pt353 yoksub (1)

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาท่ี 50พทุ ฺธปฺปมุขสสฺ อันมีพระพทุ ธเจาทรงเปน ประธาน ทิวสานิ ส้ินวัน ท.สตตฺ ๗ วนทฺ ิตวฺ า ถวายบังคมแลว สตฺถาร ซงึ่ พระศาสดา อาหกราบทลู แลว วา ภนเฺ ต ขา แตพ ระองคผ ูเ จริญ เขตตฺ  อ. นา มมของขาพระองค เอเกน ปุริเสน อันบุรษุ คนหนึ่ง ฌาปต ยังไฟใหไ หมแ ลวสตฺตกฺขตฺตุ ๗ คร้งั ปาทา อ. เทา ท. คนุ นฺ  ของโค ท. วเชในคอก ( เอเกน ปรุ เิ สน ) อนั บุรุษคนหน่ึง ฉินนฺ า ตัดแลวสตฺตกฺขตฺตุ ๗ ครงั้ เคห อ. เรือน ( มม ) ของขาพระองค( เอเกน ปรุ เิ สน ) อนั บุรษุ คนหน่งึ ฌาปต  ยงั ไฟใหไ หมแ ลว สตฺตกฺขตฺตุ๗ ครัง้ อิทานิ ในกาลน้ี คนธฺ กุฏปี  แม อ. พระคันธกฎุ ี เตนเอวปรุ ิเสน ฌาปตา จกั เปนของอนั บุรุษนั้นนั่นเทียวยังไฟใหไ หมแ ลว ภวิสสฺ ติจักเปน อห อ. ขาพระองค ทมมฺ ิ ยอ มให ปตตฺ ึ ซ่ึงสว นบุญอมิ สฺมึ ทาเน ในทานน้ี ตสฺส ปุรสิ สสฺ แกบรุ ษุ นน้ั ปม กอ นอิติ ดังน้ี ฯ โจโร อ. โจร สตุ วฺ า ฟงแลว ต วจน ซ่งึ คํานน้ั ( จินฺเตตฺวา )คิดแลววา กมฺม อง กรรม ภาริย วต อนั หนกั หนอ เม อนั เรากต กระทาํ แลว โกปมตตฺ ป การณ อ. เหตแุ มส กั วาความโกรธมยิ ในเรา อปราธการเก ผูกระทาํ ซึง่ ความผิด เอว อยา งนี้ นตฺถิยอ มไมมี อมิ สฺส เสฏสิ ฺส แกเ ศรษฐนี ้ี ( อย เสฏี ) อ. เศรษฐีนี้เทติ ยอมให ปตฺตึ ซง่ึ สว นบุญ อิมสมฺ ึ ทาเน ในทานน้ี มยหฺ เ อวแกเรานั่นเทียว ปม กอน อห อ. เรา ทพุ ภฺ ามิ จะประทษุ รายอมิ สมฺ ึ เสฏ มิ ฺหิ ในเศรษฐีน้ี เทวทณโฺ ฑป แม อ. อาชญาของเทวดา

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 51ปเตยฺย พึงตก มตฺถเก บนกระหมอ ม เม ของเรา เอวรูป ปรุ สิ อขมาเปนฺตสฺส ผไู มย งั บรุ ษุ ผมู รี ปู อยา งน้ีใหอ ดโทษอยู อิติ ดังน้ีคนตฺ วฺ า ไปแลว นปิ ชชฺ ติ วฺ า หมอบลงแลว ปาทมูเล ณ ทใ่ี กลแ หงเทาเสฏสิ สฺ ของเศรษฐี วตฺกา กลา วแลว วา สามิ ขาแตนาย ตฺวอ. ทา น ขมาหิ ขอจงอดโทษ เม แกข า พเจาเถดิ อิติ ดงั น้ี ( วจเน )คร้ันเม่อื คาํ วา อทิ  การณ อ. เหตุนี้ กึ อะไร อติ ิ ดังน้ี ( เสฏ นิ า )อันเศรษฐี วุตฺเต กลาวแลว อาห กลา วแลววา สามิ ขาแตนายเอต กมมฺ  อ. กรรมน้ี เอตฺตก อันมีประมาณเทาน้ี มยา อนั ขา พเจากต กระทําแลว ตวฺ  อ. ทา น ขมาหิ ขอจงอดโทษ ตสสฺ เมแกขา พเจาน้ันเถิด อติ ิ ดงั น้ี ฯ อถ ครง้ั น้ัน เสฏ ี อ. เศรษฐี ปจุ ฺฉิตวฺ า ถามแลว สพฺพกมมฺ  ซง่ึ กรรมทง้ั ปวงวา เอตตฺ ก กมฺม อ. กรรมอนั มีประมาณเทาน้ีอทิ  จ นีด้ วย อทิ  จ น้ีดว ย ตยา อันทาน กต กระทําแลว เมแกเราหรือ อิติ ดงั น้ี น โจร กะโจรนน้ั ( วจเน ) ครัน้ เมื่อคําวาอาม เออ ( เอตฺตก กมมฺ  ) อ. กรรมอนั มีประมาณเทาน้ี มยาอันขาพเจา กต กระทาํ แลว อิติ ดงั นี้ ( เตน โจเรน ) อันโจรนั้นวุตฺเต กลา วแลว ปจุ ฉฺ ิ ถามแลววา ตวฺ  อ. ทา น มยา น ทฏิ  ปพุ ฺโพเปน ผอู นั เราไมเ คยเห็นแลว ( อสิ ) ยอ มเปน ตวฺ  อ. ทาน กชุ ฌฺ ติ วฺ าโกรธแลว อกาสิ ไดก ระทําแลว เอว อยา งน้ี เม แกเ รา กสฺมาเพราะเหตุอะไร อติ ิ ดังนี้ ฯ โส โจโร อ. โจรน้ัน สาเรตฺวายังเศรษฐใี หระลึกแลว วจน ซ่ึงคํา เอกทิวส นครา นิกฺขนฺเตน

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาท่ี 52เตน เสฏ นิ า วุตฺต อันอันเศรษฐนี ้ัน ผูอ อกไปแลว จากพระนครในวนั หนงึ่ กลาวแลว อาห กลาวแลว วา โกโป อ. ความโกรธ เมอนั ขา พเจา อปุ าทิโต ใหเ กดิ ข้นึ แลว อมิ นิ า การเณน เพราะเหตนุ ้ีอิติ ดังน้ี ฯ เสฏี อ. เศรษฐี สรติ วฺ า ระลึกแลว ( ตสฺส วจนสฺส )อตฺตนา วุตฺตภาว ซึ่งความทแ่ี หง คาํ นัน้ เปนคําอนั ตนกลาวแลวโจร ยงั โจร ขมาเปตฺวา ใหอ ดโทษแลว ( วจเนน ) ดว ยคําวาตาต แนะพอ อาม เออ ( ต วจน ) อ. คําน้นั มยา อนั เราวตุ ฺต กลาวแลว ตฺว อ. ทาน ขมาหิ จงอดโทษ ต วจน ซ่งึ คํานัน้เม แกเ ราเถิด อติ ิ ดังนี้ อาห กลาวแลว วา ตาต แนะพอ ตวฺ อ. ทาน อฏุ เ หิ จงลกุ ขึ้นเถิด อห อ. เรา ขมามิ ยอมอดโทษเต แกทา น ตฺว อ. ทา น คจฉฺ จงไปเถิด อติ ิ ดังน้ี ฯ ( โจโร )อ. โจร ( อาห ) กลาวแลว วา สามิ ขาแตนาย สเจ ถาวาตวฺ  อ. ทาน ขมสิ ยอมอดโทษ เม แกข าพเจา ไซร ตวฺ  อ. ทา นกโรหิ จงกระทํา ม ซึ่งขา พเจา สปุตฺตทาร ผเู ปน ไปกับดว ยบุตรและทาระ ทาส ใหเปน ทาส เคเห ในเรือน ตว ของทานเถิด อิติ ดังนี้ ฯ ( เสฏ ี ) อ. เศรษฐี ( อาห ) กลา วแลววา ตาต แนะ พอตฺว อ. ทา น เอตตฺ เก วจเน คร้ันเม่ือคําอนั มีประมาณเทาน้ี มยาอันเรา กถิเต กลาวแลว อกาสิ ไดก ระทาํ แลว เฉทน ซึ่งการตดัเอวรูป อนั มรี ปู อยางนี้ ปน ก็ ( มยา ) อนั เรา น สกกฺ า ไมอ าจกเถตุ เพื่ออนั กลาว กิ ฺจิ วจน ซ่งึ คําอะไร ๆ สทฺธึ กับ วสนเฺ ตนตยา ดว ยทา น ผอู ยอู ยู เคเห ในเรอื น กจิ ฺจ อ. กิจ ตยา ดวยทาน

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 53วสนฺเตน ผูอยูอยู เคเห ในเรอื น น อตถฺ ิ ยอมไมมี เม แกเ ราอห อ. เรา ขมามิ ยอ มอดโทษ เต แกท าน ตาต แนะ พอ ตฺวอ. ทา น คจฺฉ จงไปเถิด อิติ ดังนี้ ฯ

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาท่ี 54

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ที่ 55ทสหิ การเณหิ อนพยฺ สน ปาปณุ าติเอว ยอ มถงึ ซง่ึ ความฉิบหายมใิ ชความเจริญและทุกขอ นั สายเสยี ซึ่งสขุ ใหพ นิ าศ ดว ยเหตุ ท. ๑๐น่ันเทียว อิติ ดังน้ี อนสุ นธฺ ึ ฆเฏตฺวา ธมมฺ  เทเสนโฺ ต เมอื่ จะทรงสบื ตอ ซึ่งอนสุ นธิ แสดงซง่ึ ธรรม อภาสิ ไดท รงภาษติ แลวคาถา ซง่ึ พระคาถา ท. อมิ า เหลานวี้ า โย ปคุ คฺ โล อ. บคุ คลใด ทสุ ฺสติ ยอ มประทุษรา ย ( ขณี าสเวสุ ) ในพระขณี าสพ ท. อปปฺ ทฏุ เสุ ผูไ มป ระทษุ รายแลว อทณเฺ ฑสุ ผไู มม อี าชญา ทณเฺ ฑน ดว ยอาชญา ( โส ปุคฺคโล ) อ. บคุ คลน้ัน นิคจฉฺ ติ ยอมเขา ถงึ ทสนนฺ  านาน แหง ฐานะ ท. ๑๐ หนา อฺ ตร าน ซงึ่ ฐานะอยา งใด อยางหน่งึ ขปิ ฺปเอว พลนั นัน่ เทียว คือวา ผรสุ  เวทน ( ปาปเุ ณ ) วา พึงถึง ซึง่ เวทนา อันหยาบหรอื ชานึ ( ปาปเุ ณ ) วา หรอื วา พึงถึง ซึง่ ความเสือ่ ม สรีรสสฺ เภทน ( ปาปุ- เณ ) วา พึงถงึ ซึ่งความแตกไป แหง สรรี ะ หรอื ครกุ  อาพาธ ( ปาปุเณ ) วาป แมหรือวา พงึ ถึง ซ่ึงอาพาธอนั หนัก จติ ตฺ กเฺ ขป ปาปุเณ วา พงึ ถึงซง่ึ ความฟุงซา นแหง จติ หรอื ราชโต อุปสคฺค ( ปาปเุ ณ ) วา หรือวา พึงถึง ซึ่งความขดั ขอ ง แตพ ระราชา ทารณุ  อพฺภกขฺ าน ( ปาปุเณ ) วา

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาท่ี 56 พึงถึง ซง่ึ การกลาวตู อันทารุณหรือ าตีน ปรกิ ขฺ ย ( ปาปุเณ ) วา หรอื วา พงึ ถึง ซ่งึ ความส้นิ ไปรอบแหงญาติ ท. โภคาน ปภงฺคณุ  ( ปาปเุ ณ ) วา หรอื วา พึงถงึ ซ่ึงความยอยยบั แหง โภคะ ท. อถวา อีกอยา งหน่ึง อคคฺ ิ อฺ ไฟ ปาวโก อนั เผาผลาญ ฑหติ ยอ มไหม อคารานิ ซ่งึ เรอื น ท. อสสฺ ปคุ ฺคลสฺส ของบคุ คลนน้ั โส ปคุ คฺ โล อ. บคุ คลน้ัน ทุปฺปโฺ  ผูมีปญ ญาชัว่ อุปปชชฺ ติ ยอ มเขาถงึ นริ ย ซ่งึ นรก เภทา เพราะความแตกไป กายสสฺ แหงกาย อิติ ดังน้ี ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา ขีณาสเวสุ ในพระขีณาสพ ท.กายทณฺฑาทิวิรหเิ ตสุ ผเู วน แลว จากอาชญา มอี าชญาอันเกดิ แลว แตกายเปนตน ( อติ ิ ) ดังนี้ ตตถฺ ปเทสุ ในบท ท. เหลาน้นั หนา( ปทสสฺ ) แหงบทวา อทณเฺ ฑสุ อิติ ดังนี้ ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา นริ ปราเธสุ ผไู มม คี วามผดิ ปเรสุชเนสุ วา ในชน ท. เหลา อ่นื หรอื อตตฺ นิ วา หรือวา ในตน( อติ ิ ) ดังน้ี ( ปทสฺส ) แหงบทวา อปฺปทฏุ เสุ อิติ ดังน้ี ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา ทุกขฺ การเณสุ ในเหตแุ หง ทุกข ท.ทสสุ ๑๐ หนา การณ ซง่ึ เหตุ อฺ ตร อยา งใดอยา งหน่ึง ( อิติ )ดังน้ี ( คาถาปาทสฺส ) แหงบาทแหงพระคาถาวา ทสนฺนมฺตร านอิติ ดังนี้ ฯ

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาที่ 57 ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา เวทน ซึ่งเวทนา ผรสุ  อันหยาบสสี โรคาทเิ ภท อันตางดวยโรคมีโรคในศรี ษะเปน ตน ( อิติ ) ดงั นี้( ปทสฺส ) แหงบทวา เวทน อิติ ดงั นี้ ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา ชานึ ซงึ่ ความเสอื่ ม ธนสสฺ แหง ทรพั ยกิจฺฉาธิคตสฺส อนั ตนถึงทับแลว โดยยาก ( อิติ ) ดงั น้ี ( ปทสสฺ )แหงบทวา ชานึ อติ ิ ดงั น้ี ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา สรรี เภทน ซึ่งความแตกไปแหงสรรี ะหตฺถจเฺ ฉทาทิก อนั มกี ารตดั ซ่งึ มอื เปนตน ( อติ ิ ) ดังนี้ ( ปทสสฺ )แหง บทวา เภทน อติ ิ ดงั นี้ ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา ครกุ าพาธ วา หรือวา ซง่ึ อาพาธอันหนัก ปกขฺ หตุเอกจกฺขุปสปฺปก ณุ ิภาวสฏุ โรคาทิเภท อนั ตางดวยโรคมีความเปนแหงบุคคลผมู ีขางหนึ่งอันโรคขจัดแลว และความเปนแหงบุคคลผูมจี กั ษขุ า งเดียว และความเปนแหงบุคคลผเู สือกไสไปดว ยต่ังและความเปนแหงบคุ คลผูง อย และโรคเรื้อนเปน ตน ( อิติ ) ดงั นี้( ปทสฺส ) แหงบทวา ครกุ  อิติ ดังนี้ ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา อมุ ฺมาท ซง่ึ ความเปนบา ( อติ ิ )ดังนี้ ( ปทสสฺ ) แหงบทวา จิตฺตกฺเขป อติ ิ ดงั น้ี ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา อปุ สคคฺ  วา หรือวา ซ่ึงความขัดของราชโต แตพ ระราชา ยสวโิ ลปนเสนาปตฏิ  านาทิอจฉฺ นิ ฺทนาทิก อันมีการลบวิเศษซง่ึ ยศ และการแยงชงิ ซง่ึ ตําแหนง มตี ําแหนง แหงเสนาบดีเปนตน เปนอาทิ ( อติ ิ ) ดงั น้ี ( ปทสสฺ ) แหง บทวา อปุ สคฺค อติ ิดังนี้ ฯ

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ที่ 58 ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา อพฺภกขฺ าน ซง่ึ การกลา วตู ทารณุ อันทารุณ เอวรปู  อันมรี ปู อยางนี้วา อทิ  สนฺธจฺเฉทาทิกมฺม วาอ. กรรมมกี ารตดั ซ่ึงทตี่ อ เปนตนนี้หรอื อิท ราชปราธกมฺม วา หรือวาอ. กรรมคอื ความผดิ ในพระราชานี้ ตยา อันทาน กต กระทาํ แลวอทิฏอสสฺ ตุ อจินตฺ ติ ปุพฺพ อนั ตนไมเ คยเห็นแลวและไมเ คยฟงแลวและไมเ คยคดิ แลว วา หรอื ( อติ ิ ) ดงั นี้ ( ปทสสฺ ) แหง บทวา อพภฺ กฺขานอติ ิ ดงั น้ี ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา ปรกิ ฺขย วา หรอื วา ซงึ่ ความสิ้นไปรอบ าตนี  แหง ญาติ ท. สมตฺถาน ผสู ามารถ ภวติ ุ เพ่ืออนั เปนอวสฺสโย เปน ผูเ ปน ทพี่ ํานกั อตฺตโน ของตน ( อติ ิ ) ดังนี้ ( คาถา-ปาทสสฺ ) แหงบาทแหงพระคาถาวา ปริกฺขย ว าตีน อติ ิ ดังนี้ ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา วา หรอื วา ปภงคฺ ุภาว ซ่ึงความเปนของผุพงั คือวา ปูตภิ าว ซึ่งความเปน ของเนา ( อิติ ) ดงั นี้( ปทสสฺ ) แหง บทวา ปภงฺคุณ อติ ิ ดังนี้ ฯ ( อตฺโถ ) อ. อธบิ ายวา หิ ก็ ธฺ  อ. ขา วเปลอื ก เคเหในเรอื น อสสฺ ปุคฺคลสสฺ ของบุคคลนั้น ย ใด ต ธฺ อ. ขาวเปลอื กนนั้ อาปชชฺ ติ ยอมถงึ ทว่ั ปูตภิ าว ซึ่งความเปนของเนา สุวณฺณอ. ทองคํา ( เคเห ) ในเรอื น ( ตสสฺ ปุคฺคสสสฺ ) ของบคุ คลนน้ัอาปชฺชติ ยอ มถึงทว่ั องคฺ ารภาว ซง่ึ ความเปน แหงถา นเพลงิ มตุ ตฺ าอ. แกวมกุ ดา ท. ( เคเห ) ในเรือน ( ตสฺส ปุคคฺ ลสฺ ) ของบคุ คลนน้ั( อาปชชฺ นฺติ ) ยอ มถงึ ทัว่ กปฺปาสิกฏ ภิ าว ซึงความเปนแหงเมลด็ ฝา ย

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ที่ 59กหาปณา อ. กหาปณะ ท. ( เคเห ) ในเรอื น ( ตสสฺ ปคุ คฺ ลสสฺ )ของบุคคลน้ัน ( อาปชฺชนฺติ ) ยอมถงึ ท่วั กปาลขณฺฑาทภิ าว ซ่ึงความเปนแหงวัตถุมีชิ้นของกระเบือ้ งเปน ตน ทวฺ ปิ ทจตปุ ปฺ ทา สตตฺ าอ. สตั ว ท. ตวั มเี ทา สองและมเี ทาสี่ ( เคเห ) ในเรือน ( ตสฺส ปคุ ฺคลสฺส )ของบุคคลนน้ั ( อาปชชฺ นฺติ ) ยอมถงึ ทวั่ กาณาทิภาว ซ่ึงความเปนแหง สัตวพิการมสี ัตวบอดเปนตน อติ ิ ดงั น้ี ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา ทฺวิตฺติกขตตฺ ุ อฺ สมฺ ึ ฑาหเก อคคฺ ิมฺหิอวิชฺชมาเนป อสนอิ คคฺ ิ ปตติ ฺวา ฑหติ วา คร้นั เม่อื ไฟอันไหมอยางอ่นืแมไมมอี ยู อ. ไฟคือสายฟา ตกแลว ไหมอยู ๒ ครั้ง และ ๓ ครง้ัหรือ อตตฺ โน ธมมฺ ตาย อฏุ โิ ต ปาวโก ฑหตเิ อว วา หรอื วาอ. ไฟอนั เผาผลาญ อนั ตง้ั ขน้ึ แลว ตามธรรมดาของตน ยอมไหมนัน่ เทียว เอกสวจฺฉเร ในปหน่ึง ( อติ ิ ) ดังน้ี ( ปททฺวยสสฺ ) แหงหมวดสองแหงบทวา อคคฺ ิ ฑหติ อิติ ดงั น้ี ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา ( วจน ) อ. พระดาํ รสั วา โส ปุคคฺ โลอ. บุคคลนน้ั อปุ ปชชฺ ติ ยอ มเขาถึง นิรย ซึง่ นรก อติ ิ ดงั นี้( ภควตา ) อนั พระผูมีพระภาคเจา วตุ ฺต ตรสั แลว ทฏิ เว ธมเฺ มอเิ มส ทสนนฺ  านาน อฺ ตร าน ปตวฺ าป เอกเสน สมปฺ ราเยปตฺตพฺพ าน ทสฺเสตุ เพอื่ อนั ทรงแสดง ซ่งึ ฐานะ อันบุคคลแมถงึ แลวแหงฐานะ ท. ๑๐ เหลานี้หนา ซึง่ ฐานะอยา งใดอยา งหน่ึง ในธรรมอนั ตนเห็นแลวเทียว พงึ ถึง ในภพเปน ทไี่ ปในเบอื้ งหนา พรอ ม โดยสวนเดยี ว ( อติ ิ ) ดงั น้ี ( ปทสสฺ ) แหง บทวา นริ ย อติ ิ ดงั น้ีเปน ตน ฯ

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาท่ี 60 เรอ่ื งภิกษุผมู ีภัณฑะมาก ๑๓. ๖๗/๑๑ ตัง้ แต สุริยกมุ าโรป ต สร อวมี ส ติ ฺวา ฯเปน ตน ไป. สรุ ยิ กมุ าโรป แม อ. พระสรุ ยิ กุมาร อวีมสติ ฺวา ว ไมพ จิ ารณาแลว เทียว โอตริ เสดจ็ ขามลงแลว ต สร สสู ระนน้ั จ หนึง่ ( โสสรุ ิยกมุ าโร ) อ. พระสุรยิ กุมารนน้ั เตน ทกรกฺขเสน ปุจฺฉโิ ต ผูอันผีเสอ้ื น้ําน้ันถามแลว วา ตฺว อ. ทา น ชานาสิ ยอ มทราบ เทวธมเฺ มซง่ึ เทวธรรม ท. หรือ อติ ิ ดงั นี้ อาห กลา วแลววา จนฺทิมสรุ ิยาอ. พระจนั ทรแ ละพระอาทติ ย ท. เทวธมฺมา นาม ช่อื วา เทวธรรมอิติ ดังนี้ ฯ อถ ครั้งนน้ั ( ทกรกขฺ โส ) อ. ผเี สือ้ น้ํา ( วตวฺ า )กลาวแลววา ตฺว อ. ทาน น ชานาสิ ยอ มไมท ราบ เทวธมเฺ มซง่ึ เทวธรรม ท. อิติ ดังน้ี น สุรยิ กมุ าร กะพระสุริยกมุ ารนน้ัปเวเสตฺวา ยังพระสรุ ิยกมุ ารใหเขา ไปแลว อุทก สนู ํ้า เปสิ ต้งั ไวแลวภวเน ในภพ อตฺตโน ของตน ๆ โพธิสตฺโตป แม อ. พระโพธิ-สัตว ทสิ ฺวา เห็นแลว ต สรุ ิยกมุ าร ซง่ึ พระสุริยกมุ ารนั้น จริ ายนฺตผปู ระพฤติชาอยู เปเสสิ ทรงสงไปแลว จนฺทกมุ าร ซ่ึงพระจันทกมุ าร ฯโสป จนทฺ กมุ าโร อ. พระจันทกมุ ารแมน ั้น เตน ทกรกขฺ เสน ปจุ ฺฉโิ ตผูอ ันผเี สอื้ น้ํานน้ั ถามแลว วา ตวฺ  อ. ทา น ชานาสิ ยอมทราบ เทวธมเฺ มซึ่งเทวธรรม ท. หรือ อติ ิ ดังน้ี อาห กลาวแลว วา ทิสา อ. ทศิ ท.จตฺตาโร ๔ เทวธมมฺ า นาม ชอ่ื วาเทวธรรม อิติ ดงั น้ี ฯ

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ที่ 61ทกรกฺขโส อ. ผีเสือ้ น้ํา ตป จนทฺ กมุ าร ยังพระจนั ทกุมารแมน ัน้ปเวเสตฺวา ใหเขา ไปแลว อทุ ก สนู าํ้ เปสิ ตงั้ ไวแลว ตถาเอวเหมือนอยางนนั้ นน่ั เทยี ว ฯ โพธสิ ตฺโต อ. พระโพธสิ ตั ว ตสฺมึปจนทฺ กุมาเร คร้ันเมือ่ พระจันทกุมารแมนนั้ จิรายนฺเต ประพฤติชา อยู( จินฺเตตฺวา ) ทรงดาํ ริแลว วา อนตฺ ราเยน อนั อันตราย ภวิตพฺพพึงมี อิติ ดังน้ี คนฺตวฺ า เสด็จไปแลว สย เอง ทสิ วฺ า ทรงเห็นแลวโอตรณปท ซึง่ รอยเทา อันเปนท่ขี ามลง ทวฺ ินนฺ ป กุมาราน แหงพระกุมาร ท. แม ๒ ตวฺ า ทรงทราบแลววา อย สโร อ. สระนี้รกฺขสปริคคฺ หโิ ต เปน สระอนั ผเี สอื้ ถอื เอารอบแลว (โหติ ) ยอ มเปนอิติ ดงั น้ี สนฺนยหฺ ติ วฺ า ทรงสอดแลว ขคคฺ  ซึ่งพระขรรค คเหตฺ วาทรงถือเอาแลว ธนุ ซึ่งธนู อฏาสิ ไดป ระทับยนื อยแู ลว ฯ รกขฺ โส อ. ผีเส้อื ทสิ วฺ า เหน็ แลว ต โพธสิ ตตฺ  ซ่งึ พระโพธิสตั วน้นั อโนตรนฺต ผูไมเสดจ็ ขามลงอยู อาคนฺตฺวา มาแลววนกมมฺ กิ ปรุ สิ เวเสน ดว ยเพศของบรุ ุษผกู ระทําซึ่งการงานในปา อาหกลา วแลววา ปุรสิ แนะ บุรุษ โภ ผูเ จรญิ ตฺว อ. ทา น มคฺคกิลนฺโตผูลําบากแลว ในหนทาง อมิ  สร โอตรติ ฺวา นหาตวฺ า จ ปวิตวฺ า จภิสมฬุ าเล ขาทติ วฺ า ปุปฺผานิ ปลนธฺ ิตวฺ า น คจฉฺ สิ ยอ มไมขามลงแลวสสู ระน้ีอาบนํา้ แลว ดว ย ดืม่ แลว ดวย เคีย้ วกินแลว ซ่งึ เงาแหง บัว ท.ประดบั แลว ซ่งึ ดอกไม ท. ไป กสมฺ า เพราะเหตุอะไร อติ ิ ดงั น้ี ฯโพธิสตโฺ ต อ. พระโพธิสตั ว ต รกฺขส ทิสฺวา ว ทรงเหน็ แลวซงึ่ ผีเสื้อนนั้ เทียว ตวฺ า ทรงทราบแลว วา เอโส ปรุ ิโส อ. บรุ ุษน่ัน

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาท่ี 62ยกฺโข เปน ยกั ษ ( โหติ ) ยอ มเปน อติ ิ ดงั น้ี อาห ตรัสแลว วาภาตโร อ. นองชาย ท. เม ของเรา ตยา อันทาน คหติ า จับเอาแลว หรอื อติ ิ ดังน้ี ฯ ( รกฺขโส ) อ. ผเี ส้ือ ( อาห ) กลา วแลว วาอาม เออ ( ภาตโร ) อ. นองชาย ท. ( เต ) ของทาน มยาอันขาพเจา คหิตา จบั เอาแลว อติ ิ ดงั นี้ ฯ ( โพธิสตโฺ ตอ. พระโพธิสตั ว ( ปุจฉฺ ิ ) ถามแลว วา ( ภาตโร ) อ. นอ งชาย ท.( เม ) ของเรา ( ตยา ) อันทา น ( คหติ า ) จับเอาแลว กึการณาเพราะเหตุอะไร อติ ิ ดงั น้ี ฯ ( รกขฺ โส ) อ. ผเี ส้อื ( อาห ) กลา วแลว วา ( หิ ) เพราะวา อห อ. ขาพเจา ลภามิ ยอ มได โอติณเฺ ณชเน ซง่ึ ชน ท. ผขู า มลงแลว อิม สร สสู ระน้ี อติ ิ ดงั น้ี ฯ( โพธสิ ตโฺ ต ) อ. พระโพธสิ ัตว ( อาห ) ตรสั แลว วา ปน ก็ ตวฺ อ. ทาน ลภสิ ยอมได สพเฺ พ ว ชเน ซ่ึงชน ท. ทง้ั ปวงเทียวกึ หรือ อติ ิ ดงั น้ี ฯ ( รกขฺ โส ) อ. ผีเส้ือ ( อาห ) กลา วแลววาอห อ. ขา พเจา ลาภมิ ยอ มได อวเสเส ชเน ซ่ึงชน ท. ผูเหลือลงเปตฺวา ยกเวน ชานนเก ชเน ซ่ึงชน ผูร ู เทวธมฺเม ซ่งึ เทวธรรม ท.อิติ ดงั นี้ ฯ ( โพธิสตโฺ ต ) อ. พระโพธิสัตว ( อาห ) ตรสั แลว วา ปนก็ อตโฺ ถ อ. ความตอ งการ เทวธมเฺ มหิ ดว ยเทวธรรม ท. อตถฺ ิมอี ยู เต แกท านหรือ อติ ิ ดงั นี้ ฯ ( รกขฺ โส ป อ. ผเี ส้ือ ( อาห )กลา วแลววา อาม เออ ( อตโฺ ถ ) อ. ความตองการ ( เทวธมเฺ มหิ )ดว ยเทวธรรม ท. อตถฺ ิ มีอยู ( เม ) แกข า พเจา อิติ ดงั นี้ ฯ( โพธสิ ตฺโต ) อ. พระโพธสิ ตั ว ( อาห ) ตรัสแลว วา อห อ. เรา

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาที่ 63กเถสฺสามิ จกั บอก อติ ิ ดังน้ี ฯ ( รกขฺ โส ) อ. ผีเสื้อ ( อาห ) กลาวแลว วา เตนหิ ถา อยางน้นั ตวฺ  อ. ทา น กเถหิ จงบอกเถดิ อิติ ดังนี้ ฯ( โพธสิ ตฺโต ) อ. พระโพธสิ ตั ว ( อาห ) ตรัสแลววา ( มยา ) อนั เรากลิ ฏิ  คตฺเตน ผมู ีตวั อันเศราหมองแลว น สกกฺ า ไมอ าจ กเถตุเพ่อื อนั บอก อติ ิ ดังนี้ ฯ ยกโฺ ข อ. ยกั ษ โพธสิ ตตฺ  ยังพระโพธิ-สตั ว นหาเปตฺวา ใหส รงน้าํ แลว ปาเยตฺวา ยังพระโพธสิ ัตวใหด ม่ื แลวปานยี  ซง่ึ น้าํ อันบคุ คลพึงดืม่ อลงฺกรติ วฺ า ประดบั แลว อาโรเปตวฺ ายกข้นึ แลว ปลฺลงฺก สบู ลั ลังก อลงฺกตมณฺฑปมชเฺ ฌ ในทา มกลางแหง มณฑปอนั ตนประดับแลว นิสที ิ นงั่ แลว ปาทมูเล ณ ที่ใกลแ หงพระบาท อสฺส โพธิสตตฺ สสฺ ของพระโพธิสัตวน นั้ สย เอง ฯ อถ ครัง้ นนั้ โพธสิ ตโฺ ต อ. พระโพธสิ ตั ว วตฺวา ตรสั แลว วาตวฺ  อ. ทา น สุณาหิ จงฟง สกฺกจจฺ  โดยเคารพเถิด อติ ิ ดังนี้ นยกขฺ  กะยักษน ัน้ อาห ตรัสแลว คาถ ซงึ่ พระคาถา อิม น้วี า ( ชนา ) อ. ชน ท. หริ โิ อตตฺ ปฺปสมปฺ นฺนา ผถู ึง พรอ มแลว ดว ยความละอายและความเกรงกลัว สุกกฺ ธมฺมสมาหติ า ผตู ้ังมัน่ ดวยดีแลวในธรรมอนั ขาว สนโฺ ต ผสู งบแลว สปปฺ รุ สิ า ผูเปน บรุ ษุ ผู สงบแลว ( ปณฑฺ ิเตน ) อนั บณั ฑติ วจุ จฺ เร ยอ ม เรยี กวา เทวธมมฺ า ผมู ีเทวธรรม อติ ิ ดังนี้ โลเก ในโลก อติ ิ ดงั น้ี ฯ

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ที่ 64 ๑๔. ๖๙/๑๓ ต้งั แต สตถฺ า อิม ธมฺมเทสน อาหรติ ฺวาเปน ตนไป. สตถฺ า อ. พระศาสดา อาหริตวฺ า ครนั้ ทรงนํามาแลว อมิ ธมมฺ เทสน ซงึ่ พระธรรมเทศนานี้ ชาตก ยงั ชาดก สโมธาเนสิ ทรงใหต้ังลงพรอ มแลว ( วจเนน ) ดว ยพระดาํ รสั วา ทกรกขฺ โส อ. ผีเสอื้ นาํ้ โส น้ัน ตทา ในกาลนนั้ พหภุ ณฺฑกิ ภกิ ฺขุ เปน ภกิ ษผุ มู ีภัณฑะมาก อโหสิ ไดเ ปน แลว ( เอตรหิ ) ในกาลบัดนี้ สรุ ยิ กมุ าโรอ. พระสรุ ิยกุมาร ( ตทา ) ในกาลนนั้ อานนโฺ ท เปน ภิกษุช่อื วาอานนท ( อโหสิ ) ไดเปน แลว ( เอตรหิ ) ในกาลบดั น้ี จนฺทกมุ าโรอ. พระจนั ทกมุ าร ( ตทา ) ในกาลนนั้ สารปี ตุ ฺโต เปน ภิกษุช่ือวาสารีบตุ ร ( อโหสิ ) ไดเปน แลว ( เอตรหิ ) ในกาลบัดนี้ มหสิ สฺ าส-กมุ าโร อ. พระมหสิ สาสกมุ าร ( ตทา ) ในกาลนน้ั อหเ อว เปนเรานั่นเทยี ว ( อโหสิ ) ไดเ ปน แลว ( เอตรหิ ) ในกาลบัดนี้ อิติ ดงั นี้ ฯ สตฺถา อ. พระศาสดา กเถตวฺ า คร้ันตรัสแลว ชาตก ซงึ่ ชาดกเอว อยา งนี้ วตวฺ า ตรสั แลววา ภกิ ขฺ ุ ดูกอนภกิ ษุ ปพุ เฺ พ ในกาลกอน ตวฺ  อ. เธอ คเวสมาโน แสวงหาอยู เทวธมฺเม ซง่ึ เทว-ธรรม ท. หโิ รตตฺ ปปฺ สมปฺ นฺโน เปนผูถ ึงพรอ มแลว ดวยความละอายและความเกรงกลวั ( หตุ วฺ า ) เปน วจิ รติ วฺ า เท่ียวไปแลว เอวอยา งนี้ ตฺวา ยนื อยูแลว อิมินา นหี าเรน โดยทาํ นองนี้ จตปุ ฺปรสิ -มชฺเฌ ในทา มกลางแหง บริษทั ๔ อทิ านิ ในกาลนี้ วทนฺโต กลาวอยวู า อห อ. เรา อปปฺ จ ฺโฉ เปนผมู ีความปรารถนาอนั นอ ย อมหฺ ิ

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ที่ 65ยอ มเปน อิติ ดงั น้ี ปุรโฺ ต ขา งหนา มม ของเรา อกาสิ ไดกระ-กระทําแลว อยตุ ฺต กมฺม ซ่งึ กรรมอันไมสมควรแลว หิ เพราะวา( ปคุ ฺคโล ) อ. บุคคล สมโณ นาม ชื่อวา เปน สมณะ สาฏกปฏกิ เฺ ข-ปาทมิ ตฺเตน การเณน เพราะเหตอุ ันมีเหตมุ ีการหา มซึ่งผาสาฎกเปนตนเปน ประมาณ โหติ ยอมเปน น หามิได อติ ิ ดงั น้ี อนสุ นธฺ ึฆเฏตวฺ า ธมมฺ  เทเสนฺโต เมอื่ จะทรงสืบตอ ซ่งึ อนุสนธิ แสดงซงึ่ธรรม อาห ตรสั แลว คาถ ซึ่งพระคาถา อมิ  นวี้ า นคคฺ จรยิ า อ. ความประพฤตโิ ดยความเปนผู เปลอื ย ท. ( มจจฺ  ) ยังสัตวผ ูม ีอนั จะพงึ ตายเปน สภาพ ( อวิติณณฺ กงขฺ  ) ผูมคี วามสงสัยอันไมขาม พน แลว ( โสเธนฺติ ) ยอ มใหหมดจด น หาม-ิ ได ชฏา อ. ชฎา ท. ( มจฺจ ) ยังสัตวผ มู ี อันจะพึงตายเปนสภาพ ( อวิติณฺณกงฺข ) ผูมคี วาม สงสัยอันยงั ไมข ามพน แลว ( โสเธนฺติ ) ยอ มให หมดจด น หามิได ปงกฺ า อ. เปอกตม ท. ( มจฺจ ) ยังสตั วผูมอี ันจะพงึ ตายเปนสภาพ ( อว-ิ ติณณฺ กงขฺ  ) ผูมคี วามสงสยั อันยังไมขา มพน แลว ( โสเธนฺติ ) ยอ มใหห มดจด น หามไิ ด อนาสกา วา อ. การไมบรโิ ภคก็ดี ตณฑฺ ิลสายกิ า วา อ. การ นอนบนแผน ดินกด็ ี รโชชลลฺ  วา อ. ความเปน แหง บคุ คลผูหมกั หมมดวยธลุ ีกด็ ี อกุ ฺกฏุ ปิ ฺปธาน

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาที่ 66 วา อ. ความเพยี รดว ยการน่งั กระหยง ก็ดี มจจฺ  ยัง สตั วผ มู ีอนั จะพงึ ตายเปนสภาพ อวิติณณฺ กงฺข ผมู ี ความสงสยั อนั ยังไมขามพน แลว โสเธนตฺ ิ ยอ ม ใหห มดจด น หามไิ ด อติ ิ ดังน้ี ฯ ( ปทตฺเฉโท ) อ. การตัดซึง่ บทวา น อนาสกา ( อิติ ) ดังนี้ตตถฺ ปเทสุ ในบท ท. เหลานั้นหนา ( ปทสสฺ ) แหง บทวา นานาสกา อิติ ดงั น้ี ฯ อตฺโถ อ. เนื้อความวา ภตตฺ ปฏิกเฺ ขโป อ. การหา มซ่งึ ภัต อิติ ดงั นี้ ฯ ภูมิสยน อ. การนอนบนภาคพื้น ตณฺฑิลสายกิ า อติ ิ ชื่อวา การนอนบนแผนดนิ ฯ สนฺนจิ ติ รโช อ. ธลุ อี นั บคุ คลสงั่ สมแลวดวยดี สรเี ร ในสรรี ะกททฺ มเลปนากาเรน โดยอาการคืออนั ไลท าดวยเปอกตม รโชชลลฺ อติ ิ ชือ่ วา ความเปน แหงบุคคลผหู มกั หมมดว ยธลุ ี ฯ อารทฺธาวริ ิย อ. ความเพียรอันบคุ คลปรารภแลว อุกกฺ ฏุ ก ภาเวนโดยความเปนผูก ระหยง อุกฺกฏุ กิ ปฺปธาน อิติ ชือ่ วาความเพยี รดว ยการนั่งกระหยง ฯ อิท อตฺถรูป อ. อรรถรูปนี้วา หิ ก็ โย มจโฺ จ อ. สตั วผูมอี นั จะพึงตายเปน สภาพใด ( จนิ ฺเตตฺวา ) คดิ แลว วา อห อ. เราปาปณุ ิสฺสามิ จกั ถงึ สทุ ธฺ ึ ซง่ึ ความหมดจด โลกนิสฺสรณสงขฺ าต อันบณั ฑติ นับพรอมแลววา การแลนออกไปจากโลก เอว ดวยอาการอยา งน้ีอติ ิ ดงั น้ี สมาทาย วตเฺ ตยฺย พึงสมาทานแลว ประพฤติ นคคฺ จริยาทสี ุ

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 67วตเฺ ตสุ ในวัตร ท. มกี ารประพฤตดิ ว ยความเปน คนเปลอื ยเปนตนอเิ มสุ เหลา น้ีหนา ยงกฺ ิฺจิ วตฺต ซ่ึงวัตรอยา งใดอยางหนึ่ง โสมจฺโจ อ. สตั วผ มู อี ันจะพึงตายเปน สภาพนน้ั เกวล มิจฺฉาทสฺสน วฑ-ฺเฒยยฺ จเอว ชอ่ื วา ยงั ความเหน็ ผิด พงึ ใหเ จริญ อยางเดยี ว ดว ยนั่นเทยี วกลิ มสฺส ภาคี อสฺส จ พึงเปนผมู สี วน แหงความลําบาก พึงเปน ดวยหิ ดว ยวา เอตานิ วตฺตานิ อ. วตั ร ท. เหลา น่นั สสุ มาทินนานิอนั สัตวสมาทานดวยดแี ลว มจจฺ  ยังสตั วผ ูม ีอันจะพงึ ตายเปน สภาพอวิตณิ ณฺ กงฺข ผชู อ่ื วา มคี วามสงสยั อันยังขามไมไดแลว อฏวตฺถกุ ายกงขฺ าย อวิติณฺณภาเวน เพราะความท่ีแหง ความสงสัยอนั มีวัตถุ ๘ เปนธรรมชาตอิ นั ตนไมขามพนแลว โสเธนตฺ ิ ยอมใหหมดจด น หามิไดอติ ิ ดังน้ี ( ภควตา ) วุตตฺ  เปนอรรถรปู อนั พระผูม ีพระภาคเจาตรัสแลว โหติ ยอ มเปน

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาที่ 68 เรื่องสันตตมิ หาอํามาตย ๑๕. ๗๑/๑๕ ตง้ั แต ตตถฺ มจิ ฉฺ าทิฏติ า จนิ ตฺ ยกึ สุ เปน ตน ไป. ตตถฺ มนุสฺเสสุ ในมนุษย ท. เหลา นน้ั หนา มิจฉฺ าทฏิ  กิ ามนสุ สฺ า อ. มนุษย ท. ผมู ีความเหน็ ผิด จินตฺ ยึสุ คดิ แลว วา ตมุ เฺ หอ. ทา น ท. ปสฺสถ จงดู กริ ิย ซึ่งกิรยิ า สมณสสฺ ของสมณะ โคต-มสฺส ผโู คดมเถดิ ( โส สมโณ โคตโม ) อ. พระสมณะผโู คดมนัน้ภาสติ ยอ มตรัส มขุ มตตฺ เอว วจน ซ่งึ พระดํารัสสักวา ปากนั่นเทียวกริ ไดยินวา อชชฺ ในวนั นี้ เอโส สนตฺ ตมิ หามตฺโต อ. มหาอํา-มาตยช่ือวาสันตตินั่น สุรามทมตฺโต ผเู มาแลว ดวยความเมาเพราะสุราเอว อยา งน้ี ยถาอลงฺกโต ว ผูป ระดับแลว อยางใดเทียว สุตวฺ า จักสดับแลว ธมฺม ซ่ึงธรรม สนตฺ ิเก ในสํานัก ตสสฺ สมณสสฺ โคตมสฺสของพระสมณะผูโคดมนั้น ปรนิ ิพพฺ ายิสสฺ ติ จักปรินิพพาน อชชฺ ในวนั นี้ มย อ. เรา ท. นิคคฺ ณหฺ ิสสฺ าม จักขม ข่ี น สมณ โคตม ซ่งึพระสมณะผูโคดมนั้น มสุ าวาเทน ดวยการกลา วเทจ็ อิติ ดังนี้ ฯสมฺมาทิฏ ิกา มนุสฺสา อ. มนุษย ท. ผมู คี วามเห็นโดยชอบ จนิ ฺตยสึ ุคดิ แลว วา อโห โอ มหานุภาโว อ. อานุภาพอนใหญ พทุ ธฺ านของพระพทุ ธเจา ท. อชชฺ ในวันนี้ มย อ. เรา ท. ลภสิ ฺสาม จักไดทฏ ุ เพื่ออนั เห็น พทุ ธฺ ลีฬหฺ  จเอว ซงึ่ อนั เย้อื งกรายแหงพระพุทธเจาดว ยนัน่ เทียว สนฺตติมหามตตฺ ลีฬฺห จ ซึ่งอันเยอื้ งกายแหงมหา-

ประโยค๓ - คัณฐีพระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ที่ 69อาํ มาตยชือ่ วาสันตตดิ วย อติ ิ ดังนี้ ฯ สนตฺ ตมิ หามตโฺ ตป แม อ. มหาอาํ มาตยชื่อวา สนั ตติ กฬี ติ วฺ าเลนแลว อทุ กกฬี  เลนซงึ่ น้าํ ทวิ สภาค ตลอดสว นแหง วัน นหาน-ตติ ฺเถ ทท่ี า อันเปนท่ีอาบนาํ้ คนฺติวา ไปแลว อยุ ยฺ าน สอู ุทยานนิสีทิ นง่ั แลว อาปานภมู ิย บนภาคพื้นแหง โรงเปนท่ีดืม่ ฯ สาปอติ ฺถี อ. หญงิ แมน ้นั โอตรติ ฺวา ขามลงแลว รงฺคมชเฺ ฌ ในทา มกลางแหง ที่เปนทีเ่ ตนรํา อารภิ เรม่ิ แลว ทสเฺ สตุ เพ่ืออันแสดง นจจฺ -คีต ซงึ่ การฟอนและการขบั รอง ฯ ตสสฺ า อิตฺถิยา เมอ่ื หญงิ นั้นทสสฺ ยมานาย แสดงอยู นจฺจคีต ซึง่ การฟอ นและการขบั รอง ตท วิ สในวนั นั้น สตฺถกวาตา อ. ลมเพยี งดงั วาศาสตรา ท. สมฏุ าย ตัง้ ข้นึพรอมแลว อนฺโตกุจฺฉิย ในภายในแหง ทอ ง กนฺตติ ฺวา อคมสุ ไดตดัไปแลว หทยมส ซง่ึ เน้อื แหงหัวใจ ( อตตฺ โน ) อปปฺ าหารตาย เพราะความทแี่ หงตนเปน ผมู ีอาหารอันนอ ย สตตฺ าห ตลอดวัน ๗ ทสสฺ นตถฺ เพื่ออันแสดง สรรี ลฬี หฺ าย ซงึ่ อันเย้อื งกรายแหงสรีระ ฯ สา อติ ฺถี อ. หญงิ น้ันอกาสิ ไดก ระทาํ แลว กาล ซ่ึงกาละ มเุ ขน จเอว ดวยทั้งปากดวยนั่นเทียวอกขฺ ีหิ จ ดวยทงั้ นยั นตา ท. ดว ย วิวเฏหิ อนั เปด แลว ตขณเ อวในขณะนน้ั นั่นเทยี ว ฯ สนตฺ ติมหามตฺโต อ. มหาอาํ มาตยช่อื วา สันตติวตฺวา กลาวแลว วา ตุมเฺ ห อ. ทา น ท. อปุ ธาเรถ จงใครค รวญ นอิตถฺ ึ ซงึ่ หญงิ นน้ั อิติ ดงั นี้ พลวโสเกน อนั ความเศรา โศกอนั มีกําลังอภภิ โู ต ครอบงําแลว นริ ุทฺธา ( สา อติ ถฺ ี ) สามิ อติ ิ ( ชเนหิ )วุตตฺ มตฺเตเอว ขเณ ในขณะสกั วาคําวา ขาแตนาย อ. หญงิ น้นั

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ที่ 70ดับแลว ดงั น้ี อันอนั ชน ท. กลาวแลว นั้นเทยี ว ฯ ตขณเ อว ในขณะนน้ั น่นั เทียว อสสฺ สนฺตติมหามตฺตสฺส สตฺตาห ปตสุรา อ. สุราอันอนั มหาอํามาตยชอื่ วาสันตตนิ นั้ ด่ืมแลว ตลอดวัน ๗ อคมาสิ ไดถงึแลว ปรกิ ฺขย ซ่ึงความส้ินไปรอบ อทุ กพนิ ฺทุ วยิ ราวกะ อ. หยาดแหง นาํ้ ตตฺตกปาเล บนกระเบือ้ งอนั รอ นแลว ฯ โส สนตฺ ตมิ หา-มตฺโต อ. มหาอาํ มาตยชือ่ วา สันตตนิ ้ัน ( จินฺเตตวฺ า ) คิดแลว วา อฺโปุคคฺ โล อ. บคุ คลอน่ื อฺ ตฺร เวน ตถาคเตน จากพระตถาคตน สกฺขสิ ฺสติ จักไมอาจ เม อิม โสก นิพพฺ าเปตุ เพือ่ อนั ยังความเศรา โศกนี้ ของเราใหดับ อิติ ดังน้ี พลกายปรวิ โุ ต ผูอันหมแู หงพลแวดลอมแลว คนฺตฺวา ไปแลว สนฺตกิ  สสู ํานกั สตถฺ ุ ของพระศาสดา สายณฺหสมเย ในสมยั แหง วันในเวลาเย็น วนฺทติ ฺวา ถวายบงั คมแลว อาห กราบทลู แลว เอว อยางนี้วา ภนฺเต ขาแตพ ระ-องคผูเจรญิ โสโก อ. ความเศรา โศก เอวรโู ป อนั มีรูปอยา งนี้ อปุ ปฺ น-ฺโน เกิดขน้ึ แลว เม แกข า พระองค อห อ. ขา พระองค อาคโตเปนผูม าแลว ( จินตฺ เนน ) ดวยอันคดิ วา ตุมเฺ ห อ. พระองค ท.สกขฺ สิ สฺ ถ จกั ทรงอาจ ต โสก เม นพิ ฺพาเปตุ เพ่อื อนั ยงั ความเศรา โศกน้นั แหง ขาพระองคใหด บั อติ ิ ดังน้ี อมหฺ ิ ยอมเปน ตุมเฺ หอ. พระองค ท. ปฏสิ รณ จงเปน ผทู ่รี ะลึกเฉพาะ เม ของขา พระ-องค โหถ จงเปนเถดิ อติ ิ ดงั น้ี ฯ อถ คร้ังนัน้ สตถฺ า อ. พระศาสดา วตวฺ า ตรัสแลว วา ตวฺ อ. เธอ อาคโต เปน ผมู าแลว สนตฺ กิ  สูส ํานัก ( ปคุ คฺ ลสฺส ) ของบุคคล

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาท่ี 71โสก นิพฺพาเปตุ สมตฺถสสฺ เอว ผสู ามารถ เพื่ออนั ยงั ความเศราโศกใหดบั น่นั เทียว อสิ ยอ มเปน หิ แทจรงิ ปคฆฺ รติ อสฺสนู ิ อ. นาํ้ ตาอนั ไหลออกแลว ท. ตว ของเธอ โรทนตฺ สสฺ ผรู อ งไหอยู อิมิสฺสาอิตฺถิยา อมิ นิ า ว การเณน มตกาเล ในกาลแหงหญงิ นี้ตายแลวดว ยเหตนุ เ้ี ทียว อติเรกตรานิ เปนนํ้ายิ่งกวา อทุ กโต กวานํา้ มหา-สมุททฺ าน แหงมหาสมทุ ร ท. จตุนฺน ๔ ( โหนฺติ ) อิติ ดังนี้ นสนตฺ ติมหามตตฺ  กะมหาอาํ มาตยช ่ือวาสนั ตตินั้น อาห ตรัสแลว คาลซ่งึ พระคาถา อิม น้ีวา ย กิ จฺ น อ. กิเลสชาตเปนเครอ่ื งกังวลใด ( อตถฺ ิ ) มอี ยู ปุพเฺ พ ในกาลกอน ตฺว อ. เธอ ต กิจฺ น ยงั กเิ ลสชาตเปน เครอ่ื งกังวลน้นั วโิ สเสหิ จงให เหอื ดแหง เถดิ กิจฺ น อ. กเิ ลสชาตเปน เครือ่ ง กังวล มา อหุ อยาไดมแี ลว เต แกเ ธอ ปจฉฺ า ภายหลงั เจ หากวา ตฺว อ. เธอ โน คเหสฺสสิ จกั ไมถ อื เอา ( ขนเฺ ธ ) ซ่งึ ขนั ธ ท. มชเฺ ฌ ในทามกลาง อปุ สนโฺ ต จักเปน ผเู ขาไปสงบแลว ( หตุ วฺ า ) เปน จริสฺสสิ จกั เท่ียวไป อิติ ดังน้ี ฯ ๑๖. ๗๔/๑๙ ตงั้ แต ภิกขฺ ู ธมมฺ สภาย กถ สมุฏาเปสุเปน ตนไป.

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาท่ี 72 ภิกขฺ ู อ. ภกิ ษุ ท. กถ ยงั ถอ ยคําวา อาวุโส แนะ ผมู ีอายุ ท.สนฺตติมหามตโฺ ต อ. มหาอํามาตยช ื่อวาสันตติ ปตวฺ า บรรลแุ ลวอรหตตฺ  ซึง่ ความเปน แหงพระอรหันต เอกคาถาวสาเน ในกาลเปนที่สุดลงแหง พระคาถาคาถาหนงึ่ อลงกฺ ตปฏยิ ตโฺ ต ว ผปู ระดบั แลวและตกแตงแลว เทียว นสิ ที ติ วฺ า นั่งแลว อากาเส ในอากาศ ปรินพิ ฺพุโตปรินิพพานแลว วตตฺ ุ อ. อนั เรยี ก เอต สนฺตตมิ หามตฺต ซ่ึงมหา-อาํ มาตยช ือ่ วาสนั ตตนิ นั่ วา สมโณ อ. สมณะ อิติ ดังนี้ วฏฏติยอมควร กึ นุ โข หรือหนอแล อุทาหุ หรือวา ( วตตฺ ุ ) อ. อันเรียก ( เอต สนฺตติมหามตติ  ) ซึ่งมหาอาํ มาตยช ือ่ วา สนั ตตนิ ั่นวาพรฺ าหฺมโณ อ. พราหมณ อติ ิ ดงั นี้ ( วฏฏ ติ ) ยอมควร อติ ิ ดงั นี้สมุฏ าเปสุ ใหต ัง้ ข้ึนพรอมแลว ธมมฺ สภาย ในธรรมสภา ฯ สตถฺ าอ. พระศาสดา อาคนตฺ ฺวา เสด็จมาแลว ปุจฉฺ ิตวฺ า ตรัสถามแลว วาภกิ ขฺ เว ดกู อนภิกษุ ท. ตมุ ฺเห อ. เธอ ท. สนนฺ ิสินนฺ า เปน ผูน่ังประชมุ กันแลว กถาย ดว ยถอ ยคํา กาย นุ อะไรหนอ อตถฺ ยอ มมีเอตรหิ ในกาลบดั น้ี อิติ ดงั นี้ ( วจเน ) ครน้ั เมอื่ คาํ วา ( มย )อ. ขาพระองค ท. ( สนนฺ ิสนิ ฺนา ) เปน ผนู ง่ั ประชมุ กนั แลว อิมายนาม กถาย ดว ยถอ ยคาํ ช่อื นี้ ( อมหฺ ) ยอ มมี ( เอตรหิ ) ในกาลบัดนี้ อติ ิ ดงั นี้ ( เตหิ ภกิ ฺขูหิ ) อนั ภกิ ษุ ท. เหลา นั้น วุตฺเตกราบทลู แลว วตฺวา ตรสั แลว วา ภิกขฺ ุเว ดกู อ นภิกษุ ท. วตฺตุอ. อันเรยี ก มม ปตุ ตฺ  ซงึ่ บุตรของเราวา สมโณ อ. สมณะ อติ ิปดงั นบี้ า ง วฏฏ ติ ยอมควร วตตฺ ุ อ. อนั เรยี ก ( มม ปุตตฺ  ) ซ่ึงบุตร

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ที่ 73ของเราวา พรฺ าหมฺ โณ อ. พราหมณ อิติป ดงั น้ีบาง วฏฏ ติเอวยอมควรนน่ั เทียว อติ ิ ดงั น้ี อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมมฺ  เทเสนโฺ ตเมือ่ จะทรงสืบตอ ซ่ึงอนุสนธิ แสดงซ่ึงธรรม อาห ตรัสแลว คาถซึ่งพระคาถา อมิ  นว้ี า เจป แมหากวา ( ปุคคฺ โล ) อ. บคุ คล อลงกฺ โต ผปู ระดบั แลว จเรยฺย พงึ ประพฤติ สม สม่ําเสมอ สนโฺ ต เปน ผสู งบแลว ทนโฺ ต เปน ผฝู กแลว นยิ โต เปน ผูแ นน อนแลว พรฺ หฺมจารี เปน ผูมี ปกติประพฤตปิ ระเสรฐิ ( หตุ ฺวา ) เปน นิธาย วางแลว ทณฺฑ ซง่ึ อาชญา ภเู ตสุ ในสัตว ท. สพเฺ พสุ ท้ังปวงไซร โส ปุคฺคโล อ. บุคคลนนั้ พรฺ าหมโฺ ณ เปนพราหมณ ( โหติ ) ยอ มเปน โส ปคุ คฺ โล อ. บคุ คลน้นั สมโณ เปน สมณะ ( โหติ ) ยอ มเปน โส ปุคฺคโล อ. บคุ คลนนั้ ภิกขฺ ุ เปนภกิ ษุ ( โหติ ) ยอมเปน อิติ ดงั น้ี ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา วตฺถาภรณปฏิมณฑฺ โิ ต ผูป ระดบั แลวดว ยผาและเครอ่ื งอาภรณ ( อิติ ) ดงั นี้ ตตถฺ ปเทสุ ในบท ท. เหลานัน้ หนา ( ปทสฺส ) แหง บทวา อลงฺกโต อติ ิ ดงั นี้ ฯ อตโฺ ถ อ. เนือ้ ความวา เจป แมห ากวา ปุคคฺ โล อ. บคุ คลอลงฺกโต ผปู ระดบั แลว วตฺถาลงกฺ าราทหี ิ วตฺถหู ิ ดว ยวัตถุ ท. มผี าและเครอื่ งอลังการเปนตน จเรยยฺ พึงประพฤติ สม สม่ําเสมอ

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 74กายาทหี ิ ทวฺ าเรหิ ดว ยทวาร ท. มีกายเปนตน สนโฺ ต ช่ือวา เปนผูสงบแลว ราคาทิวูปสเมน เพราะความเขาไปสงบวิเศษแหงกิเลสมีราคะเปนตน ทนโฺ ต ชอ่ื วาเปนผฝู ก แลว อนิ ฺทรฺ ยิ ทมเนน เพราะการฝกซง่ึ อนิ ทรยี  นิยโต ชอื่ วาเปน ผแู นนอนแลว จรตุ มฺ คฺคนยิ าเมน เพราะความแนนอนในมรรค ๔ พรฺ หมฺ จารี ช่อื วา เปน ผมู ีปกตปิ ระพฤต-ิประเสรฐิ เสฏ จริยาย เพราะความประพฤตอิ นั ประเสริฐทส่ี ุด ( หุตฺวา )เปน นิธาย ชื่อวา วางแลว ทณฑฺ  ซ่ึงอาชญา ภูเตสุ ในสัตว ท.สพฺเพสุ ทง้ั ปวง กายทณฑฺ าทีย ทณฑฺ าน ( อตฺตนา ) โอโรปตตายเพราะความทแ่ี หงอาชญา ท. มอี าชญาอนั เกดิ แลว แตก ายเปน ตน เปนของอนั ตนวางแลว โส ปคุ ฺคโล อ. บคุ คลน้นั คอื วา เอวรโู ป ผมู ีรปู อยา งน้ี ( ปณฺฑเิ ตน ) อันบัณฑติ ( วตฺตพโฺ พ ) พงึ เรยี กวาพฺราหฺมโณ อ. พราหมณ อติ ปิ  ดังนบ้ี าง ( ตสสฺ ปุคคฺ ลสฺส ) พาหติ -ปาปตตฺ า เพราะความทแี่ หง บุคคลน้นั เปน ผมู บี าปอันลอยแลว ( วตฺตพ-ฺโพ ) พึงเรยี กวา สมโณ อ. สมณะ อิตปิ  ดังนี้บา ง ( ตสฺส ปคุ ฺคลสฺส )สมติ ปาปตตฺ า เพราะความที่แหงบคุ คลนั้นเปนผมู บี าปอนั สงบแลววตฺตพโฺ พเอว พงึ เรยี กวา ภกิ ขฺ ุ อ. ภิกษุ อติ ิป ดงั นบี้ าง ( ตสฺสปคุ ฺคลสฺส ) ภนิ ฺนกิเลสตฺตา เพราะความทีแ่ หง บุคคลนน้ั เปนผูมกี ิเลสอันทาํ ลายแลว นั่นเทียว อติ ิ ดังน้ี ตสฺสา คาถาย แหงพระคาถาน้ัน( ปณฑฺ เิ ตน ) อนั บณั ฑติ ( เวทิตพฺโพ ) พงึ ทราบ ฯ

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ที่ 75 เรอื่ งพระปโ ลตกิ เถระ ๑๗. ๗๗/๘ ตั้งแต ต สุตฺวา สตถฺ า อาม ภิกฺขเว เปน ตน ไป. สตถฺ า อ. พระศาสดา สตุ วฺ า ทรงสดบั แลว ต วจน ซงึ่ คาํ นน้ัวตฺวา ตรสั แลว วา ภิกฺขเว ดูกอนภกิ ษุ ท. อาม เออ ( เอว )อ. อยางนัน้ ปตุ ฺโต อ. บุตร มม ของเรา สส คเฺ ค คร้ันเม่ือความเกย่ี วขอ ง สติ มีอยู คโต ไปแลว สนฺติก สูสาํ นัก อาจรยิ สฺส ของอาจารย ปน แตว า อิทานิ ในกาลนี้ สส คโฺ ค อ. ความเกย่ี วของอสฺส มม ปตุ ตฺ สสฺ อันบตุ รของเรานั้น ฉนิ ฺโน ตดั แลว ( โส มมปตุ ฺโต ) อ. บตุ รของเรานั้น นเิ สเธตวฺ า หา มแลว อตฺตาน ซึง่ ตนอตฺตนา ว ดว ยตนเทียว ปตโฺ ต บรรลแุ ลว อรหตตฺ  ซง่ึ ความเปนแหง พระอรหนั ต อิติ ดงั นี้ อภาสิ ไดทรงภาษติ แลว คาถา ซงึ่ พระคาถา ท. อมิ า เหลา น้วี า ปรุ ิโส อ. บุรษุ หิรนิ ิเสโธ ผหู า มซ่งึ อกุศลวิตก ดว ยหิริ โกจิ บางคน วิชฺชติ จะมี โลกสมฺ ึ ในโลก โย ปคุ คฺ โล อ. บุคคลใด นิททฺ  อปโพ- เธติ ยอมบรรเทาซ่ึงความหลบั ตื่นอยู อสโฺ ส อิว ราวกะ อ. มา ภทโฺ ร ตัวเจรญิ ( ปรหิ รนโฺ ต ) หลบอยู กสา ซงึ่ แส ท. ( โส ปุคฺคโล ) อ. บคุ คลน้ัน ( ทลุ ฺลโภ ) เปน ผูอนั บุคคลหาได

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 76 โดยยาก ( โหติ ) ยอมเปน ตมุ ฺเห อ. ทา น ท. อาตาปโน จงเปน ผมู ีความเพยี รเปน เครื่องยงั กเิ ลส ใหเ รารอ น สเวคโิ น จงเปน ผมู ีความสังเวช ภวาถ จงเปน อสโฺ ส ยถา ราวกะ อ. มา ภทฺโร ตัว เจรญิ กสานิวิฏโ  ตัวอันนายสารถหี วดแลว ดวย แส ( กโรนโฺ ต ) กระทาํ อยู ( อาตปปฺ  ) ซง่ึ ความเพียร ตมุ ฺเห อ. ทา น ท. ( สมนนฺ าคตา ) เปนผมู าตามพรอมแลว สทธฺ าย จ ดวยศรทั ธา ดวย สีเลน จ ดว ยศลี ดว ย วริ เิ ยน จ ดว ยความ เพียรดวย สมาธนิ า จ ดวยสมาธดิ ว ย ธมมฺ - วนิ จิ ฉฺ เยน จ ดว ยคณุ เปน เคร่อื งวินจิ ฉัยซึ่งธรรม ดว ย สมปฺ นฺนวชิ ฺชาจรณา เปน ผมู ีวชิ ชาและจรณะ อนั ถงึ พรอมแลว ปฏิสฺสตา เปน ผูม สี ติเฉพาะ ( หตุ วฺ า ) เปน ปหสฺสถ จกั ละ อทิ  ทกุ ขฺ  ซ่งึ ทกุ ขน ี้ อนปฺปก อันไมนอ ย อติ ิ ดงั น้ี ฯ ( โย ปุคฺคโล ) อ. บุคคลใด นิเสเธติ ยอมหาม อกุสลวติ กฺกซงึ่ อกุศลวิตก อุปฺปนนฺ  อันเกดิ ข้ึนแลว อนฺโต ในภายใน หิรยิ าดวยหิริ อติ ิ เพราะเหตนุ ้ัน ( โส ปุคคฺ โล ) อ. บคุ คลนนั้ หริ นิ ิเสโธชื่อวา ผูหามซ่ึงอกุศลวติ กดวยหริ ิ ตตฺถ คาถาย ในพระคาถานัน้ ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา ปุคฺคโล อ. บุคคล เอวรโู ป ผมู รี ปูอยางน้ี ทลุ ฺลโภ ผอู ันบุคคลหาไดโดยยาก โกจิเทว ชื่อวา บางคน

ประโยค๓ - คัณฐีพระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาท่ี 77นนั่ เทียว วชิ ชฺ ติ จะมี โลกสฺมึ ในโลก ( อิติ ) ดังน้ี ( ปททฺวยสฺส )แหงหมวดสองแหง บทวา โกจิ โลกสมฺ ึ อติ ิ ดังนี้ ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา โย ปุคคฺ โล อ. บุคคลใด อปปฺ มตโฺ ตผไู มป ระมาทแลว กโรนฺโต กระทําอยู สมณธมมฺ  ซึ่งสมณธรรมอปหรนฺโต บรรเทาอยู นทิ ทฺ  ซง่ึ ความหลับ อุปปฺ นฺน อันเกดิ ขนึ้ แลวอตตฺ โน แกต น พชุ ฌฺ ติ ตื่นอยู อิติ เพราะเหตนุ นั้ ( โส ปคุ คฺ โล )อ. บคุ คลนนั้ อปโพเธติ ช่ือวา บรรเทาซงึ่ ความหลับต่ืนอยู ( อติ ิ )ดังน้ี ( ปททวฺ ยสสฺ ) แหง หมวดสองแหงบทวา โย นทิ ฺท อิติ ดงั น้ี ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา อสโฺ ส อ. มา ภทโฺ ร ตวั เจริญ อปหรติหลบอยู กส ซง่ึ แส ปตมาน อันตกอยู อตตฺ นิ ในตน คือวา นเทติ ไมใหอยู ปติตุ เพ่อื อันตก อตฺตนิ ในตน ยถา ฉันใด โยปคุ ฺคโล อ. บคุ คลใด นทิ ฺท อปโพเธติ บรรเทาซ่งึ ความหลบั ตืน่ อยูเอว ฉนั นนั้ โส ปุคคฺ โล อ. บคุ คลนน้ั ทลุ ลฺ โภ เปน ผูอันบุคคลหาไดโดยยาก ( โหติ ) ยอ มเปน อติ ิ ดังน้ี ( ปทสสฺ ) แหงบทวากสามิว อติ ิ ดงั นี้เปน ตน ฯ สงฺเขปตโฺ ถ อ. เน้ือความโดยยอ อย นว้ี า ภิกขฺ เว ดกู อ นภกิ ษุ ท. อสโฺ ส อ. มา ภทฺโร ตัวเจริญ อาคมมฺ อาศัยแลว ปมาทซึง่ ความประมาท นวิ ิฏโ  ตวั อนั นายสารถีหวดแลว กสาย ดว ยแส( จินฺตตฺวา ) คดิ แลววา อหป  นาม ชอื่ แม อ. เรา ( สารถนิ า ) ปหโตเปนผอู นั นายสารถีตีแลว กสาย ดว ยแส ( อมหฺ ิ ) ยอมเปน อติ ิ ดงั น้ีกโรติ ยอ มกระทํา อาตปฺป ซงึ่ ความเพียร อปรภาเค ในกาลเปน สวน

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาที่ 78อืน่ อกี ยถา ฉันใด ตุมฺเหป แม อ. ทา น ท. อาตาปโน จงเปน ผูมีความเพยี รเปนเครอื่ งยังกิเลสใหเรารอน สเวคิโน จงเปน ผมู ีความสงั เวช ภวถ จงเปน เอว ฉันนั้น ตุมเฺ ห อ. ทา น ท. เอวภ ูตา ผูเปน อยางน้ีแลว สมนฺนาคตา เปนผมู าตามพรอมแลว โลกยิ โลกตุ ฺตรายทุวธิ าย สทฺธาย จ ดวยศรทั ธาอันมอี ยา งสองอันเปนโลกยิ ะแลว โลกุตระดว ย จตุปาริสุทธฺ ิสีเลน จ ดว ยศีลคอื ความบริสุทธ์ิ ๔ ดวย กายกิ -เจตสิกวิริเยน จ ดวยความเพยี รอันเปน ไปในกายและเปนไปในจติ ดวยอฏ สมาปตฺตสิ มาธินา จ ดวยสมาธคิ ือสมาบตั ิ ๘ ดวย การณาการณ-ชานนลกชฺ เณน ธมฺมวินจิ ฺฉเยน จ ดว ยคุณเปน เครื่องวนิ ิจฉัยซึ่งธรรมอนั มีอันรซู ึง่ เหตแุ ละเรอื่ งมใิ ชเหตเุ ปน ลกั ษณะดวย หุตวฺ า เปน สมปฺ นฺน-วชิ ฺชาจรณา ชอ่ื วา เปน ผมู ีวชิ ชาและจรณะอนั ถงึ พรอมดว ย สมปฺ ตฺตยิ าเพราะความถึงพรอ ม ตสิ สฺ นนฺ  วา อฏ นฺน วา วิชฺชาน จ แหง วิชชาท. สามหรือ หรือวาแปดดว ย ปฺจทสนฺน จรณาน จ แหง จรณะท. ๑๕ ดวย ปฏิสฺสตา ชอื่ วาเปน ผมู สี ตเิ ฉพาะ ( อตตฺ โน ) อปุ ฏ ิตสฺ-สติตาย เพราะความทแี่ หงตนเปนผูม ีสติอนั เขาไปต้งั ไวแ ลว หุตวฺ าเปน ปชหิสสฺ ถ จกั ละ วฏฏ ทุกฺข ซ่งึ ทุกขในวฏั ฏะ อนปปฺ ก อนั ไมนอย อิท น้ี อติ ิ ดงั นี้ ทตุ ิยคาถาย ในพระคาถาทส่ี อง ( ปณฑฺ เิ ตน )อนั บณั ฑิต ( เวทติ พโฺ พ ) พึงทราบ ฯ

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาที่ 79 เรอ่ื งสุขสามเณร ๑๘. ๘๓/ ตัง้ แต โส ปจฺเจกพุทฺธ ทิสวฺ า จนิ เฺ ตสิ เปนตน ไป. โส ภตฺตภตโิ ก อ. นายภตั ตภติกะน้นั ทสิ ฺวา เหน็ แลว ปจเฺ จก-พทุ ฺธ ซึง่ พระปจเจกพทุ ธเจา จนิ ฺเตสิ คดิ แลววา อห อ. เรา อกาสิไดก ระทําแลว ภตึ ซึง่ การรับจาง ปรเคเห ในเรอื นของบคุ คลอน่ืสวจฉฺ รานิ สิน้ ป ท. ตีณิ ๓ อตฺถาย เพื่อประโยชน ภตตฺ ปาตยิ า แกถาดแหง ภัตร เอกสิ ฺสา ถาดหนึ่ง ( ทานสฺส อตตฺ นา ) อทนิ นฺ ภาเวนเพราะความทีแ่ หง ทานเปน ทานอนั ตนไมใหแ ลว ปุพเฺ พ ในกาลกอ นอทิ านิ ในกาลนี้ อทิ  ภตตฺ  อ. ภตั รน้ี เม ของเรา รกเฺ ขยยฺ พงึ รักษาเอกรตฺตินฺทวิ  สิ้นคืนหนงึ่ และวนั หน่งึ ปน ก็ สเจ ถา วา อห อ.เรา ทสสฺ ามิ จกั ถวาย ต ภตตฺ  ซ่งึ ภตั รนั้น อยฺยสสฺ แกพ ระผเู ปนเจาไซร ( ต ภตตฺ  ) อ. ภัตรน้นั รกฺขิสสฺ ติ จกั รกั ษา ม ซ่งึ เรากปปฺ โกฏสิ หสสฺ านิ สิ้นพันแหง โกฏแิ หงกัป ท. อเนกานิ อนั มิใชหนึ่งอห อ. เรา ทสสฺ ามิ จกั ถวาย น ภตฺต ซึ่งภตั รน้ัน อยฺยสสฺ เอวแกพ ระผูเ ปนเจานน่ั เทยี ว อติ ิ ดงั นี้ ฯ โส ภตฺตภตโิ ก อ. นายภตั ตภติกะน้ัน ตีณิ สว จฺฉรานิ ภตึ กตฺวา ( อตฺตนา ) ลทธฺ ภตฺตปาติโตเอกปณฑฺ ป  มเุ ข อเปตฺวา ว ไมว างไวแลว แมซง่ึ กอ นขาวกอ นหน่ึงจากถาดแหงภตั รอันตน กระทาํ แลว ซึง่ การรับจา ง สิ้นป ท. ๓ไดแ ลว ในปากเทยี ว วโิ นเทตวิ า บรรเทาแลว ตณหฺ  ซึ่งความอยาก

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 80อกุ ขฺ ิปต ฺวา ยกขนึ้ แลว ปาตึ ซ่ึงถาด สยเอว เองน่ันเทยี ว คนฺตฺวาไปแลว สนตฺ กิ  สสู ํานัก ปจฺเจกพุทธฺ สฺส ของพระปจเจกพุทธเจาทตฺวา ใหแลว ปาตึ ซงึ่ ถาด หตเิ ถ ในมอื อฺ สสฺ ปคุ ฺคลสสฺของบคุ คลอื่น วนทฺ ติ วฺ า ไหวแ ลว ปฺจปติฏ ิเตน ดวยอนั ตง้ั ไวเฉพาะแหงองค ๕ คเหตฺวา ถือเอาแลว ปาตึ ซ่ึงถาด วามหตเฺ ถนดว ยมือเบื้องซาย อากิริ เกลย่ี แลว ภตตฺ  ซ่ึงภัตร ปตฺเต ในบาตรตสสฺ ปจเฺ จกพุทฺธสฺส ของพระปจ เจกพุทธเจาน้นั ทกฺขณิ หตเฺ ถน ดว ยมือเบอ้ื งขวา ฯ ภตฺตสฺส อปุ ฑฺฒเสสกาเล ในกาลแหงภัตรเหลอื เขาไปทัง้ ก่งึ ปจฺเจกพุทโฺ ธ อ. พระปจ เจกพุทธเจา ปท หิ ปด แลว ปตตฺ ซงึ่ บาตร หตฺเถน ดวยมอื ฯ อถ คร้ังน้ัน โส ภตฺตภตโิ ก อ. นายภัตตภตกิ ะนั้น อาหเรียนแลว วา ภนฺเต ขา แตทา นผูเ จรญิ ปฏวิ ึโส อ. สว น เอโก วสว นหน่งึ เทียว ( มยา ) อนั ขาพเจา น สกกฺ า ไมอ าจ กาตุ เพ่ืออันกระทาํ ทฺวธิ า โดยสวนสอง ตุมเฺ ห อ. ทาน ท. มา สงฺคณหฺ าถ จงอยาสงเคราะห ม ซง่ึ ขา พเจา อิธ โลเก ในโลกนี้ กโรถ จงกระทําปรโลเก สงคฺ หเ อว ซงึ่ การสงเคราะหในโลกเบอื้ งหนาน่ันเทียว อหอ. ขา พเจา อกตฺวา ไมก ระทําแลว สาวเสส ใหเปนภตั รเปนไปกับดวยสวนเหลือลง ทสสฺ ามิ จักถวาย นริ วเสสเ อว ภตตฺ  ซ่ึงภตั รอนัไมม ีสวนเหลือลงนัน่ เทยี ว อติ ิ ดังนี้ น ปจฺเจกพุทธ กะพระปจเจก-พทุ ธเจาน้นั ฯ หิ จรงิ อยู อนวเสเสตฺวา ทินนฺ  ทาน อ. ทานอนัอนั บคุ คลถวายไมใ หเ หลอื ลงแลว โถกป  แมหนอยหนึง่ อตฺตโน เพือ่ ตน

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ที่ 81นิรวเสส นาม ชอื่ วา เปนทานไมม ีสวนเหลอื ลง ( โหติ ) ยอ มเปนต ทาน อ. ทานน้ัน มหปฺผล เปน ทานมีผลมาก โหติ ยอมเปน ฯโส ภตฺตภตโิ ก อ. นายภัตตภติกะน้ัน กโรนฺโต เม่อื กระทาํ ตถาเหมอื นอยางน้นั ทตฺวา ถวายแลว สพพฺ  ภตตฺ  ซ่งึ ภตั รท้งั ปวงวนทฺ ิตวฺ า ไหวแ ลว ปุน อีก อาห เรยี นแลววา ภนฺเต ขาแตทานผูเจรญิ ทกุ ฺข อ. ทกุ ข เม อันขา พเจา เอก ภตตฺ ปาตึ นิสสฺ าย ตณี ิสวจฉฺ รานิ ปรเคเห ภตึ กโรนฺเตน ผูอาศัยแลว ซ่งึ ถาดแหงภัตรถาดหนง่ึ กระทําอยู ซ่ึงการรบั จา ง ในเรอื นของบุคคลอนื่ สิน้ ป ท. ๓อนุภตู  เสวยแลว อทิ านิ ในกาลน้ี สขุ เ อว อ. ความสุขนั่นเทียวโหตุ จงมี เม แกข า พเจา เม นพิ พฺ ตฺตฏ าเน ในที่แหงขาพเจาบังเกิดแลว เถิด อห อ. ขา พเจา ภาคี พึงเปนผูม สี ว น ตมุ ฺเหหิ ทฏิ  ธมฺ-มสสฺ เอว แหง ธรรมอันอนั ทา น ท. เหน็ แลว นั่นเทียว ภเวยยฺ  พึงเปนอิติ ดงั นี้ ฯ ปจเฺ จกพทุ ฺโธ อ. พระปจเจกพุทธเจา ( วตฺวา ) กลาวแลว วาเอว ตยา วตุ ฺตาวจน อ. คําอนั อันทา นกลา วแลวอยางน้ี โหตุ จงมีเถิดจนิ ตฺ ามณี วิย ราวกะ อ. แกว จนิ ดามณี สงฺกปปฺ า อ. ความดําริ ท.ททมานา อนั ใหอยู สพพฺ กาเม ซ่ึงความใครท ั้งปวง ท. ปริปเู รนฺตุจงเต็มรอบ เต แกท า น ปุณฺณจนฺโท วยิ ราวกะ อ. พระจนั ทรอ ันเต็มแลว อติ ิ ดงั นี้ กโรนโฺ ต เมือ่ จะกระทํา อนโุ มทน ซงึ่ อนั อนโุ มทนาวตฺวา กลา วแลว วา

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 82 ( วตถฺ ุ ) อ. วัตถุ อิจฉฺ ิต อนั อนั ทา นปรารถนาแลว ปตฺถิต อันอันทานตง้ั ไวแลว ศมชิ ฌฺ ตุ จงสาํ เรจ็ ตุยหฺ  แกท า น ขปิ ปฺ เอว พลันนั่นเทยี ว สงกฺ ปปฺ า อ. ความดําริ ท. สพฺเพ ทั้งปวง ปเู รนฺตุ จงเต็ม จนฺโท ปณณฺ รโส ยถา ราวกะ อ. พระจันทรอันมใี นดิถที ่ี ๑๕ ( วตถฺ ุ ) อ. วัตถุ อิจฉฺ ติ  อนั ทา นปรารถนาแลว ปตถฺ ติ  อนั อันทาน ตั้งไวแ ลว สมิชฌฺ ตุ จงสาํ เรจ็ ตุยฺห แกท าน ขิปฺปเอว พลันนั่นเทยี ว สงกฺ ปปฺ า อ. ความดาํ ริ ท. สพเฺ พ ทัง้ ปวง ปูเรนตฺ ุ จงเต็ม มณิ โชตริ โส ยถา ราวกะ อ. แกวมณี อันมีความรงุ เรอื งเปนรส อติ ิ ดงั นี้อธิฏาย อธิษฐานแลว วา มหาชโน อ. มหาชน อย นี้ มปสฺสนโฺ ต ตฏิ  ตุ จงยืนดอู ยู ซงึ่ เราเทียว ยาว เพยี งใด คนฺธมาทน-ปพฺพตคมนา แตการไปสภู ูเขาชอื่ วาคันธมาทน อิติ ดงั น้ี อคมาสิไดไ ปแลว คนฺธมาทน สภู เู ขาชอื่ วาคันธมาทน อากาเสน โดยอากาศ ฯมหาชโนป แม อ. มหาชน น ปจฺเจกพุทธฺ  ปสฺสนโฺ ต ว อฏ าสิไดยนื ดอู ยแู ลว ซึง่ พระปจ เจกพุทธเจานน้ั เทียว ฯ

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาที่ 83 เรอ่ื งหญงิ สหายของนางวสิ าขา ๑๙. ๙๓/๒ ต้ังแต สตฺถา กมิ ทิ นตฺ ิ อาวชฺเชนโฺ ต ต เปน ตน ไป. สตฺถา อ. พระศาสดา อาวชเฺ ชนโฺ ต ทรงราํ พงึ อยวู า อิท การณอ. เหตนุ ้ี กึ อะไร อติ ิ ดงั น้ี ตฺวา ทรงทราบแลว ต การณ ซงึ่เหตนุ ัน้ ( จนิ ฺเตตฺวา ) ทรงพระดําริแลววา อิทานิ ในกาลนี้ อหอ. เรา น ทสสฺ ามิ จกั ไมให ลภิตุ เพ่อื อันได โอตาร ซ่งึ ชอ ง มารกา-ยิกาน เทวตาน แกเ ทวดา ท. ผูนบั เนื่องแลวในหมแู หงมาร หิ เพราะวา ปารมิโย อ. บารมี ท. มยา อนั เรา ปเู รนฺเตน ผยู งั บารมีใหเต็มอยู เอตฺตก กาล ตลอดกาลอนั มีประมาณเทานี้ น ปรู ติ า ไมใหเตม็ แลว ลาภตถฺ าย เพอ่ื ประโยชนแกอันได โอตาร ซ่งึ ชอ ง มารกายิ-กาน เทวตาน แหงเทวดา ท. ผูนับเนื่องแลวในหมูแหง มาร อติ ิดังน้ี วสิ ฺสชเฺ ชสิ ทรงเปลง แลว รส ึ ซงึ่ พระรศั มี ภมกุ โลมโต จากพระโลมาแหง พระโขนง ตา อติ ถฺ ิโย สเ วเชตุ เพอ่ื อันยังหญิง ท.เหลาน้นั ใหส ังเวช ฯ อนฺธการติมิสา อ. หมอกแหง ความมดื อโหสิไดมแี ลว ตาวเทว เพียงน้ันนนั่ เทียว ฯ ตา อิตถฺ โิ ย อ. หญิง ท.เหลานัน้ ภีตา เปน ผกู ลัวแลว มรณภยตชฺชติ า เปน ผอู นั ความกลวั แตความตายคกุ คามแลว อเหสุ ไดเ ปนแลว ฯ เตน การเณน เพราะเหตนุ นั้ สุรา อ. สรุ า กุจฉฺ ยิ  ในทอ ง ตาส อติ ฺถนี  ของหญิง ท.เหลา น้นั ชีริ คร่าํ คราแลว ฯ สตฺถา อ. พระศาสดา อนตฺ รหโิ ต ทรง

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 84อันตรธานแลว ( อตฺตโน ) นิสินฺนปลลฺ งเฺ ก ณ บลั ลงั กแ หงพระองคประทบั นงั่ แลว ตฺวา ประทับยนื อยูแลว สเิ นรุมทุ ธฺ นิ บนยอดแหงภูเขาชื่อวาสิเนรุ วสิ สฺ ชเฺ ชสิ ทรงเปลงแลว รส ึ ซ่งึ พระรัศมี อณุ ฺณา-โลมโต จากพระอุณณาโลก ฯ ตข ณเ อว ในขณะนนั้ นัน่ เทียว ( โอภาโส )อ. แสงสวาง อโหสิ ไดมีแลว จนทฺ สหสฺสุคฺคมน วยิ ราวกะ อ. การข้นึ ไปแหง พันแหง พระจันทร ฯ อถ ครัง้ นัน้ สตฺถา อ. พระศาสดา อามนฺเตตฺวา ทรงเรียกแลว ตา อิตถฺ ิโย ซง่ึ หญงิ ท. เหลา นน้ั วตฺวา ตรสั แลว วา ตมุ ฺเหหิมม สนตฺ กิ  อาคจฉฺ มานาหิ ปมตตฺ าหิ อาคนฺตุ อ. อนั อนั เธอ ท.ผูเ มือ่ จะมา สสู าํ นักของเรา เปน ผูประมาทแลวมา น วฏฏ ติ ยอ มไมควร หิ เพราะวา เทวดา อ. เทวดา มารกายิกา ผนู บั เนอื่ งแลวในหมูแหง มาร ลภติ วฺ า ไดแ ลว โอตาร ซ่งึ ชอ ง ตุมฺหาก ปมาเทนเอวเพราะความประมาท แหง เธอ ท. นนั่ เทยี ว ตมุ เฺ ห ยังเธอ ท. การา-เปสิ ใหก ระทาํ แลว หสาทนี ิ การณานิ ซง่ึ เหตุ ท. มอี ันหัวเราะเปนตน อกรณฏ าเน ในท่ีอนั ไมเปนทีก่ ระทาํ หสาทีน การณานซึง่ เหตุ ท. มกี ารหวั เราะเปนตน อิทานิ ในกาลน้ี ตุมฺเหหิ ราคาทนี อคคฺ นี  นิพฺพาปนตฺถาย อุสสฺ าห กาตุ อ. อันอนั เธอ ท. กระทาํ ซึ่งความอาจหาญขึ้น เพื่อตอ งการแกอ นั ยงั ไฟ ท. มรี าคะเปน ตน ใหดบัวฏฏ ติ ยอ มควร อิติ ดังนี้ อาห ตรสั แลว คาถ ซ่ึงพระคาถา อมิ น้ีวา

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 85 ( โลกสนนฺ ิวาเส ) ครน้ั เมอ่ื โลกสนั นิวาส ปชชฺ ลิเต อนั อันไฟลุกโพลงแลว นจิ จฺ  เปน นิจ สติ มอี ยู หาโส อ. ความราเรงิ โก นุ อะไรหนอ ( ภวสิ ฺสติ ) จกั มี ( ตมุ หฺ าก ) แกเ ธอ ท. อานนโฺ ท อ. ความ เพลดิ เพลิน กึ อะไร ( ภวสิ ฺสติ ) จกั มี ( ตุม-ฺ หาก ) แกเ ธอ ท. ตมุ ฺเห อ. เธอ ท. อนธฺ กาเรน โอนทธฺ า ผูอันความมดื หุม หอ แลว น คเวสถ ยอ ม ไมแ สวงหา ปทปี  ซงึ่ ประทีป อติ ิ ดงั นี้ ฯ ตุฏ ิ อ. ความยินดี อานนโฺ ท อิติ ช่ือวาความเพลิดเพลนิตตถฺ คาถาย ในพระคาถานนั้ ฯ อทิ  อตฺถรปู  อ. อรรถรปู น้ีวา อิมสมฺ ึโลกสนฺนิวาเส คร้ันเมอ่ื โลกสันนิวาสนี้ อคคฺ ีหิ อนั ไฟ ท. เอกาทสหิ๑๑ ราคาทหี ิ มรี าคะเปนตน ปชชฺ ลิเต ลกุ โพลงทัว่ ไปแลว นจิ ฺจเปนนจิ สติ มีอยู หาโส วา อ. ความราเริงหรือ ตุฏิ วา หรอื วาอ. ความยนิ ดี โก นุ อะไรหนอ ( ภวิสฺสติ ) จกั มี ตุมฺหาก แกเ ธอ ท.เอโส หาสอานนโฺ ท อ. ความรา เริงและความเพลดิ เพลินนน่ั อกต-ฺตพฺพรูโปเอว เปนอาการมรี ูปอนั บคุ คลไมพึงกระทําน่ันเทียว ( โหติ )ยอ มเปน นนุ มใิ ชหรือ หิ ก็ ตุมฺเห อ. เธอ ท. อฏ วตถฺ ุเกนอวชิ ฺชนธฺ กาเรน โอนทธฺ า ผอู ันความมืดคอื อวิชชา อนั มีวตั ถุ ๘ หุมหอ แลว น คเวสถ ยอมไมแสวงหา คอื วา น กโรถ ยอมไมก ระทาําณปทปี  ซง่ึ ประทีปคือญาณ วธิ มนตถฺ าย เพ่อื ตอ งการแกอันกําจัดตสฺส อนฺธการสสฺ ซึ่งความมดื น้ัน กกึ ารณา เพราะเหตุอะไร อติ ิ

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ที่ 86ดงั น้ี ( ภควตา ) วุตฺต เปนคําอธบิ ายอันพระผมู พี ระภาคเจาตรัสแลวโหติ ยอมเปน ฯ เทสนาวสาเน ในกาลเปน ท่ีสดุ ลงแหงเทศนา อิตถฺ ิโย อ.หญงิ ท. ปจฺ สตา ผูมีรอยหา เปน ประมาณ ปตฏิ หสึ ุ ต้งั อยเู ฉพาะแลว โสตาปตฺตผิ เล ในโสดาปตตผิ ล ฯ สตถฺ า อ. พระศาสดาตฺวา ทรงทราบแลว ตาส อติ ถฺ นี  อจลสทธฺ าย ปติฏ ติ ภาว ซง่ึความท่แี หงหญิง ท. เหลา น้นั เปนผูตั้งอยูเฉพาะแลว ในศรทั ธาอนัไมหวน่ั ไหว โอตรติ ฺวา เสด็จขา มลงแลว สเิ นรุมตถฺ กา จากยอดแหง ภูเขาชือ่ วา สเิ นรุ นสิ ที ิ ประทับนงั่ แลว พุทธฺ าสเน เหนอื พระ-พทุ ธอาสน ฯ อถ ครง้ั น้ัน วสิ าขา อ. นางวสิ าขา อาห กราบทูลแลววา ภนฺเต ขา แตพ ระองคผูเจรญิ สรุ า นาม ชอื่ อ. สรุ า เอสาน่ัน ปาปกา เปน ธรรมชาติลามก ( โหติ ) ยอมเปน หิ เพราะวาอมิ า อติ ถฺ ิโย อ. หญงิ ท. เหลานี้ เอวรูปา นาม ชอื่ วาผมู รี ปู อยางนี้นิสที ติ วฺ า น่ังแลว ปรุ โต ขา งพระพกั ตร พทุ ธฺ สสฺ ของพระพทุ ธเจาตุมหฺ าทิสสสฺ ผูเ ชนกับดวยพระองค อสกฺโกนตฺ โิ ย ไมอาจอยู อิรยิ า-ปถมตฺตป อาการ สณฺาเปตุ เพอื่ อันยังอาการ แมอ ันมอี ิริยาบถเปนประมาณ ใหต ง้ั ไวดว ยดี อารภสึ ุ เรม่ิ แลว อฏุ  าย ปาณึ ปหรติ ฺวาหสิตคีตนจฺจาทีนิ การณานิ กาตุ เพื่ออนั ลุกขน้ึ แลว ปรบ ซ่ึงฝามือแลว กระทํา ซง่ึ เหตุ ท. มกี ารหัวเราะและการขบั รอ ง และการฟอนเปน ตน อติ ิ ดงั น้ี น สตถฺ าร กะพระศาสดานั้น ฯ สตฺถา อ. พระศาสดา วตฺวา ตรสั แลว วา วิสาเข ดกู อ นวสิ าขา อาม เออ เอสา

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 87สรุ า นาม ชอ่ื อ. สรุ าน่นั ปาปกาเอว เปน ธรรมชาตลิ ามกนั่นเทียว( โหติ ) ยอมเปน หิ เพราะวา อาเนกสตา ชนา อ. ชน ท. ผมู ีรอ ยมิใชห นงึ่ นสิ ฺสาย อาศัยแลว เอต สุร ซึง่ สุรานัน่ ปตตฺ า ถึงแลว อนพฺยสน ซงึ่ ความฉิบหายมิใชความเจริญและทกุ ขอันสายเสยีซึง่ สขุ ในพินาศ อิติ ดงั น้ี ( วจเน ) ครน้ั เม่อื คําวา ภนฺเต ขาแตพระองคผเู จรญิ ปน ก็ เอสา สรุ า อ. สรุ านนั่ อุปปฺ นนฺ า เกดิ ขนึ้แลว กทา ในกาลไร อิติ ดงั นี้ ( วสิ าขาย ) อนั นางวิสาขา วตุ เฺ ตกราบทลู แลว อาหริตฺวา ทรงนํามาแลว อตีต วตฺถ ซึง่ เรอ่ื งอันลว งไปแลว กเลตุ เพ่อื อันตรัส อปุ ปฺ ตตฺ ึ ซึง่ ความเกดิ ขึน้ ตสฺสาสุราย แหง สรุ าน้นั วิตฺถาเรน โดยพสิ ดาร กเถสิ ตรสั แลว กมุ ฺภ-ชาตก ซ่ึงกุมภชาดก อิติ ดังนแี้ ล ฯ

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 88 เร่ืองนางสิริมา ๒๐. ๙๘/๘ ตงั้ แต ราชา ปฺจสตานิ ทตฺวา คณหฺ าตูติเปน ตนไป. ราชา อ. พระราชา เภรึ ยังชาวกลอง จาราเปสิ ทรงใหเที่ยวไปแลว ( าปนตถฺ  ) เพอ่ื อนั ยังบุคลใหรูวา ( ปคุ คฺ โล ) อ.บุคคล ทตวฺ า ใหแลว ปจฺ สตานิ ซ่ึงรอยหา ท. คณฺหาตุ จงรับเอาเถดิ อิติ ดังน้ี อทสิ วฺ า ไมท รงเหน็ แลว กจฺ ิ ซึง่ ใคร ๆ คณหฺ นกผูร ับเอา เภรึ ทรงยังชาวกลอง จาราเปตฺวา ทรงใหเ ทีย่ วไปแลว( าปนตฺถ ) เพอื่ อนั ยงั บุคคลใหร ูวา ( ปุคคฺ โล ) อ. บุคคล ( ทตวฺ า )ใหแลว สตานิ ซ่งึ รอ ย ท. อฑฺฒเฒยยฺ านิ ที่สามทั้งกึ่ง ( คณหฺ าตุ )จงรับเอา ( สิริม ) ซงึ่ รางสิริมา ( ทตวฺ า ) ใหแลว สตานิ ซงึ่ รอ ยท. เทวฺ ๒ ( คณหฺ าตุ ) จงรับเอา ( สริ มิ  ) ซงึ่ นาง สิริมา ( ทตวฺ า )ใหแ ลว สต ซง่ึ รอย ( คณฺหาตุ ) จงรับเอา ( สิรมิ  ) ซ่งึ นางสิรมิ า( ทตวฺ า ) ใหแ ลว ปฺาส กหาปเณ ซึง่ กหาปณะ ท. ๕๐( คณหฺ าตุ ) จงรบั เอา ( สิริม ) ซงึ่ นางสริ ิมา ( ทตฺวา ) ใหแลวปจฺ วสี ติกหาปเณ ซึง่ กหาปณะ ๒๕ ท. ( คณหฺ าตุ ) จงรบั เอา( สิริม ) ซง่ึ นางสริ ิมา ( ทตฺวา ) ใหแ ลว ทสกหาปเณ ซ่ึงกหาปณะ๑๐ ท. ( คณฺหาตุ ) จงรบั เอา ( สิริม ) ซ่ึงนางสริ มิ า ( ทตฺวา ) ใหแลว ปฺจกหาปเณ ซ่ึงกหาปณะ ๕ ท. ( คณฺหาตุ ) จงรบั เอา ( สิริม )ซ่ึงนางสริ มิ า ( ทตฺวา ) ใหแ ลว กหาปณ ซ่ึงกหาปณะ ( คณฺหาตุ )

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาท่ี 89จงรับเอา ( สริ ิม ) ซึง่ นางสิรมิ า ( ทตฺวา ) ใหแลว อฑฒฺ  ซึ่งก่ึง( คณฺหาตุ ) จงรบั เอา ( สิริม ) ซ่ึงนางสิริมา ( ทตวฺ า ) ใหแ ลวปาท ซง่ึ บาท ( คณหฺ าตุ ) จงรับเอา ( สิริม ) ซงึ่ นางสิรมิ า( ทตวฺ า ) ใหแลว มาสก ซึ่งมาสก ( คณหฺ าตุ ) จงรับเอา ( สิรมิ  )ซ่งึ นางสริ ิมา ทตวฺ า ใหแ ลว กากณกิ  ซ่ึงกากณิก คณฺหาตุ จงรบั เอาสิรมิ  ซ่งึ นางสริ มิ า อติ ิ ดงั นี้ เภรึ ยงั ชาวกลอง จาราเปสิ ทรงใหเท่ียวไปแลว ( าปนตถฺ  ) เพ่ืออันยังบุคคลใหร ูวา ( ปุคคฺ โล ) อ.บุคคล คณฺหาตุ จงรับเอา มธุ าป แมเ ปลา อติ ิ ดงั นี้ ฯ วทนโฺ ตนาม ปุคคฺ โล อ. บุคคลช่อื วาผูกลา วอยวู า อห อ. เรา อติ ิ วา ดงั นี้บา ง วา อห อ. เรา อิติ วา ดงั น้บี าง น อโหสิ ไมไ ดม ีแลว ฯราชา อ. พระราชา อาห ทลู แลว วา ภนเฺ ต ขาแตพระองคผูเจรญิคณหฺ นฺโต นาม ปคุ คฺ โล อ. บคุ คลช่อื วาผูร บั เอาอยู มธุ าป แมเปลานตฺถิ ยอมไมม ี อติ ิ ดังน้ี ฯ สตฺถา อ. พระศาสดา วตฺวา ตรัสแลว วา ภิกฺขเว ดูกอนภกิ ษุ ท. ตุมฺเห อ. เธอ ท. ปสสฺ ถ จงเหน็ มาตุคาม ซ่งึ มาตุคาม ปย ผูเ ปน ท่รี กั มหาชนสสฺ ของมหาชน ( ชนา ) อ. ชน ท. อิมสมฺ ึเอวนคเร ในพระนครน้ีนั่นเทยี ว ทตฺวา ใหแลว สหสสฺ  ซึ่งพันแหงทรัพย ลภสึ ุ ไดแลว ( อภิรมิตุ ) เพอื่ อนั ยนิ ดยี ิ่ง เอกทิวส ส้ินวนัหนงึ่ ปพุ เฺ พ ในกาลกอน อิทานิ ในกาลนี้ คณฺหนฺโตป ปคุ ฺคโลอ. บคุ คลผูแ มรบั เอาอยู มุธา เปลา นตถฺ ิ ยอ มไมมี รูป อ. รูปเอวรปู  นาม ชอ่ื อันมรี ูปอยา งน้ี ขยวยปฺปตตฺ  เปนธรรมชาตถิ งึ แลว

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 90ซึ่งความสน้ิ ไปและความเสือ่ มไป (โหติ ) ยอ มเปน ภิกขฺ เว ดกู อนภกิ ษุ ท. ตุมเฺ ห อ. เธอ ท. ปสสฺ ถ จงเหน็ อตฺตภาว ซง่ึ อัตภาพอาตรุ  อันกระสบั กระสาย อติ ิ ดังนี้ อาห ตรัสแลว คาถ ซงึ่พระคาถา อมิ  น้วี า ธวุ  อ. ความยง่ั ยนื ติ ิ อ. ความตัง้ มน่ั ยสสฺ พิมพฺ สสฺ แหงอตั ภาพใด นตถฺ ิ ยอ มไมม ี ตฺว อ. ทา น ปสสฺ จงดู ( ต ) พมิ พฺ  ซ่ึงอตั ภาพ น้นั จติ ฺตกต อนั อันกรรมกระทําใหวิจติ รแลว อรกุ าย อันมกี ายเปนแผล สมสุ สฺ ติ  อันอนั กระดูกยกขนึ้ ดว ยดี แลว อาตุร อนั กระสับกระสา ย พหุสงฺกปปฺ  อนั เปน เหตุอนั มหาชนดํารโิ ดยมาก อิติ ดังน้ี ฯ อตโฺ ถ อ. อรรถวา กตจิตตฺ ก อนั มีความวจิ ติ รอันกรรมกระทําแลว จิตฺตกต ชอื่ วาอันกรรมกระทาํ ใหวิจิตรแลว วตฺถาภรณมาลา-ลงกฺ าราทีหิ วตฺถูหิ ดว ยวตั ถุ ท. มีเครอ่ื งอาภรณค ือผาและเครือ่ งประดับคือดอกไมเ ปน ตน อติ ิ ดงั น้ี ตตฺถ ปเทสุ ในบท ท. เหลานน้ั หนา ( ปทสสฺ ) แหงบทวา จิตตฺ กต อิติ ดงั น้ี ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา อตตฺ ภาว ซึง่ อัตภาพ สณฺิต อันตั้งอยดู ว ยดแี ลว องคฺ ปจฺจงฺเคหิ ดวยอวยั วะใหญและอวัยวะนอย ท.ทฆี าทหี ิ มอี วัยวะยาวเปนตน ทีฆาทยิ ุตฺตฏาเนสุ ในที่อันควรแลวแกค วามเปนอวัยวะมอี วยั วะยาวเปนตน ท. ( อิติ ) ดงั น้ี ( ปทสสฺ )แหงบทวา พิมฺพ อติ ิ ดงั น้ี ฯ

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธัมมปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนา ที่ 91 ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา อรภุ ตู กาย อันมีกายเปนแผลเปน แลววเสน ดว ยอาํ นาจ วณมุขาน แหงปากแหงแผล ท. นวนนฺ  ๙ ( อิติ )ดังน้ี ( ปทสสฺ ) แหงบทวา อรกุ าย อิติ ดงั น้ี ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา ตหี ิ อฏ สิ เตหิ สมสุ สฺ ติ  อนั อันรอ ยแหงกระดูก ท. ๓ ยกขึ้นดวยดีแลว ( อติ ิ ) ดังน้ี ( ปทสฺส ) แหงบทวา สมสุ ฺสติ  อติ ิ ดงั น้ี ฯ ( อตโฺ ถ ) อ. อรรถวา นิจจฺ คลิ าน อนั ชื่อวาเปนไขเ ปน นิจ( ตสฺส พิมพฺ สฺส ) ปริหรติ พพฺ ตาย เพราะความท่แี หงอัตภาพนั้นเปน สภาพอันบคุ คลพึงบรหิ าร อริ ยิ าปถาทีหิ อากาเรหิ ดวยอาการท. มอี ิริยาบถเปนตน สพฺพกาล ตลอดกาลท้งั ปวง ( อิติ ) ดงั น้ี( ปทสสฺ ) แหงบทวา อาตรุ  อติ ิ ดงั นี้ ฯ ( อตฺโถ ) อ. อรรถวา มหาชเนน พหุธา สงกฺ ปปฺ ต  อนัมหาชนดํารแิ ลว โดยมาก ( อติ ิ ) ดังนี้ ( ปทสสฺ ) แหงบทวาพหสุ งฺกปฺป อติ ิ ดงั นี้ ฯ อตโฺ ถ อ. อรรถวา ธุวภาโว วา อ. ความเปน คือความยั่งยืนหรอื ิติภาโว วา หรือวา อ. ความเปน คือความตง้ั มัน่ ยสฺส พิมพฺ สสฺ แหง อตั ภาพใด นตถฺ ิ ยอมไมม ี ตมุ ฺเห อ.ทา น ท. ปสสฺ ถ จงเห็น ต พิมฺพ ซ่งึ อตั ภาพนัน้ อทิ  น้ี เอกนฺเตน เภทนวิกฺกีรณวิทธฺ ส นธมมฺ เ อว อนั มคี วามแตกไปและความเรยี งรายไปและความกระจัดกระจายไปเปนธรรม โดยสว นเดียวน่ันเทียวอิติ ดังนี้ ( คาถาปทาสฺส ) แหงบาทแหง พระคาถาวา ยสฺส นตถฺ ิธวุ  ิติ อติ ิ ดังน้ี ฯ

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาที่ 92 เรอื่ งพระอุตตราเถรี ๒๑. ๙๙/๑๕ ตงั้ แต เถรี กริ วสี วสสฺ สตกิ า ชาติยา เปน ตนไป. กิร ไดย นิ วา เถรี อ. พระเถรี วสิ วสสฺ สติกา ผปู ระกอบดวยรอยแหง ป ๒๐ ชาติยา โดยชาติ จรติ วฺ า เทยี่ วไปแลว ปณ ฑฺ าย เพือ่บิณฑบาต ลทฺธปณ ฑฺ ปาตา ผมู บี ิณฑบาตอนั ไดแลว ทิสวฺ า เห็นแลวเอก ภิกขฺ ุ ซง่ึ ภกิ ษุรูปหน่ึง อนตฺ รวีถิย ในระหวางแหงถนน อาปุจฺ-ฉติ ฺวา เรียนถามโดยเอ้อื เฟอ แลว ปณ ฑฺ ปาเตน ดวยบิณฑบาต ตสสฺภกิ ฺขโุ น เมอื่ ภิกษนุ ัน้ อปฏิกฺขิปตฺวา ไมห า มแลว คณหฺ นตฺ สสฺ รับเอาอยู ทตฺวา ถวายแลว สพฺพ ปณฑฺ ปาต ซึง่ บิณฑบาตทงั้ ปวง นิราหาราเปนผูไมมีอาหาร อโหสิ ไดเปนแลว ทตวฺ า ถวายแลว ภตตฺ  ซ่ึงภตั รตสฺสเอว ภิกฺขโุ น แกภ ิกษนุ ั้นนน่ั เทียว ตสมฺ เึ อว าเน ในท่นี น้ั นัน่ -เทยี ว นริ าหารา เปนผไู มมอี าหาร อโหสิ ไดเ ปนแลว เอว อยา งน้ีทวิ เส ในวนั ทุตเิ ยป ทีส่ องบา ง ตตเิ ยป ท่ีสามบา ง ปน แตว าทิวเส ในวัน จตุตฺเถ ทสี่ ่ี ( สา เถรี ) อ. พระเถรนี ้นั จรนฺตีเทยี่ วไปอยู ปณฑฺ าย เพ่อื บิณฑบาต ทิสวฺ า เห็นแลว สตถฺ าร ซ่งึพระศาสดา สมพฺ าธฏาเน ในทอ่ี ันเปนทค่ี ับแคบ เอกสฺมึ ทหี่ น่ึงปฏกิ ฺกมนฺตี กาวกลบั อยู อกฺกมิตวฺ า เหยียบแลว จีวรกณฺณ ซงึ่ ชายแหงจวี ร อตตฺ โน ของตน โอลมพฺ นตฺ  อนั หอ ยลงอยู อสกฺโกนตฺ ี ไม

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาท่ี 93อาจอยู สณฺาตุ เพือ่ อนั ดํารงอยูดว ยดี ปริวตตฺ ติ วฺ า เปนไปรอบแลวปติ ลมลงแลว ฯ สตฺถา อ. พระศาสดา คนตฺ ฺวา เสด็จไปแลว สนฺติก สทู ใี่ กลตสสฺ เถรยิ า ของพระเถรนี ้ัน วตฺวา ตรสั แลววา ภคนิ ิ ดูกอนนอ งหญิง อตฺตภาโว อ. อัตภาพ เต ของเธอ ปรชิ ณิ ฺโณ แกร อบแลว ภชิ ชฺ สิ สฺ ติ จกั แตก น จริ สสฺ เอว ตอ กาลไมน านนนั่ เทียว อิติดังน้ี อาห ตรัสแลว คาถ ซงึ่ พระคาถา อิม นว้ี า อทิ  รปู  อ. รูปน้ี ปริชณิ ณฺ  แกร อบแลว โรคนทิ ธฺ  เปนธรรมชาตเิ ปน รงั ของโรค ปภงฺคณุ  เปน ธรรมชาติผพุ ัง ( โหติ ) ยอมเปน สนฺเทโห อ. กายอันเปน ของตน ปตู ิ อนั เนา ภชิ ชฺ ติ จะแตก หิ เพราะวา ชีวติ  อ. ชวี ิต มรณนฺต เปนธรรมชาตมิ คี วามตายเปนทสี่ ดุ ( โหติ ) ยอ ม เปน อิติ ดงั นี้ ฯ อตโฺ ถ อ. เนือ้ ความวา ภคินิ ดกู อ นนองหญงิ รูป อ. รปู อิทน้ี คอื วา สรรี สงขฺ าต อนั อันบัณฑิตนับพรอมแลว วา สรีระ ตว ของเธอความที่แหงรปู นัน้ เปน รปู แก จ โข กแ็ ล ต รูป อ. รปู นน้ั โรตนทิ ฺธชือ่ วาเปนรังของโรค นิวาสนฏ านติเถน เพราะอรรถวา เปนสถานอันเปนทอี่ ยูอาศยั สพพฺ โรคาน แหง โรคทั้งปวง ท. ( โหติ ) ยอ มเปน ปน เหมอื นอยา งวา สิคาโล อ. สนุ ขั จ้ิงจอก ตรุโณป แมต วั

ประโยค๓ - คณั ฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาที่ 94หนมุ ( ชเนหิ ) อันชน ท. วจุ จฺ ติ ยอมเรยี กวา ชรสิคาโล อ. สุนัขจิ้งจอกตวั แก อิติ ดงั น้ี คโฬจลี ตา อ. เถาหัวดวน ตรุณาป แมอ ันออ น ( ชเนหิ ) อนั ชน ท. วจุ ฺจติ ยอ มเรยี กวา ปตู ิลตา อ. เถาอันเนา อิติ ดงั นี้ ยถา โข ฉันใดแล ( อิท รปู  ) อ. รปู น้ี ตทหชุ าตอนั เกดิ แลว ในวนั น้นั สวุ ณฺณวณณฺ ป แมอ ันเปนรูปมสี ีเพยี งดังวาสแี หงทองคํา สมาน เปนอยู ปตู ิกาย ชื่อวาเปน รปู มีกายอันเนา ปภงฺคณุ ช่ือวา เปนรปู ผพุ งั ปคฆฺ รณตฺเถน เพราะอรรถวา เปนทไ่ี หลออก นจิ จฺ เปน นจิ ( โหติ ) ยอ มเปน เอว ฉนั นน้ั เทโห อ. กาย ตว ของเธอ โสเอโส น้นี ั้น ปูติโก เปน กายเนา สมาโน เปน อยู ( ปณฑฺ เิ ตน )อันบณั ฑิต เวทิตพโฺ พ พงึ ทราบวา ภชิ ฺชติ จะแตก คอื วา ภชิ ชฺ ิสสฺ ติจกั แตก น จริ สฺสเ อว ตอกาลไมนานนน่ั เทยี ว อติ ิ ดังนี้ ( ปุจฺฉา )อ. อนั ถามวา ( โส เทโห ) อ. กายนั้น ( ปตู ิ ) เปน กายเนา( สมาโน ) เปน อยู ( ภชิ ชฺ ติ ) จะแตก กกึ ารณา เพราะเหตุอะไร( อิติ ) ดงั น้ี ( วิสสฺ ชฺชน ) อ. อนั เฉลยวา หิ เพราะวา ชวี ติ  อ. ชวี ิตมรณนตฺ  เปน ธรรมชาตมีความตายเปน ท่ีสุด ( โหติ ) ยอ มเปน ( อติ ิ )ดงั นี้ ( อตฺถรปู  ) อ. อรรถรูปวา ชีวติ  อ. ชีวติ สพพฺ สตฺตาน ของสตั วท้งั ปวง ท. มรณปรโิ ยสานเ อว เปน ธรรมชาตมิ คี วามตายเปน ท่ีสดุ ลงรอบนัน่ เทียว โหติ ยอมเปน ยสฺมา เหตุใด ( ตสมฺ า ) เพราะเหตนุ ั้น( สนฺเทโห ) อ. กายอนั เปน ของตน ( ปูติ ) เปนกายเนา ( สมาโน )เปนอยู ( ภชิ ชฺ ติ ) จะแตก อิติ ดงั นี้ ( ภควตา ) วุตตฺ  เปนคําอธิบายอันพระผูม ีพระภาคเจาตรัสแลว โหติ ยอมเปน ( อติ ิ ) ดังน้ี

ประโยค๓ - คัณฐีพระธมั มปทฏั ฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาที่ 95ตสฺสา คาถาย แหง พระคาถาน้ัน ( ปณฑฺ ิเตน ) อนั บณั ฑิต ( เวทิตพฺโพ )พงึ ทราบ ฯ

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแ ปล ภาค ๕ - หนาที่ 96 เรอื่ งพระนางรปู นันทาเถรี ๒๒. ๑๐๕/๑๗ ตง้ั แต รปู นนทฺ า ต โอโลเกตวฺ า อยเปน ตนไป. รปู นนทฺ า อ. พระเถรีพระนามวา รูปนนั ทา โอโลเกตวฺ า ทรงแลดแู ลว ต สรรี  ซึ่งสรรี ะน้นั ปสฺสิ ทรงเหน็ แลว อตฺตภาวซึ่งอัตภาพ อนิจฺจโต โดยความเปนสภาพไมเ ทย่ี งวา อย อิตฺถีอ. หญิงนี้ ปตฺตา ถึงแลว ชร ซึง่ ชรา อิมสมฺ เึ อว าเน ในท่นี ี้นั่นเทยี ว ปตตฺ า ถึงแลว พฺยาธึ ซ่ึงพยาธิ ( อิมสฺมึ าเน ) ในที่น้ีปตตฺ า ถงึ แลว มรณ ซ่งึ ความตาย ( อิมสฺมึ าเน ) ในท่นี ้ีชราพฺยาธมิ รณานิ อ. ความแกแ ละความเจ็บและความตาย ท. อาคมิสฺ-สนตฺ ิ จักมา อิมสสฺ อป อตฺตภาวสสฺ แกอ ตั ภาพแมน้ี เอวเ อวอยางน้นี ั่นเทียว อิติ ดังน้ี ฯ ปน กแ็ ล ( โส อตตฺ ภาโว ) อ. อัตภาพนนั้ ทกุ ฺขโต อนตฺตโต ( ตาย รปู นนทฺ าย ) ทฏิ โเอว เปน สภาพอนั พระเถรพี ระนามวารูปนนั ทานนั้ ทรงเหน็ แลว โดยความเปน สภาพเปนทกุ ข โดยความเปนสภาพเปน อนัตตานั่นเทยี ว โหติ ยอมเปน( ตสสฺ อตตฺ ภาวสฺส ) อนิจฺจโต ( ตาย รปู นนทฺ าย ) ทฏิ ตตฺ าเอวเพราะความทแ่ี หง อตั ภาพน้ัน เปน สภาพอันพระเถรีพระนามวารูป-นนั ทานนั้ ทรงเหน็ แลว โดยความเปนสภาพไมเ ท่ียงน่นั เทียว ฯ อถ ครั้งน้นั ภวา อ. ภพ ท. ตโย ๓ อปุ ฏหึสุ ปรากฏแลว อสสฺ า รปู -

ประโยค๓ - คัณฐพี ระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ท่ี 97นนฺทาย แกพ ระเถรพี ระนามวา รปู นันทานนั้ อาทติ ฺตา วิย จ เปนเพียงตัววา อันไฟตดิ ท่วั แลว ดวย คีวาย พทธฺ กณุ ป วิย จ เปน เพียงดังวา ซากศพอันบคุ คลผูกพนั แลว ทค่ี อดวย ( หุตฺวา ) เปน ฯ จติ ตฺ อ. จิต กมฺมฏานาภิมขุ  อนั มีหนาเฉพาะตอกรรมฐาน ปกฺขนฺทิ แลนไปแลว ฯ สตฺถา อ. พระศาสดา ตวฺ า ทรงทราบแลว ตาย รปู นนทฺ ายอนิจฺจโต ( ตสฺส อตตฺ ภาวสฺส ) ทิฏ าภาว ซึ่งความท่ีแหง อัตภาพนนั้เปนสภาพอันพระเถรพี ระนามวารูปนันทาน้นั ทรงเห็นแลว โดยความอ. รปู นันทานี้ สกฺขิสสฺ ติ นุ โข จกั อาจหรือหนอแล กาตุ เพ่ืออันกระทาํ ปตฏิ  ซ่งึ ทีเ่ ปนทต่ี ัง้ เฉพาะ อตฺตโน แกต น สยเ อว เองนัน่ -เทียว อติ ิ ดงั นี้ จินฺเตตวฺ า ทรงพระดาํ ริแลววา ( อย รปู นนฺทา )อ. รูปนนั ทาน้ี น สกขฺ ิสสฺ ติ จักไมอ าจ ( กาตุ ) เพ่ืออันกระทํา( ปตฏิ   ) ซง่ึ ทเ่ี ปนที่ตั้งเฉพาะ ( อตฺตโน ) แกต น ( สยเ อว ) เองนน่ั -เทยี ว ( ตาย รูปนนทฺ าย ) พหทิ ธฺ า ปจฺจย ลทฺธุ อ. อันอนั รปู นนั ทาน้ันได ซง่ึ ปจ จยั ในภายนอก วฏฏ ติ ยอ มควร อิติ ดงั นี้ เทเสนโฺ ตเมอ่ื จะทรงแสดง ธมมฺ  ซึง่ ธรรม สปฺปายวเสน ดวยอาํ นาจแหงธรรมเปนทีส่ บาย ตสสฺ า รปู นนฺทาย แหงพระเถรพี ระนามวา รปู นันทานน้ัอภาสิ ไดท รงภาษิตแลว คาถา ซง่ึ พระคาถา ท. อมิ า เหลา น้วี า นนเฺ ท ดูกอนนันทา ตวฺ  อ. เธอ ปสสฺ จงดู ( กาย ) ซ่งึ กาย สมุสฺสย อนั เปนที่อนั กรรมยก

ประโยค๓ - คัณฐีพระธัมมปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนา ที่ 98 ข้นึ ดว ยดี อาตุร อันกระสับกระสา ย อสจุ ึ อนั ไมส ะอาด ปูตึ อนั เนา อุคฆฺ รนตฺ  อนั ไหลขึน้ อยู ปคฆฺ รนฺต อันไหลออกอยู พาลาน อภปิ ตถฺ ิต อนั อนั คนเขลา ท. ปรารถนาเฉพาะแลว อิท ตว สรรี  อ. สรีระของเธอนี้ ยถา ฉนั ใด เอต อิตถฺ ิยา สรรี  อ. สรรี ะของหญงิ นั่น ตถา ฉันนัน้ เอต อติ ฺถิยา สรรี  อ. สรรี ะของหญงิ น่นั ยถา ฉนั ใด อทิ  ตว สรีร อ. สรรี ะของเธอนี้ ตถา ฉันนั้น ตฺว อ. เธอ ปสฺส จงเห็น ธาตุโย ซึง่ ธาตุ ท. สุฺ โต โดยความเปน ธรรมชาติวาง ตวฺ  อ. เธอ มา อาคมิ อยา มาแลว โลก สูโ ลก ปุน อีก ตวฺ  อ. เธอ วริ าเชติวา สํารอกแลว ฉนฺท ซง่ึ ความพอใจ ภเว ในภพ อุปสนตฺ า เปนผูเขา ไปสงบแลว ( หตุ ฺวา ) เปน จรสิ ฺสสิ จกั เท่ียวไป อติ ิ ดงั นี้ ฯ สุท ไดย นิ วา ภควา อ. พระผูมีพระภาคเจา อารพฺภ ทรงพระปรารภ ภิกขฺ นุ ึ ซง่ึ ภิกษุณี นนทฺ  พระนามวานันทา อภาสิตถฺไดท รงภาษิตแลว อมิ า คาถาโย ซง่ึ พระคาถา ท. เหลา น้ี อติ ฺถดวยประการฉะน้ี อติ ิ ดงั นีแ้ ล ฯ นนทฺ า อ. พระเถรพี ระนามวานันทา เปเสตวฺ า ทรงสงไปแลว าณ ซ่ึงพระญาณ เทสนานุสาเรนตามแนวแหงเทศนา ปาปุณิ ทรงบรรลุแลว โสตาปตตฺ ิผล ซ่งึ โสดา-

ประโยค๓ - คณั ฐพี ระธมั มปทัฏฐกถา ยกศพั ทแปล ภาค ๕ - หนาที่ 99ปต ติผล ฯ อถ ครัง้ นั้น สตฺถา อ. พระศาสดา วตวฺ า ตรัสแลว วา นนเฺ ทดกู อนนนั ทา ตฺว อ. เธอ มา กริ อยา กระทําแลว สฺ ซึ่งความหมายรวู า สาโร อ. สาระ อมิ สฺมึ สรีเร ในสรีระน้ี อตถฺ ิ มอี ยู อิติดงั นี้ หิ เพราะวา สาโร อ. สาระ เอตถฺ สรีเร ในสรรี ะน้ันอปปฺ มตฺตโกป แมอ ันมปี ระมาณอนั นอย นตฺถิ ยอ มไมม ี เอต สรรี อ. สรีระนี้ ( กมเฺ มน ) อนั กรรม อสุ ฺสาเปตวฺ า ยกขึ้นแลว อฏสิ ตานิซง่ึ รอ ยแหงกระดูก ท. ตณี ิ ๓ กต กระทําแลว นคร ใหเ ปน นครอฏ นี  แหง กระดกู ท. อิติ ดงั น้ี กเถตุ เพื่ออันตรสั บอก สุ ฺตกมฺ-มฏาน ซึง่ สุญญตกรรมฐาน วิปสสฺ นาปริวาสตฺถาย เพอ่ื ประโยชนแกอ ันอบรมซึ่งวิปส สนา มคคฺ ผลาน เพ่อื มรรคและผล ท. ตณิ ณฺ  ๓อตุ ฺตรึ ยงิ่ ขึน้ อสสฺ า รปู นนทฺ าย แกพ ระเถรพี ระนามวา รปู นันทาน้ันอาห ตรัสแลว คาถ ซงึ่ พระคาถา อมิ  นวี้ า ชรา จ อ. ชราดว ย มจฺจุ จ อ. มจั จุดว ย มาโน จ อ. มานะดว ย มกโฺ ข จ อ. มักขะดวย โอหิโต ตัง้ ลงแลว ยตถฺ สรเี ร ในสรีระใด ( อทิ  ต สรรี  ) อ. สรรี ะนีน้ ั้น ( กมเฺ มน ) อันกรรม กต กระทาํ แลว นคร ใหเ ปน นคร อฏ นี  แหง กระดูก ท. มส โลหติ เลปน อันไลทาดว ยเน้อื และ เลอื ด อติ ิ ดังน้ี ฯ อตโฺ ถ อ. เนื้อความวา หิ เหมอื นอยางวา ( ชนา ) อ. ชน ท.