แผนการจัดการเรียนรู้ รายวิชาพืชสมุนไพรกับการดูแลสุขภาพ รหัส ทช 33017 ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย

46

47 ใบงาน จงตอบคำถามตอ่ ไปนีใ้ หถ้ ูกต้อง 1. ให้นักศึกษาบอกประโยชนข์ องพืชสมุนไพรมา 3 ประเภท พร้อมยกตวั อย่างประกอบ …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 2. ใหน้ กั ศึกษายกตัวอยา่ งสมนุ ไพรใกลต้ ัวทรี่ ู้จกั มา 5 ชนดิ พรอ้ มยกตัวอยา่ งประโยชนข์ องพืชสมุนไพรทใ่ี ช้ ในการรักษาอาการเจบ็ ป่วยมาพอเข้าใจ …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. ใหน้ กั ศึกษาบอกประโยชนท์ างการแพทย์ของกญั ชา …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 4. ใหน้ ักศึกษาบอกโทษของกัญชา …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………

48 แผนการจดั การเรยี นรู้ครั้งท่ี 8 (การเรียนรู้ดว้ ยตนเอง) กลุ่มสาระทักษะการดำเนินชีวติ รายวชิ าพชื สมนุ ไพรกับการดูแลสขุ ภาพ รหัส ทช33017 จำนวน 2 หน่วยกติ เรอ่ื ง สมนุ ไพรทน่ี ำมาเป็นเครื่องดมื่ (ชาใบเตย) ระดับมธั ยมศึกษาตอนปลาย จำนวน 6 ชัว่ โมง เวลา …………………………….. สอนวันท.่ี .............เดอื น.........................พ.ศ. .................... ภาคเรยี นท.ี่ ..............ปีการศึกษา.................... มาตรฐานการเรียนรูร้ ะดับ รู้ เขา้ ใจ มคี ุณธรรม จริยธรรม เจตคตทิ ด่ี ี มีทกั ษะในการดแู ล และสรา้ งเสรมิ การมพี ฤติกรรมสุขภาพท่ี ดี ปฏบิ ตั ิจนเป็นกจิ นิสยั วางแผนพฒั นาสุขภาพ ดำรงสขุ ภาพของตนเอง และครอบครัว ตลอดจนสนับสนุนให้ ชมุ ชนมีสว่ นร่วมในการสง่ เสรมิ ด้านสขุ ภาพพลานามยั และพัฒนาสภาพแวดล้อมทด่ี ี ตัวชว้ี ดั 1. ประยุกตใ์ ช้สมนุ ไพรเพอ่ื สุขภาพได้เหมาะสม 2. สามารถนำข้อมลู สมนุ ไพรมาใช้เพอ่ื การดำรงชพี ได้ สาระการเรยี นรู้ สมุนไพรหลาย ๆ ชนดิ สามารถนำมาใช้รบั ประทานเพ่อื รกั ษาอาการของโรคได้ และมีหลายสถาบนั มี การวิจัยคน้ ควา้ วธิ ีการแปรรปู หรอื สกดั สมุนไพรออกมาในรปู แบบของสมนุ ไพรเพอ่ื สุขภาพ เชน่ การทำยา สมุนไพร ผลิตภัณฑ์อาหารเสรมิ สมุนไพร ฯลฯ เปน็ ต้น คุณธรรม 1. สะอาด 2. สุภาพ 3. ขยัน 4. ประหยดั 5. วนิ ัย 6. รกั ชาติ ศาสน์ กษัตรยิ ์ และรักความเป็นไทย กระบวนการจดั การเรยี นรู้ 1. ศึกษารายละเอยี ดจากหนังสือประกอบการเรยี นรู้ 2. ปฏิบตั กิ ิจกรรมตามท่ีได้รบั มอบหมายในหนังสือประกอบการเรยี น 3. ศกึ ษาหาความร้เู พมิ่ เติมจากผรู้ ู้หรือแหลง่ เรียนรตู้ า่ ง ๆ

49 สอ่ื การเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการเรยี นรู้ 2. ใบงาน 3. Internet การวดั และประเมินผล 1. ประเมินผลจากการสงั เกตพฤติกรรมการเรยี นร้แู ละกิจกรรมท่ีไดร้ ับมอบหมาย 2. ประเมนิ ผลจากใบงาน ความคดิ เห็นและขอ้ เสนอแนะของผู้บรหิ ารสถานศึกษา พจิ ารณาแลว้ .......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... (นางจรี ะภา วัฒนกสกิ าร) ผูอ้ ำนวยการศูนย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั อำเภอโชคชยั

50 บนั ทึกหลังการสอน ความสำเรจ็ ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ปัญหา / อุปสรรค ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. แนวทางการแกป้ ญั หา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชือ่ ครผู สู้ อน (...........................................) ครู ........................... ขอ้ เสนอแนะของผบู้ ริหารสถานศึกษา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชอ่ื ผบู้ งั คับบัญชา (นางจีระภา วฒั นกสกิ าร) ผ้อู ำนวยการศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอำเภอโชคชัย

51 ใบความรู้เครื่องดม่ื สมุนไพรแก้อาการในระบบเลอื ดและบำรงุ หัวใจ ชาใบเตย สว่ นผสม ใบเตยแก่ 20 ใบ วธิ ที ำ (1) ลา้ งใบเตยให้สะอาด จากนนั้ ก็นำมาห่ันใหล้ ะเอียด (2) นำไปตากแดดใหแ้ ห้ง (3) นำมาค่ัวหรอื อบแห้ง (4) เกบ็ ใส่ขวดให้มดิ ชดิ ปิดฝาใหแ้ นน่ (5) ชาใบเตยสกั 1 หยิบมอื ใสใ่ นแกว้ นำ้ เทนำ้ รอ้ นจนเดอื ดลงไป ทงิ้ ไวใ้ หต้ ัวยาจากใบเตยละลาย กอ่ นแลว้ จงึ ด่มื สรรพคุณ ชาใบเตย แกร้ ้อนในกระหายนำ้ ชว่ ยบำรงุ หัวใจ ในรายที่หัวใจไม่ค่อยแขง็ แรง พกชาใบเตยตดิ กระเปา๋ ด่มื เปน็ ประจำ ชว่ ยไดด้ ยี งิ่ นกั นอกจากน้ยี งั ช่วยแกร้ ้อนในกระหายนำ้ ดบั พษิ ได้ ช่วยชูกำลัง

52 ใบงาน จงตอบคำถามตอ่ ไปน้ีใหถ้ กู ต้อง 1. บอกวิธกี ารทำน้ำชาใบเตยมาพอสงั เขป ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. 2. ใบเตยมีสรรพคณุ คือ . …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. ให้นกั ศกึ ษาทำน้ำชาใบเตยและอธิบายปัญหา/อปุ สรรค หรอื ข้อเสนอแนะ …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

53 แผนการจัดการเรียนร้คู รัง้ ท่ี 9 (การเรยี นรู้ดว้ ยตนเอง) กล่มุ สาระทักษะการดำเนินชวี ิต รายวชิ าพืชสมนุ ไพรกบั การดูแลสขุ ภาพ รหสั ทช33017 จำนวน 2 หนว่ ยกติ เรอ่ื ง สมนุ ไพรท่นี ำมาเป็นเครื่องดม่ื (นำ้ ตะไคร้) ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย จำนวน 6 ชั่วโมง เวลา …………………………….. สอนวนั ท่ี..............เดอื น.........................พ.ศ. .................... ภาคเรียนท.ี่ ..............ปกี ารศึกษา.................... มาตรฐานการเรยี นรู้ระดบั รู้ เขา้ ใจ มคี ณุ ธรรม จรยิ ธรรม เจตคตทิ ่ดี ี มีทกั ษะในการดแู ล และสร้างเสรมิ การมพี ฤตกิ รรมสุขภาพที่ ดี ปฏบิ ตั จิ นเป็นกจิ นสิ ัย วางแผนพฒั นาสุขภาพ ดำรงสุขภาพของตนเอง และครอบครวั ตลอดจนสนับสนนุ ให้ ชุมชนมสี ่วนร่วมในการสง่ เสริมดา้ นสขุ ภาพพลานามัยและพัฒนาสภาพแวดลอ้ มที่ดี มาตรฐานการเรยี นรรู้ ะดบั รู้ เขา้ ใจ มคี ุณธรรม จรยิ ธรรม เจตคตทิ ด่ี ี มีทักษะในการดูแล และสรา้ งเสรมิ การมพี ฤตกิ รรมสุขภาพท่ี ดี ปฏบิ ตั จิ นเปน็ กิจนสิ ยั วางแผนพฒั นาสขุ ภาพ ดำรงสุขภาพของตนเอง และครอบครวั ตลอดจนสนับสนุนให้ ชุมชนมสี ว่ นร่วมในการสง่ เสรมิ ด้านสขุ ภาพพลานามยั และพฒั นาสภาพแวดล้อมที่ดี ตัวชี้วดั 1. ประยกุ ต์ใชส้ มุนไพรเพ่อื สขุ ภาพไดเ้ หมาะสม 2. สามารถนำข้อมลู สมนุ ไพรมาใชเ้ พ่อื การดำรงชีพได้ สาระการเรียนรู้ สมุนไพรหลาย ๆ ชนดิ สามารถนำมาใชร้ บั ประทานเพ่อื รกั ษาอาการของโรคได้ และมีหลายสถาบันมี การวิจัยค้นควา้ วธิ ีการแปรรูปหรือสกัดสมนุ ไพรออกมาในรูปแบบของสมนุ ไพรเพอื่ สขุ ภาพ เช่นการทำยา สมนุ ไพร ผลิตภัณฑอ์ าหารเสริมสมุนไพร ฯลฯ เป็นตน้ คุณธรรม 1. สะอาด 2. สุภาพ 3. ขยนั 4. ประหยดั 5. วนิ ยั 6. รักชาติ ศาสน์ กษัตรยิ ์ และรักความเป็นไทย

54 กระบวนการจัดการเรยี นรู้ 1. ศกึ ษารายละเอียดจากหนงั สือประกอบการเรยี นรู้ 2. ปฏบิ ตั กิ ิจกรรมตามท่ีไดร้ บั มอบหมายในหนงั สือประกอบการเรียน 3. ศึกษาหาความร้เู พม่ิ เติมจากผรู้ หู้ รอื แหล่งเรยี นรู้ต่าง ๆ ส่ือการเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการเรยี นรู้ 2. ใบงาน 3. Internet การวดั และประเมินผล 1. ประเมนิ ผลจากการสงั เกตพฤตกิ รรมการเรยี นรแู้ ละกจิ กรรมที่ไดร้ บั มอบหมาย 2. ประเมนิ ผลจากใบงาน ความคิดเห็นและข้อเสนอแนะของผ้บู ริหารสถานศกึ ษา พจิ ารณาแล้ว.......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... (นางจรี ะภา วัฒนกสิการ) ผูอ้ ำนวยการศนู ย์การศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั อำเภอโชคชยั

55 บันทกึ หลงั การสอน ความสำเรจ็ ในการจดั การเรยี นการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ปัญหา / อปุ สรรค ในการจดั การเรยี นการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. แนวทางการแก้ปญั หา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชอ่ื ครูผสู้ อน (...........................................) ครู ........................... ขอ้ เสนอแนะของผูบ้ รหิ ารสถานศกึ ษา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชือ่ ผบู้ งั คับบัญชา (นางจีระภา วฒั นกสกิ าร) ผอู้ ำนวยการศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยอำเภอโชคชัย

56 ใบความรู้เคร่อื งดื่มพชื สมนุ ไพรชว่ ยแกอ้ าการในระบบทางเดินปสั สาวะ น้ำตะไคร้ ส่วนผสม ตะไคร้ 2 – 3 ต้น น้ำสะอาด 2 – 3 ถ้วย นำ้ ตาลทรายแดงตามชอบ วิธที ำ (1) นำตน้ ตะไครต้ ัดใบออก แลว้ ลา้ งนำ้ ให้สะอาด (2) ตดั เป็นท่อนสน้ั ๆ ทุบพอแตก ใสห่ มอ้ เติมนำ้ ตง้ั ไฟพอเดือด กรองเอาแต่น้ำ (3) ถ้าตอ้ งการหวานให้เติมน้ำตาลนิดหน่อย นำน้ำสมุนไพรต้ังไฟใหเ้ ดอื ดประมาณ 3 นาที ยกลง (4) กรองใสข่ วดทีน่ ึง่ แล้ว 20 – 30 นาที เยน็ แลว้ เกบ็ ใส่ตูเ้ ยน็ จะได้น้ำตะไครส้ ีเหลอื งอมเขียว อ่อนๆ ใส มกี ลน่ิ หอมตะไครป้ จั จุบันนิยมนำตะไครม้ าหนั่ เป็นฝอยนำไปตากแห้ง แล้วชงเปน็ ชาดม่ื รอ้ นก็ได้ เชน่ กนั สรรพคุณ นยิ มนำตะไคร้แกงแก่ ๆ สดทั้งต้นและใบมาทบุ ใหแ้ ตกแล้วต้มกับน้ำด่มื เป็นยาสมนุ ไพรชว่ ยบรรเทา อาการไข้หวัด ขบั เหงื่อ ขบั ลม ขับปัสสาวะได้ดี

57 ใบงาน จงตอบคำถามต่อไปน้ใี หถ้ ูกตอ้ ง 1. บอกวธิ กี ารทำน้ำตะไคร้มาพอสงั เขป ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. 2. ตะไครม้ สี รรพคุณ คือ . …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. ให้นกั ศึกษาทำนำ้ ตะไครแ้ ละอธิบายปัญหา/อุปสรรค หรือขอ้ เสนอแนะ …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

58 แผนการจัดการเรียนรูค้ รัง้ ที่ 10 (การเรียนรดู้ ว้ ยตนเอง) กล่มุ สาระทักษะการดำเนินชีวิต รายวชิ าพืชสมนุ ไพรกับการดแู ลสุขภาพ รหสั ทช33017 จำนวน 2 หน่วยกิต เร่อื ง สมนุ ไพรทน่ี ำมาเปน็ เคร่อื งดื่ม (น้ำเกก๊ ฮวย) ระดบั มัธยมศึกษาตอนปลาย จำนวน 6 ช่ัวโมง เวลา …………………………….. สอนวันท.ี่ .............เดือน.........................พ.ศ. .................... ภาคเรยี นท.่ี ..............ปีการศกึ ษา.................... มาตรฐานการเรียนร้รู ะดับ รู้ เข้าใจ มคี ณุ ธรรม จริยธรรม เจตคตทิ ่ีดี มที กั ษะในการดูแล และสรา้ งเสรมิ การมพี ฤติกรรมสขุ ภาพที่ ดี ปฏบิ ัติจนเปน็ กิจนิสัย วางแผนพัฒนาสขุ ภาพ ดำรงสขุ ภาพของตนเอง และครอบครัว ตลอดจนสนบั สนนุ ให้ ชมุ ชนมีสว่ นรว่ มในการสง่ เสริมดา้ นสุขภาพพลานามัยและพัฒนาสภาพแวดล้อมท่ีดี ตวั ชีว้ ัด 1. ประยุกตใ์ ช้สมุนไพรเพื่อสุขภาพได้เหมาะสม 2. สามารถนำข้อมูลสมนุ ไพรมาใชเ้ พือ่ การดำรงชพี ได้ สาระการเรยี นรู้ สมนุ ไพรหลาย ๆ ชนิดสามารถนำมาใช้รบั ประทานเพ่อื รกั ษาอาการของโรคได้ และมหี ลายสถาบนั มี การวจิ ยั คน้ ควา้ วธิ กี ารแปรรูปหรอื สกัดสมนุ ไพรออกมาในรปู แบบของสมุนไพรเพ่อื สุขภาพ เช่นการทำยา สมนุ ไพร ผลติ ภณั ฑ์อาหารเสรมิ สมนุ ไพร ฯลฯ เปน็ ตน้ คณุ ธรรม 1. สะอาด 2. สภุ าพ 3. ขยนั 4. ประหยัด 5. วนิ ยั 6. รักชาติ ศาสน์ กษตั ริย์ และรักความเปน็ ไทย กระบวนการจัดการเรยี นรู้ 1. ศกึ ษารายละเอียดจากหนังสือประกอบการเรยี นรู้ 2. ปฏิบัตกิ จิ กรรมตามทีไ่ ดร้ บั มอบหมายในหนงั สอื ประกอบการเรยี น 3. ศกึ ษาหาความรเู้ พ่ิมเติมจากผรู้ ้หู รือแหล่งเรียนรูต้ ่าง ๆ

59 สอ่ื การเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการเรยี นรู้ 2. ใบงาน 3. Internet การวดั และประเมินผล 1. ประเมินผลจากการสงั เกตพฤติกรรมการเรยี นร้แู ละกิจกรรมท่ีไดร้ ับมอบหมาย 2. ประเมนิ ผลจากใบงาน ความคดิ เห็นและขอ้ เสนอแนะของผู้บรหิ ารสถานศึกษา พจิ ารณาแลว้ .......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... (นางจรี ะภา วัฒนกสกิ าร) ผูอ้ ำนวยการศูนย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั อำเภอโชคชยั

60 บนั ทึกหลังการสอน ความสำเรจ็ ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ปัญหา / อุปสรรค ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. แนวทางการแกป้ ญั หา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชือ่ ครผู สู้ อน (...........................................) ครู ........................... ขอ้ เสนอแนะของผบู้ ริหารสถานศึกษา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชอ่ื ผบู้ งั คับบัญชา (นางจีระภา วฒั นกสกิ าร) ผ้อู ำนวยการศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอำเภอโชคชัย

61 ใบความรู้เคร่อื งด่มื พืชสมนุ ไพรชว่ ยแก้กระหาย คลายรอ้ น แก้ไข้ ขับเสมหะ น้ำเก๊กฮวย สว่ นผสม ดอกเกก๊ ฮวยแห้ง 30 กรมั นำ้ เปลา่ 1 ลิตร น้ำตาลทรายแดงตามชอบ วิธีทำ ใชด้ อกเก๊กฮวยแหง้ มาลา้ งน้ำให้สะอาด นำใส่หมอ้ ตม้ เคยี่ ว 5 นาที เตมิ นำ้ ตาลทรายแดงชมิ รส ตามใจชอบ จะได้น้ำเกก๊ ฮวยสเี หลืองออ่ น รสหวานเย็น ถา้ ต้องการให้นำ้ สเี หลอื งอ่อนนา่ ดื่มยง่ิ ข้นึ ให้ใส่ เมลด็ พดุ จีนต้มเค่ยี ว เมลด็ พุดจีนจะให้สีเหลือง ทำให้นำ้ เก๊กฮวยมสี สี ันสวยงาม สรรพคุณ น้ำเกก๊ ฮวยเป็นน้ำสมนุ ไพรท่ีไดจ้ ากการตม้ ดอกเก๊กฮวยแห้งหรือทคี่ นไทยเรียกว่าดอกเบญจมาศสวน แกร้ อ้ นใน กระหายน้ำ ชว่ ยให้สดช่ืน อาการคร่นั เน้ือครั่นตัวหรือเปน็ หวัดเพราะอากาศรอ้ น

62 ใบงาน จงตอบคำถามตอ่ ไปน้ใี หถ้ ูกต้อง 1. บอกวธิ ีการทำนำ้ เกก๊ ฮวยมาพอสังเขป ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. . 2. เกก๊ ฮวยมสี รรพคณุ คอื …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. ให้นักศกึ ษาทำน้ำเก๊กฮวยและอธิบายปญั หา/อุปสรรค หรอื ขอ้ เสนอแนะ …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

63 แผนการจัดการเรียนร้คู รงั้ ที่ 11 (การเรยี นรดู้ ว้ ยตนเอง) กลุ่มสาระทักษะการดำเนนิ ชวี ติ รายวิชาพืชสมนุ ไพรกับการดูแลสุขภาพ รหสั ทช33017 จำนวน 2 หน่วยกิต เรอื่ ง สมุนไพรทีน่ ำมาเปน็ เคร่ืองด่มื (น้ำรางจดื ) ระดับมธั ยมศึกษาตอนปลาย จำนวน 6 ชัว่ โมง เวลา …………………………….. สอนวันท.ี่ .............เดอื น.........................พ.ศ. .................... ภาคเรยี นท.่ี ..............ปกี ารศึกษา.................... มาตรฐานการเรยี นรู้ระดับ รู้ เข้าใจ มคี ณุ ธรรม จริยธรรม เจตคติที่ดี มีทักษะในการดูแล และสร้างเสรมิ การมพี ฤติกรรมสุขภาพที่ ดี ปฏิบัตจิ นเปน็ กจิ นสิ ัย วางแผนพฒั นาสุขภาพ ดำรงสขุ ภาพของตนเอง และครอบครวั ตลอดจนสนับสนุนให้ ชมุ ชนมีส่วนรว่ มในการสง่ เสริมด้านสขุ ภาพพลานามัยและพฒั นาสภาพแวดลอ้ มท่ดี ี ตัวช้วี ัด 1. ประยกุ ต์ใชส้ มุนไพรเพอ่ื สขุ ภาพไดเ้ หมาะสม 2. สามารถนำขอ้ มลู สมุนไพรมาใชเ้ พ่ือการดำรงชีพได้ สาระการเรียนรู้ สมุนไพรหลาย ๆ ชนดิ สามารถนำมาใช้รับประทานเพอื่ รกั ษาอาการของโรคได้ และมีหลายสถาบันมี การวิจยั คน้ ควา้ วธิ กี ารแปรรปู หรอื สกดั สมุนไพรออกมาในรูปแบบของสมนุ ไพรเพอื่ สขุ ภาพ เช่นการทำยา สมนุ ไพร ผลิตภัณฑอ์ าหารเสรมิ สมุนไพร ฯลฯ เป็นตน้ คณุ ธรรม 1. สะอาด 2. สภุ าพ 3. ขยนั 4. ประหยดั 5. วินัย 6. รักชาติ ศาสน์ กษตั รยิ ์ และรกั ความเป็นไทย กระบวนการจัดการเรียนรู้ 1. ศึกษารายละเอยี ดจากหนังสอื ประกอบการเรยี นรู้ 2. ปฏิบตั กิ ิจกรรมตามทไ่ี ดร้ บั มอบหมายในหนังสอื ประกอบการเรียน 3. ศกึ ษาหาความรเู้ พม่ิ เตมิ จากผรู้ ้หู รือแหล่งเรยี นรตู้ า่ ง ๆ

64 สอ่ื การเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการเรยี นรู้ 2. ใบงาน 3. Internet การวดั และประเมินผล 1. ประเมินผลจากการสงั เกตพฤติกรรมการเรยี นร้แู ละกิจกรรมท่ีไดร้ ับมอบหมาย 2. ประเมนิ ผลจากใบงาน ความคดิ เห็นและขอ้ เสนอแนะของผู้บรหิ ารสถานศึกษา พจิ ารณาแลว้ .......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... (นางจรี ะภา วัฒนกสกิ าร) ผูอ้ ำนวยการศูนย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอำเภอโชคชยั

65 บันทึกหลังการสอน ความสำเรจ็ ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ปัญหา / อุปสรรค ในการจัดการเรยี นการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. แนวทางการแก้ปญั หา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชอื่ ครผู สู้ อน (...........................................) ครู ........................... ข้อเสนอแนะของผ้บู ริหารสถานศึกษา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชอื่ ผบู้ งั คบั บัญชา (นางจีระภา วฒั นกสกิ าร) ผอู้ ำนวยการศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัยอำเภอโชคชัย

66 ใบความรู้เคร่ืองดื่มพืชสมุนไพรช่วยลดไข้ ล้างพษิ น้ำรางจืด ส่วนผสม ใบรางจืดสด 1 กำมือ น้ำเปลา่ 3 ถว้ ย วิธีทำ (1) นำใบรางจืดมาลา้ งนำ้ ให้สะอาด หั่นเปน็ ช้นิ เล็ก ๆ ใสน่ ำ้ ลงไปต้มเคีย่ วเรือ่ ย ๆ นานประมาณ 10 นาที ยกลงตักเอาน้ำรางจดื มาดม่ื รอ้ น ๆ (2) ส่วนทเ่ี หลือเกบ็ ไว้ต้มเค่ียวในวันต่อไปจนกวา่ นำ้ สมุนไพรจะหมด วธิ ีการชงชา นำใบรางจดื แห้ง 1 หยบิ มอื มาใสใ่ นแกว้ เทน้ำร้อนทต่ี ม้ จนเดอื ดลงแกว้ ทิง้ ไวส้ กั ครู่ ใหต้ วั ยาละลาย รอสักพกั จงึ ดืม่ สรรพคุณ น้ำรางจดื เปน็ นำ้ สมุนไพรทไ่ี ด้จากใบรางจืดที่แก่ปานกลางตม้ กับนำ้ หรือไดจ้ ากใบรางจืดมาหน่ั เป็น ฝอย ๆ แลว้ นำไปตากแดดหรอื อบให้แหง้ แล้วนำมาชงเปน็ ชาสมุนไพรรางจืดไดเ้ ชน่ กัน ใชถ้ อนพษิ เบื่อเมา ถอนพิษไข้ และพษิ ท้งั ปวง

67 ใบงาน จงตอบคำถามตอ่ ไปนใ้ี หถ้ กู ต้อง 1. บอกวิธกี ารทำน้ำรางจืดมาพอสงั เขป ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. 2. รางจืดมีสรรพคุณ คอื . …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. ใหน้ ักศกึ ษาทำน้ำรางจืดและอธิบายปญั หา/อุปสรรค หรือข้อเสนอแนะ …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

68 แผนการจดั การเรยี นรคู้ รงั้ ที่ 12 (การเรียนร้ดู ว้ ยตนเอง) กลุ่มสาระทกั ษะการดำเนินชวี ติ รายวิชาพืชสมุนไพรกบั การดแู ลสขุ ภาพ รหัส ทช33017 จำนวน 2 หน่วยกติ เรอื่ ง สมนุ ไพรทนี่ ำมาเป็นเคร่ืองดื่ม (นำ้ มะตมู ) ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนปลาย จำนวน 6 ช่ัวโมง เวลา …………………………….. สอนวนั ท.ี่ .............เดือน.........................พ.ศ. .................... ภาคเรียนท.่ี ..............ปกี ารศึกษา.................... มาตรฐานการเรียนรู้ระดบั รู้ เข้าใจ มคี ณุ ธรรม จรยิ ธรรม เจตคตทิ ด่ี ี มีทกั ษะในการดแู ล และสรา้ งเสรมิ การมพี ฤตกิ รรมสุขภาพท่ี ดี ปฏบิ ตั จิ นเป็นกิจนสิ ยั วางแผนพัฒนาสขุ ภาพ ดำรงสขุ ภาพของตนเอง และครอบครวั ตลอดจนสนบั สนุนให้ ชุมชนมีสว่ นร่วมในการสง่ เสรมิ ดา้ นสขุ ภาพพลานามัยและพัฒนาสภาพแวดล้อมท่ดี ี ตัวช้ีวดั 1. ประยกุ ต์ใชส้ มุนไพรเพ่ือสขุ ภาพได้เหมาะสม 2. สามารถนำข้อมลู สมุนไพรมาใช้เพอ่ื การดำรงชีพได้ สาระการเรยี นรู้ สมนุ ไพรหลาย ๆ ชนิดสามารถนำมาใช้รบั ประทานเพ่อื รักษาอาการของโรคได้ และมหี ลายสถาบันมี การวจิ ยั ค้นคว้า วิธีการแปรรูปหรอื สกัดสมุนไพรออกมาในรูปแบบของสมนุ ไพรเพือ่ สขุ ภาพ เชน่ การทำยา สมุนไพร ผลิตภณั ฑ์อาหารเสรมิ สมุนไพร ฯลฯ เปน็ ต้น คณุ ธรรม 1. สะอาด 2. สภุ าพ 3. ขยนั 4. ประหยัด 5. วินัย 6. รกั ชาติ ศาสน์ กษตั รยิ ์ และรักความเปน็ ไทย กระบวนการจดั การเรียนรู้ 1. ศกึ ษารายละเอยี ดจากหนังสอื ประกอบการเรยี นรู้ 2. ปฏบิ ตั ิกจิ กรรมตามทไี่ ด้รับมอบหมายในหนังสอื ประกอบการเรียน 3. ศึกษาหาความรู้เพ่ิมเติมจากผรู้ ู้หรือแหลง่ เรยี นรตู้ า่ ง ๆ

69 สอ่ื การเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการเรยี นรู้ 2. ใบงาน 3. Internet การวดั และประเมินผล 1. ประเมินผลจากการสงั เกตพฤติกรรมการเรยี นร้แู ละกิจกรรมท่ีไดร้ ับมอบหมาย 2. ประเมนิ ผลจากใบงาน ความคดิ เห็นและขอ้ เสนอแนะของผู้บรหิ ารสถานศึกษา พจิ ารณาแลว้ .......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... (นางจรี ะภา วัฒนกสกิ าร) ผูอ้ ำนวยการศูนย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอำเภอโชคชยั

70 บนั ทึกหลังการสอน ความสำเรจ็ ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ปัญหา / อุปสรรค ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. แนวทางการแกป้ ญั หา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชือ่ ครผู สู้ อน (...........................................) ครู ........................... ขอ้ เสนอแนะของผบู้ ริหารสถานศึกษา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชอ่ื ผบู้ งั คับบัญชา (นางจีระภา วฒั นกสกิ าร) ผ้อู ำนวยการศนู ยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอำเภอโชคชัย

71 ใบความร้เู ครือ่ งดมื่ สมุนไพรบำรงุ ธาตุแก้ร้อนใน นำ้ มะตมู สว่ นผสม มะตูมแหง้ 3 – 5 แผ่น นำ้ 7 ถว้ ย นำ้ ตาลตามชอบ วิธที ำ (1) นำมะตูมมาย่างไฟใหห้ อม ตง้ั น้ำให้เดอื ดนำมะตูมมาใส่ลงไปในหมอ้ ตม้ นานประมาณ 30 นาที (2) ตักเนือ้ มะตูมออกใสน่ ำ้ ต่อ ปรงุ รสตามชอบ พอนำ้ ตาลละลายยกหมอ้ ลง (3) นำนำ้ มะตมู กรองผา้ ขาวบาง ตักใสข่ วดเกบ็ ไวใ้ นตู้เย็น เก็บไวด้ ม่ื ไดน้ าน วธิ ีการชงชา ให้ใชผ้ งมะตมู 1 ชอ้ นชา ละลายในน้ำร้อน 1 แกว้ ทิ้งไวส้ กั ครู่ แล้วดื่มร้อน ๆ สรรพคุณ นำ้ มะตูม เปน็ นำ้ สมุนไพรทไี่ ดจ้ ากผลออ่ นของมะตูมมาฝานบาง ๆ แลว้ ตากแห้งนำมาต้มกับน้ำหรือนำ มะตูมไปบดเป็นผง นำมาชงเป็นชามะตูมได้เช่นกัน เป็นยาบำรุงธาตุ ช่วยให้เจริญอาหารกินข้าวได้ แก้บิด แก้ ร้อนใน ชว่ ยขับลม

72 ใบงาน จงตอบคำถามตอ่ ไปนี้ใหถ้ กู ต้อง 1. บอกวธิ กี ารทำนำ้ มะตมู มาพอสังเขป ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………. . 2. มะตูมมีสรรพคุณ คอื …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3. ใหน้ ักศกึ ษาทำนำ้ มะตมู และอธิบายปัญหา/อปุ สรรค หรือข้อเสนอแนะ …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

73 แผนการจัดการเรียนรคู้ รัง้ ที่ 13 (อบรม) กลุ่มสาระทักษะการดำเนินชวี ิต รายวชิ าพืชสมุนไพรกบั การดูแลสุขภาพ รหสั ทช33017 จำนวน 2 หนว่ ยกิต เรอื่ ง การบำบดั และรกั ษาอาการตา่ ง ๆ ระดบั มัธยมศึกษาตอนปลาย จำนวน 6 ชั่วโมง เวลา …………………………….. สอนวนั ท.ี่ .............เดอื น.........................พ.ศ. .................... ภาคเรียนท.ี่ ..............ปกี ารศกึ ษา.................... มาตรฐานการเรยี นร้รู ะดบั รู้ เขา้ ใจ มคี ณุ ธรรม จริยธรรม เจตคตทิ ด่ี ี มีทกั ษะในการดูแล และสรา้ งเสรมิ การมพี ฤติกรรมสุขภาพที่ ดี ปฏบิ ัติจนเป็นกิจนิสยั วางแผนพัฒนาสุขภาพ ดำรงสุขภาพของตนเอง และครอบครัว ตลอดจนสนับสนนุ ให้ ชุมชนมสี ่วนร่วมในการสง่ เสรมิ ด้านสขุ ภาพพลานามยั และพฒั นาสภาพแวดล้อมท่ดี ี ตัวชว้ี ัด 1. ผ้เู รยี นสามารถวางแผนและปฏบิ ตั ิตามแผนในการนำสมุนไพรมาใชไ้ ดเ้ หมาะสม 2. ผู้เรยี นสามารถวิเคราะหผ์ ลจากการนำสมุนไพรมาใชเ้ พื่อสุขภาพได้เหมาะสม 3. ผเู้ รียนสามารถแนะนำความรู้ทถี่ ูกตอ้ งเก่ียวกบั การใช้สมุนไพรแกช่ ุมชนได้ สาระการเรยี นรู้ การนำสมุนไพรมาใชใ้ นการปอ้ งกนั บำบัด และฟื้นฟสู ุขภาพมีหลากหลายวิธี เชน่ การป้องกัน บำบดั และฟืน้ ฟูด้วยวธิ ีการนวด การอบ การประคบ การทำสปาแต่ละวธิ ีควรมีการวางแผนปฏิบัติงาน การวเิ คราะห์ ผลการนำสมุนไพรมาใชใ้ ห้เหมาะสม และควรให้ความรทู้ ีถ่ กู ต้องเกี่ยวกับการนำสมุนไพรมาใช้ในการปอ้ งกัน บำบดั ฟืน้ ฟูสุขภาพ คุณธรรม 1. สะอาด 2. สภุ าพ 3. ขยนั 4. ประหยดั 5. วินยั 6. รกั ชาติ ศาสน์ กษตั ริย์ และรักความเปน็ ไทย

74 กระบวนการจดั การเรียนรู้ จัดกระบวนการเรียนรโู้ ดยวทิ ยากรท่มี คี วามรเู้ ฉพาะดา้ น ดังนี้ - การใชส้ มนุ ไพรในการป้องกัน บำบดั และฟื้นฟสู ุขภาพดว้ ยวธิ ีการนวด - การใชส้ มุนไพรในการปอ้ งกนั บำบัดและฟนื้ ฟูสขุ ภาพดว้ ยวธิ ีการอบ - การใชส้ มุนไพรในการปอ้ งกัน บำบดั ฟื้นฟู ดว้ ยวธิ กี ารประคบ - การใชส้ มุนไพรในการป้องกนั บำบดั ฟ้ืนฟูดว้ ยวธิ ที ำสปา - วิธกี ารใช้ประโยชน์จากนำ้ มันหอมระเหยในการบำบัดรักษา - การใชส้ มุนไพรในการป้องกนั บำบัด ฟื้นฟู หลงั คลอด สอ่ื การเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการเรยี นรู้ 2. ใบงาน การวดั และประเมนิ ผล ประเมินผลจากการสงั เกตพฤติกรรมการเรียนรู้และกจิ กรรมท่ีไดร้ ับมอบหมายจากการอบรม ความคิดเห็นและขอ้ เสนอแนะของผ้บู ริหารสถานศกึ ษา พิจารณาแล้ว.......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... (นางจีระภา วฒั นกสกิ าร) ผู้อำนวยการศนู ย์การศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั อำเภอโชคชัย

75 บันทึกหลงั การสอน ความสำเรจ็ ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ปญั หา / อุปสรรค ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. แนวทางการแก้ปญั หา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชอ่ื ครผู สู้ อน (...........................................) ครู ........................... ขอ้ เสนอแนะของผู้บริหารสถานศกึ ษา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชอ่ื ผบู้ ังคับบัญชา (นางจีระภา วฒั นกสิการ) ผู้อำนวยการศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัยอำเภอโชคชยั

76 ใบความรู้การประคบสมุนไพร การประคบสมุนไพร คอื การใชส้ มุนไพรหลายอย่างมาห่อรวมกัน ส่วนใหญ่เป็นสมุนไพรท่ีมีน้ำมันหอม ระเหย โดยนำมาน่ึงให้ร้อนประคบบริเวณท่ีปวดหรือเคล็ดขัดยอกซึ่งน้ำมันหอมระเหยเม่ือถูกความร้อน จะ ระเหยออกมา ความรอ้ นจากลูกประคบจะชว่ ยกระตุ้นการไหลเวียนโลหติ ดขี ึ้น และยังมีสารสำคัญจากสมุนไพร บางชนิดที่ซึมเข้าทางผิวหนัง ชว่ ยรักษาอาการเคลด็ ขดั ยอก และลดปวดได้ อปุ กรณใ์ นการทำลูกประคบสมนุ ไพร - เขยี ง 1 อนั - มีด 1 เลม่ - ตัวยาสมนุ ไพรรวมทใ่ี ช้ทำลูกประคบสมุนไพร - ผา้ ดบิ สำหรบั ห่อทำลกู ประคบสมนุ ไพร 2 ผนื - เชอื ก 2 เส้น ยาว 1 เมตร - หมอ้ นึ่งลกู ประคบสมุนไพร - กะละมัง ถุงมอื ผ้าขนหนู - จานรองลูกประคบสมนุ ไพร ตัวยาสมุนไพรทน่ี ิยมใชท้ ำลูกประคบ 1. ไพล (500 กรมั ) แกป้ วดเม่ือยลดการอกั เสบ 2. ผวิ มะกรดู ถ้าไม่มีใชใ้ บแทนได้ (200 กรมั ) มนี ำ้ มันหอมระเหย แก้ลมวิงเวียน 3. ตะไคร้บา้ น (100 กรมั ) แตง่ กลิ่น 4. ใบมะขาม (300 กรมั ) แกอ้ าการคันตามร่างกาย ช่วยบำรุงผวิ 5. ขม้นิ ชนั (100 กรัม) ช่วยลดอาการอกั เสบ แก้โรคผิวหนัง 7. การบรู (2 ช้อนโต๊ะ) แตง่ กลน่ิ บำรงุ หัวใจ 8. ใบสม้ ป่อย (100 กรัม) ชว่ ยบำรุงผวิ แกโ้ รคผิวหนัง ลดความดนั วธิ ที ำลกู ประคบ 1. ล้างสมุนไพรให้สะอาด หั่นเป็นช้ินเล็ก ๆ โขลกเล็กน้อย ใส่เกลือ พิมเสน การบูร คลุกให้เข้ากัน เเบ่งเปน็ 2-3 สว่ น 2. นำส่วนทัง้ หมดมาวางตรงกลางของผ้า เริ่มตน้ จบั มมุ ผ้าทลี ะ 2 มมุ ขน้ึ มาทบกนั จบั จนครบท้ัง 4 มมุ ใหร้ วบมุมผ้าท่ลี ะมมุ อกี คร้งั หนงึ่ จนครบอีกท้ัง 4 มุม 3. แตง่ ชายผา้ ให้เรยี บร้อย ซ้อนกันเป็นชายเดียวจากน้ันคอ่ ย ๆ จดั แต่งลูกประคบให้เป็นรูปทรงกลมท่ี สวยงาม มัดด้วยเชือกท่ีทำเปน็ ห่วงคล้อง แลว้ มดั ปมใหแ้ น่น

77 4. การทำด้ามจับ โดยการจับชายผ้าท่ีเหลือมาซ้อนกันให้เรียบร้อย เสร็จแล้วพับเข้าหากันเพื่อเก็บ ซอ่ นชายผ้าท้ังสองด้าน 5. จัดแต่งและซ่อนชายผ้าเรียบร้อยแล้ว ให้พับปลายลงมาประมาณ กะประมาณความยาวก้านให้ สวยงาม ม้วนทบด้ามใหเ้ รียบร้อย ใช้ปลายเชอื กเส้นเดิมผกู แบบเงอ่ื นตายใหแ้ น่น อกี ครงั้ หน่งึ 6. ซ่อนปลายเชือกไว้ในซอกผ้าตรงรอยพับท่ีเป็นด้ามจับ และเพื่อให้ลูกประคบมีความแข็งแรง สวยงาม คงทนต่อการใชง้ าน การทำเช่นนจี้ ะทำใหเ้ ชอื กเรยี งกนั ดสู วยงามและเปน็ ระเบียบ วิธีการใชล้ กู ประคบสมนุ ไพร นำลูกประคบสมุนไพร 2 ลูก ไปนึ่งในหม้อนึ่ง (หม้อดินหรือหม้ออะไรก็ได้) น่ึงประมาณ 15-20 นาที เมอื่ ลูกประคบสมุนไพรร้อนให้นำลูกแรกไปประคบตามจุดหรือตำแหน่งท่ีตอ้ งการรักษา นำลูกประคบสมุนไพร ลูกที่ 2 ไปน่ึงในหม้อระหว่างท่ีใช้ลูกประคบลูกแรก เม่ือลูกประคบลูกแรกเย็นลง นำลูกประคบลูกแรกกลับไป น่ึงใหม่อีกครั้ง นำลูกประคบสมุนไพรลูกที่สองมาใช้ประคบต่อไป ทำสลับกันไปมา การประคบต้องให้ลูก ประคบรอ้ นอยูต่ ลอดเวลา โดยท่วั ไปใช้เวลาในการประคบประมาณ 15-20 นาที ตอ่ การประคบ 1 คร้งั แต่ถา้ มี อาการเคล็ดขัดยอก อาจประคบได้วันละ 2 คร้ัง วิธีการใช้ลูกประคบสมุนไพร สูตรท่ีมีการผสมสุราลงไปในลูก ประคบสมนุ ไพร ไม่ควรนำลกู ประคบสมนุ ไพรไปนงึ่ กอ่ นนำมาประคบ เพราะสรุ ามีฤทธริ์ อ้ นอยูแ่ ล้ว สามารถนำ ลกู ประคบสมุนไพรมาประคบได้ทันที ประโยชนก์ ารประคบดว้ ยลูกประคบสมนุ ไพร 1. บรรเทาอาการปวดเมื่อย 2. ลดอาการบวม อักเสบของกลา้ มเนือ้ , เอ็น, ข้อตอ่ หลัง 24-48 ช่วั โมง 3. ลดอาการเกร็งของกล้ามเนื้อ 4. ชว่ ยให้เน้ือเยื่อ, พังผดื ยึดตัวออก 5. ลดการตดิ ขดั ของขอ้ ตอ่ 6. ลดอาการปวด 7. ช่วยเพม่ิ การไหลเวียนของเลือด ข้อควรระวังในการใชล้ กู ประคบสมุนไพร 1. ห้ามใช้ลูกประคบท่ีร้อนเกินไป โดยเฉพาะกับบริเวณผิวหนังอ่อน ๆ หรือบริเวณท่ีเคยเป็นแผลมา กอ่ น ถ้าต้องการใชค้ วรมผี ้าขนหนรู องกอ่ นหรอื รอจนกวา่ ลูกประคบจะคลายร้อนลงจากเดิม 2. ควรระวังเป็นพิเศษในผู้ป่วยเบาหวาน อัมพาต เด็ก และผู้สูงอายุ เนื่องจากกลุ่มบุคคลดังกล่าว ความรสู้ ึกตอบสนองตอ่ ความร้อนช้า อาจจะทำใหผ้ วิ หนังไหม้ พองไดง้ ่าย ถา้ ตอ้ งการใชค้ วรจะ \"ใช้ลูกประคบท่ี อุ่น ๆ\" 3. ไมค่ วรใช้ลกู ประคบสมนุ ไพรในกรณีที่มแี ผล การอกั เสบ (ปวด, บวม, แดง, รอ้ น) ในชว่ ง 2 ชัว่ โมง

78 4. หลังจากประคบสมุนไพรแล้ว ไม่ควรอาบน้ำทันทีเพราะจะไปชะล้างตัวยาออกจากผิวหนัง และ อุณหภมู ขิ องร่างกายปรับเปลีย่ นไมท่ ันอาจจะทำให้เปน็ ไข้ได้ การเก็บรักษาลูกประคบ 1. ลูกประคบสมุนไพรทที่ ำในแตล่ ะครั้ง สามารถเกบ็ ไว้ใชซ้ ำ้ ได้ 3-5 วัน 2. ควรเก็บลูกประคบไว้ในตู้เย็น จะทำให้เก็บได้นานข้ึน (ควรเช็คลูกประคบด้วย ถ้ามีกลิ่นบูดหรือ เหมน็ เปรี้ยวไม่ควรเก็บไว้) 3. ถา้ ลกู ประคบแหง้ กอ่ นใชค้ วรพรมด้วยนำ้ หรอื เหล้าขาว 4. ถ้าลกู ประคบที่ใช้ไม่มีสีเหลืองหรอื สเี หลอื งออ่ นลงแสดงว่ายาที่ใช้จืดแล้ว (คุณภาพน้อยลง) จะใช้ไม่ ไดผ้ ลควรเปลยี่ นลกู ประคบใหม่

79

80 ใบงาน ประโยชน์ของการประคบสมนุ ไพร ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ขอ้ ควรระวงั ในการประคบสมนุ ไพร ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. การเก็บรักษาลกู ประคบ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

81 แผนการจัดการเรยี นรูค้ รง้ั ท่ี 14 (การเรียนรดู้ ้วยตนเอง) กลุม่ สาระทักษะการดำเนินชีวิต รายวิชาพืชสมนุ ไพรกับการดแู ลสุขภาพ รหัส ทช33017 จำนวน 2 หนว่ ยกิต เรื่อง อันตรายจากการใช้สมนุ ไพร ระดับมธั ยมศึกษาตอนปลาย จำนวน 3 ช่ัวโมง เวลา …………………………….. สอนวันท่.ี .............เดอื น.........................พ.ศ. .................... ภาคเรียนท.่ี ..............ปกี ารศกึ ษา.................... มาตรฐานการเรียนรู้ระดบั รู้ เขา้ ใจ มคี ุณธรรม จริยธรรม เจตคติทีด่ ี มีทกั ษะในการดูแล และสร้างเสรมิ การมพี ฤติกรรมสขุ ภาพที่ ดี ปฏบิ ัตจิ นเป็นกจิ นิสัย วางแผนพฒั นาสขุ ภาพ ดำรงสุขภาพของตนเอง และครอบครัว ตลอดจนสนบั สนุนให้ ชุมชนมสี ่วนรว่ มในการสง่ เสริมดา้ นสุขภาพพลานามยั และพฒั นาสภาพแวดล้อมท่ีดี ตวั ชว้ี ดั 1. ผู้เรยี นจำแนกอนั ตรายทีเ่ กดิ จากการใชส้ มุนไพรทไ่ี ม่ถูกตอ้ งได้ 2. ผู้เรยี นบอกลักษณะและปฏิบตั ิตนในการนำสมุนไพรมาใช้ในชีวิตได้จรงิ สาระการเรียนรู้ การนำสมุนไพรมาใช้ประกอบอาหารหรือเป็นยารักษาโรค การป้องกันบำบัด และฟื้นฟูสุขภาพผู้ใช้ จะต้องศึกษาวิธีการใช้สมุนไพรแตล่ ะชนิดใหถ้ ูกต้อง เพราะสมุนไพรแต่ละชนิดมวี ิธกี ารหรือกรรมวธิ ีในการผลิต ที่แตกตา่ งกนั หากใช้ผดิ วธิ ีอาจทำให้เกิดผลกระทบหรือเปน็ อันตรายตอ่ ชีวติ ได้ คณุ ธรรม 1. สะอาด 2. สภุ าพ 3. ขยัน 4. ประหยดั 5. วินยั 6. รกั ชาติ ศาสน์ กษัตรยิ ์ และรักความเป็นไทย กระบวนการจัดการเรียนรู้ 1. ศกึ ษารายละเอียดจากหนังสอื ประกอบการเรยี นรู้ 2. ปฏิบัติกิจกรรมตามทไี่ ด้รบั มอบหมายในหนังสอื ประกอบการเรยี น 3. ศกึ ษาหาความร้เู พม่ิ เตมิ จากผรู้ ู้หรือแหล่งเรียนรูต้ า่ ง ๆ

82 สอ่ื การเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการเรยี นรู้ 2. ใบงาน การวดั และประเมนิ ผล 1. ประเมินผลจากการสงั เกตพฤตกิ รรมการเรียนรแู้ ละกจิ กรรมท่ีไดร้ ับมอบหมาย 2. ประเมนิ ผลจากใบงาน ความคดิ เห็นและข้อเสนอแนะของผู้บริหารสถานศึกษา พจิ ารณาแล้ว.......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... (นางจีระภา วัฒนกสกิ าร) ผูอ้ ำนวยการศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอำเภอโชคชยั

83 บันทกึ หลงั การสอน ความสำเรจ็ ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ปัญหา / อุปสรรค ในการจดั การเรยี นการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. แนวทางการแก้ปญั หา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงช่ือ ครูผู้สอน (...........................................) ครู ........................... ขอ้ เสนอแนะของผ้บู รหิ ารสถานศึกษา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงช่ือ ผบู้ งั คับบัญชา (นางจีระภา วฒั นกสกิ าร) ผอู้ ำนวยการศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศยั อำเภอโชคชัย

84 ใบงาน ให้นักศกึ ษาบอกวธิ ีการปอ้ งกันอันตรายทีอ่ าจเกดิ ขนึ้ จากการใช้ยาสมนุ ไพร .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................

85 แผนการจดั การเรียนรู้ครั้งที่ 15 (การเรียนรดู้ ว้ ยตนเอง) กลุม่ สาระทักษะการดำเนินชีวิต รายวชิ าพืชสมุนไพรกบั การดแู ลสุขภาพ รหัส ทช33017 จำนวน 2 หนว่ ยกิต เรื่อง หลักการใช้พชื สมุนไพร ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย จำนวน 3 ชัว่ โมง เวลา …………………………….. สอนวนั ที่..............เดือน.........................พ.ศ. .................... ภาคเรียนท.ี่ ..............ปกี ารศกึ ษา.................... มาตรฐานการเรียนร้รู ะดบั รู้ เขา้ ใจ มคี ณุ ธรรม จรยิ ธรรม เจตคตทิ ่ดี ี มีทักษะในการดูแล และสร้างเสรมิ การมพี ฤตกิ รรมสขุ ภาพที่ ดี ปฏิบัติจนเปน็ กิจนิสัย วางแผนพฒั นาสขุ ภาพ ดำรงสขุ ภาพของตนเอง และครอบครัว ตลอดจนสนบั สนุนให้ ชมุ ชนมีสว่ นร่วมในการสง่ เสรมิ ดา้ นสขุ ภาพพลานามยั และพัฒนาสภาพแวดลอ้ มท่ีดี ตัวชว้ี ดั 1. ผู้เรียนจำแนกอันตรายที่เกิดจากการใชส้ มนุ ไพรที่ไมถ่ ูกตอ้ งได้ 2. ผเู้ รียนบอกลักษณะและปฏิบัตติ นในการนำสมนุ ไพรมาใช้ในชวี ติ ได้จรงิ สาระการเรียนรู้ การนำสมุนไพรมาใช้ประกอบอาหารหรือเป็นยารักษาโรค การป้องกันบำบัด และฟื้นฟูสุขภาพผู้ใช้ จะต้องศึกษาวิธีการใช้สมุนไพรแต่ละชนิดใหถ้ ูกต้อง เพราะสมุนไพรแต่ละชนดิ มวี ิธกี ารหรอื กรรมวิธีในการผลิต ที่แตกต่างกัน หากใชผ้ ดิ วิธีอาจทำใหเ้ กดิ ผลกระทบหรอื เป็นอนั ตรายตอ่ ชวี ติ ได้ คุณธรรม 1. สะอาด 2. สุภาพ 3. ขยัน 4. ประหยดั 5. วินยั 6. รกั ชาติ ศาสน์ กษัตรยิ ์ และรกั ความเปน็ ไทย กระบวนการจดั การเรยี นรู้ 1. ศกึ ษารายละเอยี ดจากหนังสือประกอบการเรยี นรู้ 2. ปฏิบตั ิกจิ กรรมตามท่ไี ดร้ บั มอบหมายในหนงั สอื ประกอบการเรยี น 3. ศกึ ษาหาความรเู้ พิม่ เตมิ จากผรู้ ้หู รือแหลง่ เรียนรตู้ า่ ง ๆ

86 สอ่ื การเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการเรยี นรู้ 2. ใบงาน การวดั และประเมนิ ผล 1. ประเมินผลจากการสงั เกตพฤตกิ รรมการเรียนรแู้ ละกจิ กรรมท่ีไดร้ ับมอบหมาย 2. ประเมนิ ผลจากใบงาน ความคดิ เห็นและข้อเสนอแนะของผู้บริหารสถานศึกษา พจิ ารณาแล้ว.......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... (นางจีระภา วัฒนกสกิ าร) ผูอ้ ำนวยการศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอำเภอโชคชัย

87 บันทึกหลังการสอน ความสำเรจ็ ในการจดั การเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ปัญหา / อปุ สรรค ในการจัดการเรียนการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. แนวทางการแก้ปญั หา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงช่ือ ครูผ้สู อน (...........................................) ครู ........................... ขอ้ เสนอแนะของผูบ้ รหิ ารสถานศึกษา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชือ่ ผบู้ งั คับบัญชา (นางจรี ะภา วัฒนกสิการ) ผ้อู ำนวยการศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั อำเภอโชคชัย

88

89 ใบงาน 6 ข้อควรรูก้ ่อน กินยาสมุนไพร

90 แผนการจัดการเรยี นรคู้ รั้งที่ 16 (การเรียนรดู้ ว้ ยตนเอง) กลุม่ สาระทักษะการดำเนินชวี ิต รายวิชาพืชสมนุ ไพรกบั การดแู ลสขุ ภาพ รหัส ทช33017 จำนวน 2 หนว่ ยกิต เรอื่ ง ข้อแนะนำในการใชส้ มุนไพร ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย จำนวน 3 ช่ัวโมง เวลา …………………………….. สอนวันท่.ี .............เดือน.........................พ.ศ. .................... ภาคเรียนท.่ี ..............ปกี ารศกึ ษา.................... มาตรฐานการเรียนรู้ระดับ รู้ เขา้ ใจ มคี ุณธรรม จริยธรรม เจตคติท่ดี ี มีทกั ษะในการดแู ล และสรา้ งเสรมิ การมพี ฤติกรรมสุขภาพท่ี ดี ปฏบิ ัตจิ นเป็นกจิ นิสัย วางแผนพัฒนาสขุ ภาพ ดำรงสุขภาพของตนเอง และครอบครัว ตลอดจนสนับสนุนให้ ชุมชนมสี ่วนรว่ มในการสง่ เสริมดา้ นสุขภาพพลานามยั และพัฒนาสภาพแวดล้อมท่ีดี ตวั ชว้ี ดั 1. ผู้เรยี นจำแนกอนั ตรายท่เี กิดจากการใชส้ มุนไพรที่ไมถ่ ูกตอ้ งได้ 2. ผู้เรยี นบอกลกั ษณะและปฏบิ ตั ิตนในการนำสมนุ ไพรมาใช้ในชวี ิตไดจ้ รงิ สาระการเรียนรู้ การนำสมุนไพรมาใช้ประกอบอาหารหรือเป็นยารักษาโรค การป้องกันบำบัด และฟ้ืนฟูสุขภาพผู้ใช้ จะต้องศึกษาวิธีการใช้สมุนไพรแตล่ ะชนิดให้ถูกตอ้ ง เพราะสมุนไพรแต่ละชนดิ มีวิธกี ารหรอื กรรมวธิ ีในการผลิต ที่แตกตา่ งกัน หากใช้ผิดวิธีอาจทำใหเ้ กดิ ผลกระทบหรือเป็นอนั ตรายตอ่ ชีวติ ได้ คณุ ธรรม 1. สะอาด 2. สภุ าพ 3. ขยัน 4. ประหยดั 5. วินัย 6. รกั ชาติ ศาสน์ กษัตริย์ และรกั ความเปน็ ไทย กระบวนการจัดการเรียนรู้ 1. ศกึ ษารายละเอยี ดจากหนงั สือประกอบการเรยี นรู้ 2. ปฏิบัติกิจกรรมตามทีไ่ ด้รบั มอบหมายในหนงั สอื ประกอบการเรยี น 3. ศกึ ษาหาความรูเ้ พิม่ เติมจากผรู้ ู้หรอื แหล่งเรยี นรู้ต่าง ๆ

91 สอ่ื การเรียนการสอน 1. เอกสารประกอบการเรยี นรู้ 2. ใบงาน การวดั และประเมนิ ผล 1. ประเมินผลจากการสงั เกตพฤตกิ รรมการเรียนรแู้ ละกจิ กรรมท่ีไดร้ ับมอบหมาย 2. ประเมนิ ผลจากใบงาน ความคดิ เห็นและข้อเสนอแนะของผู้บริหารสถานศึกษา พจิ ารณาแล้ว.......................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................... (นางจีระภา วัฒนกสกิ าร) ผูอ้ ำนวยการศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอัธยาศัยอำเภอโชคชัย

92 บันทกึ หลงั การสอน ความสำเรจ็ ในการจดั การเรยี นการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ปัญหา / อปุ สรรค ในการจดั การเรยี นการสอน .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. แนวทางการแก้ปญั หา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชอ่ื ครูผสู้ อน (...........................................) ครู ........................... ขอ้ เสนอแนะของผูบ้ รหิ ารสถานศกึ ษา .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................. ลงชือ่ ผบู้ งั คับบัญชา (นางจีระภา วฒั นกสกิ าร) ผอู้ ำนวยการศูนยก์ ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยอำเภอโชคชัย

93 ใบความรู้ข้อแนะนำในการใชพ้ ืชสมนุ ไพร

94 “สมุนไพร” ทางเลอื กในการรักษาและป้องกันโรคทั้งในรูปแบบของยาและผลิตภัณฑ์อาหารเสริมที่เป็นกระแส นิยมของคนท่ัวไปในปัจจุบันและเม่ือกล่าวถึง “สมุนไพร” ก็อาจจะคิดว่าเป็นเพียงพืชหรือต้นไม้ท่ีมาจาก ธรรมชาติเท่านั้น ทำให้รู้สึกปลอดภัยในการเลือกใช้ ทำให้พบปัญหาจากการนำสมุนไพรมาใช้อย่างไม่ถูกต้อง หรือไม่ถูกวิธี จนทำใหเ้ กดิ โทษตอ่ ตวั ของผ้ใู ช้ จากข้อมูลที่อ้างอิงจากการทดลองหรือกรณีศึกษา การแบ่งจำแนกเป็น 7 กลมุ่ โดยท่ีสมุนไพร 1 ชนิด อาจก่อให้เกิดอนั ตรายไดม้ ากกว่า 1 กลุ่ม ได้แก่ 1. สมุนไพรทที่ ำให้เกิดปฏกิ ริ ิยาการแพ้ (Allergic reactions) 2. สมุนไพรที่ทำให้เกิดความเป็นพิษ (Toxic reactions) เช่น สมุนไพรที่เกิดความเป็นพิษต่อตับจาก รายงานการใช้สมุนไพรใบขี้เหล็ก ในปี พ.ศ.2542 ในรูปแบบยาเม็ด (ยาเด่ียว) ก่อให้เกิดภาวะตับอักเสบ เฉยี บพลัน หรอื สมนุ ไพรท่ีเกิดความเปน็ พษิ ต่อไต ควรระวังการใช้ในผปู้ ่วยโรคไต เช่น ชะเอมเทศ มะขามแขก นำ้ ลกู ยอ มะเฟือง เปน็ ตน้ 3. สมุนไพรที่ทำให้เกิดอาการไม่พึงประสงค์ (Adverse effects) คือ การใช้สมุนไพรบางชนิดอาจทำ ให้เกิดอาการข้างเคียง หรือฤทธ์ิไม่พึงประสงค์ท่ีสัมพันธ์และไม่สัมพันธ์กับฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาที่ต้องการ เช่น กระทยี ม แปะก๊วยกอ่ ใหเ้ กิดอาการไม่พึงประสงคเ์ กดิ เลือดออกไดง้ ่าย เปน็ ต้น 4. การเกิดปฏิกิรยิ าระหวา่ งยากบั สมนุ ไพร (Herb and drug reactions) 2 รูปแบบ คือ ปฏิกริ ยิ าทาง เภสัชจลนศาสตร์ (Pharmacokinetic interactions) โดยยาหรือสมุนไพรมีผลเปลี่ยนแปลงการดูดซึม การ กระจายตัว เมแทบอลิซึม (Metabolism) และการกำจัดยาออกจากร่างกาย ซ่ึงทำให้ปริมาณของยาหรือ สมุนไพรทอ่ี อกฤทธเ์ิ พม่ิ ข้ึนหรือลดลง และ ปฏิกริ ิยาทางเภสชั พลศาสตร์ (Pharmacodynamic interactions) โดยยาหรือสมนุ ไพรมผี ลเปล่ียนแปลงการออกฤทธิ์ของยาที่เนอ้ื เยือ่ หรืออวยั วะเป้าหมาย ทำให้ยาหรือสมนุ ไพร แสดงฤทธิ์เพ่ิมขึ้น (Synergistic effects) หรือลดลง (Antagonist effects) เช่น การเกิดเลือดออกง่ายหรือ เลือดไหลไม่หยุด จากการรับประทานสมุนไพร เช่น แปะก๊วย เก๋าก้ี กระเทียม ร่วมกับยาละลายล่ิมเลือดหรือ ต้านการแข็งตัวของเลือด เช่น Aspirin Warfarin หรือการรับประทานชาหรือชาเขียวร่วมกับยา Warfarin จะ ส่งผลยับยั้งประสิทธิภาพในการรักษาของยาเป็นต้น 5. การใช้สมุนไพรผิดชนิด ผิดวิธี (Mistaken plants, Mistaken preparation) ซ่ึงเกิดจากความ เข้าใจผิดเกี่ยวกับชนิดของสมุนไพรท่ีมีลักษณะท่ีคล้ายคลึงกัน และมีความคล้ายคลึงกับพชื มีพิษบางอย่าง และ จากการใชส้ มนุ ไพรไมถ่ กู ชนดิ ได้ รวมท้งั การนำมาใช้โดยผดิ วธิ ีเช่น การใช้ผิดส่วน การนำมาปรุงยาแบบผิดวธิ ี 6. การปนเป้ือนในสมุนไพร (Contamination) ได้แก่ สารโลหะหนัก ยาฆ่าแมลง หรือเช้ือจุลินทรีย์ท่ี เกินปริมาณท่ีกำหนดมากับตัวสมุนไพรหรือผลิตภัณฑ์ โดยอาจส่งผลให้เกิดอันตรายต่อร่างกายท้ังแบบ เฉียบพลัน และสารบางอย่างอาจมกี ารสะสมและก่อให้เกิดอนั ตรายในระยะยาว 7. สมุนไพรท่ีมีการปลอมปน (Adulterants) สมุนไพรหรือผลิตภัณฑ์สมุนไพรท่ีมีการอวดอ้าง สรรพคุณเกินจรงิ เช่น มีการกล่าวอ้างว่าสามารถรักษาโรคได้หลายชนิด หรือรกั ษาโรคได้หายรวดเรว็ ทันใจ ซ่ึง จากการตรวจสอบหลายตัวอย่างจะพบการปนปลอมของสารที่มีฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา และส่งผลต่อการรักษา เช่น ยา สเตียรอยดท์ ท่ี ำใหเ้ กิดอันตรายต่อรา่ งกายได้หากใช้ไม่ถกู ต้อง

95 ดังน้ันเพื่อให้ผู้ที่ประสงค์จะใช้สมุนไพรมีความเข้าใจและสามารถใช้สมุนไพรได้ถูกต้องและปลอดภัย นอกจากการศึกษารายละเอียดเกีย่ วกบั สมุนไพรนนั้ ๆ วา่ เหมาะสมต่อการนำมาใช้หรอื ไม่ และร้ถู ึงการใช้อยา่ ง ถูกต้อง หรือมีหลักในการเลอื กใชย้ าสมุนไพรหรือผลติ ภัณฑส์ มุนไพร (หลัก 5 ถูก) ดังนี้ 1. ถูกต้นเนื่องจากสมุนไพรส่วนใหญ่มีช่ือพ้องหรือซ้ำกัน ช่ือเฉพาะท้องถ่ิน ที่อาจเรียกชื่อแตกต่างกัน ท้ัง ท่ีเป็นพืชชนิดเดียวกัน หรือบางคร้ังชื่อเหมือนกันแต่เป็นพืชคนละชนิด เพราะฉะน้ันจะใช้สมุนไพรอะไรก็ ต้องใช้ให้ถูกต้นจริง โดยอาจใช้ชื่อพฤกษศาสตร์ของพืชแต่ละชนิดเป็นช่ือเรียกเพ่ือป้องกันความสับสน และ ตรวจสอบเอกลักษณ์พืชโดยเปรียบเทียบกับตัวอย่างพืชทีอ่ ยูใ่ นสวนพฤกษศาสตร์หรือในหนงั สือพฤกษศาสตรท์ ี่ เช่อื ถือได้ 2. ถูกส่วนส่วนของพืชสมุนไพรแต่ละส่วนราก ดอก ใบ เปลือก ผล หรือเมล็ด หรือความสุก แก่ อ่อน ดิบของสมุนไพร อาจมอี งค์ประกอบทางเคมีหรือสารสำคญั ท่เี หมือนหรอื แตกตา่ งกันได้ หรือในพชื บางชนดิ ส่วน ต่าง ๆ ของพชื อาจมสี ารสำคัญทเ่ี หมือนกันแต่มีปรมิ าณแตกตา่ งกนั จงึ ทำให้ความแรงหรือประสิทธิภาพในการ รกั ษาแตกต่างกันได้ หรอื ในพืชบางชนิดบางสว่ นใชเ้ ปน็ ยา บางสว่ นมีพิษ 3. ถูกขนาด คือ แม้ว่ายาสมุนไพรหลายชนิดจะไม่อันตราย แต่ปริมาณ/ขนาดของการใช้ท่ีมากเกิน ขนาดอาจเกิดอันตรายต่อร่างกายได้หรือผลการรักษา โดยเฉพาะในเด็กเล็กท่ีมีความทนต่อยาน้อยกว่าผู้ใหญ่ และระยะเวลาการใช้ ที่ไม่ให้ใช้ติดต่อกันนานเกินกว่าคำแนะนำท่ีกำหนดควรหยุดยาเพ่ือให้ร่างกายได้พักและ กำจดั ยาออกจากรา่ งกาย หากจำเปน็ หรอื มีความประสงค์ทีจ่ ะใชส้ มนุ ไพรเป็นเวลานาน ควรมกี ารตรวจร่างกาย ท้ังก่อน ระหว่าง และหลังการใช้สมุนไพรเป็นระยะ ๆ ได้แก่ ตรวจการทำงานของตับ เช่น ตรวจเอนไซม์ตับ (AST, ALT) การทำงานของไต (BUN, Cr) ความดนั โลหติ ระดับนำ้ ตาลในเลือด เปน็ ต้น 4. ถกู วธิ ีวธิ กี ารใช้ยาหรือการนำสมุนไพรมาปรงุ ประกอบยาใหถ้ ูกต้องถูกตามหลัก เชน่ บางชนดิ ต้องใช้ ตน้ สด ค้ันน้ำ ต้มเค่ียว ต้มกับนำ้ หรือดองเหล้า เป็นต้น ในกรณีที่ต้องการปรับเปลยี่ นเป็นวิธีอื่นที่แตกต่างจาก วธิ โี บราณหรอื ดั้งเดมิ จำเป็นต้องศึกษาถึงประสิทธภิ าพและความปลอดภัยก่อนจะใชจ้ รงิ เนอ่ื งจากสารเคมที ่ีอยู่ ในพืชแต่ละชนิดมีความหลากหลาย การเปล่ียนวิธีเตรียมยาอาจทำให้สารที่ถูกสกัดออกมาแตกต่างกัน ซ่ึงบางคร้งั อาจเกิดอนั ตรายได้ 5. ถูกโรคเช่น หากต้องการบรรเทาอาการท้องผูก ก็ต้องใช้สมุนไพรที่มีฤทธ์ิช่วยระบาย ถ้าไปใช้ สมุนไพรที่มีรสฝาดจะทำให้ท้องยิ่งผูกมากข้ึนหรือถ้าหากจะใช้ร่วมกับการรักษาโรค หรือมุ่งหวังผลเพื่อการ รักษาโดยตรง แนะนำให้หรือขอคำแนะนำจากผู้เช่ียวชาญ เช่น แพทย์แผนไทยประยุกต์ แพทย์แผนไทย หรือ เภสชั กร เปน็ ต้น เพ่อื ความปลอดภัยและประโยชน์สูงสดุ นอกจากหลักการพิจารณาดังกล่าวแล้ว ยังมีหลักในการพิจารณาและข้อแนะนำก่อนการพิจารณา เลอื กใช้ หรือขณะใช้สมุนไพรหรือผลิตภณั ฑส์ มนุ ไพร เช่น 1. ควรศึกษาว่าผลิตภัณฑ์น้ันประกอบด้วยสมุนไพรชนิดใดหรือมีส่วนประกอบของสมุนไพรใด หากมี อาการไม่พงึ ประสงคเ์ กดิ ข้ึนจะไดท้ ราบวา่ เกดิ จากสมนุ ไพรชนดิ ใด และเกบ็ ข้อมลู ในการระวงั การใช้ต่อไป 2. หม่ันสังเกตความผิดปกติที่อาจเกิดข้ึนระหว่างการใช้สมุนไพรหากเกิดอาการผิดปกติเกิดข้ึนใน ระหว่างการใชส้ มนุ ไพร ควรหยดุ ใช้ และปรึกษาแพทย์หรอื เภสชั กร