LK003-หนังสือวิธีฝึกใจไม่ให้โกรธ

พระนิพนธ์ สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสงั ฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก



ทร่ี ะลึกพธิ ที �ำบุญอทุ ศิ สว่ นกุศล แก่ผู้ป่วยที่เสียชวี ิต ในโรงพยาบาลสงขลานครนิ ทร์ ๒๒ กมุ ภาพนั ธ์ ๒๕๕๗ โดย... โรงพยาบาลสงขลานครนิ ทร์



สารบัญ ๗ ๑๑ ความโกรธเปน็ ไฉน ? ๑๗ จงมีสตเิ ม่อื เกิดความโกรธ ๒๕ วธิ ีชะลอความโกรธ ๓๓ วธิ ฝี กึ ตนไมใ่ หโ้ กรธงา่ ย ๓๙ เมตตาระงับความโกรธ ๔๗ วิเคราะหส์ าเหตขุ องความโกรธ ๕๓ รกั ษาจิตให้คิดในทางทีถ่ กู ๕๙ ฝึกจิตใหม้ คี วามสงบ ส�ำ คัญทค่ี วามคิด



ความโกรธ เป็นไฉน ? ดูเหมือนจะเป็นที่ยอมรับกันว่า โทสะหรือความ โกรธเป็นเหตุแห่งความร้อนใจ ยิ่งกว่าความโลภหรือ ความหลง โกรธเม่ือใดร้อนเมื่อนั้น แม้ผู้ที่หยาบท่ีสุด ไมต่ อ้ งใชค้ วามประณตี พจิ ารณาเลย กย็ อ่ มรสู้ กึ ไดเ้ ชน่ นนั้ คนโกรธงา่ ย โกรธบอ่ ย อาจจะเกดิ ความโกรธจน ชนิ ไดแ้ ตจ่ ะไมช่ นิ กบั ผลทเี่ กดิ จากความโกรธ คอื จะตอ้ ง รู้สึกร้อนเสมอไปไม่ว่าจะโกรธจนชินแล้วเพียงไหน มี ตัวอย่างท่เี กิดกบั ทุกคนอยู่ทกุ วัน คอื คนขับรถโกรธคน เดินถนน คนเดินถนนโกรธคนขับรถ แม้คนขับรถจะ ตอ้ งพบคนเดนิ ถนนอยทู่ กุ วนั วนั ละหลายครงั้ แตก่ ต็ อ้ ง เกิดโทสะเพราะกันและกันอยู่เสมอ เรียกได้ว่าจนเป็น

8 วิธีฝึกใจไม่ให้โกรธ ของธรรมดา แต่กระน้ัน ท้ังคนขับรถและคนเดินถนน ก็คงยอมรับว่า เม่ือเกิดโทสะทุกครั้งก็ร้อนเร่าในใจ ทุกคร้ัง น่ีเป็นผลของความโกรธ ท่ีจะต้องเกิดคู่ไปกับ ความโกรธเสมอไม่มีแยกจากกัน ความโกรธเกิดข้ึน เม่ือใด ความรอ้ นใจกต็ ้องเกิดขน้ึ เม่ือนั้นเสมอ สามญั ชนทกุ คนยอ่ มมคี วามโกรธ แตค่ วามโกรธ ของทกุ คนไมเ่ ทา่ กนั นเี้ ปน็ ทรี่ กู้ นั อยู่ เหน็ กนั อยู่ ตกิ นั อยู่ ชมกนั อยู่ บางคนโกรธงา่ ย โกรธแรง บางคนโกรธยาก โกรธเบา บางท่านเรียกคนประเภทแรกที่โกรธง่าย โกรธแรง วา่ เป็นคนมกี รรม และเรยี กคนประเภทหลงั ทโี่ กรธยาก โกรธเบา วา่ เป็นคนมบี ุญ เหตุผลก็น่าจะ อย่างท่ีรู้กันอยู่ คอื ความโกรธไมท่ ำ� ใหใ้ ครเปน็ สขุ มแี ตจ่ ะทำ� ใหเ้ ปน็ ทุกข์ ย่ิงโกรธงา่ ย โกรธแรง กย็ ิ่งเปน็ ทุกข์บ่อย เป็น ทกุ ข์มาก

ความโกรธเป็นไฉน ? 9 ลองดูใจตนเองเสียบ้าง ก็จะเห็นความแตกต่าง ของจติ ใจ เวลาโกรธกบั เวลาไมโ่ กรธ เชน่ ในขณะนี้ หาก ผใู้ ดก�ำลงั โกรธอยกู่ ใ็ หห้ ยดุ คดิ ถงึ เรอื่ งหรอื บคุ คลทท่ี �ำให้ โกรธเสยี สกั ระยะ ยอ้ นกลบั เขา้ มาดใู จตนเอง เมอ่ื ก�ำลงั โกรธ ดเู ข้ามากย็ ่อมจะเหน็ ว่าก�ำลงั โกรธ เม่ือดเู หน็ วา่ ก�ำลังโกรธแล้ว ก็ดูให้เห็นว่ามีความร้อนพลุ่งพล่าน อยู่ในใจหรือไม่ ซึ่งจะต้องเห็นว่ามีความโกรธก็ต้องมี ความร้อน โกรธมากก็ร้อนมาก โกรธนอ้ ยก็รอ้ นนอ้ ย ดลู งไปอกี วา่ ความรอ้ นนนั้ ท�ำใหเ้ ดอื ดรอ้ นหรอื ไม่ หรอื ท�ำใหส้ บาย ถา้ ดกู นั จรงิ ๆ และตอบตวั เองอยา่ งจรงิ ๆ ก็จะต้องได้ค�ำตอบว่า ความร้อนน้ันท�ำให้เดือดร้อน ไม่ท�ำให้สบาย เมือ่ ไดค้ �ำตอบเชน่ น้แี ล้ว กด็ ูลงไปอีกวา่ อยากจะพน้ จากความไมส่ บายนน้ั หรอื ไม่ ถา้ ดจู รงิ กจ็ ะ ได้เห็นความจริงว่า อยากจะพ้นจากความไม่สบายนั้น ซงึ่ เกดิ เพราะเกดิ ความโกรธหรือความมโี ทโส



จงมีสติ เม่ือเกดิ ความโกรธ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ทรงสอนใหแ้ กท้ เ่ี หตุ จงึ ตอ้ ง แก้ที่ความโกรธ แก้ให้ความโกรธน้อยลง ท�ำให้หมด ส้นิ เชงิ ในวนั หนงึ่ วธิ ที จี่ ะแกค้ วามโกรธใหเ้ กดิ ผลรวดเรว็ ไมช่ กั ชา้ มอี ยวู่ า่ ใหพ้ ยายามทำ� สตใิ หร้ ตู้ วั เมอ่ื ความโกรธเกดิ ขนึ้ คอื เมอ่ื โกรธ กใ็ หร้ วู้ า่ โกรธ และเมอ่ื รวู้ า่ โกรธแลว้ ก็ให้พิจารณารูปร่างหน้าตาของความโกรธ ให้เห็นว่า เป็นความร้อน เป็นความทุกข์ จนกระทั่งถึงให้รู้ว่า เปน็ อารมณท์ ไ่ี มพ่ งึ ปรารถนาใหม้ สี ตพิ จิ ารณาอยเู่ ชน่ นนั้ อยา่ ใหข้ าดสติ เพราะเมอ่ื ขาดสตเิ วลาโกรธจะไมพ่ จิ ารณา

12 วิธีฝึกใจไม่ให้โกรธ ดงั กลา่ ว แตจ่ ะตอ้ งออกไปพิจารณาเรือ่ งหรือผู้ที่ท�ำให้ มีความโกรธ และกจ็ ะไม่เปน็ การพิจารณาเพอ่ื ให้ความ โกรธลดนอ้ ย แตจ่ ะกลบั เปน็ การพจิ ารณาใหค้ วามโกรธ มากขน้ึ เหมอื นเปน็ การเพม่ิ เชอ้ื ใหแ้ กไ่ ฟ จงึ ตอ้ งพยายาม ท�ำสติควบคุมสติให้พิจารณาเข้ามาแต่ภายในใจเท่าน้ัน ให้เห็นความโกรธเท่านั้น ดูอยู่แต่รูปร่างหน้าตาของ ความโกรธเท่าน้ัน การท�ำเชน่ นน้ั ทา่ นเปรยี บวา่ เหมอื นขโมยทซี่ กุ ซอ่ น อยู่เมื่อมีผู้มาดูหน้าตาก็จะซุกซ่อนอยู่ต่อไปไม่ได้จะ หนีไป ความโกรธกเ็ ชน่ กัน เมื่อเกิดขน้ึ แล้วถกู จอ้ งมอง ดูอยู่ ก็เหมือนขโมยที่มีผู้มาดูหน้า จะต้องหลบไป เมอ่ื ความโกรธหลบไปหรอื ระงบั ลง ความรอ้ นกจ็ ะไมม่ ี ใจก็จะสบายได้โดยควร การพิจารณาดูหน้าตาของความโกรธ จึงเป็นวิธี แกท้ ต่ี รงทสี่ ดุ และจะใหผ้ ลรวดเรว็ ทส่ี ดุ เปน็ การบรหิ าร จติ ท่ีควรปฏบิ ัตอิ ยา่ งยง่ิ ประการหน่ึง

จงมีสติเมื่อเกิดความโกรธ 13 โทสะหรอื ความโกรธ เปน็ เหตแุ หง่ ความรอ้ นใจที่ รสู้ กึ ไดช้ ดั เจนงา่ ยดาย จนท�ำใหค้ วามโกรธเกดิ ขนึ้ เมอื่ ใด จะรู้สึกเมื่อน้ันว่าความร้อนใจเกิดข้ึนพร้อมกันทันที ลองสงั เกตดูกไ็ ด้ สมมติเม่ือเปิดวิทยุรายการหน่ึง ผู้ท่ีประสงค์จะ ฟงั รายการนไี้ ม่มปี ัญหา มปี ัญหาแต่ผไู้ มป่ ระสงค์จะฟงั รายการน้ี ประสงค์จะฟังรายการอื่น แต่ไม่สามารถ จะหมุนคล่ืนวิทยุไปสถานีอื่นได้ ด้วยเหตุใดก็แล้วแต่ หากจ�ำเป็นต้องฝืนใจฟังรายการนี้ มีความไม่พอใจ เกดิ ขน้ึ ขอใหถ้ อื ประโยชนจ์ ากความไมพ่ อใจ ดว้ ยการ สังเกตใจตนเอง ให้เห็นว่าเมื่อความไม่พอใจ หรือ จะเรียกว่าโทสะอย่างอ่อนเกิดข้ึนเช่นน้ี ใจเป็นอย่างไร สงบเยน็ หรอื วา่ ร้อน ยอ่ มจะเหน็ วา่ ไมส่ งบเยน็ แตว่ า่ ร้อน อาจไม่ร้อนเท่าบางเวลา เมื่อความไม่พอใจหรือ โทสะอย่างแรงเกิดข้ึน เป็นต้นว่าเม่ือก�ำลังขับรถยนต์ อยใู่ นถนนเวลาการจราจรก�ำลงั คบั คง่ั มรี ถคนั อน่ื พยายาม เบียด พยายามแซง พยายามกดแตรเร่งอยู่ข้างหลัง ท้ังๆ ท่ีไม่มีทางจะเร่งไปข้างหน้าได้ ในเวลาเช่นนั้นได้

14 วิธีฝึกใจไม่ให้โกรธ ทราบว่าผู้ขับรถคันไหนคันน้ันจะต้องหัวเสีย เกิดโทโส จนบางคนถึงกับกล่าวค�ำหยาบคายในขณะขับรถจนติด เปน็ นสิ ยั เพราะโทสะท�ำใหเ้ ป็นไป คือโทสะท�ำใหร้ อ้ น จนถงึ ระเบดิ ออกมาเปน็ กริ ยิ าวาจาทไี่ มน่ า่ ดไู มน่ า่ ฟงั โทสะ ของผู้ขับข่ีท่ีแรงถึงกับระเบิดออกมาเป็นกิริยาวาจา หยาบคาย มักจะท�ำให้ผู้ได้ยินเกิดโทสะต่อไปอีกทอด หนึ่ง คือท�ำให้บรรดาผูน้ ่ังมาในรถนน้ั เกดิ โทสะ เพราะ ได้เห็นได้ยินกิริยาวาจาท่ีไม่สุภาพไปด้วย เรียกได้ว่า โทสะเกิดเปน็ ทอดๆ ต่อเน่ืองกัน หากทุกคนจะท�ำสติดูใจตนเองในขณะก�ำลังเกิด โทสะ ก็ย่อมจะได้เห็นว่าใจก�ำลังร้อนด้วยอ�ำนาจของ โทสะ มากน้อยแล้วแต่แรงของโทสะที่เกิดขึ้นในใจของ แตล่ ะคน มโี ทสะแลว้ จะไมร่ อ้ นไมม่ เี ลย ตอ้ งรอ้ นทงั้ นนั้ เคยได้ยินบางคนยังบ่นโกรธ แม้จะขับรถถึงจุด หมายปลายทางแลว้ บางคนเพียงเล่าถึงเวลาต้องขบั รถ ไปในถนนขณะจราจรก�ำลังคับค่ังก็ยังกลับเกิดโทสะ ขน้ึ ได้ ทกุ คนทีข่ บั รถกน็ ่าจะต้องขับอยูแ่ ทบทุกวนั และ

จงมีสติเมื่อเกิดความโกรธ 15 การจราจรก็ดูเหมือนไม่มีวันที่ไม่คับคั่ง คับค่ังทุกวัน ดงั นน้ั คนขับรถจงึ ตอ้ งเกดิ โทสะทุกวนั ตอ้ งร้อนใจทกุ วัน ทจ่ี รงิ โทสะนนั้ เมอ่ื เกดิ แลว้ ดบั แลว้ อาจจะเหมอื น ไม่เคยเกิดมาก่อนเลย จิตใจสงบสบายเป็นปรกติ แต่ ความจรงิ ไมเ่ ชน่ นนั้ แมเ้ มอื่ โทสะดบั แลว้ จติ ใจสงบสบาย แล้ว แตโ่ ทสะท่สี งบกห็ าใช่วา่ หมดไปจากจติ ใจไม่ เมื่อ สงบนั้นเพียงจมลงฝังอย่ใู นใจเท่าน้ัน ไมไ่ ดห้ มดไปไหน



วิธชี ะลอ ความโกรธ โทสะเกดิ ขนึ้ กค่ี รงั้ สงบแลว้ กจ็ มลง เปน็ พนื้ ฐาน ของจติ ใจเทา่ นน้ั ครง้ั ไมไ่ ดห้ ายไปไหนเลยแมแ้ ตค่ รง้ั เดยี ว โทสะที่จมลงในจิตใจนี้ ไปท�ำให้จิตใจมีโทสะเพม่ิ ขนึ้ ทกุ ที คดิ ใหด้ จี ะเหน็ วา่ ไมน่ า่ ปลอ่ ยใหเ้ ปน็ เชน่ นนั้ ต่อไป น่าจะแกไ้ ข ขน้ั ตน้ ตอ้ งพยายามไมใ่ หโ้ ทสะเกดิ ขนึ้ อกี งา่ ยๆ ซง่ึ นา่ จะตอ้ งพยายามเปน็ เรอื่ งๆ ไป เชน่ พยายาม ไม่ให้เกิดโทสะในเวลาขับรถ ต้องอาศัยสติเป็นส�ำคัญ คือก่อนจะข้ึนประจ�ำท่ีนั่งในรถทุกครั้ง ต้องตั้งใจท�ำสติ ให้ไดว้ า่ จะไมโ่ กรธเลยในระหว่างที่ขับรถอยู่ จะไมโ่ กรธ

18 วิธีฝึกใจไม่ให้โกรธ ตั้งใจให้มั่น ส�ำทับตัวเองให้แข็งแรงว่าจะไม่โกรธ จะ ใจเยน็ เช่นนี้แลว้ ขณะที่ขบั รถอยู่ แม้จะมีอะไรมาท�ำให้ อยากโกรธ กจ็ ะสามารถรกั ษาจิตใจใหไ้ มโ่ กรธได้ดกี วา่ ไม่ตั้งใจไว้ก่อนเลยว่าจะไม่โกรธ คือถึงแม้จะโกรธบ้าง ก็จะโกรธน้อยกว่าไม่ตั้งใจไว้ก่อน ดังนั้นก่อนจะขึ้น ขับรถทุกครั้งจึงควรจะท�ำสติให้เกิดข้ึน ท�ำใจให้ต้ังม่ัน สญั ญากบั ตนเองว่า จะไมโ่ กรธขณะขับรถ จะไม่โกรธ และจะท�ำให้ได้ การต้ังใจเช่นนี้อาจจะไม่ประกอบด้วย เหตุผลอย่างอื่นเลย นอกจากไม่อยากโกรธ เพราะ ความโกรธท�ำใหไ้ ม่สบาย ถึงจะไม่ประกอบดว้ ยเหตผุ ล อย่างอื่น แต่การต้ังใจจริงที่จะไม่โกรธก็จะได้ผล มาก น้อยตามก�ำลังการต้ังใจ ต้ังใจเข้มแข็งเด็ดขาดจริง จะท�ำให้เกิดผลเด็ดขาดจริงได้ คือจะท�ำให้ไม่โกรธเลย ได้จริงๆ ในระยะเวลาที่ก�ำหนดไว้นั้น เช่น ในเวลา ขบั รถ แตถ่ า้ เหตผุ ลประกอบการตงั้ ใจวา่ จะไมโ่ กรธดว้ ย กจ็ ะไดผ้ ลย่งิ ข้นึ

วิธีชะลอความโกรธ 19 เพราะเหตผุ ลส�ำคญั เสมอ เมอื่ ประกอบดว้ ยเหตผุ ล ทถ่ี ูกต้องแล้ว ย่อมยอมรับด้วยดี ไม่ค�ำนงึ ถงึ อย่างอ่ืน เชน่ เมอ่ื ตง้ั ใจจะไมโ่ กรธเวลาขบั รถ กใ็ หย้ กเหตผุ ล ขึ้นประกอบด้วยว่า บรรดาคนท่ีขับรถคับค่ังอยู่ในถนน ท้ังหลายน้ันบางคนอาจจะก�ำลังธุระร้อนจริงๆ ใครสัก คนอาจจะก�ำลังต้องการความช่วยเหลืออย่างรีบด่วน จากเขา เขาอาจจะก�ำลงั ไปตามหมอเพราะมคี นเจบ็ หนกั บางคนอาจจะใจรอ้ นเสยี จนเคยรอไมไ่ ดเ้ พราะความเคย ตอ้ งรีบรอ้ นไปตามเคยเทา่ นั้น บางคนอาจจะขบั มาจาก ไหนไกลมากจนเหนด็ เหนอ่ื ย หมดการควบคมุ ใจใหเ้ ปน็ ปรกติ ท�ำอะไรๆ ไปโดยไมน่ กึ ถงึ ความควรไมค่ วรบางคน เช่นคนขับรถโดยสารประจ�ำทาง ต้องท�ำงานหนัก เหน็ดเหน่ือย ใจคอก็ย่อมไม่เป็นปรกติ ท�ำอะไรลงไป กเ็ พราะความเหนด็ เหนอื่ ยผลกั ดนั นา่ สงสาร นา่ เหน็ ใจ ไม่น่าไปโกรธ ยกเหตผุ ลดังตัวอย่างข้างต้นมาพิจารณา ประกอบกับการต้ังใจว่าจะไม่โกรธ ย่อมจะเกิดผลดัง ความตัง้ ใจ และหากปฏบิ ตั ใิ ห้สมำ�่ เสมอคือทกุ ครัง้ ที่จะ ขน้ึ ขบั รถหรอื จะขน้ึ นงั่ รถ จะไดผ้ ลดยี งิ่ ขนึ้ ทกุ ทจี นถงึ จะ

20 วิธีฝึกใจไม่ให้โกรธ ไม่โกรธได้เลย ไม่ว่าจะต้องขับรถไปพบคนขับรถอ่ืนๆ ที่มีมารยาทอยา่ งไรกต็ าม อันความไม่โกรธนั้นไม่ได้เป็นคุณเป็นประโยชน์ หรือเป็นผลดีแก่ใครยิ่งกว่าแก่ตัวเอง จึงควรอย่างย่ิงท่ี จะปฏิบตั เิ พื่อความไมโ่ กรธ ในขนั้ ตน้ แม้เพียงเม่อื ก�ำลัง ขับรถหรอื นัง่ อยู่ในรถ ผมู้ ธี รรมถอื เหตผุ ลเปน็ สำ� คญั เสมอ ไมว่ า่ ใครจะ ท�ำผิดมาแล้วมากน้อยเพียงไหน หากเห็นเหตุผลท่ี กระทำ� ไปเช่นนน้ั จักอภยั ใหไ้ ดอ้ ย่างง่ายดาย การต้ังใจจริงที่จะไม่โกรธขณะขับรถ พร้อมกับ ใชป้ ญั ญาหาเหตผุ ลมาประกอบเพอื่ ไมใ่ หเ้ กดิ ความโกรธ กค็ อื การตงั้ ใจจรงิ ทจี่ ะเขา้ ใจเหตผุ ลความจ�ำเปน็ ของคน ทข่ี บั รถอนื่ ๆ ดว้ ยมารยาทอนั ชวนใหโ้ กรธ และเมอ่ื เหน็ เหตผุ ลความจ�ำเปน็ ของเขาแลว้ กจ็ ะอภยั ใหไ้ ด้ ไมโ่ กรธ การฝึกใจไม่ให้โกรธ จึงเท่ากับเป็นการฝึกให้อภัยใน ความผดิ ของผอู้ น่ื ไมว่ า่ จะเปน็ ผทู้ รี่ จู้ กั หรอื ไมร่ จู้ กั กต็ าม นับเป็นการบริหารจิตอย่างยิ่งวิธีหนึ่ง ท่ีจะให้ผลดีแก่ผู้ บริหารเอง

วิธีชะลอความโกรธ 21 เทา่ ทเี่ คยไดย้ นิ มา รถหรอื คนขบั รถทถี่ กู โกรธมาก ที่สุดคือรถโดยสารประจ�ำทาง หรือคนขับรถโดยสาร ประจ�ำทาง เหน็ แทบทกุ คนั ทกุ สาย ทพี่ ดู ๆ กนั ใหไ้ ดย้ นิ ก็เพราะขับไม่เกรงใจใคร ชอบเบียดชอบแซง เพราะ รีบร้อนจะไปข้างหน้าอยู่ตลอดเวลา ชนเป็นชน ตาย เปน็ ตาย ทง้ั หมดนเ้ี ปน็ เหตใุ หผ้ ขู้ บั รถคนั อนื่ ๆ เกดิ โทโส บางทีถึงคิดสู้ คอื ใช้วิธขี บั ไม่ใหร้ ถประจ�ำทางขน้ึ หน้าไป ไดเ้ ลย บางคนเลา่ วา่ ถงึ กบั ดบั เครอ่ื งรถของตนจอดขวาง ทางไว้เฉยๆ ท�ำให้รถที่ตามติดมาแล่นต่อไปไม่ได้ด้วย เหมือนกัน บางคนถึงกับลงจากรถไปต่อปากต่อค�ำกัน ซ่งึ บางทีกถ็ ึงไดร้ บั บาดเจ็บ เลอื ดตกยางออก และบาง รายกถ็ งึ ตาย ทั้งหมดนเี้ กดิ จากอ�ำนาจโทสะ ท่ไี ม่ไดร้ บั การพยายามแก้ไขไม่ให้เกิดด้วยวิธีที่กล่าวแล้วข้างต้น เป็นตน้ แต่ก็เคยได้ยินมาเหมือนกัน บางคนไม่โกรธรถ ประจ�ำทางหรอื คนขบั รถประจ�ำทางเลย ไมว่ า่ จะขบั ดว้ ย มารยาทชวนให้โกรธเพียงใดก็ไม่โกรธ ทั้งยังให้ความ เห็นใจอ�ำนวยความสะดวกให้จนสุดความสามารถด้วย

22 วิธีฝึกใจไม่ให้โกรธ เช่น เปดิ ทางใหไ้ ปกอ่ นโดยดีเสมอ ที่ท�ำเช่นนนั้ บอกว่า ไม่ใช่เพราะกลัวถูกชนแล้วจะแย่เพราะรถประจ�ำทาง คันใหญ่กว่ามาก ไม่ใช่เพราะร�ำคาญอยากจะให้ไปเสีย ให้พ้นๆ ไมใ่ ชเ่ พราะประชดประชัน แต่เพราะมีเหตผุ ล ที่ตนพอใจ และเห็นว่าเป็นเหตุผลท่ีถูกต้องสมควร เมื่อเห็นเหตุผลเช่นน้ันแล้ว การให้อภัยก็เกิดตามมา ไมว่ า่ รถประจ�ำทางจะแลน่ อยา่ งไร ผดิ มารยาทมากมาย อยา่ งไร กอ็ ภัยใหไ้ ดไ้ ม่โกรธ เหตุผลที่ท�ำให้บุคคลประเภทหลังนี้ไม่โกรธคน ขับรถประจ�ำทาง อ�ำนวยความสะดวกให้จนสุดความ สามารถเสมอ มอี ยวู่ า่ เพราะไดค้ ดิ ไปถงึ ความเหนด็ เหนอื่ ย ของคนขับท่ีต้องมีมากมายแน่ แล้วก็คิดไปถึงบรรดาผู้ โดยสารจ�ำนวนมากทเี่ บยี ดเสยี ดกนั อยแู่ นน่ รถประจ�ำทาง ทุกคันเสมอ ทุกคนได้รับความล�ำบากไม่น้อย รถย่ิง ติดนานเพียงไรก็ยิ่งล�ำบากอยู่นานเพียงนั้นคนขับรถ สว่ นตวั ทไี่ มต่ อ้ งเบยี ดเสยี ดกบั ใคร เวลารถตดิ นานหนอ่ ย ยังรู้สึกเดือดร้อน ไม่เป็นสุข คนน่ังรถประจ�ำทางน้ัน แมร้ ถจะไมต่ ดิ กม็ คี วามเดอื ดรอ้ น ไมเ่ ปน็ สขุ เพราะการ

วิธีชะลอความโกรธ 23 ตอ้ งเบยี ดเสยี ดและหอ้ ยโหนอยแู่ ลว้ เมอื่ รถตดิ กจ็ ะตอ้ ง เดอื ดรอ้ นมากข้ึน คนคนเดยี วยอมรบั ความเดอื ดรอ้ นเพยี งเลก็ นอ้ ย เพอ่ื ความสบายขน้ึ บา้ งของคนจำ� นวนมาก ตอ้ งเปน็ สงิ่ ควรทำ� ตอ้ งเปน็ การกระท�ำท่ีดแี น่ การเสียสละประโยชน์ตนเพียงเล็กน้อยเพื่อ ประโยชนส์ ว่ นรวมทยี่ งิ่ ใหญน่ น้ั ผใู้ ดท�ำได้ ผนู้ นั้ มฐี านะ ของจติ ใจอยใู่ นระดบั สงู ผใู้ ดยงั ท�ำไมไ่ ด้ ผนู้ นั้ ควรจะได้ บริหารจิตให้ย่ิงขึ้นเพ่ือจะได้ท�ำได้ ที่จริงผู้บริหารจิต จนเปน็ ผมู้ จี ติ สวยงามขน้ึ เรอื่ ยๆ เปน็ ผไู้ ดป้ ระโยชนจ์ าก การกระท�ำนน้ั ด้วยตนเอง ยิ่งกว่าผใู้ ดจะได้



วิธีฝกึ ตน ไม่ใหโ้ กรธง่าย การรู้จักหาเหตุผลอุบายวิธีมาท�ำให้ความโกรธ ไม่เกิดข้ึนในจิตใจ ไม่ว่าจะโกรธคนขับรถท้ังหลายใน ถนนหนทางหรือโกรธใครดว้ ยเรื่องอะไรก็ตาม นบั เปน็ วธิ ที ถ่ี กู ทชี่ อบ ควรทผ่ี สู้ นใจการบรหิ ารจติ จะมคี วามเพยี ร ฝกึ ฝนอบรมใหส้ ม�่ำเสมอ เหตผุ ลนน้ั ยงิ่ สนใจคดิ คน้ เพยี งใด กจ็ ะปรากฏ ประจักษ์ใจยิ่งข้ึนเพียงนั้น จะเป็นผลให้ความโกรธ ลดนอ้ ยลง มแี ตก่ ารใหอ้ ภยั กนั อยา่ งเตม็ อกเตม็ ใจ และ เหน็ อกเหน็ ใจเพม่ิ ขน้ึ ผลทจี่ ะไดร้ บั กนั อยา่ งกวา้ งขวาง ก็คือ ความสงบสุขปราศจากความร้อนของไฟโทสะ แผดเผา

26 วิธีฝึกใจไม่ให้โกรธ ผู้ให้อภัยง่ายก็คือผู้ไม่โกรธง่ายน่ันเอง ดังน้ัน ผู้ที่ปรารถนาจะบริหารจิตให้ไม่โกรธง่าย จึงควรต้อง ฝึกตนให้เป็นผู้มีเหตุผล เคารพเหตุผล น่ันคือให้คิด หาเหตุผลเพ่ือให้เกิดความเห็นอกเห็นใจผู้ท่ีตนอยาก จะโกรธ เมอื่ เหน็ อกเหน็ ใจดว้ ยเหตผุ ลแลว้ จะไดไ้ มโ่ กรธ จะได้อภัยให้ไดใ้ นความผิดพลาดหรือบกพร่องของเขา กล่าวอีกอย่างก็คือ ให้คิดหาเหตุผลเพ่ือให้เกิด เมตตาในผทู้ ต่ี นอยากจะโกรธนน่ั เอง การทจี่ ะเกดิ เมตตา กนั ขนึ้ เฉยๆ โดยไมม่ เี หตผุ ล ส�ำหรบั บางคนทม่ี พี น้ื จติ ใจ สงู ดว้ ยเมตตานนั้ เปน็ ไปได้ คอื แมไ้ มม่ เี หตผุ ลกม็ เี มตตา ได้ แตส่ �ำหรบั คนทว่ั ไปถา้ มเี หตผุ ลเพยี งพอ จะท�ำใหเ้ กดิ เมตตาไดง้ า่ ยกวา่ ไมม่ เี หตผุ ลเลย ดงั นน้ั เหตผุ ลจงึ เปน็ สงิ่ จ�ำเปน็ ทคี่ วรปลกู ใหม้ ปี ระจ�ำจติ ใจทกุ คน เพราะเหตผุ ล หรอื จะเรยี กวา่ ปญั ญากไ็ ด้ เปน็ สง่ิ จ�ำเปน็ ตอ้ งใชป้ ระกอบ ในการบรหิ ารจติ ทกุ เรอ่ื ง ทกุ เวลา ทง้ั เรอ่ื งโลภ ทง้ั เรอื่ ง โกรธ ทัง้ เรื่องหลง

วิธีฝึกตนไม่ให้โกรธง่าย 27 พูดถงึ วธิ ดี ับความโกรธหรอื โทสะตอ่ ไป ทุกวนั ใน ตอนเช้าก่อนจะเร่ิมธุรกิจประจ�ำวัน ไม่ว่าในบ้านหรือ นอกบ้านก็ตาม จะเป็นการควรอย่างย่ิง ถ้าทุกคนจะ กราบพระพทุ ธรปู ทม่ี อี ยู่ แลว้ สวดมนตบ์ ททสี่ นั้ นดิ เดยี ว สกั จบเดยี ว หรอื ๓ จบ กจ็ ะดี คอื นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมมฺ าสมฺพทุ ฺธสสฺ ซึง่ แปลวา่ ขอนอบน้อมแด่ พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์น้ัน แล้วท�ำสติ สัญญากับตนเองว่า จะพยายามรักษาใจ ไม่ให้โกรธในวนั นั้นทง้ั วัน ให้เหตผุ ลกับตัวเองว่าเพราะ ความโกรธไมด่ เี ลย ความโกรธท�ำใหใ้ จรอ้ น ความโกรธ ท�ำให้คิด ให้พูด ให้ท�ำความไม่ดีได้ต่างๆ ความโกรธ ท�ำให้เป็นที่เกลียดชัง ลองนึกถึงความไม่ดีของความ โกรธดู นึกได้อะไรบ้างก็ยกขึ้นเป็นเหตุผลเพ่ือท�ำสติ สัญญากับตนเองทุกเช้าว่าจะไม่โกรธในวันน้ันท้ังวัน การท�ำสตเิ ชน่ นยี้ อ่ มมผี ลแนน่ อน ยอ่ มท�ำใหค้ วามโกรธ ทเ่ี คยมมี ากครง้ั ในวนั หนงึ่ ๆ ลดนอ้ ยลงได้ ทงั้ นข้ี น้ึ อยกู่ บั สติที่จะระลึกขึ้นได้ ถึงที่ให้สัญญาไว้กับตนเองในเช้า วันนนั้ เปน็ ส�ำคัญ

28 วิธีฝึกใจไม่ให้โกรธ สตริ ะลกึ ไดม้ ากครง้ั เพยี งใด กจ็ ะระงบั ความโกรธ ไว้ให้มากครั้งเพียงน้นั เมื่อท�ำสตเิ ช่นนใ้ี นตอนเช้า สติ จกั ตอ้ งเกดิ บา้ งแนน่ อนเมอื่ ความโกรธจะเกดิ ขนึ้ อาจจะ เพียงนอ้ ยคร้ังส�ำหรับเมอื่ เรมิ่ ฝึกไม่ใหโ้ กรธใหม่ๆ แตก่ ็ จะทวีจ�ำนวนต่อไปเร่ือยๆ จนสามารถมีสติเกิดทันทุก ครงั้ เมอ่ื จะโกรธ นนั่ กค็ อื วนั หนง่ึ ๆ จะไมโ่ กรธไดเ้ ลยหาก ตั้งใจท�ำให้นานวันจนสติม่ันคงเพียงพอเกิดได้ทันท่วงที สามารถยับยั้งความโกรธไว้ได้ทุกคร้ัง อย่างไรก็ตาม ต้องไม่ทิ้งเหตุผลดังกล่าวแล้ว ต้องฝึกใจให้เป็นผู้มีเหตุผลประกอบกับความตั้งใจท�ำ สตวิ ่าจะไม่โกรธด้วยเสมอ เหตุผลหรือปญั ญาเท่าน้นั ท่ี จะสามารถถอนรากถอนโคนความโกรธเสยี ได้ เชน่ เดยี ว กับที่จะสามารถถอนรากถอนโคนกิเลสกองอื่นได้ด้วย ไม่มีอะไรนอกจากปัญญาหรือเหตุผลที่จะท�ำให้โลภะ โทสะ โมหะ ลดนอ้ ยลงถึงหมดสน้ิ ไปไดจ้ ากจิตใจ การท�ำสติตั้งใจม่ัน เป็นส่วนประกอบท่ีจะช่วย ให้เกิดเหตุผลหรือปัญญา มาถอนรากถอนโคนให้

วิธีฝึกตนไม่ให้โกรธง่าย 29 เดด็ ขาด จงึ ควรจะตอ้ งมที งั้ สตแิ ละปญั ญาประกอบกนั เสมอ จึงจะแกค้ วามโกรธไดส้ �ำเร็จ ทุกคน ส่วนมากไม่ไดอ้ ยตู่ ามล�ำพังผ้เู ดยี ว สว่ น มากต้องเก่ยี วขอ้ งติดต่อสงั คมกับคนหมู่มาก แตล่ ะคน มรี ูปรา่ งหนา้ ตาท่าทาง ตลอดจนอุปนิสัยใจคอและการ พดู จาแตกตา่ งกนั ไป มที งั้ ทด่ี แี ละมที งั้ ทไ่ี มด่ ี มที ง้ั เจรญิ ตาและมที งั้ ทไี่ มเ่ จรญิ ตา มที งั้ ทถ่ี กู ใจและมที งั้ ทไ่ี มถ่ กู ใจ เม่ือมีแตกต่างกันเช่นนี้ก็เป็นธรรมดาท่ีจะต้องมีการ ขวางหขู วางตากันบ้างเป็นอย่างน้อย อย่างมากถึงโกรธ เกลียด ถึงขนาดไม่อยากเห็นหน้าค่าตาหรือได้ฟัง สมุ้ เสยี งกนั กม็ ี ในเรอื่ งเชน่ นกี้ เ็ ชน่ เดยี วกบั เรอ่ื งทง้ั หลาย ใชส้ ติและปัญญาแกไ้ ด้ สมมุติว่ามีใครคนหนึ่งในท่ีท�ำงาน ที่ไม่ว่าจะพูด จะท�ำหรอื แมจ้ ะอยเู่ ฉยๆ เรากอ็ ยากจะโกรธไปหมด รสู้ กึ ไมถ่ กู หูถูกตาไปเสยี ทั้งน้ัน ให้แกด้ ว้ ยวิธที �ำสติ สญั ญา กบั ตนเองทกุ วนั วา่ จะไมโ่ กรธเขา แลว้ พจิ ารณาดเู หตผุ ล ให้เหน็ ชัด เช่นไม่ชอบเพราะหน้าตาเขานา่ เกลยี ด ก็ให้ คดิ ถงึ เหตผุ ลวา่ เขาเกดิ มาเชน่ นน้ั เอง กรรมของเขาไมด่ ี

30 วิธีฝึกใจไม่ให้โกรธ นา่ สงสาร คนอนื่ ๆ กค็ งจะเกลยี ดเขาทหี่ นา้ ตานา่ เกลยี ด เหมอื นกนั เราจะไปโกรธไปเกลยี ดเขาดว้ ยท�ำไม ไมไ่ ด้ เป็นความผดิ ของเขาเลย ไม่มีใครเลือกเกิดได้ ถา้ เลือก ได้ก็คงไม่เลือกเกิดไม่ดี ต้องเลือกเกิดท่ีดีที่สวยงาม ท้ังนนั้ เราไปโกรธไปเกลียดเขา แสดงความเปน็ คนใจ ไม่ดีของเราเอง ขาดเมตตากรุณาโดยไม่จ�ำเป็น หรือ ไม่ชอบเขาเพราะเหตุอ่ืน ก็ให้คิดถึงเหตุผลความจริง เชน่ วา่ คนเราเกดิ มาไมเ่ หมอื นกนั จติ ใจไมเ่ ทา่ กนั จติ ใจ เขาอยใู่ นระดบั ไหน การแสดงออกของเขากอ็ ยใู่ นระดบั นนั้ จะไปโกรธไปเกลยี ดเขาไมถ่ กู ทถี่ กู ตอ้ งเมตตาสงสาร เพราะเขาเปน็ ผทู้ นี่ า่ เมตตาสงสารจรงิ ๆ คดิ เชน่ นบ้ี อ่ ยๆ ค้นหาเหตุผลท่ีจะท�ำให้เกิดเมตตาสงสารให้เสมอๆ จะลดความโกรธลงได้ จนถึงไม่โกรธเลยได้ เพราะธรรมดาความผดิ พลาดบกพรอ่ งของทกุ คน ย่อมเกิดจากเหตุผลอย่างหนึ่งเสมอ เพียงแต่ว่าสามัญ ชนด้วยกันย่อมยากจะยอมรับเหตุผลนั้นๆ ว่าสมควร สามญั ชนดว้ ยกนั จงึ ยากทจี่ ะใหอ้ ภยั ในความผดิ ของใครๆ ได้เสมอไป จึงยงั ต้องมคี วามโกรธกนั อยู่ท้งั นั้น

วิธีฝึกตนไม่ให้โกรธง่าย 31 แต่ถึงอย่างไรก็ตาม ควรอย่างยิ่งที่จะพยายาม ท�ำความโกรธให้ลดน้อยลงมากที่สุดเท่าที่จะสามารถ ท�ำได้ เพราะจะเป็นความสุขของตนเอง มิได้เป็น ความสุขของคนอนื่



เมตตา ระงับความโกรธ วธิ ที จี่ ะแกไ้ ขจติ ใจใหม้ คี วามโกรธนอ้ ย ใหม้ คี วาม โกรธยากจนถงึ ใหไ้ มม่ คี วามโกรธเลย จำ� เปน็ ตอ้ งสรา้ ง เมตตาให้เกิดขึ้นในจิตใจให้มากพอจะยอมเข้าใจใน เหตุผลของบุคคลอน่ื ทที่ ำ� ผิดพลาดหรอื บกพรอ่ ง ขณะเดยี วกนั จ�ำเปน็ ตอ้ งฝกึ ใจใหม้ เี หตผุ ล ใหเ้ หน็ เหตุผลเป็นสิ่งส�ำคัญเป็นสิ่งท่ีควรเคารพ เมื่อเหตุผล เป็นส่ิงส�ำคัญในจิตใจของผู้ใดแล้ว ผู้น้ันจักเป็นผู้ไม่ใช้ อารมณ์ ถึงแม้จะโกรธแล้ว แตเ่ มอ่ื เหตผุ ลเกิดขน้ึ ก็จะ สามารถท�ำให้ความโกรธดับลงได้ จะไม่แสดงอารมณ์ โกรธอย่างผ้ไู มม่ เี หตุผล และถ้าหมน่ั อบรมเหตุผลหรอื ปัญญา ประกอบด้วยเมตตาให้เกิดข้ึนเสมอในจิตใจ แมม้ เี รอ่ื งทผี่ ดิ หผู ดิ ตาผดิ ใจเกดิ ขน้ึ เหตผุ ลอนั ประกอบ

34 วิธีฝึกใจไม่ให้โกรธ ด้วยเมตตากจ็ ะเกิดข้ึนกอ่ น อารมณจ์ ะเกดิ ไม่ทัน หรอื เกิดทันบ้างตามวิสัยของผู้เป็นปุถุชนไม่สิ้นกิเลส ก็จะ เบามากและนอ้ ยคร้ังมาก ท้ังผูโ้ กรธยาก โกรธนอ้ ย และผโู้ กรธง่าย โกรธ มาก ควรอยา่ งยง่ิ ทจ่ี ะไดส้ นใจสงั เกต ใหร้ วู้ า่ จติ ใจของตน มีความสขุ ทุกข์ เย็นร้อนอย่างไร ท้งั ในเวลาทีโ่ กรธและ ในเวลาทไ่ี มโ่ กรธปรกตนิ น้ั เมอื่ โกรธกม็ กั จะไปเพง่ โทษ ผอู้ นื่ วา่ เปน็ เหตใุ หค้ วามโกรธเกดิ ขนึ้ คอื มกั จะไปคดิ วา่ ผู้อื่นนั้นพูดเช่นนั้น ท�ำเช่นน้ันที่กระทบกระเทือนถึง ผู้โกรธ การเพ่งโทษผู้อ่ืนเช่นนี้ ไม่ใช่เป็นการท�ำให้ จติ ใจตนเองสบาย ตรงกันขา้ ม กลับเปน็ การเพม่ิ ความ ไมส่ บายใหย้ งิ่ ขนึ้ ยง่ิ เพง่ เหน็ โทษของผอู้ นื่ มากขน้ึ เพยี งใด ใจตนเองก็จะยง่ิ ไม่สบายย่ิงข้นึ เพียงนั้น แต่ถา้ หยดุ เพ่ง โทษผู้อื่นเสีย เขาจะพูดจะท�ำอะไรก็ตาม ท่ีเป็นการ กระทบกระเทือนถึงตนเองจริงหรือไม่ก็ตาม อย่าไป เพ่งดู ใหย้ อ้ นเข้ามาเพง่ ดูใจตนเอง ว่าก�ำลงั มีความสขุ ทุกข์อย่างไร มีอารมณ์อย่างไร ใจจะสบายขึ้นได้ด้วย การเพ่งนน้ั

เมตตาระงับความโกรธ 35 กล่าวส้ันๆ คือการเพ่งดูผู้อ่ืนท�ำให้ตนเองไม่เป็น สุข แต่การเพ่งดูใจตนเองท�ำให้เป็นสุขได้ แม้ก�ำลัง โกรธมาก หากเพ่งดูใจตนเองให้เห็นว่าก�ำลังโกรธมาก ความโกรธก็จะลดลง เมอื่ ความโกรธน้อย หากเพ่งดใู จ ตนเองใหเ้ หน็ วา่ ก�ำลงั โกรธนอ้ ย ความโกรธกจ็ ะหมดไป จึงกล่าวได้ว่า ไม่ว่าจะก�ำลังมีอารมณ์ใดก็ตาม โลภ หรือโกรธ หรือหลงก็ตาม หากเพ่งดูใจตนเองให้เห็น อารมณ์นั้นแล้ว อารมณ์น้ันจะหมดไป ได้ความสุข มาแทนทท่ี �ำให้มีใจสบาย ทกุ คนอยากสบาย แตไ่ มท่ �ำเหตทุ จ่ี ะใหเ้ กดิ ผลเปน็ ความสบาย ดงั นนั้ จงึ ยงั หาผสู้ บายไดน้ อ้ ยเตม็ ที ยง่ิ กวา่ นนั้ ทงั้ ๆ ทท่ี กุ คนอยากสบาย แตก่ ลบั ไปท�ำเหตทุ จ่ี ะให้ ผลเปน็ ความไมส่ บายกนั เปน็ สว่ นมาก ดงั นนั้ จงึ ไดร้ บั ผล เป็นความไม่สบายตามเหตุท่ีท�ำ เพราะดังได้กล่าวแล้ว ท�ำเหตุใดต้องได้รับผลของเหตุนั้นเสมอไป เหตุดีให้ ผลดี เหตุชั่วให้ผลช่ัว เหตุแห่งความสุขให้ผลเป็น ความสุข เหตุแห่งความทกุ ขใ์ หผ้ ลเป็นความทุกข์ ตอ้ ง

36 วิธีฝึกใจไม่ให้โกรธ ท�ำเหตุให้ตรงกับผล จึงจะได้ผลท่ีปรารถนาต้องการ ควรมีสติระลึกถึงความจริงน้ไี ว้ใหส้ ม่ำ� เสมอ ใจทไี่ มม่ คี า่ คอื ใจทร่ี อ้ นรนกระวนกระวาย ใจทมี่ ี คา่ คอื ใจทส่ี งบเยอื กเยน็ น�ำความจรงิ นเ้ี ขา้ จบั ทกุ คนจะ รู้ว่าใจของตนเป็นใจที่มีค่าหรือไม่มีค่า ความโกรธท�ำ ให้ร้อน ทุกคนทราบดี จึงน่าจะทราบต่อไปด้วยว่า ความโกรธเป็นส่ิงท่ีท�ำให้ใจไม่มีค่าหรือท�ำให้ค่าของใจ ลดน้อยลง ของท่ีมีค่ากับของที่ไม่ค่า อย่างไหนเป็น ของดี อยา่ งไหนเป็นของไมด่ ี อยา่ งไหนควรปรารถนา อย่างไหนไม่ควรปรารถนา ก็เป็นที่ทราบกันดีอยู่อย่าง ชัดแจ้ง แต่เพราะขาดสติเท่าน้ัน จึงท�ำให้ไม่ค่อยได้ รู้ตัว ไม่สงวนรักษาใจของตนให้เป็นสิ่งมีค่าพอสมควร ต้องพยายามท�ำสติให้มีอยู่เสมอ จึงจะรู้ตัว สามารถ สงวนรักษาใจให้เปน็ ส่ิงมคี ่าได้ คือสามารถยบั ยั้งความ โลภ ความโกรธ ความหลง มิใหเ้ กิดขน้ึ จนเกนิ ไปได้

เมตตาระงับความโกรธ 37 สามญั ชนยงั ตอ้ งมคี วามโลภ ความโกรธ ความ หลง แตส่ ามญั ชนทมี่ สี ติ มปี ญั ญา มเี หตผุ ล ยอ่ มจะ ไม่ให้ความโลภ ความโกรธ ความหลง มีอ�ำนาจ ชั่วร้ายเหนือจิตใจ ย่อมจะใชส้ ตใิ ชป้ ญั ญา ใชเ้ หตุผล ทำ� ใจใหเ้ ป็นใจทมี่ ีคา่



วิเคราะห์ สาเหตุของความโกรธ บดั นม้ี าลองแยกความโกรธทเ่ี กดิ จากรปู ไมถ่ กู ตา ซ่ึงก็มีแยกออกไปมากมายหลายอย่างเหมือนกัน เคย ได้ยินผู้บ่นว่าเห็นหน้าตาท่าทางคนนั้นคนน้ีแล้วขัดตา ดูไม่ได้กวนโทโส บางคนเล่าว่า เห็นผมทรงสมัยใหม่ ของเด็กหนุ่มสมัยนี้แล้วทนไม่ไหว เกลียดเหลือเกิน กวนโทโสมากที่พากันไว้ผมทรงเช่นน้ัน บางคนบ่น ต�ำหนิการแต่งกายของเด็กสาวสมัยใหม่ว่าไม่น่าดู เห็นแล้วเกิดโทสะ เป็นลูกหลานก็อยากตีอยากว่า บางคนดูภาพตามหนังสือพิมพ์แล้วส่ายหน้า ต�ำหนิว่า ดไู มไ่ ดน้ า่ รงั เกยี จ ยงั มรี ปู ไมถ่ กู ตาอกี หลายประการ ซง่ึ แตล่ ะทา่ นอาจจะนกึ เพมิ่ เตมิ ไดด้ ว้ ยตนเอง เชน่ เดยี วกบั

40 วิธีฝึกใจไม่ให้โกรธ เสียงไม่ถูกหูเพราะเหตุผลเดียวกัน คือทุกคนท่ีเป็น ปุถุชน ย่อมจะมีรูปไม่ถูกตาของตนอยู่ด้วยกันทั้งน้ัน และไม่ตรงกันกม็ ีเป็นอันมาก ดังตวั อยา่ ง บางคนโดย เฉพาะเด็กหนุ่มๆ สาวๆ เห็นผมทรงสมัยใหม่ของ พวกเขาน่าดูท่ีสุด คนไหนสามารถจะไว้ผมทรงน้ันได้ ดเู หมอื นจะภาคภมู ใิ จทสี่ ดุ ขณะทด่ี งั กลา่ วแลว้ บางคน ตวั เองไมไ่ ดไ้ วด้ ว้ ยกบั เขา ยงั เกดิ โทสะเพราะเกลยี ดมาก หรือบางคนเห็นเคร่ืองแต่งกายสมัยใหม่ของพวกเขา สวยงามน่าดูอย่างยิ่ง คนไหนไม่ได้แต่งแบบเช่นน้ัน เห็นจะเป็นคนดูไม่ได้ ไม่สวยไม่งามเสียเลย ขณะที่ ดังกล่าวแล้วบางคนตัวเองไม่ได้แต่งด้วยกับเขา ยังทน ดูจะไม่ได้ ว่าเกิดโทโสบางคนดูภาพตามหนังสือต่างๆ แลว้ ถงึ กบั ตอ้ งเกบ็ รวมไวเ้ พอ่ื ดแู ลว้ ดอู กี เพราะชอบมาก ขณะท่ีดังกล่าวแล้ว บางคนต�ำหนิภาพเหล่าน้ันรุนแรง ว่านา่ รังเกียจไม่น่าใหผ้ ่านสายตา พจิ ารณาตามตวั อย่างทีย่ กมาน้ี ก็จะเห็นเหมอื น เมอื่ พจิ ารณาตวั อยา่ งเสยี งไมถ่ กู หหู รอื ถกู หทู ก่ี ลา่ วไวแ้ ลว้

วิเคราะห์สาเหตุของความโกรธ 41 คอื จะเหน็ วา่ สาเหตเุ ดยี วกนั แตก่ อ่ ใหเ้ กดิ ผลไมเ่ หมอื นกนั คนหน่ึงชอบ คนหน่ึงไมช่ อบ สาเหตทุ ่ีแท้จริงอยู่ทีก่ าร ปรุงของใจ มิได้อยู่ที่อะไรอ่ืน จะโลภก็เพราะใจปรุง ให้โลภ จะโกรธก็เพราะใจปรงุ ให้โกรธ จะหลงกเ็ พราะ ใจปรุงให้หลง หรือจะสุขกเ็ พราะใจปรงุ ให้สขุ จะทุกข์ก็ เพราะใจปรุงให้ทุกข์ ดังนั้นสิ่งท่ีควรระมัดระวังท่ีสุด คือการปรุงของใจตนเองนี้แหละ มิใช่การกระท�ำของ คนอนื่ คนอนื่ จะท�ำอะไรอยา่ งไร ถา้ เราระวงั การปรงุ ของ ใจเราเองให้ถูกต้องแล้ว ความทุกข์ของเราจะไม่เกิด เพราะการกระท�ำของเขาเลย การระมัดระวังการคิดปรุงของใจก็คือ การหัด ใชค้ วามคดิ ไปในทางทถี่ กู ทจี่ ะไมเ่ ปน็ โทษ ไมเ่ ปน็ เหตุ แหง่ ความทกุ ข์ของตนนนั่ เอง แต่ปรกติการคิดปรุงน้ัน เป็นไปอย่างรวดเร็ว จนยากที่เจ้าตัวจะทันร้วู า่ ไดม้ ีการปรงุ ขึน้ แล้ว มกั จะไป รู้เอาก็ต่อเม่ือผลปรากฏขึ้นแล้ว เป็นความโลภ หรือ ความโกรธ หรอื ความหลงเสยี แล้ว

42 วิธีฝึกใจไม่ให้โกรธ วิธีฝึกเพื่อให้รู้ทันความปรุงคิดนั้น ต้องท�ำเม่ือ อารมณ์ที่เกิดจากความปรุงคิดในเร่ืองใดเร่ืองหน่ึงดับ ลงแล้ว เป็นต้นว่าเลิกโกรธเมื่อได้ยินเสียงใดเสียงหน่ึง แลว้ ใหย้ อ้ นจบั เร่ืองนัน้ มาพจิ ารณาอีกว่า กอ่ นจะเกิด ความโกรธนั้นได้เริ่มต้นขึ้นอย่างไร อาจจะเริ่มต้นด้วย เปดิ วทิ ยุ ไดย้ นิ เสยี งผบู้ รรยายคนหนงึ่ ก�ำลงั บรรยายเรอ่ื ง อะไรเรอ่ื งหนึ่งอยู่ เป็นเรือ่ งท่ีนา่ สนใจมาก อยากจะฟงั แต่พอฟังเข้าก็รู้สึกว่าผู้บรรยายใช้สุ้มเสียงไม่น่าฟังเลย ใจปรุงไปเสียว่า เสียงอย่างนี้คนพูดดัดให้ไร้เดียงสา มากไป ไม่เหมาะกับเรื่องอันมีสาระท่ีก�ำลังพูดอยู่ ค�ำน้ันควรจะพูดให้ชัดก็ไม่พูดให้ชัด ค�ำน้ีไม่ควรจะใช้ กไ็ ปน�ำมาใช้ ใจปรงุ ออกไปทกุ ทใี นท�ำนองดงั กลา่ ว ท�ำให้ ความไมช่ อบเกดิ แรงขน้ึ ทกุ ที จนถงึ กลายเปน็ ความโกรธ กระท่ังฟังต่อไปอีกไม่ได้ ต้องปิดวิทยุและโกรธอยู่ คนเดียว หรอื บ่นให้ใครๆ ท่ีมรี ับฟังอยู่ ให้รคู้ วามโกรธ ของตนดว้ ย โดยทแี่ นน่ อนเหลอื เกนิ ผบู้ รรยายมไิ ดร้ เู้ รอื่ ง รู้ราวด้วยเลย ใครจะโกรธใครจะไม่โกรธเม่ือได้ฟังค�ำ บรรยาย ผบู้ รรยายไมร่ ดู้ ว้ ย ไมท่ กุ ขด์ ว้ ย ผโู้ กรธเทา่ นน้ั ทท่ี กุ ข์

วิเคราะห์สาเหตุของความโกรธ 43 เมือ่ พจิ ารณามาถงึ ตรงนี้ คือตรงผโู้ กรธเทา่ นนั้ ที่ เป็นทุกข์ ควรพิจารณาจนเห็นจริงว่า ผู้โกรธเท่าน้ันท่ี เป็นทุกข์จริงๆ ซ่ึงจะต้องเห็น แม้จะเห็นเพียงครู่ยาม แล้วลืมก็จะต้องเห็น เพราะตนเองเป็นทุกข์อยู่เพราะ ความโกรธจรงิ ๆ เมอ่ื เหน็ แลว้ วา่ ผโู้ กรธเทา่ นนั้ ทเ่ี ปน็ ทกุ ข์ ใหพ้ จิ ารณา ยอ้ นไปอกี วา่ ความโกรธเกดิ เพราะความปรงุ เชน่ ใด กจ็ ะ เหน็ ว่าตนไดค้ ดิ ปรงุ ไปเช่นใด เมอ่ื จะแกไ้ มใ่ หเ้ กดิ ความ โกรธ กจ็ ะตอ้ งไม่ปรุงคดิ เช่นน้นั จะตอ้ งเปลย่ี นวิธีปรุง คิดเสียใหม่ เช่นไม่ไปปรุงคิดเก่ียวกับการใช้สุ้มเสียง หรอื การใชถ้ อ้ ยค�ำส�ำนวนของผบู้ รรยายเลย เพราะเมอื่ ปรงุ คดิ เชน่ นนั้ แลว้ ท�ำใหเ้ กดิ โกรธ ใหป้ รงุ ไปอยา่ งอนื่ เสยี ที่จะท�ำให้ไม่โกรธ หรือให้ความโกรธที่ก�ำลังจะเริ่มขึ้น หายไป เช่น คดิ ว่าวิทยุเสยี งไม่ดี ท�ำใหเ้ สียงผูบ้ รรยาย ไม่น่าฟังเท่าที่ควร หรือผู้บรรยายเก้อเขินไปหน่อยจึง ท�ำใหเ้ สยี งยงั ไมน่ า่ ฟงั นกั เชน่ นก้ี จ็ ะท�ำใหค้ วามโกรธไม่ เกิดข้ึนได้ หรือถ้ารู้ตัวว่าถ้าได้ฟังจะต้องคิดปรุงและจะ ตอ้ งโกรธ ผตู้ อ้ งการบรหิ ารจติ ใหไ้ มโ่ กรธงา่ ยไมโ่ กรธจดั

44 วิธีฝึกใจไม่ให้โกรธ ก็ควรจะตัดปัญหาด้วยการไม่เปิดฟังเสียเลย เป็นการ ตดั ความโกรธไมใ่ หเ้ กดิ ขนึ้ อกี วธิ หี นง่ึ บางทกี จ็ �ำเปน็ ตอ้ ง น�ำมาใช้เพ่ือรักษาจิตใจตนเองไว้มิให้ได้รับทุกข์อันเกิด จากความโกรธ แต่วิธีไม่รับฟังเสียงเสียเลยเช่นน้ีไม่ถูกนัก วิธีที่ ถูกคือต้องยอมสู้ ต้องยอมฟัง แต่ขณะเดียวกันต้อง ระมัดระวังการคิดปรุงให้ด�ำเนินไปอย่างถูกต้องเสมอ ท�ำเช่นน้ีจึงจะเป็นการบริหารอย่างได้ผล มิใช่เป็นการ กระท�ำตามแบบคนหูหนวกตาบอด ไม่ได้ยินไม่ได้เห็น อะไรเลยทกุ เวลา





รักษาจิต ใหค้ ิดในทางท่ีถูก เพอื่ รกั ษาจติ ใจมใิ หไ้ ดร้ บั ทกุ ข์ อนั เกดิ จากอารมณ์ กเิ ลสเปน็ ตน้ วา่ โกรธ จ�ำเปน็ จะตอ้ งระวงั การคดิ ปรงุ หรอื ปรงุ คดิ ใหด้ �ำเนนิ ไปอยา่ งถกู ตอ้ ง เพราะการคดิ ปรงุ หรอื ปรุงคิดน้ีเอง เป็นสาเหตุที่แท้จริงของอารมณ์กิเลส ท้ังหลาย เป็นตน้ วา่ โกรธ ไม่ใช่รูป ไม่ใช่เสยี ง ไมใ่ ช่ เรื่อง ที่ท�ำให้เกิดอารมณ์กิเลสเหล่าน้ัน ดังที่มีผู้เข้าใจ ผดิ กนั เปน็ อนั มาก ดงั ไดย้ กตวั อยา่ งแลว้ วา่ รปู เดยี วกนั เสยี งเดยี วกนั เรอ่ื งเดยี วกนั มไิ ดท้ �ำใหผ้ ไู้ ดเ้ หน็ ผไู้ ดย้ นิ ผู้รับรู้ มีอารมณ์อย่างเดียวกัน ผู้หน่ึงอาจจะชอบ ผู้หนึ่งอาจจะไม่ชอบ ท้ังนี้แล้วแต่การปรุงของใจซึ่งไม่ เหมือนกัน ความรู้สึกเป็นสุข ความรู้สึกเป็นทุกข์

48 วิธีฝึกใจไม่ให้โกรธ การท�ำสตเิ พยี รพยายามอบรมใจใหค้ ดิ ปรงุ ไปในทางทจี่ ะ ให้ความสุขเกิดมิใช่ให้ความทุกข์เกิด จึงเป็นส่ิงส�ำคัญ ท่ีไม่ควรมีผู้ใดมองข้ามไปเสียอย่างไม่สนใจ โทสะหรือ ความโกรธเปน็ เหตใุ หเ้ กดิ ความทกุ ขร์ อ้ น การคดิ ปรงุ ไป ในทางท่ีจะไม่ให้โทสะเกิด จึงเป็นส่ิงควรอบรมให้เกิด มีขึ้น ได้กล่าวว่ามาแล้วถึงความโกรธ ท่ีเกิดจากเสียง ไม่ถูกหูและรูปไม่ถูกตา ซึ่งแยกออกไปมากมายหลาย อยา่ ง บดั นม้ี าลองแยกความโกรธทเ่ี กดิ จากเรอ่ื งไมถ่ กู ใจ ซงึ่ ก็มีมากมายหลายอยา่ งเหมือนกนั เคยมผี เู้ ลา่ เรอื่ งการโกงการกนิ ทน่ี น่ั ทน่ี อี่ ยา่ งโกรธ เคืองว่าไม่น่าจะท�ำกันได้ถึงเช่นน้ัน ผู้เล่าไม่ชอบใจเลย อเนจอนาถใจมากคอื โกรธมากนน่ั เอง บางผมู้ าเลา่ เรอ่ื ง ความเลอะเทอะเหลวไหลของสงั คมปจั จบุ นั อยา่ งรงั เกยี จ ชิงชัง ยังมีเร่ืองที่ไม่ถูกใจอีกหลายเรื่อง ซ่ึงแต่ละท่าน อาจจะนึกเพ่ิมเติมได้ด้วยตนเอง เช่นเดียวกันกับเสียง ไมถ่ กู หแู ละรปู ไมถ่ กู ตา เพราะเหตผุ ลเดยี วกนั คอื ทกุ คน