ทักษะการเรียนรู้ ทร31001-บทที่1 การเรียนรู้ด้วยตนเอง

1 บทที่ 1 การเรียนรดู วยตนเอง สาระสําคัญ การเรียนรูดวยตนเอง เปนกระบวนการเรียนรูท ี่ผูเ รียนริเริ่มการเรียนรูด วยตนเอง ตามความสนใจ ความตองการ และความถนัด มีเปาหมาย รูจ ักแสวงหาแหลงทรัพยากรของการเรียนรู เลือกวิธีการเรียนรู จนถึงการประเมินความกาวหนาของการเรียนรูข องตนเอง โดยจะดําเนินการดวยตนเองหรือรวมมือ ชวยเหลือกับผูอืน่ หรือไมก็ได ดังนัน้ มาตรฐานการเรียนรูร ะดับมัธยมศึกษาตอนปลายสามารถประมวล ความรู ทํางานบนฐานขอมูล และมีความชํานาญในการอาน ฟง จดบันทึก เปนสารสนเทศอยางคลองแคลว รวดเรว็ ในทุกวนั นค้ี นสว นใหญแ สวงหาการศกึ ษาระดับทส่ี งู ขนึ้ จําเปนตอ งรวู ิธีวนิ ิจฉัยความตองการในการ เรียนของตนเอง สามารถกําหนดเปามายในการเรียนรูของตนเอง สามารถระบุแหลงความรูท ีต่ องการ และ วางแผนการใชยุทธวิธี สื่อการเรียน และแหลงความรูเ หลานั้น หรือแมแตประเมินและตรวจสอบความ ถกู ตอ งของผลการเรยี นรขู องตนเอง ผลการเรยี นรทู ่ีคาดหวัง 1. ประมวลความรู และสรุปเปนสารสนเทศ 2. ทํางานบนฐานขอมูลดวยการแสวงหาความรูจนเปนลักษณะนิสัย 3. มีความชํานาญในทักษะการอาน ทักษะการฟง ทักษะการสังเกต และทักษะการจดบันทึกอยาง คลองแคลว รวดเร็ว ขอบขา ยเน้ือหา เร่ืองท่ี 1 ความหมาย ความสําคัญ และกระบวนการของการเรียนรูดวยตนเอง เร่ืองที่ 2 ทักษะพื้นฐานทางการศึกษาหาความรู ทักษะการแกปญหา และเทคนิคในการเรียนรูดวย ตนเอง เร่ืองท่ี 3 การทําแผนผังความคิด เร่ืองที่ 4 ปจ จยั ทท่ี าํ ใหก ารเรียนรดู ว ยตนเองประสบความสําเร็จ

2 เร่อื งที่ 1 ความหมาย และความสําคัญ ของการเรยี นรดู ว ยตนเอง ในปจจุบันโลกมีความกาวหนาทางดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี ความรูตาง ๆ ไดเพิ่มขึ้นเปน อันมาก การเรียนรูจากสถาบันการศึกษาไมอาจทําใหบุคคลศึกษาความรูไดครบทัง้ หมด การไขวควาหา ความรูดวยตนเอง จึงเปนอีกวิธีหนึ่งที่จะสนองความตองการของบุคคลได เพราะเมื่อใดก็ตามที่บุคคลมีใจ รักทีจ่ ะศึกษา คนควา สิ่งทีต่ นตองการจะรู บุคคลนัน้ ก็จะดําเนินการศึกษาเรียนรูอยางตอเนื่องโดยไมมี ใครตองบอก ประกอบกับระบบการศึกษาและปรัชญาการศึกษาเพือ่ เตรียมคนใหสามารถเรียนรูไ ดตลอด ชีวิต แสวงหาความรูดวยตนเอง ใฝหาความรู รูแ หลงทรัพยากรการเรียน รูว ิธีการหาความรู มี ความสามารถในการคดิ เปน ทําเปน แกป ญ หาเปน มีนิสัยในการทํางานและการดํารงชีวิต และมีสวนรวม ในการปกครองประเทศ การเรียนรูดว ยตนเอง สามารถชวยใหผเู รียนพฒั นาและเพ่ิมศกั ยภาพ ของตนเองโดยการคนพบความสามารถและสิ่งที่มีคุณคาในตนเองที่เคย มองขามไป (“...it is possible to help learners expand their potential by discovered that which is yet untapped…”) (Brockett & Hiemstra, 1991)

3 การศึกษาตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาขัน้ พืน้ ฐาน พุทธศักราช 2551 เปนการ จัดการศึกษาทีม่ ีความเหมาะสมกับสภาพปญหา และความตองการของผูเ รียนทีอ่ ยูน อกระบบ ซึง่ เปนผูท ีม่ ี ประสบการณจากการทํางานและการประกอบอาชีพ โดยการกําหนดสาระการเรียนรู มาตรฐานการเรียนรู การจัดการเรียนรู การวัดและประเมินผล ใหการพัฒนากับกลุมเปาหมายดานจิตใจ ใหมีคุณธรรม ควบคูไป กับการพัฒนาการเรียนรู สรางภมู ิคมุ กัน สามารถจัดการกบั องคความรู ทง้ั ภูมิปญญาทองถ่ินและเทคโนโลยี เพือ่ ใหผูเรียนสามารถปรับตัวอยูในสังคมที่มีการเปลีย่ นแปลงตลอดเวลา สรางภูมิคุม กันตามแนวเศรษฐกิจ พอเพียง รวมทั้งคํานึงถึงธรรมชาติการเรียนรูข องผูท ี่อยูน อกระบบ และสอดคลองกับสภาพเศรษฐกิจ สังคม การเมือง การปกครอง ความเจริญกาวหนาของเทคโนโลยีและการสื่อสาร ดังนั้น ในการศึกษาแตละรายวิชา ผูเรียนจะตองตระหนักวา การศึกษาตามหลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาขัน้ พืน้ ฐาน พุทธศักราช 2551 นี้ จะสัมฤทธิผลไดดวยดีหากผูเ รียนไดศึกษาพรอมทัง้ การปฏิบัติตามคําแนะนําของครูแต ละวิชาทีไ่ ดกําหนดเนือ้ หาเปนบทตาง ๆ โดยแตละบทจะมีคําถาม รายละเอียดกิจกรรมและแบบฝกปฏิบัติ ตาง ๆ ซึ่งผูเรียนจะตองทําความเขาใจในบทเรียน และทํากิจกรรม ตลอดจนทําตามแบบฝกปฏิบัติที่ได กําหนดไวอยางครบถวน ซึง่ ในหนังสือแบบฝกปฏิบัติของแตละวิชาไดจัดใหมีรายละเอียดตาง ๆ ดังกลาว ตลอดจนแบบประเมินผลการเรียนรูเ พือ่ ใหผูเ รียนไดวัดความรูเ ดิมและวัดความกาวหนาหลังจากทีไ่ ดเรียนรู รวมทั้งการที่ผูเรียนจะไดมีการทบทวนบทเรียน หรือสิง่ ที่ไดเรียนรู อันจะเปนประโยชนในการเตรียมสอบ ตอ ไปไดอ ีกดว ย การเรียนรูในสาระทักษะการเรียนรู เปนสาระเกีย่ วกับรายวิชาการเรียนรูด วยตนเอง รายวิชาการใช แหลงเรียนรู รายวิชาการจัดการความรู รายวิชาการคิดเปน และรายวิชาการวิจัยอยางงาย ในสวนของ รายวชิ าการเรียนรดู วยตนเองเปนสาระการเรยี นรเู ก่ยี วกบั การพฒั นาทักษะการเรียนรู ในดานการเรียนรูดวย ตนเอง เปด โอกาสใหผูเ รยี นไดศึกษา คน ควา ฝก ทกั ษะในการเรียนรูดวยตนเอง เพือ่ มุง เสริมสรางใหผูเ รียนมี นิสัยรักการเรียนรูซ ึ่งเปนทักษะพืน้ ฐานของบุคคลแหงการเรียนรูที่ยั่งยืน เพื่อใชเปนเครือ่ งมือในการชี้นํา ตนเองในการเรียนรูไดอยา งตอ เน่ืองตลอดชีวติ การเรียนรูดวยตนเอง (Self-Directed Learning) เปนแนวทางการเรียนรูห นึง่ ทีส่ อดคลองกับการ เปลี่ยนแปลงของสภาพปจจุบัน และเปนแนวคิดทีส่ นับสนุนการเรียนรูตลอดชีวิตของสมาชิกในสังคมสูก าร เปนสังคมแหงการเรียนรู โดยการเรียนรูด วยตนเองเปนการเรียนรูที่ทําใหบุคคลมีการริเริ่มการเรียนรูดวย ตนเอง มีเปาหมายในการเรียนรูที่แนนอน มีความรับผิดชอบในชีวิตของตนเอง ไมพึง่ คนอืน่ มีแรงจูงใจ ทํา

4 ใหผูเรียนเปนบุคคลที่ใฝรู ใฝเรียน ทีม่ ีการเรียนรูต ลอดชีวิต เรียนรู วิธีเรียน สามารถเรียนรูเ รือ่ งราวตาง ๆ ไดมากกวา การเรียนท่มี คี รูปอนความรใู หเ พียงอยา งเดียว การเรยี นรดู ว ยตนเองเปนหลักการทางการศึกษาซึ่งไดรับความสนใจมากขึ้นโดยลําดับในทุกองคกร การศึกษา เพราะเปนแนวทางหนึ่งที่สนับสนุนการเรียนรูต ลอดชีวิต ในอันทีจ่ ะ หลอหลอมผูเ รียนใหมี ทักษะการเรียนรูตลอดชีวิต ตามทีม่ ุง หวังไวในพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 และที่แกไข เพ่ิมเติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2545 การเรียนรูดวยตนเอง เปนหลักการทางการศึกษาทีม่ ีแนวคิดพื้นฐานมาจาก ทฤษฎีของกลุม มนุษยนิยม (Humanism) ซึง่ เชื่อวา มนุษย ทุกคนมีธรรมชาติเปนคนดี มีเสรีภาพและความ เปนตนเอง มีความเปนปจเจกชนและศักยภาพ มีตนและการรับรูต นเอง มีการเปนจริงในสิ่งทีต่ นสามารถ เปนได มีการรับรู มีความรับผิดชอบและความเปนมนุษย ดังนัน้ การทีผ่ ูเ รียนสามารถเรียนรูดวยตนเองไดนับวาเปนคุณลักษณะทีด่ ีทีส่ ุดซึง่ มีอยูใ น ตัวบุคคล ทุกคน ผูเรยี นควรจะมคี ณุ ลกั ษณะของการเรียนรดู ว ยตนเอง การเรียนรูดวยตนเองจัดเปนกระบวนการเรียนรู ตลอดชีวิต ยอมรับในศักยภาพของผูเ รียนวาผูเ รียนทุกคนมีความสามารถทีจ่ ะเรียนรูสิง่ ตาง ๆ ไดดวยตนเอง เพื่อที่ตนเองสามารถที่ดํารงชีวิตอยูในสังคมที่มีการเปลี่ยนแปลงอยูตลอดเวลาไดอยางมีความสุข ในการปฏิบัติกิจกรรมการเรียนรูในบทที่ 1 การเรยี นรดู ว ยตนเองนี้ ผเู รยี นจะตองรวบรวมผลการปฏิบตั ิกิจกรรมซึง่ เปน หลักฐานของ การเรียนรู โดยใหผูเรยี นบรรจใุ นแฟม สะสมผลงาน (Portfolio) ของ ผูเ รยี นแตล ะบุคคลดงั น้ัน เมื่อสิ้นสดุ การเรียนรใู นบทท่ี 1 ทกั ษะ การเรียนรูดว ยตนเองน้ี ผูเรียนจะตองมีแฟม สะสมผลงานสงครู

5 แบบประเมินตนเองกอ นเรยี น แบบวดั ระดับความพรอมในการเรยี นรดู ว ยตนเองของผูเรยี น ชอื่ ........................................................นามสกุล...................................................ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนตน คาํ ชีแ้ จง แบบสอบถามฉบับนี้ เปนแบบสอบถามที่วัดความชอบและเจตคติเกี่ยวกับการเรียนรูของทาน ใหทานอานขอความตาง ๆ ตอไปน้ี ซึง่ มดี วยกัน 58 ขอ หลังจากนั้น โปรดทําเครื่องหมาย  ลงในชองที่ตรงกับ ความเปนจรงิ ของตัวทานมากที่สุด ระดับความคิดเห็น หมายถึง ทานรสู ึกวา ขอความนนั้ สวนใหญเปนเชนนห้ี รือมนี อยครั้งทไ่ี มใ ช มากทส่ี ดุ หมายถึง ทา นรูส ึกวา ขอ ความเกินครึ่งมกั เปนเชน น้ี มาก หมายถึง ทานรูส กึ วา ขอความจรงิ บา งไมจรงิ บา งครง่ึ ตอ ครึ่ง ปานกลาง หมายถึง ทา นรูส กึ วา ขอ ความเปน จรงิ บา งไมบอยนัก นอ ย หมายถึง ทานรสู กึ วา ขอความไมจรงิ ไมเ คยเปน เชน น้ี นอ ยทีส่ ุด รายการคําถาม ความคิดเหน็ 1. ขาพเจาตอ งการเรียนรอู ยูเสมอตราบชว่ั ชีวติ มาก มาก ปาน นอย นอย 2. ขา พเจา ทราบดวี าขา พเจา ตองการเรยี นอะไร ที่สุด กลาง ท่สี ุด 3. เมื่อประสบกบั บางส่งิ บางอยางท่ีไมเจา ใจ ขาพเจาจะหลีกเลยี่ งไปจากส่งิ นน้ั 4. ถา ขา พเจา ตอ งการเรยี นรูส ่ิงใด ขา พเจา จะหาทางเรียนรใู หไ ด 5. ขาพเจารักทจ่ี ะเรยี นรอู ยเู สมอ 6. ขา พเจาตองการใชเ วลาพอสมควรในการเร่ิมศึกษาเรือ่ งใหม ๆ 7. ในชน้ั เรียนขาพเจาหวังทจี่ ะใหผ สู อนบอกผูเรยี นทง้ั หมดอยา งชดั เจนวา ตอ งทํา อะไรบา งอยตู ลอดเวลา 8. ขาพเจาเช่ือวา การคิดเสมอวา ตวั เราเปน ใครและอยทู ีไ่ หน และจะทําอะไร เปน หลกั สาํ คญั ของการศึกษาของทุกคน 9. ขาพเจาทาํ งานดวยตนเองไดไ มด ีนัก

6 รายการคําถาม ความคิดเห็น 10. ถา ตองการขอ มูลบางอยา งทีย่ งั ไมม ี ขา พเจาทราบดีวาจะไปหาไดท ไ่ี หน มาก มาก ปาน นอ ย นอ ย ทส่ี ุด กลาง ทสี่ ดุ 11. ขา พเจา สามารถเรยี นรสู ิ่งตา ง ๆ ดวยตนเองไดดกี วาคนสวนมาก 12. แมขาพเจาจะมคี วามคิดทด่ี ี แตด เู หมอื นไมสามารถนํามาใชป ฏบิ ตั ไิ ด 13. ขาพเจาตองการมสี ว นรว มในการตดั สินใจวา ควรเรียนอะไร และจะเรียนอยา งไร 14. ขา พเจา ไมเคยทอ ถอยตอ การเรยี นสงิ่ ทย่ี าก ถา เปนเรอ่ื งทข่ี า พเจา สนใจ 15. ไมมีใครอนื่ นอกจากตวั ขา พเจา ท่ีจะตอ งรับผิดชอบในส่ิงที่ขาพเจาเลอื กเรยี น 16. ขาพเจาสามารถบอกไดว า ขา พเจา เรียนสิ่งใดไดด หี รือไม 17. สงิ่ ที่ขาพเจาตองการเรยี นรไู ดมากมาย จนขาพเจา อยากใหแ ตล ะวนั มมี ากกวา 24 ชวั่ โมง 18. ถา ตดั สนิ ใจทจี่ ะเรยี นรอู ะไรกต็ าม ขา พเจาสามารถจะจดั เวลาทจี่ ะเรยี นรสู ิ่งนน้ั ได ไมว าจะมภี ารกจิ มากมายเพยี งใดกต็ าม 19. ขาพเจา มปี ญหาในการทาํ ความเขาใจเรอ่ื งทอ่ี า น 20. ถา ขาพเจาไมเรียนกไ็ มใ ชความผิดของขาพเจา 21. ขาพเจาทราบดวี า เมอื่ ไรที่ขา พเจาตองการจะเรียนรใู นเรือ่ งใดเรื่องหนง่ี ใหม าก ขึน้ 22. ขอมคี วามเขาใจพอทจ่ี ะทาํ ขอ สอบใหไดค ะแนนสงู ๆ กพ็ อใจแลว ถงึ แมว า ขา พเจายงั ไมเขา ใจเร่ืองน้ันอยา งถองแทกต็ ามที 23. ขา พเจาคดิ วา หองสมดุ เปน สถานทที่ นี่ าเบ่ือ 24. ขาพเจา ชน่ื ชอบผทู ่ีเรียนรสู งิ่ ใหม ๆ อยเู สมอ 25. ขา พเจาสามารถคดิ คน วธิ กี ารตาง ๆ ไดหลายแบบสาํ หรบั การเรยี นรูห วั ขอ ใหม ๆ 26. ขาพเจาพยายามเชอ่ื มโยงสิง่ ท่กี าํ ลงั เรยี นกบั เปา หมายระยะยาว ที่ตั้งไว 27. ขา พเจามีความสามารถเรยี นรู ในเกือบทุกเรอ่ื ง ทขี่ า พเจา ตอ งการ จะรู 28. ขาพเจา สนกุ สนานในการคนหาคาํ ตอบสาํ หรบั คาํ ถามตา ง ๆ 29. ขา พเจา ไมช อบคาํ ถามทม่ี คี าํ ตอบถกู ตอ งมากกวาหนงึ่ คําตอบ 30. ขา พเจา มคี วามอยากรูอ ยากเหน็ เกี่ยวกับสิง่ ตาง ๆ มากมาย 31. ขาพเจา จะดใี จมาก หากการเรยี นรูข องขาพเจา ไดส ้ินสุดลง 32. ขา พเจาไมไดส นใจการเรียนรู เมือ่ เปรยี บเทียบกับผอู ืน่ 33. ขาพเจา ไมมปี ญหา เกย่ี วกบั ทกั ษะเบอื้ งตนในการศกึ ษาคนควา ไดแก ทกั ษะการฟง อา น เขยี น และจาํ 34. ขา พเจาชอบทดลองสิ่งใหม ๆ แมไ มแนใจ วา ผลนน้ั จะออกมา อยางไร

7 รายการคําถาม มาก ความคิดเห็น นอ ย ที่สดุ ที่สดุ 35. ขาพเจาไมช อบ เม่อื มีคนชีใ้ หเ หน็ ถงึ ขอผิดพลาด ในสิ่งทขี่ า พเจา กาํ ลงั ทาํ อยู มาก ปาน นอย 36. ขาพเจามคี วามสามารถในการคดิ คน หาวธิ แี ปลกๆ ที่จะทาํ สิง่ ตาง ๆ กลาง 37. ขา พเจาชอบคดิ ถงึ อนาคต 38. ขา พเจามคี วามพยายามคน หาคําตอบในสิ่งท่ีตอ งการรูไดดี เมื่อเทียบกบั ผอู น่ื 39. ขาพเจา เห็นวา ปญหาเปน สิง่ ทที่ า ทาย ไมใชสญั ญาณใหห ยดุ ทํา 40. ขาพเจาสามารถบงั คบั ตนเอง ใหกระทําสง่ิ ที่ คิดวา ควรกระทาํ 41. ขา พเจา ชอบวธิ กี ารของขา พเจา ในการสาํ รวจตรวจสอบปญหาตา ง ๆ 42. ขา พเจา มกั เปน ผนู าํ กลุม ในการเรยี นรู 43. ขา พเจาสนุกที่ไดแลกเปล่ียนความคดิ เห็นกบั ผอู ่ืน 44. ขาพเจาไมช อบสถานการณก ารเรยี นรทู ี่ทา ทาย 45. ขา พเจา มคี วามปรารถนาอยา งแรงกลา ที่จะเรยี นรสู ่ิงใหม ๆ 46. ย่ิงไดเ รยี นรมู าก ขาพเจากย็ ิ่งรูสกึ วา โลกนน้ี า ตน่ื เตน 47. การเรยี นรเู ปนเรือ่ งสนุก 48. การยึดการเรียนรทู ีใ่ ชไดผลมาแลว ดกี วา การลองใชวธิ ใี หม ๆ 49. ขา พเจาตอ งการเรยี นรูใ หมากยิง่ ขึ้น เพื่อจะได เปนคนทม่ี ีความเจริญกา วหนา 50. ขา พเจา เปนผรู ับผดิ ชอบเก่ียวกับการเรยี นรขู องขา พเจาเอง ไมมีใครมารบั ผิดชอบ แทนได 51. การเรยี นรถู ึงวิธกี ารเรยี น เปนสง่ิ ท่ีสาํ คัญสําหรบั ขาพเจา 52. ขา พเจาไมมวี นั ทจ่ี ะแกเกนิ ไป ในการเรียนรสู ่งิ ใหม ๆ 53. การเรยี นรอู ยูตลอดเวลา เปนสิง่ ทน่ี า เบื่อหนาย 54. การเรยี นรเู ปนเคร่ืองมอื ในการดาํ เนนิ ชวี ิต 55. ในแตละปข าพเจา ไดเ รยี นรสู ิง่ ใหมๆ หลายๆ อยา งดวยตนเอง 56. การเรียนรูไมไดทาํ ใหชีวิตของขา พเจา แตกตา งไปจากเดมิ 57. ขา พเจา เปน ผเู รียนทมี่ ปี ระสิทธภิ าพ ทั้งในชนั้ เรยี น และการเรียนรูดวยตนเอง 58 ขา พเจา เห็นดว ยกับความคดิ ทวี่ า “ผูเรียนคือ ผนู ํา”

8 การเริ่มตนเรยี นรดู ว ยตนเองท่ดี ีทส่ี ุดนน้ั เรามาเริ่มตนที่ความพรอมในการเรียนรู ดว ยตนเอง และทา นคงทราบในเบอื้ งตน แลว วา ระดบั ความพรอ มในการเรียนรูดวย ตนเองของทาน อยใู นระดบั ใด (มากที่สุด มาก ปานกลาง นอย นอ ยที่สุด) ความพรอมในการเรยี นรดู วยตนเอง ในการเรยี นรูดวยตนเองเปน บุคลิกลกั ษณะสว นบุคคลของผูเรยี น ท่ีตอ งการใหเ กิดขนึ้ ในตัว ผูเรียนตามเปาหมายของการศึกษา ผูเ รียนทีม่ ีความพรอมในการเรียนดวยตนเองจะมีความรับผิดชอบ สวนบุคคล ความรับผิดชอบตอความคิดและการกระทําของตนเอง สามารถควบคุมและโตตอบ สถานการณ สามารถควบคุมตนเองใหเปนไปในทิศทางที่ตนเลือก โดยยอมรับผลท่ีเกิดข้นึ จากการ กระทําที่มาจากความคิดตัดสินใจของตนเอง ความหมาย และความสาํ คัญของการเรยี นรูดว ยตนเอง “เดก็ ตามธรรมชาติตองพง่ึ พิงผอู น่ื และตองการผูปกครองปกปองเลยี้ งดูและตดั สินใจแทน เมื่อเตบิ โตเปนผใู หญก็พัฒนามคี วามอิสระ พง่ึ พิงจากภายนอกลดลงและเปน ตวั เอง จนมีคณุ ลักษณะการช้นี าํ ตนเองในการเรียนรู” การเรียนรเู ปนเรือ่ งของทุกคน ศกั ดศิ์ รีของผูเรยี นจะมไี ดเ มอื่ มีโอกาสในการเลอื กเรียนในเร่ืองท่ี หลากหลายและมีความหมายแกตนเอง การเรียนรูมีองคประกอบ 2 ดา น คือ องคป ระกอบภายนอก ไดแ ก สภาพแวดลอ ม โรงเรียน สถานศึกษา สิ่งอํานวยความสะดวก และครู องคประกอบภายใน ไดแก การ คิดเปน พึ่งตนเองได มีอิสรภาพ ใฝร ู ใฝสรา งสรรค มีความคิดเชงิ เหตุผล มีจติ สํานกึ ในการเรียนรู มเี จตคติ เชิงบวกตอ การเรียนรู การเรียนรทู ีเ่ กดิ ข้ึนมิไดเกิดข้ึนจากการฟงคําบรรยายหรอื ทําตามท่คี รผู ูสอนบอก แต อาจเกิดขึ้นไดใ นสถานการณตาง ๆ ตอ ไปน้ี 1. การเรียนรูโดยบังเอญิ การเรียนรแู บบนี้เกิดขึน้ โดยบังเอิญ มไิ ดเ กดิ จากความต้ังใจ 2. การเรียนรูดว ยตนเอง เปนการเรียนรูดวยความตั้งใจของผเู รยี น ซง่ึ มคี วามปรารถนาจะรใู น เรื่องนัน้ ผูเรยี นจงึ คิดหาวิธกี ารเรยี นดว ยวิธีการตา งๆ หลังจากนนั้ จะมกี ารประเมนิ ผลการเรยี นรูดวยตนเอง จะเปนรูปแบบการเรียนรูที่ทวีความสําคัญในโลกยุคโลกาภิวัตน บุคคลซึ่งสามารถปรับตนเองใหตามทัน ความกาวหนาของโลกโดยใชสื่ออุปกรณยุคใหมได จะทําใหเปนคนที่มีคุณคาและประสบความสําเร็จได อยางดี

9 3. การเรียนรโู ดยกลมุ การเรยี นรูแบบน้ีเกิดจากการทผ่ี ูเรยี นรวมกลมุ กนั แลวเชิญผูทรงคณุ วุฒมิ า บรรยายใหกับสมาชิกทําใหสมาชิกมีความรูเรื่องที่วิทยากรพูด 4. การเรียนรูจากสถาบันการศึกษา เปนการเรียนแบบเปนทางการ มีหลักสูตร การประเมินผล มี ระเบียบการเขาศึกษาทีช่ ัดเจน ผูเรียนตองปฏิบัติตามกฎระเบียบทีก่ ําหนด เมือ่ ปฏิบัติครบถวนตามเกณฑที่ กาํ หนดก็จะไดร ับปรญิ ญา หรือประกาศนยี บัตร จากสถานการณการเรียนรูดังกลาวจะเห็นไดวา การ เรียนรูอ าจเกิดไดหลายวิธี และการเรียนรูน ัน้ ไมจําเปนตองเกิดขึน้ ในสถาบันการศึกษาเสมอไป การเรียนรู อาจเกิดขึ้นไดจากการเรียนรูดวยตนเอง หรือจากการเรียนโดยกลุมก็ได และการทีบ่ ุคคลมีความตระหนัก เรียนรูอยูภายในจิตสํานึกของบุคคลนั้น การเรียนรูด วยตนเองจึงเปนตัวอยางของการเรียนรูใ นลักษณะทีเ่ ปน การเรยี นรู ท่ที าํ ใหเกิดการเรยี นรตู ลอดชวี ิต ซึ่งมีความสําคัญสอดคลองกับการเปลีย่ นแปลงของโลกปจจุบัน และสนบั สนนุ สภาพ “สังคมแหงการเรียนรู” ไดเปน อยางดี “การเรยี นรูเปนเพ่ือนทด่ี ีท่สี ดุ ของมนุษย” (LEARNING makes a man fit company for himself) ... (Young)... การเรียนรูด วยตนเองคอื อะไร เมอ่ื กลา วถึง การเรยี นดวยตนเอง แลว บุคคลโดยทั่วไปมักจะเขา ใจวา เปนการเรยี นท่ผี เู รยี น ทําการศึกษาคนควาดวยตนเองตามลําพังโดยไมตองพึ่งพาผูสอน แตแ ททจี่ รงิ แลว การเรยี นดวยตนเองที่ ตองการใหเกดิ ข้ึนในตวั ผูเรียนนั้น เปนกระบวนการเรยี นรูทผี่ ูเรยี นริเริ่มการเรียนรดู ว ยตนเอง ตามความ สนใจ ความตอ งการ และความถนัด มเี ปา หมาย รจู ักแสวงหาแหลง ทรัพยากรของการเรียนรู เลอื กวิธกี าร เรยี นรู จนถึงการประเมนิ ความกาวหนาของการเรียนรขู องตนเอง โดยจะดาํ เนินการดว ยตนเองหรอื รว มมอื ชวยเหลอื กบั ผูอ่ืนหรือไมก ไ็ ด ซึง่ ผเู รยี นจะตอ งมีความรับผิดชอบและเปน ผคู วบคุมการเรียนของตนเอง ทั้งนี้การเรียนดวยตนเองนั้นมีแนวคิดพื้นฐานมาจากแนวคิดทฤษฎีกลุมมนุษยนิยมที่มีความเชื่อใน เรือ่ งความเปนอิสระและความเปนตัวของตัวเองของมนุษยวามนุษยทุกคนเกิดมาพรอมกับความดี มีความ เปนอิสระ เปนตัวของตัวเอง สามารถหาทางเลือกของตนเอง มีศักยภาพและสามารถพัฒนาศักยภาพของ ตนเองไดอยางไมมีขีดจํากัด รวมทัง้ มีความรับผิดชอบตอตนเองและผูอื่น ซ่ึงการเรียนดวยตนเองกอใหเกิด ผลในทางบวกตอการเรียน โดยจะสงผลใหผูเ รียนมีความเชือ่ มัน่ ในตนเอง มีแรงจูงใจในการเรียนมากขึ้น มี ผลสัมฤทธิท์ างการเรียนสูงขึ้น และมีการใชวิธีการเรียนทีห่ ลากหลาย การเรียนดวยตนเองจึงเปนมาตรฐาน การศึกษาทีค่ วรสงเสรมิ ใหเกิดขึน้ ในตัวผูเรียน ทุกคน เพราะเมือ่ ใดก็ตามทีผ่ ูเ รียนมีใจรักทีจ่ ะศึกษา คนควา จากความตองการของตนเอง ผูเ รียนก็จะมีการศึกษาคนควาอยางตอเนื่องตอไปโดยไมตองมีใครบอกหรือ

10 บังคับ เปนแรงกระตุน ใหเกิดความอยากรูอ ยากเห็นตอไปไมมีทีส่ ิน้ สุด ซึง่ จะนําไปสูก ารเปนผูเ รียนรูต ลอด ชีวิตตามเปาหมายของการศึกษาตอไป การเรียนดวยตนเองมีอยู 2 ลักษณะคือ ลักษณะที่เปนการจัดการเรียนรูท ีม่ ีจุดเนนใหผูเ รียนเปน ศูนยกลางในการเรียนโดยเปนผูรับผิดชอบและควบคุมการเรียนของตนเองโดยการวางแผน ปฏิบัติการ เรียนรู และประเมินการเรียนรูดวยตนเอง ซึง่ ไมจําเปนจะตองเรียนดวยตนเองเพียงคนเดียวตามลําพัง และ ผูเ รียนสามารถถายโอนการเรียนรูและทักษะทีไ่ ดจากสถานการณหนึง่ ไปยังอีก สถานการณหนึง่ ได ในอีก ลักษณะหนึ่งเปน ลักษณะทางบคุ ลิกภาพทีม่ ีอยูในตวั ผทู ่ีเรียนดวยตนเองทกุ คนซึ่งมีอยใู นระดับทไี่ มเทากันใน แตล ะสถานการณก ารเรียน โดยเปนลักษณะที่สามารถพัฒนาใหสูงขึน้ ไดและจะพัฒนาไดสูงสุดเมือ่ มีการจัด สภาพการจัดการเรียนรทู ่ีเอือ้ กัน การเรยี นดว ยตนเอง (Self-Directed Learning) เปนกระบวนการเรียนรูท ีผ่ ูเ รียนริเริม่ การเรียนรูด วย ตนเอง ตามความสนใจ ความตองการ และความถนัด มีเปาหมาย รูจ ักแสวงหาแหลงทรัพยากรของการ เรียนรู เลือกวิธีการเรียนรู จนถึงการประเมินความกาวหนาของการเรียนรูของตนเอง โดยจะดําเนินการดวย ตนเองหรือรวมมือชวยเหลือกับผูอ ื่นหรือไมก็ได ซึง่ ผูเ รียนจะตองมีความรับผิดชอบและเปนผูค วบคุมการ เรยี นของ ตนเอง การเรยี นรูด วยตนเองมีความสาํ คัญอยา งไร การเรยี นรดู วยตนเอง (Self-Directed Learning) เปนแนวทางการเรียนรหู นึง่ ทีส่ อดคลองกบั การ เปลี่ยนแปลงของสภาพปจจุบัน และเปนแนวคิดที่สนับสนุนการเรียนรูตลอดชีวิตของสมาชิกในสังคมสูการ เปนสังคมแหง การเรยี นรู โดยการเรยี นรดู วยตนเองเปนการเรยี นรูทีท่ ําใหบ ุคคลมีการริเรมิ่ การเรียนรูดว ย ตนเอง มีเปาหมายในการเรียนรทู ่แี นน อน มีความรบั ผดิ ชอบในชวี ติ ของตนเอง ไมพึง่ คนอนื่ มีแรงจูงใจ ทาํ ใหผูเรียนเปนบคุ คลทใ่ี ฝร ู ใฝเรียน ทมี่ กี ารเรยี นรูตลอดชีวิต เรยี นรูวิธีเรยี น สามารถเรยี นรูเรื่องราวตา ง ๆ ได มากกวาการเรยี นท่มี คี รูปอ นความรูใ หเพยี งอยางเดียว การเรยี นรูดวยตนเองไดนบั วาเปนคุณลกั ษณะทดี่ ี ท่สี ดุ ซงึ่ มอี ยใู น ตวั บุคคลทุกคน ผูเ รียนควรจะมคี ุณลกั ษณะของการเรียนรูดว ยตนเอง การเรยี นรูดวยตนเอง จดั เปนกระบวนการเรยี นรูตลอดชีวิต ยอมรบั ในศกั ยภาพของผูเรยี นวาผูเรียนทุกคนมีความสามารถทีจ่ ะ เรียนรูส ิ่งตาง ๆ ไดดว ยตนเอง เพ่ือที่ตนเองสามารถทดี่ ํารงชวี ติ อยใู นสงั คมทีม่ ีการเปลี่ยนแปลงอยูตลอดเวลา ไดอยางมีความสุข ดงั นน้ั การเรยี นรูดวยตนเองมีความสาํ คัญดังนี้ 1. บุคคลทเ่ี รยี นรดู วยการรเิ ริม่ ของตนเองจะเรยี นไดมากกวา ดีกวา มีความต้ังใจ มีจุดมุงหมายและมี แรงจงู ใจสูงกวา สามารถนําประโยชนจากการเรียนรูไ ปใชไดดีกวาและยาวนานกวาคนทีเ่ รียนโดยเปนเพียง ผูรบั หรือรอการถายทอดจากครู

11 2. การเรียนรูดวยตนเองสอดคลองกับพัฒนาการทางจิตวิทยา และกระบวนการทางธรรมชาติ ทําให บุคคลมีทิศทางของการบรรลุวุฒิภาวะจากลักษณะหนึ่งไปสูอีกลักษณะหนึง่ คือ เมือ่ ตอนเด็ก ๆ เปน ธรรมชาตทิ จี่ ะตองพึ่งพิงผอู ่นื ตองการผูป กครองปกปอ งเลยี้ งดู และตัดสินใจแทนให เมื่อเติบโตมีพัฒนาการ ขึน้ เรือ่ ยๆ พัฒนาตนเองไปสูความเปนอิสระ ไมตองพึ่งพิงผูป กครอง ครู และผูอ ืน่ การพัฒนาเปนไปใน สภาพที่เพิ่มความเปนตัวของตวั เอง 3. การเรียนรูดวยตนเองทําใหผูเรียนมีความรับผิดชอบ ซึ่งเปนลักษณะที่สอดคลองกับพัฒนาการ ใหม ๆ ทางการศึกษา เชน หลักสูตร หองเรียนแบบเปด ศูนยบริการวิชาการ การศึกษาอยางอิสระ มหาวทิ ยาลัยเปด ลว นเนน ใหผูเ รียนรับผิดชอบการเรยี นรูเอง 4. การเรียนรูด วยตนเองทําใหมนุษยอยูร อด การมีความเปลีย่ นแปลงใหม ๆ เกิดขึน้ เสมอ ทําใหมี ความจําเปนท่ีจะตอ งศกึ ษาเรยี นรู การเรียนรูด วยตนเองจึงเปน กระบวนการตอเน่อื งตลอดชวี ติ การเรยี นรดู ว ยตนเอง เปนคุณลักษณะที่สําคัญตอการดําเนินชีวิตทีม่ ีประสิทธิภาพ ชวยใหผูเ รียน มีความตั้งใจและมีแรงจูงใจสูง มีความคิดริเริม่ สรางสรรค มีความยืดหยุนมากขึน้ มีการปรับพฤติกรรม การทํางานรวมกับผูอืน่ ได รูจ ักเหตุผล รูจ ักคิดวิเคราะห ปรับและประยุกตใชวิธีการแกปญหาของตนเอง จัดการกับปญหาไดดีขึ้น และสามารถนําประโยชนของการเรียนรูไปใชไดดีและยาวนานขึ้น ทําใหผูเรียน ประสบความสําเร็จในการเรยี น การเรียนรดู ว ยตนเองมีลกั ษณะอยา งไร การเรยี นรดู วยตนเอง สามารถจาํ แนกออกเปน 2 ลักษณะสําคัญ ดงั น้ี 1. ลักษณะท่ีเปน บคุ ลกิ คณุ ลักษณะสว นบุคคลของผูเรียนในการเรียนดวยตนเอง จัดเปน องคประกอบภายในท่ีจะทาํ ใหผเู รียนมีแรงจูงใจอยากเรยี นตอไป โดยผเู รียนทีม่ ี คุณลักษณะในการเรียนดวย ตนเองจะมีความรับผิดชอบตอความคิดและการกระทําเกี่ยวกับการเรยี น รวมทัง้ รับผดิ ชอบในการบริหาร จดั การตนเอง ซึ่งมโี อกาสเกิดข้ึนไดสูงสุดเม่ือมกี ารจัดสภาพการเรยี นรูที่สง เสรมิ กัน 2. ลักษณะทเี่ ปน การจดั การเรียนรูใหผ ูเรียนไดเรยี นดว ยตนเอง ประกอบดว ย ขน้ั ตอนการวาง แผนการเรยี น การปฏิบัตติ ามแผน และการประเมินผลการเรียน จดั เปนองคป ระกอบ ภายนอกทส่ี ง ผลตอ การเรยี นดว ยตนเองของผูเรยี น ซ่ึงการจดั การเรยี นรแู บบนี้ผูเรียนจะไดประโยชนจ ากการเรยี นมากที่สุด Knowles (1975) เสนอใหใ ชส ญั ญาการเรยี น (Learning contracts) เปนการมอบหมายภาระงานใหแกผูเรียน วาจะตอ งทําอะไรบางเพื่อใหไดร บั ความรูตามเปาประสงคและผูเรียนจะปฏิบัติตามเงื่อนไขนั้น องคประกอบของการเรียนรดู ว ยตนเองมอี ะไรบาง

12 องคป ระกอบของการเรียนรูดว ยตนเอง มีดังน้ี 1. การวิเคราะหความตองการของตนเองจะเริ่มจากใหผูเรียนแตละคนบอกความตองการ และความสนใจของตนในการเรียนกับเพื่อนอกี คน ทาํ หนาทีเ่ ปน ท่ปี รกึ ษา แนะนาํ และเพอ่ื นอกี คน ทําหนาที่จดบันทึก และใหก ระทาํ เชนนี้หมนุ เวียน ทงั้ 3 คน แสดงบทบาทครบทั้ง 3 ดา น คือ ผเู สนอ ความตองการ ผูใหค าํ ปรึกษา และผคู อยจดบันทึก การสังเกตการณ เพอ่ื ประโยชนใ นการเรยี น รว มกันและชว ยเหลือซึ่งกนั และกนั ในทกุ ๆ ดา น 2. การกําหนดจุดมุงหมายในการเรียน โดยเริ่มจากบทบาทของผูเรียนเปนสําคัญ ผเู รียน ควรศึกษาจุดมุงหมายของวิชา แลว เขยี นจดุ มงุ หมายในการเรยี นของตนใหช ดั เจน เนนพฤติกรรมที่ คาดหวงั วดั ได มีความแตกตางของจุดมุงหมายในแตละระดับ 3. การวางแผนการเรยี น ใหผเู รยี นกาํ หนดแนวทางการเรยี นตามวัตถปุ ระสงคท รี่ ะบไุ ว จัดเนื้อหาใหเหมาะสมกับสภาพความตองการและความสนใจของตน ระบกุ ารจดั การเรยี นรใู ห เหมาะสมกับตนเองมากที่สุด 4. การแสวงหาแหลงวิทยาการทั้งที่เปนวัสดุและบุคคล 4.1 แหลงวิทยาการที่เปนประโยชนในการศึกษาคนควา เชน หองสมุด พพิ ธิ ภัณฑ เปนตน 4.2 ทักษะตาง ๆ ทม่ี สี ว นชว ยในการแสวงแหลง วทิ ยาการไดอ ยา งสะดวกรวดเร็ว เชน ทักษะการตั้งคําถาม ทักษะการอาน เปนตน 5. การประเมินผล ควรประเมินผลการเรียนดวยตนเองตามที่กําหนดจุดมุงหมายของการ เรยี นไว และใหส อดคลอ งกับวตั ถุประสงคเ กย่ี วกบั ความรู ความเขาใจ ทักษะ ทัศนคติ คานิยม มี ขน้ั ตอนในการประเมนิ คอื 5.1 กําหนดเปาหมาย วตั ถุประสงคใ หช ดั เจน 5.2 ดําเนนิ การใหบรรลวุ ตั ถุประสงคซ ่งึ เปน สง่ิ สําคญั 5.3 รวบรวมหลักฐานจากผลการประเมินเพอ่ื ตดั สนิ ใจซึง่ ตองต้ังอยบู นพืน้ ฐานของ ขอ มูลท่ีสมบรู ณแ ละเชื่อถือได 5.4 เปรยี บเทยี บขอมูลกอ นเรียนกับหลงั เรยี นเพ่ือดวู า ผูเรยี นมคี วามกา วหนาเพียงใด 5.5 ใชแ หลงขอมลู จากครูและผูเ รียนเปนหลกั ในการประเมิน

13 องคประกอบของการเรยี นรูดวยตนเอง ผเู รยี นควรมีการวิเคราะหความตองการ วเิ คราะห เนอ้ื หา กาํ หนดจดุ มงุ หมายและการวางแผนในการเรยี น มีความสามารถในการแสวงหาแหลง วิทยาการ และมีวธิ ีในการประเมนิ ผลการเรยี นรูดว ยตนเอง โดยมเี พื่อนเปนผูรวมเรียนรไู ปพรอมกนั และมคี รเู ปน ผูชี้แนะ อาํ นวยความสะดวก และใหคาํ ปรกึ ษา ทง้ั นี้ ครูอาจตองมีการวิเคราะหความ พรอมหรอื ทักษะทจี่ ําเปน ของผูเรยี นในการกา วสกู ารเปนผเู รยี นรูดว ยตนเองได กจิ กรรม กจิ กรรมที่ 1 ใหอธิบายความหมายของคําวา “การเรยี นรูดว ยตนเอง” โดยสังเขป กจิ กรรมที่ 2 ใหอ ธบิ าย “ความสําคัญของการเรียนรูดวยตนเอง” โดยสังเขป กจิ กรรมท่ี 3 ใหสรุปสาระสําคัญของ “ลักษณะการเรยี นรูดว ยตนเอง” มาพอสังเขป กิจกรรมท่ี 4 ใหสรุปสาระสําคัญของ “องคป ระกอบของการเรยี นรดู วยตนเอง” มาพอสังเขป

14 กระบวนการของการเรียนรดู วยตนเอง กระบวนการของการเรยี นรดู วยตนเอง ความรับผิดชอบในการเรียนรูดว ยตนเองของผูเรยี น เปนส่ิง สาํ คัญทีจ่ ะนาํ ผูเรียนไปสูการเรียนรูด วยตนเอง เพราะความรบั ผดิ ชอบในการเรียนรูดว ยตนเองน้นั หมายถงึ การท่ผี ูเรยี นควบคุมเนอ้ื หา กระบวนการ องคประกอบของสภาพแวดลอมในการเรียนรูของตนเอง ไดแ ก การวางแผนการเรยี นของตนเอง โดยอาศัยแหลงทรัพยากรทางความรูตางๆ ทจี่ ะชว ยนําแผนสูการปฏิบตั ิ แต ภายใตความรับผิดชอบของผูเรียน ผูเรยี นรูดว ยตนเองตอ งเตรยี มการวางแผนการเรียนรูของตน และเลอื กสิ่ง ที่จะเรียนจากทางเลือกที่กําหนดไว รวมทง้ั วางโครงสรางของแผนการเรียนรูของตนอีกดวย ในการวาง แผนการเรยี นรู ผูเรยี นตองสามารถปฏบิ ัตงิ านท่กี ําหนด วินิจฉัยความชวยเหลือที่ตองการ และทาํ ใหไ ดค วาม ชว ยเหลอื น้ัน สามารถเลือกแหลงความรู วเิ คราะห และวางแผนการการเรียนทั้งหมด รวมทั้งประเมิน ความกา วหนา ในการเรียนของตน ในการเรยี นรดู ว ยตนเองผูเรียนและครูควรมีบทบาทอยางไร การเปรียบเทียบบทบาทของครแู ละผูเรยี นตามกระบวนการเรียนรูดวยตนเอง บทบาทของผเู รียนในการเรียนรดู ว ยตนเอง บทบาทของครใู นการเรียนรูดว ยตนเอง 1. การวิเคราะหค วามตองการในการเรียน 1. การวเิ คราะหความตองการในการเรยี น  วนิ ิจฉัยการเรียนรู  สรางความคุนเคยใหผูเรียนไววางใจ เขาใจ  วินิจฉัยความตองการในการเรยี นรขู องตน บทบาทครู บทบาทของตนเอง  รับรูและยอมรับความสามารถของตน  วเิ คราะหความตอ งการการเรียนรูข องผูเรียน  มีความรับผิดชอบในการเรียนรู และพฤตกิ รรมทตี่ องการใหเกิดแกผูเรยี น  สรางบรรยากาศการเรียนรูที่พอใจดวยตนเอง  กําหนดโครงสรางคราว ๆ ของหลักสตู ร  มีสวนรวมในการระบุความตองการในการเรียน ขอบเขตเน้ือหากวา ง ๆ สรางทางเลือกที่หลากหลาย  เลอื กสง่ิ ท่ีจะเรียนจากทางเลือกตา งๆ ท่ี  สรางบรรยากาศใหเกิดความตองการการเรียน  วเิ คราะหความพรอมในการเรียนรขู องผูเรยี น กาํ หนด โดยการตรวจสอบความพรอมของผูเรียน  วางโครงสรางของโครงการเรียนของตน  มสี ว นรว มในการตดั สนิ ใจในทางเลอื กน้ัน  แนะนําขอ มูลใหผ ูเรยี นคิด วเิ คราะหเ อง

15 บทบาทของผูเรยี นในการเรียนรูด ว ยตนเอง บทบาทของครใู นการเรียนรูดว ยตนเอง 2. การกําหนดจุดมงุ หมายในการเรียน 2. การกําหนดจดุ มงุ หมายในการเรียน  ฝก การกาํ หนดจุดมงุ หมายในการเรยี น  กําหนดโครงสรางคราวๆ วัตถุประสงคการ  รจู ดุ มุงหมายในการเรยี น และเรยี นใหบ รรลุ เรยี นของวชิ า  ชว ยใหผ เู รียนเปล่ียนความตอ งการที่มีอยใู ห จุดมุงหมาย เปน จุดมงุ หมายการเรยี นรทู ่ีวัดไดเ ปนไดจรงิ  รว มกันพฒั นาเปาหมายการเรียนรู  เปดโอกาสใหมีการระดมสมอง รว มแสดง  กําหนดจุดมุงหมายจากความตองการของตน ความคดิ เห็นและการนาํ เสนอ  แนะนาํ ขอ มลู ใหผ ูเรียนคิด วเิ คราะหเอง 3. การออกแบบแผนการเรียน 3. การออกแบบแผนการเรียน  ฝกการทํางานอยางมีขั้นตอนจากงายไปยาก  เตรียมความพรอมโดยจัดประสบการณการ  การใชยุทธวิธีที่เหมาะสมในการเรียน เรยี นรู เสริมทกั ษะทจี่ ําเปน ในการเรียนรู  มีความรับผิดชอบในการดําเนินงานตามแผน  มสี ว นรว มในการตดั สนิ ใจ วิธีการทํางาน ตอ ง  รวมมือ รวมใจรับผดิ ชอบการทํางานกลมุ ทราบวา เร่อื งใดใชวิธีใด สอนอยา งไร มสี ว นรว ม  รบั ผดิ ชอบควบคุมกิจกรรมการเรยี นรขู อง ตดั สนิ ใจเพยี งใด ตนเองตามแผนการเรยี นทก่ี าํ หนดไว  ยั่วยใุ หเกดิ พฤติกรรมการเรยี นรู  ผูป ระสานส่งิ ท่ตี นเองรูก ับสิ่งทผ่ี เู รยี นตองการ 4. การแสวงหาแหลง วิทยาการ  แนะนําขอ มูลใหผ ูเรยี นคิด วเิ คราะหเองจนได  ฝกคนหาความรูตามที่ไดรับมอบหมายจาก แนวทางทแ่ี จม แจง สรางทางเลือกที่หลากหลาย ใหผูเ รยี นเลอื กปฏิบตั ิตามแนวทางของตน แหลง การเรยี นรทู ่ีหลากหลาย 4. การแสวงหาแหลง วิทยาการ  กําหนดบุคคล และส่ือการเรียนทีเ่ กีย่ วของ  สอนกลยทุ ธการสืบคนขอ มูล ถายทอดความรู  มีสวนรวมในการสืบคน ขอมูลรว มกบั เพื่อนๆ ถาผเู รียนตองการ ดวยความรับผิดชอบ  กระตนุ ความสนใจชีแ้ หลง ความรู แนะนําการใชส ื่อ  เลือกใชป ระโยชนจากกิจกรรมและยุทธวิธที ีม่ ี  จดั รปู แบบเน้ือหา สอ่ื การเรียนท่ีเหมาะสม ประสทิ ธภิ าพเพอ่ื ใหบ รรลุวัตถุประสงคทก่ี ําหนด บางสวน  สงั เกต ตดิ ตาม ใหคาํ แนะนาํ เม่อื ผูเรียนเกดิ ปญหาและตองการคําปรึกษา

16 บทบาทของผเู รียนในการเรียนรดู ว ยตนเอง บทบาทของครใู นการเรียนรูดว ยตนเอง 5. การประเมินผลการเรยี นรู 5. การประเมินผลการเรียนรู  ฝก การประเมินผลการเรียนรูดวยตนเอง  ใหค วามรแู ละฝกผูเรียนในการประเมินผลการ  มสี ว นรว มในการประเมินผล เรียนรทู ี่หลากหลาย  ผเู รียนประเมนิ ผลสมั ฤทธ์ดิ วยตนเอง  เปดโอกาสใหผเู รยี นนําเสนอวิธีการ เกณฑ ประเมนิ ผล และมสี ว นรว มในการตัดสนิ ใจ  จัดทําตารางการประเมินผลที่จะใชรวมกัน  แนะนาํ วิธีการประเมนิ เม่ือผเู รียนมขี อสงสยั

17 จะเหน็ ไดว า ท้ังผเู รยี นและครตู องมกี ารวินจิ ฉัยความตองการสง่ิ ท่ีจะเรียน ความพรอม ของผเู รยี นเกี่ยวกบั ทักษะท่ีจาํ เปนในการเรียน การกําหนดเปาหมาย การวางแผนการเรยี นรู การ แสวงหาแหลง วทิ ยาการ การประเมินผลการเรยี นรู ซง่ึ ครูเปนผฝู ก ฝน ใหแ รงจงู ใจ แนะนาํ อาํ นวยความ สะดวกโดยเตรียมการเบื้องหลัง และใหค ําปรึกษา สว นผเู รยี นตองเปนผเู ร่มิ ตน ปฏบิ ตั ิ ดว ยความ กระตอื รอื รน เอาใจใส และมคี วามรับผิดชอบ กระทําอยางตอ เนือ่ งดว ยตนเอง เรยี นแบบมสี ว นรว ม จึงทาํ ใหผ ูเรียนเปนผูเรยี นรูดวยตนเองได ดังหลกั การที่วา “การเรยี นรูตองเริม่ ตน ทตี่ นเอง” และ ศกั ยภาพอนั พรอมทีจ่ ะเจริญเตบิ โตดว ยตนเองนน้ั ผเู รยี นควรนาํ หัวใจนกั ปราชญ คือ สุ จิ ปุ ลิ หรอื ฟง คิด ถาม เขยี น มาใชในการสังเคราะหความรู นอกจากน้ี กระบวนการเรียนรูในบริบททางสังคม จะเปน พลงั อนั หนง่ึ ในการเรียนรดู ว ยตนเอง ซ่ึงเปน การเรียนรูในสภาพชวี ติ ประจําวันที่ตอ งอาศัย สภาพแวดลอ มมสี ว นรว มในกระบวนการ ทําใหเกิดบรรยากาศการแลกเปลี่ยน พึง่ พากัน แตภ ายใต ความเปนอิสระในทางเลือกของผูเรียนดวยวิจารณญาณที่อาศัย เหตุผล ประสบการณ หรอื คาํ ช้ีแนะ จากผรู ู ครู และผเู รียนจึงเปนความรบั ผดิ ชอบรวมกนั ตอความสาํ เรจ็ ในการเรยี นรูดวยตนเอง ลักษณะสาํ คัญในการเรยี นรูด วยตนเองของผเู รยี น มีดงั น้ี 1. การมีสวนรวมในการวางแผน การปฏิบตั ติ ามแผน และการประเมนิ ผลการเรยี นรู ไดแก ผูเรียนมี สว นรว มวางแผนกิจกรรมการเรียนรบู นพน้ื ฐานความตองการของกลมุ ผเู รียน 2. การเรียนรทู คี่ ํานึงถึงความสาํ คญั ของผเู รียนเปนรายบคุ คล ไดแ ก ความแตกตางในความสามารถ ความรูพ ื้นฐาน ความสนใจเรียน วธิ กี ารเรยี นรู จดั เน้ือหาและสอ่ื ใหเ หมาะสม 3. การพัฒนาทักษะการเรียนรูดวยตนเอง ไดแ ก การสืบคนขอมูล ฝก เทคนคิ ทจ่ี าํ เปน เชน การสังเกต การอานอยางมีจุดประสงค การบันทึก เปนตน 4. การพัฒนาทักษะการเรียนรูซง่ึ กนั และกัน ไดแ ก การกาํ หนดใหผ ูเรยี นแบง ความรบั ผิดชอบใน กระบวนการเรยี นรู การทํางานเดี่ยว และเปน กลมุ ท่ีมีทักษะการเรียนรตู างกัน 5. การพัฒนาทักษะการประเมินตนเองและการรวมมือในการประเมินกับผูอื่น ไดแ ก การใหผ ูเรยี น เขาใจความตองการในการประเมิน ยอมรับการประเมินจากผูอ ่นื เปดโอกาสใหประเมินหลายรูปแบบ กระบวนการในการเรยี นรูดว ยตนเอง เปน วิธีการท่ีผูเ รียนตองจัดกระบวนการเรียนรดู วยตนเอง โดย ดาํ เนนิ การ ดงั น้ี 1. การวินิจฉัยความตองการในการเรียน 2. การกําหนดจุดมุงหมายในการเรียน 3. การออกแบบแผนการเรยี น

18 4. การดําเนินการเรียนรูจากแหลงวิทยาการ 5. การประเมินผล การตอบสนองของผูเรยี นและครูตามกระบวนการในเรยี นรดู ว ยตนเอง มีดังนี้ ขัน้ ตอน การตอบสนองของผเู รียน การตอบสนองของครู 1. วินิจฉัยความตองการในการเรียนรู 1. ศึกษา ทําความเขาใจ คําอธิบาย 1. กระตุน ใหผูเ รียนตระหนักถึงความ ของผูเรียน รายวชิ า จาํ เปน ในการเรียนรดู ว ยตนเอง 2. วินิจฉัยความตองการในการเรียน 2. วิเคราะหคําอธิบายรายวิชา ของตนเอง ทัง้ รายวิชาและรายหัวขอ จุดประสงค เนื้อหา กิจกรรมและการ การเรยี น ประเมนิ การเรยี นรายวชิ า 3. แบงกลุม อภิปรายเกี่ยวกับความ 3. อธิบายใหผูเรียนเขาใจคําอธิบาย ตองการในการเรียนเพื่อใหผูเรียนแต รายวชิ า ละคนมัน่ ใจในการวินิจฉัยความ 4. ใหคําแนะนําแกผูเ รียนในการ ตอ งการในการเรยี นของตนเอง วินจิ ฉัยความตอ งการในการเรียน 5. อํานวยความสะดวกในการเรียน แบบรว มมือในกลุม 2. กาํ หนดจุดมุง หมายใน 1. ผูเรียนแตละคนเขียนจุดมุง หมาย 1. ใหคําแนะนําแกผูเ รียนในการเขียน การเรียน การเรียนในแตละหัวขอการเรียน ทีว่ ัด จุดมุงหมายการเรียนที่ถูกตอ ง ได สอดคลองกับความตองการในการ เรยี นของผูเ รยี นและอธบิ ายรายวชิ า 3. วางแผนการเรียนโดยเขียนสัญญา 1. ทําความเขาใจเกี่ยวกับความจําเปน 1. ใหคําแนะนําผูเ รียนเกีย่ วกับความ การเรียน และวธิ กี ารวางแผนการเรยี น จาํ เปน และวิธีการวางแผนการเรยี น 2. เขยี นสญั ญาการเรียนท่ีสอดคลองกับ 2. ใหคําแนะนําผูเ รียนในการเขียน คาํ อธบิ ายรายวชิ า รวมทั้งความตองการ สัญญาการเรียน และความสนใจของตนเอง ในการ เรียนแตล ะครั้ง 4. เขยี นโครงการเรียนรู 1. รวมกบั ผูสอนและเพอ่ื นเขยี น 1. ใหค าํ แนะนาํ ในการเขยี นโครงการ โครงการเรียนรขู องทงั้ ชั้น โดย เรยี นรูรายวชิ า พิจารณาจากโครงการเรยี นรทู ผ่ี สู อน 2. พจิ ารณาโครงการเรียนรูร วมกบั รา งมาและสญั ญาการเรยี นของทกุ คน ผเู รียนโดยกระตนุ ใหผ เู รียนแสดงความ คดิ เห็นอยา งทว่ั ถงึ 3. รว มกับผเู รียนสรปุ โครงการเรยี นรู ใหเหมาะสม

19 5. ดาํ เนนิ การเรียนรู 1. ทบทวนความรูเดิมของตนเองที่ 1. ทดสอบความรเู ดิมของผูเรยี น โดย จําเปน สาํ หรบั การสรางความรูใหม ใชเ ทคนคิ การตงั้ คาํ ถามหรอื ทดสอบ ขั้นตอน โดยการตอบคําถามหรือทํา แบบทดสอบ การตอบสนองของครู 5. ดาํ เนินการเรยี นรู (ตอ) การตอบสนองของผูเรียน 2. ผูเรยี นแตละคน ดาํ เนินการเรียนตาม 2. ใหค วามรเู สริม เพ่อื ใหแ นใ จวา สัญญาการเรยี นอยา งกระตอื รือรน โดย ผูเรียนจะสามารถเช่อื มโยงความรเู ดมิ การสบื คนและแสวงหาความรูเ พอื่ กบั ความรูใ หมไ ด สนองตอบความตอ งการในการเรยี น 3. ตง้ั คําถามเพื่อกระตุนใหผ ูเรียนคนหา ดว ยวธิ กี ารทห่ี ลากหลาย และใชแ หลง คาํ ตอบและประมวลคาํ ตอบดว ยตนเอง ทรัพยากรการเรียนทเี่ หมาะสมตาม 4. สรางบรรยากาศท่สี ง เสริมการเรยี น ความตอ งการของตนเอง โดยนําความรู 5. ใหคาํ ปรึกษา ใหข อ มลู ชว ยเหลือ และประสบการณเ ดิมที่เกีย่ วของกนั มา และอาํ นวยความสะดวกในกจิ กรรม ใชใ นการคน หาคาํ ตอบ การเรียนของผูเรยี นตามความจาํ เปน 3. แบง กลมุ เรยี นแบบรว มมือ เพอ่ื และความตองการของผูเ รยี น ศึกษาในประเดน็ ที่ตองตอบคําถาม 6. กระตุนใหผ เู รียนใชความรูและ โดยการปรับจดุ มุงหมายในการเรยี น ประสบการณเดิมที่เกี่ยวขอ งกนั มาใช ของ ผูเรยี นแตละคนเปนของกลมุ แลว ในการคน หาคาํ ตอบ โดยใหย กตวั อยา ง แบงบทบาทหนา ที่เพ่ือแสวงหาความรู หรือเปรียบเทยี บเหตกุ ารณท เ่ี กี่ยวของ โดยใชเ ทคนคิ การต้งั คาํ ถามเพอื่ นาํ ไปสู กับเรื่องทเี่ รยี น การหาคาํ ตอบ ทั้งนกี้ ลมุ ผูเรยี นแตละ 7. ตดิ ตามในการเรียนของผเู รยี นตาม กลุมอาจมรี ูปแบบในการทํากลุมที่ สัญญาการเรียนและใหค ําแนะนํา แตกตา งกนั 8. ติดตามเปน ระยะๆ และใหข อ มลู 4. ใชค วามคิดอยางเต็มท่ี มีปฏิสมั พันธ ปอนกลบั แกผ เู รียน โตต อบ คัดคาน สนบั สนนุ และ 9. บนั ทึกปญหาและขอ ขดั ของตางๆใน แลกเปลย่ี นความคดิ เห็นและความรูสึก การดาํ เนนิ กจิ กรรมการเรียนเพอื่ ทเ่ี ปด กวา งในกลมุ และรบั ฟง ความ เสนอแนะการปรบั ปรงุ ใหด ีขนึ้ คิดเห็นของผอู น่ื เพอ่ื หาแนวทางการ ไดม าซงึ่ คําตอบทตี่ องการของตนเอง และของกลมุ

20 ขน้ั ตอน การตอบสนองของผูเรียน การตอบสนองของครู 5. ดําเนินการเรยี นรู (ตอ) 5. แสดงความสามารถของตนเอง และ 10. ใหอ สิ ระแกผ เู รยี นในการทํา ยอมรบั ความสามารถของผอู น่ื กจิ กรรม 6. ตัดสินใจ และชวยแกป ญหาตา งๆท่ี และกระตนุ ใหผ เู รียนมสี วนรว มใน เกดิ ขน้ึ ในกิจกรรมการเรียน กิจกรรมการเรยี นอยา งเต็มท่ี ยอมรบั 7. ฝกปฏบิ ัติทกั ษะทตี่ องศึกษาตาม ฟงความคิดเห็นของผเู รยี น และไม จดุ มงุ หมายการเรยี น ตัดสินวาความคดิ เหน็ ของผเู รียนไม 8. ขอความชว ยเหลอื จากผสู อน ตาม ถกู ตอ ง ความเหมาะสม 11. กระตุนใหผ เู รยี นสอื่ สารความรู 9. ปรกึ ษาผสู อนเปนระยะๆ ตามที่ระบุ ความ เขาใจและแนวคดิ ของตนเองให ไวในสญั ญาการเรยี นเพ่อื ขอคําแนะนํา ผอู ืน่ เขาใจอยา งชดั เจน ชวยเหลือ 12. กระตุนใหผเู รยี นมสี วนรวมในการ 10. ปรบั เปล่ียนการดําเนนิ การเรียน อภปิ รายแลกเปลย่ี นความคดิ เหน็ อยา ง ตามความเหมาะสม และบนั ทึกสง่ิ ท่ี กวา งขวางทง้ั ในกลมุ และช้นั เรียน ปรับเปลี่ยนลงในสัญญาการเรียนให 13. สังเกตการเรยี นของผเู รียน บนั ทึก ชดั เจน และนาํ ไปเปนขอมูลในการ พฤตกิ รรมและกระบวนการเรยี นของ วินจิ ฉัยตนเองเพอ่ื ตง้ั จดุ มงุ หมายในการ ผูเรียน รวมทั้งเหตุการณทส่ี ง ผลตอ การ เรียนครง้ั ตอไป เรียน 11. อภปิ รายและสรุปความรทู ไ่ี ดใ น 14. กระตนุ ใหผ เู รยี นสรุปความรคู วาม กลุม เขาใจในบทเรียนดวยตนเอง 12. นาํ เสนอวิธกี ารเรียนและความรทู ี่ 15. กลัน่ กรอง แกไ ข และเสริม ไดตอทง้ั ช้นั โดยใชรปู แบบในการ สาระสําคัญของบทเรียนใหช ดั เจนและ แสดงออกในสง่ิ ทตี่ นไดเรียนรูท่ี ครอบคลมุ จดุ มงุ หมายการเรียน หลากหลาย

21 ขน้ั ตอน การตอบสนองของผูเ รียน การตอบสนองของครู 5. ดาํ เนินการเรยี นรู (ตอ ) 13. อภิปราย แสดงความคดิ เหน็ 16. รวมกับผูเรียนอภปิ รายเก่ียวกบั 6. ประเมนิ ผลการเรียนรู สะทอ นความรสู กึ และใหข อ เสนอแนะ วธิ ีการเรยี นท่ีมปี ระสิทธภิ าพ สิ่งท่ี เก่ียวกบั วิธีการเรยี นดวยตนเองทมี่ ี สนบั สนุนและสิง่ ทข่ี ัดขวางการเรยี น ประสทิ ธภิ าพ สงิ่ สนบั สนุนและสงิ่ ขดั ขวางการ เรียน 14. รว มกนั สรุปประเดน็ ความรทู ไี่ ดใน ชัน้ เรยี น 15. เขยี นรายงานผลการเรียน ทง้ั ใน ดานเน้ือหาและวิธกี ารเรยี น รวมทัง้ ความรสู กึ เก่ยี วกบั ความสําเรจ็ หรอื ไม สาํ เรจ็ ในการเรยี นเปนรายบคุ คลและ รายกลมุ 1. ประเมนิ ผลการเรยี นของตนเอง โดย 1. กระตนุ ใหผ ูเ รยี นตรวจสอบความรู เปรียบเทยี บกับจุดมุงหมายในการเรียน ความเขาใจของตนเองตลอดเวลา ของตนเอง 2. ประเมนิ การเรียนของผเู รยี นจากการ 2. ใหเ พื่อนและครชู ว ยสะทอ นผลการ สงั เกตพฤติกรรมในการเรยี น เรียน ความสามารถในการเรยี นตามสญั ญา 3. ใหข อมูลปอ นกลบั แกเ พือ่ นในกลมุ การเรยี น และผลงานในแฟม สะสมงาน 3. ใหข อมูลปอนกลบั แกผ ูเรยี น รายบุคคลและรายกลุม เกี่ยวกบั กระบวนการเรยี นดวยตนเองและ พฤตกิ รรมในการเรยี นรวมทงั้ ให ขอ เสนอแนะตามความ เหมาะสม

22 ลักษณะท่ีเปนการจดั การเรียนรใู หผูเรียนไดเรยี นดวยตนเองตามกระบวนการในการเรียนรดู ว ย ตนเอง โนลส ( kuowles 1975 ) เสนอใหใ ชส ญั ญาการเรยี น ( Learning Contract ) ซึ่งเปนการมอบหมาย ภาระงานใหก บั ผเู รยี นวาจะตองทําอะไรบาง เพ่อื ใหไ ดรับความรตู ามเปาประสงคแ ละผูเรยี นจะปฏิบัติตาม เงื่อนไขน้ัน การจัดทําสญั ญาการเรยี น (Learning Contract) คําวา สัญญา โดยทั่วไปหมายถึง ขอตกลงระหวางบุคคล 2 ฝา ย หรือหลายฝายวาจะทําการหรืองด เวนกระทําการอยางใดอยางหนึง่ ความจริงนัน้ ในระบบการจดั การเรยี นรูกม็ ีการทําสญั ญากนั ระหวา งครูกบั ผูเรียน แตสวนมากไมไ ดเปนลายลักษณอักษรวา ถา ผเู รยี นทําไดอยา งนน้ั แลว ผูเรียนจะไดร บั อะไรบา งตาม ขอ ตกลง สัญญาการเรยี น จะเปน เครื่องมือทชี่ วยใหผ ูเรยี นสามารถกาํ หนดแนวการเรียนของตัวเองไดดียิ่งขน้ึ ทําใหป ระสบผลสําเร็จตามจุดมุงหมายและเปนเครอ่ื งยืนยันที่เปน รูปธรรม คําวา สัญญา แปลตามพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน แปลวา “ขอ ตกลงกนั ” ดังนนั้ สัญญาการ เรียน ก็คือขอ ตกลงที่ผูเรียนไดทําไวกับครูวาเขาจะปฏิบัติอยางไรบางในกระบวนการเรียนรูเพื่อใหบรรลุ จุดมุง หมายของหลักสูตรนัน่ เอง สัญญาการเรียนเปนรูปแบบของการเรียนรูที่แสดงหลักฐานของการเรียนรูโดยใชแฟมสะสมผลงาน หรอื Portfolio 1. แนวคดิ การจัดการเรยี นรูใ นระะบบ เปน การเรียนรทู ี่ครูเปนผูกาํ หนดรูปแบบ เนื้อหา กิจกรรมเปน สว นใหญ ผูเ รียนเปน แตเพยี งผูปฏบิ ตั ิตาม ไมไดม ีโอกาสในการมีสวนรวมในการวางแผนการเรยี น นกั การศกึ ษาทั้งใน ตะวนั ตกและแอฟริกา มองเห็นวาระบบการศึกษาแบบนี้เปนระบบการศึกษาของพวกจักรพรรดินิยมหรือ เปนการศึกษาของพวกชนชั้นสูงบาง เปนระบบการศึกษาของผูถูกกดขี่บาง สรุปแลวก็คือระบบการศึกษา แบบน้ไี มไดฝ ก คนใหเ ปนตัวของตวั เอง ไมไ ดฝก ใหค นรูจักพึ่งตนเอง จึงมผี ูพยายามท่ีจะเปลีย่ นแนวคิด ทางการศึกษาใหม อยางเชนระบบการศึกษาที่เนนการฝกใหคนไดรูจักพึ่งตนเองในประเทศแทนซาเนยี การศึกษาที่ใหคนคิดเปนในประเทศไทยเราเหลานี้เปนตน รูปแบบของการศึกษาในอนาคต ควรจะมุงไปสู ตัวผูเรียนมากกวา ตวั ผสู อน เพราะวา ในโลกปจ จบุ ันวทิ ยาการใหม ๆ ไดเ จรญิ กา วหนาไปอยางรวดเรว็ มี หลายสิง่ หลายอยางทมี่ นุษยจ ะตอ งเรียนรู ถาจะใหแ ตมาคอยบอกกันคงทาํ ไมไ ด ดังน้ันในการเรียนจะตองมี การฝกฝนใหคดิ ใหรจู ักการหาวิธีการทีไ่ ดศ ึกษาสิง่ ท่คี นตองการ กลาวงาย ๆ กค็ ือ ผูเรยี นท่ีไดร ับการศึกษา แบบทีเ่ รยี กวา เรียนรูเพ่ือการเรียนในอนาคต

23 2. ทําไมจะตองมกี ารทาํ สัญญาการเรยี น ผลจากการวิจัยเกี่ยวกับการเรียนรขู องผใู หญ พบวา ผใู หญจะเรียนไดดีท่สี ุดก็ตอเม่ือการเรียนรูด ว ย ตนเอง ไมใชการบอกหรือการสอนแบบที่เปนโรงเรียน และผลจากการวิจัยทางดานจิตวิทยายังพบอีกวา ผใู หญม ีลักษณะทีเ่ ดนชัดในเรื่องความตองการท่จี ะทําอะไรดว ยตนเองโดยไมต อ งมกี ารสอนหรือการช้ีแนะ มากนัก อยางไรก็ดีเมื่อพูดถึงระบบการศึกษาก็ยอมจะตองมีการกลาวถึงคุณภาพของบุคคลที่เขามาอยูใน ระบบการศึกษา จึงมีความจําเปนที่จะตองกําหนดกฎเกณฑขึ้นมาเพื่อเปนมาตรฐาน ดังนั้นถึงแมจะให ผูเรียนเรียนรูดว ยตนเองกต็ ามกจ็ าํ เปนจะตองสรา งมาตรการขึ้นมาเพื่อการควบคมุ คุณภาพของผูเรยี นเพ่ือให มีมาตรฐานตามที่สังคมยอมรับ เหตุนี้สัญญาการเรียนจึงเขามามีบทบาทในการเรียนการสอนเปนการวาง แผนการเรียนท่ีเปนระบบ ขอ ดีของสัญญาการเรียน คือเปนการประสานความคิดท่ีวา การเรยี นรู ควรใหผ ูเรยี นกาํ หนด และการศึกษาจะตองมีเกณฑมาตรฐานเขาดว ยกนั เพราะในสัญญาการเรยี นจะบง ระบวุ าผูเรียนตองการเรยี น เรื่องอะไรและจะวัดวาไดบรรลุตามความมุงหมายแลวนั้นหรือไมอยางไร มีหลักฐานการเรียนรูอะไรบางที่ บง บอกวา ผเู รยี นมผี ลการเรียนรูอยางไร 3. การเขียนสัญญาการเรียน การเรยี นรูดวยตนเอง ซึ่งเริ่มจากการจัดทําสัญญาการเรียนจะมีลําดับการดําเนินการ ดังนี้ ข้นั ที่ 1 แจกหลักสูตรใหกับผเู รียนในหลกั สูตรจะตองระบุ  จุดประสงคของรายวิชานี้  รายช่ือหนังสืออา งองิ หรือหนังสอื สําหรบั ที่จะศกึ ษาคนควา  หนว ยการเรยี นยอ ย พรอมรายชอื่ หนังสืออา งองิ  ครูอธบิ าย และทําความเขา ใจกบั ผูเรียนในเร่ืองหลักสตู ร จุดมงุ หมายและหนว ยการ เรยี นยอ ย ขั้นที่ 2 แจกแบบฟอรม ของสัญญาการเรียน จุดมุง หมาย แหลง วิทยาการ/วธิ ีการ หลักฐาน การประเมินผล เปน สวนที่ระบุวา ผเู รยี น เปน สวนที่ระบุวาผูเ รยี น เปน สวนท่ีมีสิ่งอางอิง เปน สวนท่ีระบวุ า ผูเรยี น ตอ งการบรรลุผลสําเรจ็ จะเรยี นรูไดอยางไร หรอื ยืนยนั ท่ีเปน สามารถเกดิ การเรยี นรู ในเร่ืองอะไร อยางไร จากแหลงความรูใด รปู ธรรม ในระดบั ใด ท่ีแสดงใหเหน็ วา ผูเรยี น ไดเกิดการเรียนรแู ลว โดยเกบ็ รวบรวมเปน แฟมสะสมงาน

24 ขนั้ ท่ี 3 อธิบายวิธีการเขียนขอตกลงในแบบฟอรมแตละชองโดยเริ่มจาก  จุดมุงหมาย  วธิ กี ารเรยี นรูหรือแหลงวิทยาการ  หลกั ฐาน  การประเมินผล ขั้นท่ี 4 ถามปญหาและขอสงสัย ขัน้ ท่ี 5 แจกตวั อยางสญั ญาการเรยี นใหผเู รยี นคนละ 1 ชุด ข้นั ท่ี 6 อธบิ ายถึงการเขียนสัญญาการเรียน ผเู รียนลงมอื เขียนขอตกลงโดยผูเ รียนเอง โดยเขียนรายละเอียดทัง้ 4 ชองในแบบฟอรม สัญญาการเรียน นอกจากน้ีผูเรียนยังสามารถระบุระดับการเรียนทงั้ ในระดับดี ดีเยยี่ ม หรอื ปานกลาง ซง่ึ ผูเรยี นมคี วามตง้ั ใจทีจ่ ะบรรลุการเรยี นในระดับดีเยีย่ มหรือมีความต้งั ใจท่ีจะเรยี นรใู นระดบั ดี หรือพอใจ ผเู รยี นกต็ องแสดงรายละเอียด ผูเรยี นตองการแตระดบั ดี คือ ผเู รยี นตองแสดงความสามารถตามวตั ถุประสงค ท่กี ลา วไวใ นหลกั สูตรใหครบถว น การทําสัญญาระดับดีเย่ียม นอกจากผเู รยี นจะบรรลวุ ัตถปุ ระสงคต าม หลักสตู รแลว ผูเรยี นจะตองแสดงความสามารถพิเศษเรื่องใดเรื่องหนึ่งโดยเฉพาะ อันมีสวนเกี่ยวของกับ หลักสูตร ขน้ั ที่ 7 ใหผเู รียนและเพ่อื นพิจารณาสญั ญาการเรยี นใหเรียบรอย ตอไปใหผ เู รียนเลอื กเพ่อื นในกลมุ 1 คน เพอ่ื จะไดช วยกันพิจารณาสญั ญาการเรยี นรูของท้ัง 2 คน ในการพิจารณาสญั ญาการเรียนใหพิจารณาตามหัวขอตอไปนี้ 1. จดุ มงุ หมายมีความแจม ชดั หรอื ไม เขาใจหรอื ไม เปนไปไดจ ริงหรือไมบ อกพฤตกิ รรมทจี่ ะใหเ กดิ จริง ๆ หรือไม 2. มีจุดประสงคอื่นที่พอจะนํามากลาวเพิ่มเติมไดอีกหรือไม 3. แหลงวิชาการและวิธีการหาขอมูลเหมาะสมเพียงใด มปี ระสิทธภิ าพเพยี งใด 4. มวี ิธกี ารอ่ืนอกี หรือไม ทสี่ ามารถนํามาใชเ พ่อื การเรียนรู 5. หลักฐานการเรียนรูมีความสอดคลองกับจุดมุงหมายเพียงใด 6. มหี ลักฐานอืน่ ที่พอจะนาํ มาแสดงไดอ กี หรอื ไม 7. วิธีการประเมินผลหรือมาตรการที่ใชวัดมีความเชื่อถือไดมากนอยเพียงใด 8. มวี ิธกี ารประเมินผลหรือมาตรการอืน่ อีกบา งหรือไม ในการวัดผลและประเมนิ ผลการเรียนรู

25 ขนั้ ที่ 8 ใหผูเ รียนนาํ สญั ญาการเรียนไปปรับปรงุ ใหเ หมาะสมอีกคร้งั หนงึ่ ขนั้ ที่ 9 ใหผูเรยี นทาํ สัญญาการเรยี นทป่ี รบั ปรงุ แลวใหค รูและท่ีปรึกษาตรวจดูอกี ครัง้ หนึ่ง ฉบับทเี่ รยี บรอยใหดําเนินการไดต ามที่เขยี นไวใ นสัญญาการเรียน ข้ันท่ี 10 การเรียนกอนที่จะจบเทอม 2 อาทิตย ใหผ เู รียนนําแฟมสะสมงาน (แฟมเกบ็ ขอ มลู Portfolio) ตามที่ระบุไวในสัญญาการเรียนมาแสดง ข้นั ท่ี 11 ครูและผูเ รียนจะตง้ั คณะกรรมการในการพจิ ารณาแฟมสะสมงานท่ผี ูเ รียนนํามาสงและ สง คืนผูเ รยี นกอนส้นิ ภาคเรยี น แบบฟอรมสัญญาการเรียน เขยี นท.ี่ ...................................................... วนั ท่.ี ........เดือน........................พ.ศ. ............. ขา พเจา (นาย/นาง/นางสาว)...................................................เปน นกั ศกึ ษาระดับมธั ยมศกึ ษาตอนปลาย ศูนยการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอําเภอ...............................................ขอกําหนดเปาหมาย การเรียนในภาคเรยี นท่ี 1 ปการศึกษา 2552 คือ ขาพเจาจะทําใหผลการเรียนในรายวิชา................................... ไดร ะดบั คะแนน............โดยการปฏิบัตดิ งั นี้ จุดมุง หมาย วิธกี ารเรยี นร/ู แหลง หลกั ฐาน การประเมินผล วทิ ยาการ

ตารางการกําหนดเปา หมายการทํางานในแตล ะวนั 26 หมายเหตุ (นาย/นาง/นางสาว)............................................................ วัน เดอื น เวลา เปาหมายท่ีจะปฏบิ ัติ ผลการปฏิบัติ ป สําเร็จ ไมส าํ เร็จ

27 เปา หมายการเรียนของขาพเจา ภาคเรียนท่ี 1/2553 รหสั วชิ า รายวิชาท่ลี งทะเบยี นเรียน หนว ยกติ ระดบั คะแนนทค่ี าดหวัง ช่อื วิชา ABCD 4321 1. ................... .................................................................... ............... ......... ......... ......... ......... ... ........ 2. ................... .. .. .. .. .. ... .................................................................... ............... ......... ......... ......... ......... 3. ................... ........ .. .. .. .. .. ... .................................................................... ............... ......... ......... ......... ......... 4. ................... ........ .. .. .. .. .. ... .................................................................... ............... ......... ......... ......... ......... 5. ................... ........ .. .. .. .. .. ... .................................................................... ............... ......... ......... ......... ......... 6. ................... ... ........ .. .. .. .. .. .................................................................... ............... ......... ......... ......... ......... ........ .. .. .. .. .. รวม เกรดเฉลย่ี = …….…. โดยขา พเจา จะเร่มิ ปฏิบัติตัง้ แต วันท่ี......เดือน.............พ.ศ. ......... ถึง วนั ที่......เดือน.............พ.ศ. ......... ขาพเจาทาํ สัญญาฉบับนีด้ วยความสมัครใจ เพื่อยืนยันความตั้งใจที่จะปฏิบัติตามแผนการเรียนรู จนสาํ เร็จ ลงช่อื ....................................ผูทาํ สญั ญา () ลงชือ่ ....................................พยาน () ลงชื่อ....................................พยาน () ลงชือ่ ....................................คูสญั ญา ()

28 (ตัวอยาง) การวางแผนการเรยี นโดยใชส ญั ญาการเรยี น จดุ มุงหมาย วธิ กี ารเรยี นร/ู แหลง หลกั ฐาน การประเมินผล วทิ ยาการ เพอ่ื ใหก ารเรยี น ใหเ พอ่ื น 2-5 คน รายวิชาทักษะการเรียนรู 1. อานเอกสารอางอิงท่ี 1. ทาํ รายงานยอ ขอคดิ เห็น ประเมินรายงานยอ และ ไดเ กรด B เสนอแนะไวใ นหลกั สตู ร จากหนังสอื ที่อาน บนั ทกึ การเรยี น โดย 2. อานหนังสือทเ่ี กี่ยวขอ ง 2. จดบนั ทึกการเรียน ประเมินตามหัวขอ อืน่ ๆ การอภปิ ราย ตอ ไปนี้ 3. สอบถามครู เมือ่ พบขอ 3. ทาํ กิจกรรมทกี่ ําหนดใน ของใจในช้ันเรียนหรอื หนงั สอื 1. รายงานยอ ครอบคลมุ เมอ่ื อา นหนงั สอื แลว เกดิ เนอ้ื หามากพอทจ่ี ะใชใ น ความสงสยั อนั เปน การสอบเพ่อื ใหไ ดเ กรด อปุ สรรคตอ การทําความ ตามท่ไี ดม งุ หมายไว เขา ใจบทเรียน 54321 4. รวมกลมุ รายงานและ อภิปรายกับผเู รียนอ่ืน 2. ทาํ ตารางการกาํ หนด หรือกลุมการเรยี นอืน่ เปา หมายการทาํ งาน ในแตละวัน โดยใหมี ผลการปฏบิ ตั ติ าม เปาหมายดวย 54321 3. รายงานมคี วามชดั เจน เพยี งใด 54321 ฯลฯ ทานไดเรียนรูเก่ียวกับสัญญาการเรียนท่ีเนนความรับผิดชอบ ตองานทีต่ นไดเปนผูก ําหนดไวสําหรับการเรียนรูข องตน...

29 การประเมินผลการเรียนโดยใชแฟมสะสมงาน การจัดทําแฟมสะสมงาน (Portfolio) เปนวิธีการสําคัญที่นํามาใชในการวัดผลและประเมินผลการ เรียนรูทใี่ หผ ูเรียนเรยี นรูดว ยตนเองโดยการจดั ทําแฟม สะสมงานท่ีมีความเช่อื พื้นฐานทสี่ าํ คญั มาจากการให ผูเรยี นเรยี นรูจ ากสภาพจรงิ (Authentic Learning) ซงึ่ มีสาระสาํ คัญทีพ่ อสรุปไดด งั น้ี 1. ความเชือ่ พน้ื ฐานของการเรยี นรตู ามสภาพจริง (Authentic Learning) 1.1 ความเชื่อเกี่ยวกับการจัดการศึกษา  มนุษยมีสัญชาตญาณที่จะเรียนรู มีความสามารถและมีความกระหายที่จะเรียนรู  ภายใตบ รรยากาศของสภาพแวดลอมที่เอื้ออํานวยและการสนับสนุนจะทําใหมนุษย สามารถทจี่ ะรเิ ร่มิ และเกดิ การเรยี นรูของตนเองได  มนุษยสามารถที่จะสรางองคความรูจากการปฏิสัมพันธกับคนอื่นและจากสื่อที่มี ความหมายตอชีวิต  มนุษยมีพฒั นาการดานรางกาย ดา นอารมณ ดา นสงั คม และดานสตปิ ญญาแตกตางกัน 1.2 ความเชอ่ื เก่ียวกับการเรียนรู  การเรยี นรูจะเร่ิมจากสิง่ ท่ีเปนรปู ธรรมไปสูน ามธรรมโดยผานกระบวนการการสํารวจ ตนเอง การเสริมสรางบรรยากาศของการเรียนรูและการสรางบริบทของสังคมใหผูเรียนไดปฏิสัมพันธกับ ผูเ รียนอืน่  การเรียนรูมีองคประกอบทางดานปญญาหลายดานทั้งในดานภาษา คํานวณ พื้นที่ ดนตรี การเคลอื่ นไหว ความสัมพนั ธร ะหวา งบุคคลและอ่ืน ๆ  การแสวงหาความรูจะมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้นถาอยูในบริบทที่มีความหมายตอชีวิต  การแสวงหาความรูเปนกระบวนการที่เกิดขึ้นตลอดชวี ิต 1.3 ความเชื่อเกี่ยวกับการสอน  การสอนจะตองยดึ ผูเรียนเปนศูนยกลาง  การสอนจะเปนทั้งรายบุคคลและรายกลุม  การสอนจะยอมรบั วัฒนธรรมทแ่ี ตกตา งกนั และวธิ กี ารเรยี นรทู ี่เปนเอกลกั ษณข อง ผูเรยี นแตละคน  การสอนกับการประเมินเปนกระบวนการตอเน่ืองและเก่ียวขอ งซึ่งกันและกนั  การสอนจะตองตอบสนองตอการขยายความรูที่ไมมีที่สิ้นสุดของหลักสูตรสาขาตาง ๆ

30 1.4 ความเชื่อเกี่ยวกับการประเมิน  การประเมินแบบนําคะแนนของผูเรียนจํานวนมากมาเปรียบเทียบกัน มีคุณคานอยตอ การพฒั นาศกั ยภาพของผูเรยี น  การประเมินตามสภาพจริง (Authentic Assessment) ไมใชสิ่งสะทอนความสามารถที่ มีอยูในตัวผูเรียน แตจ ะสะทอ นถึงการปฏิสัมพันธระหวางบคุ คลกบั ส่งิ แวดลอ มและความสามารถทแ่ี สดง ออกมา  การประเมนิ ตามสภาพจริงจะใหข อ มูลและขาวสารที่เที่ยงตรงเก่ียวกับผเู รียนและ กระบวนการทางการศึกษา 2. ความหมายของการประเมินตามสภาพจริง (Authentic Assessment) การประเมินตามสภาพจริง เปนกระบวนการของการสังเกตการณบันทึก การจัดทําเอกสารที่ เกยี่ วกบั งานหรือภารกิจที่ผเู รียนไดทํา รวมทงั้ แสดงวิธกี ารวาไดท าํ อยา งไร เพอ่ื ใชเ ปนขอมลู พ้นื ฐาน เกี่ยวกับการตัดสินใจทางการศึกษาของผูเรียนนั้น การประเมินตามสภาพจริงมีความแตกตางจากการ ประเมินโครงการตรงที่การประเมินแบบนี้ไดใหความสําคัญกับผูเรียนมากกวาการใหความสําคัญกับผล อันทจี่ ะเกิดขึ้นจากการดูคะแนนของกลมุ ผเู รยี นและแตกตางจากการทดสอบเนอ่ื งจากเปนการวัดผลการ ปฏิบัตจิ รงิ (Authentic Assessment) การประเมินตามสภาพจริงจะไดขอมูลสารสนเทศเชิงคุณภาพอยาง ตอ เนือ่ งท่ีสามารถนาํ มาใชใ นการแนะแนวการเรียนสาํ หรับผเู รยี นแตล ะคนไดเปนอยา งดี 3. ลกั ษณะท่ีสาํ คญั ของการประเมินตามสภาพจรงิ (Authentic Assessment)  ใหความสําคัญขอบการพัฒนาและการเรียนรู  เนนการคนหาศักยภาพนําเอามาเปดเผย  ใหความสาํ คัญกบั จดุ เดนของผูเ รียน  ยดื ถือเหตกุ ารณในชีวิตจรงิ  เนน การปฏิบัติจรงิ  จะตองเชื่อมโยงกับการเรียนการสอน  มงุ เนน การเรียนรูอยา งมีเปา หมาย  เปนกระบวนการเกิดขึ้นอยางตอเนื่องในทุกบริบท  ชวยใหมีความเขาใจในความสามารถของผูเรียนและวิธีการเรียนรู  ชว ยใหเกิดความรวมมือทั้งผูปกครอง พอแม ครู ผเู รยี นและบคุ คลอื่น ๆ

31 4. การประเมินผลการเรยี นโดยใชแ ฟมสะสมงาน แฟมสะสมงาน เปน วธิ กี ารประเมินผลการเรียนรตู ามสภาพจริง ซงึ่ เปน วิธกี ารท่ีครไู ดนําวธิ กี าร มาจากศิลปน (artist) มาใชในทางการศึกษาเพื่อการประเมินความกาวหนาในการเรียนรูของผูเรียน โดย แฟมสะสมงานมีประโยชนที่สําคัญคือ  ผูเรียนสามารถแสดงความสามารถในการทํางานโดยที่การสอบทําไมได  เปนการวัดความสามารถในการเรียนรูของผูเรียน  ชว ยใหผูเรยี นสามารถแสดงใหเห็นกระบวนการเรยี นรู (Process) และผลงาน (Product)  ชว ยใหสามารถแสดงใหเห็นการเรยี นรูท ี่เปนนามธรรมใหเปน รปู ธรรม แฟมสะสมงานไมใชแนวคิดใหม เปนเรื่องทีม่ ีมานานแลวใชโ ดยกลมุ เขยี นภาพ ศลิ ปน สถาปนิก นักแสดง และนักออกแบบ โดยแฟมสะสมงานไดถูกนํามาใชในทางการศึกษาในการเรียนการสอนทาง ดานภาษา คณติ ศาสตร วิทยาศาสตร และวชิ าอนื่ ๆ ทง้ั น้ีแฟม สะสมงานเปน วิธีการท่ีสะทอ นถึงวิธีการ ประเมินผลการเรียนรูตามสภาพจริง (Authentic Assessment) ซง่ึ เปน กระบวนการของการรวบรวม หลักฐานที่แสดงใหเห็นวาผูเรียนสามารถทําอะไรไดบางและเปนกระบวนการของการแปลความจาก หลักฐานท่ีไดและมีการตัดสนิ ใจหรือใหค ณุ คาการประเมินผลตามสภาพจรงิ เปน กระบวนการที่ใชเพ่ือ อธิบายถึงภาระงานที่แทจริงหรือ real task ทีผ่ ูเรียนจะตองปฏบิ ัตหิ รือสรางความรู ไมใชสรางแตเพยี งขอมลู สารสนเทศ การประเมินโดยใชแฟมสะสมงานเปนวิธีการของการประเมินที่มีองคประกอบสําคัญคือ  ใหผเู รยี นไดแสดงการกระทํา - ลงมือปฏิบัติ  สาธติ หรอื แสดงทกั ษะออกมาใหเ หน็  แสดงกระบวนการเรียนรู  ผลิตชิ้นงานหรือหลักฐานวาเขาไดรูและเขาทําได ซึ่งการประเมินโดยใชแฟมสะสมงานหรือการประเมินตามสภาพจริง โดยวิธีการดังกลาวนี้จะ มลี ักษณะทีส่ าํ คญั คอื  ชิ้นงานที่มีความหมาย (meaningful tasks)  มีมาตรฐานที่ชัดเจน (clear standard)  มีการใหสะทอนความคิด ความรูสึก (reflections)  มีการเช่อื มโยงกบั ชวี ิตจริง (transfer)  เปนการปรับปรุงและบูรณาการ (formative integrative)

32  เก่ยี วของกับการคดิ ในลําดบั ท่ีสงู ข้นึ ไป (high – order thinking)  เนน การปฏบิ ัติท่มี ีคณุ ภาพ (quality performance)  ไดผลงานท่ีมคี ณุ ภาพ (quality product) 5. ลกั ษณะของแฟมสะสมงาน นกั การศึกษาบางทานไดก ลาววา แฟมสะสมงานมลี กั ษณะเหมอื นกับจานผสมสี ซึง่ จะเห็นไดวา จานผสมสเี ปน สวนที่รวมเร่อื งสีตา ง ๆ ทง้ั นแี้ ฟม สะสมงานเปนสงิ่ ทรี่ วมการประเมินแบบตาง ๆ เพ่ือการ วาดภาพใหเ ห็นวาผูเรียนเปนอยา งไร แฟม สะสมงานไมใชถ งั บรรจุสง่ิ ของ (Container) ท่ีเปน ที่รวมของ สิ่งตาง ๆ ที่จะเอาอะไรมากองรวมไวหรือเอามาใสไวในที่เดียวกัน แตแฟมสะสมงานเปนการรวบรวม หลักฐานที่มีระบบและมีการจัดการโดยครูและผูเรียนเพื่อการตรวจสอบความกาวหนา หรอื การเรยี นรู ดานความรู ทักษะและเจตคติในเรื่องเฉพาะวิชาใดวิชาหนึ่ง กลาวโดยท่ัวไป แฟม สะสมงานจะมีลักษณะทส่ี าํ คญั 2 ประการคือ - เปน เหมอื นสิ่งทร่ี วบรวมหลักฐานทแี่ สดงความรูและทักษะของผูเรยี น - เปนภาพที่แสดงพัฒนาการของผูเรียนในการเรียนรู ตลอดชวงเวลาของการเรียน 6. จุดมุง หมายของการประเมนิ โดยใชแฟมสะสมงาน มีดังน้ี  ชว ยใหครไู ดรวบรวมงานทส่ี ะทอ นถงึ ความสาํ คัญของนักเรยี นในวัตถปุ ระสงคใหญของการเรยี นรู  ชว ยกระตุนใหผ ูเรียนสามารถจดั การเรยี นรขู องตนเอง  ชวยใหครูไดเกิดความเขาใจอยางแจมแจงในความกาวหนาของผูเรียน  ชวยใหผูเรียนไดเขา ใจตนเองมากยง่ิ ข้ึน  ชวยใหทราบการเปลี่ยนแปลงและความกาวหนา ตลอดชวงระหวางการเรียนรู  ชว ยใหผูเรียนไดตระหนักถึงประวตั กิ ารเรยี นรขู องตนเอง  ชวยทําใหเกิดความสัมพันธระหวางการสอนกับการประเมิน 7. กระบวนการของการจดั ทําแฟม สะสมงาน การจัดทําแฟมสะสมงาน มกี ระบวนการหรือขน้ั ตอนอยูหลายขั้นตอน แตทง้ั น้กี ส็ ามารถปรบั ปรุง ไดอยา งเหมาะสม Kay Burke (1994) และคณะ ไดกาํ หนดขั้นตอนของการทาํ แฟม สะสมงานไว 10 ข้ันตอน ดงั น้ี  ขั้นการรวบรวมและจัดระบบของผลงาน  ขั้นการเลือกผลงานหลักตามเกณฑทก่ี ําหนด  ขั้นการสรางสรรคแฟมสะสมผลงาน

33  ขั้นการสะทอนความคิด หรือความรูสึกตอผลงาน  ขน้ั การตรวจสอบเพอ่ื ประเมนิ ตนเอง  ขั้นการประเมินผล ประเมินคาของผลงาน  ขน้ั การแลกเปลยี่ นประสบการณก ับบคุ คลอนื่  ข้นั การคดั สรรคและปรบั เปลย่ี นผลงานเพ่ือใหท ันสมยั  ขั้นการประชาสัมพันธ หรือจัดนิทรรศการแฟมสะสมงาน 8. รปู แบบ (Model) ของการทําแฟมสะสมงาน สามารถดําเนินการไดด ังนี้  สําหรบั ผูเริ่มทาํ ไมมีประสบการณม ากอ นควรใช 3 ข้ันตอน ขน้ั ท่ี 1 การรวบรวมผลงาน ขั้นท่ี 2 การคัดเลือกผลงาน ขั้นที่ 3 การสะทอนความคิด ความรูสึกในผลงาน  สําหรับผูท มี่ ปี ระสบการณใหม ๆ ควรใช 6 ข้นั ตอน ข้นั ท่ี 1 กาํ หนดจุดมงุ หมาย ขน้ั ที่ 2 การรวบรวม ข้นั ที่ 3 การคัดเลือกผลงาน ขัน้ ที่ 4 การสะทอนความคิดในผลงาน ข้นั ที่ 5 การประเมินผลงาน ข้ันท่ี 6 การแลกเปล่ียนกับผูเรียน  สําหรบั ผูทีม่ ปี ระสบการณพอสมควร ควรใช 10 ขน้ั ตอนดังท่กี ลาวขา งตน 9. การวางแผนทําแฟมสะสมงาน  การวางแผนและการกําหนดจุดมุงหมาย คําถามหลักที่จะตองทําใหชัดเจน ทําไมจะตอ งใหผ ูเรยี นรวบรวมผลงาน ทําแฟมสะสมงานเพื่ออะไร จุดมุงหมายที่แทจริงของการทําแฟมสะสมงาน คืออะไร การใช แฟมสะสมงานในการประเมินมีขอดี ขอเสียอยางไร

34  แฟมสะสมงานไมใชเปนเพียงการเรียนการสอนหรือการประเมินผล แตเปนทั้งกระบวนการ เรยี นการสอนและการวัดผลประเมนิ ผล  แฟม สะสมงาน เปนกระบวนการทท่ี ําใหผูเรียนเปนผูทล่ี งมือปฏิบตั เิ องและเรยี นรูดวยตนเอง  การใชแฟมสะสมงานในการประเมินจะมีหลักสําคัญ 3 ประการ เนอ้ื หา ตองเก่ยี วกับเน้ือหาทส่ี าํ คญั ในหลักสูตร การเรยี นรู ผูเรียนเปน ผลู งมือปฏิบตั ิเอง โดยมกี ารบูรณาการทีจ่ ะตอ งสะทอน กระบวนการเรียนรู ทัง้ ในเร่ืองการอาน การเขยี น การฟง การแกปญ หา และการคดิ ระดบั ทสี่ ูงกวาปกติ 10. การเกบ็ รวบรวมชิน้ งานและการจัดแฟมสะสมงาน  ความหมายของแฟมสะสมงานคือ การรวบรวมผลงานของผูเรียนอยางมีวัตถุประสงค เพื่อการแสดงใหเห็นความพยายาม ความกาวหนาและความสําเร็จของผูเรียนในเรื่องใดเรื่องหนึ่ง  วิธีการเกบ็ รวบรวม สามารถจดั ใหอยูใ นรูปแบบของส่ิงตอ ไปนี้ แฟมงาน สมุดบนั ทกึ ตูเ ก็บเอกสาร กลอง อลั บัม้ แผนดิสก  วธิ กี ารดาํ เนินการเพ่ือการรวบรวม จดั ทาํ ไดโดยวธิ กี าร ดงั น้ี รวบรวมผลงานทุกชิ้นที่จัดทําเปนแฟมสะสมงาน คัดเรื่องผลงานเพื่อใชในแฟมสะสมงาน สะทอนความคิดในผลงานที่คัดเรื่องไว  รูปแบบของแฟมสะสมงาน อาจมีองคประกอบดังนี้ สารบัญและแสดงประวัติผูทําแฟมสะสมงาน สว นทแ่ี สดงวตั ถปุ ระสงค/จุดมุงหมาย สวนที่แสดงชิ้นงานหรือผลงาน สว นท่สี ะทอ นความคดิ เห็นหรอื ความรสู กึ สว นทแ่ี สดงการประเมนิ ผลงานดว ยตนเอง สว นทแ่ี สดงการประเมนิ ผล สว นท่ีเปนภาคผนวก ขอมลู ประกอบอื่น ๆ

35 รปู แบบการเรียนรดู วยตนเอง ผูเ รียนสามารถเลือกใชรูปแบบตางๆในการเรียนรูด วยตนเองเพื่อใหการเรียนบรรลุจุดมุง หมาย ท่ีตั้งไว ไดด งั น้ี 1. การใชโครงการเรียน (Learning project) ซึ่งเปนตัวบงชีข้ องการมีสวนรวมในการเรียนดวย ตนเอง ตามแนวคิดโครงการเรียนแบบผูใ หญของ Tough (1971) โดยการนําขอมูลทีไ่ ดจากการสํารวจความ ตองการมาขยายเปนโครงการหรือแผนการเรียนทีร่ ะบุเกีย่ วกับการจะเรียนรูอ ยางไร ท่ีไหน เวลาใดท่ี เหมาะสม และนานเทาใด จะใชแหลงทรัพยากรการเรียนใด จะมีใครชวยเหลือไดบาง เลือกวิธีการเรียน อยางไร มีคณุ คา แคไหน ใชเ วลา แรงงาน และใชงบประมาณเทาใด ประหยัดหรือไม จะรูไ ดอยางไรวาบรรลุ เปาหมาย ควรแสดงผลงานของความสําเร็จในการเรียนอยางไร ตองการเรียนมากแคไหน สัมพันธกับ เปาหมายชีวิต อยางไร ความรทู เ่ี ราจะแสวงหานัน้ ชวยใหบรรลุวัตถุประสงคทีต่ ัง้ ไวหรือไม ทําใหเกิดเจตคติ และความสนุกสนานทีจ่ ะเรียนหรือไม โดยการเขียนโครงการเรียนนัน้ ผูเ รียนตองสามารถปฏิบัติงานที่ กําหนด วินิจฉัยความชวยเหลือที่ตนตองการ และทําใหไดมาซึ่งความชวยเหลือทีต่ องการ สามารถเลือก แหลงทรัพยากรการเรียน วิเคราะหและวางแผนโครงการเรียนทัง้ หมด รวมทัง้ สามารถประเมิน ความกาวหนาของการเรียนได โดยการพิจารณาตัดสินใจในเรื่องความรูแ ละทักษะโดยละเอียด กิจกรรม ส่ือ การเรยี น แหลง ทรพั ยากรการเรยี น และอปุ กรณท ่ใี ชใ นการเรยี น สถานทีท่ ีใ่ ชในการเรียน เวลาและเปาหมาย ทแ่ี นน อน ระยะเวลาในการเรียน ขั้นตอนการเรียน ประมาณระดับของโปรแกรมการเรียน รวมทัง้ การกําจัด อุปสรรคและสิ่งที่จะทําใหการเรียนขาด ประสทิ ธิภาพ การทีจ่ ะไดสอื่ อุปกรณมา หรือไปถึงแหลงขอมูล การ เตรียมหองที่เหมาะสมหรือเงื่อนไขทาง กายภาพอืน่ ๆ งบประมาณทีใ่ ช และการสรางแรงจูงใจในการเรียน และการฝาอุปสรรคตางๆ 2. การทําสัญญาการเรียน (Learning contracts) ซึ่งเปนเครือ่ งมือในการเรียนดวยตนเองตาม แนวคิดการเรียนเปนกลุม ของ Knowles (1975) โดยเปนขอตกลงระหวางผูเ รียนและผูสอน ในลักษณะการ สอนรายบุคคลทีใ่ หผูเรียนมีความรับผิดชอบ มีระเบียบวินัยในตนเอง เปนตัวของตัวเองใหมาก โดยการให สํารวจและคนหาความสนใจทีแ่ ทจริงของตนเอง แลวใหผูเ รียนเลือกเรียนตามความสนใจ โดยสัญญาการ เรียนจะชวยใหผูเ รียนไดเรียนดวยตนเองมากขึน้ เพราะไดเปดเผยตัวเองอยางเต็มที่ และพึง่ พาตนเองไดมาก ท่ีสุด ซึ่งสัญญาการเรียนเปนเครือ่ งมือที่มีการลงนามระหวางผูเรียนและผูส อน โดยมีขั้นตอนในการทํา สัญญาการเรียน ไดแก วินิจฉัยความตองการในการเรียน กําหนดจุดมุง หมายการเรียน กําหนดวิธีการเรียน และแหลงทรัพยากรการเรียน ระบุผลลัพธทีจ่ ะไดหลังการเรียน ระบุเกณฑการประเมินการเรียน กําหนด วันทีจ่ ะทํางานสําเร็จ โดยมีการทบทวนสัญญาการเรียนกับอาจารยทีป่ รึกษา ปรับปรุงสัญญาการเรียน และ ประเมนิ ผลการเรยี น ผเู รียนที่ใชสญั ญาการเรียนในการเรยี นดวยตนเองจะไดร บั ประโยชน ดงั น้ี (1) ผูเ รียนจะมีความเขาใจถึงความแตกตางของบุคคลดานความคิด และทักษะที่ จําเปนใน การเรยี น ไดแ ก รูความแตกตางระหวา งการเรยี นโดยมผี ูสอนเปน ผชู ้ีนํา และการเรยี นดว ยตนเอง

36 (2) ผูเรียนจะมีความสามารถในการสรางความสัมพันธอันดีกับเพือ่ น เพื่อที่จะใหบุคคล เหลานัน้ เปนผูส ะทอนใหทราบถึงความตองการในการเรียน การวางแผนการเรียนของตนเองรวมทัง้ การ ชวยเหลอื ผอู น่ื (3) ผูเ รียนจะมีความสามารถในการวินิจฉัยความตองการในการเรียนอยางแทจริงโดย รว มมือกับผูอ ่ืน (4) ผูเ รียนจะมีความสามารถในการกําหนดจุดมุง หมายการเรียนจากความตองการในการ เรียนของตนเองโดยเปนจุดมุงหมายที่สามารถประเมนิ ได (5) ผูเรียนจะมีความสามารถในการเชื่อมความสัมพันธกับผูส อนเพือ่ ขอความ ชวยเหลือ หรอื ปรกึ ษา (6) ผูเรียนจะมีความสามารถในการแสวงหาบุคคลและแหลงทรัพยากรการเรียนที่ เหมาะสมสอดคลองกับจุดมุงหมายการเรียนที่แตกตางกัน (7) ผูเ รียนจะมีความสามารถในการเลือกแผนการเรียนทีม่ ีประสิทธิภาพ โดยใชแหลง ประโยชนจากแหลงทรัพยากรการเรียนตางๆ มคี วามคดิ รเิ รม่ิ และมีทักษะในการวางแผนอยางดี (8) ผูเ รียนจะมีความสามารถในการเก็บขอมูล และนําผลจากขอมูลทีค่ นพบไปใชไดอยาง เหมาะสม 3. การเรียนแบบตัวตอตัว (One-to-one learning) การเรียนดวยรูปแบบนีผ้ ูเรียนจะทํางานเปนคู เพื่อชวยอํานวยความสะดวกซึ่งกันและกันในการทํางาน 4. การเรียนแบบรวมมือในกลุม (Collaborative learning) เปนการแลกเปลีย่ นเรยี นรู ประสบการณ ทีต่ างคนตางนํามาแลกเปลีย่ นกัน ซึง่ ประสบการณของตัวเองอาจชวยชีน้ ําเพื่อนได และในทาง ตรงกันขาม ประสบการณจากเพือ่ นก็อาจชวยชีน้ ําตนเองได พรอมกันนีก้ ็จะเปนการเรียนการสอนทีม่ ีการ แลกเปลี่ยน ประสบการณความคดิ เหน็ ระหวา งผสู อนหรอื ผอู าํ นวยความสะดวกกบั ผเู รียนในกลุมดวย สิง่ ทีจ่ ะไดจากการ เรียนแบบรวมมือในกลุม คือการพัฒนาความรูค วามเขาใจในเนื้อหาวิชา ทักษะทางสังคม ความรูส ึกเห็น คุณคาในตนเอง การรูจักตนเอง และเกดิ แรงจงู ใจในการเรยี น 5. การทําบันทึกการเรียน (Learning log) เพือ่ บันทึกขอมูล ความคิด ความรูส ึก ความ คาดหวัง เรือ่ งราวตางๆทีไ่ ดเรียนรู ไดพัฒนา หรือเกิดขึน้ ในสมองของผูเรียน บันทึกนีจ้ ะเปนธนาคารความคิดทีช่ วย เก็บสะสมเรอื่ งท่ีไดอาน ปฏบิ ตั ิ การไดใชความคิดทีละนอยในชีวิตประจําวันเขาไวดวยกัน ซึง่ จะทําใหทราบ แนวทางและวิธีการเรียนเพิ่มเติมใหกวางไกลออกไป บันทึกการเรียนเปนสิ่งทีม่ ีประโยชนมากในการ ประเมินการเรียนดวยตนเอง ทีม่ ีลักษณะเปนแฟมหรือสมุดบันทึกขอมูลรายบุคคลเกีย่ วกับกิจกรรมที่ทําซึง่ จะเปนขอมูลบงชีเ้ กี่ยวกับความคาดหวังของผูเรียนแตละบุคคล รวมทัง้ ความรับผิดชอบของผูเรียนดวย ผสู อนสามารถใชบ ันทึกการเรยี นเปน แรงเสริมจากผูส อนโดยการเขียนขอ ความส้ัน ๆงาย ๆเพ่ือใหขอคิดเห็น หรอื คําแนะนําแกผูเรียน

37 6. การจัดชวงเวลาสําหรับสรุปสิง่ ที่เรียนรู เนื่องจากในการเรียนดวยตนเอง ผูเ รียนไดเรียนรูแ ละ เผชญิ กบั ปญหาตา งๆดวยตนเอง จึงตอ งมีชวงเวลาสําหรับสรุปส่ิงท่ีไดเ รียนโดยผูส อนเปนผูนาํ 7. การสรางหองสมุดของตนเอง หมายถึงการรวบรวมรายชือ่ ขอมูล แหลงทรัพยากรการเรียน ตางๆ อาทิ รายชือ่ บุคคล สถาบัน หนังสือ รายงานการประชุมฝกอบรม สือ่ การเรียนตางๆ สถานที่ หรือ ประวัติบุคคลที่คิดวาจะเปนประโยชนตรงกับความสนใจเพื่อใชในการศึกษาคนควาตอไป 8. การหาแหลงทรัพยากรการเรียนในชุมชน เชน การสนทนากับผูร ู ผูช ํานาญในอาชีพตางๆ หรือ ปายประกาศตามสถานที่ตางๆ เปนตน แหลงทรัพยากรการเรียนเหลานีจ้ ะเปนแหลงสําคัญในการ คนควาซึง่ มีผลตอการเรียนดวยตนเองเปนอยางมาก สรุปไดวาการจัดการเรียนรูใหผูเ รียนมีการเรียนดวยตนเอง สามารถเลือกใชรูปแบบในการเรียนได หลายอยาง โดยเฉพาะการทําสัญญาการเรียนและการเขียนโครงการเรียน ทั้งน้ีครูควรแนะนําวิธีการและ ขั้นตอนในการเรียนใหผูเรียนเขาใจกอนดําเนินการเรียนดวยตนเอง สนับสนุนใหผูเรียนมีการเรียนแบบ รวมมือ และควรจัดชวงเวลาสําหรับพบผูส อนเพื่อประเมินการเรียนเปนระยะๆ ทัง้ นีผ้ ูเรียนอาจวางแผนการ เรยี นดว ยตนเองโดยการเรยี นเปน รายบุคคล เรียนกับคูท ีม่ ีความสามารถเทากัน เรียนเปนกลุม หรือเรียนกับผู ทม่ี คี วามรแู ละประสบการณในเรื่องน้ันมากกวาก็ได Knowles (1975) ไดเสนอใหผูเรยี นพิจารณาส่งิ ตา งๆประกอบในการวางแผนการเรียน ดงั น้ี (1) การเรียนดวยตนเองควรเริม่ จากการที่ผูเ รียนมีความตองการทีจ่ ะเรียนในสิง่ หนึง่ สิง่ ใด เพื่อการ พัฒนาทักษะความรู สําหรับการพัฒนาชีวิตและอาชีพของตนเอง (2) การเตรียมตัวของผูเ รียนคือผูเรียนจะตองศึกษาหลักการ จุดมุงหมายและ โครงสรางของ หลักสูตรรายวิชาและจุดมุงหมายของรายวิชากอน (3) ผูเ รียนควรเลือกและจัดเนือ้ หาวิชาดวยตนเอง ตามจํานวนคาบที่กําหนดไวในโครงสรางและ กําหนดวัตถุประสงคเชิงพฤติกรรมลงไปใหชัดเจนวาจะใหบรรลุผลในดานใด เพือ่ แสดงใหเห็นวาผูเรียนได เกดิ การเรียนในเรือ่ งนัน้ ๆแลว และมีความคิดเห็นหรือเจตคติในการนําไปใชกับชีวิต สังคมและ สิง่ แวดลอม ดว ย (4) ผูเรียนเปนผูว างโครงการเรียนการสอน และดําเนินกิจกรรมการเรียนการสอนนั้นดวยตนเอง โดยอาจจะขอคาํ แนะนาํ ชวยเหลอื จากผูส อนหรือเพือ่ น ในลักษณะของการรวมมือกันทํางานได เชนกนั (5) การประเมินผลการเรียนดวยตนเอง ควรเปนการประเมินรวมกันระหวางผูส อนและผูเ รียน โดย รว มกนั ตั้งเกณฑการประเมินผลรวมกนั

38 คําถามในการถามตนเองของผูเรียนเพื่อใหไดคําตอบสําหรับการวางแผนการเรียน ดงั น้ี (1) จะเรียนรูอยางไร และเมื่อใดจงึ จะเรียนรูไดเ ร็วทสี่ ดุ (2) จะมีวธิ ีการอะไรในการศึกษาเรื่องนน้ั ๆ (3) จะใชหนงั สือหรือแหลงขอ มูลอะไรบาง (4) จะกําหนดจุดมุงหมายเฉพาะในการศึกษาของตนอยางไร (5) จะคาดหวังความรู ทักษะ เจตคตอิ ะไร (6) จะประเมินผลการเรียนของตนเองอยางไร (7) จะใชเ กณฑอ ะไรตัดสนิ วา ประสบความสําเร็จ ในการเรียนดวยตนเองผูเรียนสามารถเรียนไดหลายวิธีขึน้ อยูก ับความรูเ ดิมและทักษะของผูเ รียน โดยใชส ญั ญาการเรยี นเปน เครอ่ื งมอื สนับสนุน เพือ่ บันทึก และจัดการเรียนที่ ท้ังนี้ ผูท ีเ่ รียนดวยตนเองควรมี ทักษะในการตั้งคําถาม การสืบคน การใชเทคโนโลยี การทํางานเปนทีม การแกปญหา การคิดอยางมี วิจารณญาณ การคิดสรางสรรค การวจิ ยั และการเปน ผนู าํ โดยผเู รยี นมบี ทบาทในการเรยี นดว ยตนเองดงั น้ี 1. วินิจฉัยความตองการในการเรียนของตนเอง 2. ตั้งคําถามตามความอยากรูอยากเห็น ซ่ึงจะนําไปสคู วามตองการคนหาคําตอบ 3. กําหนดเปาหมายและวัตถุประสงคในการเรียนของตนเอง 4. รับรูจ ุดมุง หมายของตนเองและการยอมรับการสะทอนกลับจากผูอ ืน่ เกีย่ วกับ คุณลกั ษณะทต่ี องปรับปรงุ ของตนเอง 5. วางแผนการเรยี นของตนเอง 6. เลือกแหลงทรัพยากรการเรียนทีเ่ ปนบุคคล สิ่งของ หรือประสบการณทีจ่ ะชวยใหบรรลุ จุดมุงหมายในการเรียนและสอดคลองกับขอมูลที่ตองการ 7. เลือกและรับขอมูลขาวสารในการตอบคําถาม 8. เลือกและใชวิธีการที่มีประสิทธิภาพที่สุดในการตรวจสอบขอมูลจากแหลงการเรียน ตางๆ 9. จดั การ วเิ คราะห และประเมินขอมูลที่จะทาํ ใหไ ดคาํ ตอบท่ีถูกตอ ง 10. ออกแบบแผนเกี่ยวกับวิธีการประยุกตใชแหลงทรัพยากรการเรียนที่สามารถตอบคําถาม หรือบรรลุความตองการในการเรียน 11. ดําเนินการเรียนตามแผนอยางเปนระบบและเปนลําดับขั้นตอน 12. ตรวจสอบความสําเร็จตามจุดมุงหมายในการเรียน 13. ประเมินผลการเรยี นของตนเอง

39 สรปุ ไดว า การเรยี นดว ยตนเอง เปน คุณลักษณะที่สามารถจัดไดทั้งในสภาพการเรียนรูในระบบ นอก ระบบ และตามอัธยาศัย โดยมีหลักการคือ การเปดโอกาสใหผูเ รียนไดวิเคราะหและแสดงความตองการที่ แทจริงในการเรียนของตนเอง ใหอ สิ ระแกผูเรยี นในการกําหนดจุดมุงหมายในการเรียน วิเคราะหปญหา วาง แผนการเรียน กําหนดและแสวงหาแหลงทรัพยากรการเรียนทีจ่ ะใชในการเรียน กําหนดขัน้ ตอนและวิธีการ เรียนที่เหมาะสมกับตนเอง ไดดําเนินกิจกรรมการเรียน และการประเมินกระบวนการและผลการเรียนดวย ตนเอง โดยมีอิสระจากการถูกขมขูบังคับ การใหรางวัลหรือการลงโทษ ซ่ึงผูสอนจะเปนผูชวยใหผูเรียน ตระหนักถึงความจําเปนในการเรียน ตระหนักวาตนตอ งเปนผเู รยี นรแู ละจัดการเร่ืองการเรียนดวยตัวเอง โดย เปดโอกาสใหผูเรียนรับผิดชอบการเรียนและควบคุมกระบวนการเรียนของตนเองเพื่อใหบรรลุเปาหมายตาม ความตองการของตนเอง และมีการวางแผนกิจกรรมการเรียนการสอนโดยคํานึงถึงความแตกตางระหวาง บุคคลของผูเรียน สรางบรรยากาศทีส่ งเสริมการเรียน สอนวิธีการเรียนหลายๆวิธี ฝกทักษะการเรียนดวย ตนเองใหกับผูเรียน รวมทั้งสังเกตกิจกรรมการเรียน เปนผูชวยเหลือและอํานวยความสะดวก รวมท้ัง ประเมินผลการเรียนของผูเ รียนแตละคน โดยใชสัญญาการเรียนเปนเครือ่ งมือในการใหผูเ รียนไดเรียนดวย ตนเอง โดยตระหนักวาระดับของการเรียนดวยตนเองของผูเ รียนอาจมีตัง้ แตการเรียนดวยตนเองในระดับต่าํ คือมีครูเปน ผนู ําไปจนถึงการทผ่ี ูเรยี นไดเรยี นดวยตนเองในระดบั สูงโดยไมต อ งพ่ึงพาครู กิจกรรม กิจกรรมท่ี 1 ใหสรุปบทบาทของผเู รยี นในการเรียนรูด วยตนเอง มาพอสังเขป กิจกรรมท่ี 2 ใหสรุปบทบาทของครูในการเรยี นรูดว ยตนเอง มาพอสังเขป กจิ กรรมท่ี 3 ใหเปรียบเทียบบทบาทของผูเรียนและครู มาพอสังเขป กจิ กรรมท่ี 4 ใหส รปุ สาระสาํ คญั ของ “กระบวนการเรยี นรูดว ยตนเอง” มาพอสังเขป กจิ กรรมท่ี 5 ใหผ ูเรยี นศึกษาสญั ญาการเรียนรู (รายบุคคล) และปรกึ ษาครู แลว จดั ทํารางกรอบ แนวคดิ สัญญาการเรยี นรรู ายวชิ าทักษะการเรยี นรู

40 เรือ่ งท่ี 2 ทกั ษะพนื้ ฐานทางการศึกษาหาความรู ทักษะการแกปญ หา และเทคนคิ การเรียนรดู ว ยตนเอง คําถามธรรมดา ๆ ที่เราเคยไดย ินไดฟ ง กันอยูบอย ๆ ก็คือ ทําอยางไรเราจงึ จะสามารถฟง อยา งรเู ร่อื ง และคิดไดอยางปราดเปรื่อง อานไดอยางรวดเร็ว ตลอดจนเขียนไดอยางมืออาชีพ ทั้งนี้ ก็เพราะเราเขาใจกันดี วา ทัง้ หมดนเี้ ปน ทกั ษะพ้นื ฐาน (basic skills) ที่สําคัญ และเปนความสามารถ (competencies) ที่จาํ เปน สําหรับการดํารงชีวิตทั้งในโลกแหงการทํางาน และในโลกแหงการเรียนรู การฟง เปน การรับรคู วามหมายจากเสียงทีไ่ ดย นิ เปนการรับสารทางหูการไดยินเปนการเริ่มตนของ การฟงและเปนเพียงการกระทบกันของเสียงกับประสาทตามปกติ จึงเปนการใชความสามารถทางรางกาย โดยตรง สวนการฟงเปนกระบวนการทํางานของสมองอีกหลายขั้นตอนตอเนื่องจากการไดยินเปน ความสามารถทีจ่ ะไดร บั รสู งิ่ ทไ่ี ดย ิน ตีความและจบั ความสิ่งที่รับรูน้ันเขา ใจและจดจาํ ไว ซ่ึงเปน ความสามารถทางสติปญญา การพดู เปนพฤติกรรมการส่ือสารท่ีใชกันแพรหลายทว่ั ไป ผพู ดู สามารถใชท ง้ั วจนะภาษาและอวจั นะภาษาในการสงสารติดตอ ไปยงั ผฟู งไดชัดเจนและรวดเรว็ การพูด หมายถึง การสื่อความหมายของมนุษย โดยการใชเสียง และกิริยาทาทางเปนเครื่องถายทอดความรูความคิด และความรูส กึ จากผพู ูดไปสูผ ฟู ง การอา น เปนพฤติกรรมการรับสารที่สําคัญไมยิ่งหยอนไปกวาการฟง ปจ จบุ นั มีผูรนู กั วิชาการและ นักเขียนนําเสนอความรู ขอมูล ขา วสารและงานสรา งสรรค ตีพมิ พ ในหนังสือและส่งิ พิมพอนื่ ๆ มาก นอกจากนแ้ี ลว ขา วสารสาํ คญั ๆ หลงั จากนาํ เสนอดวยการพูด หรืออานใหฟงผานส่อื ตาง ๆ สว นใหญจ ะ ตพี มิ พรักษาไวเ ปนหลกั ฐานแกผ อู านในช้ันหลงั ๆความสามารถในการอานจึงสําคัญและจําเปนยิ่งตอการ เปนพลเมืองที่มีคุณภาพในสังคมปจจุบัน การเขยี น เปน การถายทอดความรูสึกนึกคิดและความตองการของบุคคลออกมาเปนสัญลักษณ คือ ตัวอกั ษร เพอ่ื ส่อื ความหมายใหผอู ื่นเขาใจจากความขา งตน ทําใหมองเห็นความหมายของการเขียนวา มี ความจาํ เปนอยางยิง่ ตอการสอ่ื สารในชีวิตประจาํ วัน เชน นกั เรียน ใชการเขียนบันทึกความรู ทําแบบฝกหัด และตอบขอสอบบุคคลทั่วไป ใชการเขียนจดหมาย ทําสญั ญา พนิ ยั กรรมและคํา้ ประกัน เปน ตน พอคา ใช การเขียนเพื่อโฆษณาสินคา ทําบัญชี ใบสง่ั ของ ทาํ ใบเสร็จรบั เงิน แพทย ใชบนั ทกึ ประวตั คิ นไขเขียนใบส่ัง ยาและอน่ื ๆ เปน ตน

41 กจิ กรรมที่ 1 คณุ เปน ผฟู ง ท่ีดีหรือเปลา ใหตอบแบบทดสอบตอไปนี้ ดวยการทําเคร่อื งหมาย  ในชองคําตอบทางดานขวา เพื่อประเมินวา คุณเปนผูฟง ไดดีแคไหน ลกั ษณะของการฟง ความบอยครง้ั เสมอ สว น บางครง้ั นาน ๆ ไมเคย ใหญ คร้ัง 1. ปลอยใหผ ูพูดแสดงความคิดของเขาจนจบโดยไมขดั จังหวะ 2. ในการประชุม หรอื ระหวา งโทรศพั ท มีการจดโนต สาระสาํ คญั ของสิ่งทไ่ี ดย นิ 3. กลา วทวนรายละเอยี ดท่ีสําคญั ของการสนทนากับผูพ ดู เพอ่ื ให แนใจวา เราเขาใจถกู ตอง 4. พยายามต้ังใจฟง ไมว อกแวกไปคดิ เรือ่ งอื่น 5. พยายามแสดงทา ทวี าสนใจในคาํ พดู ของผูอนื่ 6. รูดวี าตนเองไมใ ชนักส่อื สารทีด่ ี ถา ผูกขาดการพูดแตผ ูเดียว 7. แมว า กําลังฟง ก็แสดงอาการตา ง ๆ เชน ถาม จดสรปุ สิ่งท่ไี ดฟง กลา วทวนประเดน็ สาํ คญั ฯลฯ 8. ทําทา ตา ง ๆ เหมือนกําลังฟงอยูใ นทปี่ ระชมุ เชน ผงกศรี ษะเหน็ ดว ยมองตาผพู ดู ฯลฯ 9. จดโนต เกยี่ วกบั รปู แบบของการสอ่ื สารทไ่ี มใ ชคาํ พูดของคู สนทนา เชน ภาษากาย นาํ้ เสยี ง เปน ตน 10. พยายามทจี่ ะไมแสดงอาการกา วราว หรือตื่นเตนเกินไป ถา มี ความคิดเหน็ ไมตรงกบั ผูพ ดู คําตอบทง้ั 5 คาํ ตอบ (ในแตละชอง) มีคะแนนดังนี้ เสมอ = 5 คะแนน นาน ๆ ครง้ั = 2 คะแนน สว นใหญ = 4 คะแนน ไมเ คย = 1 คะแนน บางครง้ั = 3 คะแนน นาํ คะแนนจากทง้ั 10 ขอ มารวมกนั เพ่อื ดวู า คุณจดั อยใู นกลมุ นกั ฟง ประเภทไหนใน 3 กลุม ตอไปน้ี 40 คะแนนขนึ้ ไป จดั วาคณุ เปน นกั ฟง ชนั้ ยอด 25-39 คะแนน คุณเปน นกั ฟง ทดี่ ีกวา ผฟู ง ท่ัว ๆ ไป ตํ่าวา 25 คะแนน คุณเปน ผฟู ง ทีต่ อ งพฒั นาทักษะการฟงเปน พิเศษ

42 “การพดู เปนทกั ษะหนง่ึ แตไมวาจะอยใู นกลุม ไหนกต็ าม คุณกค็ วรจะพัฒนาทกั ษะ ในการฟงของคุณอยเู สมอ เพราะวาผูสง สาร (ท้งั คนและอปุ กรณ ทีม่ ีควกาามรสฟําคง ัญนท้นั สี่กสดุิจกขาํ รคอรงัญมคทนไี่ฉเ2รนา เทคโนโลยีตาง ๆ ) นน้ั มกี ารเปลย่ี นแปลงและมคี วามซบั ซอ นมาก ข้นึ อยูตลอดเวลา กอนทไีเ่ปรสาจกู ะาพรกเูดราียอรนะกฟไรงรลู เกทอป าอาานรนกเวปรไคปรยี ขิดะนนอตรั้นาูสยกู างําอ งคใลไญัหร เทากกี่เัดิบปงคดนําี ้ เราจะพเปฒั น นนาากยาขรอดโงงัปคนราํ นั้ดพจอดู งึธอบิ าาจยกลาวไดว า การ  การพูดเปนวิธีการสื่อสารที่มนุษยใชกันมานาน นับพันป แตเ มทอื่ เ่ีเรราาไเปดนพอูดยอา องกทไกุ ปวแนั ลนวี้ สวนหนง่ึ เปน ผล คําพูดมคเรหาจอลาบากนคร้ันวักกาใจ็ รนะฟกโงรลงับไเมรมยีวานาเปจสะนเถนปาาน นยกศเรากึ ารษ”ฟาง ใน และในโลกกนาี้ครงพไมูดมเีเปครนื่อวงิธมีือกสาือ่รสสาือ่รใสดาทรี่สทาีมม่ านรถุษถยาใยทชอกดันคมวาามนคาิดน เขียนสคถําอานธิบทาี่ทยาํ ขงอานงทใา นนทปี่ ระชุม สคเทวนถาคเาหาับโมยตนพรทุทูโสันอี่เลึปกปดยแน ีใคลเแนชวะลกน าสาะนมริ่งใ้ีคสตนกิดือ่าโเ็งสพคลาๆรวกราจาใะนมะนวีค้ไารใกดงจูส าไรเรึกรับมพาแกมไดู ลาดีเไรคะมดพรีใกสัฒืชอ่ วิ่งแนงาตตคมาเาํไาือพงพปียสูดถๆงือ่ึงเถสไสใึงียหนาแงนรใทมใจ่ีเวๆปดเารลแทปางลจีไ่สอวจดาอกุบมดก็ตันีไกาาปนรมวถี้า .........พก..า.ว.ร.ก.ป.เ.ร.ร.า.ึก.ก.ษ.็ไ..าม..ห.ค.า.อ.ร..ยือ..ส..กน..า.ใ.ร.จ.พ.ท..ูด.ี่จ.ค.ะ.ุย.พ...ฯัฒ..ล.น.ฯ..า..แกตาร เปคนําคพําูดๆ ถแึตงกแามรวพาูดปยังจปจรุบะันกอนบีเ้ ทไปคดโวนยโนล้าํ ยเสีใียนงสกูงา-รตส่ําือ่ จสังาหรวจะะชไา-ดเรร็วับ .........ฟ...ง ..ท...งั้...ๆ....ท..ก่ี...า..ร..ฟ..ง..เ.ป...น...ท...ัก..ษ...ะ..ใ..น...ก..า..ร........ แกละาทรพาทัฒางนขาอไงปผูถพึูงดไหนทีท่ๆําใแหลกวากร็ตพูาดมมีคสวาาเมหซตับุทซีเ่อปนนแเลชะนมนี ี้ .........ส..ื่อ...ส..า..ร..ท...ี่ส...ํา.ค...ัญ...ข..น...า..ด..น...้ี.ม...ีใ..ค..ร..เ.ค..ย...ถ..า..ม...... ปกระ็เพสิทรธาะภิ าวพายกิ่งากรวพาเูดครไือ่มงใมชือแสตอ่ื สเพารียใงดเสๆียงทีเ่ ปลงออกไปเปนคํา ๆ .........ต..ัว..เ.อ...ง..บ..า..ง..ไ..ห...ม..ว...า..เ.ร..า..ฟ...ง..ไ..ด..ด...ีแ..ค...ไ..ห..น........ แตการพูดยังประกอบไปดวย น้าํ เสียงสูง-ตํ่า จังหวะชา-เร็ว .........ห...ล..า..ย...ๆ...ค...น....อ..า..จ..ค..ดิ...ว..า.ก...า..ร..ฟ...ง..เ.ป..น...เ.ร..่ือ..ง..... และทาทางของผูพ ูด ที่ทําใหการพูดมีความซับซอน และ .........ง..า.ย...แ...ค..ร..วู..า..เ.ข..า..พ...ูด..อ...ะ..ไ..ร..ก...นั ..บ...า..ง..ก..ถ็...อื ..ว..า..... มปี ระสิทธิภาพยก่งิ ากรพวาูดเนคัรน้ ่ือเปงรมียือบสเส่อื มสือานรใดดาบๆสองคม คือ สามารถ .........เ.ป..น...ก...า.ร..ฟ...ง..แ..ล...ว...ซ...ึ่ง..เ.ป..น...ค...ว..า.ม...เ.ข..า..ใ..จ..ผ...ิด..... .........อ..ย..า..ง..ย..ง่ิ...เ.พ...ร..า..ะ..ก..า..ร..ฟ...ง..ท...่ีแ..ท...จ ..ร..ิง................ ใหทัง้ คุณและโทษแกตัวผูพ ูดได นอกจากนีก้ ารพูดยังเปนอาวุธในการ .........ห..ม...า..ย..ถ...ึง.ก...า..ร..ใ.ห...ค ..ว..า..ม...ส..น...ใ..จ..ค..าํ..พ...ูด...อ..ย..า..ง.... .........เ.ต..็ม...ท...่ี .จ..น...เ.ก..ดิ...ค..ว..า..ม...เ.ข..า..ใ.จ...ค..ว..า..ม...ห..ม...า..ย..ท...ุก.. กสาือ่ รสพาูดรไทดีค่ ม นาสกวกนวกใา าคหรนญพอช ูด่ืนอนนบั้นน้ัใชจเปมะทรากียํากใบหวเาสตกนมาเรืออฟนงงไดแดลาเปบะรกสียาอบรเงขไคดียมนปรคเพะือโรยาสชะาคนมิด แาวรตาถ .........น..ยั...ข..อ...ง.ค...าํ..พ...ดู ..เ.ห...ล..า..น...นั้.. ทใัง้ หๆทที่ค้ังิดคอุณยแางลนะี้หโลทายษคแนกกต็ยังัวพผาูพ ตัวูดเไองดไ ปนสอูคกวจามากหนายีก้ นาะรไพดดูดวยยังปเาปกน เขอาาทวําุธนใอนงกปารกสพือ่าจสนารซทึง่ ีค่เหนตสุทวี่เปนนใเหชญนนชี้กอ็เบพใรชาะมราูกกันกแวตาเกพาียรงฟวงาฉแันละ .............................................................. อยกาากรจเะขพียูดนโเดพยรไามะ คคิดิดกวอานกพาูดรพไูดมรไูวดามการกพกูดวทาีจ่คะนใหอคืน่ ุณนแะกนตจนะเอทงําไใดห  นตน้ั นควเอรมงไีลักดษเปณระียดบงั นไี้ ดประโยชน แตทัง้ ๆทีค่ ิดอยางนีห้ ลายคนก็ ....................................................................... ยังถูกพจาังหตวัวนะเ้ําเอวเสลงยีางไชปวนสฟูคงวามหายนะไดดภวาษยาเปหมาากะเสขมาทํานองปากพาจน  ....................................................................... ซึง่ เหตุที่เปนเชนนีก้ ็เพราะรูกันแตเพียงวาฉันอยากจะพูด โดย ไม คิดกอนพดู ไมรูวา การพูดท่จี ะใหค ุณแกต นเองไดนั้นควรมี ลกั ษณะดงั นี้  ถกู จงั หวะเวลา  ภาษาเหมาะสม  เนอ้ื หาชวนตดิ ตาม  น้ําเสยี งชวนฟง  กิริยาทาทางดี  มอี ารมณขนั  ใหผ ฟู ง มีสวนรวม  เปนธรรมชาติและเปน

43 แนวการตอบ การพูดทุกคร้งั จําเปนตอ งคดิ และเปน การคดิ กอ นพดู กิจกรรม ใหอา นเรื่อง “การมองโลกในแงดี” และสรปุ เร่ืองทอี่ า น ใหไดป ระมาณ 15 บรรทัด เรอื่ ง “การมองโลกในแงด ี” ความหมายและความสําคญั ของการมองโลกในแงด ี การดําเนินชีวิตของมนุษยเราน้นั ไดใ ชค วามคดิ มาชวยในการตดั สินใจเรอื่ งราวตา งๆ ที่อยูร อบตัวเรา ไดอยางเหมาะสม ซึ่งในบางครั้งการมองโลกโดยใชความคิดนี้ ก็อาจจะมีมุมมองไดหลายดาน เชน ทางดาน บวกและทางดานลบ การมองโลกในลักษณะเชนนี้ สามารถถายทอดความรูสึกนึกคิดออกมาทางจิตใจ เปน ตน วา ถา มองโลกในแงด กี จ็ ะสง ผลตอความรสู กึ นกึ คดิ ในดา นดีโดยทําใหก ารแสดงออกของคน ๆ นนั้ มี ความสุขตอการดําเนินชีวิตได แตในทางกลับกันถามองโลกในแงรายก็จะสงผลมายังความรูสึกนึกคิดทําให จติ ใจเกดิ ความวติ กกงั วล ขาดความสุขและอาจจะทําใหมองคนรอบขางอยางไมเปนมิตรได ฉะนน้ั การมอง โลกในแงด เี พ่ือใหเ กดิ ประโยชนต อ การดาํ เนนิ ชวี ิตควรมีหลกั อยา งไร ลองฟงความคิดเห็นของบุคคลทั่วไป วาเขามีความเขาใจกันอยางไรดูบาง การมองโลกในแงด ี หมายถึงมองสิ่งตาง ๆ หรือมองปญหาตางๆ ที่เขามาในทางที่ดี ในทางบวก ไมใชในทางลบ มีผลตอสุขภาพจิตของเราดวย มองสิ่งรอบขาง รอบตัวเรา และมองดคู นรอบขา งดว ย รวมทงั้ มองตวั เราเองดวย สําหรับการมองโลกในแงดี คิดวาถาเรามองคนรอบตัวหรือมองเหตุการณที่ผานมา ถา เราคิดในสิ่งที่ ดี คอื ไมคดิ มาก คดิ วา คงจะไมมีเหตุการณอะไรเขามาสตู วั เรา จะทาํ ใหจ ติ ใจเราเปนสขุ ซึง่ จะสงผลถงึ ประสิทธิภาพในการทํางานและครอบครัวของเราดวย หลกั การมองโลกในแงดี คําวา การมองโลกในแงดี โดยในแงของภาษาสามารถแยกออกเปน 3 คําแตกตางจากกัน คาํ ท่ีหนึ่ง คือ การมอง คําที่สองคือ โลก คาํ ทสี่ าม คือ ในแงด ี เปาหมายของการมอง คือ เพ่ือใหเ ห็นการจะเห็นสิ่งใดเรามวี ิธีเหน็ 2 วธิ ี 1. ใชตามอง เรียกวามองเห็น เราเหน็ หองน้ํา กาแฟ เห็นสรรพสิ่งในโลกเราใชตามอง 2. คดิ เหน็ เรากับคุณแมอ ยหู า งกันแตพ อเราหลบั ตาเรายังนึกถงึ คณุ แมได เราไมไดไปเมืองนอกมา นานหลบั ตายงั นึกถึงสมยั เราเรยี นๆ ที่ตรงน้ัน อยางน้ีเรยี กวาคิดเห็น เพราะฉะนั้นการที่จะเห็นสิ่งใดสามารถ ทําไดทั้งตากับคิด การมองโลกบางครั้งอาจมองดูเห็นปบคิดเลย หรือบางทไี มต อ งเห็นแตจ นิ ตนาการ ทา นคดิ และเหน็ คําวาโลก เราสามารถแยกเปน 2 อยาง คือ โลกท่ีเปน ธรรมชาติ ปา ไม แมน า้ํ ภูเขา อยางนเ้ี รียกวาเปน ธรรมชาติโลกอีกความหมายหนึ่ง คือ โลกของมนุษย พวกที่มนษุ ยอยเู รยี กวาสังคมมนุษย เพราะฉะน้ันเวลา มองโลกอาจมองธรรมชาติ บางคนบอกวามอง ภูเขาสวย เห็นทิวไมแลวชอบ เรียกวามองธรรมชาติ แต

44 บางครั้งมองมนุษยดวยกัน มองเห็นบุคคลอื่นแลวสบายใจ เรียกวาการมองเหมือนกัน เพราะฉะนั้นโลกจึง แยกออกเปน 2 สว น คือธรรมชาติกับมนุษย คาํ วาดี เปน คาํ ที่มีความหมายกวางมาก ในทางปรัชญาถือวาดี หมายถึงสิ่งที่จะนําไปสู ตัวอยางเชน ยาดี หมายถงึ ยาท่ีนาํ ไปสู คอื ยารักษาโรคน่นั เอง มีดดี คอื มีดทีน่ าํ ไปสู คือสามารถตดั อะไรได หรืออาหารดี หมายความวาอาหารนําไปสูใหเรามีสุขภาพดีขึ้น เพราะฉะนน้ั อะไรท่ีนาํ ไปสสู กั อยางหนึง่ เราเรยี กวา ดี ดีใน ที่นี้ดูได 2 ทางคือ นําไปทําใหเราเกิดความสุข หรือนําไปเพื่อใหเราทํางานประสบความสําเร็จ ชวี ติ เราหนี การทาํ งานไมได หนีชีวติ สว นตวั ไมไ ด เพราะฉะนน้ั ดูวา มองคนแลว ทาํ ใหเราเกดิ ความสขุ ทําใหทํางาน ประสบความสําเร็จ ถารวม 3 ตวั คือเราเห็น หรอื เราคิดเกี่ยวกับคน แลวทําใหเรามีความสุข เรามอง เราคิดกับคน ทําให เราประสบความสําเร็จ นี่คือความหมาย สรุปความสําคัญของคําวา การมองโลกในแงด ี คือ 3 อยางนี้ตองผกู พันกนั เสมอคือ การคิด การทํา และผลการกระทํา ถาเราคิดดีเรากท็ าํ ดี ผลจะไดดดี วย ตัวอยา งเชน เราคดิ ถึงเรอ่ื งอาหาร ถา เราคดิ วา อาหารน้ี ดี เราซื้ออาหารน้ี และผลจะมตี อรา งกายเรา ถาเราคดิ ถงึ สุขภาพ เร่ืองการออกกําลัง เราก็ไปออกกําลังกาย ผล ที่ตามมาคือ รางกายเราแข็งแรง เพราะฉะนั้นถาเราคิดอยางหนึ่ง ทําอยางหนึ่ง และผลการกระทําออกมาอยาง หนง่ึ เสมอ ถาการมองโลกจะมีความสําคัญคือ จะชวยทําใหชีวิตเรามีความสุข เพราะเราคิดคนๆ นี้ในแงดี เรา จะพดู ดีกบั เขา ผลตามมาก็คือเขาจะมีปฏิกิริยาในทางดีกับเรา ถาเราคิดในทางรายตอเขา เชน สมมติคณุ กําลัง ยืนอยู มีคนๆ หนง่ึ มาเหยยี บเทา คุณ ถาคิดวาคนที่มาเหยียบเทาคุณ เขาไมสบายจะเปนลม แสดงวา คณุ คดิ วา เขาสุขภาพไมดี คุณจะชวยพยงุ เขา แตถ า คุณคิดวาคนนี้แกลง คณุ แสดงวา คุณมองในแงไมด ี คณุ จะมีปฏิกริ ิยา คอื ผลักเขา เมื่อคุณผลกั เขาๆ อาจจะผลกั คุณและเกิดการตอสกู ันได เพราะฉะนั้นคิดทีด่ ีจะชว ยทาํ ใหชวี ิตเรามี ความสุข ถาคิดรายหรือคิดทางลบชีวิตเราเปนทุกข ถาคิดในทางที่ดีเราทํางานประสบความสําเร็จ ถา คดิ ในแง ลบงานของเราก็มีทุกขตามไปดวย (ท่มี า: http://www.stou.ac.th/Thai/Offices/Oce/Knowledge/4-46/page6- 4-46.html) สขุ หรือทกุ ขขนึ้ อยูก ับอะไร? ขาวที่มีผูถูกหวยรฐั บาลไดรางวัลเปนจํานวนหลายลานบาท เรียกวาเปนเศรษฐภี ายใน ชว่ั ขามคนื คงเปนขาวที่ทุกทานผานตามาแลว และกด็ เู หมอื นจะเปนทุกขลาภอยไู มนอ ยทต่ี องหลบเล่ยี งผทู ่ีมาหยิบยมื เงนิ ทอง รวมทั้ง โจร-ขโมย จองจะแบงปนเงินเอาไปใช ในตางประเทศ ก็เคยมีการศึกษาถึงชีวิตคนที่ถูกหวยในลักษณะของกรณีศึกษาก็คนพบวาหลายตอ หลายคน ประสบความทุกขยากแสนสาหัสกวาเดิม หลายรายตองสูญเสียเงินทองจํานวนมาก มอี ยรู ายหนง่ึ ที่ สุดทายกลับไปทํางานเปนพนักงานทําความสะอาด ความเปนจริงแลว พบวา วิธคี ดิ หรือโลกทัศนข องเรา

45 ตางหากที่บงบอกถึงความสามารถในการมีความสุขหรือความทุกข วธิ คี ิดอยา งไร นํามาซึง่ ความสุข? คงไมใ ชว ธิ คี ดิ แบบเดยี วอยา งแนน อน แตวิธคี ิดซ่ึงมีอยูหลายแบบและนํามาซึง่ ความสขุ นน้ั มกั มี พนื้ ฐานคลายๆกัน คอื การมองดา นบวกหรือคาดหวงั ดานบวกรวมทั้งมองเห็นประโยชนจากสิ่งตางๆ (แมว า จะเปนเหตกุ ารณท ่เี ลวรา ยกต็ าม) แตก วาทีค่ นเราจะ \"บรรล\"ุ ความเขาใจได ก็อาจใชเวลาเปนสิบๆ ป เลยทเี ดยี ว ครสิ โตเฟอร รฟี อดีตดาราในบทบาทของซุปเปอรแมน ไดประสบอุบัติเหตุตกจากหลังมา เขาเคยใหส มั ภาษณใ นรายการหนึ่ง วา เขาตองปรับตัวอยางมากในชวงแรกๆ แลวในที่สุด เขาก็สามารถมีความสุขได แมวาจะไมสามารถขยับ แขนขยับขาไดดังใจนึกก็ตาม ผบู รหิ ารคนหนงึ่ ของบรษิ ัทในเครือเย่ือกระดาษสยาม เลาวา เขาโชคดีทีถ่ ูกลูกคาดา เมอ่ื สบิ กวา ปที่ แลว ในเวลานน้ั ลูกคาซ่งึ เปน ผจู ดั การบรษิ ทั แถวถนนสาธปุ ระดษิ ฐ ไมพอใจเซลลขายกระดาษคนกอนเปน อยางยิ่งที่ปรับราคากระดาษโดยกระทันหัน จนทําใหบริษัทของเขาตองสูญเสียเงินจํานวนมากเขา (เซลลขาย กระดาษ) ทานนี้ไดใชความพยายามเอาชนะใจลูกคาคนนี้อยู 6 เดอื นเตม็ ๆ อนั เปนเวลาท่ีออเดอรล อ ตปรากฎ ข้ึน “ผมขอบคณุ วกิ ฤติการณในครัง้ น้ันมาก มันทําใหผมเขาใจในอาชีพนักขายและสอนบทเรียนที่สําคัญมา จนถงึ ปจ จบุ ัน” จากตัวอยา งดงั กลา ว สามารถสรุปไดวา 1. ผูประสบความสาํ เรจ็ มักผานวิกฤติการณแ ละไดบ ทเรยี นมาแลวท้ังสนิ้ 2. ผูที่จะมีความสุขในการทํางานและใชชีวิตได ยอมตอ งใชวิธคี ดิ ทเ่ี ปนดา นบวกซึ่งไดรับการพสิ ูจน มาแลว หากอยากมคี วามสขุ ตองเริ่มจากการสรา งความคิดดานบวก มองเหตุการณอ ยางไดประโยชน (ทีม่ า: http://drterd.com/news/view.asp?id=4) ทานไดพัฒนาทักษะการอาน เขียน ใหมีประสิทธิภาพ ซึง่ เปน ทักษะในการแสวงหาความรู

46 เรื่องท่ี 3 การทาํ แผนผงั ความคดิ แผนผงั ความคิด (Mind Map) การเขยี นแผนผังความคิดคอื อะไร การเขียนแผนผังความคิด คือ การเอาความรูม าสรุปรวมเปนหมวดหมูเ พิม่ การใชสี และใชรูปภาพ มาประกอบ ชวยใหเรามองเห็นภาพรวมไดชัดเจน แผนผังความคิด (Mind Map) จะชวยใหเราฝกคิดเปนรูปภาพ จําเปน ภาพ เปน สี ซ่งึ กต็ รงกับลกั ษณะการจาํ ตามธรรมชาติ การทาํ แผนผังความคิด (Mind Map) กฎของการทําแผนผังความคิด 1. เริม่ ตนดวยภาพสีตรงกึง่ กลางหนากระดาษ ภาพ ๆ เดียวมีคากวาคําพันคํา ซ้ํายังชวยใหเกิดความคิด สรางสรรค และเพิ่มความจํามากขึ้นดวย ใหวางกระดาษตามแนวนอน 2. ใชภาพใหมากทส่ี ดุ ใน แผนผงั ความคิดของคุณ ตรงไหนที่ใชภ าพไดใหใ ชก อ นคําหรอื รหัสเปนการชว ยการ ทํางานของสมอง ดึงดูดสายตาและชวยจํา 3. ควรเขียนคาํ บรรจงตัวใหญ ๆ ถาเปนภาษาอังกฤษใหใชตัวพิมพใ หญ เพ่อื ทีว่ าเมอื่ ยอ นกลับมาอานใหมจ ะให ภาพทีช่ ัดเจน สะดุดตาอานงาย และกอผลกระทบตอความคิดมากกวา การใชเวลาเพิม่ อีกเล็กนอยในการ เขยี นตวั ใหใ หญอา นงา ยชดั เจน จะชว ยใหเ ราสามารถประหยัดเวลาไดเ มือ่ ยอนกลับมาอานใหมอกี คร้งั 4. เขยี นคาํ เหนอื เสน และแตล ะเสน ตองเชื่อมตอ กบั เสนอ่นื ๆ เพือ่ ใหแผนผงั ความคดิ มโี ครงสรางพื้นฐานรองรบั 5. คาํ ควรมีลักษณะเปน “หนว ย” เชน คําละเสน เพราะจะชว ยใหแตละคําเชอ่ื มโยงกับคาํ อ่นื ๆ ไดอ ยางอสิ ระ เปดทางใหแผนผังความคิดคลองตัวและยืดหยุนมากขึ้น 6. ใชส ี ใหท วั่ แผนผังความคิด เพราะสชี วยยกระดบั ความจําเพลินตา กระตุนสมองซกี ขวา 7. เพอื่ ใหเ กดิ ความคิดสรางสรรคใ หม ๆ ควรปลอ ยใหหัวคิดมอี สิ ระมากท่สี ดุ เทา ทจี่ ะเปนไปได อยา มัวแตค ดิ วา จะเขยี นลงตรงไหนดี หรือวาจะใสห รือไมใสอะไรลงไป เพราะลวนแตจะทาํ ใหง านลาชาไปอยางนาเสียดาย หลักของแผนผังความคิด (Mind Map) คือ การฟน ความจําในทุกเรื่องทีห่ ัวคิดนึกออกจากอบ ศูนยกลางความคิด สมองของคุณสามารถจะจุดประกายความคิดตาง ๆ ไดเร็วกวาทีม่ ือคุณเขียนทัน คุณจึง ตองเขยี นแบบไมหยุดเลย เพราะถา คณุ หยดุ คณุ จะสงั เกตไดวา ปากกาหรือดนิ สอของคุณยังคงขยุกขยิกตอไป บนหนากระดาษ ในชวงที่คุณสังเกตเห็นนี้ก็อยาปลอยใหผานไป จงรีบเขียนตออยากังวลถึงลําดับ หรือการ จัดองคประกอบใหดูดี เพราะในทีส่ ุดมันก็จะลงตัวไปเอง หรือไมอยางนั้นคอยมาจัดอีกครัง้ ในตอนทายเปน ครงั้ สุดทายก็ยอ มได

47 กิจกรรม “ตัวของฉัน” ใหผูเ รียนใชกฎของแผนผังความคิด (Mind Map) โดยใหเขียนแผนผังความคิด (Mind Map) ใน หัวขอ “ตัวของฉัน”

48 กจิ กรรม “สาระทักษะการเรียนรู” ใหผูเ รียนใชกฎของแผนผังความคิด (Mind Map) โดยใหเขียนแผนผังความคิด (Mind Map) ใน หัวขอ “สาระทักษะการเรียนรู” โดยสรุปใหไดเนือ้ หาครอบคลุมรายวิชาสาระทักษะการเรียนรูต าม ความเขาใจของทาน

49 เร่ืองที่ 4 ปจ จัยทที่ ําใหก ารเรยี นรูด ว ยตนเองประสบความสาํ เรจ็ ความพรอมในการเรยี นรดู วยตนเอง ความพรอมในการเรียนรูด วยตนเอง (Self-Directed Learning Readiness : SDLR) เปนสิง่ สําคัญ และจําเปนอยางมากสําหรับผูท ีม่ ีความสนใจ มีความรักจะเรียนรูดวยตนเอง วัดไดจากความรูส ึก และความ คิดเห็นทีผ่ ูเรียนมีตอการแสวงหาความรู การทีบ่ ุคคลจะเรียนรูดวยตนเองไดนั้นตองมีลักษณะความพรอม ของการเรียนรดู วยตนเอง 8 ประการ ดังน้ี 1. การเปดโอกาสตอการเรียนรู ไดแก การมีความสนใจในการเรียนรูม ากกวาผูอ ืน่ มีความพึงพอใจ กับความคิดริเริ่มของบุคคล มีความรักในการเรียนรูและความคาดหวังวาจะเรียนรูอยางตอเนื่อง แหลงความรู มีความดึงดูดใจ มีความอดทนตอการคนหาคําตอบในสิ่งที่สงสัย มีความสามารถในการยอมรับและใช ประโยชนจากคําวิจารณได การนําความสามารถดานสติปญญามาใชได มีความรับผิดชอบตอการเรียนรูของ ตนเอง 2. มีอัตมโนทัศนในดานของการเปนผูเ รียนทีม่ ีประสิทธิภาพ ไดแก การมีความมัน่ ใจในการเรียนรู ดวยตนเอง ความสามารถจัดเวลาในการเรียนรูไ ด มีระเบียบวินัยตอตนเองมีความรูใ นดานความจําเปนใน การเรียนรู และแหลง ทรพั ยากรการเรยี นรู มีความคิดเห็นตอ ตนเองวาเปนผทู ม่ี ีความอยากรูอยากเหน็ 3. การมีความคิดริเริ่มและเรียนรูดวยตนเอง ไดแก ความสามารถติดตามปญหายาก ๆ ไดอยาง คลองแคลว ความปรารถนาตอการเรียนรูอ ยูเสมอ ชืน่ ชอบตอการมีสวนรวมในการจัดประสบการณการ เรียนรู มีความเชื่อมัน่ ในความสามารถที่จะทํางานดวยตนเองไดดี ชื่นชอบในการเรียนรู มีความพอใจกับ ทักษะการอาน การทําความเขาใจ มีความรูเ กี่ยวกับแหลงความรูต าง ๆ มีความสามารถในการวางแผนการ ทํางานของตนเองได และมีความคิดริเริ่มในเรื่องการเริ่มตนโครงการใหม ๆ 4. การมีความรับผิดชอบตอการเรียนรูของตน ไดแก การมีทัศนะตอตนเองในดานสติปญญาอยูใน ระดับปานกลางหรือสูงกวา ยินดีตอการศึกษาในเรื่องทีย่ าก ๆ ในขอบเขตทีต่ นสนใจ มีความเชื่อมัน่ ตอ หนาทีใ่ นการสํารวจตรวจสอบเกีย่ วกับการศึกษา ชืน่ ชอบทีจ่ ะมีบทบาทในการจัดประสบการณการเรียนรู ดวยตนเอง มีความเชื่อมั่นตอหนาทีใ่ นการสํารวจตรวจสอบเกี่ยวกับการศึกษา ชืน่ ชอบทีจ่ ะมีบทบาทในการ จดั ประสบการณการเรียนรดู วยตนเอง มีความรับผิดชอบตอการเรียนรูของตนเอง และมีความสามารถในการ ตดั สนิ ความกา วหนา ในการเรยี นรขู องตนเองได 5. รักการเรียนรู ไดแก มคี วามชน่ื ชมในการเรยี นรูสิ่งใหม ๆ อยเู สมอ มคี วามปรารถนาอยางแรงกลา ในการเรียนรู มีความสนุกสนานกับการสืบสวนหาความจริง 6. ความคิดสรางสรรค ไดแก มีความคิดที่จะทําสิ่งตาง ๆ ไดดี สามารถคิดคนวิธีการ แปลก ๆ ใหม ๆ และความสามารถทจ่ี ะคิดวิธีตา ง ๆ ไดมากมายหลายวธิ ีสาํ หรบั เร่ืองนั้น ๆ 7. การมองอนาคตในแงดี ไดแก การมีความเขาใจตนเองวาเปนผูท ีม่ ีการเรียนรูต ลอดชีวิต มีความ สนุกสนานในการคิดถึงเรือ่ งในอนาคต มีแนวโนมในการมองปญหาวาเปนสิง่ ทาทายไมใชสัญญาณใหหยุด กระทํา

50 8. ความสามารถในการใชทกั ษะทางการศึกษาหาความรแู ละทักษะการแกปญหา คือ มีความสามารถ ใชท กั ษะพื้นฐานในการศึกษา ไดแ ก ทักษะการฟง อาน เขียนและจาํ มีทกั ษะในการแกป ญ หา กิจกรรมท่ี 1 ใหอธิบายลักษณะของ “ความพรอ มในการเรยี นรูดว ยตนเอง” มาพอสังเขป กจิ กรรมที่ 2 “รูเขา รเู รา” วตั ถปุ ระสงค เพือ่ ใหผูเรยี นแสดงความคิด และความรูส กึ ทมี่ ีตอตนเอง และผอู ืน่ แนวคดิ ส่ิงแวดลอ มของการมีเพือ่ นใหม คือ การทําความรูจักคุนเคยกัน บรรยากาศที่เปนกันเองมารยาททาง สังคมจะเปนแนวทางการนําไปสูสัมพันธภาพที่ดีระหวางสมาชิกในกลุมซึ่งจะนําไปสกู ารแสดงความคิดเห็น การอภิปรายแลกเปลี่ยนประสบการณ และความรวมมือในการทํางาน คําชแ้ี จง 1. ใหทา นคิดสัญลักษณแทนตัวเองซงึ่ บงบอกถึงลักษณะนสิ ยั ใจคอ จํานวน 1 ขอ วาด/เขยี นลงใน ชองวางที่กําหนดใหขางลาง หลังจากน้นั ใหท า นเขยี นอุดมการณ แนวคิด หรือคาํ ขวญั ประจําตัวลงใตภาพ 2. ใหท า นไปสัมภาษณ พดู คยุ กับเพ่อื นหรือคนใกลชิด โดยการใหเพอื่ นหรือคนใกลชิดคดิ สญั ลกั ษณแทนตวั เองซึ่งบง บอกถงึ ลกั ษณะนิสัยใจคอ จํานวน 1 ขอ วาด/เขียนลงในชองวางที่กําหนดให ขางลาง หลงั จากน้นั ใหเ ขยี นอดุ มการณ แนวคิด หรอื คาํ ขวญั ประจาํ ตัวลงใตภ าพ 3. ทานไดขอคิดอะไรบางจากกิจกรรมนี้