pt353 yoksub (1)

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 100อสุ สฺ าเปตฺวา ยงั กันและกนั ใหยกข้ึนแลว กฏานิ ซึ่งไม ท.พนฺธิตฺวา ผกู พนั แลว วลลฺ ีหิ ดว ยเถาวัลย ท. ลมิ ฺปต ฺวา ฉาบแลวมตตฺ ิกาย ดว ยดนิ เหนยี ว กโรนตฺ ิ ยอมกระทาํ เคห ใหเปนเรอื นพหทิ ธฺ า ในภายนอก นครสงขฺ าต อันอนั บณั ฑิตนบั พรอ มแลววา นครโอทหนตฺถาย เพือ่ ตองการแกอ ันตง้ั ลง ปุพพฺ ณฺณาปรณณฺ าทีน วตฺถูนแหง วัตถุ ท. มวี ัตถุอันบคุ คลพึงกนิ ในกอนและวตั ถุอันบคุ คลพงึ กนิ ในภายหลงั เปนตน ยถาเอว ฉันใดนน่ั เทียว อทิ  สรรี  อ. สรีระนี้ อชฌฺ ตฺตกิ ปแมอ ันเปนไปในภายใน ( กมฺเมน ) อนั กรรม อสุ สฺ าเปตวฺ า ยกข้นึแลว อฏสิ ตานิ ซงึ่ รอ ยแหง กระดกู ท. ตณี ิ ๓ กต กระทาํ แลวนคร ใหเปนนคร นหารวุ นิ ทธฺ  อันอันเสนเอน็ รงึ รัดแลว มสโลหติ เลปนชอื่ วา อันไลท าดวยเนื้อและเลอื ด คอื วา ตจปฏจิ ฺฉนฺน อนั อนั หนงั ปกปดแลว โอทหนตถฺ าย เพอ่ื ตอ งการแกอันตั้งลง ชรี ณลกฺขณาย ชราย จ แหงชรา อันมคี วามครํา่ คราเปนลักษณะดวย มรณลกขฺ ณสสฺ มจจฺ โุ น จแหงมจั จุ อันมคี วามตายเปน ลกั ษณะดวย อาโรหสมฺปทาทีนิ การณานิปฏิจฺจ มชชฺ นลกฺขณสสฺ มานสสฺ จ แหง มานะ อันมีความเมา เพราะอาศยั ซง่ึ เหตุ ท. มีความถึงพรอ มดวยการยกเปน ตน เปนลกั ษณะดว ยสกุ ตกรณวินาสนลกฺขณสสฺ มกฺขสฺส จ แหงมกั ขะ อันมีการยงั การกระทําซ่งึ กรรมอนั บคุ คลกระทําดีแลว ใหพนิ าศเปนลักษณะดว ย เอวฉันน้ัน หิ เพราะวา อาพาโธ อ. อาพาธ กายิกเจตสิโก อันเปนไปในกายและเปนไปในจิต เอวรโู ปเอว อนั มรี ปู อยางนีน้ ่นั เทียวโอทหโิ ต ตงั้ ลงแลว เอตถฺ สรเี ร ในสรีระนี้ กิ ฺจิ วตถฺ ุ อ. วัตถุ

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 101อะไร ๆ อุทธฺ  เบื้องตน อโิ ต อาพาธโต แตอาพาธนี้ คยหฺ ุปคอนั เขา ถงึ ซ่ึงความเปน แหงวัตถุอนั บคุ คลพึงถอื เอา นตฺถิ ยอ มไมมี อติ ิดงั น้ี ตสฺสา คาถาย แหง พระคาถาน้ี ( ปณฑฺ ิเตน ) อนั บัณฑติ( เวทิตพฺโพ ) พึงทราบ ฯ

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 102 เรอ่ื งพระโลฬุทายเี ถระ ๒๓. ๑๑๒/๘ ต้งั แต โสมทตโฺ ต สจาห ราชาน ยาจสิ สฺ ามิเปนตนไป. โสมทตฺโต อ. มหาดเลก็ ชื่อวา โสมทัต จนิ ฺเตตฺวา คดิ แลววาสเจ ถา วา อห อ. เรา ยาจิสสฺ ามิ จักทูลขอ ราชาน กะพระราชาไซรเม ลหภุ าโว อ. ความทแี่ หง เราเปน คนเบา ปฺ ายิสฺสติ จกั ปรากฏอติ ิ ดงั นี้ วตวฺ า กลาวแลว วา ตาต ขาแตคุณพอ ตุมเฺ หเอว อ. ทา น-ท. นั่นเทยี ว ยาจถ จงทูลขอ ราชาน กะพระราชาเถิด อติ ิ ดงั นี้( วจเน ) ครนั้ เมื่อคําวา ตาต แนะพอ เตนหิ ถาอยา งน้ัน ตวฺ อ. เจา คเหตฺวา จงพาเอาแลว ม ซ่ึงเรา ยาหิ จงไปเถดิ อติ ิ ดงั นี้( พฺราหมฺ เณน ) อนั พราหมณ วตุ เฺ ต กลา วแลว จนิ เฺ ตสิ คดิ แลว วาอย พฺราหมฺ โณ อ. พราหมณน ้ี ทนฺธปฺโ ผูมีปญญาอนั เขลา นชานาติ ยอ มไมท ราบ วจนมตฺตป  การณ ซง่ึ เหตแุ มส กั วาคําวา ตฺวอ. ทา น อภิกฺกม จงกา วไปขา งหนา ปฏิกกฺ ม จงกา วกลบั อิติ ดังน้ีอฺ สฺมึ วจเน ครน้ั เมื่อคาํ อ่ืน ( อตฺตนา ) อันตน วตฺตพเฺ พ พึงกลา ววทติ ยอ มกลาว อฺเอว วจน ซึง่ คาํ อื่นน่ันเทยี ว อห อ. เรา ตพฺราหฺมณ ยงั พราหมณน ้ัน สิกขฺ าเปตวฺ า จกั ใหศ ึกษาแลว เนสสฺ ามลิจกั นาํ ไป อติ ิ ดงั น้ี ฯ โส โสมทตฺโต อ. มหาดเล็กชอ่ื วาโสมทตั นนั้ อาทาย พาเอาแลว

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาท่ี 103ต พรฺ าหฺมณ ซ่ึงพราหมณน ัน้ คนฺตวฺ า ไปแลว สสุ าน สปู าชาวรี ณตถฺ มฺภก นาม ชอ่ื วาวีรณัตถมั ภกะ พนฺธติ วฺ า ผูกพันแลวตณิ กลาเป ซงึ่ ฟอนแหงหญา ท. กตวฺ า กระทําแลว ( วจเนน ) ดวยคําวา อย ตณิ กลาโป อ. ฟอนแหงหญาน้ี ราชา เปนพระราชา( โหติ ) ยอมเปน อย ตณิ กลาโป อ. ฟอ นแหง หญา นี้ อปุ ราชาเปนพระอุปราช ( โหติ ) ยอ มเปน อย ติณกลาโป อ. ฟอ นแหงหญา นี้ เสนาปติ เปนเสนาบดี ( โหติ ) ยอ มเปน อติ ิ ดงั น้ีเปน ตนทสเฺ สตฺวา แสดงแลว ปต ุ แกบิดา ปฏิปาฏิยา ตามลําดับ ( วตฺวา )กลา วแลววา ตมุ เฺ หหิ อนั ทาน ท. คนตฺ ฺวา ไปแลว ราชกลุ  สตู ระกูลของพระราชา อภกิ กฺ มติ พพฺ  พึงกาวไปขา งหนา เอว อยางน้ี ( ตุมฺเหหิ )อนั ทาน ท. ( คนตฺ ฺวา ) ไปแลว ( ราชกลุ  ) สตู ระกูลของพระราชาปฏิกฺกมติ พฺพ พึงกา วกลับ เอว อยางน้ี ราชา อ. พระราชา ( ตมุ ฺเหหิ )อันทาน ท. วตฺตพโฺ พ พงึ กราบบังคมทลู เอว นาม ชือ่ อยา งน้ีอุปราชา อ. พระอปุ ราช ( ตุมเฺ หหิ ) อนั ทา น ท. ( วตฺตพฺโพ ) พงึกราบทลู เอว อยางน้ี ตมุ เฺ ห อ. ทา น ท. อุปสงกฺ มติ ฺวา เขาไปเฝาแลว ราชาน ซ่ึงพระราชา วตฺวา พึงกราบบงั คมทูลแลว เอว อยา งนีว้ า มหาราช ขาแตพ ระมหาราชเจา ( เทโว ) อ. สมมติเทพ ชยตุคาถ ซึ่งคาถาน้ี ยาเจยฺยาถ พงึ ทลู ขอพระราชทาน โคณ ซึ่งโค อิติดงั นี้ อคุ คฺ ณฺหาเปสิ ยงั พราหมณใหเ รียนเอาแลว คาถ ซ่ึงคาถาวา มหาราช ขาแตพ ระมหาราชเจา มย อ. ขา พระ- พุทธเจา ท. กสาม เส ยอ มไถสิ เขตตฺ  ซงึ่ นา

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 104 เยหิ ทวฺ ีหิ โคเณหิ ดวยโค ท. ๒ เหลาใด ( เต ) เทฺว โคณา อ. โค ท. ๒ เหลาน้นั เม ของขาพระพทุ ธเจา ( อตถฺ ิ ) มีอยู เทว ขาแต สมมติเทพ เตสุ ทวฺ ีสุ โคเณสุ ในโค ท. ๒ เหลา นนั้ หนา เอโก โคโณ อ. โคตวั หนึง่ มโต ตายเสยี แลว ขตฺติย ขา แตพ ระกษัตรยิ เ จา ตฺว อ. พระองค เทหิ ขอจงทรงพระราชทาน ทตุ ยิ  โคณ ซงึ่ โคตวั ทสี่ องเถิด อติ ิ ดังนี้ ฯ โส พรฺ าหมฺ โณ อ. พราหมณน ้ัน กตฺวา กระทําแลว ต คาถซ่งึ คาถานั้น ปคุณ ใหคลอ งแคลว สว จฺฉรมตเฺ ตน กาเลน โดยกาลอนั มปี เ ปนประมาณ อาโรเจตฺวา บอกแลว ( ตสสฺ า คาถาย ) ปคณุ ภาวซงึ่ ความทแ่ี หงคาถานัน้ เปน คาถาคลองแคลว ปุตฺตสฺส แกบตุ ร( วจเน ) ครนั้ เมือ่ คาํ วา ตาต ขาแตคุณพอ เตนหิ ถา อยางนน้ัตมุ ฺเห อ. ทาน ท. อาทาย จงถือเอาแลว ปณณาการ ซ่งึ เครือ่ งบรรณาการ กจฺ ิเอว บางอยา งน่นั เทียว อาคจฺฉถ จงมาเถิด อหอ. ผม คนตฺ ฺวา จกั ไปแลว ปรุ มิ ตร กอ นกวา สฺสามิ จักยืนอยูสนตฺ ิเก ในสาํ นัก รโฺ  ของพระราชา อติ ิ ดงั นี้ ( โสมทตฺเตน )อันมหาดเล็กชอ่ื วาโสมทตั วตุ เฺ ต กลา วแลว ( วตวฺ า ) กลาวแลววาตาต แนะพอ สาธุ อ. ดลี ะ อิติ ดงั นี้ คเหตฺวา ถอื เอาแลวปณณฺ าการ ซงึ่ เครื่องบรรณาการ อุสสฺ าหปปฺ ตฺโต ผถู งึ แลว ซง่ึ ความอาจหาญขน้ึ คนฺตวฺ า ไปแลว ราชกุล สูตระกูลของพระราชา

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 105โสมทตตฺ สสฺ รฺโ สนตฺ ิเก ิตกาเล ในกาลแหงมหาดเล็กชื่อวาโสมทตั ยืนอยแู ลว ในสาํ นัก ของพระราชา รฺ า ตุฏ จิตฺเตนกตปฏส มโฺ มทโน ผมู คี วามบนั เทิงพรอ มเฉพาะอนั พระราชา ผูมพี ระทัยอนั ทรงยินดีแลว ทรงกระทําแลว ( วจเน ) คร้นั เมอ่ื พระดาํ รัสวาตาต แนะพอ ตุมฺเห อ. ทา น ท. อาคตา เปน ผูม าแลว จริ สสฺ  วตตอกาลนานหนอ อตฺถ ยอมเปน อทิ  าน อ. ทนี่ ี้ อาสน เปนสถานเปนที่นั่ง ( โหติ ) ยอ มเปน อตโฺ ถ อ. ความตอ งการ เยนวตฺถุนา ดวยวัตถใุ ด ( อตถฺ ิ ) มอี ยู ตมุ ฺเห อ. ทา น ท. นสิ ที ิตวฺ านงั่ แลว วทถ จงบอก ( ต วตถฺ ุ ) ซงึ่ วตั ถนุ น้ั เถดิ อติ ิ ดงั น้ี( รฺ า ) อนั พระราชา วุตฺเต ตรัสแลว อาห กราบบงั คมทูลแลวคาถ ซ่ึงคาถา อมิ  น้ีวา มหาราช ขา แตพระมหาราชเจา มย อ. ขา พระ- พทุ ธเจา ท. กสาม เส ยอมไถสิ เขตฺต ซงึ่ นา เยหิ ทฺวหี ิ โคเณหิ ดวยโค ท. ๒ เหลาใด ( เต ) เทฺว โคณา อ. โค ท. ๒ เหลานน้ั เม ของขาพระพุทธเจา ( อตฺถิ ) มีอยู เทว ขา แต สมมติเทพเจา เตสุ ทฺวสี ุ โคเณสุ ในโค ท. ๒ เหลา นั้นหนา เอโก โคโณ อ. โคตวั หน่งึ มโต ตายเสยี แลว ขตตฺ ยิ ขาแตพ ระกษตั ริยเ จา ตวฺ  อ. พระองค คณฺห ขอจงทรงรับเอา ทุตยิ  โคณ ซง่ึ โคตัวทสี่ องเถิด อิติ ดังน้ี ฯ

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 106 ( โส พฺราหมฺ โณ ) อ. พราหมณนั้น ( วจเน ) ครนั้ เม่ือพระดาํ รสัวา ตาต แนะ พอ ตวฺ  อ. ทา น วเทสิ กลาวแลว กึ วจน ซงึ่ คาํ อะไรตวฺ  อ. ทา น เวทหิ จงกลา ว ปนุ อกี เถดิ อิติ ดงั นี้ รฺา อันพระราชา วตุ ฺเตป แมต รัสแลว อาห กราบบังคมทูลแลว ตเ อว คาถซึ่งคาถานน้ั นั่นเทียว ฯ ราชา อ. พระราชา ตวฺ า ทรงทราบแลว( ตสฺสา คาถาย ) เตน พรฺ าหมฺ เณน วิรชฺฌิตวฺ า กถติ ภาว ซึ่งความท่ีแหง คาถานัน้ เปน คาถาอนั พราหมณนัน้ กลา วผิดแลว กตฺวา ทรงกระทําแลว สติ  ซึ่งอนั ทรงแยม วตวฺ า ตรัสแลววา โสมทตฺต ดูกอ นโสมทัต โคณา อ. โค ท. เคเห ในเรอื น ตมุ หฺ าก ของเจา ท. พหูมฺเ ชะรอยเปนโคมาก ( โหนฺติ ) ยอ มเปน อติ ิ ดังน้ี ( วจเน )ครั้นเม่ือคาํ วา เทว ขา แตส มตเิ ทพเจา ตมุ ฺเหหิ ทนิ นฺ า โคณา อ. โคท. ตัวอันพระองค ท. ทรงพระราชทานแลว พหู จักเปน โคมากภวสิ สฺ นฺติ จักเปน อติ ิ ดงั น้ี ( โสมทตฺเตน ) อันมหาดเล็กช่ือวาโสมทัต วุตฺเต กราบบงั คมทูลแลว ตุสิตวฺ า ทรงยินดแี ลว โพธิสตตฺ สสฺตอ พระโพธสิ ตั ว ทตฺวา พระราชทานแลว โคเณ ซ่ึงโค ท. โสฬส ๑๖พรฺ าหฺมณสสฺ แกพ ราหมณ อลงกฺ ารภณฑฺ ก จ ซง่ึ ส่งิ ของอนั เปนเคร่ืองประดับดวย นิวาสนคม จ ซึ่งบา นอันเปนท่อี ยูอาศัยดวย อสสฺโพธิสตตฺ สสฺ แกพระโพธิสัตวน ้นั ( กตฺวา ) กระทํา พรฺ หฺมเทยฺย ใหเปนของอันพรหมพึงให อุยโฺ ยเชสิ ทรงสง ไปแลว พฺราหมฺ ณ ซ่งึ พราหมณยเสน ดว ยยศ มหนฺเตน อนั ใหญ ฯ สตฺถา อ. พระศาสดา อาหริตฺวา คร้ันทางนาํ มาแลว อมิ 

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ที่ 107ธมฺมเทสน ซึง่ พระธรรมเทศนาน้ี ชาตก ยังชาดก สโมธาเนตวฺ าทรงใหต ั้งลงพรอ มแลว ( วจเนน ) ดว ยพระดาํ รสั วา ราชา อ. พระราชาตทา ในกาลนั้น อานนฺโท เปน ภิกษชุ ่อื วา อานนท อโหสิ ไดเปนแลว( เอตรหิ ) ในกาลบดั นี้ พฺราหมฺ โณ อ. พราหมณ ( ตทา ) ในกาลนน้ัโลฬุทายิ เปน ภกิ ษุชอ่ื วา โลฬุทายี ( อโหสิ ) ไดเ ปน แลว ( เอตรหิ )ในกาลบดั น้ี โสมทตโฺ ต อ. มหาดเลก็ ชือ่ วา โสมทตั ( ตทา ) ในกาลนนั้อหเ อว เปน เรานนั่ เทยี ว ( อโหสิ ) ไดเปน แลว ( เอตรหิ ) ในกาลบดั น้ีอิติ ดังนี้ วตวฺ า ตรสั แลววา ภกิ ฺขเว ดูกอนภกิ ษุ ท. ( เอโส โลฬุทายิ )อนั ตน ( วตตฺ พฺเพ ) พึงกลาว ( วทติ ) ยอมกลาว ( อฺ วจน )ซ่งึ คาํ อน่ื อิทานเิ อว ในกาลน้ีน่นั เทยี ว น หามไิ ด เอโส โลฬทุ ายิอ. ภิกษชุ ือ่ วา โลฬุทายนี นั่ อฺ สฺมึ วจเน ครัน้ เม่ือคําอื่น ( อตฺตนา )อันตน วตตฺ พเฺ พ พงึ กลาว วทติ ยอมกลาว อฺเ อว วจน ซง่ึ คําอนื่นนั่ เทยี ว อตตฺ โน อปฺปสสฺ ุตตาย เพราะความท่แี หงตนเปน ผูมีธรรมอันสดับแลว นอ ย ปพุ ฺเพป แมใ นกาลกอน หิ เพราะวา อปปฺ สสฺ ุตปุริโสอ. บรุ ษุ ผมู ีธรรมอันสดบั แลว นอ ย พลิพทฺทสทิโส นาม ชอ่ื วาเปน ผูเชน กับดวยโคพลิพัท โหติ ยอ มเปน อิติ ดังนี้ อาห ตรสั แลว คาถซงึ่ พระคาถา อิม นว้ี า ปรุ ิโส อ. บรุ ษุ อปปฺ สสฺ ุโต ผูมธี รรมอนั สดับ แลว นอ ย อย น้ี ชรี ติ ยอ มแก พลพิ ทฺโท อวิ ราวกะ อ. โคพลิพทั มส านิ อ. เน้ือ ท. ตสสฺ

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาที่ 108 ปรสิ สฺส ของบรุ ษุ นน้ั วฑฒฺ นฺติ ยอ มเจรญิ ปฺ า อ. ปญ ญา ตสฺส ปรุ ิสสสฺ ของบุรษุ นนั้ น วฑฒฺ ติ ยอมไมเจริญ อติ ิ ดงั นี้ ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา อย ปรุ โิ ส อ. บุรุษน้ี อปปฺ สฺสโุ ต ชอ่ื วาผมู ธี รรมอันสดับแลวนอย ( อภาเวน ) เพราะความไมม ี เอกสสฺปฺ าสกสฺส วา แหงหมวดหา สิบหมวดหน่ึงหรอื ทวฺ ินนฺ  ปฺ าสกานวา หรอื วา แหงหมวดหาสบิ ท. ๒ หมวด อถวา ปน กอ็ กี อยางหนึง่( อภาเวน ) เพราะความไมม ี ( เอกสสฺ สตุ ฺตวคฺคสฺส วา ) แหงวรรคแหง สูตรวรรคหนง่ึ หรอื ( ทฺวนิ ฺน ) สตุ ตฺ วคฺคาน ( วา ) หรอื วาแหงวรรคแหง สูตร ท. ๒ วรรค อภาเวน เพราะความไมม ี เอกสฺส สตุ ตฺ นตฺ สฺสวา แหง สตู รสูตรหนึ่งหรอื ทวฺ ินฺน สตุ ตฺ นฺตานป  วา หรือวาแมแ หงสตู ร ท. ๒ สตู ร ปริจเฺ ฉเทน โดยกาํ หนด สพฺพนฺตเิ มน อันมใี นที่สดุแหง กําหนดทั้งปวง ปน แตว า ( อย ปุรโิ ส ) อ. บุรุษนี้ อุคฺคเหตฺวาเรียนเอาแลว กมฺมฏาน ซ่ึงกรรมฐาน อปปฺ  อนั นอ ย อนยุ ุชฺ นโฺ ตตามประกอบอยู พหุสฺสโุ ต ว เปนผมู ธี รรมอันสดบั แลวมากเทยี ว ( อติ ิ )ดังน้ี ตตถฺ ปเทสุ ในบท ท. เหลาน้ันหนา ( ปทสฺส ) แหงบทวาอปปฺ สสฺ ุตาย อติ ิ ดังนี้ ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา หิ เหมอื นอยางวา พลพิ ทโฺ ท อ. โคพลพิ ทัชรี มาโน เมอ่ื จะแก คือวา วฑฒฺ มาโน เมือ่ จะเจริญ ( วฑฺฒติ ) ชื่อวายอมเจริญ ( อตฺถาย ) เพอื่ ประโยชน มาตาปต ูน แกมารดาและบดิ าท. นเอว หามิไดน่ันเทียว วฑฒฺ ติ ช่ือวา ยอมเจรญิ อตฺถาย เพอ่ื

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ที่ 109ประโยชน เสสาตกาน แกญาตผิ ูเ หลือ ท. น หามิได อถโข ทแ่ี ท ( โสพลิพทฺโท ป อ. โคพลพิ ทั นั้น ชีรติ ยอมแก นิรตถฺ กเอว มีประโยชนออกแลว น่ันเทยี ว ยถา ฉนั ใด อยป ปรุ โิ ส อ. บรุ ุษแมน้ี น กโรติ ยอ มไมกระทาํ อปุ ชฌฺ ายวตตฺ  ซึ่งวตั รเพ่ืออปุ ช ฌายะ น ( กโรติ ) ยอ มไมกระทาํอาจริยวตตฺ  ซึ่งวัตรเพอื่ อาจารย น ( กโรติ ) ยอ มไมก ระทํา อาคนตฺ ุกวตฺตา-ทีนิ วตตฺ านิ ซึ่งวัตร ท. มีวตั รเพือ่ ภิกษุผูอ าคนั ตกุ ะเปนตน น อนุยุ ฺชติยอมไมตามประกอบ ภาวนามตฺตป การณ ซ่ึงเหตแุ มอ นั มภี าวนาเปน ประมาณชีรติ ชอื่ วา ยอมแก นริ ตถฺ กเ อว มีประโยชนออกแลวนั่นเทยี ว เอว เอวฉนั น้นั นน่ั เทียว ( อิติ ) ดงั นี้ ( คาถาปาทสฺส ) แหง บาทแหงพระคาถาวา พลพิ ทฺโทว ชรี ติ อติ ิ ดังนี้ ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา มสานิ อ. เน้ือ ท. พลิพทฺทสฺส ของโคพลิพทั ( สามิเกน ) ยุคนงฺคลาทีนิ วตถฺ ูนิ วหิตุ อสมตโฺ ถ ( โหติ )เอโส พลพิ ทฺโท อิติ ( จนิ ฺเตตฺวา ) อรฺเ วสิ ฺสฏสฺส ตวั อนัเจา ของคิดแลว วา อ. โคพลิพัทน้ี เปน สตั วไ มส ามารถ เพอ่ื อันนําไปซ่งึ วตั ถุ ท. มีแอกและไถเปน ตน ยอ มเปน ดงั นี้ ปลอยแลว ในปาวจิ รนฺตสสฺ ตัวเท่ยี วไปอยู ขาทนตฺ สฺส ตัวเค้ยี วกินอยู ปว นฺตสฺส ตัวดมื่ อยูตตฺถเอว อรฺเ ในปานั้นนัน่ เทยี ว วฑฺฒนฺติ ยอ มเจริญ ยถา ฉันใดมสานิ อ. เนื้อ ท. อมิ สสฺ อป อปฺปสสฺ ตุ ปุรสิ สฺส ของบุรษุ ผูม ีธรรมอนั สดบั แลว นอยแมนี้ อปุ ชฺฌายาทีหิ ครุฏานียปุคคฺ เลหิ วิสฺสกฺ สสฺผอู นั บุคคลผูควรแกฐ านะแหงความเคารพ ท. มอี ปุ ช ฌายะ เปน ตนปลอ ยเสียแลว นิสสฺ าย อาศัยแลว สงฆฺ  ซ่งึ สงฆ ลภิตวฺ า ไดแ ลว

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 110จตตฺ าโร ปจจฺ เย ซึ่งปจ จัย ท. ๔ กตฺวา กระทําแลว อทุ รวิเรจนาทีนิกจิ ฺจานิ ซ่งึ กิจ ท. มีการระบายซงึ่ ทองเปนตน โปเสนตฺ สสฺ เลย้ี งดูอยูกาย ซึ่งกาย วฑฺฒนตฺ ิ ยอ มเจริญ คือวา ( โส ปรุ โิ ส ) อ. บรุ ษุ น้ันถลู สรโี ร เปน ผูมีสรรี ะอันอวน หตุ ฺวา เปน วิจรติ ยอมเท่ยี วไป เอวเอวฉันน้นั น่นั เทียว ( อติ ิ ) ดงั น้ี ( คาถาปาทสฺส ) แหง บาทแหงพระคาถาวา มสานิ ตสสฺ วฑฺฒนฺติ อติ ิ ดงั นี้ ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา ปน สว นวา ปฺา อ. ปญ ญา โลกิยโลกุตฺตราอนั เปนโลกยิ ะและโลกตุ ระ อสฺส ปรุ สิ สฺส ของบุรุษนั้น เอกงคฺ ลุ มิ ตตฺ าปแมอ ันมีน้วิ มือหนงึ่ เปน ประมาณ น วฑฺฒติ ยอมไมเจรญิ ปน แตวาตณฺหา เอว อ. ตัณหาดว ยนั่นเทยี ว นววธิ มาโน จ อ. มานะอันมีอยาง ๙ ดว ย วฑฺฒติ ยอมเจรญิ นสิ ฺสาย เพราะอาศัย ฉทฺวารานิซง่ึ ทวาร ๖ ท. คจฺฉลตาทีนิ รกุ ขฺ ชาตานิ วิย ราวกะ อ. รกุ ขชาตท. มีกอไมแ ละเถาวลั ยเ ปนตน ( วฑฺฒนฺตานิ ) เจรญิ อยู อรเฺ  ในปาอิติ ดังนี้ ( ปททวฺ ยสสฺ ) แหงหมวดสองแหงบทวา ปฺา ตสสฺอิติ ดังนี้ ฯ

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 111 เร่ืองปฐมโพธกิ าล ๒๔. ๑๑๕/๙ ตงั้ แต โส หิ โพธิรุกฺขมูเล นิสินฺโน เปน ตน ไป. โส หิ สมฺมาสมพฺ ทุ ฺโธ อ. พระสมั มาสมั พุทธเจา พระองคนน้ั แล นิสินโฺ น ประทับนั่งแลว โพธริ ุกขฺ มูเล ณ โคนของตน ไมช ่ือวาตน โพธิ์ สรุ ิเย คร้นั เมื่อพระอาทิตย อนตถฺ งฺคเตเอว ไมอ ัสดงคตแลวน่นั เทียว วธิ มิตวฺ า ทรงกาํ จัดแลว มารพล ซึ่งมารและพลของมารปทาเลตฺวา ทรงทําลายแลว ตม ซึง่ มืด ปุพเฺ พนิวาสปฏิจฺฉาทก อนั เปนเครอ่ื งปกปดซง่ึ ขันธเ ปน ท่อี าศัยอยูในกาลกอน ปมยาเม ในยามท่ีหนึง่ทิพพฺ จกขฺ ุ ยงั จักษุอันเปนทพิ ย วโิ สเธตวฺ า ทรงใหห มดจดวิเศษแลวมชฺฌิมยาเม ในยามอันมีในทา มกลาง ปฏจิ ฺจ ทรงอาศยั แลว การุฺตซึง่ ความเปน แหง ความการุญ สตเฺ ตสุ ในสตั ว ท. าณ ยงั พระญาณโอตาเรตฺวา ทรงใหข ามลงแลว ปจจฺ ยากาเร ในปจ จยาการ ปจฺฉมิ ยาเมในยามอนั มีในเบื้องหลงั สมฺมสนโฺ ต ทรงพิจารณาอยู ต ปจจฺ ยาการซึง่ ปจ จยาการนั้น อนโุ ลมปฏิโลมวเสน ดวยอํานาจแหงอนุโลมและปฏโิ ลม อภสิ มฺพชุ ฺฌิตฺวา ทรงตรสั รพู รอมเฉพาะแลว สมมฺ าสมโฺ พธึซงึ่ พระสมั มาสัมโพธิญาณ สห พรอม อจฺฉรเิ ยหิ ดว ยเหตนุ าอัศจรรยท. อรุณุคฺคมนเวลาย ในเวลาอันเปนทีข่ ึ้นไปแหงอรุณ อุทาเนนฺโตเมอ่ื จะทรงเปลง อุทาน ซง่ึ พระอุทาน อเนเกหิ พทุ ฺธสตสหสฺเสหิอวชิ หติ  อนั อนั แสนแหงพระพทุ ธเจา ท. อนั มิใชพ ระองคเดยี ว ไมท รง

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาท่ี 112สละแลว อภาสิ ไดทรงภาษติ แลว คาถา ซึ่งพระคาถา ท. อมิ าเหลาน้วี า อห อ. เรา คเวสนฺโต เมือ่ แสวงหา คหการ ซง่ึ นายชางไมค อื ตัณหาผกู ระทําซง่ึ เรอื น อนิพฺพสิ  เม่ือไมประสบ สนฺธาวสิ ฺส แลนไปพรอ มแลว อเนกชาตสิ ส าร สูสงสารอนั มชี าตมิ ใิ ชห น่งึ ชาติ อ. ความเกิด ปนุ ปปฺ นุ  บอย ๆ ทุกขฺ า เปน ทกุ ข ( โหติ ) ยอ มเปน คหการก แนะนายชา งไมค ือ ตัณหาผกู ระทาํ ซ่งึ เรอื น ตวฺ  อ. ทาน ( มยา ) ทิฏโ เปนผูอันเราเห็นแลว อสิ ยอ มเปน ตฺว อ. ทาน น กาหสิ จักไมก ระทํา เคห ซ่ึงเรือน ปนุ อีก ผาสกุ า อ. ซีโ่ ครง ท. เต ของทา น สพพฺ า ทงั้ ปวง ( มยา ) อนั เรา ภคคฺ า หักแลว คหกฏู  อ. ยอด แหง เรือน ( มยา ) อนั เรา วสิ งฺขต รอ้ื แลว จิตฺต อ. จติ ( เม ) ของเรา วิสงขฺ ารคต เปนธรรมชาติ ถึงแลว ซง่ึ พระนิพพานมสี งั ขารไปปราศแลว ( โหติ ) ยอมเปน ( หิ ) เพราะวา อห อ. เรา อชฺฌคา เปน ผู ถงึ ทบั แลว ขย ซงึ่ ธรรมเปนท่สี ้ินไป ตณหฺ าน แหง ตณั หา ท. ( อมหฺ ิ ) ยอ มเปน อติ ิ ดงั นี้ ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา อห อ. เรา คเวสนฺโต แสวงหาอยูตณฺหาวฑฺฒกึ ซึ่งนายชา งไมคือตณั หา การก ผกู ระทาํ เคหสฺส ซึ่งเรอื น

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 113อตฺตาภาวสงฺขาตสสฺ อนั อันบัณฑติ นับพรอ มแลว วา อตั ภาพ อิมสสฺ นี้กตาภนิ หี าโร ผมู อี ภินิหารอันกระทําแลว ทปี งกฺ รปาทมเู ล ณ ทใี่ กลแหงพระบาทของพระพุทธเจา ทรงพระนามวา ทีปงกร อตถฺ าย เพ่ือประโยชน โส ตณหฺ าวฑฒฺ กี อ. นายชา งไมค อื ตัณหาน้นั ( มยา ) อนั เราสกกฺ า อาจ ทฏุ เพอื่ อันเห็นได เยน าเณน ดวยญาณใด ตสฺสาณสสฺ แกญาณน้นั คอื วา โพธิาณสสฺ แกพ ระโพธิญาณ อนพิ ฺพิสเมือ่ ไมป ระสบ คือวา อวินฺทนโฺ ต เมอ่ื ไมพบ คือวา อลภนฺโตเอวเม่อื ไมไ ดน ่ันเทียว ต าณ ซงึ่ ญาณนั้น สนฺธาวสิ สฺ  แลนไปพรอมแลวคอื วา สส รึ ทอ งเทยี วไปแลว คอื วา อนุวิจรึ เทยี วไปตามแลว อปราปรไป ๆ มา ๆ อเนกชาติสส าร สสู งสารอันมชี าตมิ ิใชห นงึ่ คอื วา สสารวฏฏ สสู ังสารวฏั อมิ  นี้ อเนกขาตสิ ตสกสฺสสงฺขย อันบณั ฑิตพงึ นับพรอ มดวยแสนแหงชาติอันมิใชหนง่ึ เอตฺตก กาล สิน้ กาลอนั มปี ระมาณเทานี้อิติ ดังนี้ ตตฺถ ปเทสุ ในบท ท. เหลานน้ั หนา ( คาถาปาทสฺส )แหง บาทแหงพระคาถาวา คหการ คเวสนฺโต อิติ ดังน้ี ฯ อทิ  วจน อ. คาํ นวี้ า ทกุ ขฺ า ชาติ ปนุ ปปฺ นุ  อิติ ดังนี้การณวจน เปน คําอันแสดงซึง่ เหตุ คหการกคเวสนสสฺ แหงการแสวงหาซึง่ นายชา งไมค อื ตณั หาผูกระทําซึง่ เรือน ( โหติ ) ยอมเปน ฯ อตฺโถ อ. อธบิ ายวา ชาติ ยาม ชอื่ อ. ความเกิด เอสา น่ันคือวา อปุ คนตฺ ุ อ. อนั เขาถึง ปนุ ปฺปุน บอ ย ๆ ทุกฺขา ชอื่ วาเปน ทกุ ข( ตสฺสา ชาติยา ) ชราพยฺ าธิมรณมสิ ฺสตาย เพราะความท่แี หง ความเกดิ นัน้เปน ธรรมชาติเจอื ดวยความแกแ ละความเจ็บ และความตาย ( โหติ )

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 114ยอ มเปน จ ก็ สา ชาติ อ. ความเกิดน้ัน ตสมฺ ึ คหการกสมฺ ึ ครัน้ เมอ่ืนายชางไมค ือตณั หาผกู ระทําซง่ึ เรอื นน้ัน ( เกนจิ ) อันใคร ๆ อทฏิ เไมเหน็ แลว น นวิ ตฺตติ ยอมไมกลับ ยสฺมา เหตใุ ด ตสฺมา เพราะเหตุน้ัน อห อ. เรา คเวสนโฺ ต เมอ่ื แสวงหา ต คหการก ซง่ึ นายชางไมค อื ตัณหาผูก ระทําซึง่ เรอื นน้นั สนฺธาวิสฺส แลนไปพรอมแลวอิติ ดังน้ี ฯ ( อนโฺ ถ ) อ. อรรถวา อิทานิ ในกาลน้ี ตฺว อ. ทา น สพพฺ ฺ-ุตาณ ปฏิวิชฺฌนเฺ ตนเอว มยา ทิฏโ  เปนผอู นั เรา ผูแทงตลอดอยูซ่ึงญาณคอื ความเปนแหงพระสัพพญั นู ่ันเทียว เหน็ แลว อสิ ยอ มเปน( อติ ิ ) ดังนี้ ( ปทสสฺ ) แหงบทวา ทฏิ โสิ อติ ิ ดงั นี้ ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา ตวฺ  อ. ทา น น กาหสิ จักไมกระทาํเคห ซ่ึงเรอื น มม ของเรา อตตฺ ภาวสงฺขาต อนั อันบณั ฑติ นับพรอมแลววา อตั ภาพ อิมสมฺ ึ สส ารวฏเ ฏ ในสงั สารวฏั น้ี ปนุ อีก ( อิติ ) ดงั นี้( ปทสฺส ) แหง บทวา ปุน เคห อติ ิ ดงั น้ี ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา อวเสสกเิ ลสผาสกุ า อ. ซ่โี ครงคอื กิเลสอนัเหลอื ลง ท. สพฺเพ ทั้งปวง ตว ของทาน มยา อนั เรา ภคคฺ า หักแลว( อติ ิ ) ดังน้ี ( คาถาปาทสฺส ) แหง บาทแหงพระคาถาวา สพฺพา เตผาสกุ า ภคคฺ า อติ ิ ดังนี้ ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา กณฺณิกามณฑฺ ลป  แม อ. มณฑลแหงชอ ฟาอวิชชฺ าสงขฺ าต อนั อันบัณฑติ นบั พรอมแลว วาอวิชชา อตตฺ ภาวเคหสฺสแหงเรอื นคืออัตภาพ ตยา กตสสฺ อันอนั ทา นกระทําแลว อิมสสฺ น้ี

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 115มยา อันเรา วิทธฺ ส ติ  กาํ จดั แลว ( อติ ิ ) ดังนี้ ( คาถาปาทสสฺ )แหงบาทแหงพระคาถาวา คหกฏู  วสิ งฺขต อติ ิ ดงั น้ี ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา อทิ านิ ในกาลน้ี จิตตฺ  อ. จติ มมของเรา คต ถงึ แลว คอื วา อนปุ วฏิ   เขา ไปตามแลว วสิ งฺขารซง่ึ ธรรมอันมสี ังขารไปปราศแลว คอื วา นิพพฺ าน ซงึ่ พระนิพพานอารมฺมณกรณวเสน ดว ยอาํ นาจแหงการกระทําใหเ ปน อารมณ ( อิติ )ดังน้ี ( คาถาปาทสฺส ) แหง บาทแหงพระคาถาวา วสิ งขฺ ารคต จิตตฺ อิติ ดังนี้ ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา อห อ. เรา อธิคโต เปน ผถู ึงทบั แลวอรหตตฺ  ซ่งึ ความเปนแหงพระอรหนั ต ขยสงฺขาต อนั อันบณั ฑิตนับพรอ มแลว วาธรรมเปนทส่ี ิ้นไป ตณฺหาน แหง ตัณหา ท. อสมฺ ิ ยอ มเปนอิติ ดังนี้ ( คาถาปาทสฺส ) แหง บาทแหงพระคาถาวา ตณหฺ าน ขยมชฺฌคาอติ ิ ดงั นี้ ฯ

ประโยค๓ - คัณฐีพระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ที่ 116 เรือ่ งบตุ รเศรษฐีมีทรพั ยมาก ๒๕. ๑๑๙/๒๑ ต้ังแต สตถฺ า สติ การณ กเถนโฺ ต เปนตนไป. สตถิ า อ. พระศาสดา กเถนฺโต เมื่อจะตรัสบอก สิตการณซึง่ เหตแุ หงอันแยม วตวฺ า ตรสั แลว วา อานนทฺ ดกู อ นอานนท ตฺวอ. เธอ ปสสฺ จงดู มหาธนเสฏ ปิ ุตฺต ซ่งึ บตุ รของเศรษฐีผูม ีทรัพยมากอิม นี้ อิมสมฺ ึเอว นคเร เทฺวอสตี โิ กฏธิ น เขเปตวฺ า ภรยิ  อาทายภิกขฺ าย จรนฺต ผยู งั ทรพั ยอ ันมโี กฏแิ ปดสิบสองหนเปน ประมาณ ใหสิน้ไปแลว พาเอาแลว ซ่ึงภรรยา เที่ยวไปอยู เพื่ออนั ขอ ในนครน้ีนนั่ เทยี วหิ ก็ สเจ ถา วา อย เสฏ ปิ ตุ ฺโต อ. บตุ รของเศรษฐนี ้ี โภเคอเขเปตฺวา ไมย ังโภคะ ท. ใหส้นิ ไปแลว ปโยชสิ สฺ จักประกอบแลวกมมฺ นฺเต ซึ่งการงาน ท. ปมวเย ในวัยทห่ี นงึ่ ไซร อคคฺ เสฏ ี จักเปนเศรษฐีผเู ลิศ อิมสมฺ เึ อว นคเร ในนครนี้นน่ั เทียว อภวิสฺส จกั ไดเปนแลว ปน ก็ สเจ ถา วา ( อย เสฏ ิปตุ โฺ ต ) อ. บตุ รของเศรษฐีน้ี นิกขฺ มิตวฺ า ปพฺพชสิ สฺ จักออกไปบวชแลว ไซร ปาปณุ สิ สฺ จักบรรลแุ ลว อรหตตฺ  ซง่ึ ความเปนแหงพระอรหันต ภริยาป แม อ. ภรรยาอสฺส เสฏ ิปตุ ฺตสฺส ของบตุ รของเศรษฐีน้ัน ปติฏ หิสฺส จักตั้งอยเู ฉพาะแลวอนาคามผิ เล ในอนาคามิผล สเจ ถาวา ( อย เสฏ ปิ ุตโฺ ต ) อ. บตุ รของเศรษฐนี ้ี โภเค อเขเปตวฺ า ไมย ังโภคะ ท. ใหส ้ินไปแลว ปโยชสิ สฺจกั ประกอบแลว กมมฺ นฺเต ซึง่ การงาน ท. มัชฌมิ วเย ในวยั อนั มใี น

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาท่ี 117ทามกลางไซร ทตุ ยิ เสฏี จักเปน เศรษฐีทส่ี อง อภวิสฺส จกั ไดเปน แลวนิกขฺ มติ ฺวา ปพพฺ ชนฺโต ออกไปแลว บวชอยู อนาคามี จกั เปนอนาคามีอภวสิ ฺส จักไดเปนแลว ภริยาป แม อ. ภรรยา อสฺส เสฏิปตุ ตฺ สฺสของบุตรของเศรษฐีน้นั ปตกิ ฺหสิ ฺส จักตง้ั อยูเฉพาะแลว สกทาคามิผเลในสกทาคามิผล สเจ ถา วา ( อย เสฏ ปิ ุตฺโต ) อ. บุตรของเศรษฐีนี้โภเค อเขเปตฺวา ไมย ังโภคะ ท. ใหส น้ิ ไปแลว ปโยชิสสฺ จกั ประกอบแลวกมฺมนฺเต ซ่ึงการงาน ท. ปจฉฺ มิ วเย ในวยั อนั มใี นเบ้ืองหลงั ไซรตตยิ เสฏี จักเปนเศรษฐีทีส่ าม อภวิสสฺ จกั ไดเปนแลว นกิ ขฺ มิตวฺ าปพพฺ ชนโฺ ตป แมออกไปแลวบวชอยู สกทาคามิ จักเปน สกทาคามีอภวิสฺส จกั ไดเปน แลว ภรยิ าป แม อ. ภรรยา อสฺส เสฏปิ ตุ ฺตสสฺของบตุ รของเศรษฐนี ้ัน ปตฏิ  หสิ ฺส จักต้งั อยูเฉพาะแลว โสตาปตฺตผิ เลในโสดาปตติผล ปน กแ็ ตว า อทิ านิ ในกาลน้ี เอโส เสฏปิ ตุ โฺ ตอ. บตุ รของเศรษฐนี ้ัน ปรหิ ีโน เส่อื มรอบแลว คหิ โิ ภคาป แมจ ากโภคะของคฤหัสถ ปริหโี น เสอื่ มรอบแลว สามฺ โตป แมจ ากคุณเครื่องความเปนแหงสมณะ จ ปน ก็แล ( เอโส เสฏ ปิ ตุ ฺโต )อ. บตุ รของเศรษฐนี ่ัน ปรหิ ายิตวฺ า ครน้ั เสื่อมรอบแลว โกฺจสกโุ ณวิย เปน ผเู พียงดงั วานกกะเรยี น สกุ ขฺ ปลฺลเล ในเปอกตมอนั แหง ชาโตเกดิ แลว อติ ิ ดงั น้ี อภาสิ ไดท รงภาษิตแลว คาถา ซง่ึ พระคาถา ท.อมิ า เหลา นว้ี า ( พาลา ) อ. คนเขลา ท. อจรติ ฺวา ไมป ระพฤติแลว พรฺ หฺมจริย ซึ่งพรหมจรรย อลทธฺ า ไมไ ดแลว

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาที่ 118 ธน ซ่งึ ทรัพย โยพพฺ เน ในกาลเปน หนุมสาว อวฌายนตฺ ิ ยอ มซบเซา ชิณณฺ โกจฺ า อวิ ราวกะ อ. นกกะเรยี นตัวแกแลว ท. ( อวฌายนฺตา ) ซบเซา อยู ปลลฺ เล ในเปอ กตม ขณี มจเฺ ฉ อนั มีปลา สิ้นแลว ฯ ( พาลา ) อ. คนเขลา ท. อจริตฺวา ไม ประพฤตแิ ลว พฺรหมฺ จรยิ  ซง่ึ พรหมจรรย อลทฺธา ไมไ ดแ ลว ธน ซง่ึ ทรัพย โยพฺพเน ในกาลเปน หนมุ สาว อนุตถฺ นุ  เสนตฺ ิ ยอ มนอนทอดถอนถงึ อยู ปรุ าณานิ ซ่ึงเรือ่ งอันมใี นกอน ท. ( สรา ) อิว ราวกะ อ. ลูกศร ท. จาปาติขณี า อันหลุดไปแลว จากแลง อติ ิ ดงั นี้ ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา อวสิตฺวา ไมอ ยูแ ลว พฺรหฺมจริยวาสอยูประพฤตซิ ่ึงธรรมอนั ประเสรฐิ ( อิติ ) ดงั นี้ ตตถฺ ปเทสุ ในบทท. เหลานัน้ หนา ( ปทสสฺ ) แหง บทวา อจริตวฺ า อติ ิ ดังนี้ ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา อลภติ วฺ า ไมไดแลว ธนป  แมซง่ึ ทรพั ยอนปุ ปฺ นฺเน โภเค อปุ ปฺ าเทตุ วา อปุ ปฺ นเฺ น โภเค อนรุ กขฺ ติ ุ วา( อตฺตโน ) สมตถฺ กาเล ในกาลแหงตนเปน ผสู ามารถ เพือ่ อนั ยงั โภคะท. อันไมเ กิดขึ้นแลว ใหเ กิดขน้ึ หรือ หรือวา เพือ่ อนั ตามรักษา ซึ่งโภคะ ท. อนั เกดิ ขึ้นแลว ( อติ ิ ) ดงั นี้ ( ปทสฺส ) แหงบทวา โยพฺพเนอิติ ดงั นี้ ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา พาลา อ. คนเขลา ท. เอวรปู า ผมู รี ปู

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 119อยา งนี้ เต เหลาน้ัน อวชฺฌายนตฺ ิ ยอ มซบเซา ชิณณฺ โกฺจา วิยราวกะ อ. นกกะเรยี นตัวแกแลว ท. ปริกฺขีณปตติ า ตัวมีขนปกอันสิน้ รอบแลว ( อวชฺฌายนตฺ า ) ซบเซาอยู ปลลฺ เล ในเปอ กตม ขณี -มจเฺ ฉ ว อันช่ือวามีปลาส้นิ แลวเทียว อภาวา เพราะความไมม ี อทุ กสสฺแหง นํ้า ( อิติ ) ดงั น้ี ( ปทสฺส ) แหงบทวา ขณี มจฺเฉ อิติ ดงั นเ้ี ปนตน ฯอิท อตฺถรูป อ. อรรถรูปนีว้ า หิ ก็ อภาโว อ. ความไมม ี วสนฏานสสฺแหงทอ่ี ันเปนทีอ่ ยู อิเมส พาลาน ของคนเขลา ท. เหลาน้ี อภาโววิย ราวกะ อ. ความไมมี อุทกสสฺ แหงนา้ํ ปลลฺ เล ในเปอกตมอภาโว อ. ความไมมี โภคาน แหง โภคะ ท. อิเมส พาลาน ของคนเขลาท. เหลานี้ มจฉฺ าน ขณี ภาโว วยิ ราวกะ อ. ความที่แหงปลา ท.เปนปลาส้นิ แลว อิเมส พาลาน อิทานเิ อว ชลปถถลปถาทีหิปเถหิ โภเค สณฺ เปตุ อสมตฺถภาโว อ. ความทีแ่ หงคนเขลา ท. เหลา น้ีเปน ผูไ มส ามารถ เพื่ออนั ต้ังไวพรอม ซึง่ โภคะ ท. โดยทาง ท. มีทางนํ้าและทางบกเปน ตน ในกาลนน้ี น่ั เทียว ขีณปตฺตาน โกจฺ านอุปฺปติตวฺ า คมนาภาโว วยิ ราวกะ อ. ความไมม ี แหงอนั บินข้นึแลวไปแหง นกกะเรยี น ท. ตวั มขี นปกอันสนิ้ แลว ตสมฺ า เพราะเหตนุ น้ัเอเต พาลา อ. คนเขลา ท. เหลานน่ั นิปชชฺ ติ ฺวา อวชฌฺ ายนฺติยอมนอนซบเซา เอตฺถเอว าเน ในท่นี นั้ น่ันเทยี ว ขณี ปตตฺ า โกจฺ าวยิ ราวกะ อ. นกกะเรียน ท. ตัวมขี นปกอันส้ินแลว อติ ิ ดงั นี้( ภควตา ) วตุ ตฺ  เปน คําอธบิ ายอนั พระผูมพี ระภาคเจาตรสั แลว โหติยอ มเปน ฯ

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 120 ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา อติขีณา อันหลุดไปแลว จาปโต จากแลงคอื วา จาปวินมิ ุตตฺ า อนั พน ไปแลวจากแลง อิติ ดงั น้ี ( ปทสสฺ )แหงบทวา จาปาตีขีณาว อิติ ดงั น้ี ฯ อทิ  อตฺถรูป อ. อรรถรปู นีว้ าสรา อ. ลูกศร ท. จาปวนิ ิมตุ ฺตา อันพนไปแลวจากแลง คนตฺ ฺวาไปแลว ยถาเวค ตามความเรว็ ปติตา ตกลงแลว คเหตฺวา อุกฺขปิ นเฺ ตปคุ ฺคเล คร้ันเมื่อบคุ คล ผจู บั แลวยกขน้ึ อยู อสติ ไมม ีอยู ภตตฺ เปน เหย่อื อุปจิกาน ของปลวก ท. ตตฺถเอว าเน ในที่นน้ั นัน่ เทียวโหนฺติ ยอมเปน ยถา ฉันใด อิเมป พาลา อ. คนเขลา ท. แมเหลาน้ีอตกิ กฺ นฺตา กา วลว งแลว วเย ซงึ่ วัย ท. ตโย ๓ อปุ คมสิ สฺ นฺติ จกั เขา ถงึมรณ ซงึ่ ความตาย ( อตฺตโน ) อิทานิ อตตฺ าน อทุ ฺธริตุ อสมตถฺ ตายเพราะความทแ่ี หง ตนเปนผไู มสามารถ เพอื่ อันถอนขึน้ ซึง่ ตน ในกาลนี้เอว ฉนั นนั้ เตน การเณน เพราะเหตุน้นั ( วจน ) อ. พระดํารสั วาเสนตฺ ิ จาปาตขิ ณี าว อิติ ดังนี้ ( ภควตา ) อันพระผูม พี ระภาคเจาวุตฺต ตรสั แลว ( อติ ิ ) ดงั นี้ ( ภควตา ) วตุ ฺต เปนคาํ อธิบายอันพระผมู พี ระภาคเจา ตรสั แลว โหติ ยอ มเปน ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา ( พาลา ) อ. คนเขลา ท. เสนฺติ ยอมนอนอนตุ ฺถุนนตฺ า ทอดถอนอยู คือวา อนโุ สจนฺตา ตามเศราโศกถงึ อยูขาทติ ปตนจฺจคตี วาทติ าทีนิ วตถฺ ูนิ ซงึ่ เร่ือง ท. มกี ารเค้ียวกนิ และการดม่ื และการฟอนและการขับรอ งและการประโคมเปนตน กตานิ อันอนั ตนกระทําแลว ปุพเฺ พ ในกาลกอนวา ( ขชชฺ ก ) อ. วตั ถุอันบคุ คลพึงเคี้ยวกนิ อมเฺ หหิ อนั เรา ท. ขาทติ  เค้ียวกนิ แลว อติ ิ ดวยประการฉะน้ี

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ที่ 121( ปานยี  ) อ. นํา้ อนั บุคคลพึงด่ืม ( อมเฺ หหิ ) อนั เรา ท. ปต ดื่มแลวอติ ิ ดวยประการฉะน้ี อติ ิ ดังนี้ อติ ิ ดงั นี้ ( คาถาปาทสสฺ ) แหงบาทแหงพระคาถาวา ปุราณานิ อนุตฺถุน อิติ ดงั น้ี ฯ คณั ฐีพระธมั มปทัฏฐกถายกศพั ทแปล ภาค ๕ จบ