อาเซียนไทยและมหาอำนาจในยุคปฎิรูป มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

เกี่ยวกับอาเซียนแน่นอน และจะมองจากประเทศไทยออกไปแน่นอนไม่รู้ผิดหรือถูก เพราะผมมาสายนะครับ ฉะนั้น เราจะเห็นถึงปัญหาถา้ หากเรามองวา่ อาเซยี นเช่อื มกบั โลกอยา่ งไร และไทยเชอ่ื มกบั สหรฐั อเมรกิ าอยา่ งไร จงึ ขอใหเ้ ปลยี่ นวธิ ดี ใู หม่ จะดอู ยา่ ง ที่ Pascal Lamy ดวู ่าโลกเชอ่ื มกับ World Trade Organization (WTO) อย่างไร แต่ว่าเขาดชู ้าไปหน่อย กอ่ นหน้าน้ีผมได้พดู ถึงเรื่องราคายารักษาโรคไวรัสตบั อกั เสบบี ซงึ่ สามารถแก้ไดใ้ นข้อตกลง WTO แต่เราไปโตเ้ ถียงกันใน TPP ภาพทอ่ี อกมาจงึ ไมม่ ี การเจรจาภาษเี ปน็ หลักแล้ว เพราะมกี ารเจรจาใน Issue ทกุ เรือ่ ง ทงั้ IT ส่ิงแวดล้อม ความโปรง่ ใส สว่ น TPP ก�ำลงั จะพาเราไปไหน ที่เราเห็นทง้ั หมด กติกาโลกท่เี รากไ็ ปนั่งเขยี น กัน ก�ำลังจะพาเราไปไหน ในทางธุรกิจตอบได้ไหมครับ Protect and Serve หรือ Prime minister จะพาเราไปตามทฤษฏีที่ผมต้ังข้ึนเองนะครับ ใครไม่เห็นด้วยก็ไม่ เปน็ ไร ดงั ภาพที่ 1.11 นน้ั มนั จะพาเราไปทเ่ี ดยี วกันหมดเลย ภาพท่ี 1.11 อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏิรูป 49

เมื่อวานน้ีผมได้ไปคุยกับกระทรวงเกษตร ผมบอกว่าตอนน้ีเราจะต้องไม่ให้มี การเผาซังข้าวโพด เพราะว่ามันเกี่ยวกับ Trade เก่ียวกับรายได้ประชากร เกี่ยวกับ สงิ่ แวดลอ้ ม และจะเกย่ี วขอ้ งไปถงึ ดา้ นธรุ กจิ คำ� ถามทส่ี องเราตอ้ งซอื้ ขา้ วโพดจากพมา่ ลาว กมั พชู า จะทำ� อยา่ งไร ถา้ เราขาดขา้ วโพดเรากต็ อ้ งไปซอ้ื ขา้ วโพดมาอยแู่ ลว้ ทกุ ปี สง่ิ หน่งึ ท่ีตอ้ งถามกค็ อื ว่ามาตรฐานการผลติ ข้าวโพดของเรากบั ของเมียนมา ลาว กมั พูชา เปน็ มาตรฐานเดยี วกนั หรือไม่ ตอบไมไ่ ด้นะครบั แต่ท่เี รารๆู้ กนั คอื เราเผาซังขา้ วโพด เพราะถ้าจะให้เป็นมาตรฐานเดียวกันก็ต้องไปบอกพม่าให้เผาด้วยเช่นกัน แต่ไม่ใช่ใน ลักษณะนี้ ตราบใดท่ีเราซ้ือจากเขา มาตรฐานต้องอันเดียวกัน ปัญหาอยู่ที่ว่าเราจะ ตามเขาหรอื เขาจะตามเรา ซง่ึ สง่ิ ทเ่ี ราทำ� อยกู่ บั เมยี นมา ลาว และประเทศอน่ื ๆ ในเรอื่ ง วตั ถดุ บิ นน้ั มนั จะสะทอ้ นไปถงึ สนิ คา้ ทส่ี ง่ ไป EU เพราะฉะนน้ั EU ประเทศไทย เมยี นมา ใครจะเปน็ คนสงั่ ใหป้ ฏบิ ตั ใิ นการทำ� สนิ คา้ ชดุ นี้ ผมสงั่ EU ผมเปน็ First Among Equals หรือผมเป็น Protect and Serve ดงั นน้ั ตกลงประเทศไทยจะเอาอย่างไรครับ เมอ่ื ทุกอย่างเป็นหน่ึงเดียว แต่ปัญหาในเวลานี้มันมากกว่าหน่ึง ซ่ึงผมมองว่าประเทศไทย ตอ้ งเปน็ หน่ึงในน้นั แตว่ นั นเ้ี ราเปน็ อะไรก็ไม่รู้ รแู้ ต่วา่ Yes, Sir. ครับผม O.K. ทำ� ได้ ซง่ึ เราพูดไดแ้ ค่นี้ แต่พรงุ่ นี้เราจะพูดไม่ได้แล้ว สว่ นทางด้านธุรกจิ น้ัน ผมไม่ไดเ้ ลา่ นยิ ายอะไรใหท้ ่านฟัง นเี้ ปน็ ของเก่าทผี่ มขอ เอามาเลา่ ใหม่นะครบั 50 TU-ASEAN Forum 10

ภาพที่ 1.12 จะเหน็ วา่ เราจบั ปลาทนู า่ แตไ่ ปเจอปลาโลมา ซง่ึ เปน็ เรอ่ื งของสง่ิ แวดลอ้ มทงั้ นนั้ และเปน็ มาสบิ ปแี ลว้ ทน่ี ำ� มาใหด้ เู ปน็ แคต่ วั อยา่ ง ซง่ึ คดเี หลา่ นเ้ี ราไปฟอ้ งสหรฐั อเมรกิ า และกแ็ พน้ ะครบั แตก่ ไ็ มไ่ ดอ้ ยเู่ ฉยๆ เนอ่ื งจากแพช้ วั่ คราว เพยี งแคบ่ อกวา่ ระเบยี บของ สหรฐั อเมริกาเอามาใช้ข้างนอกไม่ได้ แต่วันหนงึ่ กจ็ ะต้องได้ ทกุ ท่านลองนึกกลบั ไปใน เรอ่ื งขา้ วโพดก็เช่นกนั ถ้าวนั นป้ี ระเทศเราออกระเบียบได้ ปฏิบตั ไิ ด้ กจ็ ะใชก้ บั เมียนมา ได้ แตถ่ า้ รฐั ท�ำไมไ่ ดเ้ อกชนท�ำได้ กจ็ ะบงั คบั เมยี นมาไดเ้ หมอื นกนั ดงั นนั้ เอกชนเปน็ คน regulate ในโลกนไี้ ดเ้ ลย ส่วนในเรื่องยาจะขอเล่าส้ันๆ เป็นเรื่องท่ีอยู่ใน TPP ทั้งหมด หากถามว่า แก้ปัญหาเร่ืองยารักษาโรคไวรัสตับอักเสบบีอย่างไร ซึ่งมีปัญหาเก่ียวกับราคา ผมตั้ง ประเด็นว่าถ้าเรา Protect แล้ว ประเด็นน้ีจะกลายเป็นประเด็นใหญ่ สหรัฐอเมริกา ญป่ี นุ่ ยโุ รป และอืน่ ๆ ในเวลาเจรจาจะยกเรอ่ื งน้ีข้ึนมาเสมอว่าจะตอ้ ง Protect และ เร่ืองยาจะอยู่ในประเด็นดังกล่าว และถ้าเป็นอย่างนั้นค�ำถามก็คือว่าถ้าเราเจรจาเพ่ือ อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏริ ูป 51

ปกปอ้ งทรพั ยส์ นิ ทางปญั ญาซง่ึ เปน็ เรอ่ื งทด่ี ี คนไหนคดิ คนนนั้ กต็ อ้ งไดร้ บั รางวลั ถกู ตอ้ ง ไหมครบั บรษิ ทั ยาคิดแทบตายลงทนุ ไปมากก็ต้องขายเมด็ ละ 30,000 บาท คณุ จะเอา แคเ่ มด็ ละ 40 บาทได้ยังไง ถ้าเราโต้เถียงกนั ทางวิชาการบอกวา่ ถ้าเราก�ำลงั เจรจาการ เปิดตลาดเปน็ Market Protection การเจรจาลกั ษณะนแ้ี สดงวา่ Spirit ตรงกนั ขา้ ม กับ Free Trade Agreement แตม่ ันไปอยใู่ น Free Trade Agreement ไมไ่ ด้ เพราะ Philosophy สวนทางกนั นนั่ ก็คือ Intellectual Property ดงั นน้ั คณุ ต้อง Protect ใหผ้ มมากกว่า 10 ปี หรือ 20 ปี เพราะฉะน้นั มิกกีเ้ มาสต์ วั นี้คณุ copy ไมไ่ ด้ 20 ปี แสดงวา่ คุณได้ enjoy ตลาดจากการ Protection นี้ 20 ปี เราจึงตอ้ งนัง่ ลงคยุ กนั เร่อื ง ราคา แล้วทำ� ไมเราจงึ ไมค่ ุยกับเขาแบบนว้ี า่ เรา protect ใหค้ ณุ ได้ แต่ราคาเท่าไหร่ บอกกนั หนอ่ ยไดไ้ หม เพยี งแคน่ ก้ี ส็ ามารถแกป้ ญั หากนั ได้ ไมต่ อ้ งไปโตเ้ ถยี งกนั ทะเลาะ กนั ใหป้ วดหัว สำ� หรบั ตวั ยาดังกล่าวยงั ไม่มีกรอบใชไ่ หม เรายังไม่ได้เจรจา แต่ทางออก ก็มอี ย่แู ล้วใน WTO ซง่ึ เรียกวา่ Compulsory Licensing (CL) หรือมาตรการบงั คับ ใช้สิทธิ เพราะถ้าหากประเทศเกิดวิกฤตในเร่ืองอย่างนี้ เราบังคับสิทธิในการผลิตได้ เลยไม่ตอ้ งทะเลาะกนั ไปเดนิ ขบวนกัน เพียงแตเ่ ราใช้ CL ใหม้ นั ถูกตอ้ งแค่นั้นเองตาม ข้ันตอนท่ีตกลงใน WTO ซ่ึงเคยใช้เม่ือ 10 ปีที่แล้วเพียงแต่ว่าน�ำไปใช้ให้มันถูกต้อง แค่น้ันก็ใช้ได้แล้ว เพราะฉะน้ันไม่ต้องห่วงครับ ราคายารักษาโรคไวรัสตับอักเสบบีจะ แก้ไขได้แน่นอน ราคาเม็ดละไม่ถึง 30,000 บาทอย่างแน่นอน เราไปท�ำข้อตกลงกับ อินเดยี ราคาเม็ดละ 100 กว่าบาท จากที่กล่าวมาข้างต้นผมก�ำลังบอกว่าโลกของธุรกิจได้เปลี่ยนแปลงมหาศาล มาก เรายังนั่งฝันอะไรอยู่ไม่รู้ แต่ตอนนี้สามารถลืมเร่ืองภาษี ลืมเรื่องอะไรต่อมิอะไร ได้เยอะมาก ลืมปัญหาไปเลยว่าเราจะดึงตัวเราให้ขึ้นไปได้ยังไง เพราะฉะนั้นในเวลา นอ้ี ยา่ งเรอ่ื ง TPP จรงิ ๆ ไม่ใชส่ หรฐั อเมรกิ าคิดนะครบั แต่เรม่ิ ต้นจาก 4 ประเทศ คอื นวิ ซีแลนด์ สงิ คโปร์ บรูไน และชิลี เอา Agenda มาคุยกัน แตส่ หรฐั อเมริกากไ็ ม่รู้โผล่ มาจากไหน กลบั Hijack ไปเลย พอ Hijack ไปเสรจ็ ตอนนย้ี งั มปี ญั หานะครบั เพราะวา่ มนั จะตอ้ งออกกฎทท่ี กุ คนจะตอ้ งทำ� รว่ มกนั ในบรบิ ทของสหรฐั อเมรกิ า ดงั นน้ั หากเรา มาถงึ จดุ นเ้ี ราสรปุ ไดว้ า่ Agreement ทง้ั หมดทเ่ี กดิ ขน้ึ ในโลกน้ี ถา้ เราตามใหท้ นั เอาไป ใชเ้ ปน็ เคร่ืองมอื ในการพัฒนา 3 ด้าน คือ เศรษฐกจิ การเมืองและส่งิ แวดลอ้ ม เพราะ 52 TU-ASEAN Forum 10

ฉะนนั้ ใครท่ตี ามทันกห็ ยบิ ไปใช้ ใครตามไม่ทันก็ Protect and Serve กแ็ ล้วกนั ซึ่งใน อาเซียนวนั น้ผี มพดู ไดเ้ ลยว่าเราตามไมท่ นั เราเขา้ ใจ แตเ่ ราใช้ไม่เปน็ ภาพท่ี 1.13 ASEAN Community 2015 (2558) ทุกทา่ นทราบหรอื ไมว่ ่าทงั้ สามเสาดังภาพที่ 1.13 มีความเช่อื มโยงกนั อย่างไร เราไดย้ นิ แคพ่ ดู วา่ 2015 จะเปดิ อาเซยี น ผมวา่ ผดิ แลว้ ไมม่ ใี ครคดิ วา่ 1 มกราคม 2016 จะเกิดอะไรขึ้น มัน Continue Reset ไปเร่ือยๆ เพียงแต่เป้าหมายจะให้เกิดอะไร ข้นึ ซ่ึงมนั กเ็ กิดอยู่แลว้ แต่ท่ีสำ� คญั คอื ทัง้ สามเสาเชอื่ มโยงกันอยา่ งไร ในเวลานี้ผมไมร่ ู้ เลย เพราะวา่ ตา่ งคนตา่ งกกั๊ กันหมดเลยเปน็ ความลบั ผมเข้าไมถ่ งึ ตอนนี้มีการเจรจา ทางดา้ นสังคม ค�ำถามคอื ทา่ นคดิ วา่ ทีเ่ ขาพูดกนั อยนู่ ส้ี ่งผลกระทบต่อเศรษฐกจิ หรือไม ่ ค�ำตอบคือ กระทบทั้งด้านส่ิงแวดล้อม Human rights สุขภาพ โดยเฉพาะประเด็น เรอื่ งบุหร่ี ซึ่งไทยก�ำลังจะออก พ.ร.บ. กฎหมายให้ลดการสบู บหุ ร่ี รวมไปถงึ สนิ คา้ บาป อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏริ ูป 53

ทงั้ หลาย แตป่ รากฏวา่ ไม่ไดค้ ยุ กับทางการคา้ เลย บอกวา่ การคา้ นี้เป็นตัวปีศาจ ถ้าพดู ถงึ เรอ่ื งนี้ กกต.บหุ รต่ี อ้ งคา้ นอยา่ งมาก ในเวลาทม่ี กี ารเจรจาทางการคา้ ไมว่ า่ จะเปน็ นกั สังคม นักส่ิงแวดล้อมก็ว่ิงเข้ามากันใหญ่เลย แล้วตกลงจากสามเสาน้ีใครใหญ่กว่ากัน ครับ จรงิ ๆ แล้วกระทรวงการต่างประเทศเป็นหวั หนา้ ใหญ่ในการดแู ลทง้ั หมด แต่แค่ รับฟังเฉยๆ ไม่มีการประสานกันเลย แล้วเราก็สะท้อนไปกรอบอ่ืนเหมือนกันท้ังหมด เลย เพราะวันนผี้ มไดพ้ ดู เนน้ ย�้ำถึง 3 คร้งั แล้ววา่ การเจรจาไมใ่ ชภ่ าษเี ลย ไมส่ �ำคญั เลย และมนั หายไปหมดแลว้ ดว้ ย แตก่ ารเจรจาทง้ั หลายทง้ั ปวงทพ่ี ดู มาทง้ั หมดนน้ั จะมหี วั ขอ้ ต่างๆ ดังรายละเอยี ดในภาพท่ี 1.14 จะเหน็ ได้วา่ มีเยอะมาก ภาพที่ 1.14 ความเชื่อมโยงของสามเสาหลกั ภายใต้ประชาคมอาเซยี น เนือ่ งจากผมเข้าใจแตใ่ นเร่ืองทางด้านเศรษฐกจิ อย่างเชน่ ภาษลี ดเทา่ ไหร่ ส่วน เรอื่ งทา้ ทายของอาเซยี นกร็ แู้ คผ่ วิ เผนิ เทา่ นนั้ มกี ารยกทมี ไป 20 คน ไป Study Market อยา่ งนอ้ ยเปน็ การไปจา่ ยตงั คใ์ ห้ Tourism ทางโนน่ ไดก้ ำ� ไรนดิ หนอ่ ย มกี ารโยกไปโยกมา อย่างท่ีรู้ๆ ผมก็ว่าไปไม่เป็นไร ส่วนการค้าชายแดนกลับเฟื่องฟูมากเป็นล้านๆ ผมขอ เตือนนดิ นึงเทา่ นนั้ วา่ ทา่ นรู้เร่ือง Rule of Origin หรือไม่ครบั ส�ำหรบั ผู้ประกอบการ 54 TU-ASEAN Forum 10

อยากฝากไวว้ า่ ภาษีที่เราไดอ้ ยใู่ นวนั นจ้ี ากชายแดนเป็น 0 แตเ่ รากลับขายกนั ใหญ่เลย นะครับ ผมถามหลายคนมาก ซ่ึงส่วนใหญ่ไม่ได้ขายตรงแต่ขายผ่านพ่อค้าชายแดน เอาละคุณขายไปเลยในวันน้ี แต่วันหน่ึงข้างหน้าเมียนมาจะมี Policy เดียวกับเรา Import substitution มาเลย เพราะฉะนั้นพอตูมเขาจะถามคำ� ถามแรกเลย ท่ีส่งๆ ไปนั้น ขอโทษนะบะหม่ีกึ่งสำ� เร็จรูปนี้ Rule of Origin ว่ายังไง แต่ว่าส่วนประกอบ ในประเทศไทยก่ีเปอร์เซ็นต์ ถ้าคุณผ่านก็ผ่าน แต่ถ้าไม่ผ่านก็ให้กลับไปใช้ภาษีเดิม มใี ครคดิ ถงึ เร่อื งน้ีหรือไม่ครบั และถา้ ไมผ่ ่านจะทำ� ยังไงให้ประเทศไทยผ่าน เทคโนโลยี ต้องเข้ามา เงินต้องเข้ามา ปรับปรุง SMEs เข้าใจกันแค่ไหนผมไม่รู้ ผมขอฝากตรงน้ี ไว้ดว้ ยนะครับ แตส่ ิง่ ทผี่ มห่วงมากท่สี ดุ คอื เราเขา้ ใจมันแตเ่ รายังไมเ่ ข้าใจว่าจะท�ำไงให้ พัฒนาเหมือนกับเมื่อสักครู่ที่ผมได้พูดไว้ FTA เป็นเครื่องมือในการพัฒนาไม่ใช่เคร่ือง มือทางการค้าเฉยๆ เราตอ้ งไปลกึ ไปกวา่ นัน้ ซ่ึงจะตอ้ งเจออย่างแนน่ อนในเร่อื ง Rule of Origin หากไม่เช่อื กม็ ารอดกู ันนะครบั และอย่าได้โวยวายเมอ่ื ถึงวันนั้น เวลาทม่ี นั reject กลบั มา ภาพที่ 1.15 อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แห่งการปฏิรปู 55

จากภาพท่ี 1.15 น้ีผมอยากใหด้ ูในข้อท่ี 4. Region fully integrated into the global economy ซึ่งจากทผี่ มพดู มาท้งั หมด ในขอ้ 1-3 อาเซยี นเราเกง่ มากเลย แตเ่ รามาตกในขอ้ สดุ ทา้ ย เรา Integrated อย่างไร ภาพท่ี 1.16 ภาพท่ี 1.17 56 TU-ASEAN Forum 10

ภาพท่ี 1.18 จากภาพท่ี 1.18 แสดงใหเ้ ห็นวา่ ในวนั น้สี ิง่ ทเ่ี กดิ ขนึ้ ในโลกมนั มีอยู่แค่ 4 เรือ่ ง ในประเทศไทยก็มีอยู่ 4 เรอื่ งนีเ้ ช่นกนั หากน�ำมาจะเปรียบเทยี บได้ว่าถา้ คน 4 คนนี้ ท�ำงานร่วมกนั ได้เป็น Concert เมอื่ ไหรเ่ ราไปได้ แตใ่ นวันน้ี 4 คนนีย้ งั ตา่ งคนตา่ งไป Poilticians ตอนนเ้ี ราไมม่ เี ดยี๋ วมนั กม็ ี ในวนั นที้ เ่ี รามปี ญั หามากเลย ในรา่ งรฐั ธรรมนญู ฉบับใหมไ่ ม่ Debate ในเรอ่ื งเศรษฐกจิ สังคม ส่งิ แวดล้อมเลย Debate แต่ How to Seat the Power หรอื เราจะเขา้ สอู่ �ำนาจอยา่ งไรคยุ กนั แตเ่ รอื่ งพวกนี้ นง่ั คยุ ในทวี มี แี ต่ เร่ือง เฮ้ย! เลอื กต้ังอยา่ งนีไ้ ม่โปรง่ ใส่ นายกมาจากคนนอกไมเ่ อามันพูดแต่เรื่องพวกน้ี หมดเลย ลม้ เหลวนะครบั ทำ� ไมไมพ่ ดู วา่ รา่ งรฐั ธรรมนญู จะเขยี นเศรษฐกจิ เขยี นอยา่ งไร หาไมเ่ จอเลยครบั ไมม่ ซี กั หนง่ึ มาตราทช่ี ดั ๆ เลย นา่ อนั ตรายนะครบั ดงั นนั้ 4 คนนต้ี อ้ ง ท�ำงานด้วยกันอย่างไร อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แห่งการปฏริ ปู 57

ภาพท่ี 1.19 หว่ งโซอ่ ปุ ทานอาหาร ทีม่ า: สมาคมผู้ผลติ อาหารสัตว์ไทย ปี 2557 ต่อมาในภาพท่ี 1.19 ผมต้องการให้เห็นภาพว่า ต่อไปห่วงโซ่ท้ังหมดต้องอยู่ ดว้ ยกนั ธรุ กิจต้องเป็นหว่ งโซ่ขนาดนี้ เพราะฉะน้ันขอถามเปน็ ตวั อย่างวา่ ถ้าใครกต็ าม ที่อยู่ตรงห่วงโซ่ไหน อย่างของผมสมมุติว่าอยู่ท่ีอาหารสัตว์ ผมต้องรับผิดชอบไปถึง Consumer และรับผิดชอบไปถึงเกษตรกรเลย ถามว่าท�ำอย่างนี้เพ่ือตอบโจทย์อะไร กเ็ พือ่ ตอบโจทย์ของคู่ค้าทมี่ อี ยู่ท่วั โลก ท้งั หมดนี้จะตอ้ งเข้าใจบริบทโลกตรงกัน ถ้าผม เหน่ือยอยคู่ นเดยี ว สามคนทางขวากับหน่ึงคนข้างลา่ งไมไ่ ปกบั ผม เลิกคุย จบ ไปตอ่ ไม่ ได้นะครับ ซึง่ นเี้ ป็นเรื่องธรรมดามาก แตส่ ิ่งทผี่ มอยากเห็นกค็ ือรปู ท่ีกลบั กนั ดังภาพที่ 1.20 ด้านลา่ งน้ี 58 TU-ASEAN Forum 10

ภาพท่ี 1.20 หว่ งโซ่อปุ ทานอาหาร ทม่ี า: สมาคมผผู้ ลติ อาหารสัตว์ไทย ปี 2557 จากภาพท่ี 1.20 อธิบายว่าขวามือสุดในเวลาน้ีไม่ขยับเลย ผมบอกว่ามิติใหม่ อยา่ งท่ี Pascal Lamy ได้เขยี นไว้เชน่ กัน ในการเดนิ หน้าธุรกิจตอ่ ไปข้างหนา้ จะเป็น TPP EU จะตอ้ งเริม่ ที่ขวามือไปขา้ งหลงั ภาพที่ 1.20 ผมทำ� ขึ้นมากอ่ นท่จี ะไปอ่านเจอ บทความของ Pascal Lamy แปลว่าอะไรครับ น่นั คือความกดดนั ตอ้ งมาจากผ้บู ริโภค ประเทศไทยผบู้ รโิ ภคมคี ณุ ภาพแคไ่ หน ลองถามตวั เองนะครบั อยใู่ นฐานะทเ่ี ปน็ ผบู้ รโิ ภค เรารวู้ า่ ตอ้ งผลติ อยา่ งนใ้ี หอ้ ยา่ งนน้ั ตลาดมนั เปน็ อยา่ งน้ี แตเ่ ราไมม่ คี ณุ ภาพเลยนะครบั พวกเราอา่ เพราะฉะนั้นระเบยี บทกุ อยา่ งทอ่ี อกมามันครอบคลุมทุกคน ดงั นน้ั ส่ิงทีผ่ ม อยากเหน็ จากห่วงโซค่ อื มนั กลบั เดินมาจากผบู้ รโิ ภคไมใ่ ช่มาจากการผลติ อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏิรปู 59

ภาพที่ 1.21 การทอี่ ตุ สา่ หไ์ ปเขยี นซำ้� ในรา่ งรฐั ธรรมนญู ฉบบั ใหม่ สรา้ งองคก์ รอสิ ระ คมุ้ ครอง ผบู้ รโิ ภค ผมไม่ against อะไรเลย แตใ่ นภาพที่ 1.2.1 นเี้ ปน็ concept ทไี่ มน่ า่ จะถกู เรา ตอ้ ง Debate นะครบั ถา้ เปลยี่ นใหมเ่ ปน็ Consumption Improvement Law จะเอา ไหม ท�ำไมจะตอ้ งไปตดิ ฉลากบหุ ร่เี ปน็ รปู ผรี ูปกะโหลกรปู กระดูกสามต่างๆ แต่มนั กไ็ ม่ ลดลงเลย นพ.ประกติ วาทีสาธกกิจ เลขาธกิ ารมูลนธิ ิรณรงค์เพือ่ การไมส่ ูบบหุ รก่ี อ็ อก มาพดู ใหส้ มั ภาษณเ์ องตามขา่ ววา่ สบู เพมิ่ ขน้ึ และผมกอ็ อกมาพดู ตลอดเวลาวา่ เฮย้ ! ไป เสยี เวลากับมนั ท�ำไม คุณทำ� ไป แต่คุณไป Educate ผบู้ รโิ ภค อย่างเช่นทำ� ไมผมไม่สูบ บหุ ร่ี ทำ� ไมคนด่มื เหล้าแล้วเลกิ ได้ มวี ิธคี ดิ และย่งั ยนื กว่า ทำ� ไมคุณไม่ไปสรา้ งคณุ ภาพ ผบู้ รโิ ภคใหแ้ ขง็ แรงขนึ้ มเิ ชน่ นน้ั คณุ กจ็ ะ Protect and Serve อยตู่ ลอดเวลา เพราะวา่ คณุ ไม่ Demand ในสิง่ ซ่งึ คนอ่นื เคา้ Demand ให้คุณผลติ แตค่ ุณไม่ Demand ในสิ่ง ที่เขาต้องผลิตให้คุณ อย่างท่ีผมบอกเม่ือสักครู่ว่าถ้าข้าวโพดน้ีผมไปเอาระเบียบไปจับ ทีพ่ ม่าเลยจะผลติ ยงั ไงตอ้ งตามไทย ท�ำได้ไหมครับ จะท�ำได้ต่อเม่อื ไทยตอ้ ง Demand 60 TU-ASEAN Forum 10

อย่างเดยี วกัน เราตอ้ ง Demand อย่างนี้เราถึงจะบอกใหเ้ ขาผลติ อย่างนั้นได้ นี้จงึ เป็น วธิ ีท่ีจะต้องกลับมาคดิ ดกู ันใหม่ ผมไมไ่ ดโ้ จมตใี ครนะครบั เพยี งแตว่ า่ เอามาให้ดเู ฉยๆ ภาพท่ี 1.22 สรปุ กค็ ือต่อไปน้กี ารแข่งขันต้องดูท้งั สองขา ต้นทุนต่อหน่วยยงั ตอ้ งทำ� ต้นทุน การท�ำลายลา้ งธรรมชาติ สง่ิ แวดลอ้ มยังต้องอยกู่ บั เรา เมือ่ ก่อนขวามอื ไมม่ เี ลย เด๋ียวนี้ ขวามอื ตอ้ งเหมอื นคแู่ ฝดเพราะฉะนน้ั ธรุ กจิ ใดกต็ าม Agreement อะไรกต็ าม ถา้ เขา้ ใจ ตรงนเ้ี ราไปตอ่ กันได้ ถา้ ไมเ่ ข้าใจเราก็ Protect and serve ตลอด อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แห่งการปฏริ ปู 61

ภาพท่ี 1.23 และท่ีสำ� คัญที่สดุ ในเรื่อง Quality ของ Consumption ต้องมขี น้ึ พร้อมกัน ดงั นั้น เราคดิ ว่าเราตอ้ งปรบั โครงสรา้ งครั้งย่ิงใหญ่มากครับ ขอบคุณครบั 62 TU-ASEAN Forum 10

การสมั มนาช่วงที่ 2 “ความสมั พนั ธอ์ าเซยี น ไทย กบั จีน” _______________________________________________ ผู้ด�ำเนนิ รายการ อาจารย์พชิ ญ์อาภา พศิ ุทธ์เศรณี อาจารยป์ ระจำ� คณะรัฐศาสตร์และรฐั ประศาสนศาสตร์ มหาวิทยาลยั เชียงใหม่ อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏิรปู 63



รองศาสตราจารย์ ดร.จลุ ชีพ ชินวรรโณ กรี ตยาจารย์แหง่ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ อาจารยค์ ณะรฐั ศาสตร์ มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร์ ในวันน้ีผมได้รับเชิญจาก อ.ประภัสสร์ ให้มาพูดคุยกับท่านท้ังหลายในหัวข้อ “ความสัมพันธอ์ าเซียน ไทย กับจนี ” ซึ่งผมจะแบ่งออกเปน็ 2 ประเด็น คือ ประเดน็ แรก ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งอาเซยี นกบั จนี และประเดน็ ทสี่ อง ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งไทย กบั จนี ประเทศอาเซยี นทัง้ 10 ประเทศ รวมท้งั ไทยและจนี ต่างก็เป็นผู้แสดงบทบาท (Actor) ทสี่ ำ� คญั ในเอเชียแปซฟิ ิก แตค่ วามจรงิ แล้วยงั มผี แู้ สดงบทบาท (Actor) อนื่ ๆ อกี ไดแ้ ก่ สหรัฐอเมริกา ญ่ปี ุ่น รสั เซีย และอินเดีย ท่เี ราจะต้องให้ความส�ำคญั ดว้ ย แต่ ไมว่ า่ จะเปน็ ผแู้ สดงบทบาทประเทศใดกต็ ามจากประเทศในภมู ภิ าคนี้ (Regional State) หรอื เปน็ มหาอำ� นาจภายนอกภมู ภิ าค (Extra-Regional Power) เชน่ สหรฐั อเมรกิ า จนี ประเทศเหล่าน้ีหรือผู้แสดงบทบาทเหล่านี้ไม่ได้ด�ำเนินนโยบายในความว่างเปล่า แต่ ก�ำลังดำ� เนินนโยบายในบรบิ ทที่ผมจะขอใช้คำ� ว่า Strategic Landscape คอื ในบรบิ ท อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แห่งการปฏิรปู 65

ภมู ทิ ศั นท์ างยทุ ธศาสตร์ ซง่ึ ไมว่ า่ นโยบายของผแู้ สดงบทบาทเหลา่ นจี้ ะแสดงในรปู แบบ ใดกต็ ามลว้ นแลว้ แตไ่ ดร้ บั ผลกระทบจากภมู ทิ ศั นท์ างยทุ ธศาสตร์ และจะสง่ ผลกระทบ ต่อภูมทิ ศั น์ทางยุทธศาสตรท์ ้งั ในระดบั โลกและในระดับภูมภิ าค คือ เอเชยี แปซิฟิก ภูมิทัศน์ทางยุทธศาสตร์ในปัจจุบัน ในกลางทศวรรษที่ 2 ของศตวรรษที่ 21 ไมว่ า่ จะเปน็ ระดบั โลกหรอื ระดบั ภมู ภิ าคกำ� ลงั เปลยี่ นแปลงไป ซงึ่ มที ง้ั การเปลยี่ นแปลง ที่เปน็ การเปลย่ี นแปลงในเชิงปริมาณ (Quantitative Change) คือมกี ารเปล่ยี นแปลง อย่างหลากหลาย ท้ังทางด้านการเมือง เศรษฐกิจ สังคมและวัฒนธรรม รวมท้ังด้าน วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีดว้ ย และทีเ่ ป็นการเปล่ียนแปลงในเชงิ คณุ ภาพ (Qualita- tive changes) คอื เปน็ การเปลยี่ นแปลงในเชงิ โครงสรา้ งอ�ำนาจ (Structural Change) ตัวอยา่ งการเปลยี่ นแปลงในเชิงโครงสรา้ งอ�ำนาจจะเห็นได้จากดัชนี 2 ตวั ดัชนตี ัวแรก คอื การท่ีประเทศในซกี โลกตะวนั ตกกำ� ลงั ถดถอย (Decline) ในดา้ นอ�ำนาจ และกย็ ัง มกี ารทะยานขึ้นมาของประเทศต่างๆ โดยเฉพาะกลุ่ม BRICS (Brazil, Russia, India, China และ South Africa) นอกจากนั้น การเปล่ียนแปลงในเชิงโครงสร้างยังเห็น ได้จากการทะยานข้ึนของเอเชีย การมีบทบาทมากข้ึนของเอเชีย โดยเฉพาะอย่างย่ิง ประเทศจนี (the Rise of Asia Especially the rise of China) และดชั นตี วั ทสี่ อง คอื การเปลยี่ นผา่ นทางอำ� นาจ (Power Transition) ในอดตี ทผี่ า่ นมานบั ตงั้ แตส่ งครามโลก ครง้ั ท่ี 2 จะพบว่าเราอยู่ในโลกท่สี หรัฐอเมรกิ าเปน็ ศูนย์กลาง (U.S. Centric World) หรือระเบียบโลกท่ีสหรัฐอเมริกาเป็นศูนย์กลาง (U.S. dominated world order) ไมว่ า่ จะเปน็ ระเบยี บโลกทางดา้ นการเมอื งทมี่ ี UN เปน็ กลไกสำ� คญั โดยทมี่ สี หรฐั อเมรกิ า เป็นผู้สร้างกฎกติกาต่างๆ และทางด้านเศรษฐกิจที่เป็น Economic Eorld Order ก็เป็น U.S. dominated หรอื U.S. Centric World economic order ภายใต้ระบบ Bretton Woods ซง่ึ มกี ลไกทีส่ �ำคัญคือ IMF หรอื World Bank อย่างไรก็ดี ในช่วงไม่ก่ีปีที่ผ่านมาเราก็เห็นความเปลี่ยนแปลงที่เกิดข้ึน โดย เฉพาะในเร่อื ง New Financial Structure และ New Financial World Order เกดิ ขึน้ นั่นก็คือระเบยี บโลกทางด้านเศรษฐกิจทางดา้ นการเงินใหม่ จากการทีส่ าธารณรฐั ประชาชนจีนได้เป็นผู้ริเร่ิมในการก่อตั้งธนาคารหลายแห่ง ตัวอย่างท่ีส�ำคัญคือ AIIB หรือ ธนาคารเพ่ือการลงทุนโครงสร้างพื้นฐานของเอเชีย Asian Infrastructure 66 TU-ASEAN Forum 10

Investment Bank (AIIB) ซึ่งผมคิดว่า AIIB จะเป็นคู่แข่งของ ADB หรือ ธนาคาร เพ่ือการพฒั นาเอเชยี (Asian Development Bank) เพราะว่า A = Asian เหมือน กัน แต่ปรากฏว่าหลังจากที่ติดตามก็พบว่าจีนไม่ได้มองแค่นั้น เพราะว่าประเทศที่ จีนเข้าไปติดต่อขอให้เป็น founding members มีท้ังยุโรป อังกฤษ ฝรั่งเศส และ อีกหลายประเทศ เพราะฉะน้ัน AIIB จะเป็นคู่แข่งของ International Bank for Reconstruction and Development (IBRD) หรอื เรยี กงา่ ยๆ วา่ World Bank นน่ั เอง ดงั นนั้ เราก�ำลงั จะเหน็ โครงสร้างอำ� นาจทางด้านเศรษฐกิจจากระบบโลก 2 ระบบ ซงึ่ เป็นระเบียบโลกทางด้านเศรษฐกิจ 2 ระบบท่ีคู่ขนานกัน คือ ระเบียบโลก (World Order) ซ่ึงเป็น Bretton Woods oriented ภายใต้การน�ำของสหรัฐอเมริกา และ ระเบียบโลกท่ีกำ� ลังจะก่อตั้งขึ้นซ่ึงมีจีนเป็นแกนท่ีสำ� คัญ โดยมี AIIB เป็นกลไกส�ำคัญ และถือได้วา่ เป็นการคงอยู่ของระเบยี บโลกทางเศรษฐกิจ 2 ระบบ (Coexisting Two Economic World Order) ณ บดั น้ี จากการเปลยี่ นแปลงในเรอ่ื งภมู ทิ ศั นท์ างยทุ ธศาสตร์ (Strategic Landscapes) ที่เกิดข้ึนดงั กล่าวข้างต้นน้นั ทำ� ใหอ้ ำ� นาจของสหรัฐอเมริกาจะเปล่ียนแปลงไปอยา่ งไร อิทธิพลของสหรัฐอเมริกาจะเปลี่ยนแปลงไปอย่างไร รวมท้ังการทะยานข้ึนมาของจีน ด้วย ผมจะขอเรียกการทะยานขึ้นของจีนครั้งน้ีว่า Great Leap Forward จากการ ก้าวกระโดดของจนี เพยี งแค่ 30 ปี ทำ� ใหล้ ักษณะขนาดของเศรษฐกจิ จนี กระโดดจาก อนั ดับที่ 30 กว่าๆ ในเศรษฐกจิ โลก มาอยู่ทอี่ นั ดับท่ี 2 ของโลก จนี ยังกา้ วกระโดด มาเป็นประเทศท่ีมีทุนส�ำรองเงินตราระหว่างประเทศมากที่สุดในโลก และจีนก้าว กระโดดผ่านทุกประเทศมาเป็นประเทศผู้ส่งออกสินค้ามากท่ีสุดในโลก เพราะฉะน้ัน การเปลี่ยนแปลงทเ่ี กิดขน้ึ โดยเฉพาะบทบาทของจนี ท่ีเปิดข้นึ จะสง่ ผลกระทบอย่างไร กบั อาเซยี น ซึ่งจะเป็นประเด็นหลกั ทผี่ มจะพูดตอ่ ไปคอื อาเซยี นกบั จนี นะครบั ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งอาเซยี นกบั จนี เปน็ ความสมั พนั ธท์ ซ่ี บั ซอ้ นและมหี ลายมติ ิ (Multidimensional) ทงั้ ทางดา้ นภมู ยิ ทุ ธศาสตร์ (Geostrategic) ทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั ความ มน่ั คงทางดา้ นการเมอื ง ดา้ นภมู เิ ศรษฐศาสตร์ (Geo-economics) ซง่ึ เปน็ เรอ่ื งของการคา้ การลงทุนต่างๆ ที่มีท้ังความร่วมมือและความขัดแย้ง มีทั้งผลประโยชน์ท่ีร่วมกัน และมผี ลประโยชนท์ ข่ี ดั แยง้ กนั ยงิ่ ไปกวา่ นน้ั ในความซบั ซอ้ นของความสมั พนั ธร์ ะหวา่ ง อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏริ ปู 67

อาเซียนกับจีนน้ัน บางประเทศในอาเซียนอาจจะมีผลประโยชน์ร่วมกับจีนมากกว่า ผลประโยชนท์ ขี่ ดั แยง้ กนั แตบ่ างประเทศอาเซยี นกอ็ าจจะมเี รอื่ งทข่ี ดั แยง้ กบั จนี มากกวา่ ผลประโยชนท์ มี่ รี ว่ มกัน ส�ำหรับในมิติทางภูมิเศรษฐกิจ จะพบว่าความสัมพันธ์ระหว่างอาเซียนกับจีน มีลักษณะเป็นบวกหรือมีความร่วมมือกันค่อนข้างมาก ในวันน้ีจีนเป็นประเทศคู่ค้า ที่ใหญ่ท่ีสุดของอาเซียน ผมจะขอพูดในมิติทางภูมิเศรษฐกิจเพียงสั้นๆ เพ่ือเป็นการ ปทู างใหเ้ หน็ วา่ ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งอาเซยี นกบั จนี มคี วามซบั ซอ้ นแคไ่ หนเพยี งใด เมอ่ื ปี พ.ศ. 2555 คอื เมอื่ 3-4 ปที แี่ ลว้ มลู คา่ การคา้ ระหวา่ งจนี และอาเซยี นเพยี งแค่ 300 พนั ล้านเหรยี ญสหรัฐ แต่มีการคาดการณว์ า่ ในปี พ.ศ. 2563 จะเพม่ิ ขึน้ 3 เทา่ เปน็ 1,000 พันล้านเหรียญสหรฐั หรอื 1 ล้านลา้ นเหรียญสหรัฐ โดยท่เี มือ่ ปี พ.ศ. 2545 จีนกับ อาเซยี นไดม้ ขี อ้ ตกลงวา่ จะเปน็ เขตการคา้ เสรอี าเซยี น-จนี ระหวา่ งกนั ซงึ่ ไดเ้ รมิ่ ตน้ อยา่ ง เปน็ ทางการในปี พ.ศ. 2553 จากปจั จัยนเ้ี องท่ีมผี ลอย่างยง่ิ ทำ� ให้จนี กบั อาเซียนมกี าร ขยายตวั อยา่ งมโหฬารอยา่ งทก่ี ลา่ วไป นอกจากนนั้ จนี ยงั เปน็ ผนู้ ำ� เขา้ สนิ คา้ ของอาเซยี น ทห่ี ลากหลาย เชน่ นำ�้ มนั หรอื พลงั งานจากมาเลเซยี และประเทศอน่ื ๆ สนิ คา้ พวกวตั ถดุ บิ อยา่ งยางพาราจากไทย และสินค้าอน่ื ๆ อีก แม้ว่าในปนี ี้ (พ.ศ. 2558) การค้าระหว่าง จนี กบั อาเซียนอาจไมม่ ากนกั เพราะว่าจนี กำ� ลงั อย่ใู นชว่ งปรากฏการณท์ ี่เรียกว่า New Normal หรอื ความปกตใิ นรปู แบบใหม่ เนอื่ งจากในการประชมุ สภาประชาชนทผ่ี า่ นมา จีนบอกว่าการเติบโตของจีนจะไม่เป็นเลข 2 หลักเหมือนในอดีตอีกต่อไป แต่จะไป อยา่ งช้าๆ ประมาณ 7% เป็นหลกั ซ่ึงในความปกตริ ปู แบบใหม่ (New Normal) ของ จีนก็คือจีนพยายามท�ำให้คนในประเทศและคนต่างประเทศเข้าใจ โดยเฉพาะในเร่ือง การเตบิ โตทางเศรษฐกิจทีไ่ มเ่ หมอื น 30 ปีที่ผา่ นมา แต่จะขยายตัวอย่างช้าๆ รวมท้ัง มีการปรับโครงสร้างและมีการปฏิรูปภายในดังชื่อหัวข้องานสัมมนาในวันน้ีนะครับ และท่ีส�ำคญั อาเซยี นยงั คงมคี วามสำ� คัญกับจีนในการเปน็ แหลง่ ลงทนุ อนั ดับ 4 เพราะ จนี เปน็ แหล่งลงทุนขนาดใหญ่ รวมทงั้ อาเซยี นก็มีความส�ำคญั ในด้านการลงทุนของจนี เราจะเหน็ คนจนี มาลงทนุ ในอาเซยี นจำ� นวนมาก โดยเฉพาะประเทศเพอื่ นบา้ นอยา่ งเชน่ ลาวทพ่ี อเดนิ ไปทางไหนผมก็นึกว่าอย่ใู นประเทศจนี ด้วยซ้ำ� ไป อยา่ งพ้ืนทีต่ ดิ ถนนใหญ ่ ถ้าหากท่านไปดูจะเห็นคนลาวเข้าไปอยู่ในซอยนะครับ ในขณะท่ีถนนใหญ่คนจีนเข้า 68 TU-ASEAN Forum 10

มาซือ้ เขา้ มาเช่าเขา้ มาลงทุนเกือบท้ังหมด สว่ นในกมั พูชาไมต่ ้องพูดถึงเลย เพราะมอง ไปทางไหนก็มีแตจ่ นี ทัง้ น้ัน และที่ส�ำคัญจีนก็เขา้ ไปมบี ทบาทในการพัฒนากองทัพของ กมั พชู าอกี ดว้ ย จากความเปลยี่ นแปลงทเ่ี กดิ ขนึ้ ดงั กลา่ วแสดงใหเ้ หน็ วา่ จนี กบั อาเซยี นมี ความสมั พนั ธท์ ล่ี กึ ซง้ึ อยา่ งมากในทางเศรษฐกจิ มผี ลประโยชนร์ ว่ มกนั หลายๆ ประเทศ กเ็ หน็ จนี เปน็ โอกาส (Opportunity) จากการทะยานขนึ้ ของจนี โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ จาก การทจี่ นี จะจดั ตงั้ AIIB กย็ งิ่ ทำ� ใหท้ กุ คนอยากจะเขา้ ไปมบี ทบาทในธนาคารแหง่ น้ี ซง่ึ จะ มจี ำ� นวนเงนิ ทนุ คอ่ นขา้ งมากอยทู่ ป่ี ระมาณ 100 พนั ลา้ นเหรยี ญสหรฐั ใกลเ้ คยี งกบั ADB และอาจจะขยายเพม่ิ ขนึ้ อกี ในอนาคต ในสว่ นของนกั ทอ่ งเทย่ี วจนี เมอื่ สกั ครผู่ มเดนิ ทาง จากธรรมศาสตรม์ าทง่ี านสมั มนาแหง่ นผ้ี า่ นวดั พระแกว้ เหน็ รถบสั 12 คนั จอดหนา้ วดั พระแกว้ มีคนจนี ประมาณ 50 คนออกมาจากรถบัสทลี ะคัน ฉะนั้นมคี นจนี 600 คน อยู่ในวัดพระแก้วในวนั นี้ ไม่ต้องพดู ถึงคนจนี ทีไ่ ปเท่ียวลฟู วร์ ไปฝรัง่ เศส อกี นบั พันคน ซงึ่ เปน็ มติ ภิ าคประชาชน (People to People) จงึ ทำ� ใหจ้ นี กบั อาเซยี นมคี วามสมั พนั ธ์ ท่ีลึกซ้ึงและหลากหลาย รวมไปถึงทางด้านสังคมก็เช่นเดียวกันท่ีได้มีการแลกเปลี่ยน มีการร่วมมือทางด้านการศึกษา โดยจีนให้ทุนการศึกษามากมายแก่กลุ่มประเทศใน อาเซยี น มคี วามรว่ มมอื ทางดา้ นวทิ ยาศาสตร์ และสถาบนั ขงจอ้ื กม็ บี ทบาททส่ี ำ� คญั ดว้ ย กล่าวโดยสรุปแล้วก็คือความสัมพันธ์ระหว่างอาเซียนกับจีนทางด้านภูมิ เศรษฐศาสตร์มีความส�ำคัญ มีผลประโยชน์ร่วมกัน และมีความสัมพันธ์ท่ีลึกซ้ึงหลาก หลายในทุกระดับ ทั้งระดับบน คือ ระดับผู้น�ำ ระดับข้าราชการ ระดับนักธุรกิจ และระดับล่าง คือ ระดับประชาชน แม้ว่าภาพทางด้านเศรษฐกิจในมิติทางด้านภูมิ เศรษฐศาสตร์ (Geo-economic Dimension) จะมคี วามรว่ มมอื มผี ลประโยชนร์ ว่ มกนั และเห็นจีนเป็นโอกาส แต่ถ้าหากมองอีกมุมหนึ่งคือทางด้านภูมิยุทธศาสตร์ (Geostrategic) ซึ่งเป็นเรื่องเก่ียวกับการเมืองและความมั่นคง เราจะพบว่าความ สัมพันธ์ระหว่างอาเซียนกับจีนมีความลึกซึ้ง มีความหลากหลาย มีทั้งเชิงบวกและ เชิงลบ เพราะถ้าหากว่าเราลองมองย้อนกลับไปในอดีต เราก็จะมองไปในอนาคตข้าง หน้าได้ ผมจะขอยกค�ำพูดของอดีตนายกรัฐมนตรีอังกฤษท่ีชื่อ Winston Churchill ท่วี ่า “คณุ มองย้อนกลบั ไปในอดตี ไกลเท่าไร คณุ ก็จะสามารถมองไปในอนาคตได้ไกล เทา่ นน้ั ” แตใ่ นอดตี ของจนี 4000 ปมี าแลว้ ผมไมอ่ ยากจะมองยอ้ นไปไกลขนาดนนั้ ผม อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏริ ูป 69

ขอมองยอ้ นกลบั ไปแคว่ า่ อาเซยี นกบั จนี มปี ฏสิ มั พนั ธก์ นั ตง้ั แตเ่ มอ่ื ไหร่ ถา้ เรามองวา่ จนี มีการเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อป ี พ.ศ. 2492 ส่วนอาเซียนก็ก่อตั้งข้ึนมาเม่ือป ี พ.ศ.2510 เพราะฉะนนั้ จงึ ไมม่ คี วามสมั พนั ธร์ ะหวา่ งจนี กบั อาเซยี นกอ่ นหนา้ ปี พ.ศ. 2510 อย่างแน่นอน ซึ่งก่อนหน้าน้ันอาจจะมีความสัมพันธ์ระหว่างจีนกับประเทศในเอเชีย ตะวนั ออกเฉยี งใตแ้ บบทวภิ าคี อาจเปน็ มติ รบา้ งเปน็ ศตั รบู า้ ง แตค่ วามสมั พนั ธร์ ะหวา่ ง จนี กบั อาเซยี นเรมิ่ ตน้ ขนึ้ ตง้ั แตป่ ี พ.ศ. 2510 เปน็ ความสมั พนั ธท์ ตี่ า่ งฝา่ ยตา่ งหวาดระแวง ซึ่งกันและกัน จีนได้มีการวิจารณ์เก่ียวกับการจัดต้ังอาเซียนในปี พ.ศ. 2510 ว่า อาเซียนอาจจะเป็นเครื่องมือของสหรัฐอเมริกาในการกดดันจีน ท�ำให้ในระหว่างปี พ.ศ. 2510-2513 เปน็ ช่วงทจ่ี ีนกับอาเซียนเป็นปฏิปักษต์ อ่ กัน เพราะความขดั แยง้ ทาง ด้านอุดมการณ์และผลประโยชน์ทางด้านการเมืองต่างๆ จนกระทั่งในปี พ.ศ. 2513 เปน็ ตน้ มา โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ เมอื่ ปี พ.ศ. 2512 ทส่ี หภาพโซเวยี ตเกดิ ความขดั แยง้ และ มีการปะทะกันกับจีน ท�ำให้จีนเร่ิมมองหาประเทศอื่นเพ่ือมาค้านอ�ำนาจของสหภาพ โซเวียต เม่ือมองดูแล้วก็พบว่ามีอยู่ประเทศเดียวคือ สหรัฐอเมริกาท่ีจะสามารถค้าน อำ� นาจของสหภาพโซเวยี ตได้ ดงั นน้ั ทงั้ 2 ฝา่ ยจงึ หนั มาเลน่ ปงิ ปองกนั การเลน่ ปงิ ปอง ในครงั้ นเี้ นอ่ื งดว้ ยจนี อยากจะใหส้ หรฐั อเมรกิ ามาคา้ นอำ� นาจของสหภาพโซเวยี ต ซงึ่ การ เล่นปงิ ปองเร่มิ ขึน้ ในปี พ.ศ. 2514 ตามมาดว้ ยการเดินทางมาเยอื นจนี อย่างลับๆ ของ Henry Kissinger ท่ีปรึกษาด้านความม่ันคงของสหรัฐอเมริกา และน�ำมาสู่การเยือน อยา่ งเปน็ ทางการของประธานาธิบดรี ชิ าร์ด นกิ สัน (Richard M. Nixon) การท่ีจีนกับสหรัฐอเมริกามีความสัมพันธ์ที่ดีขึ้นก็มีผลกระทบต่อกลุ่มประเทศ สมาชิกอาเซียนด้วย ประเทศอาเซียนจึงมีความจ�ำเป็นต้องมีการปรับตัว เพราะเรา เป็นประเทศเล็ก โดยมาเลเซียปรับตัวไดไ้ วหน่อยและเป็นประเทศแรกในกลุ่มอาเซยี น ทส่ี ถาปนาความสมั พนั ธท์ างการทตู กบั จนี ไดใ้ นปี พ.ศ. 2517 ตามมาดว้ ยฟลิ ปิ ปนิ สเ์ ปน็ ประเทศทสี่ องในปี พ.ศ. 2518 และไทยเป็นประเทศท่ีสาม เพราะฉะนนั้ ช่วงที่ 2 ของ ความสมั พนั ธอ์ าเซยี นกบั จนี อยใู่ นระหวา่ งปี พ.ศ. 2513-2533 ในชว่ งเวลา 20 ปนี เ้ี ปน็ ชว่ งของการมคี วามสมั พนั ธท์ างการทตู ระหวา่ งกนั ประเทศสดุ ทา้ ยกค็ อื สงิ คโปรท์ ม่ี กี าร ตกลง มกี ารเจรจา และมคี วามสมั พนั ธ์ทางการทตู อยา่ งเปน็ ทางการ โดยก่อนสงิ คโปร์ คือบรูไน กอ่ นบรูไนคืออนิ โดนีเซีย ทำ� ใหใ้ นปี พ.ศ. 2533-2534 เป็นปีท่ีสงครามเยน็ 70 TU-ASEAN Forum 10

สนิ้ สดุ ลง จนี ก็ได้มคี วามสัมพันธแ์ บบทวภิ าคีกบั ทกุ ประเทศในอาเซยี นแล้ว สว่ นความ สมั พนั ธท์ เ่ี ปน็ ระดบั กลมุ่ ระหวา่ งอาเซยี นกบั จนี ไดเ้ รมิ่ ขน้ึ ในยคุ หลงั สงครามเยน็ คอื ในปี พ.ศ. 2534 โดยมคี วามร่วมมอื กนั ในรปู แบบประเทศคูเ่ จรจา (Dialogue Partner) ใน ชว่ งแรกๆ ก็ Sectoral บางดา้ น มาเปน็ คเู่ จรจาในทกุ ดา้ นในปี พ.ศ. 2539 นบั ตงั้ แตน่ นั้ เปน็ ตน้ มาความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งจนี กบั อาเซยี นกพ็ ฒั นามาอยา่ งตอ่ เนอ่ื ง ผมคดิ วา่ ในชว่ ง ระหวา่ งปี พ.ศ. 2534-2543 เปน็ ชว่ งทีม่ ีความร่วมมือทางด้านเศรษฐกิจ (Economic Cooperation) กอ่ นหนา้ นนั้ นอกจากจะเปน็ ความรว่ มมอื ในการสถาปนาความสมั พนั ธ์ ทางการทูตแล้ว ก็ยังมีความร่วมมือทางด้านความม่ันคง โดยอาเซียนพยายามท่ีจะ ดึงจีนเขา้ มามบี ทบาทให้เวียดนามถอนทหารออกไปจากกมั พูชาอกี ดว้ ย จนกระทั่งมาถึงศตวรรษที่ 21 นี้ เริ่มตั้งแต่ พ.ศ. 2543 จนถงึ ปจั จุบัน ความ สัมพันธ์ระหว่างจีนกับอาเซียนอาจจะกล่าวได้ว่าเป็นความสัมพันธ์ในรูปแบบการเป็น หุ้นส่วนทางยทุ ธศาสตร์ (Strategic Partner) คอื มีความสมั พนั ธท์ ีห่ ลากหลายท้ังทาง ดา้ นการเมือง ด้านเศรษฐกิจ ด้านสงั คมและวัฒนธรรม ในขณะเดยี วกนั กเ็ ป็นช่วงเวลา เดยี วกบั ทจี่ นี ก�ำลงั ทะยานขนึ้ (the Rise of China) ถงึ แมว้ า่ จะมกี ารเจรจากนั ระหวา่ ง อาเซียนกับจีนในหลายๆ คร้ังก็ตาม มีความร่วมมอื ที่หลากหลาย แต่กม็ ีปญั หาหนง่ึ ท่ี ท�ำให้จีนกับอาเซียนไม่สามารถใกล้ชิดกันได้อย่างเต็มที่ นั่นก็คือปัญหาความขัดแย้ง ในทะเลจนี ใต้ ปัญหาเก่ียวกับอ�ำนาจอธปิ ไตยเหนอื หมู่เกาะ Spratly ซ่ึงในความจริง Spratly เป็นเพียงช่อื เกาะเกาะเดียวในจ�ำนวนหน่งึ รอ้ ยเกาะ ผมไมอ่ ยากใชค้ ำ� วา่ เกาะ เพราะวา่ Spratly อาจไมใ่ ชเ่ กาะตามกฎหมายทะเลฉบบั Montego Bay หรอื กฎหมาย ทะเลของ UN เนอื่ งจาก Spratly คอื โขดหนิ เนนิ ทรายตา่ งหาก สว่ นคำ� วา่ เกาะกค็ อื พน้ื ดนิ ทม่ี พี นื้ นำ�้ ลอ้ มรอบและสามารถรองรบั การอยรู่ อดของมนษุ ยไ์ ด้ แตห่ มเู่ กาะหรอื โขดหนิ ทง้ั หมดเหลา่ นนั้ ไมม่ มี นษุ ยอ์ ยู่ อาจจะมนี กนางนวลอยสู่ กั 7 คู่ ตอนนอ้ี าจจะเพมิ่ เปน็ 8 คูแ่ ลว้ ก็ไดน้ ะครบั บรรดาโขดหินเหลา่ นัน้ มอี ยจู่ �ำนวนเทา่ ไหร่ ก็ตอ้ งถามกลบั ไปวา่ คณุ ไปนบั เอาเวลาไหน ถา้ นบั ตอนเวลานำ้� ขึ้นก็มปี ระมาณ 50 โขด ถา้ นบั ตอนเวลาน�ำ้ ลง กม็ ปี ระมาณ 100 กวา่ โขด ซง่ึ โขดหนิ เนนิ ทรายตา่ งๆ เหลา่ นกี้ ำ� ลงั มกี ารเปลย่ี นแปลงไป ประเทศอาเซียนบางประเทศโดยเฉพาะอย่างย่ิงประเทศท่ีมีพรมแดนทางทะเลได้อ้าง กรรมสทิ ธใิ์ นบางสว่ นของหมเู่ กาะทะเลจนี ใต้ ไดแ้ ก่ เวยี ดนาม มาเลเซยี ฟลิ ปิ ปนิ ส์ และ อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏริ ปู 71

บรไู น ทงั้ 4 ประเทศนม้ี ปี ญั หากบั จนี ทอี่ า้ งกรรมสทิ ธใิ์ นทะเลจนี ใตเ้ ชน่ กนั และทส่ี ำ� คญั มอี ะไรในหมเู่ กาะเหล่านี้ นอกจากนกนางนวลที่ว่าแล้วก็ยังมีนำ�้ มันหรือกา๊ ซธรรมชาติ ซึ่งเป็นการสันนิษฐานว่าน่าจะมี เพราะบริเวณนี้มีลักษณะเหมือนเป็นอ่าง โดยที่ขอบ อ่างกค็ อื นอกชายฝงั่ เวยี ดนาม นอกชายฝ่ังมาเลเซีย นอกชายฝ่งั บรไู น และนอกชายฝงั่ ฟลิ ปิ ปนิ ส์ บรเิ วณนอกชายฝง่ั ของประเทศเหลา่ นยี้ งั มนี ้�ำมนั เพราะฉะนน้ั ทก่ี น้ อา่ งกน็ า่ จะมนี ้ำ� มนั ด้วยเช่นกัน แต่ไมเ่ พียงแค่น�้ำมันเท่านั้นทเี่ ขาตอ้ งการ เน่อื งจากบรเิ วณนีถ้ า้ หากคุณได้สถาปนาว่าเป็นเกาะตามกฎหมายทะเล น่ันหมายความว่าคุณสามารถอ้าง สทิ ธิ 200 ไมลท์ ะเลรอบๆ เกาะ แต่ถา้ เปน็ เพียงแค่โขดหนิ ก็ไมส่ ามารถอา้ งอะไรได้ ซ่งึ ถา้ หากบรเิ วณนเี้ กดิ เปน็ เกาะขน้ึ มาเมอื่ ไหร่ คณุ จะสามารถอา้ งไดต้ ามกฎหมายระหวา่ ง ประเทศ ดังนั้นจะเห็นวา่ ทกุ คนพยายามทจ่ี ะเรียกมันเป็นเกาะ ไม่ว่ามนั จะเปน็ โขดหิน หรือไมก่ ต็ าม และมันกม็ สี ารพัดชอ่ื ทง้ั ชื่อภาษาเวยี ดนาม ชือ่ ภาษาจีน ชอ่ื ภาษาตากา ล็อก และชื่อภาษามาเลเซีย ทำ� ใหย้ งั คงเป็นปญั หาส�ำคญั อยนู่ ะครับ เม่ือประมาณปี พ.ศ. 2538 ได้เกดิ ปัญหาขนึ้ ระหว่างจีนกบั ฟลิ ิปปนิ ส์ เพราะ ว่าเกาะท่ีฟิลิปปินส์เอาธงไปปักไว้แล้วนั้น ปรากฏว่าได้มีลมพายุพัดเอาธงหายไป ต่อ มาปรากฏวา่ กลบั มีธงจีนขึน้ มาแทนที่ จึงเกดิ มปี ระเด็นประทว้ งกันขน้ึ มาในปดี งั กล่าว จนี กบ็ อกวา่ ปญั หาเรอ่ื งอ�ำนาจอธปิ ไตยจะตอ้ งเจรจาแบบทวภิ าครี ะหวา่ งจนี กบั คกู่ รณี เท่าน้ัน แต่ฟิลิปปินส์กลับบอกว่าฉันเป็นส่วนหนึ่งของอาเซียน ขอเจรจากับอาเซียน ดกี วา่ จนี กบ็ อกวา่ ไมไ่ ด้ อาเซยี นไมไ่ ดม้ ปี ญั หากบั จนี จงึ ไมม่ กี ารเจรจาเกดิ ขนึ้ สว่ นไทย เองกเ็ ปน็ เพอ่ื นทง้ั กบั จนี และฟลิ ปิ ปนิ ส์ คดิ วา่ หากปลอ่ ยไวอ้ ยา่ งนกี้ ค็ งจะทะเลาะกนั แย่ เราจงึ ไปคุยกบั จนี ว่าท�ำไมไม่อยากให้มีการเจรจา จนี กบ็ อกวา่ กลัวโดนรมุ และเรากไ็ ป คยุ กบั ฟลิ ปิ ปนิ สก์ บ็ อกวา่ เขาตอ้ งกลา่ วโทษจนี ใหไ้ ด้ เพราะจนี ทำ� ไมถ่ กู ตอ้ ง ถา้ ฟลิ ปิ ปนิ ส์ มีเงอ่ื นไขแบบน้ีกค็ งไมไ่ ด้คุยกนั อยา่ งแนน่ อน เราจงึ บอกฟลิ ิปปินสว์ ่าอยา่ ด่าจีนไดไ้ หม แตใ่ ห้คยุ กนั ดว้ ยเหตดุ ว้ ยผลแทน และก็ไปบอกกับจนี วา่ ฟิลปิ ปินส์ไม่ดา่ แน่นอน แตจ่ ีน กย็ งั กลวั อยดู่ ี แตเ่ นอื่ งจากจนี เหน็ แกไ่ ทย จงึ ใหไ้ ปจดั การประชมุ ขน้ึ ทห่ี างโจวในปี พ.ศ. 2539 ซง่ึ เปน็ ครง้ั แรกทอี่ าเซยี นกบั จนี คยุ กนั เรอ่ื ง Spratly นะครบั ทำ� ไมตอ้ งไปจดั ทห่ี าง โจว นน่ั เพราะวา่ ในประเทศจนี สามารถควบคมุ สอ่ื ได้ หากมอี ะไรขน้ึ มาแลว้ จนี เกดิ หนา้ แตก เพราะหนา้ เขาใหญม่ าก ดว้ ยเหตุนีเ้ องการเจรจาได้ใช้เวลาถึง 10 ปี ตง้ั แต่ปี พ.ศ. 72 TU-ASEAN Forum 10

2539 กวา่ จะเจรจาตกลงกนั ไดก้ ใ็ นปี พ.ศ. 2545 ทมี่ เี จตนารมณร์ ว่ มกนั คอื Declara- tion on the Conduct of Parties in the South China Sea หรอื ทเ่ี ราเรยี กวา่ DOC ซง่ึ ตกลงกนั วา่ จะเจรจาแกไ้ ขความขดั แยง้ โดยสนั ตวิ ธิ ี และจะมารว่ มมอื กนั ในดา้ นตา่ งๆ ดังนน้ั ในปี พ.ศ. 2545 สถานการณ์ก็ดขี ้นึ เรม่ิ มกี ารพูดคยุ กนั ซง่ึ ในขณะเวลาเดยี วกัน กบั ทเ่ี รมิ่ มกี ารพดู คยุ กนั นี้ แตล่ ะประเทศกเ็ รมิ่ ไปสรา้ งสงิ่ ตา่ งๆ ของตนเองขน้ึ มาเลเซยี และฟิลปิ ปนิ ส์ไปสร้างทางลงเคร่ืองบิน สว่ นจีนกม็ องดูส่ิงตา่ งๆ เหล่านน้ั ทเ่ี กดิ ข้ึน และ เมอ่ื 2-3 เดอื นท่ีผา่ นมาน้ีเองท่ีมีข่าวใหญ่ปรากฏออกมาว่าจีนก�ำลงั จะสร้างเกาะเทยี ม ข้นึ มา จากเดมิ ทเี่ ปน็ เพียงเนนิ ทราย เวลานำ�้ ขึ้นจะหายไป จีนกไ็ ปสร้างเกาะเทยี มขนึ้ มา แตด่ เู หมอื นวา่ จนี ทำ� อะไรเลก็ ๆ ไมเ่ ปน็ ดอู ยา่ งกำ� แพงเมอื งจนี นะครบั ครงั้ นจ้ี นี อาจ จะสรา้ งกำ� แพงทรายในทะเล สร้างเกาะเทยี มในทะเล ไม่ใชแ่ ค่แห่งเดียว อาจจะสร้าง 2-3 แห่งก็ได้ ในบริเวณที่จนี เรียกวา่ Mischief ซึง่ เป็นเหตุผลขอ้ หนงึ่ ทผี่ มคดิ ว่าท�ำให้ จนี ยอมให้มีการตกลงเจรจาและเกิดข้อตกลงว่าจะมี Code of Conduct ทอ่ี าจจะมี ผลในการบงั คบั ใชห้ รอื ไม่ ตอนทไ่ี ทยยงั เปน็ ผปู้ ระสานงาน (Coordinator) ระหวา่ งจนี กบั อาเซยี น ตอนแรกจนี ก็จะไมย่ อมเจรจาบอกว่า DOC ที่ตกลงกนั ตงั้ แตป่ ี พ.ศ. 2543 ไมเ่ หน็ จะทำ� อะไรเลย แตไ่ ทยกไ็ ปเจรจากบั จนี สว่ นจนี เองกค็ งเหน็ แกไ่ ทยจงึ ยอมเจรจา ดว้ ย ในเรอ่ื งนจี้ งึ เปน็ งานของทา่ นสหี ศกั ดิ์ พวงเกตแุ กว้ ปลดั กระทรวงการตา่ งประเทศ ซง่ึ ทา่ นพยายามผลกั ดนั อยา่ งมากในครงั้ น้ี ไดเ้ กดิ ขอ้ ตกลงในระดบั หนง่ึ แตจ่ นี ยงั ไมย่ อม เจรจาและไมย่ อมลงนาม ผมจงึ สงสยั วา่ ทำ� ไมจนี ไมย่ อมลงนาม แตพ่ อมขี า่ วจาก CNN กร็ เู้ ลยว่าทจ่ี ีนไมย่ อมลงนาม เพราะจีนต้องการจะสรา้ งเกาะเทยี มให้เสรจ็ เพราะเกาะ นไ้ี ม่เพยี งแคใ่ ห้คนไปอยู่ แต่จะสามารถเอาเครื่องบนิ ไปลงได้ เนื่องจากมรี ันเวย์ 3,000 เมตร และมีอา่ วท่ีสามารถจอดเรอื รบได้ ถามวา่ จะเสร็จเมื่อไหร่ ก็น่าจะเสร็จกอ่ นฤดู มรสุมปีนี้หรือประมาณ 2-3 เดอื นขา้ งหนา้ ทัง้ สหรัฐอเมรกิ าและญป่ี นุ่ ต่างกเ็ รมิ่ กังวล แตป่ ระเทศทกี่ งั วลมากทสี่ ดุ นา่ จะเปน็ ฟลิ ปิ ปนิ สก์ บั เวยี ดนาม จากสถานการณด์ งั กลา่ ว น้เี องจงึ เป็นความสัมพันธท์ ่ซี บั ซ้อนท่ีเกดิ ขนึ้ ระหวา่ งจีนกับอาเซยี นนะครับ จะเห็นได้ว่าความสัมพันธ์ระหว่างอาเซียนกับจีนทางด้านเศรษฐกิจทุกอย่าง ไปได้สวย มีผลประโยชน์ร่วมกัน เพราะจีนเป็นตลาดใหญ่ แต่ทางด้านการเมืองและ ความม่ันคงกลับมีประเด็นที่เหมือนเป็นหนามยอกอกอยู่ในความสัมพันธ์ระหว่างจีน อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏริ ปู 73

กับอาเซียนที่ท�ำให้ไม่ให้ใกล้ชิดกัน และอาจจะเป็นปัญหาให้อาเซียนมีความคิดเห็น แตกต่างกันจนเกิดความแตกแยกกันได้ เนื่องด้วยในด้านเศรษฐกิจของอาเซียนจะไป ดว้ ยกนั มคี วามเป็นเอกภาพมากในระดบั หนง่ึ แต่ในดา้ นการเมอื งและความมั่นคงของ อาเซยี นนนั้ ผมคดิ วา่ แตล่ ะประเทศมองจนี แตกตา่ งกนั อยา่ งเชน่ บางประเทศโดยเฉพาะ ฟลิ ปิ ปนิ สก์ บั เวยี ดนามมองจนี วา่ เปน็ ภยั คกุ คาม (Threat) ในขณะทอ่ี กี หลายๆ ประเทศ มองจีนว่าเป็นโอกาส (Opportunity) เพราะฉะน้ันปัญหาความสัมพันธ์ระหว่างจีน กับอาเซยี นในประเด็นภมู ยิ ทุ ธศาสตร์จึงมคี วามซับซอ้ นอย่างยง่ิ ซึง่ ความซับซ้อนกค็ อื แตล่ ะประเทศอาเซยี นมที า่ ทตี อบสนอง (Respond) ตอ่ จนี ทแ่ี ตกตา่ งกนั โดยทา่ ทแี รก คือบางประเทศอย่างเช่นกัมพูชาจะใชน้ โยบายร่วมหวั จมท้ายกบั จีน หรือ Joint ลงไป ในขบวนเดยี วกบั จนี สว่ นทา่ ทที ส่ี องคอื การพยายามหาใครมาคานอ�ำนาจกบั จนี อยา่ ง เชน่ ฟลิ ปิ ปนิ สก์ ด็ งึ สหรฐั อเมรกิ าเขา้ มา เวยี ดนามกพ็ ยายามดงึ ทง้ั สหรฐั อเมรกิ า รสั เซยี และอนิ เดยี เขา้ มาดว้ ย นอกจากนน้ั ผมคดิ วา่ ยงั มที างเลอื กทส่ี ามกค็ อื นโยบายการเกย่ี ว พนั กบั จนี ทางดา้ นยทุ ธศาสตร์ (Strategic Engagement) เปน็ การพยายามทจ่ี ะหาผล ประโยชน์ร่วมกันและร่วมมือกับจีนในระดับหนึ่ง แต่ในขณะเดียวกันก็ต้องบอกจีนว่า หลายๆ ส่งิ ที่จนี ทำ� น้นั ก็อาจจะมผี ลกระทบหลายดา้ นได้ จากสถานการณด์ งั กลา่ วขา้ งตน้ ถา้ หากวา่ นน้ั คอื ความซบั ซอ้ นของความสมั พนั ธ์ ระหวา่ งอาเซยี นกบั จนี โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ ในชว่ ง 3-4 เดอื นทผี่ า่ นมา การทจ่ี นี reclaim ในพน้ื ท่ที ะเลจีนตอนใต้ เพอ่ื สรา้ งเกาะเทยี มขนึ้ มา ซง่ึ ในประเดน็ นก้ี อ็ าจจะมปี ญั หาวา่ เกาะเทียมท่ีจีนอา้ งวา่ มนั เปน็ เกาะจริงๆ น้นั เป็นเกาะจรงิ ๆ ได้หรอื ไม่ จีนสามารถท่ีจะ อา้ ง 200 ไมลท์ ะเล หรอื Exclusive Economic Zone ได้หรอื ไม่ แลว้ ประเทศอ่นื ๆ มหาอำ� นาจอน่ื โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ สหรฐั อเมรกิ าวา่ อยา่ งไร เนอ่ื งจากสหรฐั อเมรกิ าซง่ึ ให้ ความส�ำคญั กบั เรอ่ื ง Freedom of Navigation มองเรอื่ งนค้ี อ่ นขา้ งทจ่ี ะเขม้ ขน้ ทเี ดยี ว ถ้าหากว่าใครติดตาม CNN จะเห็นว่าสหรัฐอเมริกาได้ส่งเครื่องบินไปสำ� รวจดูและไป พรอ้ มกับ CNN กเ็ พอื่ ทีจ่ ะถ่ายออกมาว่าพนื้ ทีม่ ันเป็นอยา่ งไรบ้าง ซ่งึ น้กี เ็ ปน็ ครง้ั แรกที่ ปฏบิ ตั กิ ารของสหรฐั อเมรกิ ามกี ารเปดิ เผยใหต้ า่ งชาตไิ ดเ้ หน็ แตค่ วามจรงิ แลว้ เปา้ หมาย ส�ำคัญคือต้องการเปิดเผยให้โลกได้รับรู้ และอีกนัยหนึ่งก็คือว่าสหรัฐอเมริกาให้ความ สำ� คญั กบั เรอ่ื งนี้ เพราะฉะนนั้ สงิ่ ทผ่ี มคอ่ นขา้ งกงั วลกค็ อื วา่ โอกาสทจ่ี ะมกี ารเผชญิ หนา้ 74 TU-ASEAN Forum 10

ระหวา่ งสหรฐั อเมรกิ ากบั จนี มคี อ่ นขา้ งมาก ถา้ ถามวา่ จะเกดิ ขนึ้ เมอื่ ไหร่ แนน่ อนคงยงั ไม่ เกดิ ขน้ึ ในระยะเวลาอนั ใกลน้ ี้ แตม่ คี วามเปน็ ไปไดว้ า่ เมอื่ การสรา้ งเกาะเทยี มเหลา่ นเี้ สรจ็ ซงึ่ คงจะเปน็ ชว่ ง 2-3 เดอื นขา้ งหนา้ อยา่ งไรกต็ าม เรายงั มโี ชคนดิ หนง่ึ ทฤี่ ดมู รสมุ มากอ่ น ซงึ่ มรสมุ ในทะเลจนี ใตจ้ ะมคี วามรนุ แรงมาก ผมคดิ วา่ จนี คงตอ้ งเอาเชอื กผกู ทหารจนี ไว้ กบั สมอเพอ่ื จะไดไ้ มต่ กลงไปจากเกาะเหลา่ นจี้ นถงึ เดอื นพฤศจกิ ายนทฤ่ี ดมู รสมุ จะหมด ไป ถงึ ตอนน้นั เรากอ็ าจจะเห็นวา่ สหรัฐอเมรกิ าจะท้าทาย (Challenge) จนี เร่อื งนี้หรือ ไม่ และจะท้าทายอย่างไร บางทีสหรัฐอเมริกาอาจจะสง่ เรือเขา้ มาใกล้ๆ พน้ื ที่น้ี เพอื่ แสดงให้เห็นว่าเขามีเสรีภาพในการเดินเรือ หรือไม่ก็อาจจะส่งเครื่องบินเข้าไปสำ� รวจ ซ่ึงการที่สหรัฐอเมริกาจะส่งเครื่องบินเข้าไปนั้น จีนได้ออกมาพูดเป็นภาษาอังกฤษว่า This is Chinese Navy Please Go Out Please Get Out ผมได้ยนิ มาอยา่ งน้นั นะ ครบั เพราะฉะนน้ั ในเดือนตลุ าคม พฤศจกิ ายน และธันวาคมนี้ ผมคิดวา่ มคี วามเปน็ ไป ได้ ถา้ หากว่าสหรัฐอเมรกิ าจะสง่ เรอื หรอื เครือ่ งบินเขา้ ไปในพน้ื ท่ดี งั กล่าวมากขึ้น และ โอกาสทจี่ ีนจะประกาศใหพ้ ้นื ทตี่ รงน้ีเปน็ Air Defense Identification Zone หรือ ADIZ มีโอกาสสูงมาก ซ่งึ ADIZ คือ เขตประกาศตนเองว่าคณุ เปน็ ใคร มาจากไหน จะ ไปที่ไหน การประกาศ ADIZ ในครัง้ น้ีจะท�ำให้พนื้ ทีต่ รงนไ้ี ม่ใช่ทะเลแหง่ สันติภาพอกี ต่อไป จะไม่ใช่ทะเลแห่งความรว่ มมืออีกแลว้ แตจ่ ะกลายเปน็ ทะเลแห่งการเผชญิ หน้า ดงั นนั้ อาเซยี นจะทำ� อยา่ งไร ผมคดิ วา่ การแกไ้ ขปญั หาในทะเลจนี ใตม้ คี วามซบั ซอ้ น รวม ทง้ั ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งจนี กบั อาเซยี นกย็ งั มคี วามซบั ซอ้ น เนอื่ งจากมที ง้ั ผลประโยชน์ ร่วมกันและผลประโยชน์ที่ขัดกัน แต่ Key Factor ก็คือ Asymmetrical Power Relationship ระหวา่ งจนี กับอาเซยี น ซ่ึงเป็นความสมั พันธใ์ นรูปแบบไมส่ มมาตรทาง อำ� นาจระหว่างจนี กบั อาเซยี น เพราะจีนประเทศเดียวกลับมีประชากรถงึ 1,400 ลา้ น คน มีพื้นท่ขี นาดใหญ่ เศรษฐกิจใหญ่โต ตอนน้ี GDP ของจนี อยูท่ ่ีประมาณ 1 ล้านล้าน เหรยี ญสหรฐั คดิ เปน็ ประมาณ 2 ใน 3 ของสหรฐั อเมรกิ า บางคนบอกวา่ ถา้ มองจากการ รว่ มลงทุนระหวา่ งรฐั กบั เอกชน Public-Private Partnership (PPP) ก็ใหญพ่ อๆ กับ สหรฐั อเมรกิ า ในขณะทอี่ าเซยี นของเรารวมกนั แลว้ ประชากรกป็ ระมาณ 600 ลา้ นกวา่ คน คิดเปน็ ประมาณเพยี ง 1 ใน 3 ของจีนเทา่ นั้น ไม่ต้องพดู ถึงก�ำลงั ทางทหาร เพราะ ฉะนนั้ Asymmetrical Power Relationship ท�ำให้จีนเป็นประเทศใหญ่ และตอนนี้ อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏิรปู 75

จีนกป็ ระกาศว่าเขาเปน็ มหาอ�ำนาจเสียด้วยซำ�้ ไป ประเทศใหญ่มักจะไม่เขา้ ใจประเทศ เล็ก มักจะมองไม่เห็นประเทศเล็ก ลองถามสหรัฐอเมริกาดูก็รู้ สหรัฐอเมริกาไม่ค่อย รู้จักหรอกว่าประเทศเล็กเป็นยังไง และมักจะท�ำอะไรตามอ�ำเภอใจ ผมก็ไม่แน่ใจว่า จนี จะเลียนแบบสหรฐั อเมริกาในเรื่องน้หี รอื ไม่ แตถ่ า้ ดูแนวโนม้ (Trend) ที่ผา่ นมาจีน กเ็ ลยี นแบบเกอื บทง้ั หมดแลว้ เพราะฉะนนั้ เรอ่ื งนกี้ อ็ าจจะเลยี นแบบอกี กไ็ ดเ้ หมอื นกนั ประเดน็ ทส่ี ำ� คญั กค็ อื วา่ เมอ่ื ตอนทปี่ ระธานาธบิ ดหี ู จน่ิ เทา เปน็ ผนู้ ำ� รนุ่ ท่ี 4 ของจนี ในตอนนัน้ คนก็ชมจนี มากว่า จีนมี Soft Power มี Charm Offensive คอื การรุกแบบ มีเสน่ห์อย่างมากทีเดียว มีการต้อนรับอย่างดี และให้ความช่วยเหลืออย่างมหาศาล ในขณะที่ประธานาธิบดีบุช ท่านก็ใช้ Hard Power บุกนู่นบุกน่ี แต่พอมาในสมัย ประธานาธบิ ดโี อบามาขน้ึ มา ฮลิ ลารบ่ี อกเลยจะไมใ่ ช่ Hard power หรอื Soft Power แต่จะใช้ Smart Power ซึ่งอ�ำนาจท่ี Smart ก็คือใช้ Soft Power ก่อน แล้วตาม ด้วย Hard Power และในวันน้ีภายใตก้ ารน�ำของประธานาธิบดีสี จ้ินผงิ จนี กำ� ลังใช้ Smart Power โดยเฉพาะในดา้ นเศรษฐกจิ เพราะจนี เสนอ เสน้ ทางสายไหมทางทะเล (Maritime Silk Road) เสนอ AIIB และเสนอ Silk Road Fund ซ่งึ เป็น Soft Power ทงั้ หมด แตใ่ นขณะเดยี วกนั ในเรอื่ งอำ� นาจอธปิ ไตยในทะเลจนี ใต้ จนี ยงั คงยนื ยนั ทจี่ ะใช้ Hard power เพราะฉะนั้นแลว้ แนวโนม้ ในอนาคตจะเปน็ อย่างไร ผมคดิ วา่ การทจ่ี ีนมี คำ� พดู อยวู่ า่ เสอื สองตวั มกั อยรู่ ว่ มภเู ขาเดยี วกนั ไมไ่ ด้ แต่ ณ วนั นใี้ นภเู ขาอาเซยี นตอนนี้ มเี สืออยา่ งน้อยๆ 3 ตัว คือ เสอื จนี เสอื อเมริกา และเสอื ญี่ป่นุ สง่ิ ทีท่ า้ ทายอาเซยี นที่ มสี มาชิกถึง 10 ประเทศ เราผา่ นประสบการณ์มามาก ความสามารถของเรามหี รอื ไม่ ที่จะบริหารจัดการ (Manage) ให้เสอื ทั้งสามตัวอยู่ดว้ ยกันในภูมภิ าคนี้ มิเชน่ นัน้ แล้ว ภูเขาลูกน้ีคงพัง ซ่ึงเป็นสิ่งที่ท้าทายอาเซียนว่าจะสามารถบริหารจัดการได้หรือไม่ ไม่ ต้องไปคิดเร่ืองแก้ไขปัญหาว่าเกาะน้ีเป็นของใคร โขดหินนี้เป็นของใคร เพราะมันแก้ ไม่ได้ เพียงแตว่ า่ ส่ิงทีอ่ าเซียนควรจะทำ� ก็คือว่า อาเซยี นจะบริหารจัดการอย่างไรไม่ให้ ความขดั แย้งมนั ลุกลามกลายเปน็ การเผชิญหน้าระหวา่ งมหาอ�ำนาจ เพราะทุกฝา่ ยจะ ตอ้ งสญู เสยี อย่างแน่นอน ผมขอสรปุ ดงั นก้ี แ็ ลว้ กนั นะครบั ผมฟนั ธงเลยกแ็ ลว้ กนั วา่ ใน 10 ขา้ งหนา้ ผมไม่ คดิ วา่ จนี จะรบกบั สหรฐั อเมรกิ า เพราะจนี จะไมร่ บถา้ รวู้ า่ จะไมช่ นะ ยง่ิ ไปกวา่ นนั้ วธิ คี ดิ 76 TU-ASEAN Forum 10

ของจนี ต่างไปจากตะวนั ตก ตะวันตกจะคดิ วา่ จะรบอยา่ งไรถงึ จะชนะ ตอ้ งใช้กำ� ลังพล เท่าไร ตอ้ งใช้วิธีอะไร แตจ่ ีนคิดว่าจะชนะอยา่ งไรโดยไมต่ ้องรบ นก้ี ็คอื ยทุ ธศาสตร์ของ จนี ในภมู ภิ าคนี้ จนี คอยได้ เพราะจนี คอยมาแลว้ หลายพนั ปี จนี ยงั คงจดจำ� หนงึ่ ศตวรรษ ของความอัปยศที่จีนพ่ายแพ้ในสงครามฝิ่นได้ดี แต่สองร้อยปีท่ีผ่านมาจีนได้พยายาม พัฒนาตนเองอย่างมากทีเดียว ส่ิงที่หลายคนคาดหวังก็คือจะท�ำอย่างไรให้จีนเข้าใจ หัวอกของประเทศเล็กอยา่ งอาเซยี น เพราะตราบใดท่ีจนี ไมเ่ ข้าใจหวั อกคนตัวเล็ก จนี กย็ ากทจ่ี ะได้รบั การยอมรับในฐานะ Hegemony ในโลก เพราะฉะนั้นตอนนี้เราก�ำลงั ดคู วามเปลย่ี นแปลงทเี่ กดิ ขน้ึ ในภมู ภิ าคเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้ และกอ็ ยา่ กระพรบิ ตา เพราะนก้ี ค็ อื สง่ิ ทจี่ ะเกดิ ขน้ึ ในอนาคตขา้ งหนา้ ทอี่ าเซยี นจะตอ้ งพยายามใหห้ นกั มากใน การปรึกษาหารือกันเพื่อบริหารจัดการความสัมพันธ์ระหว่างอาเซียนกับมหาอ�ำนาจ ขอบคณุ ครับ อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏริ ปู 77



รองศาสตราจารย์ ดร.สมภพ มานะรงั สรรค์ อธกิ ารบดสี ถาบนั การจดั การปัญญาภวิ ฒั น์ จากท่ฟี ัง อ.จลุ ชีพ จนเพลดิ เพลิน เพราะไดล้ ำ� ดบั เหตกุ ารณ์ตา่ งๆ อย่างค่อน ข้างเป็นระบบ ใช้เวลาเพียงไม่กี่นาทีก็ท�ำให้เราเห็นนโยบาย บทบาทต่างๆ ของจีน ก็มาถึงเวลาท่ีผมต้องรับผิดชอบคงจะไม่ใช่เรื่องเศรษฐกิจเพียงอย่างเดียว เพราะผม จะขอวเิ คราะห์ในเชงิ เศรษฐศาสตรก์ ารเมืองวา่ จนี กับอาเซียน จีนกบั ไทย นา่ จะมมี ิติ อะไรบา้ ง ถา้ หากเราตอ้ งการจะวิเคราะหบ์ ทบาทของจีนในอาเซยี นให้ชัดเจน เราจะต้อง แบง่ ออกเปน็ ยคุ ต่างๆ โดยยุคแรกกค็ ือยคุ ทจี่ นี มงุ่ สูส่ งั คมนิยม (Moving to Become Communist) มงุ่ สคู่ วามเปน็ สงั คมไรช้ นชนั้ (Classless Society) ในชว่ งระหวา่ งปี ค.ศ. 1949-1978 ทจ่ี นี ชนะโดยพรรคคอมมวิ นสิ ตจ์ นี เขา้ ปกครองประเทศในวนั ที่ 1 ตลุ าคม ค.ศ. 1949 ช่วงน้ีเป็นช่วงท่ีจีนถ้าจะมีความสัมพันธ์กับอาเซียน เราจะต้องแยกแยะ อาเซียนออกเป็นกลุ่มๆ ถึงจะเห็นภาพชัด เราจะใช้อาเซียนเป็นองค์รวมไม่ได้เพราะ อาเซยี นไม่ Homogeneous ทงั้ ในดา้ น Economically, Politically, Socially รวมทงั้ อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แหง่ การปฏริ ูป 79

culturally ซง่ึ เราไมส่ ามารถมองอาเซียนเป็นกล่มุ อย่างเปน็ เอกภาพได้ เพราะในช่วง ก่อนที่จีนจะเปิดประเทศโดยเต้ิง เส่ยี วผงิ ในปลายปี ค.ศ. 1978 เราจะเห็นเลยว่าจีน มปี ฏสิ มั พันธ์กับอาเซียนซึ่งตอนนน้ั ยังเป็น Core ASEAN Members เพียง 5 ประเทศ ทเ่ี รมิ่ กอ่ ตง้ั อาเซยี นขน้ึ ในปี ค.ศ. 1967 ในตอนนนั้ อาเซยี นยงั มสี มาชกิ เพยี งแค่ 5 ประเทศ คือ ไทย มาเลเซีย ฟิลิปปนิ ส์ อินโดนเี ซยี และสิงคโปร์ ตอ่ มาในปี ค.ศ. 1984 บรูไน กเ็ ขา้ มารว่ มเปน็ สมาชกิ จะเหน็ วา่ Core ASEAN Members ทงั้ 5 ประเทศดงั กลา่ วจะ มคี วามเปน็ ฝา่ ยตรงกนั ขา้ มกบั จนี เนอ่ื งจากจนี สง่ ออกลทั ธสิ งั คมนยิ มหรอื คอมมวิ นสิ ต์ มาสู่ Core ASEAN Members 5 ประเทศ เพราะฉะนนั้ ผนู้ ำ� ทง้ั 5 ประเทศกจ็ ะตอ่ ตา้ น จีนภายใต้การสนับสนุนอยา่ งแรงกล้าและเป็นรูปธรรมของสหรัฐอเมรกิ า ดังนนั้ การที่ เราจะวเิ คราะหบ์ รบิ ทของอาเซยี น ผมวา่ การทเ่ี ราจดั งานสมั มนาในวนั นถ้ี อื เปน็ หวั ขอ้ ที่ เหมาะสมมาก คอื เราจะวเิ คราะหอ์ าเซยี นกบั จนี โดยไมม่ คี ำ� วา่ สหรฐั อเมรกิ า กบั ญปี่ นุ่ หรือรัสเซยี ไปไม่ได้ มเิ ชน่ นน้ั แล้วเราจะไมเ่ ห็นภาพท่ชี ัดเจน จะเห็นได้ว่าก่อนท่ีจีนจะเปิดประเทศน้ัน ปฏิสัมพันธ์ระหว่างอาเซียนกับจีนก็ คือการเปน็ ศตั รกู นั อย่างค่อนขา้ งเด่นชดั เพราะวา่ จนี ส่งออกผู้ก่อการร้าย สง่ ออกลัทธิ คอมมิวนิสต์มาพื้นท่ีแถวนี้ ขณะเดียวกันสหรัฐอเมริกาก็หนุนอย่างแรงกล้าถึงขนาด ส่งทหาร 5-6 แสนคนเข้ามาในชว่ งสงครามเวยี ดนาม สงครามอนิ โดจีน ท�ำให้เกิดการ เผชิญหน้าของท้ังสองชาติน้ีโดยมีสหภาพโซเวียตเข้ามาร่วมด้วย ซึ่งสหภาพโซเวียต จะถอื หางเวียดนามเหนือ ดงั นน้ั ในบริบทนี้เราจะตอ้ งวเิ คราะหว์ ่าในช่วงทส่ี งครามเย็น กำ� ลังดุเดอื ด อาเซยี นมปี ฏิสัมพันธก์ บั จีนอย่างไร ตอ่ มาในปี ค.ศ. 1976 โดยเฉพาะอย่างย่ิงในวนั ที่ 9 กนั ยายน ค.ศ. 1976 เมอ่ื เหมา เจ๋อตุงถึงแก่อสัญกรรม นโยบายของจีนต่ออาเซียนจึงมีการแปรเปล่ียนอย่าง ชดั เจนหลงั จากนั้น เพราะไมก่ ่ปี ีถดั มาจีนได้มนี โยบายท่ีเลิกการหนนุ ชว่ ยบรรดาพรรค คอมมวิ นสิ ต์ตา่ งๆ ในอาเซียน โดยเฉพาะอย่างยง่ิ ในไทยที่เหน็ ไดอ้ ย่างชดั เจน ซ่งึ เป็น ท่ีมาของค�ำส่ัง 66/23 คือหลังจากที่เติ้ง เส่ียวผิงขึ้นมามีอ�ำนาจแทนที่กลุ่มแก๊งสี่คน ในตอนแรกมฮี วั่ กว๋ั เฟงิ ขนึ้ มามอี ำ� นาจอยรู่ ะยะหนง่ึ กจ็ ะเหน็ เลยวา่ หลงั จากนน้ั ไดม้ กี าร แปรเปลย่ี นนโยบายของจนี ตอ่ อาเซยี น ซ่งึ ตอนนน้ั กย็ งั เปน็ Core ASEAN Members 5 ประเทศอยู่ 80 TU-ASEAN Forum 10

ต่อมาเมือ่ เขา้ สู่ช่วงทเี่ รียกวา่ Open - door Policy เป็นชว่ งหลงั ปี ค.ศ. 1978 เป็นต้นมา จ�ำเป็นจะต้องแบ่งออกเป็นยุคๆ นะครับ ถึงจะเห็นเป็นภาพท่ีชัดเจน คือ ต้องแยกออกเป็นชว่ งๆ อยา่ งน้อย 3-4 ชว่ งดงั นี้ ในช่วงแรกเป็นชว่ งทศวรรษของการเปิดประเทศจนี หรอื The First Decade อยใู่ นชว่ งทศวรรษ 1980 (ระหวา่ ง ค.ศ. 1979-1989) เปน็ ชว่ งทจ่ี นี ไดร้ บั การสนบั สนนุ จากอาเซยี นในหลายๆ มติ ิ ตัวอย่างเชน่ ก่อนท่เี ตงิ้ เส่ยี วผงิ จะเปิดประเทศในปี ค.ศ. 1978 ท่านได้เดินทางมาที่กรุงเทพฯ เดินทางไปท่ีกัวลาลัมเปอร์ และก็เดินทางไปท่ี สิงคโปร์ โดยในช่วงที่ไปเยือนสิงคโปร์ก็ได้จับเข่าคุยกับลี กวนยูอย่างยาวนานว่าด้วย การเปิดประเทศจนี เพราะก่อนหนา้ นนั้ ในเดือนพฤษภาคม ค.ศ. 1976 สิงคโปร์เป็น ประเทศที่ไปเยือนจีนก่อนที่เหมา เจ๋อตุงจะถึงแก่อสัญกรรมเพียงแค่ 2-3 เดือน ใน แง่นี้ความสัมพันธ์จึงเร่ิมเกิดข้ึนมา แต่มีข้อท่ีน่าสังเกตว่าในบรรดา Core ASEAN Members ประเทศทม่ี คี วามสมั พนั ธท์ างการทตู กบั จนี ชา้ ทสี่ ดุ กค็ อื สงิ คโปร์ โดยตอนท่ี จนี เรมิ่ มคี วามสมั พนั ธก์ บั สงิ คโปรค์ อื ตอนทล่ี ี กวนยกู ำ� ลงั จะกา้ วลงจากตำ� แหนง่ จะเหน็ ว่าช่วงทศวรรษแรกคอื ทศวรรษ 1980 จนี อาศยั เงินทุนจากอาเซยี น (ASEAN capital) กลบั ไปลงทนุ ในประเทศจีนอย่างมากมาย ขณะนนั้ คนจีนทีเ่ ป็นฮกเกยี้ นก็ดี จีนท่เี ป็น แตจ้ วิ๋ ในเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้ ไดย้ กขบวนกลบั ไปลงทนุ ในจนี อยา่ งมากมายนะครบั นอกจาก China Investment, China Capital, China Network เครือข่าย China Knowhow เพราะคน Overseas Chinese หรอื ที่เรียกว่า คนหัวเฉยี ว ทอี่ ยใู่ นเอเชีย ตะวันออกเฉียงใต้จะมีปฏิสัมพันธ์กับคนภายนอกอย่างกว้างขวาง เช่น ร่วมลงทุนกับ ฝรง่ั รว่ มลงทุนกบั ญปี่ ่นุ เมื่อเป็นเช่นนี้จนี จงึ ตอ่ สายหวั เฉยี ว Network กลบั สปู่ ระเทศ จีนในช่วงทศวรรษแรกของการเปิดประเทศ ซ่ึงเป็นช่วงท่ีจีนก�ำลังยุ่งอยู่ค่อนข้างมาก ในขณะเดยี วกับทจี่ า้ ว จอื่ หยาง ขน้ึ มาบรหิ ารประเทศกม็ ปี ญั หาค่อนข้างมาก และนำ� ไปสเู่ หตกุ ารณเ์ ทยี นอนั เหมนิ ในตน้ เดอื นมถิ นุ ายนของปี ค.ศ. 1989 ชว่ งนจ้ี งึ เปน็ ชว่ งอกี ชว่ งหนงึ่ ของความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งอาเซยี นกบั จนี ฉะนน้ั เราจะตอ้ งตโี จทยอ์ อกเปน็ ชว่ ง ใหช้ ดั เจน ขณะเดยี วกันในช่วงน้ี จีนปฏสิ ัมพันธ์กับ New ASEAN Members ซึ่งตอน นั้นยังไม่ได้เข้ามาเป็นสมาชกิ อาเซียน ยังคงจ�ำไดใ้ ช่ไหมครับ จีนเข้าไปช่วย พอล พต ซ่ึงเป็นผู้น�ำเขมรแดงที่ต้องการปฏิวัติแนวทางของกัมพูชาในขณะนั้นให้เหมือนกับจีน อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏิรูป 81

คือมีการปฏิวัติวัฒนธรรมอะไรต่างๆ แต่ในท้ายที่สุดแล้ว พอล พต ได้ถูกเฮง สัมริน โค่นล้มโดยการหนุนช่วยของเวียดนามซึ่งเป็นสายของสหภาพโซเวียต แล้วจีนก็ยก ทัพเข้ามาสั่งสอนในปี ค.ศ. 1979 จะเหน็ วา่ ในตอนนี้จนี ได้เขา้ มาปฏสิ ัมพนั ธ์กับ New ASEAN Members เช่น เขา้ มาปฏิสัมพันธก์ ับเวยี ดนาม ปฏิสัมพนั ธ์กับกัมพชู า ทผ่ี ม ล�ำดบั แบบน้กี ต็ อ้ งการใหเ้ หน็ ว่าจนี ใน New ASEAN Members ท่ีเข้ามาในตอนหลงั มี ความสมั พนั ธท์ เ่ี ปลย่ี นแปลงไป ขณะนจ้ี นี กบั เวยี ดนามไมไ่ ดเ้ ปลยี่ นแปลงในเชงิ การเมอื ง แตว่ า่ กบั กมั พชู ากลบั กลายเปน็ หนงั คนละมว้ นกนั เลยกบั ในขณะน้ี ตอนนกี้ เ็ รยี กไดเ้ ลย วา่ ใน CLMV ประเทศทใี่ กลช้ ดิ กบั จนี มากทสี่ ดุ กค็ อื กมั พชู าซงึ่ ผมกจ็ ะเลา่ ใหฟ้ งั วา่ ใกลช้ ดิ กันยังไง และจะแยกแยะอย่างไรต่อไปเพอื่ ทำ� ให้เหน็ ภาพชัดขนึ้ นะครบั ตอ่ มาในชว่ งทศวรรษที่ 1990 ไดเ้ ขา้ สชู่ ว่ ง The Second Decade คอื ชว่ งทจี่ นี ผา่ นพน้ มรสมุ ภายในประเทศซงึ่ กค็ อื เหตกุ ารณเ์ ทยี นอนั เหมนิ ทจี่ นี ถงึ กบั สะบกั สะบอม พอสมควร จนกระทั่งในปี ค.ศ. 1992 เติ้ง เสี่ยวผิง สามารถจัดการกับเหตุการณ์ เทียนอันเหมินได้เรียบร้อยจึงเปิดประเทศจีน ช่วงนี้จึงเป็นช่วงที่บทบาทของจีนมี ปฏิสัมพันธ์กับอาเซียนในสถานะพึ่งพาเงินทุนจากอาเซียนน้อยลงในเชิงเปรียบเทียบ จีนหันไปพึ่งพาญ่ีปุ่น และจีนก็ยกทัพกลับเข้าไปลงทุนในจีน ตอนน้ีตะวันตกไม่ว่าจะ เปน็ สหรฐั อเมรกิ ากย็ กทพั เขา้ ไปลงทนุ ในจนี อยา่ งกวา้ งขวาง ในชว่ ง เจยี ง เจอ๋ หมนิ และ จูหรงจี ผู้น�ำจีนรุ่นท่ี 3 ช่วงนี้เกิดอะไรขึ้นครับ อย่างที่บอกเราจะละเลยบทบาทของ สหรฐั อเมรกิ าไมไ่ ดเ้ ลยในบรบิ ทของอาเซยี น เนอ่ื งจากการทส่ี หรฐั อเมรกิ าเปน็ ตวั ตง้ั ตวั ตีในการสรา้ ง APEC Summit ในปี ค.ศ. 1989 โดยนายกรฐั มนตรขี องออสเตรเลยี ใน ขณะน้ัน ในที่สุดกน็ ำ� ไปสูก่ ารเกิด APEC Summit ในปี ค.ศ. 1993 ทบ่ี ลิ คลินตัน ขึ้น มาเปน็ ประธานาธบิ ดขี องสหรฐั อเมรกิ า พอขน้ึ มาแลว้ กเ็ ปน็ ตวั ตงั้ ตวั ตใี นการจดั APEC Summit เปน็ ครงั้ แรกทซี่ แี อตเทลิ แสดงใหเ้ หน็ วา่ สหรฐั อเมรกิ าเรม่ิ มที า่ ทหี นั กลบั มาสู่ เอเชยี แปซิฟกิ ถงึ แมว้ ่าไม่กลบั มาเต็มไม้เตม็ มืออย่างทุกวนั น้ี คำ� ถามคือ APEC ต่อยอด เป็น TPP ไดอ้ ยา่ งไร ซึ่งเปน็ เรือ่ งทเ่ี ราต้องวิเคราะห์ หลงั จากเกิด APEC ขน้ึ สิ่งท่เี ปน็ นโยบายสำ� คญั ของสหรฐั อเมรกิ าไมว่ า่ จะเปน็ ในสมยั ของบลิ คลนิ ตนั หรอื จอรจ์ ดบั เบลิ ยู บชุ พยายามทจ่ี ะผลกั ดนั APEC เปน็ Regional Cooperation ไมใ่ ชเ่ ปน็ การรวมตวั แบบหลวมๆ อย่าง APEC ท่ีเหน็ อยู่ ก็คอื แต่ละปีกจ็ ะมีการจัดเวียนกันไป พอถึงเวลา 82 TU-ASEAN Forum 10

ก็ใส่ชุดประจ�ำชาตมิ าถ่ายรปู กนั ไมม่ มี รรคมีผลของการเป็นภมู ภิ าคนิยมทางเศรษฐกิจ ทม่ี กี ารรว่ มมอื อยา่ งเปน็ รปู ธรรม เรากจ็ ะเหน็ วา่ สหรฐั อเมรกิ าเรมิ่ พยายามกลบั เขา้ มามี บทบาทใน APEC ท่ีท�ำให้ APEC Summit เกิดข้ึน กจ็ ัดเป็นประจำ� ทกุ ปี หลังจากนน้ั เปน็ ตน้ มากเ็ พ่ิมความเขม้ ขน้ มากข้นึ เรอื่ ยๆ และพยายามอย่างมากท่ีจะผลักดนั APEC ใหเ้ ปน็ ภมู ภิ าคนยิ มใหไ้ ด้ แต่วา่ อาเซียนไม่เห็นดว้ ย เพราะว่าอาเซยี น 10 ประเทศจะ ถกู ลดบทบาทลง ถา้ หากว่า APEC เปน็ Regional Cooperation และท่ีสำ� คญั หัวเรอื ใหญห่ รอื หวั เรยี่ วหวั แรงใหญข่ องอาเซยี นทไ่ี มเ่ หน็ ดว้ ยซง่ึ กลายเปน็ จระเขต้ วั ใหญท่ ข่ี วาง คลองการใช้ APEC ให้กลายเป็นภมู ิภาคนยิ มอยา่ งแข็งขันกค็ ือ มหาธรี ์ โมฮมั มดั ทา่ น ขวางสดุ ฤทธไ์ิ มใ่ ห้ APEC เปน็ ภมู ภิ าคนยิ ม ในทส่ี ดุ มนั กไ็ มเ่ กดิ เมอ่ื มนั ไมเ่ กดิ เปน็ อยา่ งไร ครับ มนั กน็ �ำไปสกู่ ารเกิดของ TPP กค็ ือแยกบางประเทศบางเขตเศรษฐกจิ ของ APEC ออกมาต้ังเป็น TPP และตอนนมี้ นั ก็ไดผ้ ล พอมันไดผ้ ลแล้วเป็นยงั ไงครบั จนี กต็ อ้ งแก้ เกมดว้ ย One Belt, One Road หรอื New Silk Road Policy ซึง่ อ.จลุ ชพี ได้กลา่ ว ถึงไว้แล้วข้างต้น ในช่วงท่ี 3 The Third Decade เป็นช่วงทศวรรษปี 2000 ช่วงน้ีคือช่วงท่ี ผนู้ �ำรุ่นท่ี 4 ภายใต้ หู จิน่ เทา และเวิน เจยี เปา่ ขนึ้ มาบรหิ ารประเทศ ชว่ งน้ีจนี ไดป้ รบั เปลี่ยนนโยบายต่อโลกและอาเซียน ส�ำหรับนโยบายต่อโลกก็คือจีนได้ด้ินรนเข้าเป็น สมาชิก WTO ได้ในวนั ที่ 11 พฤษภาคม 2001 ในขณะเดียวกันจีนก็สามารถช่วงชงิ อาเซยี นได้มากขึ้น โดยการท�ำ ASEAN-China Free Trade Agreement ส�ำเร็จเป็น ชาติแรกจาก 3 ประเทศทต่ี ้องการจะท�ำ ASEAN+1 ซึ่งจีนเป็นชาตแิ รกท่ที �ำสำ� เร็จใน การเจรจา ASEAN+1 และพยายามท่ีจะผลักดัน ASEAN+3 ในช่วงที่พยายามผลัก ดัน ASEAN+3 น้เี องทีผ่ มเผอิญมโี อกาสเข้าไปเกยี่ วดว้ ย เพราะว่าจะมีการจดั ASEAN Experts Group ขึ้นมากล่มุ หน่ึง ซึ่งประกอบดว้ ย นกั วิชาการ 1 คนและขา้ ราชการ 1 คน จาก 10 ประเทศน้ี และบวกอกี 3 ประเทศ โดยใหเ้ วยี นกนั ไปทำ� รายงานออกมาเพอ่ื นำ� เสนอตอ่ ทป่ี ระชมุ ASEAN Summit ผมจำ� ไดว้ า่ เราไปประชมุ ทป่ี กั กง่ิ 2 ครงั้ ประชมุ ทโี่ ตเกียว 1 ครัง้ และประชุมที่จากาตาร์อีก 1 คร้งั เพ่อื รา่ ง draft นอี้ อกมาก็เกิดการ ถกเถยี งกันหนา้ ด�ำครำ่� เครียด จนี กพ็ ยายามท่จี ะส่งเสรมิ ASEAN+3 สว่ นอาเซยี นเอง กส็ นใจใน ASEAN+3 นะครบั แตว่ ่าประเทศทไี่ มส่ นใจและไมเ่ ห็นดว้ ยกบั ASEAN+3 อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏริ ูป 83

อย่างชัดเจน แต่ว่ากลับเห็นด้วยกับ ASEAN+6 ก็คือญี่ปุ่นซ่ึงอยู่ในเวที ASEAN+3 ด้วย ผมได้มีโอกาสเข้าร่วมประชุมด้วย 2-3 ปี จึงได้เห็นท่าทีของตัวแทนแต่ละชาติ ที่มาร่วมประชุมเป็นอย่างไรบ้าง จะเห็นว่าในช่วงทศวรรษที่ 2000 ซึ่งเป็นช่วงที่ หจู นิ่ เทา และเวนิ เจยี เปา่ บรหิ ารประเทศจนี กค็ อื ชว่ งทจี่ นี ออกมามปี ฏสิ มั พนั ธก์ บั โลก กวา้ งขวางขึ้น สามารถเข้าไปเปน็ สมาชิก WTO สามารถสรา้ งเวที ASEAN+1 ได้เป็น ชาตแิ รก หรอื AFTA นั่นคือย่างกา้ วของ หู จนิ่ เทา และเวิน เจียเปา่ แต่ในชว่ งน้ีกลับ เป็นชว่ งทค่ี วามสัมพันธก์ บั สหรัฐอเมรกิ าไมค่ อ่ ยดนี กั เป็นชว่ งที่มคี วามสัมพันธ์แย่มาก ท่สี ุด เนือ่ งจากช่วงก่อนทหี่ ู จิน่ เทา และเวนิ เจียเป่า จะข้นึ มาเตม็ ตัว ในชว่ งต้นปี ค.ศ. 2001 ไดม้ กี ารเปลย่ี นแปลงประธานาธบิ ดคี นใหมข่ องสหรฐั อเมรกิ ากค็ อื จอรจ์ ดบั เบลิ ย ู บชุ ขน้ึ มา สว่ นประเทศไทยกม็ กี ารเปลย่ี นแปลงผนู้ ำ� ประเทศ เชน่ กนั คอื ดร.ทกั ษณิ ชนิ วตั ร และหลงั จากนนั้ ไมก่ เ่ี ดอื นนายกรฐั มนตรญี ป่ี นุ่ โคะอซิ มุ ิ กข็ นึ้ มา ปรากฏวา่ ในชว่ งตน้ ปี ระหว่างท่ีจีนก�ำลังขมีขมันเข้าเป็นสมาชิก WTO ก็เผอิญว่าเคร่ืองบินสอดแนมของ สหรัฐอเมริกาได้บินไปชนกับเครื่องบินของจีนเหนือเกาะไหหล�ำ ในตอนน้ันจึงเกิด ความตึงเครียดมากเกือบจะรบกันเลย เพราะจีนเข้าไปยึดเคร่ืองบิน สหรัฐอเมริกา ก็ไม่ยอมจึงใช้เวลาเจรจากันอยู่หลายเดือนกว่าทุกอย่างจะเริ่มเย็นลงได้บ้าง ในตอนนี้ กม็ อี าเซียน 10 ประเทศแลว้ เพราะว่าในปี ค.ศ. 1995 เวียดนามเขา้ มาเปน็ สมาชิก อาเซยี นประเทศที่ 7 ปี ค.ศ. 1997 มเี มยี นมากบั ลาวเขา้ มา และปี ค.ศ. 1999 มกี มั พชู า เข้ามาเป็นประเทศสุดทา้ ย น่นั คือพฒั นาการอยา่ งครา่ วๆ ที่ผมล�ำดับได้ในเวลาอันจำ� กดั แต่ส่งิ ทผี่ มอยาก จะเนน้ ย�้ำเปน็ พเิ ศษก็คือความสมั พันธ์กับจีนภายใตผ้ นู้ �ำรุน่ ที่ 5 คือ สี จิ้นผงิ กับ หล่ี เคอ่ เฉยี ง เนอื่ งจากนโยบายของผนู้ �ำยคุ นม้ี เี ยอะแยะมากมาย ผมจะไลไ่ ปเรอ่ื ยๆ จะเหน็ วา่ ภายในประเทศเขาจะลดการพง่ึ พาการสง่ ออก จงึ ทำ� ให้ Supply Chain ทวั่ เอเชยี ใน ตอนนี้ติดลบ อย่างเช่นการสง่ ออกของไทยไปจีนในไตรมาสน้ตี ดิ ลบ 14.4% และโดย เฉพาะในตอนนจ้ี นี กบั ญปี่ นุ่ กม็ ปี ญั หากนั มากทำ� ใหไ้ ทยสง่ ออกไปญปี่ นุ่ ตดิ ลบเชน่ กนั ใน ขณะทีญ่ ีป่ ุ่นมาอาเซียน จีนก็มาด้วย ซง่ึ เด๋ียวผมจะวิเคราะห์ให้ฟังว่าภายใตบ้ ริบทของ จนี กบั ญปี่ นุ่ ในอาเซยี นจะเกดิ อะไรขนึ้ อยา่ งทผ่ี มกลา่ วไวเ้ วลาทเ่ี ราวเิ คราะหอ์ าเซยี นเรา 84 TU-ASEAN Forum 10

ไม่สามารถแยกเป็นรายประเทศได้ แต่ต้องดปู ฏิสมั พันธข์ องประเทศเหล่าน้ใี นอาเซียน วา่ เขาปฏสิ มั พนั ธก์ ันอย่างไรถึงจะเห็นภาพท่ชี ดั เจน นโยบายเศรษฐกิจของผู้น�ำรุ่นที่ 5 คือจะลดการพ่ึงพาทางด้านการผลิตและ การสง่ ออก แตจ่ ะไปเพมิ่ การบรโิ ภคภายในประเทศ ขณะเดยี วกนั กจ็ ะเพมิ่ บทบาทของ ภาคบริการอยา่ งชดั เจน จึงไม่นา่ แปลกใจวา่ เม่ือวานนมี้ คี นไปเขา้ ควิ ซือ้ Walt Disney ทเี่ ปดิ ชอ็ ปแหง่ ใหมท่ เี่ ซยี่ งไฮย้ าวเปน็ กโิ ลถา้ ทา่ นเหน็ ในทวี ี แตล่ ะคนซอื้ กนั เปน็ ลงั ๆ นะ ครับ ขณะเดยี วกันก็มีพฒั นาการของภาคการเงินที่ dynamic อยา่ งมาก ล่าสดุ จีนเปิด การเชอ่ื มโยงระหวา่ งตลาดหนุ้ เซย่ี งไฮก้ บั ฮอ่ งกง ขณะเดยี วกนั กเ็ รง่ การเตบิ โตของภาค เมอื ง โดยความพรอ้ มของ Infrastructure เชน่ มอเตอรเ์ วย์ ไฮเวยต์ า่ งๆ มากมาย และ ยังเพม่ิ Infrastructure มากขน้ึ และท่ีส�ำคัญก็คือเพ่ิม outbound foreign direct investments (ODI) ซง่ึ ต้องขีดเสน้ ใต้ไวเ้ ลยวา่ ต่อไปน้ถี งึ ยุคทจี่ ีนจะออกมาลงทุนตา่ ง ประเทศมากข้นึ และแหลง่ ทีจ่ ีนจะออกมาลงทนุ มากๆ แหล่งหน่งึ ก็คอื อาเซียนน่นั เอง จงึ ไมต่ อ้ งแปลกใจ แมแ้ ตใ่ นไทยปที แี่ ลว้ จนี มาขอจาก BOI เปน็ อนั ดบั ที่ 2 รองจากญปี่ นุ่ ฉะนน้ั โอกาสทจ่ี นี เขา้ มาลงทนุ คอ่ นขา้ งจะมเี พม่ิ ขนึ้ อยา่ งมาก ซงึ่ เปน็ นโยบายหลกั ๆ ดา้ น เศรษฐกิจของผนู้ �ำร่นุ ท่ี 5 ของจีนนะครบั จากบริบทดังกล่าวข้างต้น เราจะวิเคราะห์ต่อไปได้อย่างไร ผมบอกได้เลยนะ ครับว่าเราจะมองอาเซียนทั้งกลุ่มไม่ได้ อย่างน้อยท่ีสุดเราจะต้องแบ่งอาเซียนออก เป็น 2 กลมุ่ เดิมเราแบ่งออกเปน็ Core ASEAN Members กบั New ASEAN Mem- bers สำ� หรบั Core ASEAN Members คอื 5+1 ซ่ึง 5 คือ 5 ประเทศผ้กู ่อตัง้ ท่ีมา ประกาศปฏญิ ญากรงุ เทพฯ เมอ่ื ปี ค.ศ. 1967 หลงั จากนน้ั ในปี ค.ศ. 1984 บรไู นกเ็ ขา้ มา ขณะเดยี วกนั อกี 4 ประเทศ ไดแ้ ก่ อนิ โดจนี กบั เมยี นมา คอื New ASEAN Members ได้ เขา้ มาเปน็ สมาชกิ อาเซยี นหลงั สงครามเยน็ สนิ้ สดุ ลง แตก่ ารทจ่ี ะวเิ คราะหอ์ าเซยี นทเี่ ปน็ รปู ธรรม ผมคดิ วา่ วเิ คราะหแ์ ค่ Core ASEAN Members กบั New ASEAN Members คงไมเ่ พยี งพอ ตอนนต้ี อ้ งแบง่ ออกเปน็ 2 กลมุ่ ในอกี ลกั ษณะหนง่ึ คอื Mainland ASEAN Members กับ Maritime ASEAN Members จะท�ำให้เห็นภาพที่ชัดเจนข้ึนและ จะเหน็ บทบาทของจนี ได้ชัดเจนยิ่งขึน้ ดว้ ย อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแห่งการปฏริ ปู 85

ผมขอถามว่าระหวา่ ง Mainland ASEAN Members กับ Maritime ASEAN Members ขณะน้ีจีนลงทุนทไ่ี หนมากกวา่ กนั ค�ำตอบจะเห็นชดั ที่สดุ เลยกค็ ือลงทุนใน Mainland ASEAN Members โดยเฉพาะอย่างยงิ่ ใน CLM คือ กมั พชู า ลาว และเมีย นมา สว่ นเวยี ดนามนนั้ จนี ยงั คงเจาะไมไ่ ดม้ ากนกั ฉะนน้ั แลว้ โจทยท์ เี่ ราจะตอ้ งตใี หแ้ ตก ใน Mainland ASEAN Members กค็ อื จนี จะชว่ งชงิ อยา่ งหนกั หนว่ ง ซง่ึ ในตอนนก้ี ช็ ว่ ง ชงิ ไปไดม้ ากแลว้ ใน CLM และประเทศทช่ี ว่ งชงิ ไดม้ ากทสี่ ดุ คอื กมั พชู า ซง่ึ ครง้ั หนงึ่ เคย เกิดสงครามระหวา่ งเวยี ดนามกับจนี ในปี ค.ศ.1979 หรอื ทเ่ี รารจู้ กั กันในชือ่ สงครามสั่ง สอน ทกุ ทา่ นทราบหรือไม่ว่าเม่ือไม่ก่ีเดอื นก่อนไดม้ ีขา่ วลือออกมาว่าบคุ คลสำ� คญั ของ จนี ไปตดิ ยศใหก้ บั นายรอ้ ยทหารบกของกมั พชู า ซงึ่ เปน็ โรงเรยี นนายรอ้ ยทจี่ นี ไปสรา้ งให้ ทงั้ หมด นอกจากการใหค้ วามชว่ ยเหลอื อยา่ งเตม็ ทแี่ ลว้ ปรากฏวา่ เวลาตดิ ยศทหารบก นายพลจนี จะไปตดิ ยศให้ เราจะมองเหน็ ถงึ ความใกลช้ ดิ ระหวา่ งจนี กบั กมั พชู าทม่ี อี ยา่ ง มากมายในทกุ วนั น้ี แคน่ นั้ ไมพ่ อถนนในกมั พชู าทเี่ ปน็ ถนนลาดยางมคี วามยาวประมาณ 6,000 กโิ ลเมตร ปรากฏวา่ 1 ใน 3 ของถนนในกมั พชู าทกุ วนั นไ้ี ดร้ บั เงนิ ชว่ ยเหลอื จากจนี จะเห็นวา่ จนี รกุ เข้าไปในกัมพูชาอยา่ งเต็มทีเ่ ต็มรูปแบบ ในสมยั ก่อนจีนเข้าไปเมียนมา เยอะ แต่ทุกวันนี้จีนเริ่มเอาใจออกห่างพอสมควร จากเดิมท่ีเราจะเห็นว่าจีนเอาใจ เมียนมามาก ไมว่ ่าจะเปน็ ในเชงิ เศรษฐกจิ สังคม การเมืองและความมัน่ คง เนอ่ื งจาก เมียนมาเป็นเส้นทางล�ำเลียงก๊าซและน้�ำมันจากอ่าวเบงกอลเข้าสู่จีน นอกจากนั้น ยังมีความส�ำคัญต่อจีนมากคือการใช้เมียนมาออกสู่ทะเลอันดามัน การใช้เมียนมา เชอ่ื มโยงสบู่ งั กลาเทศ หรอื ทเี่ ราเรยี กวา่ The Bangladesh, China, India and Myanmar Economic Corridor ที่จีนต้องการมาหลายปี เพ่ือท่ีจะออกตรงชายฝั่งของเมียนมา ซง่ึ มที อ่ แกส๊ ขนึ้ มา แตก่ เ็ ปน็ ทนี่ า่ เสยี ดายทใี่ นตอนหลงั กลบั มคี วามหมางเมนิ ระหวา่ งจนี กบั เมียนมามากข้นึ นอกจากเรือ่ งเขอ่ื นแลว้ เรอื่ งท่อแกส๊ ทีส่ รา้ งขนึ้ เมียนมาก็หวังเป็น อยา่ งยิง่ ว่าจะเป็นรายไดห้ ลักของเมยี นมา เมยี นมาคาดหวังว่าท่อแกส๊ ที่สรา้ งขนึ้ มาจะ สรา้ งรายได้ให้กับเมียนมาอยา่ งนอ้ ยปีละ 1,000 ลา้ นเหรยี ญสหรัฐ ซงึ่ ถอื ว่ามหาศาล มาก ปีท่ีแล้วเป็นปีแรกท่ีเมียนมาส่งออกทะลุ 10,000 ล้านเหรียญสหรัฐ เราส่งออก 230,000 ล้านเหรียญสหรัฐ เมียนมาส่งออก 11,000 ล้านเหรียญสหรัฐ ในปีท่ีแล้ว เราส่งออกมากกว่าเมยี นมาประมาณ 22 เทา่ ฉะนั้นท่านอย่าได้แปลกใจว่าทำ� ไมการ 86 TU-ASEAN Forum 10

ส่งออกของไทยจึงชะลอตัวลงในขณะนี้ นั่นเป็นเพราะว่าเราส่งออกเยอะแล้วครับ ส�ำหรับเร่ืองแก๊สท่ีส่งผ่านเมียนมาซึ่งเป็นสัมปทานในอ่าวเบงกอลท่ีเมียนมากับอินเดีย รว่ มมอื กนั และไดก้ ส็ รา้ งทอ่ แกส๊ สง่ ไปยงั คนุ หมงิ ลา่ สดุ ปรากฏวา่ ไดส้ ง่ แกส๊ ไปประมาณ 1 ใน 3 สว่ นทตี่ กลงกนั ไว้ ซง่ึ คา่ ทปี่ ระเมนิ ไวว้ า่ จะไดป้ ระมาณ 1,000 ลา้ นเหรยี ญสหรฐั ที่เหลือเท่าไหร่ครับ นี้คือประการแรก ส่วนประเด็นอีกเรื่องก็คือตอนสร้างท่อแก๊สมี การสร้างทอ่ น้�ำมันเคียงคไู่ ปกับทอ่ แกส๊ ทย่ี ิงไปทค่ี นุ หมิงด้วย เม่อื วนั ที่ 28 มกราคมที่ ผ่านมาก็เริ่มส่งน้�ำมันเพ่ือส่งไปท่ีคุนหมิง น้�ำมันมาจากตะวันออกกลาง คือแทนท่ีจะ สง่ ออ้ มไปทแ่ี หลมมลายูโดยทางเรอื กส็ ง่ มาถา่ ยลงท่อน�้ำมันใกล้ๆ ทอ่ กา๊ ซนแี้ หละแล้ว ก็ยิงข้นึ ไปทีค่ นุ หมงิ ก็ไมท่ ราบว่าตัง้ ใจจะยิงให้เต็มทีป่ ระมาณ 440,000 บารเ์ รลต่อวัน แตผ่ มวา่ ขณะนอี้ าจจะไดน้ ดิ เดยี ว เพราะ 440,000 กค็ อื ประมาณครงึ่ หนง่ึ ของนำ้� มนั ที่ ใชใ้ นประเทศไทยในแต่ละวัน ในประเทศไทยใชป้ ระมาณ 8–9 แสนบาร์เรลตอ่ วัน ซึ่ง กถ็ อื วา่ เยอะมาก แลว้ ทำ� ไมทง้ั แกส๊ ทงั้ นำ�้ มนั ทวี่ งิ่ ผา่ นเมยี นมาไปจนี มนั ลดลง นนั่ กเ็ พราะ วา่ ราคาแกส๊ ราคาน�ำ้ มันมันตกลงนะครับ อยา่ งท่เี ห็นในตอนนี้ราคาน้ำ� มันตกลงมาคร่ึง ตอ่ ครง่ึ ฉะน้นั น้�ำมนั ในขณะนท้ี ี่ไหนก็ซือ้ ได้ แหล่งท่จี ะมกี ารซอื้ นำ้� มันไดก้ ็จะมมี ากขึ้น และแก๊สกเ็ หมือนกนั ซง่ึ จะมแี หล่งตา่ งๆ ทีส่ ามารถสร้างหลกั ประกันไดม้ ากขึ้น เพราะ ตอนนี้จีนก็จะมีแก๊สมาจากเอเชียกลางและมาจากรัสเซียหลายๆ ที่เลย ฉะน้ัน จีน ก็จะมีทางเลือกมากข้ึน รวมท้ังแก็สที่อาจจะมาจากอินโดนีเซียด้วย แต่ปรากฏว่าจีน ก็ยังลงทุนเป็นอันดับ 1 ในเมียนมาอยู่ อันน้ีต้องยอมรับว่าความสัมพันธ์ก็ยังดีอยู่นะ ครบั แตว่ า่ ขณะเดยี วกนั เรากร็ วู้ า่ ตอนนเ้ี มยี นมาก�ำลงั เนอ้ื หอมเหลอื เกนิ มนั จงึ เกดิ การ ช่วงชิงเมียนมาซงึ่ เป็นสถานการณท์ ีย่ งั ไม่เคยปรากฏมาก่อนระหวา่ ง 3-4 มหาอำ� นาจ โลก ก็คอื สหรฐั อเมริกา ท้งั ฮิลลารี คลินตลั เดนิ ทางไปเมยี นมากี่คร้งั แล้วครับ รวมท้ัง โอบามา และใครต่อใครไปเมียนมากันเป็นว่าเล่น ในขณะนี้ญี่ปุ่นได้ลงทุนในเมียนมา อย่างเต็มตัว เรียกได้เลยว่าเมียนมาจะเป็นแหล่งลงทุนท่ีสำ� คัญมากของญี่ปุ่น และใน ขณะเดียวกันเมียนมาก็จะเป็นฐานการลงทุนท่ีส�ำคัญประเทศหนึ่งของจีนในอาเซียน กว็ า่ ได้ ท�ำไมจีนจึงลงทุนมากในเมียนมา ลาว และในกัมพูชา ก็เพราะว่าจีนเป็นผู้มา ทีหลัง ถา้ คณุ เป็นผู้มาทีหลงั คุณจะเข้าไปลงทุนใน Core ASEAN Members นัน้ มัน อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แหง่ การปฏิรูป 87

จะยากมากครับ ท�ำไมถึงยากมาก นั่นกเ็ พราะว่าญ่ีปุ่น เกาหลี ไต้หวัน ลงทนุ เยอะแยะ มากมายอยแู่ ลว้ ฝรง่ั ไมว่ า่ จะเปน็ ยโุ รป สหรฐั อเมรกิ า ลงทนุ แถวนมี้ ากมายอยแู่ ลว้ คณุ จะต่อสายเบียดพื้นท่ีเข้ามาไม่ใช่ของง่าย และคุณยังจะต้องมาเจอกับนักลงทุนเจ้าถิ่น อีกทีเ่ ปน็ คนในประเทศ ดังน้นั หากคุณคดิ จะเขา้ มาจึงไม่ไดง้ ่ายๆ แม้แตเ่ กาหลีก็ยงั เข้า มาไม่ได้เต็มที่ จะเห็นว่าเกาหลีในเมืองไทยมีอยู่ไม่ก่ีร้อยบริษัทเม่ือเทียบกับหลายพัน บรษิ ทั ของญป่ี นุ่ แตว่ า่ ตอนนเ้ี กาหลใี ชเ้ วยี ดนามเปน็ ฐาน ฉะนน้ั ตอ่ ไปนเี้ กาหลจี ะชว่ งชงิ เวยี ดนามอยา่ งหนกั รปู ธรรมของการเขา้ เวยี ดนามกค็ อื การยา้ ยฐาน Samsung ในไทย เกอื บทง้ั หมดเขา้ เวยี ดนามในขณะนี้ ตอนนไี้ มว่ า่ จะเปน็ เครอื่ งซกั ผา้ ทวี ี ตเู้ ยน็ ไมโครเวฟ เกาหลยี กการผลติ จากเมอื งไทยเขา้ ไปเวยี ดนามหมด ทงิ้ ไวอ้ ยา่ งเดยี วกค็ อื แอรค์ อนดชิ นั เพราะคนไทยขรี้ อ้ นและในเมอื งไทยรถยนตเ์ ยอะ แอรใ์ นรถยนตจ์ งึ เปน็ ตลาดทใี่ หญม่ าก ฉะนนั้ แลว้ เกาหลกี จ็ ะเลน่ เกมเวยี ดนามอยา่ งมาก คำ� ถามมอี ยวู่ า่ เมอื่ เกาหลเี ขา้ ไปลงทนุ ในเวียดนามมากๆ Supply Chain ในเวียดนามจะโตขน้ึ มาอยา่ งรวดเร็ว และเม่ือเปน็ อยา่ งน้ี Supply Chain ของเวยี ดนามซงึ่ ครง้ั หนงึ่ เคยตอ่ สายกบั ไทยตอ่ ไปอาจไมจ่ ำ� เปน็ ตอ้ งพึง่ ไทยอีก และถา้ เผือ่ มีญป่ี ุ่นเขา้ ไปด้วย ดังนนั้ ต่อไปเวียดนามกจ็ ะมีฐานะความ เปน็ คแู่ ขง่ กบั ไทยทมี่ พี ลงั อยา่ งมากยงิ่ ขนึ้ เพราะวา่ ในชว่ งทผ่ี า่ นมาอตุ สาหกรรมหลายๆ ตวั เวยี ดนามยังตอ้ งพงึ่ พา Supply Chain ในไทย อยา่ งเช่นรถยนต์ โตโยตา้ ประกอบ รถยนตใ์ นเวยี ดนามปที แ่ี ลว้ 42,000 คนั ตลาดเวยี ดนามทงั้ หมดปที แี่ ลว้ ผลติ รถยนตไ์ ด้ ประมาณ 160,000 คนั Market Share ของโตโยต้ามปี ระมาณ 27% ก็คือประมาณ 42,000 คนั ฉะนนั้ เมอื่ คุณมรี ถยนตแ์ คป่ ระมาณ 42,000 คัน คุณสร้างคลัสเตอร์ ใน เวียดนามยังไม่ได้ คณุ กต็ ้องอาศัยคลัสเตอร์ Tier 2 Tier 3 ตา่ งๆ ในเมอื งไทยส่งออก ไปเวยี ดนาม แต่ว่าตลาดรถยนตใ์ นเวยี ดนามกจ็ ะโตขนึ้ มาอยา่ งรวดเร็ว นีแ้ ค่ 200,000 คนั สว่ นไทย 2,000,000 กวา่ คนั แตใ่ นประเทศขายได้ 8-900,000 คนั เม่ือเป็นอย่างน้ีแล้วเราก็ต้องดูต่อไปว่าบริบทของปฏิสัมพันธ์ท่ีเข้ามาของจีน จีนต้องเข้ามาในอาเซียนใหม่ เพราะเขาเป็นผู้มาทีหลัง และอาเซียนใหม่ 3 ประเทศ คือ ลาว เมียนมา และกัมพชู า ประเทศท่พี ฒั นาแลว้ ไม่คอ่ ยสนใจในการลงทุน เพราะ เคก้ มนั กอ้ นเลก็ เกนิ ไป และยงั ปดิ ประเทศดว้ ยในชว่ งกอ่ นหนา้ นี้ ทำ� ใหจ้ นี จงึ เขา้ ไปสรา้ ง Connection และ Network ไว้ค่อนข้างมาก ตอนน้ีเค้าจึงต่อสายได้เต็มที่ ค�ำถาม 88 TU-ASEAN Forum 10

มอี ยวู่ า่ ถา้ ตอ่ ไปนถ้ี งึ เวลาทจี่ นี ตอ้ ง go out ตอ่ ไปนี้ ODI ของจนี จะสำ� คญั กวา่ FDI กค็ อื Foreign Direct Investment ท่เี ข้าไปลงทุนในจีน แตต่ อ่ ไปนีจ้ ีนจะเป็น Outbound Direct Investment คือจีนจะออกมาลงทุนในต่างประเทศ ฉะนั้นแหล่งที่จีนจะมา ลงทนุ แนน่ อนทส่ี ดุ อกี แหลง่ หนง่ึ กค็ อื ทอี่ าเซยี น และอาเซยี นทจี่ นี จะเขา้ มาลงทนุ หลกั ๆ กค็ อื CLM เพราะจนี มโี อกาสลงทนุ ในประเทศเหลา่ นด้ี ว้ ยหลายเหตผุ ล นอกจากหลาย Sector เปน็ Sector ทจี่ ีนถนัด ไม่ว่า Sector ทีเ่ ก่ยี วกับพลงั งาน ทรพั ยากรธรรมชาติ Manufacturing และความพรอ้ มจากปจั จยั ทางดา้ นภมู ศิ าสตรท์ ปี่ ระเทศเหลา่ นตี้ ดิ กนั และอยใู่ กลเ้ คียงกนั มาก ประเด็นต่อมาจีนจะมีปฏิสัมพันธ์ต่อไทยอย่างไร คือจีนจะเข้ามาลงทุนโดยใช้ ไทยเปน็ Center ของ Supply Chain เพื่อตอ่ สายเขา้ หา CLMV ใหม่ ท่ามกลางการ ยกพลขึ้นบกของการลงทุนของญี่ปุ่นและเกาหลี รวมท้ังไต้หวันด้วยท่ีมาแถวน้ีอย่าง มากมายในขณะน้ี และญ่ีปุ่นก็ใช้ไทยเป็นศูนย์กลางส�ำคัญชาติหน่ึงใน Mainland ASEAN แน่นอน เพราะว่าใน Mainland ASEAN แหล่งท่ีส�ำคัญที่สุดในสายตาของ ญ่ีปุ่นอาจจะเป็นอินโดนีเซีย เวียดนามคงยังไม่ใช่ อย่างท่ีผมบอกว่าเกาหลีกับไต้หวัน จะมบี ทบาทในเวยี ดนามมากกวา่ ฉะนน้ั แลว้ เมอื่ จนี ใชไ้ ทยเปน็ ฐานของ Supply Chain ญี่ปุ่นก็เช่นกัน และญี่ปุ่นก็เข้ามาลงทุนในทวายด้วย เข้ามาลงทุนในโครงการเส้นทาง รถไฟหลายๆ สาย อย่างเช่นจากสระแก้วเข้ามาที่แหลมฉบัง มาบตาพุด และเลยไป ถึงกาญจนบุรี ท�ำไมญ่ีปุ่นถึงสนใจเส้นทางรถไฟสายน้ี เพราะแหล่งท่ีญี่ปุ่นสนใจมาก ทสี่ ุดในการลงทนุ เร่ือง Infrastructure ก็คอื การเชื่อมโฮจมิ นิ หซ์ ิต้ี ไปพนมเปญ แล้ว ก็เข้ามาท่ีสระแก้ว อรัญประเทศ เพราะเขารู้ว่าถ้าคุณไม่เชื่อมมหานครใหญ่ๆ ที่มีคน หลายๆ ลา้ นคน การสร้างมนั จะไม่คุม้ ฉะนัน้ คุณต้องเช่ือมโฮจมิ นิ หซ์ ติ ี้ที่มีคนรว่ ม 10 ล้านคน มาหาพนมเปญอีก 2-3 ล้านคนเฉพาะในตัวเมือง เข้ามากรุงเทพ แล้วก็เข้า Western Seaboard ได้อีก ในขณะเดยี วกันกเ็ ขา้ กาญจนบุรเี พอ่ื เข้าทวายได้อกี ด้วย นค้ี อื ยทุ ธศาสตรส์ ำ� คญั ของญป่ี นุ่ ในพนื้ ทแ่ี ถวนี้ ขณะทจี่ นี เองกม็ เี สน้ ทางรถไฟเพอื่ ตอบ สนองตอ่ One Belt, One Road ทจี่ ะมุ่งมาสู่ ASEAN Members โดยผ่านลาวและ ผ่านไทย แรกๆ ก็จะเข้ามาท่มี าบตาพุดก่อนแล้วก็จะลงไปท่ีสงิ คโปร์ต่อไป อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏริ ปู 89

กลา่ วโดยสรปุ นโยบายของจนี ในขณะนกี้ ค็ อื การสรา้ ง One Belt, One Road ขน้ึ มาคานกบั TPP ซึง่ จะสกู้ นั อย่างดุเดือด TPP ภายใต้การนำ� ของอเมรกิ าและมีญีป่ ุน่ เขา้ มาดว้ ย เพราะตอนนญี้ ป่ี นุ่ ไดเ้ ขา้ ไปเปน็ สมาชกิ เรยี บรอ้ ยแลว้ ซงึ่ กำ� ลงั เจรจาในเรอ่ื ง ของรายละเอียดกนั อยู่ และทำ� ไมจีนจึงใช้ One Belt, One Road เนือ่ งจากดา้ นหนงึ่ ใช้ทางบกคอื ไปทางยูเรเซยี เอเชียกลางด้วยรถไฟเพ่ือเช่อื มไปถงึ ยโุ รป อกี ทางหนง่ึ กม็ า ทางทะเล เพราะทง้ั ค่นู ้นี อกจากจะผ่านประเทศตา่ งๆ 65 ประเทศ ประชากร 4,400 ลา้ นคน GPD ประมาณ 29% ของโลก ส่งิ หนงึ่ ทีจ่ ีนต้องการอยา่ งมากก็คอื การช่วงชงิ สหภาพยโุ รป ซง่ึ ขณะนก้ี ำ� ลงั ป่วยไข้อย่างหนักในยูโรโซน เพราะจีนมองเห็นว่าสหภาพ ยโุ รปมศี กั ยภาพพอฟัดพอเหวี่ยงทจ่ี ะตอ่ สู้กับสหรัฐอเมรกิ าได้ และสภาพยโุ รปใกล้ชดิ กบั สหรฐั อเมรกิ าในแงข่ อง NATO หรอื ในแงข่ องความมนั่ คง แตส่ หรฐั อเมรกิ าไมไ่ ดใ้ กล้ ชดิ กบั สหภาพยโุ รปในแง่ของเศรษฐกจิ ซ่ึงจริงๆ กลบั เป็นคู่แข่งกันด้วยซำ�้ ดงั นั้น เรา กจ็ ะเหน็ วา่ จนี จะชว่ งชงิ ยโุ รปผา่ นเรอ่ื งเศรษฐกจิ แลว้ มนั กจ็ ะมเี รอ่ื งความมน่ั คงตามมา ฉะน้ันท่านอย่าได้แปลกใจว่าทำ� ไมสมาชิกสหภาพยุโรปหลายประเทศจึงกระตือรือร้น ที่จะเป็นหนึ่งในผู้ก่อต้ังของธนาคาร AIIB และด้วยเวลาอันเร่งรัดผมก็ขอเสนอเพียง แค่นีก้ ่อนให้ทา่ นไปคิดต่อนะครบั ขอบคณุ มากครบั 90 TU-ASEAN Forum 10

การสัมมนาชว่ งท่ี 3 “ความสัมพันธ์อาเซียน ไทย กับ ญปี่ นุ่ ” _______________________________________________ ผู้ด�ำเนินรายการ ผศ.อนชุ า จินตกานนท์ สถาบนั บณั ฑิตพฒั นบริหารศาสตร์ อาเซียน ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แห่งการปฏริ ูป 91



ดร.ทรายแกว้ ทิพากร สถาบันเอเชียศกึ ษา จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลัย ดฉิ นั ตั้งใจจะพูดส้นั ๆ เหมอื นกัน เพราะว่าเหน็ ค�ำถามทีใ่ ห้มามเี ยอะมาก และ กไ็ มไ่ ด้อยใู่ นส่ิงทีเ่ ตรียมมาใน Presentation ด้วย จงึ ขออนญุ าตพูดในส่งิ ท่ีเตรียมมา ก่อนนะคะ หลังจากนัน้ จะเปิดโอกาสใหถ้ ามกันอีกที ตอนท่ีได้รับเชิญให้มาพูดถึงความสัมพันธ์ระหว่างอาเซียน ไทย และญ่ีปุ่น จึงท�ำให้นึกถึงวิทยานิพนธ์ที่ตนเองท�ำใกล้เคียงกับท่ี อ.อนุชา พูดถึงเร่ืองของการต่อ ต้านสินค้าญี่ปุ่นในประเทศไทย และก็มาคิดถึงความสัมพันธ์ไทย-ญ่ีปุ่นในปัจจุบันนี้ เวลาทเ่ี ราพดู ถงึ ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งญป่ี นุ่ กบั ไทย เรามกั จะคดิ วา่ ญป่ี นุ่ มโี ยบายตอ่ ไทย โดยเฉพาะ แตค่ วามจริงแลว้ ญ่ีปนุ่ มนี โยบายต่ออาเซยี นมากกวา่ ดงั นน้ั ความสัมพันธ์ ระหว่างญีป่ ุน่ กบั ไทยจงึ อยภู่ ายใตก้ รอบความสมั พันธร์ ะหวา่ งญปี่ ุ่นกับอาเซยี น อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แห่งการปฏริ ปู 93

ภาพที่ 3.1 จากภาพท่ี 3.1 คือภาพโลโก้ความสัมพันธ์ 40 ปีระหว่างญ่ีปุ่นกับอาเซียน นนั้ หมายความวา่ ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งญปี่ นุ่ กบั อาเซยี นเรม่ิ ในปี ค.ศ. 1974 และในชว่ ง ทีผ่ ่านมาเกดิ อะไรขึน้ บา้ ง ดฉิ ันอาจจะตอ้ งขออนุญาตวา่ สิ่งท่เี ตรยี มมาบรรยายในวันน ี้ ไม่เหมือนกับแนวของท่านท่ีผ่านมาเลย เพราะว่าดิฉันเป็นคนที่ไม่ชอบมองกรอบของ ความสมั พนั ธด์ า้ นการเมอื งหรอื ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งประเทศ หรอื ดา้ นเศรษฐกจิ เพยี ง ดา้ นใดดา้ นเดยี ว แตจ่ ะขอมองในภาพรวมวา่ เปน็ อยา่ งไรบา้ ง เพราะคดิ วา่ การมองเปน็ ภาพรวมกอ่ นทเ่ี ราจะพดู ถงึ ในอนาคต เรากต็ อ้ งดอู ดตี กอ่ นวา่ ทผ่ี า่ นมามนั เปน็ อยา่ งไร จงึ ขอสรปุ วา่ ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งญป่ี นุ่ กบั อาเซยี นในปจั จบุ นั นเี้ ปน็ ความสมั พนั ธท์ เี่ รยี กวา่ เตบิ โตขึน้ มาดว้ ยกันท้ังในลักษณะที่ในบาง dimension เป็นการเติบโตทีต่ า่ งฝ่ายตา่ ง เตบิ โต ในบาง Dimension เปน็ ความสมั พนั ธท์ ต่ี า่ งฝา่ ยตา่ งเสรมิ ซง่ึ กนั และกนั ใหเ้ ตบิ โต ขนึ้ มา และในบาง Dimension เปน็ ความสมั พนั ธท์ ผี่ กู พนั และผกู พนั มาจนถงึ ปจั จบุ นั นี้ 94 TU-ASEAN Forum 10

ภาพที่ 3.2 จากภาพที่ 3.2 จะเห็นได้ว่าประเทศญี่ปุ่นเป็นเกาะอยู่นอกภูมิภาคเอเชีย ตะวนั ออกเฉยี งใตอ้ อกไป ทำ� ใหน้ โยบายตา่ งประเทศของญป่ี นุ่ ในขณะนตี้ อ้ ง Balance แนวความคดิ 2 แนว เนอ่ื งจากญป่ี ุ่นเป็นประเทศท่ีพฒั นาจนเรยี กได้ว่าเทียบเคียงกบั ประเทศตะวนั ตก เพราะฉะน้ันญีป่ ุ่นจะเป็นมหาอ�ำนาจที่ต้ังอยใู่ นเอเชยี นเ่ี ป็นคำ� ถาม ที่ผู้น�ำญี่ปุ่นจะต้องคดิ วา่ จะวางท่าทีอยา่ งไร อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยคุ แห่งการปฏิรปู 95

ภาพที่ 3.3 Greater East Asia Co-prosperity Sphere ส่วนในภาพท่ี 3.3 แสดงให้เห็นว่าจะด้วยวิธีคิดแบบใดก็ตาม ไม่ว่าญ่ีปุ่น จะเปน็ 1 ในเอเชยี หรอื มหาอำ� นาจหนง่ึ ทเ่ี ผอญิ ตงั้ อยใู่ นเอเชยี ในชว่ งเวลาใกลๆ้ กอ่ นเกดิ สงครามโลกครั้งที่ 2 เล็กน้อยประมาณปลายศตวรรษท่ี 19 ต้นศตวรรษท่ี 20 มีความ พยายามคดิ กนั วา่ ญป่ี นุ่ จะขยายประเทศ ซงึ่ จะขยายประเทศไปทางทศิ เหนอื หรอื จะลง มาขา้ งลา่ งเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใตด้ ี เนอื่ งจากจะอยใู่ นเฉพาะญปี่ นุ่ ไมไ่ ดแ้ ลว้ ฝา่ ยทค่ี ดิ วา่ ญปี่ นุ่ ควรจะขยายตวั ลงมาทางทศิ ใตก้ เ็ ปน็ ฝา่ ยทชี่ นะ เพราะฉะนน้ั ญปี่ นุ่ จงึ ขยายตวั ลง มา เราก็จะเห็นวา่ ในสมัยสงครามโลกครงั้ ที่ 2 ญป่ี ุ่นไดข้ ยายอย่างตวั รวดเร็วมาก และ พยายามทจ่ี ะสรา้ ง Greater East Asia Co-prosperity Sphere ซงึ่ ในปจั จบุ นั นผ้ี ลของ ความพยายามของญปี่ นุ่ ยงั คงเปน็ ภาระทญ่ี ปี่ นุ่ จะตอ้ งชดใช้ เปน็ สง่ิ ทย่ี งั ประทบั ตราของ ญป่ี นุ่ อยู่ และกย็ งั มอี กี หลายประเทศทย่ี งั กลวั คำ� นอี้ ยู่ หากถามวา่ ในปจั จบุ นั นญี้ ป่ี นุ่ ยงั มี ความคดิ ดงั กลา่ วอยหู่ รอื ไม่ คำ� ตอบคอื มคี ะ่ แตจ่ ะออกมาในรปู แบบทน่ี า่ กลวั เหมอื นใน สมยั กอ่ นหรอื ไมน่ นั่ ในสมยั นค้ี งไมใ่ ชแ่ ลว้ นะคะ แตว่ ธิ คี ดิ ทว่ี า่ ในเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้ ยงั เปน็ ของญปี่ ุ่นอยู่หรือไม่ คำ� ตอบก็คอื มีคะ่ นีค่ อื ความคิดพ้ืนฐานท่ญี ปี่ ุ่นยังมอี ยู่ 96 TU-ASEAN Forum 10

ดิฉันขอเริ่มจากความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจก่อน อย่างที่บอกว่าจะพูดท้ังด้าน เศรษฐกจิ การเมอื ง และสงั คม ซงึ่ ทางด้านเศรษฐกิจอาจจะพูดไมเ่ ยอะเพราะวา่ มีคณุ กรกฎรออยู่แล้ว จึงจะขอพดู คร่าวๆ ให้เหน็ ภาพเลก็ น้อยว่าอทิ ธิพลทางเศรษฐกจิ ของ ญี่ปุ่นมเี ยอะมาก ในช่วงท่ีเศรษฐกจิ ของญ่ปี ่นุ ไมค่ ่อยเตบิ โตจะเหน็ วา่ จ�ำนวนสมาชิกไม่ มาก แต่ช่วงที่เติบโตมากจ�ำนวนสมาชิกก็เพิ่มข้ึนมาก ส�ำหรับเรื่อง ODA (ย่อมาจาก Official Development Assistance คอื โครงการใหค้ วามชว่ ยเหลอื เพือ่ การพัฒนา อย่างเป็นทางการของประเทศญ่ีปุ่น) เป็นการให้ความช่วยเหลือแก่ต่างประเทศของ ญี่ปุ่นท่ีให้กับประเทศก�ำลังพัฒนา ซึ่งประเทศไทยก็เป็น 1 ในประเทศท่ีได้รับความ ชว่ ยเหลือจากญปี่ นุ่ ภาพที่ 3.4 เปรยี บเทียบความช่วยเหลือจากญีป่ นุ่ และจากประเทศพฒั นาอืน่ ๆ อาเซยี น ไทย และ มหาอำ�นาจ ในยุคแหง่ การปฏริ ปู 97

จากภาพที่ 3.4 แสดงใหเ้ หน็ ถงึ สดั สว่ นทญ่ี ปี่ นุ่ ใหก้ บั ประเทศไทย จะเหน็ วา่ เปน็ สัดส่วนที่ให้ในปริมาณมากกว่าที่ประเทศอ่ืนให้กับประเทศไทย ค�ำถามคือท�ำไมไทย จึงเป็นประเทศที่ได้รับความช่วยเหลือจากประเทศญ่ีปุ่นมากกว่าประเทศอ่ืน โดย จ�ำนวนเงินที่แสดงไว้นั้นเป็นท้ังเงินกู้และเงินให้เปล่า รวมท้ังความช่วยเหลือทาง วชิ าการ ซง่ึ เงนิ ใหเ้ ปลา่ กค็ อื เงนิ จำ� นวนหนง่ึ สว่ นความชว่ ยเหลอื ทางวชิ าการกค็ อื การสง่ ผู้เช่ียวชาญของญี่ปุ่นเข้ามาอบรมและสอน หรือว่าการส่งคนไทยไปรับการอบรมหรือ ไปดูงานท่ีประเทศญี่ปุ่น และท่ีเห็นว่าจำ� นวนเงินมากนั่นก็คือเงินกู้ จ�ำนวน Project นอ้ ยแตว่ า่ เงนิ กมู้ าก อยา่ งเชน่ สถานรี ถไฟฟา้ การใหค้ วามชว่ ยเหลอื ทญ่ี ป่ี นุ่ ใหไ้ ทยทเี่ รา เห็นหลักๆ ก็คอื เงนิ ใหเ้ ปลา่ เชน่ ศนู ย์วฒั นธรรมไทย ซ่งึ ญป่ี นุ่ ใหเ้ งินเรากอ่ สร้างนะคะ อย่างศูนย์วัฒนธรรมเราต้องสังเกตว่าถา้ เราไปเปดิ ในเวบ็ ไซต์ของญ่ีปนุ่ จะเหน็ ว่ามนั ไป โฆษณาอยู่ แทนท่จี ะเปน็ การโฆษณาของญี่ปนุ่ แน่นอนคนทใ่ี หอ้ ะไรฟรีไมม่ ี เมอ่ื เขาให้ แลว้ กต็ อ้ งการอะไรตอบแทนบา้ ง เขากจ็ ะเอาไปโมซ้ ะหนอ่ ยวา่ เปน็ ความดขี องเขาจงึ ตอ้ ง เอาขนึ้ เวบ็ ไซต์ ซง่ึ มกั จะไมอ่ ยใู่ นเวบ็ ไซตข์ องกระทรวงการตา่ งประเทศ แตม่ กั จะเปน็ ผล ของการโฆษณาของกระทรวงการคา้ จำ� นวนหนงึ่ มากกวา่ ทจี่ ะเปน็ ของกระทรวงการตา่ ง ประเทศ หรอื แมแ้ ตส่ ะพานขา้ มแมน่ ำ้� โขงทม่ี กุ ดาหารกเ็ ปน็ การใหเ้ งนิ กแู้ ละการโฆษณา ของกระทรวงการคา้ ญป่ี นุ่ ขนึ้ เวบ็ ไซตไ์ วเ้ ลย ดงั นนั้ จะเหน็ วา่ ญปี่ นุ่ มเี ทคนคิ วธิ ขี องการทตู ท่ีผสมกันอยู่ระหว่างเศรษฐกิจกับการเมือง คือเนื่องจากเขาไม่สามารถใช้มาตรการ ทางการเมอื งและการทหารออกมาในการกระชบั ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งประเทศได้ เขา ก็จะใช้เทคนิคทางเศรษฐกิจออกมานะคะ เพราะฉะนั้นการที่จะให้ความช่วยเหลือแก่ ประเทศใดมากหรือน้อยไมไ่ ด้มีประเด็นทางดา้ นเศรษฐกิจอยา่ งเดยี ว เราตอ้ งดดู ว้ ยว่า ประเทศนนั้ มปี ระโยชน์ทางการเมอื งกับเขามากแคไ่ หนด้วย 98 TU-ASEAN Forum 10