3YHukukSoru

Anayasa Hukuku 3 1. 1982 Anayasası’na göre, aşağıdakilerden hangisi anayasa metnine dahil değildir? A) Anayasa maddeleri B) Geçici maddeler C) Başlangıç hükümleri D) Madde kenar başlıkları E) Genel esaslar Cevap: 1982 Anayasası içeriği şu metinlerden oluşmaktadır: • Anayasa Maddeleri: Anayasa dediğimiz şey, içeriğinde yer alan maddelerin birleşiminden meydana gelir. Bu yüzden pozitif hukuk1 açısından ele aldığı- mızda anayasa maddeleri anayasa hukukunun temel kaynağıdır. Ayrıca, geçi- ci maddeler de anayasa metnine dahildir2. • Başlangıç Hükümleri: Bazı anayasalarda anayasayı meydana getiren mad- delere başlamadan önce (yani 1 nolu maddeden bile önce) özel bir metne yer verilmiş olabilir. Bu metinlerde genel olarak o anayasanın temel ilkeleri, esas- ları ve benimsediği değerler yer alır. Bunlar anayasa metnine dahildir ve değiştirilebilirler. Başlangıç hükümleri ilerleyen bölümlerde detaylı olarak ele alınacaktır. • Madde Kenar Başlıkları: Bir maddenin içeriğini ve konusunu gösteren keli- melerdir. 176’ncı maddeye göre bunlar anayasa metnine dahil değildir. Ör- neğin, “haberleşme hürriyeti” bir madde kenar başlığıdır. Bu başlığın altında yer alan hükümler anayasa metnidir. Ancak bu başlık anayasa metnine dahil değildir. 1982 Anayasası madde 176/2: “Madde kenar başlıkları, sadece ilgili oldukları maddelerin konusunu ve maddeler arasındaki sıralama ve bağlantıyı gösterir. Bu başlıklar, Anayasa metninden sayılmaz.” Doğru yanıt D seçeneğidir. 1 Pozitif hukuk, bir ülkede o an yürürlükte olan ve uygulanan hukuk kurallarının tümü ifade eder. 2 Ancak, yine de günlük kullanımda 1982 Anayasası’nın madde sayısından bahsedilirken geçici mad- de sayıları eklenmemektedir. Ayrıca, bazı kurum sınavlarında 1921 Anayasası’nda yer alan geçici madde, Anayasa’nın kaç maddeden oluştuğunun değerlendirilmesinde dikkate alınmamaktadır. Bunun yanında, 1921 Anayasası’ndaki geçici maddeyi de madde sayısına dahil olarak ele alan kurum sınavları da mevcuttur. Bu yüzden 1921 Anayasası’nın “23 madde+1 geçici madde”den oluştuğu bilinmelidir ve kurum sınavında soru şıklarına ve sorunun ruhuna göre seçenekler değer- lendirilmelidir.

4 3Y Hukuk Soru Havuzu 2. Devletin temel organlarının kuruluşunu ve işleyişini belirleyen hu- kuk kurallarının tümünün yer aldığı, içeriğine, neleri düzenlediğine bakılarak anayasa olup olmadığına karar verildiği hukuk kuralları bü- tünü aşağıdaki kavramlardan hangisiyle ifade edilir? A) Normlar hiyerarşisi B) Bağlayıcı anayasa C) Ayrıntılı anayasa D) Şekli anlamda anayasa E) Maddi anlamda anayasa Cevap: Anayasa kavramı literatürde genel olarak maddi ve şekli olmak üzere iki şekilde tanımlanmaktadır: Maddi Anlamda Anayasa; devletin temel organlarının kuruluşunu ve işleyişini belirleyen hukuk kurallarının bütünü olarak tanımlanmaktadır3. Burada, içerik önemlidir. Yani elimizde hukuki bir metin varsa ve bu metin ile devletin kuruluşu, temel nitelikleri, temel organları, temel hak ve özgürlükleri düzenleniyorsa bu metin maddi anlamda (içeriksel olarak) bir anayasadır. Şekli Anlamda Anayasa ise; normlar hiyerarşisinde en üst sırayı işgal eden, kanunlardan farklı ve daha zor usulle konulup değiştirilebilen hukuk kuralları bütünü olarak tanımlanmaktadır4. Bu açıdan bakıldığında elimizdeki hukuk metninin içeriğine bakılmaz. Bu met- nin yerine bakılır; yani diğer kanunlar karşısındaki şekil özelliklerine bakılır. Bunu Türk Anayasa sistemi açısından şekli anlamda anayasa tanımı Bilelim daha uygundur. Bunun yanında 1982 Anayasası her iki açıdan da tanımlanmaya uygundur. Devletin temel organlarının kuruluşunu ve işleyişini belirleyen hukuk kuralla- rının tümünün yer aldığı, içeriğine, neleri düzenlediğine bakılarak anayasa olup olmadığına karar verildiği hukuk kuralları bütününe maddi anlamda anayasa denilmektedir. Doğru yanıt E seçeneğidir. 3 Kemal Gözler, Anayasa Hukukuna Giriş Genel Esaslar ve Türk Anayasa Hukuku, Ekin Yayınevi, 2012, Bursa, s. 17. 4 Kemal Gözler, Anayasa Hukukuna Giriş Genel Esaslar ve Türk Anayasa Hukuku, Ekin Yayınevi, 2012, Bursa, s. 18.

Anayasa Hukuku 5 3. Devlet yönetimi, temel organlar ve işleyişe ilişkin kuralları ayrıntısız bir şekilde düzenleyen anayasa türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Kazuistik anayasa B) Geleneksel anayasa C) Çerçeve anayasa D) Yumuşak anayasa E) Sert anayasa Cevap: Anayasalar içeriğinin uzunluğuna göre ikiye ayrılır. Bunlar çerçeve anayasa ve kazuistik anayasalardır. Çerçeve Anayasa; kısa ve ayrıntısız anayasalardır. Devlet yönetimi, temel or- ganlar ve işleyişe ilişkin bilgiler genel bir çerçeve olarak verilmiştir ve bunun detayları anayasaya dayanarak çıkarılan kanunlarla belirlenir. 1921 Anayasası çerçeve bir anayasadır ve sadece 24 maddeden meydana gelmiştir. Kazuistik Anayasa; detaylı ve ayrıntılı olan anayasalardır. Devlet yönetimi, te- mel organlar ve işleyişe ilişkin bilgiler detaylı olarak anayasanın içinde düzenlen- miştir. 1924, 1961 ve 1982 Anayasaları kazuistik anayasalardır. Ancak en detaylı olanı 1982 Anayasasıdır. Bunu 1982 Anayasası kazuistik bir anayasadır. Anayasa 177 madde ve Bilelim 22 geçici maddeden oluşmaktadır. Devlet yönetimi, temel organlar ve işleyişe ilişkin kuralları ayrıntısız bir şekilde düzenleyen anayasa türüne çerçeve(kısa-yüzeysel) anayasa denir. Doğru yanıt C seçeneğidir. 4. Hukukumuzda yer alan en kazuistik anayasa aşağıdakilerden hangisidir? A) 1876 B) 1921 C) 1924 D) 1961 E) 1982 Cevap: Türk anayasa tarihinde yer alan anayasalardan en kazuistik (uzun ve detaylı) olanı halen yürürlükte bulunan 1982 Anayasası’dır. 1982 Anayasası 177 madde ve 22 geçici maddeden oluşmaktadır.

6 3Y Hukuk Soru Havuzu Anayasalarımızı tablo üzerinden inceleyelim: Anayasa Madde sayısı Durum 1876 119 madde KAZUİSTİK 1921 23 madde + 1 geçici madde ÇERÇEVE 1924 105 madde KAZUİSTİK 1961 157 madde + 11 geçici madde KAZUİSTİK 1982 177 madde + 22 geçici madde KAZUİSTİK Doğru yanıt E seçeneğidir 5. Değiştirilmesi kanunlar ile aynı usule tabi olan ve kanunların değiş- tirdiği organlarca değiştirilebilen anayasa türü aşağıdakilerden han- gisi ile ifade edilir? A) Geleneksel anayasa B) Bağlayıcı olmayan anayasa C) Sert anayasa D Çerçeve anayasa E) Yumuşak anayasa Cevap: Anayasalar, değişmez metinler değildir. Çağın ve toplumun gereklerine göre değiştirilmeleri gerekebilir. Bu değişikliklerin yapılması kolay veya zor ola- bilir. Bu açıdan anayasalar “yumuşak anayasa” ve “katı anayasa” olmak üzere ikiye ayrılırlar. Yumuşak Anayasa; normal kanunlar ile aynı usulle ve aynı organlarca değiş- tirilebilen anayasalardır5. Yani mevzuat değişikliği konusunda anayasa ile ka- nunlar arasında bir fark yoktur. 1921 Anayasası yumuşak bir anayasadır. 1923 yılında bu anayasada yapılan değişiklikler kanunlarda yapılan değişiklik ile aynı usulde yapılmıştır. Katı(sert) Anayasa; normal kanunlardan farklı ve daha ağır şartlarla değişiklik yapılabiliyorsa bu anayasalara sert anayasa denir6. Kısa bir deyişle basit kanun- larla değiştirilmesi mümkün olmayan anayasalardır7. Burada aslında anayasayı ilk defa yapan iktidarın belirlediği sınırlar dahilinde, diğer iktidarların anayasayı değiştirebilme imkanları incelenmektedir. 5 Kemal Gözler, Anayasa Hukukuna Giriş Genel Esaslar ve Türk Anayasa Hukuku, Ekin Yayınevi, 2012, Bursa, s.16. 6 Yavuz Sabuncu, Anayasa Hukuku Genel İlkeler, Turhan Kitabevi, 2005, Ankara, s. 16. 7 Hayati Yazır, Anayasa Hukuku, Alter Yayınları, 2007, Ankara, s. 46.

Anayasa Hukuku 7 Teoride ve dünya uygulamalarına baktığımızda bir anayasayı sert anayasa ha- line getiren yöntemler aşağıdaki gibidir: 1. Anayasanın değiştirilmesi teklifi için nitelikli çoğunluk aranması 2. Anayasanın değiştirilmesi kabulü için nitelikli çoğunluk aranması 3. Değiştirilemez maddelerin varlığı 4. Halkoylaması (referandum) öngörülmesi 5. Birden fazla görüşme şartı olması 6. Yürütme vetosu 7. Anayasa yargısı 8. Süre sınırlaması 9. Dönem sınırlaması Bunu Yukarıda belirtilen yöntemlerden 8 ve 9 nolu yöntemler haricin- Bilelim dekiler 1982 Anayasası için geçerlidir ve 1982 Anayasası sert bir anayasadır. Değiştirilmesi kanunlar ile aynı usule tabi olan ve kanunların değiştirdiği organ- larca değiştirilebilen anayasa türüne yumuşak (kolay değiştirilebilir) anayasa denir. Doğru yanıt E seçeneğidir. I. 1921 II. 1924 III. 1961 IV. 1982 6. Yukarıda verilen anayasalardan hangisi veya hangileri yumuşak ana- yasalarımızdandır? A) I ve II B) Yalnız I C) Yalnız II D) I, II ve III E) II ve III Cevap: Türk anayasa tarihine bakıldığında yürürlüğe giren anayasaların değiş- tirilmesine ilişkin kriterleri tablo halinde inceleyelim: Anayasa Değiştirme Kriterleri Durum KATI 1876 Nitelikli kabul sayısı YUMUŞAK KATI 1921 - 1924 Nitelikli kabul sayısı, Değiştirilemez maddeler 1961 Nitelikli teklif ve kabul sayısı, yürütme vetosu, değişti- KATI rilemez maddeler, anayasa yargısı 1982 Nitelikli teklif ve kabul sayısı, yürütme vetosu, değişti- KATI rilemez maddeler, iki kez görüşme, referandum, anaya- (En katı) sa yargısı

8 3Y Hukuk Soru Havuzu Öncüllerde yer alan anayasalardan sadece 1921 tarihli Teşkilat-i Kanun-i Esa- siye yumuşak anayasa niteliklerini taşımaktadır. Bu anayasanın değiştirilmesi için herhangi bir özel usul öngörülmemiştir. Doğru yanıt B seçeneğidir. 7. Mevcut anayasayı ortadan kaldırarak, hiçbir hükme bağlı kalmaksı- zın yeni baştan bir anayasa yapan iktidar türü aşağıdakilerden han- gisidir? A) Anayasal iktidar B) Kurulu iktidar C) Kurulmuş iktidar D) Asli kurucu iktidar E) Tali kurucu iktidar Cevap: Kurucu iktidar, asli kurucu (anayasayı yapan) ve tali kurucu (anayasayı değiş- tiren) iktidar olarak ikiye ayrılmaktadır. Asli Kurucu İktidar Yeni bir anayasa yapan (sıfırdan oluşturan) iktidardır. Asli kurucu iktidar, devrim ve hükümet darbesi gibi savaş, sömürge olan bir ülkenin bağımsızlığa kavuşması, birden çok bağımsız devletin kendi istekleriyle birleşip yepyeni bir devlet kurması, bir devletin birden çok bağımsız devlete ayrılması gibi olağanüstü durumlarda ortaya çıkmaktadır. Tüm bu durumlarda, asli kurucu iktidar, önce mevcut anayasayı devirerek hukuk boşluğu yaratır ve daha sonra yeni bir anaya- sa yaparak bu boşluğu doldurmaktadır8. Asli kurucu iktidar, sınırsızdır ve hukuk dışıdır. Çünkü o sırada yürürlükte olan bir anayasa olmadığı için yeni anayasa yapma yetkisini ona veren veya sını- rını çizen bir metin yoktur. “Asli kurucu iktidarı bağlayacak bir anayasal düzen hukuken yoktur, eskiden var idiyse geçersiz hale gelmiştir”9. Ama yine de bu sınırsızlık mutlak değildir, çünkü bu iktidar yeni anayasa yaparken ülkenin top- lumsal sosyolojik değerlerini de dikkate almalıdır. Yeni bir anayasa yapma usulleri tek taraflı ve demokratik olmak üzere ikiye ayrılır. Tek taraflı usulde, hükümdar tarafından bir ferman ile veya meclis tara- fından bir misak ile anayasanın ilan edilmesi durumu vardır. Demokratik usulde ise, kurucu bir meclisin yeni anayasa metnini oylayarak onaylaması veya ana- yasa metninin halk tarafından oylanarak referandum ile kabul edildiği durumlar söz konusudur. 8 Kemal Gözler, Kısa Anayasa Hukuku, Ekin Yayınevi, Bursa, 2012, s.25. 9 Mustafa Erdoğan, Anayasal Demokrasi, Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996, s.32.

Anayasa Hukuku 9 Bunu 1982 Anayasasını yapan yönetim, asli kurucu iktidardır. Çünkü Bilelim 12 Eylül 1980 tarihli askeri darbe ile 1961 Anayasası yürürlükten kaldırılmış ve ülke hukuk boşluğuna düşmüştür. 1982 Anayasası- nın hazırlanması sürecinde, anayasayı hazırlayan Danışma Meclisi ve Milli Güvenlik Konseyini sınırlayan herhangi bir hukuk kuralı bulunmamaktadır. Tali Kurucu İktidar Asli kurucu iktidardan aldığı yetkiye dayanarak anayasayı değiştiren iktidar- dır10. Yani mevcut anayasayı, anayasada yer alan sınırlar ve usuller çerçevesinde değiştirebilen iktidardır. Bunun için, türevsel kurucu iktidar veya ikincil kurucu iktidar kavramları da kullanılmaktadır. Tali kurucu iktidar, asli kurucu iktidarın aksine hukuki niteliğe sahip bir ikti- dardır. Asli kurucu iktidar gibi fiili bir iktidar olmayıp, kaynağını anayasadan alan kanuni iktidar olduğu için tam ve mutlak bir hareket serbestisine sahip olmaya- bilir, iradesine sınır konulmuş olabilir11. Çünkü yapacağı değişikliği, bir hukuki dayanağa göre(anayasa metnine) yapar. Asli kurucu iktidar anayasayı yaparken, kendisinden sonra gelen iktidarların (veya kendisinin) anayasayı nasıl değiştire- ceklerini de belirler. Bu açıdan, tali kurucu iktidarlar bu şekil ve içerik sınırları içinde anayasayı değiştirirler. Yani tali kurucu iktidar, hem içerik değiştirme hem de şekil şartı bakımından sınırlı bir kurucu iktidar türüdür. Hatta tali kurucu ik- tidara zamansal sınırlar da konulmuş olabilir. Zaten, tali kurucu iktidara getirilen sınırlar bize bu anayasanın katı ya da yumuşak olduğunu da gösterir. Mevcut anayasayı ortadan kaldırarak, hiçbir hükme bağlı kalmaksızın yeni baştan bir anayasa yapan iktidar türüne asli (birincil) iktidar denir. Doğru yanıt D seçeneğidir. 8. Devlet başkanının seçimle göreve geldiği devlet şekline ne ad verilir? A) Demokrasi B) Hukuk devleti C) Cumhuriyet D) Üniter devlet E) Milli egemenlik Cevap: Devlet başkanının ve yöneticilerin nasıl göreve geldikleri de hukuk ve siyaset bilimi açısından önemlidir. Göreve gelme usulü “veraset” ve “seçim ile” olmak üzere ikiye ayrılır Seçim ile; yöneticilerin seçimle göreve gelmesidir. Bu devlet şekline cumhuriyet denilmektedir. 10 Atilla Özer, Anayasa Hukuku Genel İlkeler, Turhan Kitabevi, 2005, Ankara, s. 19. 11 Hayati Yazır, Anayasa Hukuku, Alter Yayınları, 2007, Ankara, s. 51.

10 3Y Hukuk Soru Havuzu Bunu “Türkiye Cumhuriyeti” ifadesinden de anlaşılacağı üzere ülkemizin Bilelim yönetim biçimi cumhuriyettir. Veraset ile; yöneticilerin kan bağı (irsi) olarak el değiştirdiği sistemdir. Bu devlet şekline monarşi denir. Devlet başkanı yönetimden çekilince yerine onun kanın- dan olan birisinin geçtiği modeldir. Yöneticilerinin seçimle göreve geldiği devlet şekline cumhuriyet denir. Doğru yanıt C seçeneğidir. I. Kanunların ve kararların yürütülmesi, meclis içinden seçilen vekiller- den oluşan icra vekilleri heyeti tarafından yerine getirilir. II. Yasama ve yürütme, yürütme organında birleşmiştir III. Meclis başkanı hem meclisin hem de hükümetin başkanıdır. IV. Hem bireysel hem de kolektif sorumluluk söz konusudur. V. İcra vekilleri heyeti liste halinde seçilir. 9. Verilen öncüllerden hangisi meclis hükümeti sisteminin özellikleri arasında yer alır? A) I, II ve IV B) I ve IV C) I, II ve V D) I ve III E) II ve V Cevap: MECLİS HÜKÜMETİ, yasama ve yürütme kuvvetlerinin, yasama orga- nında birleştiği sistemdir. Konvansiyonel (anlaşmaya dayalı, uzlaşmacı ) sistem- de denilmektedir. Bu sistemde yasama organı, aynı zamanda kendi yaptığı kanunların icrasını da üstlenmiştir. Ancak yüzlerce vekilin bu icra işini yerine getirmesi zor olacağı için bir icra heyeti seçilir ve kanunların uygulanmasını bu heyet sağlar. (Bu heyet, bakanlar kurulu olarak tanımlanamaz) Heyetin meclisten ayrı bir varlığı yoktur. İcra vekilleri (yani bakanlar) meclise karşı bireysel olarak sorumludurlar. Bu sis- temin başlıca özellikleri aşağıdaki gibidir12: -- Devlet başkanı yoktur -- Başbakanlık makamı da yoktur -- Kolektif sorumluluk yoktur -- İcra vekilleri meclis içinden tek tek seçilir. -- İcra heyeti, meclisi hiçbir şekilde feshedemez. -- Meclis başkanı heyetin de başkanıdır 12 Kemal Gözler, Anayasa Hukukuna Giriş Genel Esaslar ve Türk Anayasa Hukuku, Ekin Yayınevi, 2012, Bursa, s. 68’den özetlenmiştir.

Anayasa Hukuku 11 Verilenlerden I ve III nolu öncülde yer alan bilgiler meclis hükümeti ile ilgili olarak doğrudur. Doğru yanıt D seçeneğidir. I. Yürütme organı tek kişiden oluşur. II. Yasama ve yürütme kuvvetleri arasında yumuşak bir ayrım söz konu- sudur. III. Başkanın, koşulları gerçekleştiğinde yasamayı feshetme yetkisi vardır. IV. Başkan mutlaka halk tarafından seçilir. 10. Yukarıdaki öncüllerden hangisi başkanlık sisteminin özellikleri ara- sında yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve II D) I, III ve IV E) I ve IV Cevap: BAŞKANLIK SİSTEMİ, katı güçler ayrımı ilkesine dayanır. Yasama ve yürütme güçleri birbirlerinden kesin olarak ayrılmışlardır13. Bu sistemin doğdu- ğu ve geliştiği yer ABD’dir. Başarılı olduğu tek ülke de ABD’dir. Bu sistemin başlıca özellikleri şunlardır: -- Yürütme işlevi başkan tarafından, yasama işlevi ise kongre tarafından yerine getirilir. -- Yürütme organı tek kişiden oluşur. Bu, halk tarafından seçilen başkandır. Başkan, kongre tarafından düşürülemez. Başkan hem hükümet hem de dev- let başkanıdır. -- Kongre de halk tarafından seçilir. Başkan, kongreyi feshedemez. -- Yürütme ile yasama arasında “denetim ve denge” sistemi geliştirilmiştir. Yü- rütmenin bazı işlemleri kongrenin onayını gerektirir. Buna karşılık başkanın da kongreden geçen yasaları veto etme yetkisi vardır. Başkanlık sistemine ilişkin olarak I ve IV nolu öncüllerde yer alan bilgiler doğrudur. Doğru yanıt E seçeneğidir. 13 Şeref Gözübüyük, Anayasa Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2013, s.37.

12 3Y Hukuk Soru Havuzu I. Yürütme iki başlıdır. II. Başkanın halk tarafından seçilmesi gerekir. III. Bakanların sadece kolektif sorumluluğu söz konusudur. IV. Devlet başkanı yürütmenin sorumsuz kanadını oluşturur. V. Yasamanın yürütmeyi belli koşullarda feshetme yetkisi söz konusu- dur. 11. Parlamenter sistemle ilgili yukarıda yer alan öncüllerden hangisi ve hangileri doğru değildir? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) II, III ve IV Cevap: PARLAMENTER SİSTEM; yasama ve yürütme kuvvetleri ayrı organların elindedir ancak bunlar birbirinden tam olarak bağımsız değildir. İki kuvvet birbiri ile organik bağ içindedir ve bu yüzden bu sisteme kuvvetlerin yumuşak ayrılığı denir. Bu sistemin temel özellikleri şunlardır: -- Yasama kuvveti sadece parlamento tarafından kullanılmakta iken, yürütme kuvveti devlet başkanı ve bakanlar kurulu arasında paylaşılmıştır. -- Yürütme iki başlıdır. -- Devlet başkanı meclis tarafından seçilir ve yürütmenin sorumsuz kanadını oluşturur. Bu siyasal bir sorumsuzluktur. Bu yüzden devlet başkanının işle- rine sorumlu olarak başbakan ve bakanlar da katılırlar. -- Yürütmenin diğer kanadı olan bakanlar kurulu meclis içinden cumhurbaş- kanınca atanır ancak bakanlar kurulu meclise karşı sorumludurlar. Bu so- rumluluk hem bireysel hem de kolektif (tek L) sorumluluktur. -- Devlet başkanı, başbakan ve bakanların atamasını yaparken tam olarak ser- best değildir. Bu kabinenin, meclis tarafından güvenoyu alabilecek isimler- den oluşması gerekir. Meclisten güvenoyu alamayan kabine görevden düşer. -- Genel olarak, mecliste milletvekili çoğunluğunu elinde bulunduran partinin genel başkanı başbakan olur. Parlamenter hükümet sistemine ilişkin olarak II ve III nolu öncülde yer alan bilgiler doğru değildir. Çünkü gerçek parlamenter sistemde devlet başkanını ya- sama organı (meclis) seçer. Bakanların ise hem kolektif hem de bireysel sorum- lulukları mevcuttur. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Anayasa Hukuku 13 I. Yürütme organı monist yapılıdır II. Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi gerekir. III. Bakanlar Kurulu meclise karşı sorumludur. IV. Parlamenter sistemin aksine cumhurbaşkanının temsili görevleri vardır. 12. Yarı başkanlık sistem ile ilgili yukarıda verilen öncüllerden hangileri yanlış değildir? A) I ve IV B) II ve III C) I, II ve III D) I ve II E) III ve IV Cevap: YARI BAŞKANLIK SİSTEMİ (melez sistem); başkanlık ve parlamenter sistemin karışımı görünümündedir. Kısaca “cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği bir parlamenter sisteme yarı başkanlık sistemi denir14. Bu sistemi uy- gulayan kimi ülkelerde parlamento üstün iken, kimi ülkelerde ise devlet başkanı üstün durumdadır. Fransa, Portekiz, Avusturya, İrlanda, İzlanda, Finlandiya gibi ülkelerde uygulanmaktadır. Bu sistemin başlıca özellikleri şunlardır: -- Yasama kuvveti sadece parlamento tarafından kullanılmakta iken, yürütme kuvveti devlet başkanı ve bakanlar kurulu arasında paylaşılmıştır. -- Yürütme iki başlıdır. -- Cumhurbaşkanı halk tarafından seçilir. (bu açıdan başkanlık sistemine benzer) -- Bakanlar kurulu meclisin içinden doğar ve meclise karşı sorumludur. (bu açıdan parlamenter sisteme benzer) -- Yasama organı halk tarafından seçilir. -- Cumhurbaşkanının güçlü yetkileri vardır. (parlamenter sistemde ise cum- hurbaşkanı temsili bir makamdır) Cevap B seçeneğidir. I. 1924 II. 1961 III. 1982 13. Yukarıda yer alan anayasalarımızdan hangisinin ve hangilerinin ço- ğulcu demokrasiyi benimsediği savunulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III Cevap: Türk Anayasalarında, egemenlik sahibi her zaman millet olmuştur. Ancak millet soyut ve çoğul bir kavram olduğu için doğrudan egemenliği kul- 14 Kemal Gözler, Anayasa Hukukuna Giriş Genel Esaslar ve Türk Anayasa Hukuku, Ekin Yayınevi,2012,Bursa, s.75.

14 3Y Hukuk Soru Havuzu lanamaz. Bu yüzden egemenliğin kullanılması yetkisi millet adına mutlaka bir merciiye verilmiş olmalıdır. Eğer ki millet adına egemenliğin (gücün-iktidarın) kullanılması yetkisi tek orga- na verilmiş ise bu çoğunlukçu demokrasinin varlığını gösterir. Çünkü o organda çoğunluğu elinde bulunduran kesim (grup, parti, zümre gibi) egemenliği kendi görüşleri ve çıkarları doğrultusunda kullanacaktır. “Çoğunluğun sahibi biziz”, “En çok oyu biz aldık”, “Biz milletin sesiyiz” gibi ifadelerle sadece kendi isteklerinin olması eğiliminde bulunacaklardır. Bu durumda azınlığın (muhalefet, farklı gö- rüşler, diğer vatandaşlar gibi) talepleri ve görüşleri dikkate alınmamış olacaktır. Bunun yanında millet adına egemenliğin kullanılması yetkisi birden fazla orga- na verildi ise (yani farklı organlar arasında paylaştırılmış ise) bu durum çoğulcu demokrasinin varlığını gösterir. Çünkü gücün tamamı bir organa verilmediği için her organ kendisine verilen güç oranın diğer organların aşırılığını ve keyfiliğini sınırlayacaktır. Bu şekilde azınlık kesimlerin görüşleri de dikkate alınabilecektir. Anayasa Egemenlik Kime Verilmiş? Egemenlik Türü 1921 1924 Millete (Millet adına “TBMM”ye) (tek organa) Çoğunlukçu 1961 Millete (Millet adına “TBMM”ye) (tek organa) Çoğunlukçu 1982 Millete (Millet adına “Yetkili Organlar”a) Çoğulcu (paylaştırılmış) Millete (Millet adına “Yetkili Organlar”a) Çoğulcu (paylaştırılmış) 1961 ve 1982 Anayasaları çoğulcu demokrasiyi benimsemiştir. Doğru yanıt E seçeneğidir. 14. Halkın, devlet üzerindeki egemenliğini temsilciler ile birlikte kullan- dığı demokrasi aşağıdakilerden hangisidir? A) Sınırlı demokrasi B) Yarı doğrudan demokrasi C) Temsili demokrasi D) Çoğulcu demokrasi E) Mutlak demokrasi Cevap: Halkın, devlet üzerindeki egemenliğini temsilciler ile birlikte kullandı- ğı demokrasi türüne yarı doğrudan demokrasi denilir. Egemenliğin kullanılması halk ile temsilciler arasında paylaşılmıştır. Yarı doğrudan demokrasi bir bakıma, yukarıda açıkladığımız temsili demokrasi ve doğrudan demokrasinin karışımıdır. Yarı doğrudan demokraside, halkın egemenliği kullanmak adına kullanabileceği araçlar aşağıdaki gibidir:

Anayasa Hukuku 15 -- Referandum; yasama ve yürütme organları, kendi aralarında veya müstakil olarak karşılaştıkları çok taraflı konularda, halkın düşüncesine müracaat etmek suretiyle problemlerini çözüme kavuştururlar15. Yani bazı konularda halk oylaması ile halkın cevabı alınır. Referandum istişari (danışma nitelikli- “acaba halk ne düşünüyor?”) veya tas- diki (onay- “halk evet derse bu iş olsun, onlar karar versin.”) şeklinde olabilir. Bunu Yarı doğrudan demokrasinin 4 aracı içinde sadece “referandum Bilelim usulü” temsili demokrasilerde kullanılır. Ve bu durum temsili de- mokrasi anlayışına ters düşmez. Gerçekten de temsili demokrasiyi benimseyen Türkiye’de 1982 Anayasası ile birlikte anayasa değişik- liklerinde referandum yoluna başvurulmaktadır. Yani, 1982 Ana- yasası referandum (halkoylamasını) sistematik olarak benimseyen ilk ve tek anayasadır. -- Halk Vetosu; parlamento tarafından usulüne uygun olarak kabul edilen bir kanunun, halkın isteğiyle düzenlenen bir referandum neticesinde reddedile- rek yürürlüğe girmesinin engellenmesidir -- Halk Teşebbüsü; halkın arzu ettiği bir kanun, yasama organı tarafından çı- karılmadığı takdirde belirli sayıdaki halk, yasama organına müracaat ederek istediği kanunun çıkarılmasını yasama organından istemesidir16. -- Temsilcilerin Azli; halkın çalışmalarından memnun kalmadığı temsilcisini görevden almasıdır. Geri çağırma veya azil şeklinde olabilir. Doğru yanıt B seçeneğidir. 15. Aşağıdakilerden hangisinde meclis hükümeti sistemi benimsenmiştir? A) 1876 Anayasası B) 1921 Anayasası C) Tanzimat Fermanı D) 1961 Anayasası E) 1982 Anayasası Cevap: Kuvvetler birliğine dayalı hükümet sistemlerinden birisi olan meclis hükümeti modeli, Türk Anayasa tarihinde 1921 ve 1924 Anayasaları’nda benim- senmiştir. Cevap, B seçeneğidir. 15 Atilla Özer, Anayasa Hukuku Genel İlkeler, Turhan Kitabevi, 2005, Ankara, s. 84. 16 Atilla Özer, Anayasa Hukuku Genel İlkeler, Turhan Kitabevi, 2005, Ankara, s. 86.

16 3Y Hukuk Soru Havuzu I. Hükümet şekli cumhuriyet olarak kabul edilmiştir. II. Devletin dininin İslam olduğu ibaresi anayasa metninden çıkarılmıştır. III. Kadınlara seçme ve seçilme hakkı tanınmıştır IV. Laikleşme ile ilgili ilk adım atılmıştır. 16. 1921 Anayasası’nda 1923 yılında yapılan anayasa değişikliği ile ilgili yukarıda yer alan ifadelerden hangisi doğru değildir? A) I ve III B) I, II ve IV C) II, III ve IV D) II ve IV E) I, II ve III Cevap: Öncüllerde yer alan gelişmelerin tarihlerini belirtelim: I nolu öncül: 1923 II nolu öncül: 1928 III nolu öncül: 1934 IV nolu öncül: 1928 Cevap, C seçeneğidir. I. 1921 Anayasası II. 1924 Anayasası III. 1961 Anayasası IV. 1982 Anayasası 17. Yukarıda yer alan anayasalardan hangisinin veya hangilerinin ilk ha- linde devletin dilinin Türkçe olduğu açıkça belirtilmemiştir? A) Yalnız IV B) Yalnız I C) II ve III D) II, III ve IV E) I, II, III, IV Cevap: 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarının ilk metinlerinde “Devletin dili Türk- çe’dir” ifadesine açıkça yer verilmiştir. 1921 Anayasası’nın ise ilk halinde bu ibare yok iken 1923 değişikliği ile eklenmiştir. Cevap, B seçeneğidir. I. Laiklik II. Devletçilik III. İnkılapçılık IV. Cumhuriyetçilik 18. Yukarıda verilen Atatürk ilkelerinden hangilerine 1961 Anayasasın- da yer verilmiştir? A) Yalnız I B) I, III ve IV C) I ve IV D) I, II ve IV E) I, II, III, IV Cevap: 1961 Anayasası’nda öncüllerde yer alan ilkelerden laiklik ve cumhuriyet- çilik ilkeleri yer almaktadır. Devletçilik ilkesi yerine sosyal devlet ilkesi gelmiştir. Cevap, C seçeneğidir.

Anayasa Hukuku 17 I. Milli Birlik Komitesi II. Danışma Meclisi III. Temsilciler Meclisi IV. Milli Güvenlik Konseyi 19. 1961 Anayasasının yukarıda verilenlerden hangisi tarafından hazır- lanmıştır? A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) I ve III E) II ve IV Cevap: 1961 Anayasası Milli Birlik Komitesi ve Temsilciler Meclisi tarafından hazırlanmıştır. Cevap, D seçeneğidir. I. Milli Güvenlik Konseyi II. Milli Birlik Komitesi III. Temsilciler Meclisi IV. Danışma Meclisi 20. 1982 Anayasası hazırlanmasında yukarıda verilenlerden hangileri rol almıştır? A) I ve IV B) I ve III C) III ve IV D) II ve III E) II ve IV Cevap: 1982 Anayasası’nın hazırlanmasında Milli Güvenlik Konseyi ve Danış- ma Meclisi görev almıştır. Cevap, A seçeneğidir. I. Demokratik devlet II. Laik devlet III. Kuvvetler ayrılığı IV. İnsan haklarına dayalı devlet 21. Yukarıda verilenlerden hangisi 1982 Anayasasında açıkça ismine yer verilen devletin temel nitelikleri arasında yer almaz? A. I ve II B. I, II ve IV C. III ve IV D. II, III ve IV E. II ve IV Cevap: 1982 Anayasasının 1’inci, 2’nci ve 10’uncu maddesinde Türkiye Dev- letinin temel nitelikleri sayılmıştır. Bu nitelikler gerek KPSS ve kurum sınavları gerekse mülakatlar açısından çok önemlidir. Bu nitelikle şunlardır: 1- Cumhuriyet devlet 2- Ülkesi ve milletiyle bölünmez bütün olması 3- Hukuk devleti

18 3Y Hukuk Soru Havuzu 4- Sosyal devlet 5- İnsan haklarına saygılı devlet 6- Demokratik devlet 7- Laik devlet 8- Atatürk milliyetçiliğine bağlı devlet 9- Eşitlik 10-Başlangıç hükümlerinde belirtilen ilkelere bağlılık I ve II nolu öncüllerde yer alan hususlar, 1982 Anayasası’nda yer alan devletin temel ilkelerindendir. Cevap C seçeneğidir. I. Sadece Türk soyundan gelen kişiler Türk’tür. II. Sadece belli bir ırktan gelenler Türk sayılır III. Kendisini Türk olarak kabul eden herkes Türk’tür. IV. Yahudiler Türk olarak kabul edilemez. 22. Yukarıda yer alan ifadelerden hangileri “Atatürk milliyetçiliği” ile bağdaşmaz? A) Yalnız IV B) III ve IV C) I, III ve IV D) I, II ve IV E) II, III ve IV Cevap: 1982 Anayasası, milliyetçilik ilkesinin “ırkçılık” anlamına çekilmesi en- dişesiyle, “Atatürk milliyetçiliği” ifadesini tercih etmiştir. Atatürk milliyetçiliği, mazi birliği ve birlikte yaşama arzusuna dayanan sübjektif milliyetçilik anlayışı- dır. Objektif millet tanımında aranan dil, din ya da soy bağı gibi kriterler, sübjek- tif millet tanımında yerini bireyin aidiyet duygusuna bırakır. Bunu Atatürk’ün milliyetçiliği din, dil, ırk, soy, renk gibi objektif anlamda Bilelim bir milliyetçilik (yani ırkçılık, faşistlik) değildir. Atatürk’ün savunduğu milliyetçilik subjektif yani özneldir. Kişiler birlikte yaşama arzusu içindeyse ve aynı maziyi paylaşıyorsa Yüce Türk Milleti’ne tabidirler. Yani zenci olan birisi de, çekik gözlü olan birisi de, Kürtçe konuşan birisi de, Yahudi olan birisi de kendisini Türk olarak görüyorsa Türk’tür. Atatürk milliyetçiliği ilkesi, esasen Anayasanın 66.maddesi ile somutlaş- maktadır. Buna göre, “Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür.” Kuşkusuz, bu hüküm bireylerin ait olduğu etnik kimliği değiştirmez; ancak dili, dini, soyu ne olursa olsun herkesi hukuki bir bağ olan Türk vatandaş- lığı çatısı altında toplar.

Anayasa Hukuku 19 Atatürk milliyetçiliği ilkesi, milletin tekliği ve bölünmezliği (üniter devlet) il- kesiyle bir bütün oluşturmaktadır. Resmi dilin Türkçe olması da devletin milli niteliğinin bir sonucudur. Atatürk milliyetçiliği, dışlayıcı ve ayrımcı bir yapıda olmadığı için I, II ve IV nolu öncüllerde yer alan hususlar doğru olarak kabul edilemez. Cevap, D seçeneğidir. I. Genel oy II. Serbest seçim III. Gizli sayım döküm IV. İki dereceli seçim V. İki turlu seçim 23. Yukarıda yer alan ifadelerden hangileri 1982 Anayasası’nda yer veri- len seçim ilkeleri arasında yer alır? A) I ve II B) I, II ve III C) I, II ve IV D) III, IV ve V E) II, III ve V Cevap: Seçme hakkı ve seçim hürriyeti, demokratik bir devlet yönetiminin vaz- geçilmez şartıdır. Seçme hakkına ilişkin temel ilkeler 1982 Anayasası’nın 67’inci maddesiyle düzenlenmiştir. Bu maddedeki başlıca hükümlerin Anayasa metnin- den hareketle incelenmesinde yarar vardır: “Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır. UYARI Onsekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halkoylama- sına katılma haklarına sahiptir. Silâhaltında bulunan er ve erbaş- lar ile askerî öğrenciler, taksirli suçlardan hüküm giyenler hariç ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler oy kullanamazlar. Seçim kanunları, temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkelerini bağdaştıracak biçimde düzenlenir. Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz.” Üstad’ın Fıkrada yer alan “vatandaşlar” vurgusuna dikkat edilmelidir. Yani Özel bu fıkrada belirtilen hakları “sadece TC vatandaşları” kullanabil- mektedir. Yabancı uyruklular bu dört hakkı kullanamazlar. Çift Uyarısı uyruklu olanların bu hakları kullanmasında sakınca yoktur.

20 3Y Hukuk Soru Havuzu 1982 Anayasasının 67.maddesinde, seçim sistemine ilişkin olarak 10 ilke bu- lunmaktadır. Diğer kurallar ise Milletvekili Seçim Kanunu ile getirilmiştir: Seçim Sisteminin Anayasal Kanunda Yer Alan Seçim Sistemi İlkeleri İlkeleri 1- Serbest oy (seçimlerin serbestli- 1- Her ilin seçim çevresi olarak kabul ği) edilmesi 2- Eşit oy 2- Seçim çevresi belirlenirken önce her 3- Gizli oy ile birer milletvekili verilmesi 4- Tek dereceli seçim 5- Açık sayım ve döküm 3- Liste (geniş bölge) usulü 6- Seçimlerde yargı denetimi ve gö- 4- Tek turlu seçim 5- D’hondt sistemi (temsilde adalet ilkesi zetimi 7- 1 yıl uygulama yasağı gereği) 8- Temsilde adalet 6- %10 ülke barajı (yönetimde istikrar 9- Yönetimde istikrar 10- Genel oy gereği) I ve II nolu öncüllerde yer alan ilkeler 1982 Anayasası’nda yer almaktadır. Cevap A seçeneğidir. I. 18 yaşına girenler II. Askerlik görevini yapanlar III. Astsubay IV. Taksirli suçtan 5 yıl hükümlü olanlar V. Kasıtlı suçtan dolayı tutukevinde bulunan tutuklular 24. 1982 Anayasası’na göre Yukarıda verilenlerden hangilerinin oy kul- lanması mümkün değildir? A) I ve IV B) II, ve IV C) II, III ve V D) II, IV ve V E) I ve II Cevap: Genel oy ilkesi, servet, vergi, öğrenim durumu ve cinsiyet gibi sınır- lamalar olmaksızın bütün vatandaşların oy hakkına sahip olmasını ifade eder. “Genel ve eşit oy hakkı, demokrasinin temel yapı taşıdır17.” Bunu Türkiye’de 1934 yılında kadınlara da oy hakkının tanınmasıyla ge- Bilelim nel oy hakkı benimsenmiştir. On sekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halkoylamasına katılma haklarına sahiptir. 17 Şeref Gözübüyük, Anayasa Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2013, s.165.

Anayasa Hukuku 21 Bunu -- Bu fıkrada “18 yaşını dolduran” ifadesine dikkat çekmek ge- Bilelim rekir. Anayasa, 18 yaşına girenlere veya 18 yaşında olanlara değil, 18 yaşını dolduranlara (tamamlayanlara, bitirenlere) bu hakkı vermiştir. -- Seçme ve halkoylamasına katılma hakkı 1995 yılı değişikliğe ile 18’e düşürülmüştür. Bu hakların kullanılması kanunla düzenlenir. Silah altında bulunan er ve erbaşlar ile askeri öğrenciler, taksirli suçlardan hü- küm giyenler hariç ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler oy kullanamazlar. Oy Kullanamayacak Olanlar Karıştırılmaması Gerekenler -- silah altında bulunan er ve erbaşlar -- uzman çavuş, subay, astsubay, ge- neraller oy kullanabilir -- askeri öğrenciler -- polis okulu öğrencileri oy kullana- bilir -- taksirli suçlardan hüküm giyenler hariç ceza infaz kurumunda bulu- -- taksirli suçtan hüküm giyenler sü- nan hükümlüler resi ne olursa olsun oy kullanabi- lir, tutuklular ve gözaltına alınmış olanlar da oy kullanabilir Ceza infaz kurumları ve tutuk evlerinde oy kullanılması ve oyların sayım ve dökümünde seçim emniyeti açısından alınması gerekli tedbirler Yüksek Seçim Kurulu tarafından tespit edilir ve görevli hakimin yerinde yönetim ve denetimi altında yapılır. Ancak, yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarının oy hakkını kullanabilmeleri amacıyla kanun, uygulanabilir tedbirleri belirler. Bunu Anayasa, yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarına da 1995 yı- Bilelim lından beri seçim ve halkoylamalarında oy hakkı tanımıştır. Ancak madde metninde de görüldüğü gibi, bu vatandaşların oy kullanma usullerini kanun koyucuya bırakmıştır. Bunun detayları, Seçim- lerin Temel Hükümleri Ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun ile düzenlemiştir. Buna göre, bu vatandaşlar sınır kapılarına kurulan sandıklar aracılığı ile kullanabilmektedirler. I ve II nolu öncüllerde yer alan kişiler oy kullanamazlar. Cevap, E seçeneğidir.

22 3Y Hukuk Soru Havuzu 25. Yüksek Seçim Kurulu 1982 Anayasası’nın hangi bölümünde düzen- lenmiştir? A) Yargı B) Yasama C) Yürütme D) Temel hak ve hürriyetler E) Genel esaslar Cevap: Yüksek Seçim Kurulu 1982 Anayasası’nın yasama bölümünde yer al- maktadır. Cevap B seçeneğidir. I. Anayasa mahkemesi II. Türkiye Büyük Millet Meclisi III. Yargıtay IV. Danıştay V. Cumhurbaşkanı 26. 1982 Anayasası’na göre Yüksek Seçim Kurulu’na üye seçilmesinde yukarıda yer alan organlardan hangisinin rolü söz konusudur? A) I ve II B) II ve V C) IV ve V D) I ve V E) III ve IV Cevap: YSK üyeleri,Danıştay ve Yargıtay üyelerinden seçilir. Bu seçimi bu mahkemeler kendileri yaparlar ve kendi üyeleri arasından seçerler. Cevap E seçeneğidir. I. Seçimden sonra seçim konularıyla ilgili itirazları kesin karara bağlama II. Bir milletvekilinin seçimden sonra milletvekili seçilmeye engel olan bir suç işlemesi halinde milletvekilliğine son vermek III. Cumhurbaşkanlığı seçimi tutanaklarını kabul etme IV. Mazeretsiz ve kesintisiz olarak yirmi günden fazla görevini terk eden belediye başkanının İçişleri Bakanlığının başvurusu üzerine başkan- lık sıfatına son vermek 27. 1982 Anayasası’na göre Yukarıda sayılan ifadelerden hangisinin Yük- sek Seçim Kurulu’nun görevleri arasında yer aldığı savunulamaz? A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III D) II ve IV E) I, II ve III Cevap: II ve IV nolu öncüllerde yer alan yetkiler Yüksek Seçim Kurulu yetkileri arasında değildir. Cevap D seçeneğidir.

Anayasa Hukuku 23 28. 1982 Anayasası’nda 1995 değişikliği ile kabul edilen “temsilde ada- let” ilkesi gereğince kanun ile aşağıdaki oy sistemlerinden hangisi benimsenmiştir? A) Tek ad sistemi B) Dar bölge sistemi C) Nisbi temsil sistemi D) Mutlak temsil sistemi E) % 10 ülke barajı sistemi Cevap: Anayasa, toplumdaki farklı grup ve kesimlerin de parlamento ve yöne- timde söz sahibi olmalarını istemiştir. Bunun için de, temsil yetkisinin milletin temsilcilerinin adaletli şekilde dağıtılmasını sağlamak amacıyla temsilde adalet ilkesini benimsemiştir. Bu ilke 1995 yılındaki anayasa değişikliği ile eklenmiştir. Bunu Anayasa, sadece temsilde adalet ilkesini belirtmiş, bunun içeriğini Bilelim ve usulüne ilişkin bir açıklama yapmamıştır. Bunun detaylarının kanunla belirleneceğini vurgulamıştır. Buna dayanarak Seçim Ka- nunu ile “d’Hondt usulü nisbî temsil” sistemi benimsenmiştir. YANİ; Anayasa’da: sadece “temsilde adalet ilkesi” yer alır. Seçim Kanununda: “Nisbi temsil: D’hondt Usulü” 1982 Anayasası’nda temsilde adalet ilkesine yer verilmiştir. Bunun nasıl uygu- lanacağı ise kanuna bırakılmıştır ve seçim kanunu ile nispi temsil sistemi kabul edilmiştir. Nispi temsil sistemi birkaç farklı usulde uygulanmaktadır. Bu usuller- den DHONDT USULÜ benimsenmiştir. Cevap C seçeneğidir. 29. 1982 Anayasası’nda yer alan “yönetimde istikrar” ilkesi gereğince si- yasi istikrarsızlıkları önlemek için kanun ile hangi tedbir getirilmiştir? A) Mutlak temsil usulü B) Nisbi temsil usulü C) D’hondt usulü D) % 10 ülke barajı sistemi E) Liste usulü Cevap: 1982 Anayasası, her kesimin temsil hakkına sahip olmasını sağlamaya çalışmıştır. Ancak, bu durum çok sesliliği ve görüşlülüğü de beraberinde getire- cektir. Bunun sonucu olarak da, siyasi istikrarsızlıklar ve bunalımların yaşan-

24 3Y Hukuk Soru Havuzu maması için Anayasa’da “yönetimde istikrar” ilkesi de benimsenmiştir. Bu ilke 1995 yılındaki anayasa değişikliği ile eklenmiştir. Bunu Ancak Anayasa, sadece yönetimde istikrar ilkesini belirtmiş, bu- Bilelim nun içeriğini ve usulüne ilişkin bir açıklama yapmamıştır. Bunun detaylarının kanunla belirleneceğini vurgulamıştır. Buna dayana- rak Seçim Kanunu ile “% 10 ülke barajı” sistemi benimsenmiştir. YANİ; Anayasa’da: sadece “yönetimde istikrar ilkesi” yer alır Seçim Kanununda: “%10 ülke barajı” Bu sisteme göre; genel seçim sonrasında Türkiye genelindeki oy oranı %10 ve üzeri olan siyasi partinin adayları TBMM’ye girebilme hakkına sahip olurlar. Bu oranın altında oy alan partilerin adayları ise TBMM’ye giremezler. Şüphesiz ki bu sistem, çok partili koalisyon hükümetlerinin kurulmasına karşı bir önlem niteliğindedir. Ayrıca, TBMM’nin yasama faaliyetleri de daha hızlı şe- kilde ilerleyecektir. 1982 Anayasası’nda yönetimde istikrar ilkesine yer verilmiştir. Bunun nasıl uygulanacağı ise kanuna bırakılmıştır ve seçim kanunu ile %10 ülke geneli baraj uygulaması kabul edilmiştir. Cevap D seçeneğidir. I. Sayıştay üyesi II. Kamuda işçi olarak çalışan görevliler III. Lise mezunları IV. Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan memur statüsündeki görev- liler V. Savcılar 30. 1982 Anayasası’na göre Yukarıda yer alan kişilerden hangilerinin si- yasi partiye üye olması mümkün değildir? A) I ve V B) I, II ve III C) I, II ve IV D) I, III ve V E) I, IV ve V Cevap: Vatandaşlar, siyasî parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve par- tilerden ayrılma hakkına sahiptir. Parti üyesi ola­bilmek için onsekiz yaşını dol- durmuş olmak gerekir. Bunu Siyasi partilere üyelik için 18 yaş doldurmuş (tamamlamış, bitir- Bilelim miş) olmak gerekir. 18 yaşına girenler veya 18 yaşının içinde olan- lar üye olamazlar.

Anayasa Hukuku 25 Ancak; hâkimler ve savcılar, Sayıştay dahil yüksek yargı organları mensupları, kamu kurum ve kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri, yaptıkları hiz- met bakımından işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri, Silahlı Kuvvetler mensupları ile yükseköğretim öncesi öğrencileri siyasî partilere üye olamazlar. Yükseköğretim elemanlarının ve öğrencilerinin siyasî partilere üye olmalarına 1995 Anayasa değişikliği ile izin ver­ ilmiştir. Ancak, yüksek öğretim elemanları, siyasî partilerin merkez organları dışında kalan parti görevi alamazlar. Siyasi Partiye Üye Olamayanlar Karıştırılmaması Gerekenler -- Hakim ve savcılar -- Serbest avukatlar üye olabilir -- Sayıştay dahil yüksek yargı or- -- YSK üyeleri de partilere üye olamaz, ganları mensupları (Anayasa çünkü üyeler hakim ve savcıdır. Mahkemesi, Danıştay, Yargıtay, Askeri Yargıtay ve Askeri Yük- sek İdare Mahkemesi üyeleri) -- Memur statüsündeki görevliler -- Kamuda işçi statüsünde(4857 sayılı İş Kanununa tabi) çalışanlar üye olabilir. -- İşçi olmayan diğer kamu gö- revlileri (657 sayılı Kanunun -- Üniversite ve meslek yüksekokulla- 4.maddesinde sayılan sözleş- rındaki akademisyenler memur statü- meli personel ve geçici personel sünde değildirler ve siyasi partilere üye üye olamaz.) olabilirler. -- Silahlı Kuvvetler mensupları -- Askeri kurumlardaki sivil memurlar üye olamaz ancak işçiler üye olabilirler. -- Yükseköğrenim öncesi öğrenci- -- Lise mezunu olup, dershaneye gidenler ler (lise, ortaokul ve ilkokul öğ- lise öğrencisi sayılmazlar ve üye olabi- rencileri üye olamaz) lirler. Yüksek öğretim elemanları (akademisyenler) siyasi partilere üye olabilir. An- cak, Anayasa bunun detayının kanunla belirleneceğini ve belirlenirken akade- misyenlerin siyasi parti merkez organları dışında partiye ilişkin görev alama- yacağını belirtmiştir. Siyasi Partilerin Merkez Organları: Genel Başkanlık, Genel Başkan Yardımcılı- ğı, Genel Sekreterlik, Merkez Karar Yürütme Kurulu Üyeliği, Merkez Yürütme Kurulu Üyeliği gibi görevlerdir. Akademisyenler parti bünyesinde bu gibi mer- kez organ görevlerini üstlenebilirler. Siyasi Partilerin Taşra Organları: İl başkanlığı ve ilçe başkanlığı bünyesindeki görevlerdir. Akademisyenler bu organlarda görev alamazlar. I-IV ve V nolu öncüllerde yer alan kişilerin siyasi partilere üye olmaları müm- kün değildir. Cevap E seçeneğidir.

26 3Y Hukuk Soru Havuzu 31. 1982 Anayasası’na göre siyasi partilerin denetimi hangi organ tarafın- dan yapılmaktadır? A) Sayıştay B) İçişleri Bakanlığı C) Anayasa mahkemesi D) Devlet Denetleme Kurulu E) Maliye bakanlığı Cevap: Anayasa Mahkemesince siyasi partilerin mal edinimleri ile gelir ve gi- derlerinin kanuna uygunluğunun tespiti, bu hususun denetim yöntemleri ve ay- kırılık halinde uygulanacak yaptırımlar kanunda gösterilir. Anayasa Mahkemesi, bu denetim görevini yerine getirirken Sayıştay’dan yardım sağlar. Anayasa Mah- kemesinin bu denetim sonunda vereceği kararlar kesindir. Bunu Siyasi partilerin mali denetimini Sayıştay yapmaz, Anayasa Mah- Bilelim kemesi yapar. Sayıştay’ın buradaki rolü sadece yardımdır. Burada esas olan yetkinin kime verildiğidir ve bu yetki Anayasa Mahkeme- sine verilmiştir. Siyasi partilerin mali denetimini yapma yetkisi Anayasa Mahkemesi’ne aittir. Cevap, C seçeneğidir. 32. Siyasi partilere Devletçe mali yardım yapılabilmesi için ilgili partinin alması gereken oy oranı kaçtır? A) Türkiye nüfusunun % 3’ü oranında oy alması gerekir. B) Bir partinin mali yardım alması için ülke barajını geçmesi gerekir. C) Kullanılan oyların % 3’ü oranında oy alması yeterlidir. D) Geçerli oyların % 3’ü oranında oy alması gerekir. E) Geçerli oyların % 3’ünden fazla oy alması gerekir. Cevap: Siyasi partilere, Devlet, yeterli düzeyde ve hakça mali yardım yapar. Partilere yapılacak yardımın, alacakları üye aidatının ve bağışların tabi olduğu esaslar kanunla düzenlenir.

Anayasa Hukuku 27 Bunu Anayasada yer alan bu hüküm doğrultusunda Siyasi Partiler Ka- Bilelim nununda, milletvekili genel seçimlerinde toplam geçerli oyların %3’ten (+fazla) oy alan partilerin Devlet yardımı alacağı hükmüne yer verilmiştir. Anayasa’da ; sadece“Partilere devletçe yardım yapılır” denilmiştir. Siyasi Partiler Kanunu; “%3 barajını aşanlara en az 1 milyon TL yardım yapılır.” Siyasi partilere Devletçe mali yardım yapılabilmesi için ilgili parti, toplam geçer- li oyların %’3ünden fazlasını almış olmalıdır. Cevap E seçeneğidir. I. Yabancı uyruklu gerçek ve tüzel kişilerden maddi yardım almak II. Siyasi partinin Anayasa’nın 68. maddesi 4. fıkrasında yer alan hüküm- lere aykırı eylemlerin odağı haline gelmesi III. Siyasi partinin tüzük veya programının Anayasa’nın 68’inci maddesi- nin 4’üncü fıkrasına aykırı bulunması IV. Ticari faaliyette bulunmak 33. 1982 Anayasası’na göre yukarıda yer verilen durumlardan hangileri bir siyasi partinin kapatılması sonucunu doğurabilir? A) I ve IV B) I, II ve III C) I, II ve IV D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV Cevap: Bir siyasi partinin tüzüğü ve programının 68 inci maddenin dördüncü fıkrası hükümlerine aykırı bulunması halinde temelli kapatma kararı verilir. Bir siyasi partinin 68 inci maddenin dördüncü fıkrası hükümlerine aykırı ey- lemlerinden ötürü temelli kapatılmasına, ancak, onun bu nitelikteki fiillerin iş- lendiği bir odak haline geldiğinin Anayasa Mahkemesince tespit edilmesi halinde karar verilir. Bir siyasî parti, bu nitelikteki fiiller o partinin üyelerince yoğun bir şekilde işlendiği ve bu durum o partinin büyük kongre veya genel başkan veya merkez karar veya yönetim organları veya Türkiye Büyük Millet Meclisindeki grup genel kurulu veya grup yönetim kurulunca zımnen veya açıkça benimsen- diği yahut bu fiiller doğrudan doğruya anılan parti organlarınca kararlılık içinde işlendiği takdirde, söz konusu fiillerin odağı haline gelmiş sayılır. Siyasi partiler, yabancı devletlerden, uluslar arası kuruluşlardan ve Türk uy- ruğunda olmayan gerçek veya tüzel kişilerden maddi yardım alırlarsa temelli kapatılırlar.

28 3Y Hukuk Soru Havuzu Bunu Anayasa’ya göre, bir siyasi parti için 3 sebepten dolayı kapatma Bilelim davası açılabilir: 1. Siyasi partinin tüzük veya programının Anayasanın 68.madde- sinin 4.fıkrasına aykırı bulunması 2. Siyasi partinin, 68.maddenin 4.fıkrasına aykırı eylemlerin işlen- diği bir odak haline gelmesi 3. Siyasi partinin yabancılardan maddi yardım Özetle temelli kapatma davası sonucu verilebilecek cezalar: 1- Siyasi partinin tüzük veya progra- Temelli kapatma cezası mının Anayasanın 68.maddesinin veya 4.fıkrasına aykırı bulunması Devlet yardımının kısmen/tamamen kesilmesi 2- Siyasi partinin, 68.maddenin 4.fıkrasına aykırı eylemlerin iş- Temelli kapatma cezası lendiği bir odak haline gelmesi veya Devlet yardımının kısmen/tamamen 3- Siyasi partinin yabancılardan kesilmesi maddi yardım alması Temelli kapatma cezası I-II-III nolu öncüllerde yer alan sebepler nedeniyle siyasi partiler hakkında te- melli kapatma kararı verilebilir. Cevap B seçeneğidir. 34. Aşağıdaki işlemlerden hangisine karşı yargı yolu kapalı değildir? A) Hakimler ve Savcılar Kurulu’nun bir savcıya disiplin cezası verme iş- lemi B) Hakimler ve Savcılar Kurulu’nun bir hakim hakkında görev yeri değiş- tirme kararı C) Olağanüstü hal döneminde çıkarılan cumhurbaşkanlığı kararnameleri D) Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler E) Yüksek Seçim Kurulu kararları Cevap: Hukuk devleti ilkesi gereğince idarenin işlemlerine karşı yargı yolu açık olmalıdır. Kural bu olmakla birlikte anayasa ve kanunlar ile bazı işlemler karşı yargı yolu kapatılmıştır.

Anayasa Hukuku 29 Bunu Yargı Yolu Kapalı İdari İşlemler Bilelim Doğrudan Anayasa’da belirtilenler: 1. Ohal/Savaş döneminde çıkarılan CBK’ler (2017 yılında geldi) 2. YSK kararları 3. HSK’nın meslekten çıkarma haricindeki işlemleri 4. YAŞ’ın t erfi işlemleri ve kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma işlemleri 5. Yüksek Hakem Kurulunun kararları 6. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları 7. Spor Tahkim kurulu kararları (2011 yılında geldi) 8. Sayıştay Kararları 9. Uluslararası antlaşmalar Kanun ile yargı yolu kapatılanlar: -- Yargıtay Başkanlar Kurulu Kararları (Yargıtay Kanunu) -- Danıştay Başkanlar Kurulu Kararları (Danıştay Kanunu) 2017 Anayasa değişikliği sonrasında cumhurbaşkanının tesis ettiği işlemlere karşı yargı yolu açılmıştır. Bunun tek istisnası ise yukarıdaki tabloda verilmiştir Cevap D seçeneğidir. 35. 1982 Anayasası’na göre aşağıdakilerden hangisi Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanı üyeleri arasında yer almaz? A) Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı B) Başkanvekilleri C) Kâtip üyeler D) Siyasi parti genel başkanları E) İdari amirler Cevap: Anayasa, meclis başkanlık divanının oluşumunu doğrudan kendisi dü- zenlemiştir.

30 3Y Hukuk Soru Havuzu Bunu Anayasanın 94.maddesine göre Başkanlık Divanı aşağıdakilerden Bilelim oluşur: a) Meclis Başkanı, b) Başkanvekilleri, c) Katip Üyeler, d) İdari Amirler. Anayasa gereği, bunların hepsi TBMM üyesi (yani milletvekili) ol- mak zorundadır. Başkanlık divanına milletvekili olmayan kişiler görev alamaz. Ayrıca, Başkanlık divanında başka bir unvan yok- tur. Yani, başkan yardımcısı, başkatip, genel sekreter gibi unvanlar yoktur. Anayasaya göre, a) Başkanlık Divanı, Meclisteki siyasi parti gruplarının üye sayısı oranında Di- vana katılmalarını sağlayacak şekilde kurulur. Bu durum siyasi parti grup- larının demokratik bir şekilde başkanlık divanında temsil edilmelerini sağla- maktadır. b) Siyasi parti grupları Başkanlık için aday gösteremezler. Bu kural, meclisin yö- netim organı olan başkanlık divanının tarafsızlığını sağlamak içindir. TBMM Başkanvekillerinin, Katip Üyelerinin ve İdare Amirlerinin adedi, seçim nisabı, oylama sayısı ve usulleri, Meclis İçtüzüğünde belirlenir. Siyasi partilerin genel başkanları başkanlık divanında yer almazlar. Cevap D seçeneğidir. 36. 1982 Anayasası’na göre Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı seçimi hakkında aşağıda yer alan ifadelerde hangisi doğru değildir? A) Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı seçilecek kişinin mutlaka mil- letvekili olması gerekir B) Siyasi parti gruplarının Başkanlık için aday göstermesi mümkün de- ğildir C) Başkanlık seçimi gizli oy ile yapılır D) Başkanlık seçiminin ilk turda sonuçlanabilmesi için gereken karar ye- ter sayısı üye tamsayısının en az 2/3’üdür E) Seçilen Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanının görev süresi kural olarak dört yıldır Cevap: Meclis Başkanlığı adayları; a) Milletvekili olmak zorundadır, b) Siyasi partiler aday gösteremez.

Anayasa Hukuku 31 Başkanlık seçimi gizli oy ile yapılır. Başkan seçiminde aranan karar yeter sa- yıları aşağıdaki gibidir: İlk oylamada; üye tamsayısının en az 2/3’ü (min 400) İkinci oylamada; üye tamsayısının en az 2/3’ü (min 400) Üçüncü oylamada; üye tamsayısının en az salt çoğunluğu (min 301) Dördüncü oylamada; üçüncü oylamada max oyu alan iki aday için oylama yapılır ve en çok oyu alan Başkan seçilmiş olur. İlk oylamada gerekli çoğunluk sağlanırsa TBMM Başkanı seçilmiş olur, bu oylama ve diğer oylamalarda gerekli karar yeter sayısı sağlanamazsa diğer turlara geçilir. Meclis toplandıktan itibaren 5 gün içinde başkanlık için aday olanlar Başkanlık Divanına bildirilir. Başkanlık seçimi ise aday olma süresinin bitiminden itibaren 5 gün içinde sonuçlandırılır. TBMM başkanının görev süresi 2 yıldır. Diğer seçilen başkan ise yeni yasama dönemine kadar göreve devam eder. Cevap E seçeneğidir. 37. 1982 Anayasası’na göre Siyasi parti grupları ile ilgili aşağıda yer alan ifadelerden hangisi doğru değildir? A) Siyasi parti grubu kurabilmek için en az 20 milletvekili gerekir B) Siyasi parti grupları Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin faaliyetlerine kural olarak üye sayısı oranında katılırlar C) Siyasi parti gruplarının meclis araştırması açılmasını isteyebilme yet- kileri vardır D) Siyasi parti gruplarının genel görüşme önergesi vermeleri de müm- kündür E) İktidar veya anamuhalefet partisi meclis gruplarının Anayasa Mahke- mesine iptal davası açma yetkileri de vardır Cevap: Siyasi parti gruplarının ayrıcalık ve yetkileri; Anayasaya göre; a) Başkanlık divanına üye sayısı oranında katılırlar (md.94) b) En fazla üyeye sahip iki siyasi grubuna Anayasa Mahkemesine iptal davası açma yetkisi(md.150) (2017 değişikliği) c) İçtüzük hükümleri, siyasi parti gruplarının, Meclisin bütün faaliyetlerine üye sayısı oranında katılmalarını sağlayacak yolda düzenlenir. (md.95)

32 3Y Hukuk Soru Havuzu d) RTÜK üyelerinin, siyasi parti gruplarının üye oranına göre belirlenmesi (md.133) e) Genel görüşme açılmasını isteyebilirler (md.98) f) Meclis araştırması açılmasını isteyebilirler. (md.98) İçtüzüğe göre; a) Genel kurulda kapalı oturum yapılmasını isteyebilirler b) Söz alma önceliğine sahiptirler c) Milletvekillerine oranla daha fazla konuşma süresine sahiptirler Cevap E seçeneğidir. I. Cumhurbaşkanı bütçe kanun teklifini, malî yılbaşından en az yetmiş- beş gün önce, Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar. Bütçe teklifi Büt- çe Komisyonunda görüşülür. II. Komisyonun ellibeş gün içinde kabul edeceği Bütçe Kanunu teklifi met- ni Genel Kurulda görüşülür ve malî yılbaşına kadar karara bağlanır. III. Komisyon kırk üyeden oluşur 38. 1982 Anayasası’na göre Plan ve Bütçe Komisyonu hakkında yukarı- dakilerden hangisi doğrudur? A) Yalnız II B) I, II C) II, III D) I, II, III E) I, III Cevap: Anayasa madde 161/3: “Cumhurbaşkanı bütçe kanun teklifini, malî yıl- başından en az yetmişbeş gün önce, Türkiye Büyük Millet Meclisine sunar. Bütçe teklifi Bütçe Komisyonunda görüşülür. Komisyonun ellibeş gün içinde kabul ede- ceği metin Genel Kurulda görüşülür ve malî yılbaşına kadar karara bağlanır.” 2017 değişikliği ile 1982 Anayasası’nda yer alan Bütçe Komisyonunun oluşu- muna ilişkin hükümler kaldırılmıştır. Cevap B seçeneğidir. 39. 1982 Anayasası’na göre Türkiye Büyük Millet Meclisi oylama yapabil- mek için kural olarak en az kaç milletvekili ile toplanır? A) 139 B) 184 C) 276 D) 200 E) 330 Cevap: TBMM’nin görüşmelere başlayabilmesi için Genel Kurul’da hazır bulun- ması gereken milletvekili sayısına toplantı yeter sayısı denir.

Anayasa Hukuku 33 Anayasanın 96.maddesine göre; “TBMM, yapacağı seçimler dahil bütün işle- rinde en az üye tamsayısının üçte biri ile toplanır.” Buna göre; TBMM üye tamsayısı: 600 (TBMM’de istifa, ölüm, düşme vb. nedenlerle boşal- ma olsa da üye tam sayısı daima 600 kabul edilir.) TYS kuralı: üye tamsayısının en az 1/3’ü TBMM için TYS: en az 200 üye Mecliste birleşimin açılabilmesi için an az 200 milletvekilinin toplantıda hazır bulunması gerekir. Eğer bu sayı sağlanamamışsa, birleşime 1 saat ara verilir ve daha çok vekilin gelmesi beklenir. Buna rağmen gerekli sayı hala sağlanamamış- sa birleşimin kapatılması zorunludur TBMM, oylama yapabilmek için üye tamsayısının(600) en az üçte biri kadar milletvekili ile toplanmalıdır. Bu sayı en az 200 milletvekilidir. Cevap D seçeneğidir. I. Cumhurbaşkanı re’sen II. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı re’sen III. Cumhurbaşkanı yardımcısının istemi üzerine Cumhurbaşkanı IV. 110 milletvekilinin istemi üzerine Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı 40. 1982 Anayasası’na göre yukarıdakilerden hangisi Türkiye Büyük Mil- let Meclisi’ni olağanüstü toplantıya çağırabilir? A) II ve III B) I ve II C) I, II ve IV D)I, II ve III E) I, III ve IV Cevap: TBMM’nin tatilde olduğu veya ara verdiği sırada toplanmasına olağa- nüstü toplantı denir. Olağanüstü toplantı dört durumda gerçekleşebilir; Bunu Anayasaya göre, Olağanüstü toplantı çağrısı dört durumda ger- Bilelim çekleşebilir ; 1) Cumhurbaşkanı doğrudan doğruya 2) TBMM Başkanı doğrudan doğruya 3) TBMM Başkanı, TBMM üye tamsayısının 1/5’inin (120) yazılı istemiyle (TBMM Başkanının takdir yetkisi yoktur, çağırmak zo- rundadır) İçtüzüğe göre; TBMM Başkanı, üyelerin beşte birinin imzasını taşıyan gerekçeli önergedeki çağrı istemini 7 gün içinde yerine getirir. Anayasaya göre, olağanüstü toplantı olması durumunda, öncelikle bu toplantı- yı gerektiren konu görüşülmeden ara verme veya tatile devam edilemez.

34 3Y Hukuk Soru Havuzu Parlamentonun Sürekliliği İlkesi; Ülkemizde Meclisin ilk oluşumundan gü- nümüze kadar her zaman parlamentonun sürekliliği ilkesi benimsenmiştir. Bu ilke, TBMM’nin sürekli ve kesintisiz görev başında olacağı anlamına gelmemekte- dir. Bu ilkeye göre, TBMM tatilde veya ara vermiş olsa bile kendi istediği zaman toplanabilir ve çalışabilir. Ayrıca, TBMM isterse hiç tatil yapmayabilir ve devamlı çalışabilir. I-II nolu durumlarda TBMM olağanüstü toplantıya çağırılabilir. Cevap B seçeneğidir. 41. 1982 Anayasası’na göre Türkiye Büyük Millet Meclisi kural olarak en az hangi çoğunluk ile karar alır? A) Üye tamsayısının en az salt çoğunluğu B) Toplantıya katılanların en az salt çoğunluğu C) Üye tamsayısının en az üçte biri D) Toplantıya katılanların en az üçte biri E) Toplantıya katılanların en az üçte ikisi Cevap: Toplantı yeter sayısı (min 200 vekil) sağlandıysa toplantı açılarak gö- rüşmeler tamamlanınca, bir konuda belli yönde bir karar çıkması için, o yönde oy kullanılması gereken milletvekili sayısına da karar yeter sayısı denir18. Kısacası, karar alınabilmesi için belli bir sayıdaki milletvekilinin oyu gerekir. Karar yeter sayısına ilişkin bazı önemli çoğunluk türlerinin bilinmesi gerek- mektedir: Salt çoğunluk: hukuki anlamda “bir sayının yarısından bir fazlası”dır. Basit (Adi) çoğunluk; toplantıya katılanların salt çoğunluğudur( yani yarısın- dan bir fazlası) Nitelikli Çoğunluk: nitelikli çoğunluk ikiye ayrılır: birincisi,üye tamsayısının salt çoğunluğudur. TBMM’de 600 vekil olduğuna göre, üye tamsayısının salt çoğunluğu (600/2)+1=301 vekil olacaktır. İkincisi ise; nitelikli özel çoğun- luk ise belli bir oran gerektiren durumlardır. Anayasada üye tamsayısının 2/3’ü,3/5’i gibi nitelikli özel çoğunluklar belirtilmiştir. 18 www.turkhukuksitesi.com

Anayasa Hukuku 35 Anayasanın 96.maddesine göre, “TBMM, Anayasada başkaca bir hüküm yoksa toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verir; ancak KYS hiçbir şekilde üye tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz.” Yani ; “Anayasa’da başkaca hüküm yoksa” ifadesi neyi kastediyor? ; bu ifade, ana- yasada yer alan her kanun ve seçim için yapılan oylamada aynı KYS olmadığı- nın göstergesidir. Anayasanın değişik bölümlerinde bazı kanun veya seçimler konusunda KYS için daha nitelikli oranlar aranmaktadır. “Toplantıya katılanlar” neyi ifade ediyor?; oylama yapılacağı sırada TBMM Genel Kurul (TV’de gördüğümüz vekillerin kapıştığı büyük salon) salonunda bulunan vekil sayısıdır “Salt çoğunluk” neyi ifade ediyor?; bir sayının yarısından bir fazlası demektir. Yani (sayı/2)+1 olur. Yukarıda belirttiğimiz 96.madde hükmünde belirtilen, basit KYS’dir. Üye tam- sayısının ¼’ünden 1 fazlası ise minimum KYS’dir. Buna göre; Basit KYS Kuralı; toplantıya katılanların salt çoğunluğu TBMM’de bu sayı kaça tekabül ediyor?; bu sayı değişkendir. Her toplantıda farklı sayıda üye olacaktır. Minimum KYS Kuralı; üye tamsayısının ¼’ünden 1 fazlası TBMM’de bu sayı kaça tekabül ediyor?; 151 (bu sayı sabittir) TBMM kural olarak en az toplananların salt çoğunluğu ile karar alır. Ancak bu sayı hiçbir zaman üye tamsayısının dörtte birinin bir fazlasından az olamaz. Cevap B seçeneğidir. I. İade edilen kanunun aynen kabulü II. Savaş ilan edilmesi III. Dokunulmazlığın kaldırılması IV. Meclis soruşturması sonucu Yüce Divan’a sevk kararı verilmesi V. Devamsızlık nedeniyle milletvekilliğinin düşürülmesi 42. 1982 Anayasası’na göre Türkiye Büyük Millet Meclisi yukarıdaki ko- nulardan hangisinde karar alırken nitelikli çoğunluk gerekir? A) II ve III B) I, IV ve V C) I, II ve III D) II, III ve IV E) I, III ve V Cevap: Basit (adi) çoğunluktan daha yüksek sayıda karar yeter sayısının aran- dığı durumlara nitelikli çoğunluk halleri denir. Bu gibi durumlarda üye tamsa- yısının salt çoğunluğu, üye tamsayısının 2/3’ü,3/5’i gibi nitelikli KYS’ler aranır. Sınavlarda sıkça sorulardan birisi de nitelikli çoğunluk halleridir. 1982 Anaya- sasında yer alan nitelikli çoğunluk gerektiren durumlar aşağıdadır:

36 3Y Hukuk Soru Havuzu TBMM OYLAMALARI Kural Nitelikli Oy Gerektiren Haller Toplantı Yeter Sayısı (TYS): Üye tam sayısı esas alınmak şartıyla; En az üye tam sayısının 2/3 çoğunluk: 1/3’ü -- TBMM başkan seçimi 1. Ve 2. Tur oylama -- Kamu Başdenetçi seçimi 1. Ve 2. Tur oylama Karar Yeter Sayısı (KYS): -- Anayasa Mahkemesi üye seçimi 1. Tur oylama Toplantıya katılanların salt -- HSK üye seçimi 1. Tur oylama çoğunluğu -- Anayasa değişikliği kabulü -- CB yüce divana sevki Minimum karar yeter sayısı: -- CB Yardımcısı yüce divana sevki Karar yeter sayısı hiçbir -- Bakan yüce divana sevki zaman üye tam sayısının 3/5 çoğunluk: ¼’ünün 1 fazlasından az ola- -- Genel ve özel af kanunu maz -- Anayasa değişikliği kabulü -- HSK üye seçimi 2. Tur oylama -- Seçimlerin yenilenmesi -- CB Yardımcısı hakkında meclis soruşturması açılması (2018) -- Bakan hakkında meclis soruşturması açılması (2018) -- CB hakkında ceza soruşturması açılması (2018) Salt Çoğunluk: -- TBMM başkan seçimi 3. Tur oylama -- Kamu başdenetçi seçimi 3. Tur oylama -- Anayasa Mahkemesi üye seçimi 2. Tur oylama -- Devamsızlık nedeniyle milletvekili düşürülmesi -- İade edilen kanunun aynen kabulü (2018) -- CB hakkında ceza soruşturması açılması önergesi (2018) -- Bakan hakkında meclis soruşturması açılması teklifi (2018)- CB Yardımcısı hakkında meclis soruşturması açılması teklifi (2018) Özel teklif sayısı gerektiren durumlar: Üye tam sayısı esas alınmak şartıyla; Salt çoğunluk: - Meclis soruşturması açılması teklifi - CB hakkında ceza soruşturması açılması teklifi I, IV ve V nolu öncüllerde yer alan hallerde nitelikli çoğunluk ile karar alınır. Cevap B seçeneğidir.

Anayasa Hukuku 37 I. Cezai soruşturma açılması teklifinin kabul edilmesi II. Anayasa değişikliği teklifi kabulü oylaması III. Kamu Baş denetçisi seçimi oylaması IV. Bütçe kanunu kabulü oylaması V. İade edilen kanunun aynen kabulü 43. 1982 Anayasası’na göre Türkiye Büyük Millet Meclisi yukarıdaki oy- lamalardan hangilerini gizli oylama şeklinde yapmak zorundadır? A) I ve IV B) I, II ve III C) II, IV ve V D) I, III ve IV E) I, II ve V Cevap: İçtüzük’te üç çeşit oylama yer alır: a) İşaretle Oylama -- Üyelerin el kaldırmasıyla olur. -- Tereddüt halinde üyelerin ayağa kalkmaları ile oylama yapılır. -- Ayrıca, salonda olumlu ve olumsuz oy verenlerin ikiye bölünerek sayılmaları suretiyle yapılır. (İçtüzük md.139) Başkan oylama yapılacağını bildirir. Önce oylanacak konuyu kabul edenlerin, sonra kabul etmeyenlerin el kaldırmasını ister. Oylama sonucu, Başkan tarafın- dan Genel Kurula “kabul edilmiştir” veya “kabul edilmemiştir” denmek suretiyle ilân olunur. b) Açık Oylama Üç şekilde olur: 1) Üzerinde milletvekillerinin ad ve soyadlarıyla seçim çevrelerinin(hangi şe- hirden seçildiği) yazılı olduğu oy pusulalarının kutuya atılması 2) Elektronik oylama mekanizmasının çalıştırılması 3) Ad cetvelinin okunması üzerine adı okunan milletvekilinin ayağa kalkarak “kabul”, “çekimser” veya “ret” kelimelerinden birini yüksek sesle söylemesi c) Gizli Oylama Gizli oylama, üzerinde hiçbir işaret bulunmayan yuvarlakların kürsüden ku- tuya atılması suretiyle yapılan oylamadır. Beyaz yuvarlak olumlu, yeşil yuvarlak çekimser ve kırmızı yuvarlak olumsuz oy anlamına gelir. (Bu konu KPSS, kurum sınavları ve mülakatlarda çokça sorulmaktadır.)

38 3Y Hukuk Soru Havuzu Gizli oylama Yapılan Haller -- TBMM Başkan seçimi -- Kamu Başdenetçisi seçimi -- Anayasa mahkemesi üye seçimi -- Bağdaşmazlık nedeniyle milletvekilinin düşürülmesi (nitelikli oy aranmaz) -- Ceza soruşturması açılması kararı (CB hakkında) -- Meclis soruşturması açılması kararı (CBY/Bakan hakkında) -- Yüce divana sevk oylaması (CB/CBY/Bakan hakkında) -- Anayasa değişikliği -- HSK üye seçimi -- Sayıştay başkanı seçimi (Kanun ile)(nitelikli oy aranmaz) I, II ve III nolu öncüllerde yer alan oylamalar gizli oy usulü ile yapılır. Cevap B seçeneğidir. I. Para basılmasına karar vermek II. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu üyelerini seçmek III. Milletlerarası antlaşmaları onaylamak IV. Danıştay’a üye seçmek V. Kamu Başdenetçisini seçmek 44. Yukarıdakilerden hangileri Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin görevle- ri arasında yer almaz? A) I ve II B) II ve V C) I, II ve V D) III ve IV E) II, IV ve V Cevap: Parlamenter sistemlerde parlamentoların genellikle kanun yapmak, hükümeti denetlemek ve devlet bütçesini kabul etmek gibi üç temel görev ve yetkisi vardır19. 1982 Anayasası da parlamenter bir sistem kurmuş ve TBMM’ye bu üç temel yetkinin yanında başka yetkiler de vermiştir. TBMM görev ve yetkileri aşağıdaki gibidir: 19 Ergun Özbudun ,Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2013, s.309.

Anayasa Hukuku 39 • Kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak, • Bütçe ve kesin hesap kanunu tekliflerini görüşmek ve kabul etmek, • Para basılmasına karar vermek, • Savaş ilânına karar vermek, • Milletlerarası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, • Genel ve özel af ilânına karar vermek, • Anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmek. • Anayasayı değiştirmek, • •Kalkınma planlarını onaylamak, • •TBMM İçtüzüğünü yapmak, • •Olağanüstü hâl kararını onaylamak, süresini her defasında 4 ayı geçme- mek üzere uzatmak, kaldırmak, • •Olağanüstü hal sürecinde cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan cumhur- başkanlığı kararnamelerini onaylamak, • TBMM Başkanını ve Başkanlık Divanı üyelerini seçmek, • Anayasa Mahkemesine üye seçmek, • Radyo ve Televizyon Üst Kurulu üyelerini seçmek. • Sayıştay Başkan ve üyelerini seçmek. • Kamu Başdenetçisini seçmek, • Süresi dolmadan TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermek, • Milletvekili dokunulmazlığını kaldırmak, • TBMM üyeliğinin düşmesine karar vermek, • Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine ve yabancı si- lahlı kuvvetlerin Türkiye’de bulunmasına izin vermek, • Kamu iktisadi teşebbüslerini denetleme (Sayıştay eliyle gerçekleştirir) • HSK üye seçimi I-II-V nolu öncüllerde yer verilen yetkiler TBMM’nin görev ve yetkileri arasında yer almaktadır. Cevap C seçeneğidir. I. Cumhurbaşkanı II. 1 milletvekili III. Cumhurbaşkanı yardımcısı IV. Bakanlar 45. Yukarıda verilenlerden hangisi veya hangileri kanun teklifi verebilir? A-) I, III, IV B-) Yalnız I C-) Yalnız IV D-) I, II E-) I, II, III, IV

40 3Y Hukuk Soru Havuzu Cevap: TBMM üyeleri her konuda kanun teklifi verebilir. Cumhurbaşkanı ise sadece bütçe kanunu ve kesin hesap kanunu teklifi verebilir. Cevap D seçeneğidir 46. Kanun tekliflerinin Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda gö- rüşülmesi ve oylama yapılması ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Kanun tekliflerinin Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda gö- rüşülebilmesi için Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının en az üçte birinin Genel Kurul’da olması gerekir B) Genel kurula gelen kanun teklifleri öncelikle Genel Kurul’da görüşü- lür ve bu görüşmeler sırasında değişiklik önergeleri verilebilir C) Kanun tekliflerinin Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda ka- bul edilebilmesi için kural olarak toplantıya katılanların salt çoğunlu- ğunun oyu gereklidir. Ancak bu sayı hiçbir zaman Türkiye Büyük Mil- let Meclisi üye tam sayısının dörtte birinin iki fazlasından az olamaz D) Maddi kanunların tamamı basit çoğunluk ile kabul edilir E) Şekli kanunların bazılarının kabul edilebilmesi için nitelikli çoğunluk gereklidir Cevap: Meclis Başkanlığı, komisyonlardan gelen raporu TBMM Genel Kurulu- na sunar. Toplantı Yeter Sayısı; kanun tasarı ve tekliflerinin görüşülebilmesi için Anaya- sanın 96.maddesi uyarınca üye tamsayısının en az 1/3’ü gereklidir. Yani, Genel Kurulda en az 200 milletvekili olmalıdır. Kanun tasarı ve teklifleri görüşüldükten sonra son oylamaya geçilir. Kanun önerisi için son oylamada yeterli çoğunluk sağlanamamışsa tasarı-teklif reddedil- miş sayılır. Reddedilen kanun önerisi, aynı yasama döneminde tekrar sunulmak istenirse bunun için tam bir yıl geçmesi gerekir. Kanun tasarı ve teklifi için; Toplantı yeter sayısı: TBMM üye tamsayısının 1/3’ü (en az 200 vekil) Karar Yeter Sayısı: Toplantıya katılanların salt çoğunluğu(Yani basit çoğunluk. Ancak, daha önce de gördüğümüz gibi KYS, üye tamsayısının ¼’ünden (151 oydan) az olamaz.) (İstisna olarak anayasa değişikliği ve af kanunlarında nitelikli çoğunluk aranır) Oylama Usulü: Kural olarak açık oylama (İstisna; sadece anayasa değişik- liklerinde gizli oylama) Kanun tekliflerinin Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda kabul edile- bilmesi için kural olarak toplantıya katılanların salt çoğunluğunun oyu gerekli-

Anayasa Hukuku 41 dir. Ancak bu sayı hiçbir zaman Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tam sayısının dörtte birinin “BİR” fazlasından az olamaz. Cevap C seçeneğidir. 47. Kanunların Cumhurbaşkanı’na gönderilmesi ve iade yetkisi ile ilgili aşağıdakilerden hangisinin doğruluğu ileri sürülemez? A) Cumhurbaşkanı kendisine gönderilen bir kanununun yayımlanması- nı uygun görmezse Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne iade edebilir B) Cumhurbaşkanı geri gönderirken gerekçesini belirtmek zorundadır C) Cumhurbaşkanı kanunları sadece hukukilik açısından denetleyebilir D) Kanunlar yayımlanmaya kısmen uygun bulunmasa bile Türkiye Bü- yük Millet Meclisi’ne tamamen iade edilmek zorundadır E) Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından üye tam sayısının salt ço- ğunluğu ile aynen kabul edilen bir kanun Cumhurbaşkanı tarafından iade edilemez Cevap: Cumhurbaşkanı kendisine gönderilen kanunları hem şekil (hukukilik) hem de yerindelik (esas) açısından inceleyebilir. Cevap C seçeneğidir. 48. Kanun metninde herhangi bir yürürlük tarihi gösterilmeyen kanunlar ne zaman yürürlüğe girer? A) Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından son oylamada gerekli çoğun- luk sağlanmasıyla B) Cumhurbaşkanı tarafından iade edilebilecek 15 günlük sürenin sona erdiği gün C) Resmi Gazete’de yayımlandığı gün D) Resmi Gazete’de yayımlanmasından itibaren 15 gün sonra E) Resmi Gazete’de yayımlanmasından itibaren 45 gün sonra Cevap: 10 sayılı CBK madde 7: “Kanunlar, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ve yönetmelikler ile diğer düzenlemeler, ayrıca bir yürürlük tarihi belirtilmemiş ise Resmî Gazete’de yayımlandığı gün yürürlüğe girer.” Cevap C seçeneğidir.

42 3Y Hukuk Soru Havuzu I. Milletlerarası antlaşmaları onaylamak II. Olağanüstü hal ilanını değiştirmek III. İçtüzük IV. Olağanüstü hal döneminde çıkarılan cumhurbaşkanlığı kararname- lerinin reddedilmesi V. Seçimlerin yenilenmesine karar vermek 49. Yukarıdakilerden hangisi veya hangileri parlamento kararıdır? A) I, II ve III B) II, IV ve V C) II, III ve V D) II, III ve IV E) I, III ve IV Cevap: II-III-V nolu öncüllerde yer alan işlemler parlamento kararı niteliğindedir. Cevap C seçeneğidir. I. Dokunulmazlığın kaldırılması II. Olağanüstü hal kararını onaylamak III. Savaş ilanı kararı IV. Milletvekilliğinin düşürülmesi V. Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü 50. Yukarıda yer verilen parlamento kararlarından hangisine karşı yargı yolu açıktır? A) I ve II B) III ve IV C) II, III ve IV D) III, IV ve V E) I, IV ve V Cevap: Parlamento kararları kural olarak yargı denetimi dışındadır. Ancak, üç parlamento kararı bu kuralın istisnasıdır: Yargı yolu açık olan parlamento kararları 1- İçtüzük değişiklikleri 2- Dokunulmazlığın kaldırılması kararı 3- TBMM üyeliğinin düşürülmesi kararı İçtüzüklerin değişikliğinin yargısal denetimi: İçtüzüğün siyasal yönünden do- layı, 1982 Anayasası içtüzüklerin yargısal denetime tabi olmasını benimsemiştir. Buna göre, içtüzüklerin anayasaya uygunluğu denetlenir. İptal Davası (Soyut Norm Denetimi) Açısından;

Anayasa Hukuku 43 Bunu Dava Türü: İptal davası Bilelim Dava İçeriği: Şekil + Esas denetimi Yetkili Mahkeme: Anayasa Mahkemesi Dava Açma Yetkisi: Cumhurbaşkanı, TBMM üyelerinin 1/5’i, en çok üyeye sahip iki SPG Dava Açma Süresi: Resmi Gazetede yayım tarihinden başlayarak 60 gün. İtiraz Davası (Somut Norm Denetimi) Açısından; içtüzük TBMM çalışma usulle- rini belirler ve kişiler ile ilgili uyulması zorunlu kurallar konulamaz. Bu yüzden- den içtüzüğün görev alanına giren bir uyuşmazlık çıkması mümkün olmadığı için bir mahkemede görülen uyuşmazlığa uygulanma ihtimali yoktur. Yani, içtüzük konusunda itiraz yoluyla anayasaya uygunluk denetimi yapılamaz. Dokunulmazlığın kaldırılması kararının yargısal denetimi Dokunulmazlığı kaldırılan vekil veya herhangi başka bir vekil, 7 gün içinde, Anayasa Mahkemesine başvurarak bu kararın iptalini isteyebilir. Mahkeme bu konuyu 15 gün içinde karara bağlar. Mahkeme bu kararı hem şekil hem de esas yönünden denetleyebilir. TBMM üyeliğinin düşürülmesi kararının yargısal denetimi Dokunulmazlığı kaldırılan vekil veya herhangi başka bir vekil, 7 gün içinde, Anayasa Mahkemesine başvurarak bu kararın iptalini isteyebilir. Mahkeme bu konuyu 15 gün içinde karara bağlar. Mahkeme bu kararı hem şekil hem de esas yönünden denetleyebilir. Özetle: Dava Türü: İptal davası Dava açabilenler: İlgili vekil veya herhangi bir vekil Dava açma süresi: 7 gün Yetkili Mahkeme: Anayasa Mahkemesi Karara bağlama süresi: 15 gün Denetim İçeriği: Esas + Şekil I-IV-V nolu öncüllerde yer alan parlamento kararlarına karşı yargı yolu açıktır. Cevap E seçeneğidir.

44 3Y Hukuk Soru Havuzu 51. Milletlerarası antlaşmalara ilişkin aşağıda yer verilen bilgilerden han- gisi yanlıştır? A) Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanunla eşdeğerdedir B) Temel hak ve özgürlüklere ilişkin bir konuda usulüne göre yürürlüğe konulmuş bir milletlerarası antlaşma ile bir kanun hükmü çatıştığın- da milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır C) Anayasaya aykırı olduğu iddiasıyla ne milletlerarası antlaşmalar ne de antlaşmayı uygun bulma kanunu hakkında yargı yoluna başvurula- maz D) Bütün milletlerarası antlaşmaların onaylanması bir kanun ile uygun bulunmasına bağlı değildir E) Türk kanunlarında değişiklik yapan milletlerarası antlaşmaların onaylanması bir kanun ile uygun bulunmasına bağlıdır Cevap: Anayasanın 90.maddesine göre, Uluslararası antlaşmalar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Ancak, ant- laşmayı uygun bulma kanununun yargıya kapalı olduğuna dair herhangi bir hü- küm yoktur. Uluslararası antlaşmalara karşı yargı yolu kapalıdır. Ancak antlaşmanın onay- lanmasını uygun bulunmasına dair çıkarılan kanun sonuçta bir kanundur ve iptal davası açılabilir. Cevap C seçeneğidir. 52. Uluslararası antlaşmaların onaylanmasının uygun bulunmasına aşağı- daki organlardan hangisi karar verir? A) Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı B) Türkiye Büyük Millet Meclisi C) Cumhurbaşkanı D) Bakanlar Kurulu E) Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu Cevap: Cumhurbaşkanının bir antlaşmayı onaylayabilmesi için antlaşmanın öncelikle iç hukuka uygun bulunması gerekir. Antlaşmaların uygun bulunması ise TBMM tarafından çıkarılan “uygun bulma kanunu” ile olur.

Anayasa Hukuku 45 TBMM’nin bir milletlerarası antlaşmayı uygun bulması kanunla olur. Bu kanunun kabulü basit çoğunluk ile olur. (Bu konunun mantığını verecek olur- sak: Türkiye’de kanun koyucu olan TBMM’dir. Yürütme tarafından imzalanan bir anlaşma da eğer ki bir kanun değişikliğine sebep olacaksa öncelikle kanun yapıcının buna izin vermesi gerekir Yürütme organınca yapılan antlaşmaların bağlayıcılık kazanması için onay- lanması ve yayımlanması gerekir. Anayasanın 104.maddesine göre, Uluslararası antlaşmaları Cumhurbaşkanı onaylar ve yayımlar. Bunu Antlaşmayı imzalayan: Yürütme organı (Herhangi bir bakan, Bilelim Cumhurbaşkanı) Onaylanmasını uygun bulan: TBMM (Kanun ile) Onaylayan: Cumhurbaşkanı Yayımlayan: Cumhurbaşkanı Uluslararası antlaşmaların onaylanmasının uygun bulunmasına TBMM karar verir. Cevap B seçeneğidir. 53. Bütçe Kanunu ve Kesin Hesap Kanunu tekliflerini hazırlayan merciler aşağıdakilerden hangisinde sırasıyla doğru verilmiştir? A) Hazine ve Maliye Bakanlığı – Hazine ve Maliye Bakanlığı B) Hazine ve Maliye Bakanlığı - Sayıştay C) Cumhurbaşkanı - cumhurbaşkanı D) Hazine ve Maliye Bakanlığı - Cumhurbaşkanı E) Cumhurbaşkanı - Hazine ve Maliye Bakanlığı Cevap: Bütçe kanunu teklifi cumhurbaşkanı tarafından hazırlanır (An. md.161). Kesin hesap kanunu teklifi Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından ha- zırlanır (5018 sayılı Kanun) Hazırlayan TBMM’ye sunan Bütçe Kanunu Cumhurbaşkanı Cumhurbaşkanı Kesin Hesap Kanunu Hazine ve Maliye Bakanlığı Cumhurbaşkanı Cevap E seçeneğidir.

46 3Y Hukuk Soru Havuzu 54. Bütçe kanunlarının yargısal denetimi hakkında aşağıda yer alan ifade- lerden hangisi doğrudur? A) Bütçe kanunları iade edilemedikleri gibi yargısal açıdan da denetlene- mezler B) Bütçe kanunlarının şekil açısından yargısal denetimini Danıştay yapar C) Bütçe kanunlarının sadece şekil açısından Anayasaya aykırılığı ileri sürülebilir D) Şekil açısından aykırılık iddiasıyla iptal davası açma süresi on gündür E) 1982 Anayasası’na göre bütçe kanunlarına karşı defi yoluna başvuru- lamaz Cevap: Diğer kanunlar gibi bütçe kanunu için de anayasaya şekil yönünden aykırılığı iddiasıyla iptal davası açma süresi 10 gündür. Cevap D seçeneğidir. 55. Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda görüşülen Kesin Hesap Kanunu teklifi hangi çoğunlukla onaylanır? A) Toplantıya katılanların en az üçte biri B) Toplantıya katılanların en az üçte ikisi C) Toplantıya katılanların en az salt çoğunluğu D) Üye tamsayısının en az salt çoğunluğu E) Üye tamsayısının en az üçte biri Cevap: Kesin hesap kanun teklifleri, düşünülenin aksine TBMM tarafından basit çoğunluk ile kabul edilir. Yani toplananların en az salt çoğunluğunun oyu yeterlidir. Cevap C seçeneğidir. I. Orman suçları II. Cinsel suçlar III. Çocuklara yönelik suçlar IV. Kadınlara yönelik suçlar 56. Yukarıdakilerden hangisi veya hangilerine ilişkin olarak af kanunu çıkarılabilir? A) I ve II B) II ve IV C) II, III ve IV D) Yalnız I E) III ve IV Cevap: II-III-IV nolu öncüllerde yer alan konulara ilişkin olarak TBMM tarafın- dan özel veya genel af kanunu çıkarılabilir. Cevap C seçeneğidir.

Anayasa Hukuku 47 57. Para basılmasına Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunda hangi çoğunlukla karar verilebilir? A) Üye tamsayısının en az salt çoğunluğu B) Toplantıya katılanların en az salt çoğunluğu C) Toplantıya katılanların en az üçte biri D) Toplantıya katılanların en az beşte üçü E) Üye tamsayısının en az üçte biri Cevap: Anayasanın 87.maddesine göre para basılmasına TBMM karar verir. Para basılmasına karar vermek devletin hükümranlık hakkının kullanılmasına dayanmaktadır20. TBMM para basılması yetkisini kanun biçiminde kullanır. 1982 Anayasası’nda para basılmasına karar verilmesi hususunda herhangi bir özel çoğunluk öngörülmemiştir. Bu yüzden basit çoğunluk ile çıkarılabilen bir kanundur. Cevap B seçeneğidir. I. Yazılı soru II. Meclis araştırması III. Genel görüşme IV. Meclis soruşturması 58. Yukarıda verilen hükümeti denetim yollarından hangilerinin dene- timden çok bilgi edinme yönü ağır basar? A) I, II ve III B) III ve V C) I, III ve V D) II, III ve V E) II, III ve IV Cevap: Soru, meclis araştırması ve genel görüşme ile herhangi bir yaptırım doğmaz. Sadece belli konularda bilgi edinilmiş olur. Cevap A seçeneğidir. 20 NADAROĞLU, Kamu Maliyesi Teorisi, İstanbul, Beta Yayınları, 1996, s.200.

48 3Y Hukuk Soru Havuzu 59. 1982 Anayasası’na göre meclis soruşturması hakkında hangisi doğru değildir? A) Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında görevleriyle ilgili suç işledikleri iddiasıyla, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsayısı- nın salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istene- bilir. Meclis, önergeyi en geç bir ay içinde görüşür ve üye tamsayısının beşte üçünün gizli oyuyla soruşturma açılmasına karar verebilir. B) Soruşturma açılmasına karar verilmesi halinde, Meclisteki siyasi partilerin, güçleri oranında komisyona verebilecekleri üye sayısının üç katı olarak gösterecekleri adaylar arasından, her siyasi parti için ayrı ayrı ad çekme suretiyle kurulacak onbeş kişilik bir komisyon ta- rafından soruşturma yapılır. C) Türkiye Büyük Millet Meclisi, üye tamsayısının üçte ikisinin gizli oyuyla Yüce Divana sevk kararı alabilir. Yüce Divan yargılaması üç ay içinde tamamlanır, bu sürede tamamlanamazsa bir defaya mahsus olmak üzere üç aylık ek süre verilir, yargılama bu sürede kesin olarak tamamlanır. D) Bu kişilerin görevde bulundukları sürede, görevleriyle ilgili işledikleri iddia edilen suçlar bakımından, görevleri bittikten sonra da meclis soruşturması hükümleri uygulanamaz E) Yüce Divanda seçilmeye engel bir suçtan mahkûm edilen Cumhurbaş- kanı yardımcısı veya bakanın görevi sona erer. Cevap: Anayasa madde 106 gereğince görevi sona eren CB yardımcıları ve ba- kanlar hakkında da meclis soruşturması hükümleri uygulanır. Cevap D seçeneğidir. 60. Meclis soruşturması komisyonu raporu süresi içinde hazırlayamazsa 1982 Anayasası’na göre ne kadar süre ilave edilir? A) 15 gün B) 30 gün C) 1 ay D) 45 gün E) 2 ay Cevap: Meclis soruşturması komisyonun raporunu iki ay içinde tamamlaya- mazsa ilave olarak bir defaya mahsus olmak üzere bir ay daha süre verilir. Cevap C seçeneğidir.

Anayasa Hukuku 49 61. 1982 Anayasası’na göre meclis soruşturması sonucunda ilgili bakan veya cumhurbaşkanı yardımcısının Yüce Divana sevk edilmesi için yapılan oylamada gerekli çoğunluk ve oylama türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Üye tamsayısının salt çoğunluğu – açık oylama B) Katılanların salt çoğunluğu – gizli oylama C) Üye tamsayısının üçte iki çoğunluğu – gizli oylama D) Katılanların salt çoğunluğu– işaretli oylama E) Üye tamsayısının salt çoğunluğu– işaretli oylama Cevap: Meclis soruşturması sonucunda yapılan Yüce Divana sevk oylaması gizli oyla yapılır ve Yüce Divana Sevk kararı ancak TBMM üye tam sayısının en az 2/3 çoğunluğu ile alınabilir Cevap C seçeneğidir. 62. Yürütme organının, kanunları uygulaması veya kanunlara dayanarak düzenleyici işlemler yapabilmesi hangi özelliğinin göstergesidir? A) Yürütmenin asliliğinin B) Yürütmenin genelliğinin C) Yürütmenin devredilmezliğinin D) İdarenin kanuniliğinin E) Yürütmenin türevselliğinin Cevap: Yürütme organlarının doğrudan anayasaya dayanarak değil de, ana- yasaya dayanarak çıkarılan kanunlara dayanarak düzenleyici işlem yapması ve kanunları uygulaması yürütme organının türevsel (tali) olduğunun göstergesidir. Cevap E seçeneğidir. 63. Yürütme organının 1982 Anayasası’nda belirtilen istisnai durumlarda doğrudan anayasaya dayanarak işlem yapabilmesi hangi özelliğinin göstergesidir? A) Yürütmenin genelliğinin B) Yürütmenin görev olmasının C) Yürütmenin yetki olmasının D) Yasamanın asli olmasının E) Yasamanın görev ve yetki olmasının

50 3Y Hukuk Soru Havuzu Cevap: Bir devlet erkinin doğrudan anayasaya dayanarak işlem yapabilmesi o erkin asli olduğunun göstergesidir. 1982 Anayasası’na göre yürütme organı kural olarak türevsel olsa da, istisnai durumlarda doğrudan anayasaya dayanarak belli işlemleri yapmaktadır ve asli niteliğini de taşımaktadır. Asli olmak ayni zaman- da yetki olarak değerlendirilmektedir. Yani yürütme organı aynı zamanda yetki niteliğindedir. Cevap C seçeneğidir. I. Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi II. Kanun hükmünde kararnameler III. Cumhurbaşkanlığı genelgeleri IV. Yönetmelikler 64. Yukarıda verilenlerden hangisi 1982 Anayasası’nın istisnai de olsa yürütmeye aslilik tanıdığının bir göstergesidir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) I ve IV E) I, II ve III Cevap: I nolu öncülde yer alan işlem, yürütme organının asliliğini gösteren işlemdir. Cevap A seçeneğidir. I. Cumhurbaşkanı II. Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı III. Bakanlar Kurulu IV. Vali 65. 1982 Anayasası’na göre Türkiye’de yürütme organı yukarıda verilen- lerden hangisi tarafından oluşur? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I ve IV E) I ve III Cevap: 2017 değişiklikleri sonrasında 1982 Anayasası’na göre yürütme organı monist yapıdadır. Cumhurbaşkanından oluşur. Cevap A seçeneğidir.

Anayasa Hukuku 51 66. 1982 Anayasası’na göre bir kişinin kural olarak kaç kez Cumhurbaşka- nı seçilmesi mümkündür? A) 1 kez B) 2 kez C) 3 kez D) Herhangi bir sayı sınırlaması yoktur. E) Arka arkaya seçilmediği sürece herhangi bir sayı sınırlaması yoktur. Cevap: Bir kişi en fazla kural olarak iki kez cumhurbaşkanı seçilebilir. Cevap B seçeneğidir. I. Türk vatandaşı olmak II. 45 yaşını doldurmak III. Daha önce cumhurbaşkanlığı yapmamış olmak IV. Yükseköğrenim mezunu olmak 67. 1982 Anayasası’na göre Bir kişinin cumhurbaşkanı seçilebilmesi için yukarıda yer verilen şartlardan hangilerini taşıması gerekir? A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) I ve IV E) I ve III Cevap: Cumhurbaşkanı olabilmek için gerekli şartlar şunlardır: -- Türk vatandaşı olmak -- 40 yaşını doldurmuş olmak -- Yükseköğrenim mezunu olmak -- Milletvekili olmak veya milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olmak Türk vatandaşı olmak; çift vatandaşlığı olanlar da cumhurbaşkanı olabilirler. Ayrıca, yabancı uyruklu olup da sonradan Türk vatandaşlığına geçenler de cum- hurbaşkanı olabilirler. 40 yaşını doldurmuş olmak; 40 yaşının doldurulmuş (bitirilmiş) olması gerekir. 40 yaşına yeni girenler cumhurbaşkanı olamazlar. Yükseköğrenim mezunu olmak; yükseköğrenim ile en az dört yıllık eğitim veren yükseköğrenim kurumlarını bitirmiş olmak kastedilmektedir. Milletvekili olmak veya milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olmak; milletve- killeri cumhurbaşkanı seçilebilir, ancak seçilmeleri durumunda milletvekilliği sona erer. I ve IV nolu öncüllerde yer alan şartlar cumhurbaşkanı adaylığı için gerekli şartlardandır. Cevap D seçeneğidir.

52 3Y Hukuk Soru Havuzu I. 10 milletvekili II. Son yapılan genel seçimlerde aldıkları geçerli oyların toplamı % 10’u geçen partiler III. Siyasi parti grupları 68. 1982 Anayasası’na göre Yukarıda verilenlerden hangileri cumhurbaş- kanlığına aday göstermeye yetkilidir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve III D) I ve II E) I ve III Cevap: II ve III nolu öncüllerde yer alanlar, cumhurbaşkanlığı için aday göste- rebilirler. Cevap C seçeneğidir. I. Siyasi parti grubu II. 100.000 aday III. Siyasi parti genel başkanı 69. 1982 Anayasası’na göre yukarıdakilerden hangisi veya hangileri cumhurbaşkanı adayı gösterebilir? A-) Yalnız I B-) Yalnız II C-) I, II D-) II, III E-) I, II, III Cevap: 2017 Anayasa değişiklikleri sonrasında bir kimsenin cumhurbaşkanı olarak aday gösterilmesi dört biçimde olabilir: -- Siyasi parti gruplarının aday göstermesi -- Son genel seçimlerde aldıkları geçerli oyların toplamı %5 ve üstü olan par- tilerin ortak bir aday göstermesi. -- Son genel seçimlerde aldıkları geçerli oyların toplamı %5 ve üstü olan bir partinin aday göstermesi. -- 100.000 seçmen imzası ile aday gösterilmesi Cevap A seçeneğidir. 70. 1982 Anayasası’na göre cumhurbaşkanı seçimlerinin birinci tur oyla- masında cumhurbaşkanı seçilememesi durumunda ikinci oylamaya tek aday kalması durumunda ne yapılır? A) Seçim ertelenir B) Seçim iptal edilir C) Yeni aday başvurusu alınır D) Referandum yapılır E) Cumhurbaşkanının görev süresi uzar