับ ความดัับทุุกข์์; และอยู่�ในลัักษณะที่�ผู้้�ฟัังต้้องเชื่่�อตามผู้้�พููด อย่่าง หลับั หูหู ลับั ตาเรื่�อยไป, แล้้วเดิินออกไปนอกวงของการดัับทุุกข์ย์ิ่�งขึ้�น ทุุกที.ี ทีีนี้� ถ้้าหากว่่าไม่่ตั้�งปััญหาอย่่างนั้�น จะตั้�งปััญหาเรื่�องว่่า มีคี วามทุุกข์์หรือื ไม่่ และ จะดับั ทุกุ ข์์ได้้อย่่างไร? นี่�พระพุุทธเจ้้าท่า่ น ยอมตอบ, ตอบทุกุ คำ�ำ ผู้้�ฟังั จะเห็น็ จริงิ ได้ท้ ุกุ คำำ� โดยไม่ต่ ้อ้ งเชื่อ่� ดายไป, ไม่ต่ ้อ้ งเชื่อ่� ตามผู้้�พูดู ดายไป ก็เ็ ลยยิ่ง� เห็น็ จริงิ ขึ้น� ทุกุ ทีๆี จนเข้า้ ใจในเรื่อ� ง นั้ �นได้้. ถ้้าเข้้าใจถึึงขนาดดัับทุุกข์์ได้้นั้�น นั่�นหมายถึึงความเข้้าใจ ที่�เป็น็ ไปถึงึ ที่�สุด จนถึงึ กับั รู้�ว่า แม้เ้ ดี๋ย� วนี้้�มันั ก็ไ็ ม่ม่ ีคี นที่�กำ�ลังั มีชี ีวี ิติ อยู่� คืือมีีความรู้�ถึงขนาดที่�มองเห็็นโดยประจัักษ์์ว่่า ไม่่ได้้มีีตััวตนหรื อ ของตน มัันเป็็นแต่่ความรู้�สึกว่่าตััวกูู - ของกููที่�รู้�สึกขึ้�นมาตามความ โง่่ ความเขลา ที่ไ� ปหลงตามสิ่ง� ที่�มาแวดล้อ้ มปรุงุ แต่่ง ทางตา ทางหูู ทางจมููก ทางลิ้น� ทางกาย อะไรเหล่า่ นี้�. พอมองเห็็นชััดขนาดที่�จะ ดับั ทุกุ ข์์ได้อ้ ย่า่ งนี้�แล้ว้ สิ่�งที่�เรียี กว่า่ “ตัวั เรา” นั้�นก็ห็ ายไป, ความรู้�สึกว่า่ ตัวั กู ู - ของกูเู หล่า่ นี้ไ� ม่ม่ ีเี หลืืออยู่�; เพราะฉะนั้น� จึงึ ไม่ม่ ีใี ครเกิดิ อยู่�ที่น�ี่� 7

มันั จึงึ ไม่ม่ ีีใครตายแล้้วไปเกิิดใหม่่. ปัญั หาที่ถ� ามว่า่ “ตายแล้้วเกิิด หรืือไม่่” เป็็นปััญหาที่่�เขลาที่่�สุุด และไม่่เกี่�ยวกัับพุุทธศาสนาเลย เพราะเหตุุดังั กล่า่ วมานี้.� พุุทธศาสนามุ่�งหมายที่�จะบอกให้้รู้�ว่า ไม่่มีีคน ที่�เป็็นตััวเรา หรือของเรานั้�นไม่่มีี; มีีแต่่ความเข้้าใจผิิดของจิิตที่�ไม่่รู้� สิ่�งที่�มีีอยู่� ก็็เป็็นเพีียงแต่่ร่่างกายกัับจิิตใจ ซึ่่�งก็็ล้้วนแต่่เป็็นธรรมชาติิ หรือเป็็น ธาตุุตามธรรมชาติ;ิ มัันมีอี าการเป็น็ กลไก mechanism ปรุงุ แต่่ง เปลี่ย� นแปลงอะไรได้อ้ ยู่�ในตัวั มันั เอง. ถ้า้ ผิดิ วิธิ ีกี ็เ็ กิดิ ความโง่่ ความหลง ขึ้น� มาจนให้รู้้�สึกว่า่ มีตี ัวั เรามีขี องเรา; ถ้า้ ถูกู วิธิ ีมี ันั ก็ไ็ ม่เ่ กิดิ ความรู้�สึก อย่า่ งนั้น� แต่่จะเป็น็ สติปิ ัญั ญาอยู่�ตามเดิิม. รู้�แจ้ง้ เห็็นจริงิ อยู่�ตามเดิิม ว่า่ ว่่างจากตัวั เราหรือของเรา. เมื่�่อไม่่มีคี น อย่า่ งนี้� ก็็เป็น็ อันั ว่่า ในวงของพุุทธศาสนานั้�น ไม่ม่ ีปี ััญหาที่�ว่าตายแล้้วเกิิดหรืือไม่่, อะไรทำำ�นองนั้�น; แต่่มีีปัญั หาว่่า เป็็นทุุกข์ห์ รือไม่่ จะดับั อย่า่ งไร, และก็็รู้�จักมููลเหตุุให้เ้ กิิดทุุกข์์ แล้ว้ ก็็ ดับั ทุกุ ข์เ์ สียี ได้้; และมูลู เหตุใุ ห้เ้ กิดิ ทุกุ ข์์ก็ค็ ืือ ความหลง ความเข้า้ ใจ ผิดิ ว่่ามีีตัวั เรา มีีของเรา นั่�นเอง. เรื่�องตัวั เรา เรื่�องของเรา เรื่�องตัวั กูู เรื่�องของกููนี้� คือื ปััญหา เพียี งอันั เดียี ว ข้อ้ เดียี ว, และเป็น็ ใจความสำำ�คัญั ของพุทุ ธศาสนาเพียี ง ข้้อเดีียว เรื่�องเดีียวที่�จะต้้องสะสางให้้หมดไป แล้้วจะเป็็นอัันว่่า รู้� เข้้าใจ และปฏิิบััติพิ ุุทธศาสนาทั้ง� หมดโดยไม่ม่ ีเี หลืือ; เพราะฉะนั้�น ขอให้้ตั้�งใจฟังั ให้ด้ ีี. 8

ที่�ว่าหลักั มูลู ฐานนั้�น มีสี ่ว่ นที่�เป็น็ หลักั อยู่�ไม่ม่ ากมาย จนถึงึ กับั พระพุุทธเจ้้าท่่านเรีียกของท่่านว่่า “มัันกำ�ำ มืือเดีียว” มัันมีีเรื่�องเพีียง กำำ�มือื เดีียว, ไม่ม่ ากมาย เต็ม็ ไปทั้ง� บ้า้ นทั้ง� เมืือง หรือทั้ง� ป่า่ ซึ่ง่� ในสูตู ร ที่�มีอี ยู่�ในสังั ยุุตตนิกิ าย เล่่าเรื่�องนี้ไ� ว้ช้ ััดว่่า : เมื่อ่� กำำ�ลังั เดินิ กันั อยู่�ในป่า่ ; พระพุทุ ธเจ้า้ ท่า่ นกำำ�ใบไม้ท้ี่เ� รี่ย� ราด อยู่�ขึ้น� มากำำ�มืือหนึ่ง� แล้ว้ ถามภิกิ ษุุทั้�งหลายในที่�นั้�นว่่า “ใบไม้้ที่ก่� ำ�ำ ขึ้้น� มานี้�กัับใบไม้้หมดทั้้�งป่่า มัันมากน้้อยกว่่ากัันกี่่�มากน้้อย?” ทุุกคนก็็ เห็น็ ได้ว้ ่า่ มันั มากกว่า่ กันั มาก จนเปรียี บกันั ไม่ไ่ หว; ถึงึ แม้พ้ วกเราที่น�ี่� เดี๋ย� วนี้� ก็็ลองทำำ�มโนภาพถึงึ ของจริิงในเรื่�องนี้�ดูู ให้้เห็น็ ชััดว่า่ มันั มาก ยิ่ง� กว่า่ กัันเสีียทีหี นึ่ง� ก่่อน. พระพุุทธเจ้า้ จึึงบอกว่า่ นี่�มัันอย่่างนี้� คืือว่่า เรื่�องที่่�ตรัสั รู้�และรู้�นั้�นมันั มากเท่า่ กับั ใบไม้ท้ั้�งป่า่ , แต่เ่ รื่อ� งจำำ�เป็น็ ที่ค� วรรู้�, ควรนำำ�มาสอน, และมาปฏิบิ ััตินิั้�น เท่่ากับั ใบไม้้กำ�ำ มืือเดีียว. ข้้อความเรื่�องนี้� มีีคนเอาไปเขีียนเป็็นนวนิิยายอย่่างเรื่�อง กามนิติ , คนที่�เคยอ่่านเรื่อ� งกามนิิตก็็คงจะสัังเกตเห็็น เป็็นเรื่อ� งที่ม� ีี อยู่�จริงิ ในพระบาลี;ี ซึ่ง่� เป็น็ เหตุใุ ห้ถ้ ืือได้ว้ ่า่ หลักั มูลู ฐานที่�จะประพฤติิ ปฏิบิ ัตั ิเิ พื่�อดับั ทุกุ ข์์โดยสิ้�นเชิงิ นั้�น เทียี บส่ว่ นแล้ว้ มันั กำ�ำ มืือเดียี ว ในเมื่อ�่ ไปเปรียี บเทีียบกับั ของทั้�งบ้้าน ทั้ง� เมืือง ทั้�งป่า่ ทั้ง� ดง. คำ�ำ ว่่า “กำำ�มืือเดีียว” นี้� เราก็็ต้้องรู้�สึกได้้ว่่า มัันเป็็นของ ไม่่มากมาย หรือไม่่เหลืือวิิสััย ไม่่เกิินวิิสััยของคนเราที่�จะเข้้าถึึงได้้ และเราอาจเข้า้ ใจอย่า่ งถููกต้อ้ งได้.้ นี่�คืือใจความสำ�ำ คัญั ในวาระแรก 9

ที่�เราต้้องทำ�ำ ความเข้้าใจกััน, ในเมื่�่อทุุกคนจะต้้องเข้้าใจหลัักมููลฐาน สำำ�หรัับเข้า้ ใจพุทุ ธศาสนาอย่่างถููกต้้อง. .... .... .... .... ทีนีี้ก� ็ม็ าถึงึ คำ�ำ ว่า่ พุทุ ธศาสนา ขอให้เ้ ข้า้ ใจคำ�ำ นี้้�ตรง หรืออย่า่ ง ถููกต้อ้ งอีีกเช่่นเดีียวกัันด้้วย. สิ่ง� ที่เ� รียี กว่า่ พุทุ ธศาสนา นั้น� เมื่อ่� ตกมาถึงึ สมัยั นี้แ� ล้ว้ มันั พร่า่ มาก คืือมันั กว้า้ งขวางไม่ค่ ่อ่ ยจะมีขี อบเขต. ถ้า้ เป็น็ อย่า่ งสมัยั พุทุ ธกาล ก็ใ็ ช้ค้ ำำ�อื่น�่ คืือคำำ�ว่า่ ธรรมะ หมายถึงึ ธรรมเฉพาะที่่�ดับทุกุ ข์;์ เขาไม่ไ่ ด้้ เรีียกกัันว่่าพุุทธศาสนาอย่่างที่�เราเรีียกกัันเดี๋�ยวนี้� เขาเรีียกกัันว่่า “ธรรมะ”. ถ้้าเป็็นธรรมะของพระพุุทธเจ้้า เขาเรีียกกัันว่่า ธรรมะของ พระสมณโคดม; ถ้า้ ธรรมะของลัทั ธิอิ ื่น่� เช่น่ นิคิ ันั ถนาฏบุตุ ร ก็เ็ รียี กว่า่ ธรรมะของนิิคัันถนาฏบุุตร. ใครชอบใจธรรมะของใคร ย่อ่ มพยายามศึกึ ษาจนเข้า้ ใจ แล้ว้ ก็็ ปฏิบิ ััติิตามแนวนั้�น; ดังั นั้�นจึึงมีีชื่อ�่ เรีียกกันั ว่่า ธรรม ล้ว้ นๆ. แล้้วก็็ เป็น็ ธรรมะล้ว้ นจริงิ ๆ ไม่ม่ ีเี ปลืือกกระพี้� หรือส่ว่ นที่ม� าเกี่ย� วข้อ้ งทีหี ลังั มากมายเหมืือนเดี๋�ยวนี้�. เดี๋�ยวนี้�เรามาเรีียกสิ่�งนั้�นว่่าพุุทธศาสนา แล้ว้ เราเผลอไป หรือจะด้ว้ ยเหตุใุ ดก็ต็ าม คำ�ำ ว่า่ พุทุ ธศาสนาของเรานี้� มัันพร่่ากว้้างออกไป จนถึงึ กับั รวมเอาสิ่ง� ซึ่�่งเกี่ย� วข้อ้ งกับั พุุทธศาสนา เข้้ามาด้ว้ ย. 10

ท่่านต้อ้ งสังั เกตดูใู ห้้ดีวี ่า่ มีีพุุทธศาสนาอยู่�ส่วนหนึ่�ง, แล้้วมันั มีีสิ่�งที่�เกี่�ยวข้้อง หรืือเรื่�องราวที่�เกี่�ยวข้้องกัันอยู่�กับพุุทธศาสนาอีีก ส่ว่ นหนึ่�ง; ส่ว่ นนี้ม� ากมายเหลืือเกินิ แล้ว้ เราเอามารวบเป็น็ อันั เดียี วกันั เรียี กว่า่ พุุทธศาสนา อย่่างที่เ� ข้้าใจกัันเดี๋ย� วนี้.� ลำ�ำ พัังตััวพุุทธศาสนาแท้้ๆ ก็็มากอยู่�แล้้ว มากเท่่ากัับใบไม้้ ทั้�งป่่า ส่่วนที่�ต้้องศึึกษาปฏิิบััติิมีีเพีียงกำ�ำ มืือเดีียว นี้�ก็็เรีียกว่่ามาก อยู่�แล้้ว. ทีีนี้�ไปเอาเรื่�องที่�เกี่�ยวข้้องกัับพุุทธศาสนาเข้้ามาอีีก เช่่น เรื่�องประวััติิศาสตร์์ของพุุทธศาสนา, เรื่�องจิิตวิิทยาที่�ขยายออกไป เช่น่ ในแง่ข่ องอภิธิ รรม; บางส่ว่ นก็ก็ ลายเป็น็ เรื่อ� งจิติ วิทิ ยา, บางส่ว่ น ก็เ็ ป็น็ รูปู ของปรัชั ญา, ขยายออกไปๆ เพื่อ�่ วัตั ถุปุ ระสงค์ใ์ นทางฝ่า่ ยนั้น� ก็็ยัังมีีอีีกมากมายหลายแขนง; เรื่�องที่�เกี่�ยวกัับพุุทธศาสนามัันจึึง มากมาย และถููกกวาดเอามารวมเข้้าไว้้ในคำ�ำ ว่่าพุุทธศาสนา มันั เลย ทำำ�ให้้มาก. ถ้้าคนไม่่รู้� ก็็ไม่่รู้�จักจัับเอาใจความสำำ�คััญ มัันก็็เลยเหมืือน กัับว่่าเห็็นของมากแล้้วก็็ไม่่รู้�จะเลืือกเอาอัันไหนดีี; เหมืือนกัับเรา เข้้าไปในร้้านขายของที่�มีีสารพััดอย่่างจนงงไปหมด : ทำ�ำ นองนี้� ก็็ เลยปล่่อยไปตามความรู้�สึกสามััญสำ�ำ นึึก นั่�นบ้้าง นี่�บ้้าง ตามเรื่�อง ตามราว. ส่่วนมากก็ไ็ ปถููกเอาเรื่อ� งที่�ต่ รงกัับกิิเลส มากกว่่าที่่�จะเป็็น เรื่�องของสติิปััญญา เลยกลายเป็็นเรื่�องทำ�ำ พิิธีรีตองต่่างๆ ทำ�ำ บุุญพอ สัักแต่ว่ ่า่ ให้้แล้้วๆ ไป, หรือื เพื่อ� ประกัันความหวาดกลััวอะไรบางอย่า่ ง; มัันเลยไม่ถ่ ููกพุทุ ธศาสนาตััวจริงิ . 11

เพื่�่อให้้รู้�ถูกต้้อง ขอให้้เรารู้�จักแยกสิ่�งที่�เป็็นตััวพุุทธศาสนา ออกไปเสียี จากสิ่�งซึ่�ง่ เป็น็ เพียี งเรื่อ� งที่เ� กี่ย� วข้้องกันั กัับพุทุ ธศาสนา แต่่ เข้า้ มารวมในชื่อ่� ของพุุทธศาสนาด้้วยเหมืือนกััน. แม้ใ้ นส่ว่ นที่�เป็็นพุุทธศาสนานั้�น ก็ย็ ัังต้้องรู้�จักแยกออกไปว่่า อะไรเป็น็ หลักั มูลู ฐาน หรือเป็น็ ใจความสำ�ำ คัญั . ฉะนั้น� อาตมาจึงึ ตั้ง� ใจว่า่ จะกล่่าวถึงึ เรื่อ� งที่�เป็น็ หลัักมููลฐานอัันสำ�ำ คัญั ที่เ� ป็น็ ใจความสำ�ำ คััญ แต่่ ถึึงอย่า่ งนั้น� ก็็ยังั รู้�สึกงงว่า่ จะพูดู ในรููปไหนดี.ี …. …. …. …. ทีนีี้ใ� นการที่เ� ข้า้ มาในโรงพยาบาลนี้� มันั เป็น็ ความรู้�สึกที่ด� ลใจ หรือเกิดิ ขึ้น� เอง คืือทำำ�ให้น้ ึกึ ขึ้น� มาได้เ้ อง ถึงึ ลักั ษณะอรรถกถาทั้ง้� หลาย ได้้เรียกพระพุทุ ธเจ้้าโดยชื่�อ ชื่อ� หนึ่ง� ว่่า เป็็นแพทย์์ทางฝ่า่ ยวิิญญาณ. บััดนี้�ท่่านได้้ยิินคำ�ำ ว่่า “แพทย์์ในทางฝ่่ายวิิญญาณ” แล้้ว; อาตมาก็็กล่่าวไปตามตััวหนัังสืือ ท่่านอาจไม่่เข้้าใจในทัันทีีก็็ได้้ จึึง ต้อ้ งการคำ�ำ อธิบิ ายบ้้าง. ตามความหมายของพระพุุทธเจ้้าที่�ได้้ตรััสธรรมะไว้้บางหมู่� และตามอรรถกถาที่�ต้้องการจะอธิิบายธรรมะหมู่�นั้�น เกิิดมีีหลัักที่� ถืือกัันว่่า มีีโรคภััยไข้้เจ็็บอยู่� ๒ ประเภท คืือ โรคทางกาย กัับ โรคทางจิิต. บาลีีใช้้คำ�ำ ว่า่ “โรคทางจิิต” ในครั้ง� กระนั้น� ; แต่เ่ ดี๋ย� วนี้� คำำ�ว่่าโรคทางจิิตนี้�มัันมีีความหมายไม่่ตรงกัับโรคทางจิิต ในสมััย อรรถกถาหรือสมััยพุทุ ธกาล. โรคทางจิติ ในสมััยพุุทธกาล หมายถึึง 12

โรคทางความคิิดเห็น็ หรืือทางกิเิ ลสตัณั หา แต่ก่ ็็เรียี กว่่าโรคทางจิิต. เดี๋ย� วนี้�เราเอาคำ�ำ ว่่า “โรคทางจิติ ” ไปใช้้กับั โรคทางจิติ ตาม ธรรมดา ที่�เนื่อ่� งกันั อยู่�กับร่า่ งกาย ซึ่ง�่ ไปปนกัันอยู่�กับโรคทางกาย จึงึ เป็น็ เหตุใุ ห้ไ้ ม่เ่ ข้า้ ใจโรคทางฝ่า่ ยวิญิ ญาณ; เพราะฉะนั้น� จึงึ ขอบัญั ญัตั ิิ คำ�ำ กันั ขึ้�นมาใหม่่เป็็น ๓ คำ�ำ ว่า่ : โรคทางกาย หรือ physical disease โรคทางจิติ หรือ mentaldisease, สองอย่า่ งนี้เ� อาไว้ใ้ นฝ่า่ ยโรคทางกาย หมด แล้้วก็ม็ ีคี ำ�ำ ว่า่ spiritual disease นี้แ� หละคืือ โรคในทางวิญิ ญาณ ซึ่ง่� ตรงกัับโรคทางจิิตในสมััยพุทุ ธกาล. คำำ�ว่า่ spiritual และ mental นี้ต� ่า่ งกันั ไกลลิบิ . mental หมายถึงึ จิติ ที่เ� กี่ย� วเนื่อ่� งกันั อยู่�กับกาย สัมั พันั ธ์ก์ ันั กับั กาย ถ้า้ หากเราเป็น็ โรคทาง mental นี้�ก็็ไปโรงพยาบาลประสาท หรือโรงพยาบาลบ้้านสมเด็็จฯ มันั ก็็เป็น็ เรื่อ� งโรคทาง mental มิไิ ด้้เป็น็ โรคทาง spiritual นั้�น. คำ�ำ ว่า่ “วิญิ ญาณ” ในที่น�ี้ไ� ม่ไ่ ด้ห้ มายความว่่า วิญิ ญาณภููตผีี ปีีศาจ ถููกผีีสิิง อะไรทำ�ำ นองนั้น� ไม่่ใช่;่ แต่ห่ มายถึึงวิญิ ญาณหรือจิติ หรือมโนส่่วนลึึก ที่�มัันเป็็นโรคได้้ด้้วยอำำ�นาจของกิิเลส โดยเฉพาะ อย่่างยิ่�ง ก็็คืืออวิิชชาหรือมิิจฉาทิิฏฐิิ, ถ้้าเป็็นจิิตที่�ประกอบอยู่�ด้วย อวิิชชาหรื อมิิจฉาทิิฏฐิิ แล้้วก็็เป็็นโรคทางวิิญญาณ คืือเห็็นผิิด. เห็็นผิิดเป็็นเหตุุให้้พููดผิิด คิิดผิิด ทำำ�ผิิด แล้้วก็็เป็็นโรคตรงที่�ทำ�ำ ผิิด คิิดผิิด พูดู ผิดิ . ท่า่ นจะเห็น็ ได้้ทันั ทีวี ่า่ spiritual disease โรคทางวิญิ ญาณนี้� 13

เป็น็ กันั ทุกุ คนไม่ย่ กเว้น้ ใคร; ส่ว่ น physicaldisease,mentaldisease นั้น� เป็น็ กันั บางคน และเป็น็ บางเวลา และเรื่อ� งมันั ก็ไ็ ม่ม่ ากมายเสียี หาย ใหญ่โ่ ตอะไรนััก คืือมันั ไม่ท่ ำำ�ให้้ใครเป็น็ ทุกุ ข์อ์ ยู่�ทุกลมหายใจเข้้าออก ได้้เหมืือนกับั โรคทางวิิญญาณ. โรคทาง physics หรือทาง mental นี้ไ� ม่เ่ กี่ย� วกันั กับั พุทุ ธศาสนา ซึ่�่งเป็็นยาแก้้โรคทางวิิญญาณ; หรื อไม่่เกี่�ยวกัับพระพุุทธเจ้้าที่�เป็็น แพทย์ใ์ นทางวิญิ ญาณโดยตรง มัันจึงึ เหลืือแต่่โรคที่อ� รรถกถาเรีียกว่า่ “โรคทางจิิต”; หรือในบััดนี้� เราต้้องบัญั ญััติิลงไปว่า่ spiritual disease และเรีียกว่า่ “โรคทางวิิญญาณ” ดีกี ว่า่ . เรื่�องนี้�ทำ�ำ ให้้อาตมานึึกถึึงข้้อที่�อรรถกถาเรีียกพระพุุทธเจ้้า ว่่า “เป็็นแพทย์์ทางวิิญญาณ” ก็็รู้�สึกต่่อไปว่่าถืือเอาแนวนี้�พููดกััน รู้�เรื่อ� งง่า่ ยกว่า่ . โดยเหตุทุี่ค� นทุกุ คนเป็น็ โรคทางวิญิ ญาณ จึงึ ทุุกคน ต้้องรัักษาเยีียวยาในทางวิิญญาณ นั่�นแหละคืือธรรมะ, นั่�นแหละ คืือพุุทธศาสนากำำ�มืือเดีียว, ที่�จะต้้องเข้้าให้้ถึึง คืือเอามาใช้้ มากิิน มาเยีียวยารัักษาโรคให้จ้ นได้.้ .... .... .... .... ที่่�ต้้องสนใจต่่อไปอีีก ก็็คืือว่่า มนุุษย์์เราสมััยนี้�ไม่่สนใจ ในเรื่�องโรคทางวิิญญาณ เพราะฉะนั้�นจึึงเป็็นโรคทางวิิญญาณกััน หนักั ขึ้�น ทั้�งทางส่่วนตัวั และส่ว่ นรวม; เพราะเมื่�อ่ ทุกุ คนเป็น็ โรคทาง วิิญญาณแล้้ว โลกนี้�ทั้�งโลกก็็เป็็นโรคทางวิิญญาณไปหมด เป็็นโลก 14

ที่�มีีโรคทางจิิตทางวิิญญาณ เพราะฉะนั้�น สิ่�งที่�เรีียกว่่าวิิกฤติิกาล ถาวรก็็เข้้ามาแทนที่�ของสัันติิภาพถาวร, จะปลุุกปล้ำ�ำ� กัันอย่่างไรๆ มัันก็ไ็ ม่่เป็น็ สันั ติิภาพ แม้้ชั่�วขณะขึ้น� มาได้้ อย่่าพูดู ถึึงสัันติภิ าพถาวร ให้้ป่่วยการ. เพราะว่่าทั้้�งสองฝ่่ายมัันเป็็นโรคทางวิิญญาณ คืือทั้�้ง ฝ่่ายที่�่เรียกตััวเองว่่าเป็็นฝ่่ายถููก และเรียกฝ่่ายอื่�นว่่าเป็็นฝ่่ายผิิดนั้้�น; ทั้้�งสองฝ่่ายนั้น�้ เป็น็ โรคทางวิญิ ญาณ จึึงมีีแต่เ่ รื่อ� งที่จ่� ะสร้างความทุุกข์์ ขึ้�น้ ทั้�ง้ แก่ต่ ััวเองและแก่ผ่ ู้�อ้ื่น� เป็น็ เหมือื นเครื่่�องจัักรผลิติ ความทุกุ ข์์ขึ้น�้ มาในโลก แล้้วโรคทางวิญิ ญาณนี้�จะสงบได้้อย่่างไร. การแก้้ไขมีีอยู่�ว่า ต้้องทำำ�ให้้ทุุกคนในโลกนี้�หยุุดเป็็นโรคทาง วิญิ ญาณ แล้ว้ จะมีอี ะไรมาแก้?้ การแก้ม้ ันั ก็ต็ ้อ้ งมีหี ยูกู ยาที่ม� ีไี ว้เ้ ฉพาะ โรคนี้� คืือธรรมะกำ�ำ มือื เดีียวในพระพุทุ ธศาสนา ที่�จะต้อ้ งเข้้าให้ถ้ ึงึ ให้้ ได้้. นั่น� แหละคืือคำำ�ตอบที่�ว่า่ ทำำ�ไมพุทุ ธศาสนาจึงึ ไม่เ่ ป็น็ ที่พ�ึ่ง� แก่่คน ในโลกนี้� ให้เ้ ต็ม็ ตามความมุ่�งหมายของพระพุุทธศาสนาได้้; ทั้ง� ๆ ที่� เราถืือกัันว่่า เดี๋�ยวนี้�พระพุุทธศาสนาเจริิญแพร่่หลายมากขึ้�นกว่่า แต่่ก่อ่ น หรือมีสี ่่วนที่�เข้า้ ใจถูกู ต้อ้ งกััน ยิ่�งขึ้น� กว่่าแต่ก่ ่่อน. จริิงอยู่�ในข้้อที่�ว่่ามีีการศึกึ ษาพุุทธศาสนามาก และเข้้าใจกััน มากขึ้�น; แต่่ถ้้าไม่่รู้�สึกว่่าตััวเองกำ�ำ ลัังเป็็นโรคทางวิิญญาณแล้้ว จะเอาพุุทธศาสนาไปกิินไปใช้้ได้้อย่่างไร. ถ้้าเราไม่่รู้�สึกว่่าป่่วย เราก็ไ็ ม่ม่ าหาหมอ เราก็็ไม่ก่ ิินยา นี่�ใครๆ ก็เ็ ห็น็ กัันอยู่�. ทีีนี้�คนเราในโลกโดยมาก ส่่วนมากก็็เป็็นอย่่างนี้� คืือเป็็น เรื่�องเห่่อยาไปฟัังธรรมะ ไปศึึกษาธรรมะในฐานะที่�เป็็นยา แต่่ก็็ไม่่ 15

รู้�สึกตัวั ว่า่ ตนเป็น็ โรค; ไปเอามาไว้เ้ พียี งสำำ�หรับั เก็บ็ ไว้ใ้ ห้ร้ กรุงุ รังั หรือ ไว้พ้ ูดู ไว้เ้ ถียี งกันั เล่น่ จนกลายเป็น็ ทะเลาะวิวิ าทไปก็ม็ ี,ี นี่แ� หละธรรมะ ยังั ไม่เ่ ป็น็ ที่พ�ึ่ง� ให้้แก่่โลกได้เ้ ต็ม็ ที่� ก็เ็ พราะเหตุุนี้.� ถ้้าเราจะตั้�งกลุ่�มพุุทธบริิษััทขึ้�นอย่่างที่�นี่�เดี๋�ยวนี้� ก็็ควรจะรู้� ความมุ่�งหมายที่แ� ท้จ้ ริงิ ให้ก้ ิจิ การนี้ด� ำ�ำ เนินิ ไปตรงจุดุ : คืือโดยประการ ที่ธ� รรมะนี้�จะช่ว่ ยรักั ษาเยียี วยาโรคทางวิญิ ญาณได้โ้ ดยตรงและรวดเร็ว็ , อย่่าให้พ้ ร่า่ จนไม่รู่้�ว่าไปทางทิิศไหน. ขอให้เ้ ป็็นไปในรูปู ที่�ว่า่ เป็น็ ยา อมฤตศักั ดิ์�สิิทธิ์�เพียี งกำ�ำ มืือเดีียว แล้้วใช้ใ้ ห้้มัันถูกู ใช้้ให้ม้ ันั ตรง มันั ก็็จะแก้้โรคได้้หมด; แล้้วการที่�ตั้�งกลุ่�มหรือสมาคมขึ้�นมาอย่่างนี้� จะ เป็น็ บุญุ กุศุ ลอย่า่ งยิ่ง� หรือเป็น็ ประโยชน์อ์ ย่า่ งยิ่ง� ; เพราะฉะนั้น� ขอให้้ เราทำ�ำ ให้้มัันสำำ�เร็็จประโยชน์์อย่่างยิ่�ง, อย่่าให้้เป็็นที่�น่่าหััวเราะเยาะ แต่ป่ ระการใดแม้้แต่่นิดิ เดีียว. .... .... .... .... ทีนีี้ข� ้อ้ ที่ว� ่า่ เป็น็ โรคทางวิญิ ญาณนั้�นคือื อย่า่ งไร? แล้ว้ จะรักั ษา ด้้วยธรรมะกำำ�มืือเดียี วอย่า่ งไร? เราจะวิินิิจฉััยกันั ต่อ่ ไป. คำำ�ว่่า “โรคทางวิิญญาณ” นั้�น ก็็คืือโรคที่�่มีีเชื้�ออยู่�ที่�ความ รู้�สึึกว่า่ - ตััวเราว่า่ ของเรา หรือว่่า - ตัวั กูู หรือว่า่ - ของกููนั่�นเอง ที่� มีีอยู่�ในใจ ประจำำ�อยู่�ในใจเป็็นเชื้�อโรคอยู่�; แล้้วก็็เบิิกบานออกมา เป็น็ ความรู้�สึกว่า่ ตัวั กู ู - ของกูู แล้ว้ ก็เ็ ห็น็ แก่ต่ ัวั แล้ว้ ก็ท็ ำำ�ไปตามอำ�ำ นาจ ความเห็็นแก่ต่ ัวั ; มันั จึงึ เป็็นเรื่�องความโลภ ความโกรธ ความหลง 16

ทำ�ำ ให้เ้ ดืือดร้อ้ นกันั ทั้ง� ตัวั เองและผู้�อื่น� . นี่ค� ืืออาการของโรคทางวิญิ ญาณ มัันเป็น็ อยู่�ภายใน; ฉะนั้น� ให้้เรีียกกัันเพื่่อ� จำ�ำ ง่า่ ยว่่าโรคตััวกูู - ของกูู จะดีีกว่่า ง่า่ ยกว่่า. พวกเรามีโี รค “ตัวั กู ู - ของกู”ู กันั อยู่�ทุกคน แล้ว้ ก็ร็ ับั เชื้�อนี้�เพิ่�ม เติมิ เข้า้ มาทุกุ คราวที่�เห็น็ รูปู ฟังั เสียี ง ดมกลิ่�น ลิ้�มรส สัมั ผัสั ทางผิวิ หนังั และคิดิ ไปในใจตามประสาคนที่�ไม่รู่้�. เขาเรีียกว่า่ รููป เสียี ง กลิ่น� รส โผฏฐััพพะ ธรรมารมณ์์ ๖ อย่า่ ง : คู่�กันกับั ตา หูู จมููก ลิ้น� กาย และ ใจ ๖ อย่่างด้้วยเหมืือนกันั . คืือว่่ามีีการรัับเชื้อ� หรือสิ่ง� แวดล้้อมที่�จะ ทำำ�ให้้เป็็นโรคนี้� ที่�ปรุุงแต่ง่ ให้้เป็น็ โรคนี้�อยู่�ทุกคราวที่�มีกี ารเห็น็ รูปู ฟังั เสีียง ดมกลิ่น� ลิ้�มรส ฯลฯ. เราจะต้้องรู้�จักเชื้อ� คืือ ความยึดึ มั่�นถือื มั่�น ซึ่ง�่ เรีียกโดยภาษา บาลีีว่า่ “อุุปาทาน” อุุปาทาน แปลว่่าความยึดึ มั่น� ถืือมั่�น ความยึดึ มั่�น ถืือมั่น� มีี ๒ อย่า่ ง : คืือยึดึ มั่น� ว่่าเรา และยึดึ มั่น� ว่า่ ของเรา. “ยึึดมั่�นว่า่ เรา” นั้�น คืือรู้�สึกว่่า เราเป็น็ เรา เราเป็น็ อย่า่ งนั้น� เราเป็็นอย่่างนี้� เราเป็็นลููกผู้�ชายแพ้้ใครไม่่ได้้ อะไรทำ�ำ นองนี้�; นี่� เรียี กว่่าเรา. ทีนีี้� “ของเรา” คืือว่า่ นั่�นของเรา นั่น� ของที่เ� รารักั ที่เ� ราชอบ แม้้ ที่เ� ราเกลียี ดก็ถ็ ืือว่า่ เป็็นศััตรููของเรา; นี่�เรียี กว่่าเป็็นของเรา. ถ้า้ เรีียกอย่า่ งบาลีกี ็็เรีียกว่า่ “อัตั ตา” นี้ค� ืือ ตััวเรา, “อััตนีียา” นี้ค� ืือ ของเรา. ถ้า้ เรีียกกว้า้ งออกไปอย่า่ งที่ใ� ช้เ้ รียี กในทุกุ แขนงของ 17

ปรััชญาในอิินเดีียแล้้วเขาเรีียกว่่า อหัังการ นี้�คืือ ตััวเรา, มมัังการ นี้�คืือ ของเรา. อหัังการ แปลว่่า ทำำ�ความรู้�สึึกว่่าเรา เพราะคำ�ำ ว่า่ อหััง แปลว่า่ เรา, และ มมัังการ แปลว่่า ทำ�ำ ความรู้�สึึกว่่าของเรา เพราะคำ�ำ ว่่า มมััง แปลว่่า ของเรา. ความรู้�สึกว่า่ เป็น็ อหังั การ มมังั การ นี้้�คือตัวั อันั ตรายที่�ร้ายกาจ ที่�สุด หรืือตััวสิ่�งที่�เป็็นพิิษที่�ร้ายกาจที่�สุด ซึ่่�งเราเรีียกว่่า โรคในทาง วิิญญาณ ในที่�นี้�; ซึ่�่งทุุกแขนงของปรััชญา หรือธรรมะในอิินเดีีย ครั้�งพุุทธกาล ต้้องการจะกวาดล้้างสิ่�งนี้�ด้้วยกัันทั้�งนั้�น; แม้้จะเป็็น ลััทธิิอื่่�นนอกไปจากพุุทธศาสนา ก็็ต้้องการจะกวาดล้้างสิ่�งที่�เรีียกว่่า อหัังการ และมมัังการนี้�ทั้�งนั้�น. มันั มาผิิดกัันตรงที่�ว่่า ถ้้ากวาดล้า้ ง สิ่ง� นี้อ� อกไปแล้ว้ เขาไปเรียี กมันั ใหม่ว่ ่า่ ตัวั ตนที่แ� ท้จ้ ริงิ อาตมันั บริสิ ุทุ ธิ์� ที่ต� ้อ้ งการ. ส่ว่ นพุุทธศาสนาเราไม่ย่ อมเรียี กว่า่ ตัวั ตนที่�บริิสุทุ ธิ์� หรือ อาตมัันที่�ต้้องการ เพราะไม่่ต้้องการจะยึึดถืือตััวตนหรื อของตน อะไรขึ้�นมาอีีก เลยจััดเป็็นความว่่างที่�สุดุ ที่เ� รียี กว่่านิิพพาน. อย่า่ ง ในบทที่�ว่่า นิิพฺฺพานํํ ปรมํํ สุุญฺฺํํ ซึ่�่งแปลว่่า ว่่างที่�่สุุดนั่�นแหละคืือ นิิพพาน ก็็แปลว่่าว่่างจากตััวกูู ว่่างจากของกูู โดยเด็็ดขาดโดย ประการทั้ง� ปวง ไม่่เหลืือเยื่อ�่ ใย นั่น� แหละคืือนิพิ พาน หรือความหาย จากโรคทางวิิญญาณ. ในเรื่�องความรู้�สึกว่า่ ตััวกูู - ของกูนูี้� มันั มีคี วามลับั มาก ถ้้าไม่่ สนใจจริงิ ๆ แล้้ว ก็็เข้า้ ใจไม่ไ่ ด้ว้ ่่ามันั เป็็นตัวั การของความทุุกข์์ หรือ เป็น็ ตัวั การของโรคทางวิญิ ญาณ. 18

สิ่�งที่�เรีียกว่า่ อัตั ตาหรืือตััวตนนี้� มันั ก็็ตรงกับั คำ�ำ ว่่า ego ใน ภาษาละตินิ ที่�รู้�จักกัันดีี ถ้้าความรู้�สึกที่เ� ห็็นแก่่ตัวั ตนเกิิดขึ้�น เราเรียี ก ว่่า egoism; เพราะว่่าถ้า้ รู้�สึกว่่ามีีตัวั เราแล้ว้ มันั ก็ต็ ้้องคลอดความ รู้�สึกว่่าของเรานี้�ออกมาด้้วยเป็็นธรรมดา ช่่วยไม่่ได้้. เพราะฉะนั้�น ความรู้�สึกว่่าตัวั ตน และของตน รวมกันั นั้น� คืือ egoism. ความรู้�สึก ที่เ� ป็็นตัวั ตน ego นี้� กล่่าวได้ว้ ่่าเป็น็ ของธรรมชาติิธรรมดาที่�ต้้องมีีอยู่� ในสิ่ง� ที่ม� ีีชีีวิติ แล้้วยัังแถมเป็น็ ศูนู ย์ก์ ลางด้้วย. ego ถ้้าแปลเป็็นภาษาอังั กฤษก็็ต้อ้ งแปลว่่า soul คืืออััตตา และมันั ก็ต็ รงกับั ภาษากรีกี ว่า่ kentricon ซึ่�่งแปลเป็็นภาษาอังั กฤษว่่า centre, คำำ� kentricon นี้�ตรงกัับคำ�ำ ว่่า centre ในภาษาอัังกฤษ ซึ่ง�่ แปลว่า่ ศูนู ย์ก์ ลาง. เมื่อ�่ ego และ kentricon คืือสิ่ง� สิ่ง� เดียี วกันั แล้ว้ soul อััตตานี้�ก็็เป็็นสิ่�งที่�ถืือกัันว่่าเป็็นศููนย์์กลางของสิ่�งที่่�มีีชีีวิิต เป็็น nucleus ที่�จำำ�เป็็นสำำ�หรับั สิ่ง� ที่�มีีชีวี ิติ ; เพราะฉะนั้น� จึงึ เป็น็ สิ่ง� ที่เ� รา ไม่ส่ ามารถเอาออกไปได้้ หรือเราไม่ส่ ามารถจะเว้น้ จากสิ่ง� นี้ไ� ด้ส้ ำ�ำ หรับั คนธรรมดา. เป็็นอัันว่่า ทุุกคนที่�เป็็นปุุถุุชน จะต้้องมีีความรู้�สึกที่�เป็็น egoism อยู่�เป็็นประจำำ�; แม้้ไม่่แสดงออกมาให้้เห็็นชััดตลอดเวลา ก็็จริิง แต่่ก็็จะแสดงออกมาทุุกคราวที่�ได้้เห็็นรููป ฟัังเสีียง ดมกลิ่�น ลิ้ม� รส สัมั ผัสั ทางผิวิ หนังั หรือนึกึ อะไรขึ้น� ในใจ. ฉะนั้น� ทุกุ คราวที่ม� ันั เกิดิ เต็ม็ รูปู ขึ้น� มา เป็น็ ความรู้�สึกว่า่ ตัวั กู ู- ของกูู ให้ถ้ ือื ว่า่ เป็น็ โรคโดยสมบูรู ณ์์ แล้้ว. จะโดยอาศัยั การเห็น็ รูปู หรือฟังั เสียี ง หรือดมกลิ่น� หรือลิ้�มรส 19

หรืออะไรก็็ตาม ถ้้าในขณะนั้น� เกิิดความรู้�สึกว่า่ ตััวกูู - ของกููแล้้วละก็็ ถืือว่า่ เป็น็ โรคโดยสมบูรู ณ์;์ คืือมันั เกิดิ ความรู้�สึกที่เ� ห็น็ แก่ต่ ัวั จัดั ขึ้น� มา. ตอนนี้�เราไม่่เรีียกว่่า egoism แล้้ว แต่่เราจะไปเรีียกว่่า selfishness หรื ออะไรทำำ�นองนั้�น คืือมัันเป็็น egoism ที่�เดืือด พล่่านและน้้อมไปในทางต่ำ��ำ , หรื อผิิด, หรื อข้้างเห็็นแก่่ตััวจนไม่่ดูู หน้้าใคร คืือไม่่เห็็นแก่่ผู้�อื่�น, ฉะนั้น� มันั จึึงทำำ�อะไรที่�เป็น็ ไปข้า้ งเห็น็ แก่่ตััวหมด เป็็นความโลภ ความโกรธ ความหลง ที่�ปรารภตััวเอง หมด. นี่ค� ืืออาการของโรค แสดงออกมาเป็็น selfishness แล้้วมันั ก็็ ทำ�ำ อัันตรายผู้�อื่�น และรวมทั้�งตััวเองด้้วย คืือเป็็นอัันตรายแก่่โลก มากที่ �สุด. ที่่โ� ลกเรากำ�ำ ลังั ลำ�ำ บากยุ่�งยากอยู่�เดี๋ย� วนี้ม� ันั ก็ไ็ ม่ม่ ีอี ะไร นอกไป จากเพราะสิ่�งที่�เรียี กว่่า selfishness คืือความเห็็นแก่ต่ ัวั ของแต่่ละคน ของแต่่ละฝ่า่ ยที่ค� ุุมกัันเป็็นพวกๆ อยู่�ในโลกในเวลานี้� : การที่�ต้อ้ งรบ กันั อย่า่ งที่ไ� ม่อ่ ยากจะรบ ก็จ็ ำ�ำ ต้อ้ งรบกันั นี้ม� ันั ก็เ็ พราะบังั คับั สิ่ง� นี้ไ� ม่ไ่ ด้้ หรือทนต่่ออำำ�นาจของสิ่ง� นี้�ไม่ไ่ ด้้ มัันจึงึ เกิดิ เป็็นโรคขึ้น� มา. โรคเห็น็ แก่ต่ ัวั นี้ม� ันั ตั้ง� ขึ้น� ได้้ คืือมันั รับั เชื้อ� เข้า้ มาแล้ว้ ก่อ่ เป็น็ โรค ขึ้น� มาได้ก้ ็เ็ พราะว่า่ ทุกุ คนไม่รู่้�จัก สิ่�งซึ่ง่� เป็น็ เครื่�องต้า้ นทานโรค กล่า่ วคือื หัวั ใจของพุทุ ธศาสนา. .... .... .... .... เดี๋ย� วนี้อ� าตมาได้้กล่า่ ว คำำ�ว่่า “หััวใจของพุทุ ธศาสนา” ขอให้้ 20

เข้า้ ใจคำ�ำ ว่่าหัวั ใจของพุทุ ธศาสนาต่่อไป. เมื่อ่� ถามกันั ขึ้น� ว่า่ อะไร เป็น็ หัวั ใจของพุทุ ธศาสนา? อาจเห็น็ มีชี ิงิ กัันตอบจนปากสลอนไปหมด คืือใครๆ ก็ต็ อบได้้ แต่่มัันอาจจะ ถููกหรือผิิดนั้�นอีีกเรื่�องหนึ่�ง; และที่�เขาตอบนั้�นมัันตอบตามที่�่ไปจำำ�ๆ เขามา, หรือว่า่ เขามองเห็น็ ด้ว้ ยสติปิ ัญั ญาของเขาเอง ว่า่ มันั เป็น็ หัวั ใจ ของพุทุ ธศาสนาจริงิ ๆ. ขอให้้ลองสัังเกตดููในส่่วนนี้�เถอะ ว่่ามัันเป็็นกัันอยู่�อย่่างไร ในบััดนี้� ใครรู้�จักหัวั ใจของพุุทธศาสนาจริิงๆ และเข้้าถึงึ จริิงๆ บ้า้ ง. เมื่่�อถามกัันว่่า อะไรเป็็นหััวใจของพุุทธศาสนา? คงจะมีี คนตอบว่า่ อริิยสััจ ๔ ประการบ้า้ ง, หรือเรื่อ� งอนิจิ จััง ทุุกขััง อนััตตา บ้า้ ง, หรือบางคนก็อ็ ้า้ งหลักั ว่า่ “สพฺพฺ ปาปสฺสฺ อกรณํํ กุสุ ลสฺสฺ ูปู สมฺปฺ ทา สจิติ ฺตฺ ปริโิ ยทปนํํ เอตํํ พุทุ ฺธฺ านสาสนํํ- ไม่ท่ ำ�ำชั่�วทั้�งปวง ทำ�ำ ความดีใี ห้เ้ ต็ม็ ทำ�ำ จิติ ให้บ้ ริสิ ุทุ ธิ์;� นี้�คือหัวั ใจของพุทุ ธศาสนา”อย่า่ งนี้ก� ็ไ็ ด้้ก็ถ็ ูกู เหมืือนกันั แต่่มันั ถูกู น้้อยที่�สุดุ และว่่าเอาเองด้้วย; แล้ว้ ก็็ยังั เป็น็ เรื่�องว่่าตามๆ กัันไปด้ว้ ย ไม่่ได้เ้ ห็็นเอง ไม่ไ่ ด้้เห็็นจริิงด้ว้ ยตนเอง. .... .... .... .... สิ่�งที่�เป็็นหััวใจของพุุทธศาสนานั้�น อาตมาอยากจะแนะถึึง ประโยคสั้�นๆ ที่่�มีกี ล่่าวอยู่�ว่า “สิ่�งทั้�งปวงไม่่ควรยึดึ มั่�นถืือมั่�น”. เรื่�องมันั มีีอยู่�ในพระบาลีีมััชฌิิมนิิกาย ว่า่ คราวหนึ่ง� มีคี นไป ทูลู ถามพระพุุทธเจ้้า โดยทูลู ว่่า พระพุทุ ธวจนะทั้�งหมดที่ต� รััส ถ้า้ จะ 21

สรุุปให้้สั้�นเพีียงประโยคเดีียวได้้หรือไม่่ จะว่่าอย่่างไร พระพุุทธเจ้้า ท่่านว่่าได้้. พระองค์์ตรััสว่่า “สพฺฺเพ ธมฺฺมา นาลํํ อภิินิิเวสาย” : สพฺเฺ พ ธมฺฺมา แปลว่า่ สิ่ง� ทั้ง�้ ปวง, นาลํํ แปลว่่า ไม่่ควร, อภิินิเิ วสาย - เพื่�อจะยึึดมั่น� ถืือมั่น� ; สิ่�งทั้�งปวงไม่ค่ วรยึึดมั่�นถือื มั่�น แล้ว้ พระองค์์ก็็ ย้ำำ��ลงไปอีีกทีีหนึ่�งว่่า ถ้้าใครได้้ฟัังความข้้อนี้� ก็็คืือได้้ฟัังทั้้�งหมดใน พระพุุทธศาสนา, ถ้้าได้้ปฏิิบััติิข้้อนี้� ก็็คืือได้้ปฏิิบััติิทั้�้งหมดในพระ พุุทธศาสนา, ถ้้าได้้รัับผลจากการปฏิิบััติิข้้อนี้� ก็็คืือได้้รัับผลทั้้�งหมด ในพุุทธศาสนา. นี่่ล� องคิดิ ดูเู องว่า่ มันั เป็น็ หัวั ใจของพุทุ ธศาสนาหรือยังั เพราะ มัันเป็็นทั้�งเรื่�องวิิชชา, เป็็นทั้�งเรื่�องปฏิิบััติิ, และเป็็นทั้�งเรื่�องผลของ การปฏิิบััติิ. มัันสมบููรณ์์ถึึงอย่่างนี้�คืือรู้�ว่าสิ่�งทั้�งหลายทั้�งปวงไม่่ควร ยึดึ มั่น� ถืือมั่น� แล้้วก็ป็ ฏิบิ ัตั ิิเพื่่อ� ไม่ย่ ึึดมั่�นถืือมั่�น แล้ว้ ก็็ได้ผ้ ลมาเป็น็ จิติ ที่�ไม่่ยึึดมั่�นถืือมั่�นอะไร เป็็นจิิตที่่�ว่่างที่่�สุุด จึึงถืือว่่าเป็็นหััวใจของ พุทุ ธศาสนา. ทีนีี้� ถ้้าใครเข้้าถึงึ ความจริิงข้อ้ นี้�ว่่า สิ่�งทั้�งปวงล้้วนแต่ไ่ ม่ค่ วร ยึึดมั่�นถืือมั่�น ก็็แปลว่า่ มันั ไม่่มีเี ชื้�อที่�จะเกิิดเป็น็ โรค โลภ โกรธ หลง, หรือเป็็นการกระทำำ�ผิิดอย่่างอื่น�่ ทั้ง� ทางกาย ทางวาจา และทางจิติ , และเมื่่�อรูปู เสีียง กลิ่น� รส โผฏฐัพั พะ ธััมมารมณ์์ ประดัังกัันเข้้ามา เชื้�อต่่อต้้านภายในที่�ว่่า “สิ่�งทั้�้งปวงไม่่ควรยึึดมั่�นถืือมั่�น” จะเป็็นเชื้�อ ต้้านทานโรคอย่า่ งยิ่�ง; มัันไม่ร่ ัับเชื้อ� โรค หรือว่่าถ้้ารับั มันั ก็็รับั เข้้ามา เพื่่อ� ทำ�ำ ลายให้้หมดไป. มัันไม่ก่ ่่อเชื้�อลุุกลามเป็็นโรคขึ้น� มาได้้ เพราะ 22

มัันมีีสิ่�งต้้านทานคอยทำำ�ลายอยู่�เรื่�อย เป็็นอำ�ำ นาจต้้านทานโรค เป็็น immunity อย่า่ งสูงู สุุดอยู่�เรื่�อย. นี่่แ� หละคืือหัวั ใจของพุทุ ธศาสนา คืือหัวั ใจของธรรมะทั้ง� หมด ที่�ว่่าสิ่�งทั้�งหลายทั้�งปวงไม่่ควรยึึดมั่�นถืือมั่�น หรือเป็็นบาลีีว่่า สพฺฺเพ ธมฺมฺ า นาลํํ อภินิ ิิเวสาย. บุุคคลชนิิดที่�รู้�หัวใจของพุุทธศาสนานี้� ย่่อมเป็็นบุุคคลที่� เหมืือนกัับมีีเชื้�อต้้านทานโรค หรือเชื้�อทำ�ำ ลายโรคอยู่�ในตััวเขา เขา จึึงเป็็นโรคทางวิญิ ญาณไม่ไ่ ด้้. แต่ค่ นธรรมดาสามััญที่�ไม่รู่้�หัวใจของ พุทุ ธศาสนานั้น� ก็็ต้อ้ งเป็็นตรงกันั ข้า้ ม คืือเป็น็ เหมืือนกับั บุคุ คลที่ไ� ม่ม่ ีี อำ�ำ นาจต้า้ นทานโรค หรือ immunity ในตัวั เสียี เลยแม้แ้ ต่่นิดิ เดีียวจึงึ ลุุกลามเป็็นโรคทางวิญิ ญาณนี้โ� ดยเร็ว็ และเป็็นอยู่�เป็น็ ประจำ�ำ . เมื่่�อพููดถึึงเท่่านี้�ก็็คงจะเข้้าใจได้้แล้้วว่่า คำำ�ว่่า “โรคทาง วิิญญาณ” หรือ แพทย์์ผู้้�รักษาโรคทางวิิญญาณ นี้� หมายความว่่า อย่า่ งไร? และได้้แก่่ใคร? ต่อ่ เมื่่อ� เราเห็น็ ว่า่ ได้แ้ ก่พ่ วกเรา เมื่่อ� นั้�นเรา ก็็จะกระตืือรือร้้นกัันอย่่างยิ่�ง และถูกู ทางด้ว้ ย ที่�จะรักั ษาโรคของเรา. ก่่อนหน้้านี้�เราไม่่รู้� เราก็็สนุุกสนานกัันไปตามเรื่�อง เหมืือนกัับคนที่� เป็น็ โรคร้า้ ยๆ เช่น่ โรคมะเร็ง็ โรควัณั โรค หรืออะไรก็ต็ าม เขาไม่รู่้�เขาก็็ หลงใหลเพลิดิ เพลินิ ไปตามเรื่อ� งตามราว ไม่ค่ ิดิ จัดั การเยียี วยารักั ษาโรค จนกระทั่ง� สายเกินิ ไป แล้ว้ จะต้อ้ งตายเพราะเหตุนุั้�น. เราจะไม่่เป็็นคนประมาทถึึงขนาดนั้�น อย่่างนั้�นเรีียกว่่า 23

ประมาท ให้้สมตามที่�พระพุุทธเจ้้าท่่านสอนว่่า อย่่าประมาท จงสมบููรณ์์ด้้วยความไม่่ประมาท หมายถึึงอย่่างนี้�. เพราะฉะนั้�น เราเป็็นผู้�ไม่่ประมาทก็็ต้้องเหลืือบตาดููเสีียบ้้าง ว่่าเป็็นโรคทาง วิิญญาณกัันอย่่างไร? หรื อพยายามสอบสวนให้้รู้�จักเชื้�อโรค หรื อ ตััวโรค ทางมาของโรค ในทางวิิญญาณอย่่างถููกต้้องอยู่�เสมอๆ แล้้วก็็จะต้้องได้้รัับ สิ่�งที่�่ดีีที่่�สุุดที่�่มนุุษย์์ควรจะได้้รัับ ทัันในชาติินี้� เป็น็ แน่่นอน. .... .... .... .... เราจะต้อ้ งดูกู ันั ให้ล้ ะเอียี ดต่อ่ ไปอีกี ถึงึ ข้อ้ ที่� ความยึดึ มั่�นถือื มั่�น นี้�เป็น็ ตัวั โรค หรือื ว่่าเป็็นเชื้�อโรค แล้ว้ ก็ล็ ุกุ ลามเป็็นโรคได้้อย่่างไร. ถ้้าท่่านสัังเกตสัักนิิดหนึ่�งก็็จะเห็็นได้้ด้้วยกัันทุุกคนว่่า : ความรู้�สึกยึึดมั่�นถืือมั่�นเป็็นตััวกููก็็ตาม เป็็นของกููก็็ตาม นี่�แหละคืือ แม่่บทของกิเิ ลสทั้�งปวง. กิเิ ลสนั้น� เราจะแจกเป็น็ โลภะ โทสะ โมหะ ก็ไ็ ด้,้ ราคะ โกธะ โมหะ ก็ไ็ ด้,้ หรือจะซอยลงไปให้ล้ ะเอียี ดเป็น็ ๑๖ อย่า่ ง เป็น็ กี่อ� ย่า่ งก็ไ็ ด้;้ ผลสุุดท้้ายมัันก็็รวมเป็็นโลภ โกรธ หลง. แต่่ว่่าทั้�งโลภ ทั้�งโกรธ ทั้�งหลง ทั้�งสามอย่่างนั้�น รวมเหลืืออย่่างเดีียวก็็ได้้ คืือความรู้�สึก ว่า่ ตัวั กูู ว่่าของกูู. ความรู้�สึกว่่าตััวกูู - ของกููที่�เป็็นศููนย์์กลาง (nucleus) อยู่� ภายในนั้�น มัันคลอดออกมาเป็็นโลภ เป็น็ โกรธ เป็็นหลง : 24

-ออกมาเป็็นโลภ คืืออยากได้้ หรือกำ�ำ หนััดรัักใคร่่ คืือออก มาดึงึ ดููดหรือรับั เอาอารมณ์ท์ี่�มากระทบ. -ถ้้าในขณะอื่�่น มัันออกมาในรููปที่�ผลัักดัันผลัักไสอารมณ์์ ออกไป มันั ก็็เป็็นเรื่อ� งของความโกรธหรือโทสะ. -แต่่ในบางคราว มัันก็โ็ ง่อ่ ยู่� ไม่่รู้�ว่าเป็น็ อะไรดีี ได้แ้ ต่่วนเวียี น อยู่�รอบๆ คืือว่่าไม่่ดึงึ ดููดหรือไม่่ผลักั ออก, มัันก็็เป็็นโมหะ. ที่่�กล่่าวอย่่างนี้�ก็็กล่่าวเพื่่�อให้้สัังเกตง่่าย ราคะหรื อโลภะ นั้�นคืือดููดเอาอารมณ์์เข้้ามา มีีการดึึงดููดเข้้าหากััน; ที่�เป็็นโกธะหรือ โทสะนั้�น คืือผลัักออกจากกััน; ที่�เป็็นโมหะความหลงนั้�น มััน วนเวีียนอยู่�โดยไม่่แน่่ใจว่่าจะทำำ�อย่่างไรดีี คล้้ายกัับเวีียนอยู่�รอบๆ จะผลักั ออกก็ไ็ ม่ก่ ล้้า จะดึึงเข้า้ หาก็็ยัังไม่่กล้า้ . อาการของความรู้�สึกที่�เป็็นกิเิ ลสนี้จ� ะมีีอยู่� ๓ ประเภท ที่ม� ันั จะมีตี ่่ออารมณ์์ คืือ รููป เสีียง กลิ่น� รส สััมผัสั ; มันั แล้้วแต่่ว่า่ อารมณ์์ นั้�น มันั มาในรููปไหน? คืือมาในรููปเปิิดเผยหรือเร้น้ ลัับ : มาในรูปู ที่�ยั่ว� ให้้เข้้าหา, หรือยั่�วให้้ผลัักออก, หรือว่่ามัันไม่่อาจเข้้าใจได้้ มัันงงๆ อยู่�; อย่า่ งนี้�ทั้ง� นั้�น. แต่ว่ ่า่ แม้จ้ ะแตกต่า่ งกันั ทั้ง� สามอย่า่ งนี้ม� ันั ก็เ็ ป็น็ กิเิ ลส เพราะ มัันมีมี ูลู มาจากตััวกูู - ของกูู ที่ร�ู้�สึกอยู่�ในภายใน. เพราะฉะนั้�นเราจึงึ กล่า่ วได้้ว่่า ความรู้�สึกว่่าตัวั กูู - ของกูู ที่�เป็น็ แม่บ่ ทของกิิเลสทั้�งปวงนี้� เป็น็ มูลู เหตุขุ องความทุกุ ข์์ทั้�งปวง คือื เป็น็ มููลเหตุุของโรคทั้�งปวง. 25

อย่า่ งที่�พระพุุทธเจ้้าท่า่ นตรัสั ถึึงความทุกุ ข์์ ไม่ค่ ่่อยจะสังั เกต กัันให้้ดีีๆ เลยเข้า้ ใจผิดิ , ไปเข้้าใจว่่าเกิดิ เป็น็ ทุุกข์์ แก่เ่ ป็็นทุกุ ข์์ ฯลฯ นั้น� เป็น็ อาการที่�แจกออกไปเป็น็ ลักั ษณะของอาการ. แต่่ท่า่ นได้้ตรัสั สรุุปท้้ายไว้้ว่่า “สงฺฺขิิตฺฺเตน ปญฺฺจุุปาทานกฺฺขนฺฺธา ทุุกฺฺขา” แปลว่่า เมื่อ� กล่า่ วโดยสรุปุ แล้้ว เบญจขัันธ์ท์ ี่ป่� ระกอบอยู่�ด้วยความยึึดมั่น� ถือื มั่น� (คืืออุปุ าทาน) นั่�นแหละเป็น็ ตััวทุุกข์.์ ข้้อนี้�หมายความว่่า สิ่�งใดมีีความยึึดถืือหรือถููกยึึดถืือก็็ตาม ว่า่ ตัวั กูู ว่า่ ของกููแล้ว้ สิ่�งนั้�นคือื ตััวทุุกข์.์ ในสิ่ง� ใดไม่ม่ ีีความยึึดมั่น� ถืือ มั่�นว่่า ตััวกู ู - ของกููแล้้ว สิ่�งนั้น� ไม่่มีีทุกุ ข์.์ ความเกิิด ความแก่่ ความเจ็็บ ความตาย อะไรก็็ตาม ถ้้า ไม่่ถููกยึึดมั่�นในฐานะเป็็นตััวกูู - ของกููแล้้ว มัันหาทุุกข์์ไปได้้ไม่่. ความเกิดิ แก่่ เจ็บ็ ตาย ที่ถ� ูกู ยึดึ มั่�นว่่าเป็น็ ตััวกูู - ของกูเู ท่่านั้�น ที่�จะ เป็น็ ความทุุกข์์. ร่่างกายและจิิตใจนี้�ก็็เหมืือนกััน ไม่่ใช่่ว่่าเป็็นร่่างกายและ จิติ ใจแล้ว้ มันั จะต้อ้ งเป็น็ ทุกุ ข์ก์ ันั ไปหมด ไม่ใ่ ช่;่ มันั ต้อ้ งต่อ่ เมื่อ่� ในนั้น� มีีความยึึดมั่�นว่่าตััวกููว่่าของกููต่่างหาก มัันจึึงจะเป็็นทุุกข์์. ส่่วนใน ร่า่ งกายจิติ ใจที่บ� ริสิ ุทุ ธิ์ล� ้ว้ นๆ ไม่เ่ จืืออยู่�ด้วยความรู้�สึกว่า่ ตัวั กู ู - ของกูู นี้� ไม่ท่ ุกุ ข์เ์ ลย. เช่น่ ร่า่ งกายและจิติ ใจของผู้�ที่เ� ราถืือกันั ว่า่ เป็น็ พระอรหันั ต์์ เป็น็ ร่่างกายและจิิตใจที่ส� ะอาดบริสิ ุทุ ธิ์� ไม่เ่ จืืออยู่�ด้วยกิิเลส คืือตัวั กู ู - ของกูู จึงึ ไม่ท่ ุุกข์ไ์ ม่่รู้�สึกเป็น็ ทุุกข์.์ 26

.... .... .... .... เราจะต้้องรู้�ว่าตััวกูู - ของกููนี้� เป็็นมููลเหตุุของความทุุกข์์ ทั้ �งปวง. เมื่่�อมีคี วามรู้�สึกที่เ� ป็็นความยึึดมั่�นถืือมั่�นแล้้ว มัันก็ม็ ีลี ักั ษณะ ไปในทางมืืดเป็็นอวิิชชา ไม่่ใช่่เป็็นแสงสว่่าง เพราะมัันไม่่ว่่าง มััน กลััดกลุ้�มเดืือดพล่่านอยู่�ด้วยความรู้�สึกว่่าตััวกูู - ของกูู. ทีีนี้�สิ่�งที่� ตรงกันั ข้า้ มก็ค็ ืือ จิติ ใจที่�ไม่่ประกอบอยู่�ด้วยความรู้�สึกว่า่ ตััวกูู - ของกูู คืือเป็็นจิิตว่่าง; ไม่่เดืือดพล่่านอยู่�ด้วยความรู้�สึกว่่าตััวกูู - ของกูู อย่า่ งที่�ว่่านั้�น จิติ อย่่างนี้�มัันเต็ม็ อยู่�ด้วยสติปิ ััญญา. เราจะต้้องจับั ข้้อเท็จ็ จริงิ ข้อ้ นี้�ให้ไ้ ด้้ว่า่ มัันมีีของอยู่� ๒ อย่า่ ง คืือความรู้�สึกว่่า ตััวกูู - ของกููนั้�นอย่่างหนึ่�ง, และสติิปััญญาอีีกอย่่าง หนึ่�ง. สองอย่่างนี้เ� ป็็นปฏิิปัักษ์์ต่อ่ กันั อย่่างตรงกัันข้้าม ถ้า้ สิ่ง� หนึ่�งเข้า้ มา อีกี สิ่ง� หนึ่ง� ต้อ้ งกระเด็น็ ออกไป; ถ้า้ สิ่ง� หนึ่ง� มีอี ยู่�แล้ว้ อีกี สิ่ง� หนึ่ง� อยู่� ไม่่ได้้. ถ้า้ ความรู้�สึกที่�ว่่าตัวั กู ู - ของกูเู ต็็มปรี่อ� ยู่�แล้ว้ ละก็็ สิ่�งที่�เรีียกว่่า สติปิ ัญั ญานี้เ� ข้า้ มาไม่ไ่ ด้.้ ถ้า้ สติปิ ัญั ญามีอี ยู่�แล้ว้ ตัวั กู ู - ของกูกู ็ห็ ายไป, ว่า่ งจากตัวั กู ู - ของกูู หรือว่า่ งจากตัวั กู ู - ของกูนูั่�นแหละคือื สติปิ ัญั ญา. ถ้า้ จะกล่่าวอย่า่ งฉลาดๆ คืือกล่า่ วอย่่างรวบรัดั แต่ค่ ่อ่ นข้า้ ง จะน่่ากลััวนี้� ก็็กล่่าวอย่่างพวกนิิกายเซ็็น หรืออย่่างฮวงโป กล่่าวว่่า ความว่่างนั้�้นคืือธรรมะ ความว่่างนั้�้นคืือพุุทธะ ความว่่างนั้้�นคืือ จิติ เดิมิ แท้้หรืือจิิตตััวแท้้ นี้�ฝ่า่ ยหนึ่ง� ; ส่่วนฝ่า่ ยไม่ว่ ่่าง ความไม่ว่ ่า่ ง 27

หรือื ความวุ่�นนั้น้� คือื ไม่ใ่ ช่ธ่ รรมะ ไม่ใ่ ช่พ่ ุทุ ธะ ไม่ใ่ ช่จ่ ิติ เดิมิ แท้้ แต่เ่ ป็น็ ความคิดิ ปรุงุ แต่ง่ ใหม่;่ เกิดิ เป็น็ ของ๒อย่า่ งตรงกันั ข้า้ มกันั ขึ้น� มาอย่า่ งนี้.� เมื่�อ่ เรารู้�จักของ ๒ อย่่างนี้�แล้้ว จะเข้้าใจธรรมะทั้�งหมดได้ง้ ่า่ ยที่ส� ุดุ . อย่า่ งท่า่ นที่น�ั่ง� ฟังั ที่น�ี่� เดี๋ย� วนี้ก� ำำ�ลังั ว่า่ งอยู่� กำ�ำ ลังั ไม่ม่ ีคี วามคิดิ ปรุุงแต่่งให้้เกิิดความรู้�สึกว่่าตััวกูู - ของกูู กำ�ำ ลัังฟัังอยู่� และกำำ�ลัังมีี สติิปััญญาอยู่� ความรู้�สึกตััวว่่าตััวกูู - ของกููเข้้ามาไม่่ได้้; แต่่ถ้้าว่่า บางคราว หรือโอกาสอื่�่น, เมื่่�อมัันมีีอะไรมากระทบเกิิดความรู้�สึก ว่่าตััวกูู - ของกููขึ้�นมาแล้้ว ความว่่างในใจอย่่างที่�ท่่านมีีอย่่างที่�นี่� จะหายไปทัันทีี เพราะฉะนั้น� ย่อ่ มหมายความว่า่ สติปิ ัญั ญาได้้หายไป ทัันทีี. ตรงนี้�ขอแทรกนิิดหน่่อยว่่า สิ่�งที่�เรีียกว่่าสติิปััญญานี้� เรา หมายถึึงสติิปััญญาที่�แท้้จริิง; เพราะยัังมีีสติิปััญญาไม่่ใช่่ที่�แท้้จริิง คืือสติปิ ััญญาที่ไ� ม่่เกี่�ยวกันั กับั ความว่า่ งจากตัวั กูนูั่น� เอง. สติิปัญั ญา เฉลีียวฉลาดในทำำ�นองนั้น� ภาษาบาลีีเขาไม่่เรีียกว่่าสติิปััญญา, มีคี ำำ� อีีกคำ�ำ หนึ่�งในภาษาบาลีี สำำ�หรัับเรีียกสติิปััญญาชนิิดนั้�นว่่า “เฉโก”; เฉโกก็แ็ ปลว่า่ ปัญั ญาเหมืือนกันั ถ้า้ แปลเป็น็ ภาษาไทยก็แ็ ปลว่า่ ปัญั ญา แต่่มัันไม่่ใช่่สติิปััญญาอย่่างที่�ว่่างจากตััวกูู มัันกลัับเป็็นสติิปััญญา ที่่�เต็็มอััดอยู่�ด้วยตััวกูู - ของกูู คืือสติิปััญญาโง่่ที่�จะไปเอาไปเป็็น ไป ยึดึ มั่น� ถืือมั่น� นั่น� เอง. สติปิ ัญั ญาอย่า่ งนี้ต� ้อ้ งได้ร้ ับั การยกเว้น้ ไม่ร่ วมอยู่� ในคำ�ำ ว่า่ “สติิปััญญา” ที่ม� ัันเป็น็ ปฏิิปักั ษ์์ต่่อความยึดึ ถืือว่า่ ตััวตน เป็็น egoism, เพราะว่่าเฉโก อย่า่ งนั้�นมันั เป็น็ ตัวั ตน เป็็น egoism เสีียเอง 28

อย่่าเอามาปนกััน ถ้า้ เอามาปนกัันแล้ว้ จะยุ่�ง. ถ้้าเรามีีความว่่างจากความยึึดถืือว่่าตััวตน เป็็น egoism ไม่ม่ ีคี วามรู้�สึกว่า่ ตัวั กู ู - ของกูแู ล้ว้ สติปิ ัญั ญาแท้ท้ี่�จะดับั ทุกุ ข์์ได้้ ที่�เป็น็ ยาแก้้โรคทางวิิญญาณอยู่�ในตััวนั้�นก็็มีีอยู่�; เพราะฉะนั้�นในขณะนั้�น โรคเกิิดไม่่ได้้ หรื อโรคที่�เกิิดอยู่�ก่อนก็็หายไปทัันทีีเหมืือนปลิิดทิ้�ง ในขณะนั้�นจึึงมีีธรรมะเต็็มไปหมด; สมกัับที่�กล่่าวว่่า ความว่่างนั้้�น คืือสติิปััญญา ความว่่างคืือธรรมะ ความว่่างคืือพุุทธะ เพราะว่่า ในขณะที่�จิิตว่่างจากตััวกูู - ของกูู. ในขณะนั้�นจะมีีธรรมะทุุกอย่่าง ทุุกประการหมดทั้ง� พระไตรปิิฎกที่�เราควรปรารถนา. เอากันั อย่า่ งง่่ายๆ ว่า่ ในขณะนั้�นจะมีสี ติสิ ััมปชััญญะที่ส� ุุด, มีหี ิิริิ โอตตััปปะ คืือความละอายบาปกลััวบาปที่�สุุด, มีขี ัันติิ โสรัจจะ ความอดกลั้�นอดทนสงบเสงี่�ยมที่�สุุด, มีีความกตััญญููกตเวทีีที่�สุุด, มีีความสััตย์์ซื่�่อที่�สุุด, เรื่�อยไปจนกระทั่�งมีียถาภููตญาณทััสสนะ ที่จ� ะทำ�ำ ให้บ้ รรลุุมรรค ผล นิพิ พาน ได้้. อาตมาแจกลููกไปแต่่ต้้น ว่่าจะต้้องมีีสติิสััมปชััญญะ หิิริิ โอตตััปปะ ขัันติิ โสรัจจะ กตััญญููกตเวทีี นี้�ก็็เพราะว่่า สิ่�งเหล่่านี้� เป็็นธรรมะเหมืือนกันั เป็็นธรรมะที่�เป็็นที่�พึ่�งแก่่โลก ได้เ้ หมืือนกััน. แม้้แต่่ หิิริิ โอตตัปั ปะ ละอายบาป เกลีียดบาป กลััวบาปนี้� ลองมีซี ิิโลกนี้�ก็็สงบเป็น็ สัันติภิ าพถาวร. เดี๋�ยวนี้้�มีแี ต่ค่ นหน้้าด้้าน ไม่่รู้�จักกลัวั บาป อายบาปแก่่ตัวั เอง 29

จึงึ ทำำ�สิ่่ง� ที่ไ� ม่ค่ วรทำำ�อยู่�ได้้ แล้ว้ ยืืนยันั และยืืนกรานที่จ� ะทำ�ำ อยู่�เรื่อ� ย ทั้ง� ๆ ที่เ� ห็น็ ว่า่ นี้ม� ันั จะทำ�ำ ความพินิ าศให้ท้ั้ง� โลก ก็ย็ ังั ยืืนกรานที่จ� ะทำำ�อยู่�เรื่อ� ย, เพราะไม่่มีีหิิริิ โอตตััปปะ โลกนี้�จะต้้องวิินาศลงเพราะไม่่มีีธรรมะ แม้้เพียี งข้้อนี้�. หรือธรรมะต่ำ�ำ�แคบกว่า่ นั้น� อีกี คืือธรรมะที่ช�ื่อ่� ว่า่ กตัญั ญูกู ตเวทีี อย่า่ งนี้� ลองมีธี รรมะข้อ้ นี้ข� ้อ้ เดียี ว โลกนี้�ก็สงบได้้ เพราะเราต้อ้ งยอมรับั ว่่าทุุกคนในโลกมีีบุุญคุุณแก่่กัันและกััน ในฐานะที่�ช่่วยกัันสร้้างโลก ให้้น่า่ ดูใู ห้้งดงามอย่่างนี้� เช่น่ คิดิ ค้้นวิชิ าขึ้�นมาใส่โ่ ลกอย่า่ งนั้�นอย่า่ งนี้� เพราะคนทุกุ คนในโลกมีบี ุญุ คุณุ ต่อ่ กันั . ไม่ต่ ้อ้ งพูดู ถึงึ คนหรอกแม้แ้ ต่่ สุนุ ัขั และแมวก็ย็ ังั มีบี ุญุ คุณุ แก่ม่ นุษุ ย์,์ แม้แ้ ต่น่ กกระจอกก็ย็ ังั มีบี ุญุ คุณุ แก่่มนุษุ ย์์. ถ้้าเรารู้�จักบุญุ คุณุ ของสิ่�งเหล่า่ นี้แ� ล้ว้ ก็็ทำำ�อะไรชนิิดที่�เป็็น การเบีียดเบียี นกัันไม่ไ่ ด้้. โดยอำ�ำ นาจธรรมะ คืือความกตัญั ญูกู ตเวทีี เท่า่ นั้�น ก็็ช่ว่ ยโลกได้.้ เป็น็ อัันว่่าขึ้�นชื่�อว่า่ ธรรมะนั้�น ถ้้าเป็็นธรรมะจริงิ แล้ว้ เหมืือน กันั หมด เป็็นอัันเดียี วกัันหมด คืือช่ว่ ยโลกได้ท้ั้ง� นั้น� . ถ้า้ ธรรมะไม่จ่ ริงิ แล้ว้ มันั ขัดั ขวางกันั ไปหมด มันั จะดูมู ากมาย รกรุงุ รัังไปหมด. ฉะนั้�นเมื่อ�่ มีีธรรมะจริิง คืือมีวี ่่างจากตัวั กู ู - ของกูู แล้้ว ก็็มีีธรรมะหมด มีีพุุทธะหมด มีีอะไรหมดอยู่�ในนั้�นเอง ในจิิต ดวงเดียี วนั่น� เอง ซึ่ง่� เป็น็ จิติ แท้้ หรือจิิตที่เ� ป็น็ สภาพเดิมิ แท้.้ ถ้า้ ตรง กัันข้้ามคืือว่่า จิิตกำ�ำ ลัังปรุุงอยู่�ด้วยตััวกูู - ของกููเดืือดพล่่านอยู่�ในใจ 30

แล้้วธรรมะก็ไ็ ม่ม่ ีี ขณะนั้น� มัันไม่่มีสี ติสิ ััมปชัญั ญะ; มีสี ภาพผลุุนผลันั ไม่่คิิดไม่่นึึกไม่่ยัับยั้�งชั่�งใจ มีีอหิิริิ มีีอโนตตััปปะ ไม่่ละอายบาป ไม่ก่ ลััวบาป เป็น็ คนด้า้ นต่่อความชั่�วที่ส� ุุด และเป็็นคนอกตััญญููที่ส� ุุด ตลอดถึึงเป็็นคนที่�ทำำ�ทุุกสิ่�งที่�เป็็นการทำ�ำ ลายโลกก็็ได้้. มัันมืืดมััว ถึงึ ขนาดนี้แ� ล้ว้ ไม่ต่ ้อ้ งพููดถึึงว่า่ จะมีญี าณทััสสนะเห็็นแจ้ง้ ใน อนิิจจััง ทุุกขััง อนัตั ตา หรืออะไรทำำ�นองนั้น� ซึ่ง่� มัันเป็น็ ไปไม่ไ่ ด้้. .... .... .... .... นี่่�แหละเราต้้องรู้�จักของ ๒ อย่่างนี้�เสีียก่่อน คืือว่่า ว่่าง จากตัวั กูู กับั ไม่่ว่่างจากตัวั กูู : ว่่างจากตััวกูู นี้�ก็็เรีียกว่า่ ว่่าง, แล้ว้ ไม่ว่ ่า่ งจากตัวั กูู เราเรีียกว่า่ วุ่�น; เพื่�อ่ ประหยััดเวลาในการออกเสีียง ก็ม็ ีี ว่่าง กัับ วุ่�น. ทีนีี้อ� าจรู้�สึกด้ว้ ยสามัญั สำ�ำ นึกึ ทันั ทีขีึ้น� มาเดี๋ย� วนี้แ� ล้ว้ ว่า่ ทุกุ คน ไม่ม่ ีีใครชอบวุ่�น. ถ้้าถามว่่าใครชอบวุ่�นลองยกมืือขึ้�น ถ้้าใครยกมืือ มาแล้้วคงจะขำำ�พิิลึึก เพราะว่่าทุุกคนนี้�ก็็ชอบว่่าง จะว่่างชนิิดไหน ก็็ล้ว้ นแต่่ชอบทั้ง� นั้น� ; ว่า่ งขี้เ� กียี จไม่ต่ ้้องทำำ�งานนี้ก� ็ย็ ัังมีคี นชอบ ว่่าง จากไม่ม่ ีีอะไรมารบกวน ไม่่มีีลูกู มีีหลานมีีเหลนมากวนอย่่างนี้�ใครๆ ก็ช็ อบ, แต่่ว่า่ ว่า่ งอย่า่ งนั้�นเป็น็ เรื่�องข้้างนอก ยังั ไม่ใ่ ช่่ว่า่ งจริงิ . ว่่างข้้างในนั้�นคืือการที่่�มีีใจคอปรกติิ ใจคอไม่่ระส่ำ��ำ ระสาย วุ่�นวาย อย่า่ งนี้เ� รียี กว่า่ ว่า่ ง ถ้า้ ใครรู้�จักก็จ็ ะยิ่ง� ชอบ. ถ้า้ ว่า่ งยิ่ง� ขึ้น� ไปอีกี ก็็ถึงึ ที่�สุุด คืือว่า่ งจากความรู้�สึกที่�เป็น็ ตััวตน เป็น็ egoism ไม่ม่ ีีความ 31

รู้�สึกว่่าเป็็นตััวเราเป็็นของเราอย่่างนี้� เป็็นนิิพพาน ว่่างอย่่างยิ่�ง; นี้เ� ราเรียี กว่่าว่า่ ง. ที่่�วุ่�นนั้�นก็็ตรงกัันข้้าม วุ่�นได้้ทุุกอย่่าง ทุุกทาง ทั้�งทางกาย ทางใจ และทางวิิญญาณ; มัันวุ่�นคืือว่่าถููกรบกวนไปหมด ไม่่มีี ความสงบสุขุ เลย. ในตัวั ความว่า่ งนั้�น คือื ธรรมะ คือื พุทุ ธะ คืือสภาพเดิมิ แท้ข้ อง จิิต หรืออะไรแล้้วแต่จ่ ะเรีียก. ในตััววุ่�นนั้น� คืือไม่ม่ ีีธรรมะ ไม่่มีีพุทุ ธะ แม้้แต่่จะร้้องตะโกนอยู่�ว่า พุุทฺฺธํ สรณํํ คจฺฺฉามิิ หรื ออะไรมัันก็็ ไม่่มีีธรรมะไปได้้. นี้้�แหละ คนที่�มีีจิิตใจวุ่�นอยู่�ด้วยตััวกูู - ของกูู ถึึงจะไปรัับ ไตรสรณาคมน์์ รัับศีีล ทำำ�บุุญให้้ทานอะไรมัันก็็ไม่่มีีพุุทธะ ธรรมะ สัังฆะ ที่�แท้้จริิงขึ้น� มาได้้ มัันเป็็นเพีียงพิธิ ีีไปหมด. ถ้า้ เป็็นพุทุ ธะ ธรรมะ สังั ฆะ ที่�แท้จ้ ริงิ แล้ว้ ต้้องเป็็นอยู่�ด้วย จิิตว่่าง; เมื่�่อใดจิติ ว่า่ งจากตััวกู ู - ของกูแู ล้ว้ เมื่�่อนั้น� มีีพุุทธะ ธรรมะ สังั ฆะ ที่แ� ท้จ้ ริงิ อยู่�ในจิติ นั้น� . ถ้า้ มีอี ย่า่ งชั่ว� คราว ก็เ็ ป็น็ พุทุ ธะ ธรรมะ สังั ฆะ ชั่ว� คราว; ถ้้ามีีเด็็ดขาดไป ก็ม็ ีี พุุทธะ ธรรมะ สัังฆะ ที่�แท้้ จริงิ และถาวร. ให้้อุุตส่่าห์ป์ รับั ปรุงุ ให้จ้ ิติ ใจว่่าง จากตัวั กู ู - ของกูอู ยู่�เรื่�อยไป ก็แ็ ล้ว้ กันั แล้ว้ จะมีพี ุทุ ธะ ธรรมะ สังั ฆะ ในระดับั หนึ่ง� ประจำ�ำ อยู่�ในจิติ ใจ ทำ�ำ เรื่�อยๆ ไปจนกว่่าจะเต็ม็ ที่�สมบูรู ณ์์ หรืือเด็ด็ ขาด. 32

นี้้�เรีียกว่่าเราได้้รัับเอาธรรมะที่�เป็็นยาแก้้โรคด้้วย, เป็็นเชื้�อ ต้า้ นทานโรคด้ว้ ย, พร้อ้ มกันั ไปในตัวั เข้า้ ไปใส่ไ่ ว้ใ้ นจิติ ใจ ในวิญิ ญาณ ก็ไ็ ด้้ มัันก็็ไม่่มีีทางที่�จะเกิิดโรคทางวิญิ ญาณ. .... .... .... .... .... ทีีนี้�เราควรจะได้้พููดกัันถึึง ส่่วนที่�เป็็นการรัักษาเยีียวยา นั้�น ให้้ชัดั เจนลงไปสัักเล็ก็ น้้อย. การที่�จะป้้องกัันหรือรัักษาเยีียวยาโรคนี้�ก็็ต้้องมีีหลัักอย่่างที่� กล่่าวมาแล้ว้ ; คืือว่่าต้อ้ งไม่ใ่ ห้้ตัวั กูู - ของกููเข้า้ มาเกี่�ยวข้อ้ ง. ทีนีี้ม� ันั จะโดยวิธิ ีใี ดบ้า้ ง? มันั ก็ม็ ีอี ยู่�หลายวิธิ ีเี หมืือนกันั เพราะ ว่า่ แม้แ้ ต่ร่ ักั ษาโรคทางกายนี้ห� รือทางจิติ ทาง mental ก็ต็ าม ซึ่ง่� ในโรค เดียี วกันั นั้น� ก็ย็ ังั มีวี ิธิ ีรี ักั ษาได้ห้ ลายแบบ ไม่ใ่ ช่ม่ ันั จะแบบเดียี วตายตัวั ; แต่่ความมุ่�งหมายหรือผลของมันั นั้น� ก็ม็ ีีเป็น็ อย่่างเดีียว. ถ้้าว่่าเราจะรัักษาโรคทางวิิญญาณละก็็ พระพุุทธเจ้้าท่่านก็็ ได้้กล่่าวถึึงวิิธีีปฏิิบััติินี้�ไว้้มากมายหลายอย่่างเหมืือนกััน เพื่�่อให้้ เหมาะสมแก่บ่ ุคุ คล แก่เ่ วลา แก่ส่ ถานที่ต� ามโอกาส เราจึงึ ได้ย้ ินิ ได้ฟ้ ังั ธรรมมากมายหลายชื่อ่� . บางทีีฟัังแล้้วน่่าตกใจว่่าตั้ง� แปดหมื่น�่ สี่พ� ััน พระธรรมขันั ธ์์; ถ้า้ ๘๔,๐๐๐ เรื่�องแล้้ว ท่่านทั้�งหลายจะรู้�สึกท้อ้ ถอย ถ้า้ ขืืนเอาให้ไ้ ด้ก้ ็ต็ ายเปล่า่ ; คืือมันั ไม่อ่ าจจะได้้ มันั ก็เ็ รียี นแล้ว้ ลืืม ลืืม แล้ว้ เรียี น เรียี นแล้้วลืืม อยู่�นั่�น หรือว่า่ สับั สนกันั หมด. แต่ว่ ่า่ ที่แ� ท้จ้ ริิง แล้้วมัันก็็มีีเพีียงกำ�ำ มืือเดีียวเรื่�องเดีียว อย่่างพระพุุทธเจ้้าท่่านบอก 33

แล้ว้ ว่า่ ท่า่ นสรุปุ ลงไปในคำำ�คำำ�เดียี วว่า่ “สิ่ง� ทั้ง้� ปวงไม่ค่ วรเข้้าไปยึึดมั่น� ถือื มั่น� ” ได้ย้ ินิ ข้อ้ นี้ก� ็ค็ ืือได้ย้ ินิ ทั้ง� หมด, ปฏิบิ ัตั ิขิ ้อ้ นี้�ก็คือื ปฏิบิ ัตั ิทิั้�งหมด, ได้้ผลข้อ้ นี้ก� ็ค็ ืือหายจากโรคทั้�งหมด. ที่�ว่ามีวี ิธิ ีหี ลายแบบในการขจัดั โรคตัวั กู ู - ของกูนูี้.� ความจริงิ ล้้วนแต่่สามารถขจััดตััวกูู - ของกููนี้ �ออกไปทั้ �งนั้ �นเหมืือนกัันทุุกแบบ; แล้ว้ แต่ว่ ่่าจะปฏิิบัตั ิโิ ดยวิิธีีอะไรบ้า้ ง. คืือมีหี ลายอย่า่ งเช่่น :- ประการที่� ๑. วิิธีที ำำ�การพิจิ ารณาอยู่�เสมอ ให้้เห็น็ ว่า่ ตัวั กูู - ของกูนูี้�เป็น็ เพียี งมายา. ตััวมายาคืือสิ่�งที่�ไม่่มีีตััวจริิง เป็็นภาพลวงตา illusion, hallucination หรืออะไรทำำ�นองนี้� เรีียกว่่ามายา; จะให้้เห็็นว่่าที่� เรารู้�สึกว่่ามีีตััวตน มีีก้้อน มีีชิ้�น มีีดุ้�นว่่าตััวกูู - ของกููนั้�น ที่�แท้้ มันั เป็น็ เพียี งมายา ตามวิถิ ีที างของอาการที่เ� รียี กกันั ว่า่ ปฏิจิ จสมุปุ บาท. เรื่�องปฏิจิ จสมุปุ บาทนี้� ถ้า้ จะกล่า่ วทางทฤษฎีหี รือทางหลักั วิชิ า มัันยืืดยาวใช้้เวลาเรีียนถึึงเดืือนหนึ่�งหรือสองเดืือนก็็ได้้ สำ�ำ หรัับเรื่�อง ปฏิิจจสมุุปบาทเพีียงเรื่�องเดีียว; เพราะในทางทฤษฎีีหรือหลัักวิิชา นั้น� มันั ขยายไปในรูปู ของจิติ วิทิ ยา หรือปรัชั ญาเรื่อ� ยไปจนกระทั่ง� เป็น็ น้ำำ�� ท่ว่ มทุ่�งเพ้อ้ เจ้อ้ ไปเลย. แต่ว่ ่า่ ปฏิจิ จสมุปุ บาทในฝ่า่ ยภาคปฏิบิ ัตั ิแิ ท้ๆ้ นั้น� มันั ก็ม็ ีเี พียี ง หยิิบมืือเดียี วหรือกำ�ำ มืือเดียี ว เท่่าที่พ� ระพุุทธเจ้า้ ท่า่ นว่่า; คืือว่่าเมื่่�อ สัมั ผัสั กันั เข้า้ กัับรูปู หรือเสียี ง หรือกลิ่น� หรือรส อะไรก็็ตาม ทางตา 34

ทางหูู ทางใดทางหนึ่�ง เมื่่�อมีีการกระทบแล้้วก็็เรียกว่่าสััมผััส บาลีี ว่่าผััสสะ, ผััสสะนี้�ปรุุงให้้เป็็นเวทนา เวทนานี้�ปรุุงเป็็นตััณหา ตัณั หานี้�ปรุงุ เป็น็ อุปุ าทาน อุปุ าทานปรุงุ เป็็นภพ ภพปรุุงเป็็นชาติิ คืือความเกิิด ต่่อจากชาติกิ ็ค็ ืือ แก่่ เจ็็บ ตาย คืือตััวทุกุ ข์์. ให้ด้ ููที่�ว่่า พอมากระทบอารมณ์์ก็็เป็น็ ผัสั สะ แล้ว้ มัันปรุุงเป็็น เวทนา หรือที่ป� รุงุ ต่อ่ ๆ กันั ไปนั้น� ก็เ็ รียี กว่า่ “อาการของปฏิจิ จสมุปุ บาท” คืือ อาการของการที่�สิ่�งต่่างๆ มัันอาศััยสิ่�งหนึ่�งแล้้วปรุุงสิ่�งหนึ่�งขึ้�น, แล้้วอาศััยสิ่�งนั้�นปรุุงอีีกสิ่�งหนึ่�งขึ้�น, อาศััยสิ่�งนั้�นแล้้วปรุุงอีีกสิ่�งหนึ่�ง ขึ้�น, อาการอย่่างนี้� หรื อภาวะอย่่างนี้�ก็็เรีียกว่่าปฏิิจจสมุุปบาท : คืืออาศััยกัันเกิิดขึ้�น อาศััยกัันเกิิดขึ้�นเท่่านั้�น ไม่่ได้้มีีตััวจริิงที่�ไหน เพีียงแต่่พึ่�งอาศััยกัันแล้้วเกิิดขึ้�น แล้้วเกิิดขึ้�น เอาอาการที่�อาศััยกััน เกิดิ ขึ้�นนี้�เป็น็ ตััวปฏิจิ จสมุุปบาท. วิิธีีที่�จะใช้้ให้้เป็็นประโยชน์์ก็็คืือว่่า อย่่าให้้มัันอาศััยกัันเกิิด ขึ้�นได้้ ให้ต้ ัดั ตอนมัันเสียี คืือว่า่ เมื่อ�่ ผััสสะกระทบทางตาเป็็นต้น้ แล้ว้ ให้ม้ ันั ขาดตอนลงไป. อย่า่ ให้ป้ รุงุ เป็น็ เวทนา อย่า่ ให้รู้้�สึกเป็น็ พอใจหรือ ไม่พ่ อใจขึ้น� มา นี้เ� รียี กว่า่ ไม่ป่ รุงุ เวทนา. เมื่อ่� ไม่ป่ รุงุ เวทนาแล้ว้ ก็ไ็ ม่เ่ กิดิ ตัณั หาอุปุ าทาน ซึ่ง�่ เป็น็ ตัวั กูหู รือของกูู มันั ก็เ็ ป็น็ ตัวั กู ู - ของกูู อยู่�ตรงที่� เกิิดตััณหาอุุปาทานนั่�นแหละ มายาอยู่�ที่�ตรงนั้�น. ถ้้าพอว่่ากระทบ อารมณ์เ์ ป็น็ ผัสั สะล้ว้ นๆ แล้ว้ หยุดุ แต่แ่ ค่น่ั้น� มันั ก็ไ็ ม่ม่ ีที างที่�จะเกิดิ ตัวั กู ู - ของกูู ก็็ไม่่เป็็นโรคทางวิญิ ญาณและไม่เ่ ป็น็ ทุกุ ข์์. 35

อีีกทีีหนึ่�งก็็คืือว่่า คนธรรมดาสามััญนี้�ที่�จะไม่่ให้้ผััสสะปรุุง เป็็นเวทนานั้�นยากนััก เพราะพอกระทบเข้้าแล้้ว; ก็็ต้้องเลยไปรู้�สึก เป็็นพอใจหรื อไม่่พอใจเสีียเสมอไป ไม่่หยุุดอยู่�ได้้เพีียงแค่่ผััสสะ เพราะว่า่ ไม่เ่ คยได้ศ้ ึกึ ษาอบรมในทางธรรม. แต่ก่ ็ย็ ังั มีที างเอาตัวั รอด อีีกตอนหนึ่�ง คืือตอนที่ว� ่า่ ปรุงุ เป็็นเวทนาแล้้วนี้� พอใจหรือไม่่พอใจ แล้้วนี้� ก็็ให้้หยุุดอยู่�เพีียงนั้�นอีีก ให้้เวทนาสัักว่่าเวทนาแล้้วดัับไป; อย่่าให้้เลยไปเป็็นตััณหาความอยากอย่่างนั้�น อย่่างนี้� อย่่างโน้้น ตามความพอใจหรือตามความไม่่พอใจ. เพราะถ้้าพอใจก็็อยากได้้ รักั ใคร่่ หลงใหล หึึงหวง ริษิ ยา อะไรกันั เป็็นแถวเลย; ถ้้าไม่่พอใจ แล้้วอยากตีีให้้ตาย อยากทำำ�ลาย อยากล้้างผลาญมัันเสีียเลย อยากจะฆ่่ามัันเสีียเลย. ถ้้าอยากอย่่างนี้�แล้้ว ได้้ชื่่�อว่่ามัันปรุุงเป็็น ตััณหาแล้้ว, เวทนานั้�นได้้ปรุุงเป็็นตััณหาเสีียแล้้ว, ถ้้าอย่่างนี้�แล้้ว ต้้องเป็็นโรคทางวิิญญาณที่�เป็็นทุุกข์์ ไม่่มีีใครช่่วยได้้ ต่่อให้้พระเจ้้า ทั้ง� หมดรุุมกัันช่ว่ ยก็ช็ ่ว่ ยไม่ไ่ ด้.้ พระพุุทธเจ้้าท่่านก็็ว่่าท่่านช่่วยไม่่ได้้ ท่่านไม่่ใช่่ผู้้�บัังคัับกฎ ธรรมชาติิได้้, ท่่านเป็็นเพีียงผู้�เปิิดเผยกฎธรรมชาติิ; ให้้ไปปฏิิบััติิ กันั เอาเอง; ถ้า้ ปฏิบิ ัตั ิผิ ิดิ มันั ก็ต็ ้อ้ งเป็น็ ทุกุ ข์,์ ถ้า้ ปฏิบิ ัตั ิถิ ูกู มันั ก็ไ็ ม่เ่ ป็น็ ทุกุ ข์.์ เพราะฉะนั้น� จึงึ ว่า่ ถ้า้ เวทนาปรุงุ เป็น็ ตัณั หาแล้ว้ ไม่ม่ ีใี ครช่ว่ ยได้้ จึงึ ต้อ้ งเป็น็ ทุกุ ข์์โดยแน่น่ อน; เพราะมันั ทำ�ำ ให้เ้ กิดิ ความอยากอย่า่ งใด อย่่างหนึ่�งขึ้น� มาแล้ว้ เป็็นตััณหาแล้้ว. 36

ทีนีี้ใ� นตัวั ความอยากนั้น� ในตัวั ที่เ� กิดิ ขึ้น� เป็น็ ความอยากพล่า่ น อยู่�ในใจนั้น� ขอให้ม้ องดูใู ห้้ดีๆี ; มองดูแู ยกส่ว่ นออกไปให้ไ้ ด้ว้ ่่า ในนั้น� มันั มีคี วามรู้�สึกที่�เป็็นตัวั ผู้�อยาก คืือตัวั กูหู รือตัวั เรา ที่�รู้�สึกอยากอย่่าง นั้น� อยากอย่า่ งนี้� อยากจะทำำ�อย่า่ งนั้น� อยากจะทำำ�อย่า่ งนี้,� หรือว่า่ กระทำ�ำ ลงไปแล้้วอย่่างนั้�นอย่่างนี้�, หรื อว่่าได้้รัับผลการกระทำ�ำ อย่่างนั้�น อย่า่ งนี้�. มัันมีตี ััวผู้้�อยากอยู่�นั่น� แหละคืือตััวกููที่�มันั อยาก; มัันก็็จะได้้ เอามาเป็็นของกูู หรือว่่าเป็็นอย่่างใดอย่่างหนึ่�ง : เป็็นทรััพย์์สมบััติิ ของกู,ู เกีียรติิยศของกู,ู เป็น็ ชัยั ชนะของกู,ู เป็น็ ความปลอดภััยของกูู, ในนั้น� มัันมีีความรู้�สึกว่่าของกูอู ยู่�ด้วย. ความรู้�สึึกว่่าตััวกูู - ของกูนี้เ� รียกว่่า อุปุ าทาน. เกิิดมาจาก ตัณั หา ตัณั หาปรุงุ เป็น็ อุปุ าทาน. ถ้า้ ปฏิจิ จสมุปุ บาทได้ส้ ่ง่ ทยอยกันั มาถึงึ ตััณหาอุุปาทานแล้้ว มัันก็็เป็็นมููลเหตุุของความทุุกข์์ได้้โดยสมบููรณ์์ แล้ว้ . นี้แ� ปลว่า่ เดี๋ย� วนี้เ� ชื้อ� โรคฟักั ตัวั เต็ม็ ที่แ� ล้ว้ , เชื้อ� โรคที่ร� ับั เข้า้ มาทาง ตา ทางหูู ทางจมูกู ทางลิ้น� ทางกาย ในขณะของผัสั สะหรือเวทนานั้น� เมื่่�อมาถึงึ ขั้�นของตััณหา อุุปาทานนี้� มันั ฟักั ตััวเต็็มที่�ถึงึ ขนาดจะแสดง เป็น็ อาการของโรคโดยสมบูรู ณ์แ์ ล้ว้ , เพราะว่า่ หลังั จากอุปุ าทานก็ม็ ีภี พ. อุุปาทานทำำ�ให้เ้ กิิดภพ. ภพ แปลว่า่ ความมีี - ความเป็น็ ; ความมีคี วามเป็็นของอะไร? ก็ข็ องตััวกูู และของกููนั่น� เอง. กรรมภพ ก็็คืือการกระทำ�ำ ที่่ท� ำำ�ให้้เกิดิ ตััวกููและของกู.ู ถ้้าเรีียกว่่า “ภพ” เฉยๆ ก็็คืือภาวะแห่่งตััวกููเต็็มที่� เป็น็ โรคเต็ม็ ที่�. 37

ภพให้้เกิิดชาติิ ก็็หมายความว่่า ความเต็็มที่�นั้�นมัันแสดง ออกมาเป็็นชาติิ คืือ ความเกิิด. ทีีนี้�ตััวกููได้้เกิิดออกมาแล้้ว เป็็น ความทุกุ ข์์ เป็็นความแก่่ ความตาย โสกะ ปริิเทวะ ทุุกขะ โทมนัสั มากมายเหลืือที่จ� ะจาระไนอาการ แต่่รวมเรียี กว่่าเป็็นทุุกข์.์ ขณะนี้ก� ็ค็ ืืออาการที่เ� รากำำ�ลังั เจ็บ็ ปวดทุรุ นทุรุ ายอยู่�ด้วยผลของ โรค; นี้เ� รียี กว่า่ ปฏิจิ จสมุปุ บาทได้เ้ ป็น็ มา ส่ง่ ทยอยกันั มา จนถึงึ กับั เกิดิ โรค หรือเกิิดทุุกข์.์ ในทางปฏิบิ ัตั ิเิ ราหยุดุ มันั เสียี ได้้ ตรงที่ไ� ม่ใ่ ห้ผ้ ัสั สะหปรุงุ เวทนา, หรื อถ้้าพลาดตรงนั้�น ก็็ให้้มาทำ�ำ ตรงที่�ไม่่ให้้เวทนาปรุุงเป็็นตััณหา หลังั จากนี้�แล้ว้ ช่ว่ ยไม่่ได้.้ เราต้้องพยายามมีีธรรมะกัันให้้ได้้ ตรงที่�เมื่�อตาเห็็นรููป หููฟังั เสีียง จมููกได้ก้ ลิ่�น ฯลฯ นี้� โดยที่�เราศึึกษาอบรมอยู่�เป็็นประจำ�ำ ถึึงข้้อที่�ว่่าสิ่�งทั้�งปวงไม่่ควรยึึดมั่�นถืือมั่�น. แปลว่่าคนธรรมดาเขามีี แนวว่่า ถ้า้ เกิิดผัสั สะแล้ว้ ก็เ็ กิิดเวทนา แล้้วเกิิดตััณหา อุปุ าทาน ภพ ชาติิ นี้�เป็น็ ทางที่�เดิินกัันจนเตียี นโล่ง่ ไปหมด เดินิ ง่า่ ยที่�สุุด. แต่่เรา ไม่่เอาอย่า่ งนั้น� พอมีผี ัสั สะกระทบแล้ว้ เราวกกลัับเดิินไปในทางของ สติิปััญญา ไม่เ่ ดิินไปในทางตัวั กู ู - ของกู.ู หรื อแม้้ว่่าจิิตเดิินไปจนถึึงเวทนาแล้้วก็็ตาม ยัังยัักกลัับ ไปทางของสติิปััญญาก็็ได้้ไม่่ลอยไปตามกระแสแห่่งตััวกูู - ของกูู; อย่า่ งนี้ไ� ม่ม่ ีที ุกุ ข์เ์ ลย, ทุกุ วันั ทุกุ คืืนจะไม่ม่ ีที ุกุ ข์เ์ ลย. แล้ว้ ถ้า้ ทำ�ำ ได้เ้ ก่ง่ 38

คืือว่่าทำำ�ไปตามวิธิ ีทีี่�ถููกต้อ้ งถึึงที่�สุุดแล้ว้ เป็็นพระอรหัันต์ไ์ ด้ใ้ นตััวเอง. ถ้า้ เอาตามหลัักที่พ� ระพุุทธเจ้้าตรัสั ก็็มีหี ลัักง่่ายๆ คืือ หลััก ที่�พระพุทุ ธเจ้้าท่า่ นตรัสั แก่่พระสาวก ชื่่�อพาหิิยะว่า่ :- “ดููกรพาหิิยะ, เมื่�อใดเธอได้้เห็็นรููป สัักว่่าตาเห็็น, ได้้ฟััง เสีียง สัักว่่าหููได้้ยิิน, ได้้ดมกลิ่�น ก็็สัักแต่ว่ ่า่ ได้้กลิ่น� , ได้ลิ้ม� รส ก็ส็ ััก แต่่ว่่าได้้ชิมิ , ได้้สััมผััสผิวิ หนััง ก็ส็ ัักแต่่ว่่าเป็น็ การกระทบทางผิิวหนััง, จะคิิดนึึกขึ้้�นมาในใจ ก็ส็ ัักแต่่ว่่ารู้�สึึกตามธรรมชาติิขึ้้น� มาในใจ. เมื่อ� เป็็นดัังนี้�แล้้ว เมื่�อนั้�้นตััวเธอจัักไม่่มีี (คืือตััวกููไม่่มีี); เมื่�อตััวเธอไม่่มีี การวิ่�งไปทางโน้้นหรือื วิ่ง� มาทางนี้ห� รือื หยุดุ อยู่�ที่�ไหนก็็ตาม มัันก็็ไม่ม่ ีี. นั่น� แหละคือื ที่ส่� ุดุ ของความทุกุ ข์,์ นั่น� แหละคือื ที่ส�่ิ้น� สุดุ ของความทุกุ ข์,์ นั่�นแหละคืือนิพิ พาน”. เมื่�อ่ ใดเป็็นอยู่�อย่า่ งนั้น� เมื่อ�่ นั้�นเป็น็ นิพิ พาน ถ้า้ เป็น็ ถาวรก็เ็ ป็น็ นิพิ พานถาวร; ถ้า้ เป็น็ ชั่ว� คราวก็เ็ ป็น็ นิพิ พานชั่ว� คราว นี่�แปลว่่าเป็น็ หลักั เพียี งอย่า่ งเดีียว ไม่่มีอี ย่่างอื่น�่ . จะปฏิบิ ัตั ิวิ ิธิ ีไี หนก็ใ็ ห้เ้ ป็น็ ไปเพื่�อเฉยได้ห้ รือหยุดุ ได้้ ต่อ่ อารมณ์์ ที่�มากระทบทั้�งนั้�น จะทำ�ำ วิิปััสสนาแบบไหนก็็ตามเถอะ ถ้้าถููกต้้อง หรือไม่่หลอกลวงกันั แล้ว้ ก็จ็ ะต้้องมาในรููปนี้ร� ูปู เดียี วกััน; คืือในรููปที่่� อารมณ์์ไม่ป่ รุงุ แต่ง่ ให้เ้ กิดิ ความรู้�สึกว่า่ ตัวั กู ู - ของกูู ขึ้�นมาได้้ และอันั นี้� มัันไม่่ยากที่�จะทำ�ำ ลายกิิเลส; เพราะเมื่่�อเป็็นอยู่�อย่่างนี้�ทำ�ำ ได้้อย่่างนี้� มัันทำำ�ลายกิเิ ลสของมันั เอง มัันฆ่่ากิเิ ลสอยู่�ในตััวมันั เอง. เปรียี บง่่ายๆ เหมืือนว่า่ ถ้้าเราอยากจะให้้ไม่ม่ ีหี นููมารบกวน 39

เราเอาแมวมาเลี้�ยง เรื่�องของเราก็็เพีียงแต่่เอาแมวมาเลี้�ยง หนููมัันก็็ หมดไปได้้ โดยที่เ� ราเองไม่่ต้้องไปจัับหนูู แมวมันั ทำ�ำ หน้า้ ที่�ของมันั เอง หนูกู ็็ไม่ม่ ีไี ด้้; สิ่�งที่ไ� ม่พ่ ึงึ ปรารถนาก็็ไม่ม่ ีีเพราะเหตุุนี้�. ทีนีี้เ� ราทำ�ำ แต่ค่ วบคุมุ ตา หูู จมูกู ลิ้�น กาย ใจ ให้ถ้ ูกู วิธิ ีเี ท่า่ นั้น� ตอนที่�จะฆ่่ากิิเลสนั้�นมัันเป็็นการฆ่่าของมัันเอง นี้�พููดอย่่างสมมติิ, เหมืือนอย่่างที่�พระพุุทธเจ้้าตรััสว่่า “ถ้้าพวกเธออยู่�กันให้้ถููกต้้องแล้้ว โลกนี้ก� ็ไ็ ม่ว่ ่า่ งจากพระอรหัันต์”์ ฟังั ดูใู ห้ด้ ีๆี ; ว่า่ อยู่�กันให้ถ้ ูกู ต้อ้ งเท่า่ นั้น� ไม่่ต้้องทำ�ำ อะไรมากไปกว่า่ อยู่�ให้ถ้ ูกู ต้้อง แล้ว้ โลกนี้�จะไม่่ว่า่ งจากพระ อรหันั ต์์. คำ�ำ นี้้�ไม่่ใช่่คำ�ำ เล็็กน้้อย ใจความมัันก็็บอกอยู่�แล้้ว; และมััน ไม่่เล็็กน้้อยก็็ตรงที่�ว่่าพระพุุทธเจ้้าท่่านสั่�งเมื่�่อใกล้้ๆ จะปริินิิพพาน ว่่า “อิิเม จ สุุภทฺฺท ภิิกฺฺขูู สมฺมฺ า วิหิ เรยฺฺยุุ อสุญุ ฺโฺ  โลโก อรหนฺเฺ ตหิิ อสฺฺส” - ดููกรสุุภััททะ, ถ้้าภิกิ ษุเุ หล่่านี้จ� ะพึึงเป็็นอยู่�โดยชอบไซร้้ โลก จัักไม่่ว่า่ งจากพระอรหัันต์์. สมฺฺมา วิหิ เรยฺยฺ ุุ แปลว่่า พึงึ เป็็นอยู่� หรือ พึึงอยู่�โดยชอบ. .... .... .... .... อยู่�โดยชอบนี้�อยู่�อย่่างไร โลกจึงึ จะไม่ว่ ่า่ งจากพระอรหันั ต์?์ อยู่�โดยชอบ ก็็คืืออยู่�ในลักั ษณะที่� รููป เสียี ง กลิ่�น รส สัมั ผััส นี้�เข้้ามาแตะต้้องไม่่ได้้; คืือมากระทบนั้�นได้้ แต่่ว่่าจะมาปรุุงแต่่ง ให้้เกิิดเวทนา เกิิดตััณหาอุุปาทานนั้�นไม่่ได้้, เราอยู่�ในลัักษณะ 40

ที่�ฉลาด อยู่�ด้วยสติิปััญญา หรือความว่่างจากตััวกููอย่่างที่�กล่่าวแล้้ว เพราะเราศึกึ ษาเพีียงพอ ปฏิิบัตั ิิมัันจนเคยชิินเพียี งพอ. เพราะฉะนั้น� เมื่่�อมันั มา ก็ม็ ากระทบ. แล้้วตายเหมืือนคลื่่น� กระทบฝั่�ง, เหมืือนกับั บ้้านเรามีีแมว หนูู มาจากบ้้านอื่่�น หรือมาจากป่่าขึ้�นมาบนเรือนนี้� มันั ก็ต็ ายหมด เพราะแมวมันั คอยฆ่า่ อยู่�เรื่�อย. ถ้้าเรามีีการเป็็นอยู่ �ที่ �ถูกต้้องตามหลัักของความไม่่ยึึดมั่ �นนี้ � แล้ว้ รููป เสีียง กลิ่�น รส สัมั ผัสั ธัมั มารมณ์์ ก็ไ็ ม่ม่ าทำำ�อันั ตรายเราได้.้ มากระทบได้้ มาเกี่ย� วข้อ้ งได้้; แต่่เราใช้ม้ ัันด้้วยสติิปััญญา เราจััดการ กับั มัันด้้วยสติปิ ัญั ญา : กินิ มันั ก็ไ็ ด้้ บริิโภคมัันก็็ได้้ มีีมัันก็ไ็ ด้้ เก็บ็ มััน ไว้้ก็็ได้้ แต่่ไม่ม่ ีผี ลเป็็นทุกุ ข์์; เพราะมันั มีีค่า่ เท่า่ กัับไม่ม่ ีี ไม่่เป็็น ไม่ใ่ ช้้ ไม่่กินิ ไม่่เก็็บ เพราะไม่ม่ ีีตัวั เรา ไม่่มีขี องเรา. ในทางที่่�ตรงข้า้ มนั้�น มันั ไปมีตี ัวั เรามีขี องเราหมด เพราะฉะนั้น� มัันจึึงเป็็นทุุกข์์ตลอดเวลา : ไม่่ทัันกิิน ไม่่ทัันเก็็บ มัันก็็ทุุกข์์แล้้ว, กิินอยู่� เก็็บอยู่� มัันก็็ทุุกข์์อีีก, มัันเป็็นทุุกข์์ไปหมดเพราะเหตุุนี้�; นั่�นเรีียกว่่าไม่่อยู่�โดยชอบ. ไม่่ได้้เป็็นอยู่�โดยชอบก็็กลุ้�มไปด้้วยโรค หรือความทุุกข์์; ถ้้าเป็็นอยู่�โดยชอบ มัันก็็ไม่่มีีทางที่�จะเกิิดโรคหรือ เกิิดความทุกุ ข์ไ์ ด้้. คำ�ำ “เป็น็ อยู่�ชอบ” นี้� อธิบิ ายได้ต้ ่อ่ ไปถึงึ กับั ว่า่ เป็น็ อยู่�อย่า่ งนั้น� กิเิ ลสไม่ไ่ ด้อ้ าหารหล่อ่ เลี้ย� ง กิิเลสผอมตายเอง. เปรียี บเหมืือนว่่าเสืือ ดุุร้า้ ยนี้เ� ราล้้อมคอกมันั ไว้ไ้ ด้้แล้ว้ เราก็็ล้้อมมันั , มัันก็็ไม่ไ่ ด้้กิินอาหาร; 41

เพราะในคอกนั้�นมัันไม่่มีีอาหาร เราไม่่ต้้องฆ่่ามััน มัันก็็ไม่่ได้้กิิน อาหาร; เพราะในคอกนั้น� มัันไม่่มีอี าหาร เราไม่่ต้อ้ งฆ่า่ มััน มันั ก็ต็ าย เอง. เพราะฉะนั้�น เราล้อ้ มไว้ใ้ ห้ถ้ ูกู วิธิ ีีตรง รูปู เสียี ง กลิ่น� รส สัมั ผัสั ธััมมารมณ์์ ที่ม� ากระทบ ตา หูู จมูกู ลิ้น� กาย ใจ รอบตัวั เรา; ล้อ้ ม ตรงนี้� คืือปฏิบิ ััติิถููกต่อ่ สิ่�งเหล่า่ นี้� ที่ต� รงนี้�, กิิเลสไม่่มีที างได้้กินิ อาหาร ก็ไ็ ม่่อาจเกิิด ไม่อ่ าจเจริญิ งอกงาม; เชื้�อของกิิเลสจึงึ หมดไป มัันก็็เลย ไม่ม่ ีเี ชื้อ� ที่�จะให้เ้ กิดิ กิเิ ลสหรือทำำ�ให้้เกิดิ ทุุกข์์. พระพุุทธเจ้้าจึึงตรััสว่่า “อยู่�ให้้ชอบ อยู่�ให้้ถููกวิิธีีเท่่านั้�น โลกจัักไม่่ว่่างจากพระอรหัันต์์” นี้�เรีียกว่่าปฏิิบััติิตามหลัักของ ปฏิิจจสมุุปบาท, เรีียกว่่าเป็็นอยู่�ถูกต้้องชนิิดที่�เกิิดกิิเลสไม่่ได้้ โดยที่เ� ห็น็ ว่า่ ตัวั กู ู - ของกูนูี้เ� ป็น็ เพียี งมายา เพราะมันั เพิ่ง� เกิดิ มา เมื่อ�่ มีี รูปู มากระทบตาหูเู ป็น็ ต้น้ ; เกิดิ เวทนาแล้ว้ ปรุงุ เป็น็ ความอยาก. ถ้า้ อย่า่ ให้ม้ ีอี ะไรมาปรุงุ เป็น็ ความอยาก มันั ก็ไ็ ม่เ่ กิดิ อุปุ าทานว่า่ ตัวั กูวู ่า่ ของกู.ู พึงึ เข้า้ ใจให้ถ้ ูกู ต้อ้ ง ว่า่ กิเิ ลสมันั เพิ่�งเกิดิ หยกๆ เพราะการปรุงุ ขึ้�นมา ไม่ใ่ ช่ต่ ััวจริิง. มันั เป็็นมายาเหมืือนกับั หน่่วยคลื่่น� ที่�เกิดิ ขึ้�นเพราะลมพัดั น้ำำ�� น้ำ��ำ ก็็มีีอยู่�จริิง ลมก็ม็ ีอี ยู่�จริิง แต่ต่ ัวั คลื่น�่ นั้�นเป็็นมายา. นี่�เปรียี บเทียี บ โดยวััตถุุ แต่่จะเอาเป็็นเรื่�องเดีียวกัันแท้้ไม่่ได้้; มุ่�งหมายแต่่จะชี้�ตรง ความเป็็นมายาของคลื่่�น ที่เ� กิิดขึ้�นมาเพราะการปรุุงแต่ง่ คืือลมพัดั น้ำ�ำ� ให้ก้ ระฉอกเป็น็ ลูกู คลื่น�่ ยกเป็น็ สันั ลูกู คลื่�่นขึ้�นมาแล้้วก็็หายไป. 42

ความรู้�สึกว่่าตััวกูู - ของกูู คราวหนึ่�งๆ ในวัันหนึ่�ง ซึ่่�งเกิิด อยู่�หลายๆ คราวนั้น� ก็เ็ ป็็นเหมือื นคลื่�นที่�มาจากน้ำำ�� คืืออารมณ์์ รููป เสียี ง กลิ่�น รส สัมั ผััส; แล้ว้ ก็็กระทบด้้วยลมคืือ ความโง่่ ความหลง อวิิชชา แล้้วเกิิดเป็็นคลื่�่น คืือตััวกูู - ของกูู โผล่่ขึ้�นมาเป็็นคราวๆ, วัันหนึ่ �งหลายคราว. ... .... .... .... ความรู้�สึกว่่าตััวกู ู - ของกูู หรือ egoism ที่�โผล่ข่ึ้�นมาคราว หนึ่�งนี้� ท่า่ นเรียี กว่า่ ชาติิหนึ่�ง ชาติคิ ือื ความเกิิดทีหี นึ่�ง. นี่่�แหละความเกิิดที่�แท้้จริิง หมายถึึงความเกิิดของสิ่�งนี้�คืือ ตััวกู ู - ของกู.ู อย่า่ ได้้ไปหมายถึึงความเกิดิ จากท้อ้ งแม่.่ คนหนึ่ง� เกิิด จากท้้องแม่่ทีีหนึ่�งแล้้วก็็เข้้าโลงไปทีีหนึ่�ง นั้�นไม่่ใช่่ความเกิิดที่� พระพุทุ ธเจ้้าท่า่ นมุ่�งหมาย; มัันเป็น็ ความเกิิดทาง physical มากไป. ความเกิิดที่�พระพุุทธเจ้้าท่่านมุ่�งหมายนั้�นเป็็นฝ่่าย spiritual หมายถึึงการเกิิดที่�เป็็นอุุปาทานว่่าตััวกูู - ของกูู วัันหนึ่�งเกิิดได้้หลาย ชาติิ หลายสิบิ ชาติิ หรือหลายร้อ้ ยชาติกิ ็ต็ าม แล้ว้ แต่ว่ ่า่ ใครจะเกิดิ เก่ง่ สัักกี่�มากน้้อย; แต่่ทุุกคราวจะต้้องเป็็นชาติิ เป็็นตััวกูู - ของกููขึ้�นมา ทีีหนึ่�งเสมอไป; แล้้วมัันก็็ค่่อยจางไป เดี๋�ยวมัันก็็ค่่อยดัับลงแล้้วก็็ ตายไป, เดี๋ย� วก็เ็ กิิดโผล่่มาใหม่อ่ ีีก เมื่่�อไปกระทบรููป เสียี ง หรือกลิ่�น อย่า่ งอื่น�่ ขึ้น� มาอีกี . และแต่ล่ ะชาติมิ ีปี ฏิกิ ิริ ิยิ าเป็น็ reaction ส่ง่ ต่อ่ ถึงึ กันั อย่่างที่�เราเรีียกว่่ากรรมเก่่าของชาติิก่่อน มาส่่งผลให้้เกิิดในชาติินี้� 43

เป็็นอย่่างนี้� เป็น็ ผลขึ้น� มา แล้ว้ ส่ง่ ต่่อกัันไปอย่่างนี้�ทุุกๆ ชาติ.ิ คำ�ำ ว่่า “ผลกรรม” หรือ “การรัับผลกรรม” ก็็มุ่�งหมายอย่่างนี้� และจะถููก ตามที่�พระพุุทธเจ้้าท่่านสอน; ถ้้าไม่่อย่่างนั้�นจะออกนอกเรื่�องนอก ราวไป. เราต้้องเข้้าใจเรื่�องเกิดิ เรื่�องกรรม ผลกรรม และการรัับผล กรรม อย่่างนี้� :- อย่่างว่่าเกิิดเป็็นผู้ �อยากได้้ของรัักอย่่างใดขึ้ �นมาแล้้วตายไป; แล้้วเกิิดเป็็นผู้�ไปขโมย หรือว่่าไปทำำ�โจรกรรมเข้้าจริงิ ๆ แล้ว้ ก็ต็ ายไป; แล้้วไปเกิิดเป็็นผู้�บริิโภคสิ่ง� นั้�นเข้้าไป หรือว่า่ ไม่ไ่ ด้้บริิโภคสิ่ง� นั้�นเข้า้ ไป เดี๋�ยวไปเกิิดเป็็นจำำ�เลย ถููกกล่่าวหาแล้้ว, เดี๋�ยวไปเกิิดเป็็นนัักโทษ อยู่�ในตะรางแล้้ว. ความเกิิดอย่่างนี้�มีีได้้มากและสัับสนกัันอย่่างยิ่�ง หลายสายหลายแนวพร้้อมคลุุกเคล้้ากัันไป; ดููมัันให้้ดีีๆ จะเข้้าใจ. ถ้า้ ทำ�ำ การหยุดุ ความเกิิดเสีียได้เ้ มื่�่อไร เมื่่อ� นั้�นเป็น็ นิพิ พาน ซึ่่�งไม่่เกิดิ ไม่แ่ ก่่ ไม่่เจ็บ็ ไม่ต่ าย. ถ้้ายัังมีีเกิิด เป็็นต้้องรู้�สึกว่่าตััวกูู - ของกููอยู่�เรื่�อย : ก็็เป็็น วััฏฏสงสารไปเรื่อ� ย คืือทุกุ ข์์เรื่อ� ย เป็็นลููกโซ่ไ่ ปเลย. เราอย่า่ ไปเข้า้ ใจผิิดตรงที่ว� ่า่ ไม่เ่ กิิดๆ นี้�มัันหมายถึึงว่า่ งจน ขนาดว่า่ ไม่ม่ ีคี วามรู้�สึกอะไร ไปนั่ง� ตัวั แข็ง็ เป็น็ ท่อ่ นไม้น้ี้ไ� ม่ใ่ ช่่ มันั กลับั ว่่องไว (active) มากที่�สุุด. ที่�ว่่างจากตััวกูู หรือว่่างจากการเกิิด มากที่ส� ุดุ นั้น� กลับั เป็น็ สติปิ ัญั ญามากที่ส� ุดุ ทำำ�อะไรได้ค้ ล่อ่ งแคล่ว่ ที่ส� ุดุ เพราะมันั ไม่อ่ าจทำำ�ผิิด คิิดผิดิ พูดู ผิิด มันั จึงึ ทำำ�ได้้โดยเร็็ว. 44

ที่ว� ่า่ มัันไม่่มีที างที่จ� ะผิิดได้้ ก็เ็ พราะมัันเป็น็ สติปิ ัญั ญาอยู่�โดย ธรรมชาติิ ในตัวั ธรรมชาติิเป็็นอััตโนมััติิ. สิ่�งที่เ� รีียกว่่า “ความว่า่ ง จากตััวกูู” มัันเป็็นอย่่างนี้�เอง. “เรา” ที่�ว่่าว่่างจากตััวกูู หรือผู้�ที่� ว่่างจากตััวกูู หรื อผู้�ที่�เป็็นนิิพพานอยู่�นี้� ทำำ�อะไรได้้หมด แต่่แล้้ว ไม่ท่ ำ�ำ อะไรผิดิ เลย; เป็น็ ไปเพื่อ่� ประโยชน์เ์ กื้อ� กูลู อย่า่ งยิ่ง� รวดเร็ว็ อย่า่ งยิ่ง� มากมายอย่่างยิ่ง� ดีอี ย่า่ งนี้�. อย่่าได้้ไปเข้้าใจว่่า ถ้้าเกิิดความรู้�สึก ว่่าง อย่่างนี้�แล้้ว มัันทำำ�อะไรไม่่ได้้ หยุุดทำำ�อะไรไปหมด, หนืืดไปหมด เนืือยไปหมด หรือมัันอยู่�เฉยไปเลย; อย่า่ งนั้�นว่า่ เอาเอง. เพราะความโง่่ของตััวเอง ก็เ็ ลยทำำ�ให้ก้ ลัวั กลัวั ความว่า่ ง กลัวั นิพิ พาน หรือกลัวั จะหมดกิเิ ลสตัณั หา แล้ว้ จะไม่่สนุุก อย่่างนี้�เป็น็ ต้้น. ความหมดกิเิ ลสตัณั หา ยิ่�งสนุุกอย่่างยิ่�ง ยิ่�งเป็น็ สุุขอย่า่ งยิ่�ง; แต่่ถึึงอย่่างไรก็็ต้้องเป็็นความสุุข หรื อความสนุุกที่�แท้้จริิง คืือ จะไม่่เป็็นอันั ตราย ไม่ห่ ลอกลวง ไม่่เป็น็ มายา. ในความสุขุ สนุกุ ของคนปุถุ ุชุ นนั้น� มันั ไม่จ่ ริงิ , มันั หลอกหลวง มัันเป็็นมายา, แล้้วมัันใส่่ความทุุกข์์ให้้แก่่ผู้�นั้�น เหมืือนกัับเหยื่�่อที่� ใครกิินเข้้าไปแล้ว้ มัันติดิ เบ็ด็ . นี้เ� รียี กว่า่ ตกอยู่�ใต้อ้ ำ�ำ นาจพญามาร; มัันก็็วุ่�นกัันอยู่�ตลอดเวลา, มัันก็็จมอยู่�ในวััฏฏสงสาร คืือห่่วงโซ่่ของ ความทุกุ ข์์, หรือว่า่ ทะเลวนของความทุกุ ข์,์ ขึ้�นมาไม่ไ่ ด้.้ นี้�เรีียกว่่า เราอาศััยการดัับตััวกููเสีียได้้ ด้้วยมองเห็็นตััวกูู - 45

ของกูนูี้ว� ่า่ เป็น็ มายาโดยอาศัยั การปฏิบิ ัตั ิติ ามหลักั ของปฏิจิ จสมุปุ บาท นัับว่่าเป็น็ อย่า่ งหนึ่�ง แนวหนึ่�งหรือวิิธีีหนึ่�ง. .... .... .... .... ประการที่� ๒. เห็น็ อารมณ์ท์ั้�ง ๖ โดยหลััก อนิิจจััง ทุุกขังั อนััตตา. อาตมาจะยกตััวอย่่างมาหลายๆ แนวเพื่�่อให้้เป็็นตััวอย่่าง เช่่นว่า่ : มองที่�อารมณ์์ คืือมองลงไปที่� รููป เสีียง กลิ่�น รส สัมั ผัสั ธััมมารมณ์์ หกประการที่�มันั จะมากระทบ ตา หูู จมููก ลิ้น� กาย ใจ ว่า่ แม้้แต่่อารณ์น์ ี้้�มัันก็็เป็็นมายา โดยอาศัยั ความรู้�เรื่�อง อนิิจจััง ทุกุ ขังั อนััตตา. เราอย่า่ ทำ�ำ เล่่นกับั เรื่อ� ง อนิจิ จังั ทุุกขััง อนัตั ตา มัันไม่่ใช่เ่ รื่�อง สำ�ำ หรัับคนแก่่หรือว่า่ เป็น็ เรื่อ� งเอาไว้ส้ วดศพคนตายแล้ว้ ; มันั เป็็นเรื่�อง ที่�ต้้องนำ�ำ มาใช้้ในชีวี ิติ ประจำำ�วันั สำำ�หรับั คนเป็็นๆ. ถ้า้ ใครสามารถเอาความรู้�เรื่�อง อนิจิ จังั ทุกุ ขังั อนัตั ตา เข้า้ มา กำ�ำ กัับอยู่�กับชีีวิิตประจำำ�วัันแล้้ว คนนั้�นได้้ชื่่�อว่่ามีีเชื้�อต้้านทานโรค สููงสุุด, แล้้วอารมณ์์ รูปู เสีียง กลิ่�น รส นั้�นจะไม่เ่ กิิดเป็็นพิิษขึ้�นมา ได้้ เราจะมีีอยู่�เป็็นอยู่�อย่า่ งมีีความเกษม. บาลีีใช้ค้ ำ�ำ ว่่า เขมะ - เกษม นี้เ� ป็น็ ภาษาสันั สกฤต คืือ กฺษฺ มะ แล้้วมาเป็็นไทยว่่า เกษม เราอยู่�เป็น็ อย่่างเกษม. 46

น่่าแปลกเหมืือนกัันที่�ท่่านไม่่ใช้้คำ�ำ ว่่า เป็็นสุุข, เพราะคำำ�ว่่า “สุุข” นี้�มัันออกจะเป็็นมายา หรื อหลอกลวงอยู่�รูปหนึ่�งเหมืือนกััน เอาแต่เ่ กษมก็็แล้ว้ กันั . เกษมหมายความว่่าอิสิ ระ และสงบเย็็น. ถ้้าจะพููดให้้เห็็นชััดหน่่อย ไม่่ให้้เป็็นที่�ตั้�งของความหลง ก็็เรีียกว่่า เกษมจากโยคะ. โยคะคืือเครื่่�องรบกวน; เกษมจาก เครื่�องรบกวนนั้�นคืือว่่าง หรือนิิพพาน. หากต้้องการจะมีีชีีวิิตอย่่างเกษมแล้้ว ก็็ต้้องอาศััยความรู้� เรื่�องอนิจิ จังั ทุกุ ขังั อนัตั ตา ให้ส้ มบูรู ณ์,์ มันั จะต่อ่ ต้า้ นกันั ได้ก้ ับั อารมณ์์ รูปู เสียี ง กลิ่น� รส สัมั ผัสั ที่ม� ากระทบ ไม่ใ่ ห้ไ้ ปหลงรักั หรือหลงเกลียี ด. เรื่�องวุ่�นวายมีีอยู่� ๒ อย่า่ งเท่่านั้�น คืือ ไปหลงรัักอย่า่ งหนึ่�ง, ไปหลงเกลียี ดอย่า่ งหนึ่ง� , ซึ่ง�่ เป็น็ เหตุใุ ห้ห้ ัวั เราะและต้อ้ งร้อ้ งไห้.้ ถ้า้ ใคร มองเห็น็ ว่า่ หัวั เราะก็ก็ ระหืืดกระหอบ มัันเหนื่่�อยเหมืือนกััน; ร้้องไห้น้ี้� มัันก็็กระหืืดกระหอบเหมืือนกััน; สู้�อยู่�เฉยๆ ดีีกว่่าอย่่าต้้องหััวเราะ อย่่าต้อ้ งร้้องไห้้ นี่แ� หละมัันเป็น็ ความเกษม. เราอย่่าได้้ตกไปเป็็นทาสของอารมณ์์, จนไปหััวเราะหรื อ ร้อ้ งไห้ต้ ามที่อ� ารมณ์ม์ ายั่ว� ; เราเป็น็ อิสิ ระแก่ต่ ัวั หยุดุ อยู่� หรือเกษมอยู่� อย่่างนี้�ดีกี ว่่า. นี้ค� ืือการที่�เราใช้อ้ นิจิ จังั ทุุกขังั อนัตั ตาเป็น็ เครื่�องมือื กำำ�กับั ชีีวิติ ประจำ�ำ วััน สามารถเห็็นว่า่ รููป เสียี ง กลิ่�น รส สัมั ผัสั เป็็น มายา, เป็็น ilusion เหมืือนอย่า่ งที่�ตัวั กู ู - ของกููก็็เป็น็ ilusion เพราะ ว่า่ ตัวั กู ู - ของกูู มันั เกิดิ มาจากอารมณ์.์ ตัวั กู ู - ของกูเู ป็น็ มายา อารมณ์์ 47

ทั้ง� หลายก็็เป็็นมายา เห็น็ ได้ด้ ้ว้ ยหลัักอนิิจจังั ทุกุ ขััง อนัตั ตา โรคก็็ ไม่เ่ กิิด ความทุุกข์์ก็ไ็ ม่่เกิิด. .... .... .... .... ประการที่� ๓ เราจะตััดลััดมองไปดููสิ่�งที่�เป็็นสุุขเวทนาคืือ ความสุขุ สนุุกสนาน เอร็็ดอร่่อย ที่�เป็น็ สุขุ นั้�น เรีียกว่า่ สุขุ เวทนา. ตัวั สุขุ เวทนานั้น� เป็น็ มายา เพราะว่่ามัันเป็น็ เหมืือนลููกคลื่น�่ ที่� เกิดิ ขึ้น� เป็น็ คราวๆ ไม่่ใช่่ตััวจริิงอะไร. ที่�พูดู ดังั นี้�ก็เ็ พราะว่่าในบรรดา สิ่�งทั้�งปวงในโลกทั้�งหมดทุุกโลกไม่่ว่่าโลกไหน มัันมีีค่่าอยู่�ก็ตรงที่�ให้้ เกิิดสุขุ เวทนา. คิิดดูใู ห้ด้ ีวี ่่า ท่า่ นศึกึ ษาเล่่าเรีียนทำ�ำ ไม? ท่า่ นประกอบอาชีพี หน้้าที่�การงานทำำ�ไม? ท่่านสะสมทรััพย์์สมบััติิ เกีียรติิยศชื่่�อเสีียง พวกพ้อ้ งบริวิ าร ทำำ�ไม? มัันก็็เพื่่�อสุขุ เวทนาอย่่างเดีียว. เพราะฉะนั้�น แปลว่่าอะไรๆ มัันก็็มารวมจุุดอยู่�ที่�สุขเวทนาหมด. ฉะนั้�น ถ้้าเรา มีคี วามรู้�ในเรื่อ� งนี้� จัดั การกับั เรื่อ� งนี้� ให้ถ้ ูกู ต้อ้ งเพียี งเรื่อ� งเดียี วเท่า่ นั้น� ; ทุุกเรื่อ� งมัันถููกหมด เพราะฉะนั้น� จึงึ ต้้องดูสู ุุขเวทนาให้้ถููกต้อ้ งตามที่� เป็น็ จริงิ ว่่า มัันก็็เป็น็ มายาชนิดิ หนึ่�ง. เราจะต้้องจััดการให้้สมกัันกัับที่�มัันเป็็นมายา; ไม่่ใช่่ว่่าจะ ต้้องไปตั้�งข้้อรัังเกีียจ เกลีียดชัังมััน อย่่างนั้�นมัันยิ่�งบ้้าบอที่�สุุด; ถ้้า เข้้าไปหลงรััก หลงเป็็นทาสมัันก็็เป็็นเรื่�องบ้้าบอที่�สุุด. แต่่ว่่าไป จััดการกัับมัันอย่่างไรให้้ถููกต้้องนั้ �นแหละเป็็นธรรมะเป็็นลููกศิิษย์์ของ 48

พระพุุทธเจ้้า ที่�จะเอาชนะความทุุกข์์ได้้ และไม่่ต้้องเป็็นโรคทาง วิญิ ญาณ. มัันก็็ต้้องทำ�ำ โดยวิิธีีที่�พิิจารณาให้้เห็็นว่่า สุุขเวทนานี้�ที่�แท้้ ก็็คืือมายา เป็็นเหมืือนลููกคลื่่�นลููกหนึ่�งที่�เกิิดขึ้�นเพราะน้ำำ��ถููกลมพััด. หมายความว่า่ เมื่อ่� รูปู เสียี ง กลิ่น� รสฯ เข้า้ มา แล้ว้ ความโง่ค่ ืืออวิชิ ชา โมหะ ออกรัับ กระทบกัันแล้้วเป็็นคลื่่�น กล่่าวคืือสุุขเวทนาขึ้�นมา, เดี๋ย� วมันั ก็แ็ ตกกระจายไป. ถ้า้ มองเห็็นอย่า่ งนี้แ� ล้้ว เราก็็ไม่เ่ ป็น็ ทาส ของสุุขเวทนา เราสามารถจะควบคุุม จะจััด จะทำ�ำ กัับมัันได้้ใน วิิธีีที่�ไม่่เป็็นทุุกข์์ ตััวเองก็็ไม่่เป็็นทุุกข์์ ครอบครััวก็็ไม่่เป็็นทุุกข์์ เพื่�่อนบ้้านก็็ไม่่เป็็นทุุกข์์ คนทั้�งโลกก็็ไม่่พลอยเป็็นทุุกข์์ เพราะมีีเรา เป็็นมููลเหตุ.ุ ถ้้าทุุกคนเป็น็ อย่่างนี้� โลกนี้�ก็็มีีสัันติิภาพถาวร คืือเป็น็ ความสุขุ ที่�แท้้จริิงและถาวร. นี่ค� ืืออานิิสงส์ข์ องการหายโรค โดยวิิธีีต่า่ งๆ กันั : ไม่่เป็็นโรค ตััวกูู ไม่่เป็น็ โรคของกูู. อาตมายกตััวอย่่างมาเพีียง ๓ อย่่างก็็พอแล้้ว เพราะเวลา ก็็จะหมดอยู่�แล้้วว่่าเราจะเห็็นตััวกูู - ของกููนี้�เป็็นมายา โดยหลัักของ ปฏิิจจสมุุปบาทก็็ได้้; หรือว่่าอีีกวิิธีีหนึ่�งเราจะเห็็นอารมณ์์ทั้�งหก คืือ รููป เสีียง กลิ่�น รส นี้�มัันเป็็นมายา โดยหลัักของอนิิจจััง ทุุกขััง อนััตตา ก็็ได้้; หรือว่่าเราจะเห็็น สุุขเวทนาว่่าเป็็นมายา โดยหลััก ของการเห็็นว่่ามัันเป็็นของปรุุงแต่่ง หรื อเป็็นเพีียงสัังขารเท่่านั้�น 49

ไม่ใ่ ช่ข่ องจริิงอะไรอย่า่ งนี้ก� ็็ได้.้ ทั้ง� หมดนั้น� จะเป็น็ ได้อ้ ย่า่ งนั้น� ก็ด็ ูใู ห้ด้ ีี หรือระมัดั ระวังั ให้ด้ ีี มีี สติิสัมั ปชัญั ญะกันั ให้้มาก ตรงขณะที่�อารมณ์์มากระทบทางตา ทางหูู ทางจมูกู ทางลิ้�น ทางกาย นั่น� เอง. เหมืือนที่�พระพุุทธเจ้้าท่า่ นกำ�ำ ชับั พระพาหิยิ ะ ให้้เห็น็ สัักว่า่ เห็น็ ได้้ยินิ สัักว่า่ ได้้ยินิ อย่า่ ให้ป้ รุงุ เป็น็ เวทนา หรือถ้า้ ปรุุงเวทนาแล้ว้ ก็อ็ ย่่าให้ป้ รุงุ เป็็นตัณั หาก็ไ็ ด้้; ยังั ได้้อีกี ทีหี นึ่�ง; แล้้วก็ไ็ ปสนใจเรื่อ� งว่่างเรื่อ� งวุ่�นให้้มากที่�สุุด. พููดเพีียงครั้�งเดีียว หรือฟัังเพีียงครั้�งแรกนี้� พอเข้้าใจเลาๆ; ต้้องไปสังั เกตจนจับั ให้้ได้้ ว่า่ เราเองนี้�แท้้ที่�จริงิ ก็ม็ ีีว่า่ งอยู่�มาก, เวลา ที่�เราว่่างไม่่วุ่�นหรือมีีสติิปััญญามีีอยู่�มาก. วุ่�นหรือความรู้�สึกเป็็นตััว กู ู - ของกูู นั้�นมาเป็็นพักั ๆ คราวๆ ที่�เรีียกว่า่ ความเกิิดนั้น� มัันมาเป็น็ คราวๆ เกิดิ ทุกุ ทีเี ป็น็ ทุกุ ข์ท์ ุกุ ที;ี แต่ว่ ่า่ ขณะที่ไ� ม่เ่ กิดิ นั้น� ไม่เ่ ป็น็ ทุกุ ข์เ์ ลย และมีีอยู่�มาก. แล้้วคนก็็โง่่เอง มองข้้ามไปเสีียเอง คืือมองข้้าม นิพิ พานที่ม� ีอี ยู่�เองไปเสียี จึึงมองไม่เ่ ห็น็ ว่่ามีนี ิิพพาน. แม้้เป็็นนิิพพานน้้อยๆ นิิพพานชิิมลองก็็จริิง แต่่ว่่าก็็เป็็น นิิพพานอย่่างเดีียวกัับนิิพพานจริิงหรื อนิิพพานถาวร เพีียงแต่่ว่่า มันั ไม่ถ่ าวร เพราะว่า่ เราไม่ส่ ามารถป้อ้ งกันั โรค ไม่ส่ ามารถทำ�ำ ลายโรค โรคจึงึ มาแทรกเสียี เป็็นพักั ๆ นิิพพานก็ข็ าดเป็น็ ห้้วงๆ. ถ้้าใครมีีบุุญ คืือฉลาดถึึงกัับรู้�ว่า โดยที่�แท้้พื้�นฐานนั้�นมััน ว่า่ ง หรือเป็น็ นิิพพานอยู่�เองแล้้ว; เรื่อ� งมัันก็ร็ ะวังั อยู่�แต่เ่ พียี งว่่าอย่า่ ให้้ 50