อาเซียนไทยและมหาอำนาจในยุคปฎิรูป มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

ภาพท่ี 3.5 Japanese ODA Regional breakdown of Japanese ODA (per $100 million) นอกจากน้ี จากภาพท่ี 3.5 จะเห็นว่าในสัดส่วนของ ODA การให้ความ ช่วยเหลือแก่ต่างประเทศของญี่ปุ่นท่ีให้แก่อาเซียนมีสัดส่วนค่อนข้างมากทีเดียวเม่ือ เทียบกับประเทศอน่ื ในเอเชยี จริงๆ แล้วจนี กใ็ ห้เปน็ จ�ำนวนมาก แตป่ ระเทศอาเซียน หลายประเทศก็ยังเป็นประเทศกำ� ลังพัฒนาจึงกลายเป็นแหล่งรับความช่วยเหลือและ เป็น destination ของ ODA ญีป่ ุ่น โดยสถิตนิ ีไ้ ด้นับมาต้ังแตป่ ี ค.ศ. 2000 เป็นต้น มา ญ่ีปุ่นได้เปล่ียน ODA ของญี่ปุ่นไปลงทุนในแอฟริกาเป็นจ�ำนวนมากขึ้น และ ประเทศไทยก็ไม่สามารถเป็นประเทศท่ีขอรับความช่วยเหลือเหมือนเช่นอดีตอีกแล้ว ตัง้ แตป่ ี ค.ศ. 2000 เป็นตน้ มา เนอ่ื งจากปริมาณรายไดข้ องประเทศไทยสงู เกนิ กวา่ จะ เปน็ ประเทศทสี่ ามารถรบั ความชว่ ยเหลอื แบบใหเ้ ปลา่ แตเ่ รายงั คงไดร้ บั การชว่ ยเหลอื แบบเงนิ กดู้ อกเบ้ยี ต่ำ� อยู่ ตัวอยา่ งทย่ี ังคงเห็นไดก้ ็คือเส้นทางรถไฟ และการชว่ ยเหลอื แบบให้เปล่าสุดท้ายเลยก็คือคณะวิศวกรรมศาสตร์ ของมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ต้ังแต่ปี ค.ศ. 2000 อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏิรูป 99

ประเดน็ ตอ่ มาคอื ประเดน็ ทางดา้ นการเมอื ง ญป่ี นุ่ ไมไ่ ดม้ เี จตนาจะเขา้ มามคี วาม สมั พันธก์ บั เอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใตห้ รืออาเซียนทางด้านการเมอื งมากนัก อย่างทบี่ อก ว่ามีประวัติศาสตร์ท่ียังค้างคาใจกันอยู่ ส่วนวิธีการท่ีจะเข้ามา Engage กับอาเซียน ทางด้านการเมืองก็ไม่ได้ผ่านเข้ามาตรงๆ แต่มักจะเป็นเร่ืองของเศรษฐกิจ อย่างเช่น ประเทศไทยในช่วงท่ีเกิดสงครามเวียดนาม ประเทศไทยเป็นประเทศกันชนระหว่าง ประเทศที่เป็นคอมมิวนิสต์กับโลกเสรี เราอยู่ตรงชายแดนเราจึงได้รับความช่วยเหลือ เปน็ จำ� นวนมาก ทง้ั นท้ี งั้ นนั้ เนอ่ื งมาจากนโยบายกรอบใหญข่ องสหรฐั อเมรกิ าและกรอบ ใหญข่ องอาเซยี นทน่ี ำ� การพฒั นาเศรษฐกจิ มาสกู้ บั คอมมวิ นสิ ต์ และญปี่ นุ่ กเ็ ปน็ นายทนุ ให้ความช่วยเหลือแก่ประเทศไทยเพื่อต่อต้านคอมมิวนิสต์ให้อยู่แค่อินโดจีนไม่ข้ามมา ขยายตัวเข้ามาในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เพราะฉะน้ันโอกาสของญ่ีปุ่นท่ีจะเข้ามา เกย่ี วขอ้ งกบั เอเชียตะวนั ออกเฉยี งใต้ในทางการเมอื งกค็ ือในช่วงปลายทศวรรษ 1970 ซงึ่ สงครามเวยี ดนามขยายตวั มากแลว้ ลัทธฟิ กุ ุดะประกาศเมอ่ื ปี ค.ศ. 1977 เนือ่ งจาก ในช่วงน้ันมีการต่อต้านสินค้าญี่ปุ่นในประเทศไทยและในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มาก อันท่ีจริงญ่ปี นุ่ ถกู ต่อต้านทั่วโลก เพราะวา่ ญ่ีป่นุ ได้เปรยี บในดา้ นการค้ากบั ประเทศอืน่ ชนดิ ทีน่ า่ กลวั มาก ประเทศอื่นพยายามเจรจาใหญ้ ่ีปนุ่ รับสินคา้ จากตา่ งประเทศเข้าไป ขายในญ่ีปุ่นบ้าง แต่การเจรจาก็ไม่สำ� เร็จ จึงมีการกล่าวถึงญ่ีปุ่นด้วยถ้อยคำ� ที่น่ากลัว มากว่า ญ่ปี ่นุ เปน็ Economic Animal ท�ำใหช้ ่อื เสยี งของญ่ปี ่นุ เสียหายมาก เม่อื เป็น เชน่ นผี้ นู้ �ำของญปี่ นุ่ รวมทงั้ สงั คมของญป่ี นุ่ เองกร็ วู้ า่ ถา้ ไมท่ �ำอะไรบางอยา่ ง ญป่ี นุ่ จะถกู ตอ่ ตา้ นไปทว่ั โลกและจะสง่ ผลกระทบตอ่ การคา้ ดว้ ย จงึ ตอ้ งมี Reaction บางอยา่ ง โดย เฉพาะอยา่ งยงิ่ ในเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใตท้ บี่ อกวา่ จะเปน็ พนื้ ทขี่ องญปี่ นุ่ นายกรฐั มนตรี ของญป่ี นุ่ ในขณะนน้ั คอื ทาเคโอะ ฟกุ ดุ ะ ชว่ งกอ่ นทท่ี า่ นจะเปน็ นายกรฐั มนตรที า่ นเปน็ รฐั มนตรกี ระทรวงการต่างประเทศมาก่อน ทา่ นจงึ ไดจ้ ัดตัง้ Japan Foundation ซึง่ เปน็ การจดั โครงการขนึ้ มาเพอื่ สรา้ งความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งชาวอาเซยี นกบั ชาวญป่ี นุ่ เมอ่ื ทา่ นขน้ึ มาเปน็ นายกรัฐมนตรีในปี ค.ศ. 1976 ในปี ค.ศ. 1977 ทา่ นกเ็ ขา้ มาในอาเซียน มาประกาศ Fukuda Doctrine ประกาศว่าญป่ี ุ่นจะไม่เข้ามาแสวงหาอำ� นาจทางการ ทหารอีก ท่ีมีค�ำน้ีขึ้นมาก็เพราะว่าขณะน้ันก�ำลังเกิดสงครามเวียดนามอยู่ และญี่ปุ่น ก็เข้ามาลงทุนมาก จนหลายๆ ฝ่ายมองญี่ปุ่นว่าเป็นส่วนขยายของสหรัฐอเมริกาใน 100 TU-ASEAN Forum 10

สงครามเวยี ดนาม ไมต่ อ้ งการใหป้ ระเทศอาเซยี นกงั วลวา่ จะถกู แทรกแซงทางการทหาร จากมหาอ�ำนาจอกี สว่ นที่ 2 กค็ ือญ่ีปุน่ จะส่งเสรมิ ความสมั พนั ธ์ Heart to Heart เป็น ค�ำท่พี วกเราซึ่งเป็นศิษยข์ องท่าน อ.จลุ ชีพ ที่บรรยายไปเมอ่ื สักครยู่ ังคงจ�ำได้ติดใจ อกี ข้อหนึ่งท่ีเป็นเรื่องส�ำคัญเหมือนกันก็คือญี่ปุ่นจะเป็นตัวกลางพยายามคอยเช่ือมความ สัมพันธ์ระหว่างสมาชิกที่เป็นสังคมนิยมกับสมาชิกเก่าของอาเซียน เร่ืองนี้เป็นเรื่องท่ี เกย่ี วข้องกับอาเซียนโดยตรง ซึ่งตอ่ มาในปี ค.ศ. 2003 ก็ยงั มกี ารกลา่ วถึงเรื่องนอี้ กี ตามที่เคยบอกว่าสงครามอินโดจีนเป็นโอกาสของญ่ีปุ่นและอาเซียน เป็น โอกาสของญปี่ นุ่ ทจี่ ะเขา้ มาเกยี่ วขอ้ งในประเดน็ ทางการเมอื งและความสมั พนั ธร์ ะหวา่ ง ประเทศในอาเซียนด้วยการเขา้ มารว่ มกบั มหาอ�ำนาจอนื่ ๆ คือเวยี ดนามบุกเขา้ เขมรใน ปี ค.ศ. 1978 ญปี่ นุ่ กเ็ ขา้ ไปมบี ทบาทมที า่ ทเี ขา้ รว่ มกบั สหรฐั อเมรกิ าและอาเซยี นในการ ผลกั ดนั ใหเ้ วยี ดนามออกจากเขมร สว่ นในกลมุ่ ของอาเซยี นเองเนอ่ื งจากมปี ระเดน็ ดา้ น ความมน่ั คงจงึ มโี อกาสจบั กลมุ่ กนั ขน้ึ มาเพอ่ื เปา้ หมายทช่ี ดั เจนมากขนึ้ ในชว่ งนนั้ กจ็ ะมี SEATO (ย่อมาจาก Southeast Asia Treaty Organization คอื องคก์ ารสนธิสญั ญา ป้องกันภมู ภิ าคเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้), ASA, Maphilindo ซง่ึ อาเซียนรว่ มมือกันใน ด้านความม่นั คงก่อน ญีป่ ุน่ ก็เขา้ มาเกี่ยวขอ้ งด้วย เมอ่ื สหรฐั อเมรกิ าถอนตัวออกไป ซ่งึ สหรฐั อเมรกิ าเตรยี มตวั อยหู่ ลายปเี หมอื นกนั กอ่ นทจ่ี ะถอนตวั ออกไป โดยเตรยี มใหญ้ ป่ี นุ่ เขา้ มารบั ผดิ ชอบแทน พอสหรฐั อเมรกิ าถอนตวั ออกไปแลว้ กลมุ่ อาเซยี นซง่ึ เปน็ ประเทศ ขนาดกลางรวมกลมุ่ กันข้นึ มาคอ่ นขา้ งชดั เจนเช่นกนั และมคี วามเป็นตวั ของตัวเองพอ สมควร ตอ่ มาเมอ่ื สงครามเวยี ดนามยตุ ลิ ง กลมุ่ ประเทศเหลา่ นกี้ ย็ งั มคี วามสมั พนั ธก์ นั อยู่ สว่ นญป่ี นุ่ ยงั คงมอี ทิ ธพิ ลตอ่ ประเทศเหลา่ นอ้ี ยู่ โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ทางดา้ นเศรษฐกจิ ใน ขณะทอี่ าเซยี นรวมตวั กนั ได้ จนี กบั ญปี่ นุ่ กก็ �ำลงั ไมถ่ กู กนั อยา่ งมาก ทำ� ใหอ้ าเซยี นมสี ทิ ธิ เลอื กวา่ จะเลอื กจนี หรอื ญป่ี นุ่ ดี จะเขา้ หาใครดี บางมติ เิ รากเ็ ลอื กญป่ี นุ่ บางมติ เิ รากเ็ ลอื ก จนี อยา่ งทบ่ี อกวา่ ญป่ี นุ่ ยงั ไมล่ ะทงิ้ ความพยายามทมี่ องวา่ พนื้ ทเี่ อเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้ เปน็ พน้ื ทขี่ องญปี่ นุ่ ความพยายามนเี้ กดิ ขน้ึ อกี ครงั้ ใน Tokyo Declaration 2003 ญป่ี นุ่ บอกเลยวา่ จะยงั คงพยายามสง่ เสรมิ ใหเ้ กดิ East Asian Community หลงั จากนน้ั กไ็ ด้ มคี วามพยายามมาเรอื่ ยๆ แตย่ งั คงไมเ่ กดิ ขน้ึ หากเปรยี บเทยี บอทิ ธพิ ลระหวา่ งญป่ี นุ่ กบั จีนในพน้ื ท่นี ี้ เราจะเหน็ ว่าถ้ามองยอ้ นไปในอดตี จีนมีอิทธพิ ลในภูมิภาคนีใ้ นลกั ษณะที่ อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แหง่ การปฏิรูป 101

เป็นความผูกพันทางเชื้อชาติและประเทศเหล่าน้ีก็ยังเคยเป็นประเทศที่ให้บรรณาการ กบั ประเทศจนี เพราะฉะน้นั ความผูกพันทางเช้อื ชาติ ความเป็นประเทศเล็กประเทศ ใหญ่ยังมีอยู่ แต่ส�ำหรับประเทศญี่ปุ่นเป็นความสัมพันธ์ท่ีสร้างข้ึนมาในระยะหลังด้วย network ของบริษทั ญ่ีป่นุ ท่เี ขา้ มาลงทุนตา่ งๆ อยใู่ นเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้ ดงั ภาพ ที่ 3.6 คอื ตวั อยา่ งมติ ซบู ชิ ทิ ข่ี ยบั ขยายเครอื ขา่ ยทขี่ ยายวงออกไปไมใ่ ชเ่ ฉพาะมแี คเ่ พยี ง ตลาดรถยนต์เท่าน้ัน แต่ยังมีแหล่งผลิตและแหล่งประกอบอีกมากมาย นี้ก็เป็นความ เขม้ แขง็ ของญป่ี นุ่ ในมิติทางดา้ นการเมอื ง ภาพที่ 3.6 Strength of Japan and Japanese is the network of Japanese corporate ประเดน็ สดุ ทา้ ยทจี่ ะขอพดู ถงึ คอื มติ ทิ างดา้ นสงั คมซงึ่ เปน็ เรอื่ งทนี่ า่ สนใจเชน่ กนั หลายๆ ทา่ นจะพดู ถงึ เรอื่ งอทิ ธพิ ลของวฒั นธรรมญปี่ นุ่ เชน่ J-Pop การต์ นู การแตง่ ตวั เพลง เปน็ ตน้ สว่ นอิทธพิ ลของจนี ซึง่ จะว่าไปแลว้ เป็นปู่ยา่ ตายายของพวกเราท่มี าจาก เมอื งจนี กันท้งั นน้ั เราไมค่ ่อยกลัวจีนเทา่ ไหร่ ในขณะทปี่ ระเทศอ่ืนทไ่ี มไ่ ด้มีปยู่ า่ ตายาย เป็นจีน เขาอาจจะกลัวจีนมากกว่าเรา เนื่องจากอิทธิพลของญ่ีปุ่นจะปรากฏมากับ การคา้ สนิ คา้ ของญปี่ นุ่ ดงั ภาพท่ี 3.7 ซง่ึ แตล่ ะอยา่ งเปน็ สง่ิ ทเี่ ราคนุ้ ตากนั ขนาด Disney ยังต้องเอาโดราเอม่อนมาแต่งเป็นมิกกี้เมาส์ และเนะโกะแมวนางกวัก ซ่ึงล้วนเป็น 102 TU-ASEAN Forum 10

อิทธพิ ลทางวฒั นธรรมของญป่ี นุ่ ทมี่ ากับการค้า บางคนก็เรียกวา่ Robo Culture หรอื Popular Culture คืออิทธิพลท่มี ากับการค้า ภาพที่ 3.7 Influence of Japanese popular culture ในยคุ สมยั หนง่ึ รวมทง้ั สมยั ทยี่ งั มกี ารตอ่ ตา้ นสนิ คา้ ญป่ี นุ่ เรากลวั วา่ ญปี่ นุ่ รกุ ราน ประเทศไทยไมเ่ ฉพาะแตใ่ นอดตี ทรี่ กุ รานทางการทหาร แตย่ งั มารกุ รานในทางเศรษฐกจิ ไดก้ ำ� ไรไปมากมาย ยงั จะเอาวฒั นธรรมญป่ี นุ่ มาเผยแพรใ่ นประเทศไทยอกี จนวยั รนุ่ ไทย กินแต่อาหารญี่ปุน่ ซ่ึงจรงิ ๆ มนั กเ็ ป็นแค่วฒั นธรรมการคา้ ทางดา้ นทนุ นยิ มเทา่ นัน้ เอง ส่วนทีเ่ ปน็ High Culture ยงั ไม่มากเทา่ ไหร่ แลว้ High Culture คอื อะไร อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏิรูป 103

ตารางท่ี 3.1 Number of students in Japanese language Institutions (JASSO 2012) จากตารางท่ี 3.1 แสดงใหเ้ หน็ ถึงจำ� นวนนกั เรียนท่ีเรยี นภาษาญี่ปุ่นของไทยยงั สู้เวียดนามไม่ได้ ซึ่งเวียดนามอยู่ในอันดับ 3 ของกลุ่มอาเซียนท่ีมีคนนิยมเรียนภาษา ญี่ปุ่นมากท่ีสุด เม่ือสักครู่ อ.สมภพ พูดถึงว่าเวียดนามไปซบอกเกาหลีมาก แต่จาก ตารางนจ้ี ะเห็นว่าเวียดนามสนใจภาษาญ่ีป่นุ สงสยั จะไมเ่ ฉพาะเกาหลี เวียดนามคงจะ สนใจท้ังคาบสมุทร ทั้งจีน, ญ่ปี นุ่ และเกาหลี สถิตนิ เี้ ป็นสถติ ิเมอื่ ปี ค.ศ. 2012 แตเ่ ม่ือ ปี ค.ศ. 2002 ประเทศไทยเป็นประเทศเดียวในอาเซียนที่ไม่มีพื้นฐานภาษาจีน แต่ ไปเรยี นภาษาญป่ี ่นุ มากที่สดุ และ 10 ปีตอ่ มาเวยี ดนามแซงหน้าเราไปแลว้ ตรงน้ี 104 TU-ASEAN Forum 10

ตารางท่ี 3.2 Number of International Students in Japan (JASSO 2011) ต่อมาในตารางที่ 3.2 แสดงให้เห็นถึงจ�ำนวนนักเรียนต่างชาติที่เข้าไปเรียน ในญป่ี นุ่ ประเทศไทยกย็ งั สเู้ วยี ดนามไม่ได้ จากตวั อยา่ งขา้ งตน้ เปน็ ตวั อยา่ งของ High Culture ของญปี่ นุ่ ดฉิ นั อยากจะพดู ให้เหน็ ว่าเรามักจะกลัวญป่ี นุ่ เวลาพูดถงึ ญป่ี ่นุ จะมอี ารมณอ์ ยู่ 2 ประเภท ประเภทแรก บอกว่าญีป่ ุ่นเหมือนภัยท่เี ข้ามาคุกคามครอบง�ำประเทศไทย ส่วนอกี ประเภทหนึ่งเมอื่ พดู ถงึ ญปี่ นุ่ กด็ ใี จชน่ื ชมไปซะหมดทกุ อยา่ ง ญป่ี นุ่ ดหี มด ยง่ิ ไดไ้ ปเทยี่ วญปี่ นุ่ ยง่ิ ชอบใจมาก กลบั มาแลว้ ยงั ชนื่ ชมญปี่ นุ่ ชนดิ ทไ่ี มเ่ คยมคี วามไมด่ อี ะไรกบั ญปี่ นุ่ และจะแกแ้ ทนทกุ อยา่ ง จริงๆ แลว้ อยากจะใหเ้ หน็ วา่ เขากับเราก็เหมือนกนั และเราก็ Suffer สง่ิ เดยี วกับเขา ดงั ภาพที่ 3.8 เขามสี นึ ามเิ รากม็ สี นึ ามทิ ร่ี นุ แรงไมแ่ พก้ นั เขามพี ายเุ รากม็ พี ายุ เขามปี ญั หา มลพษิ เรากม็ ปี ญั หามลพษิ ระยะหลงั ดเู หมอื นเขาจะมาเผอื่ แผเ่ ราดว้ ย ตอนนเี้ ขากไ็ ดร้ บั มลพิษจากประเทศจีนที่ข้ามทะเลไปถึงเขาด้วย ปัญหาวัยรุ่นของเขาก็เหมือนปัญหา วยั ร่นุ ของเรา มปี ญั หาเรอื่ งคนยากจนคนไรบ้ า้ นคนจนเมอื ง เหมอื นๆ กบั ประเทศไทย นะคะ และท่ีบอกวา่ เขาดกี ว่าเรากอ็ ยากจะใหค้ ิดว่าก็ Suffer เหมือนกบั เราเลย อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏริ ูป 105

ภาพที่ 3.8 Common Suffering ดังน้นั ดิฉันจะขอสรปุ วา่ เขากบั เรากเ็ ติบโตข้ึนมาคู่ๆ กนั ถึงแม้จะดเู หมือนวา่ เขารวยกว่า แต่จริงๆ แล้วชาวญี่ปุ่น Suffer พอๆ กับเราท่ีแกๆ่ นะคะ ตอนน้กี ็จะเหน็ ว่าปญั หาผสู้ งู อายุกเ็ ริ่มจะรนุ แรงแล้ว เหมอื นกบั ตน้ ไมท้ ่ีโตไปดว้ ยกนั 2 ตน้ มนั กโ็ ตมา ดว้ ยกนั บางตน้ ก็มผี ลบางตน้ ก็ไม่มีผล ดังภาพท่ี 3.9 ภาพที่ 3.9 Growing together 106 TU-ASEAN Forum 10

กรกฎ ผดุงจติ ต์ รองเลขาธิการ สภาอุตสาหกรรมแหง่ ประเทศไทย สวสั ดีครับ เมอ่ื 2 ปีกอ่ นญ่ีป่นุ มี Hot Issue คือ Abe’s Economic แตใ่ นปนี ้ี Hot Issue ของญ่ีป่นุ ที่ควรร้มู ี 2 เร่อื ง คอื เรอื่ งแรกคือธนาคาร AIIB ที่จนี สรา้ งขึ้นมา ใหม่น้ัน ท�ำให้คนญ่ีปุ่นถามถึงบทบาทของ ADB และยังถามว่า ADB มีบทบาทท่ีถูก ต้องหรอื ไม่ เสียเงนิ ไปกต็ ง้ั เยอะ ท�ำอะไรกับ ADB ไปกต็ ้ังมาก แต่ ADB ท�ำอะไรให้ มีความสัมพันธ์ที่ดีต่อกันได้ และเร่ืองท่ีสองคือเร่ืองบทบาทท่ีนายกรัฐมนตรี ชินโซะ อาเบะ ไปพูดกับประธานาธิบดีโอบามาในเรื่องกองก�ำลังในการสนับสนุนร่วมกัน ของกองกำ� ลงั รกั ษาตนเองซงึ่ เปน็ คนญปี่ นุ่ สว่ นหนงึ่ ตอนทผี่ มไปประทว้ งทส่ี วนอเุ อะโนะ ผมแต่งชุดทหารแต่ต่อต้านทหาร ผมว่าการประท้วงแบบญ่ีปุ่นก็น่ารักไปอีกแบบคือ โชวส์ งิ่ ทอี่ ยากจะพดู ขบั รถผา่ นรอบหนง่ึ แลว้ จบ ผมเคยเจอการประชมุ ทกี่ นิ ซา่ เปน็ การ ประท้วงเร่ืองการเข้ามาของแรงงานต่างชาติก็มีการเดินรอบกินซ่ารอบหนึ่งจบแล้ว ต่างคนตา่ งไป นี้คือสไตลญ์ ปี่ ุ่น เวลาเราจะคุยกบั เขาเราก็ตอ้ งรวู้ า่ เขาคิดอะไร เมอื่ กอ่ น ผมฟังคนท่ีไปเท่ียวญ่ีปุ่นกลับมาแล้วก็ชื่นชมญี่ปุ่นเสียเหลือเกิน ญ่ีปุ่นดีขนาดไฟแดง อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏริ ูป 107

ไม่มีรถคนยังไม่ข้ามเลย โทษทคี รบั เมอ่ื ก่อนเปน็ เฉพาะทโ่ี อซากา้ แตต่ อนนีค้ นโตเกียว ไม่ได้เป็นแบบน้ันครับ คือไม่สนใจแล้วครับว่าไฟแดงไฟไม่แดงหรือมีรถไม่มีรถก็ข้าม หมด ฉะน้ันภาพท่ีท่านนกึ ถึงอะไรดีๆ ในญป่ี ุ่นก็เปลย่ี นไปแลว้ ภาพที่ 3.10 จากบทความเรอื่ ง ทนุ ไทย (เรมิ่ ) ไปญปี่ นุ่ แตท่ นุ ญปี่ นุ่ จะทงิ้ ไทยหรอื ไม่ สำ� หรบั ผมอาจจะแตกต่างกับอาจารย์ท่านอื่นๆ ประวัติศาสตร์ญี่ปุ่นส�ำหรับไทยตอนต้นเกิด Plaza Accord เมอ่ื ประมาณปี ค.ศ. 1984 หลงั จากนน้ั ญป่ี นุ่ อยไู่ มไ่ ดเ้ พราะถกู บบี เรอื่ ง ค่าเงินจึงจ�ำเป็นต้องหาแหล่งเงินลงทุน ญ่ีปุ่นเป็นประเทศเดียวที่ไม่ใช้ GDP (Gross Domestic Product) แต่ญี่ปุ่นใช้ GNP (Gross National Product) เพราะว่าเขา จำ� เปน็ จะตอ้ งลงทนุ ในหลายประเทศและมหี ลายมติ ิ มติ แิ รกกค็ อื ผสู้ งู อายเุ รม่ิ มมี ากขน้ึ 108 TU-ASEAN Forum 10

ในญ่ปี นุ่ ไม่มีแรงงานเหมือนกับไทย เราจะเห็นวา่ ในไทยเหน็ มีคนเมยี นมาขายกับข้าว ขายอาหารแถวบ้าน แต่ญ่ีปุ่นมีแขกบ้างมีเนปาลบ้างมีคนจีนเสิร์ฟอาหาร มิติท่ีผมจะ พดู คอื มติ เิ ศรษฐกจิ ซงึ่ จะสอดคลอ้ งกบั สงิ่ ท่ี อ.สมภพไดพ้ ดู ไว้ ประเดน็ แรกกค็ อื ตอ้ งมอง การเมอื งก่อน สว่ นเศรษฐกิจเป็นอีกเรอื่ งหน่ึง แต่บนพื้นฐานของการเมอื งก็คือพ้นื ฐาน ทางเศรษฐกิจ ภาพท่ี 3.11 นักธุรกจิ ญีป่ นุ่ ออกไปลงทุนในตา่ งประเทศ ท่มี า: Forbes Thailand, May 2014 จากภาพที่ 3.11 แสดงใหเ้ หน็ ถงึ ทนุ ทง้ั หมดในปี ค.ศ. 2015 ประเทศไทยอยใู่ น อนั ดบั 5 เงนิ ลงทนุ หลกั ของญปี่ นุ่ ยงั ไหลกลบั เขา้ ไปในสหรฐั อเมรกิ า เนอื่ งจากเศรษฐกจิ ของสหรัฐอเมริกาในช่วงที่ผ่านมาไม่มกี ารลงทุนจึงไหลกลับเขา้ ไป สว่ นอันดบั 2 เป็น อังกฤษ เราคยุ กันว่าจนี สนใจไทย สนใจเมยี นมา สนใจ CLM (กมั พชู า, ลาว, เมยี นมา) ยกเวน้ V (เวยี ดนาม) ทเี่ กาหลเี ขา้ ไปลงทนุ อตู่ อ่ เรอื ทใ่ี หญท่ สี่ ดุ ในอาเซยี นอยทู่ เ่ี วยี ดนาม โดยมบี รษิ ัทฮนุ ไดของเกาหลีเขา้ ไปลงทุน ตอ่ มากค็ อื อังกฤษ สิงคโปร์ จีน และไทยเป็น อันดับสดุ ท้ายของ 1 ใน 5 อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แห่งการปฏิรปู 109

ภาพท่ี 3.12 ธุรกจิ ที่นักธรุ กจิ ญ่ปี นุ่ สนใจเขา้ มาลงทุนในประเทศไทย ท่ีมา: Forbes Thailand, May 2014 ในภาพท่ี 3.12 เป็นสิ่งที่อยากให้เห็นคือญี่ปุ่นเข้ามาลงทุนในไทยเขาท�ำอะไร บา้ ง จะเหน็ ไดว้ ่าในปี ค.ศ. 2012 ญปี่ ุ่นจะลงทนุ ประมาณ 348,000 ลา้ นบาท ในปี ค.ศ. 2013 กลับลดลงมาเหลือเพียงประมาณ 290,000 ล้านบาท และปีที่แล้ว ค.ศ. 2014 ลดเหลือประมาณ 181,000 ล้านบาท อะไรเกิดข้นึ กบั ประเทศไทย ในวงการธุรกิจมีเรื่องเล่าเยอะ ถ้าใครถูกย้ายกลับถึงขนาดร้องไห้เลยนะครับ คนกลุ่มน้หี มายถึงคนที่ไดป้ ระจ�ำอยู่ในเมืองไทยนะครับ โดยเฉพาะคนท่เี ปน็ Country President เพราะ Country President เวลาอยเู่ มืองไทยมีรถเบนซใ์ ห้ขบั กนิ ข้าวฟรี ตีกอล์ฟเอาเงนิ บริษัทจา่ ย เชอ่ื มั้ยครับวา่ ผมเคยเจอ Country President พอย้ายกลบั ไปเป็น GM ท่ีญ่ีปุ่นถือกระเป๋าเดินขึ้นรถไฟกลับบ้านไม่มีอะไรเลย เขาถึงร้องไห้กันไง ครับ มีพรรคพวกผมคนนงึ ดนิ้ รนอย่ไู ด้ถึง 8 ปี หากถามญป่ี นุ่ รจู้ กั คนคนน้หี มด เพราะ เป็นท่ีฮือฮาสามารถรั้งต�ำแหน่งได้ 8 ปี เขาก็บอกว่าจะไปบอกเมียเขาท่ีญี่ปุ่นว่าเขามี เมียท่เี มอื งไทย 110 TU-ASEAN Forum 10

อย่างท่ีผมบอกว่าการลงทุนเริ่มลดลง ถามว่าเกิดอะไรข้ึน โดยเฉพาะในภาค สว่ นไฟฟา้ อเิ ลก็ ทรอนกิ สท์ ล่ี ดลงอยา่ งมาก จะเหน็ ไดว้ า่ ในปี ค.ศ. 2012 การลงทนุ อยทู่ ี่ ประมาณ 46,000 ล้านบาท พอปี ค.ศ. 2013 ลดลงเหลือประมาณ 20,000 ลา้ นบาท และในปี ค.ศ. 2014 ลดลงเหลือประมาณ 7,000 ล้านบาท ตัวเลขหายไปประมาณ 13,000 ล้านบาท โดยต้องเข้าใจอย่างน้ีครับว่าเวลาเราดูญ่ีปุ่นจะย้ายเข้าย้ายออก บางครั้งญ่ีปุ่นย้ายออกจากไทยไปอยู่มาเลเซีย พออยู่มาเลเซียได้ 3 ปีก็ย้ายกลับมา ประเทศไทย เน่อื งจากมปี ัจจัยทนี่ า่ ลงทุนก็คอื คนไทยเปน็ คนนา่ รกั ไม่ชอบขโมย หรือ ไมค่ อ่ ย Copy ใคร แตถ่ า้ ไปอยเู่ มอื งจนี หรอื ไปอยอู่ นิ เดยี ไมแ่ นน่ ะครบั เขาจงึ กลวั เรอ่ื งนี้ เพราะหลายๆ ครงั้ เขาก็ถูก Copy ดอู ยา่ งในภาคสว่ น Metal Product & Machinery ยังรกั ษาระดับของการลงทุนในอุตสาหกรรมเหลก็ และอุตสาหกรรมเครือ่ งจกั รกลจาก ปี ค.ศ. 2012 การลงทนุ อยู่ที่ประมาณ 169,000 ลา้ นบาท กย็ ัง maintain จนถึงปี ค.ศ. 2014 ญป่ี นุ่ มปี ญั หาในเรอ่ื ง Age Society ซง่ึ ไดพ้ ดู ไปแลว้ สว่ นปญั หาทส่ี องเปน็ เรอ่ื ง ที่ญป่ี ุน่ ท�ำตัวเองครับเหมอื นกับในยโุ รป ตอนน้ียุโรปก็มปี ญั หานี้เหมือนกนั โรงงานใน ยโุ รปบน่ ว่ารัฐบาลยุโรป Set Standard เรอ่ื งสิง่ แวดลอ้ มไวส้ ูงมาก เพราะมันมี Cost ทีส่ งู ญปี่ นุ่ กเ็ หมอื นกนั ครับ ญ่ีปนุ่ ไปท�ำเร่ือง Tokyo Protocol Setup ข้นึ มา แลว้ ก็ Set Standard ไวส้ งู เลย ถา้ ทา่ นไปโรงงานญป่ี นุ่ เขาจะบอกวา่ นค้ี อื Local Standard มาตรฐานทร่ี ัฐบาลกำ� หนดไวใ้ ห้ คอื เขาจะแสดงให้เห็นเลยว่าเขารักษาสิ่งแวดล้อมมาก เชอื่ มยั้ ครบั วา่ ทญ่ี ป่ี นุ่ ผจู้ ดั การสงิ่ แวดลอ้ มใหญก่ วา่ ผจู้ ดั การโรงงาน ถา้ หากมปี ญั หาเรอ่ื ง การปล่อยมลพษิ สงู กว่าที่รฐั บาลกำ� หนด ผู้จดั การดา้ นส่งิ แวดลอ้ มมีสิทธิสั่งใหผ้ จู้ ัดการ โรงงานปดิ โรงงานได้ อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แหง่ การปฏิรปู 111

ภาพที่ 3.13 เงนิ ลงทุนจากญีป่ ุ่นลดลง ทีม่ า: Forbes Thailand, May 2014 จากภาพท่ี 3.13 จะเหน็ วา่ เงนิ ลงทนุ มนั ลดลงอยา่ งชดั เจนมาก จรงิ ๆ แลว้ ไมใ่ ช่ ญป่ี นุ่ ชาตเิ ดยี วทเี่ งนิ ลงทนุ ลดลง เนอื่ งจากปญั หาของประเทศไทยคอื FDI เงนิ ลงทนุ จาก ต่างชาติลดลง ดังนน้ั ความสัมพันธ์ระหวา่ งไทย-ญป่ี นุ่ ไดเ้ กดิ ข้ึนใหม่ เพราะมีพระเอก อีกคนท่ีเข้ามาแย่งชิงอาเซียน ซ่ึงผมไม่ได้พูดถึงแค่อาเซียนเท่านั้น ผมยังพูดถึงตั้งแต่ ปากีสถานจนมาถึงอาเซียน น่นั ก็คือการแย่งชิงระหว่างญ่ปี ุน่ และจีน 112 TU-ASEAN Forum 10

ภาพที่ 3.14 เงินลงทนุ จากญป่ี นุ่ ลดลง ทม่ี า: BOI จากภาพท่ี 3.14 จะเห็นว่าเงนิ ลงทนุ ของญป่ี นุ่ ลดลง สัดส่วนของประเทศไทย คือเสน้ สนี ำ�้ เงนิ (เสน้ ด้านล่าง) สัดส่วนการลงทุนของญี่ปุน่ มันข้ึนไปสูงสดุ ตอนนำ้� ทว่ ม แลว้ กค็ ่อยๆ ลงมา แต่ในขณะทีเ่ งนิ ลงทุนจากประเทศอน่ื ซ่งึ อาจจะรวมจีนเขา้ มาด้วย จีนก็ออกมาเพราะจีนถูกบีบ แต่จีนกับไทยยังไปด้วยกันไม่ได้ในแง่วิธีคิด คนจีนยังไม่ Concern เรอ่ื งสง่ิ แวดลอ้ ม แตก่ ฎระเบยี บของรฐั บาลไทย ผมจำ� ไดว้ า่ ตงั้ แตม่ กี ารประชมุ สมยั คณุ ทกั ษณิ ผแู้ ทนโรงถลงุ รฐั วสิ าหกจิ ของจนี พดู วา่ ทำ� ไมประเทศไทยเรอ่ื งมากอยา่ ง นี้ ชว่ ยออกใบอนมุ ตั แิ ลว้ เขาจะมาลงทนุ แตอ่ ยา่ มาถามเรอ่ื งสง่ิ แวดลอ้ ม เพราะเขาไมค่ ยุ ดว้ ย นี้คือในอดีตตั้งแต่ปี ค.ศ. 2003 สมัยทม่ี ีการเจรจา FTA ไทย-จีนใหมๆ่ ผมกอ็ ยใู่ น เหตุการณ์คร้ังน้ัน แต่เนื่องจากคนจีนท่ีอยู่ในรัฐวิสาหกิจเขากระโดดเข้ากระโดดออก ระหวา่ งรฐั วสิ าหกจิ กบั รฐั บาล อยา่ งบางคนเปน็ ประธานของบรษิ ทั เหลก็ อกี บรษิ ทั หนง่ึ ต�ำแหนง่ ตอ่ ไปคือรัฐมนตรีกระทรวงอุตสาหกรรมเหล็ก อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แห่งการปฏริ ปู 113

ส่วนสัดส่วนการลงทุนภายนอกประเทศ (Outward FDI) ของญ่ีปุ่นเน้นไปที่ สหรัฐอเมริกา สว่ นภูมภิ าคอาเซยี น ญี่ปุ่นเขา้ มาลงทุนราว 18% ของยอดเงินท้ังหมด ดงั ภาพที่ 3.15 จะเหน็ ไดว้ า่ นโยบายการลงทนุ ของญป่ี นุ่ ตอ่ ภมู ภิ าคในปี ค.ศ. 2014 ลด ลง แตเ่ ขาไปขยายท่สี หรฐั อเมรกิ า ภาพที่ 3.15 สดั ส่วนการลงทุนภายนอกประเทศ (Outward FDI) ของญ่ีปนุ่ ทม่ี า: Japan External Trade Organization (JETRO) นอกจากนนั้ สดั ส่วนการลงทนุ ภายนอกประเทศ (Outward FDI) ของญีป่ ุน่ มายังอาเซียน เน้นไปที่สิงคโปร์ คิดเป็นสัดส่วน 17% ของจ�ำนวนเงินลงทุนท้ังหมด ดังภาพที่ 3.16 114 TU-ASEAN Forum 10

ภาพที่ 3.16 สัดส่วนการลงทนุ ภายนอกประเทศ (Outward FDI) ของญ่ปี ุน่ มายังอาเซยี น ทมี่ า: Japan External Trade Organization (JETRO) จากภาพที่ 3.16 สัดส่วนการลงทุนภายนอกประเทศของญี่ปุ่นมายังอาเซียน ในปี ค.ศ. 2014 อนั ดบั 1 สงิ คโปร์ อนั ดับ 2 ไทย อนั ดบั 3 อินโดนเี ซีย และเวยี ดนาม มาเลเซยี ฟลิ ปิ ปนิ ส์ ตามล�ำดบั ญปี่ นุ่ ยงั คงใหค้ วามส�ำคญั ตรงน้ี จากภาพจะเหน็ วา่ ไทย จะสูงมาตลอด แต่พอมาปนี เี้ ทา่ นัน้ ทีแ่ พส้ งิ คโปร์ ซึ่งสิงคโปรเ์ ขา้ ไปลงทุนในภาคธรุ กจิ บรกิ ารไม่ใช่การลงทุนในด้านอุตสาหกรรม เราอาจจะเคยไดฟ้ งั กนั มาเยอะวา่ คนญปี่ นุ่ รกั ประเทศไทย เพราะอาหารอรอ่ ย อากาศดี แต่ความเป็นจริงไม่ใช่ครับ สิ่งหนึ่งท่ีท�ำให้นักลงทุนญ่ีปุ่นยังคงลงทุนในไทย และเป็นอย่างนี้มาตลอด เม่ือ 2 ปีก่อนตัวท่ีญ่ีปุ่นเขาดู Return on Investment นกั ธรุ กจิ เขาไมด่ อู ยา่ งอนื่ เขาดกู ำ� ไร ญปี่ นุ่ อาจจะลงทนุ ทว่ั โลกกต็ ามบางปอี าจจะตกมา บา้ ง แตเ่ มื่อ 2 ปีกอ่ นแพ้อินโดนีเซีย เม่ือ 3 ปกี ่อน อนิ โดนิเซียเป็นอันดบั 1 ของโลก ผมก็ตกใจวา่ อนิ โดนีเซยี ท�ำก�ำไรได้ถึงขนาดนี้เลยเหรอ ตอนนน้ั ซซู โิ ล บมั บงั ยูโดโยโน เป็นประธานาธิบดขี องอินโดนเี ซยี กด็ งึ เงนิ ลงทนุ ได้มาก และอนิ โดนีเซยี ก็เป็นตลาดทม่ี ี อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏริ ปู 115

ขนาดใหญ่ แต่ประเทศไทยเป็นประเทศที่มีขนาดเลก็ มีประชากร 60 ลา้ นคน แตม่ เี งิน Return on Investment จากญี่ปนุ่ เปน็ อนั ดับ 1 มาต้งั แตป่ ี ค.ศ.1997 ภาพท่ี 3.17 ไทยทำ� กำ� ไรให้บรษิ ทั ญปี่ ่นุ ได้ดกี วา่ ประเทศอื่นๆ ในโลก Countries/Regions More Profitable than Japan (Descending order by ratio) ท่มี า: JBIC Survey Report on Overseas Business Operations by Japanese Manufacturing Companies, Nov 2014 จาก Research ของ JBIC Survey Report on Overseas Business Operations by Japanese Manufacturing Companies เมื่อเดือนพฤศจิกายน 2014 เป็นการส�ำรวจนกั ลงทนุ ของญี่ปนุ่ ที่ลงทุนท่ัวโลก ส่งิ ท่ผี มดูกค็ อื วา่ อะไรคือสิง่ ท่ี ดงึ ดดู นกั ลงทนุ ญปี่ นุ่ อะไรเปน็ เหตผุ ลทญ่ี ปี่ นุ่ มาลงทนุ ในเมอื งไทย ขอ้ มลู เหลา่ นจี้ ะเปน็ ขอ้ มูลจากนักลงทุนญ่ีปุ่นทง้ั หมด 116 TU-ASEAN Forum 10

ภาพที่ 3.18 ไทยท�ำก�ำไรใหบ้ รษิ ัทญ่ีปุน่ ได้ดีกวา่ ประเทศอืน่ ๆ Satisfaction with Profits (By region) ทม่ี า: JBIC Survey Report on Overseas Business Operations by Japanese Manufacturing Companies, Nov 2014 ภาพที่ 3.18 จะเหน็ ไดว้ า่ ประเทศไทยเปน็ ประเทศทญี่ ปี่ นุ่ ใหค้ วามสำ� คญั ในการ ลงทนุ มาจนถงึ ปี ค.ศ. 2010 เปน็ ปที ญี่ ป่ี นุ่ ลงทนุ ในประเทศไทยสงู ทสี่ ดุ มกี ำ� ไร มี Return on Investment สงู กวา่ 3% สงู ทสี่ ดุ ในโลกโดยไมต่ อ้ งเทยี บกบั ใคร ถงึ แมเ้ ราจะมคี แู่ ขง่ อยทู่ ่ีทวีปอเมริกาคอื เมก็ ซิโก แมก้ ระทัง่ รัสเซียท่ีใครๆ จะไป สดุ ท้ายไมเ่ คยเกิน 3% นี่ คือเงนิ ท่นี �ำไปลงทนุ อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แหง่ การปฏริ ปู 117

ตารางท่ี 3.3 ไทยน่าสนใจส�ำหรบั นักธรุ กจิ ญ่ปี ่นุ น้อยกวา่ อินเดีย อินโดนีเซีย และจนี จากตารางที่ 3.3 เวลาเราดูจะดู Ranking ท่านเชื่อไหมครับว่าต้ังแต่ปี ค.ศ. 1997 จนถงึ ปี ค.ศ. 2007 ประเทศไทยเป็นอนั ดับ 2 รองจากจีนตลอด เพงิ่ มาชว่ งนีท้ ่ี อันดบั ร่วงลงมา ในปี ค.ศ. 2013 ญี่ปนุ่ ใหค้ วามสนใจลงทนุ ในอนิ โดนีเซียเปน็ อันดับ 1 อันดบั 2 อินเดีย อันดบั 3 ไทย อันดบั 4 จนี ต่อมาในปี ค.ศ. 2014 ปีที่แล้ว มนั กลับ กันคอื อินเดยี แซงหนา้ อนิ โดนีเซียขึ้นไปทำ� ให้อินโดนเี ซยี ตกลงมาอยใู่ นอนั ดับ 2 ส่วน จนี ก็แซงหน้าไทยกลบั ขน้ึ ไปทำ� ใหไ้ ทยตกลงมาอย่ใู นอันดบั 4 และอีกชาติทจี่ อ่ คอหอย เรากค็ อื เวยี ดนาม จนี ไมเ่ ขา้ เวยี ดนาม เพราะเวยี ดนามเปน็ พนื้ ทท่ี ส่ี กู้ นั ระหวา่ งนกั ลงทนุ เกาหลใี ตก้ บั ญปี่ นุ่ แตจ่ นี จะชอบอยแู่ ถวๆ ลาว โดยมเี งอื่ นไขจะสรา้ ง Stadium ให้ สรา้ ง ถนนให้ แต่ตอ้ งใหค้ นจีนไปอยดู่ ้วย ผมสรปุ ว่าเหตผุ ลท้งั หมด เขามองเร่ือง Potential Market หมายความวา่ วันน้ีอินเดียทมี่ ปี ระชากรอยู่ประมาณ 1,300 ลา้ นคนกลายเปน็ ตลาดเปิด แต่ปญั หาหลักๆ ในการลงทนุ ทอ่ี นิ เดยี คือกฎหมายภายในประเทศ อินเดยี 118 TU-ASEAN Forum 10

เป็น 1 ประเทศที่มี 26 ประเทศรวมกันอยู่ในประเทศใหญ่ แต่ละรัฐมีกฎระเบียบที่ แตกต่างกัน ขนาดจะขายของขา้ มรัฐยังต้องเสียภาษี มนั มีความสลบั ซับซอ้ นคอ่ นขา้ ง มากและยังไม่เปิด 100% แตญ่ ีป่ ุน่ มองวา่ การมี Potential และที่สำ� คญั ยงั เปน็ พื้นท่ี ว่าง เมื่อ 2 สัปดาห์ก่อนจีนประกาศเส้นทางความสัมพันธ์ระหว่างจีนกับปากีสถาน โดยการจะท�ำถนนตัดจากประเทศจีนท่ีซินเกียงลงมาท่ีปากีสถานผ่านเมืองหลวงและ ลงมาท่ีทา่ เรือ ท่าเรือตรงนนั้ เปน็ ปากอ่าวเปอร์เซีย ซ่งึ เป็นท่าเรอื ทีเ่ รือขนาดใหญท่ ี่สดุ สามารถเขา้ ได้ การกินน�ำ้ ลึกเป็นการบอกวา่ เรอื มนั ใหญแ่ ค่ไหน จงึ เปน็ เหตุผลหลักว่า ทำ� ไมเขาถงึ เลอื กอนิ เดยี สว่ นอนิ โดนเี ซยี มปี จั จยั หนงึ่ ทสี่ ำ� คญั กค็ อื คา่ แรงขนั้ ตำ�่ ซงึ่ คา่ แรง ขั้นต�่ำของอินโดนีเซียต่�ำกว่าประเทศไทยมากนะครับ หากจ้างคนไทย 1 คนสามารถ จา้ งคนอนิ โดนเี ซยี ได้ 3 คน เทา่ กับประมาณ 100 บาท สว่ นคนไทย 300 บาท รวมทงั้ เวียดนามก็เป็นอีกประเทศหน่ึงท่ีมีเหตุผลในเร่ืองค่าแรงขั้นตำ่� และเป็น Potential Market ของเขา นอกจากนั้น เขาก็มองว่าจะสู้กับจีนในลาวและกัมพูชาจะต้องผ่าน เวียดนามเขา้ ไป ค่าขนสง่ สนิ ค้าจากท่าเรือวงั เตา (เวยี ดนาม) มาทีท่ ่าเรือพนมเปญ 10 บาทตอ่ ตนั แตจ่ ากแหลมฉบงั (ไทย) ไปสหี นวุ ลิ ล์ (กมั พชู า) 27 บาทตอ่ ตนั ดงั นนั้ ราคา ของเราจะแพงกวา่ ไปของเขา แตข่ องเขาตอ้ งมาทางแมน่ ำ�้ อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏริ ูป 119

ภาพท่ี 3.19 ไทยน่าสนใจสาหรับนกั ธุรกิจญีป่ ุ่นนอ้ ยกวา่ อินโดนเี ซยี ตอ่ เนอ่ื งมา 3 ปี ท่ีมา: JBIC Survey Report on Overseas Business Operations by Japanese Manufacturing Companies, Nov 2014 120 TU-ASEAN Forum 10

ภาพท่ี 3.20 Reasons for Countries as Promising and Issue : Thailand จากภาพที่ 3.20 แสดงใหเ้ หน็ ถงึ สิ่งทท่ี ำ� ให้นกั ธรุ กจิ ญีป่ ุ่นสนใจประเทศไทยคือ Future Growth ในเรอ่ื ง Potential of Local Market ขณะเดยี วกนั เขากบ็ อกวา่ ขนาด ของการลงทนุ ในประเทศไทยมนั เหมาะกบั ประเทศไทยอยแู่ ลว้ ดงั รายละเอยี ดในภาพ ท่ี 3.21 ขา้ งลา่ ง ทบ่ี อกวา่ ประมาณ 50% ของนกั ธรุ กจิ ทไ่ี มส่ นใจลงทนุ ในประเทศไทย ให้เหตุผลว่ามีขนาดของธุรกิจที่เหมาะสมแล้วในไทย และไม่สนใจจะขยายการลงทุน เพิ่ม แต่ปัญหาที่เขา Concern มากท่ีสดุ ในปที ่ผี ่านมาคอื เร่อื งความปลอดภยั ในสังคม (Security/Social Instability) ประเด็นสุดท้ายท่ีมีการพูดถึงมากคือเร่ืองของค่าแรง ขนั้ ต่�ำ (Rising Labor Costs) อยา่ งในกรณขี อง Minebea ทีเ่ ขายา้ ยออกและเตรยี ม ซื้อท่ีในเขมรแลว้ 2 แปลง อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏิรปู 121

ภาพท่ี 3.21 ที่มา: JBIC Survey Report on Overseas Business Operations by Japanese Manufacturing Companies, Nov 2014 122 TU-ASEAN Forum 10

ภาพที่ 3.22 Reasons for Countries as Promising and Issue : Indonesia สิ่งท่ีท�ำให้นักธุรกิจญี่ปุ่นสนใจประเทศอินโดนีเซีย ดังภาพท่ี 3.22 แสดง ใหเ้ ห็นถงึ เหตุผลวา่ เปน็ เพราะอนิ โดนเี ซียเป็นตลาดทมี่ ี Potential Market แนน่ อนวา่ อินโดนีเซยี มีประชากรมากถึง 245 ล้านคน ในชว่ ง 5 ปที ีผ่ า่ นมาอินโดนีเซียพยายาม ปรับปรุงโครงสร้างพ้ืนฐานค่อนข้างมาก แต่ความเห็นส่วนตัวของผมในเร่ืองรถติดใน กรงุ เทพสอู้ ินโดนีเซยี ไมไ่ ด้ สว่ นในเรื่องความกังวล 2 อนั ดับแรกท่ีญี่ป่นุ กลัวมากทสี่ ดุ ในอนิ โดนีเซียคอื เรื่อง Rising Labor Costs กลวั ว่าจะเรยี กรอ้ งค่าแรงเพิ่มขึน้ และอีก เรอื่ งหน่งึ กค็ อื เรือ่ ง Execution of Legal System Unclear เนื่องจากกฎหมายยังไม่ ชดั เจน แตจ่ ะบอกวา่ ตอนนดี้ ขี นึ้ กวา่ สมยั กอ่ นมาก สมยั กอ่ นมกี ารจา่ ยใตโ้ ตะ๊ สมยั บมั บงั เปน็ ประธาธบิ ดเี ขาไดเ้ ขา้ มาแกไ้ ขในเรอ่ื งน้ี โดยทไ่ี หนเรยี กใตโ้ ตะ๊ เยอะกจ็ ะเปลยี่ นทกุ 3 เดอื น จงึ สามารถแกป้ ญั หาคอรร์ ปั ชนั่ ไปได้ แตเ่ ทา่ ทค่ี ยุ กบั คนอนิ โดนเี ซยี ประธานาธบิ ดี คนใหมย่ งั ไมม่ ี Power มากพอท่ีจะ Control ประเทศอนิ โดนีเซยี ได้ เพราะฉะนนั้ ตอ่ อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แหง่ การปฏริ ูป 123

ไปปัญหาของอินโดนีเซียก็คือจะรักษาเสถียรภาพทางการเมืองหรือรักษาบรรยากาศ ของการลงทนุ ไดห้ รือไม่ ภาพท่ี 3.23 Reasons for Countries as Promising and Issue: Vietnam สว่ นสง่ิ ท่นี ่าสนใจส�ำหรับนกั ธรุ กจิ ในเวยี ดนามคือ เร่อื ง Inexpensive Source of Labor ที่มีค่าแรงข้ันต่�ำอยู่ประมาณ 120 บาทเม่ือเทียบกับไทย แต่อย่าลืมว่า คา่ ใชจ้ ่ายในเวียดนามก็ค่อนข้างสงู จากภาพที่ 3.23 ดา้ นบน กเ็ ป็น Feature ในการ ลงทนุ ซงึ่ เวียดนามเปน็ Labor Market เพราะมีประชากร 90 กวา่ ล้านคน จงึ เปน็ ตลาดที่มี Potential และยังบวกเขมรบวกลาวเข้าไปด้วย เพราะเวียดนามกับลาวมี ความสัมพันธ์ท่ีดตี อ่ กนั 124 TU-ASEAN Forum 10

ภาพท่ี 3.24 Reasons for Countries as Promising and Issue: Myanmar ส�ำหรับเมียนมาเป็นประเทศที่มีเรื่องค่าแรงน่าสนใจที่สุด เพราะในเมียนมา ค่าแรงไม่แพง ค่าแรงในย่างกุ้งอยู่ที่ประมาณ 70 บาทต่อวัน แต่ค่าแรงแถวแม่สอด 300 บาทต่อวนั นะครบั แรงงานเมยี นมาถ้าไมไ่ ด้ 300 บาทต่อวันไมท่ �ำนะครบั และ สิ่งที่น่าสนใจอีกอย่างหนึ่งก็คือ ผมคิดว่าส่ิงที่ส�ำคัญต่อเมียนมาอีกอย่างหน่ึงก็คือ ถ้า ท่านใดสนใจเร่ืองทรัพยากรจะบอกว่าท้ังสองประเทศน้ีรำ่� รวยทรัพยากรธรรมชาติมี แรธ่ าตตุ า่ งๆ มนี ำ�้ มนั จำ� นวนมากในตอนกลางของประเทศเมยี นมา ถา่ นหนิ ในเมยี นมา ก็มีอายุเยอะกว่าไทย มีความแข็งมากกว่า มีความเป็นมลภาวะน้อยกว่า แต่เมียนมา กเ็ หมอื นกบั ทกุ ประเทศทเี่ ปดิ ใหม่ ความเปน็ Know Whom กส็ ำ� คญั กวา่ Know How การไปลงทุนทน่ี ่ันถา้ ยังไม่ร้จู ักใครกอ็ ย่าไปนะครับ อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏริ ปู 125

ภาพท่ี 3.25 Reasons for Countries as Promising and Issue: India สำ� หรบั ประเทศอนิ เดีย แน่นอนว่าอนั ดบั 1 ก็คอื Potential Market เพราะมี ประชากรมากถงึ 1,100 ลา้ นคน และยงั เป็นตลาดทใ่ี หมอ่ ยู่ ส่วนมากญปี่ ่นุ จะไปลงทุน แบบ Joint Venture กบั นกั ลงทุนญ่ปี ่นุ ในอดีต เช่น กล่มุ TATA เช่นเดียวกับองั กฤษ นะครับ การลงทนุ ของเขาไมม่ ตี ะวนั ตกดินจะไปโผล่ท่ีโนน่ ทน่ี ้ตี ลอด นอกจากน้ียังมีส่ิงส�ำคัญที่ผมอยากจะบอกคือ ประเทศท่ีผมกล่าวถึงท้ังหมด ไม่ว่าจะเป็นอินโดนีเซีย เมียนมา เวียดนาม และอินเดีย ต่างก็มีปัญหาหลักคือเรื่อง Infrastructure หากท่านท่ีเคยไปอยู่ในเมียนมาก็จะรู้ว่าไฟดับเป็นประจำ� ในเวลาที่ ท่าน Operate สินค้าในโรงงาน ถ้าปลอ่ ยให้ไฟดับมันท�ำไมไ่ ด้ 126 TU-ASEAN Forum 10

ภาพที่ 2.26 โอกาสทางการตลาดในอนาคต คือ สงิ่ ทน่ี ักธุรกิจญี่ปุน่ ใหค้ วามสำ� คัญ ทีม่ า: JBIC Survey Report on Overseas Business Operations by Japanese Manufacturing Companies, Nov 2014 เพราะฉะนัน้ จากภาพที่ 3.26 โอกาสทางการตลาดของญ่ปี ุ่นจะมองวา่ อนิ เดยี อนิ โดนเี ซยี จนี และเวยี ดนาม นา่ สนใจสำ� หรบั การลงทนุ มากกวา่ ประเทศไทย แตเ่ มอื ง ไทยเขาก็ไม่ทิ้ง ผมคิดว่ารัฐบาลไทยต้องมองว่าจะทำ� ยังไงให้เขาเปล่ียนจากสิงคโปร์ท่ี เปน็ Headquarter ใหญ้ ป่ี ุ่นเปน็ อยา่ งน้อยชาติแรกใหใ้ ชไ้ ทยเปน็ Headquarter มนั จะมี Benefit อยา่ งอน่ื เขา้ มาเยอะ แต่จะท�ำอยา่ งไรถึงจะบรหิ ารตรงน้นั ได้ ซ่ึงเป็นสง่ิ สำ� คญั ทร่ี ฐั บาลไทยจะตอ้ งทำ� การเปน็ บา้ นนะครบั ทา่ นเชอื่ มย้ั ครบั วา่ โรงแรมในมาเลเซยี เต็มตลอด เพราะจัดงานสัมมนา ประเทศไทยรับแตน่ ักท่องเท่ยี วทีเ่ ป็น Backpack แต่ ของเขาไปสมั มนาไปฟรี เพราะฉะนนั้ เขาซอื้ เต็มที่ เขากินเตม็ ท่ี ท�ำใหเ้ ราต้องกลับมา คดิ กนั ผมขอใหข้ อ้ มลู เสรมิ วา่ ผมคยุ กบั ฝรงั่ เจา้ นายผมหลายคน เขาบอกวา่ กรงุ เทพเปน็ Exciting City คณุ ไปลอนดอนคณุ ยงั ไมเ่ จอเมอื งทมี่ นั ตนื่ เตน้ ใชช้ วี ติ ได้ 24 ชว่ั โมงเหมอื น อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แหง่ การปฏริ ูป 127

กรงุ เทพ อกี เมอื งในโลกนท้ี มี่ กี ค็ อื โตเกยี ว ทำ� ใหก้ รงุ เทพกบั โตเกยี วเปน็ เมอื งทม่ี ลี กั ษณะ คล้ายกันในด้านน้ี ดังนั้นจึงสรุปได้ว่านักลงทุนชอบอยู่เมืองไทยมากกว่าอินโดนีเซีย เมียนมา ดงั ภาพท่ี 3.27 ภาพท่ี 3.27 นกั ธรุ กจิ ญ่ปี นุ่ สะดวกสบายเม่อื อยูใ่ นประเทศไทย แตกตา่ งจากอินโดนีเซีย เวียดนาม และพม่า Requirement for Living Conditions in Oversea Business Location ที่มา: JBIC Survey Report on Overseas Business Operations by Japanese Manufacturing Companies, Nov 2014 128 TU-ASEAN Forum 10

กลบั มาทเ่ี รอื่ งกรงุ เทพฯ เรอื่ งทางรถไฟ และเรอ่ื งของทวาย ทำ� ไมตอ้ งเปน็ ทวาย? นนั่ เพราะมนั เปน็ เสน้ ทางทผี่ า่ นเมยี นมา ไทย กมั พชู า และเวยี ดนาม ผมขอใหภ้ าพเพม่ิ ในฐานะทผี่ มเปน็ นกั ลงทนุ สงิ่ ทเ่ี ขาชอบกเ็ พราะวา่ เสน้ ทางนม้ี นั ตดั ผา่ นแหลง่ ลงทนุ ของ ญ่ีปุน่ ทอี่ ย่ใู นไทยด้วย ทา่ นนกึ สภาพตง้ั แตส่ ระแกว้ ลงมา ฉะเชงิ เทรา แหลมฉบัง และ มาบตาพุด มันเป็นแหล่งลงทุนของญี่ปุ่นเกือบทั้งหมด เพราะฉะนั้นเขาได้ประโยชน์ จากตรงนใี้ นการขนสง่ สนิ คา้ เพราะวา่ ในขณะเดยี วกนั สง่ิ ทเี่ กดิ ขนึ้ คอื เสน้ สระแกว้ -ตาก มันจะไปเขา้ เมยี นมาตอนบน ท่านตอ้ ง Imagine ใหไ้ ด้กอ่ นนะครับเวลามองเมียนมา แถวทวายหรือแม้กระทงั่ ยา่ งกงุ้ คนเมยี นมาถอื วา่ เปน็ ภาคใตแ้ ละคนก็นอ้ ย ประชากร ทวายมแี คป่ ระมาณ 150,000 คน สว่ นเรอ่ื งรถไฟแนน่ อนวา่ เขาเกง่ เขาจงึ อยากจะเขา้ มา ดังข้อมูลในภาพที่ 3.28 ข้างลา่ ง ภาพที่ 3.28 อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏริ ูป 129

ภาพที่ 3.29 สว่ นภาพที่ 3.29 นเี้ ปน็ เสน้ ทางทส่ี ำ� คญั ทส่ี ดุ อกี เสน้ หนงึ่ คอื เชยี งใหม่ มกุ ดาหาร ตาก แต่เสน้ ตาก-มกุ ดาหาร นา่ จะเกดิ ได้ยาก เพราะถา้ ใครเคยไปก็จะรู้ว่าเสน้ ทางจะ ต้องผ่านเขตป่าสงวน เขตต้นน�้ำ เพราะฉะนั้นผมคิดว่าถ้าจะท�ำทางรถไฟหรือถนนคง เหนอื่ ย เนอ่ื งจากตอ้ งสกู้ บั NGO คอ่ นขา้ งเยอะ แตเ่ สน้ ทจ่ี นี ตอ้ งการกค็ อื เสน้ หนองคาย มากรุงเทพแล้วกจ็ ะลงไปใต้ ซง่ึ เป็นเส้นท่มี าจากหนองคายเชือ่ มลาวมา นอกจากนี้ผม ขอให้บทเรียนอีกเร่ืองหน่ึงนะครับเวลาคุยเรื่องเส้นทาง เวียดนามยอมทำ� เส้นทางเป็น รูปตวั Y เชื่อมจนี 2 ฝ่งั คอื เชื่อมคนุ หมงิ กับเชอ่ื มกว่างซีจ้วง เพ่อื จะดึงสินคา้ จาก 2 ที่ จงึ ยอมทำ� รางขนาดทจ่ี นี ใชอ้ ยู่ คอื เวยี ดนามใชร้ างขนาดเดยี วกบั ไทยคอื 1 เมตร แตจ่ นี ยอมทำ� รางขนาด 1.435 เมตรเชอื่ มจากกวา่ งซจี ว้ งกบั คนุ หมงิ ใหม้ าลงทฮ่ี านอยแลว้ ตอ่ รถไฟไปไฮฟอง เพ่ือจะบอกว่าให้มาใช้ท่าเรือไฮฟอง ผมบอกเลยว่าตั้งแต่วันแรกท่ีคิด 130 TU-ASEAN Forum 10

เรอ่ื งนตี้ อ้ งลม้ เหลวแนน่ อน เหตผุ ลเพราะวา่ จนี เปน็ คนทอี่ จุ จาระไมใ่ หส้ นุ ขั รบั ประทาน เขายอมเดินของเขาเองไมย่ อมใหเ้ วียดนามได้ผลประโยชน์ ดงั นนั้ เวลาเราคดิ เรอ่ื งผล ประโยชนน์ ัน้ ผมเน้นนดิ นงึ ว่าตอ้ งมองให้รอบคอบนะครับ ฉะนน้ั สิง่ ที่จะเกิดขึ้นไม่วา่ จะผ่านเชียงใหม่ก็ดี แก่งคอยก็ยังเป็นเส้นที่มีโอกาส แล้วลงมากรุงเทพฯ และก็พุน�้ำ รอ้ น เพอื่ ทีจ่ ะไปทวายนนั้ เปน็ เสน้ ท่มี ีโอกาส ภาพท่ี 3.30 จากภาพท่ี 3.30 ตอ้ งการทแ่ี สดงเสน้ ทางใหช้ ดั เจนขน้ึ คอื เสน้ ทางกาญจนบรุ มี ี บา้ นโปง่ ตดั เขา้ มาทส่ี ระแกว้ แตป่ ญั หาของเสน้ ทางนค้ี อื เสน้ ทางจากเขมรไปพนมเปญ มนั คอื จดุ ทยี่ งั ไมม่ เี สน้ ทางรถไฟ เนอ่ื งจากเวยี ดนามมเี สน้ ทางรถไฟระหวา่ งโฮจมิ นิ หไ์ ป เชื่อมถึงฮานอย แต่กลับไม่มีเส้นท่ีไม่เช่ือมตรงน้ี เพราะส่วนใหญ่เขาจะใช้ทางน้�ำจาก ทา่ เรือวังเตาเขา้ ไป เรากต็ อ้ งมาคดิ ว่าจะเดินเสน้ ทางไปยังไง นค้ี อื เสน้ ทางสายใต้ อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แห่งการปฏริ ปู 131

ภาพที่ 3.31 สหภาพเมียนมากบั ความสัมพันธร์ ะหวา่ งประเทศ จากภาพท่ี 3.31 แสดงให้เห็นถึงบทบาทของจีนและญี่ปุ่นในเมียนมาจาก โครงการท่าเรือสำ� คัญ 3 แหง่ โครงการแรกทา่ เรือจา้ วผ่ิว (Kyaupyu) ต้งั อยใู่ นรฐั ยะไข ่ ห่างจากเมืองย่างกุ้งราว 400 กิโลเมตร ได้รับการสนับสนุนอย่างเงียบ ๆ จากจีนมา ตั้งแต่ปี ค.ศ. 2009 โครงการที่สองท่าเรือติละวา (Thilawa) ตั้งอยู่ทางตอนใต้ของ เมืองยา่ งกุ้งราว 25 กิโลเมตร มญี ่ปี ่นุ เปน็ ผู้สนับสนุนหลกั เกือบ 100% ถา้ คดิ สมมตุ ิวา่ ติละวาอยู่ในประเทศไทย ติละวาคือสมุทรปราการ คือเป็นเหมือนเขตอุตสาหกรรม ลงทนุ ปากแมน่ ำ้� เจา้ พระยา สว่ นของเมยี นมาคอื ปากแมน่ ำ้� อริ ะวดี แตป่ ญั หาคอื ระหวา่ ง แมน่ ำ�้ เจา้ พระยากบั แมน่ ำ้� อริ ะวดตี า่ งกนั ตรงทกี่ ระแสนำ้� ทอ่ี ริ ะวดแี รงมาก เนอ่ื งจากเปน็ แมน่ ำ�้ ใหญ่ ซึ่งการจะเอาเรอื จากแมน่ ้ำ� เข้าไปถึงท่าเรอื ตลิ ะวาไดต้ อ้ งใช้ท่พี ักเรอื 3 แห่ง เพราะอิระวดีจะมีน�้ำขึ้นน้�ำลง 3 ครั้ง เพราะฉะน้ันมันจงึ เปน็ cost ตัวหน่ึง สว่ นคนท่ี 132 TU-ASEAN Forum 10

operate ตรงน้คี ือฮอ่ งกง และโครงการทสี่ ามทา่ เรอื ทวาย (Dawei) อยหู่ ่างจากเมอื ง ยา่ งก้งุ ราว 610 กโิ ลเมตร และห่างจากกรุงเทพฯ เพยี ง 330 กิโลเมตร ซง่ึ เปน็ เรือ่ ง สุดท้ายท่ีเราจะพูดถึงในวันน้ีคือเรื่องทวาย จะเห็นจากภาพว่าการเช่ือมท่ีญ่ีปุ่นสร้าง โดยจะเกิดขึ้นได้ถ้ามีคนมาลงทุนโรงถลุงตรงนี้ เกิดค�ำถามว่าท�ำไมญ่ีปุ่นต้องมาลงทุน โรงถลงุ ขา้ งนอกประเทศญปี่ นุ่ เหตผุ ลสนั้ ๆ เพราะพนั ธะทตี่ วั เองไดท้ ำ� ไว้ คอื เรอื่ ง Kyoto Protocol เนอื่ งจากทวั่ โลกไดต้ กลงกนั วา่ อาจจะไมย่ อมใหซ้ อ้ื Carbon Credit เมอ่ื กอ่ น ทำ� ไปเกินกซ็ ือ้ Carbon Credit การประชมุ ทเ่ี ดนมารก์ ปีที่แล้วมกี ารคยุ กันว่าการซอ้ื Carbon Credit เป็นการชว่ ยลดโลกรอ้ นไดจ้ รงิ หรอื ไม่ ฉะนน้ั อุตสาหกรรมเหล็กของ ญปี่ นุ่ ตกเพราะมกี ารซอื้ Carbon Credit เกนิ จากทรี่ ฐั บาลญป่ี นุ่ ไดก้ ำ� หนดหรอื ไม่ ดงั นนั้ จึงท�ำให้ญ่ีปุ่นต้องออกมาลงทุนข้างนอก ข้อ 2 คือ ท่าเรือติละวามันใกล้แหล่งลงทุน เดิมของเขาคือประเทศไทย ในอนาคตฐานการผลิตรถยนต์และส่วนประกอบอาจจะ ไปต้ังอย่แู ถวนั้น ซ่งึ ตลิ ะวานน้ั มีขนาดใหญ่เป็น 6 เท่าของมาบตาพดุ นะครับ โครงการ ท่าเรือในเมียนม่าจะเห็นไดจ้ ากภาพประกอบขา้ งลา่ งนี้ ภาพที่ 3.32 China’s trans-Myanmar oil and gas pipelines อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏิรูป 133

ภาพที่ 3.33 Myanmar ภาพท่ี 3.34 โครงขา่ ยทางหลวงเชื่อมโยงท่าเรอื แหลมฉบงั -กรุงเทพฯ-ทา่ เรือน้ำ� ลกึ ทวาย (พมา่ ) 134 TU-ASEAN Forum 10

ภาพท่ี 3.35 โครงการทวาย อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏริ ูป 135



ภาคผนวก อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏิรูป 137

138 TU-ASEAN Forum 10

อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏริ ูป 139

140 TU-ASEAN Forum 10

อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏริ ูป 141

142 TU-ASEAN Forum 10

อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏริ ูป 143

144 TU-ASEAN Forum 10



www.castu.org