3_SINIF_FEN_BILIMLERI_2022_2023

C. Aşağıdaki cümlelerde noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. aydınlanmış Güneş net karanlık ışık gece aydınlık görme 1 ......................, Dünya’mızın ışık kaynağıdır. 2 Karanlık ortamlarda ...................... olayı gerçekleşmez. 3 Görme olayının gerçekleşmesi için ...................... şarttır. 4 Işığın az olduğu ortamlarda varlıkları ...................... olarak göremeyiz. 5 Bir varlığın görülebilmesi için ortamın ...................... olması gerekir. 6 Işığın ulaşamadığı yerler ...................... ortamlardır. 7 Işık olmadan ...................... yolculuğu yapmak tehlikelidir. 8 İnsan gözü ...................... varlıkları görebilir. D. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1 SORU: Evlerde niçin gece lambası kullanılır? CEVAP: 2 SORU: Deniz fenerleri niçin yapılmıştır? CEVAP: 3 SORU: Gece vakti çevremizdeki varlıkları niçin göremeyiz? CEVAP: 4 SORU: Gece yolculuk yapan sürücüler niçin farlarını açarlar? CEVAP: 5 SORU: Maden işçilerinin kaskları niçin ışıklıdır? CEVAP: 100

Adı: Görme Olayının Gerçekleşmesi Soyadı: B. Aşağıdaki resmi inceleyelim. A. Aşağıdaki resmi inceleyelim. Soruları cevaplandıralım. Soruları cevaplandıralım. GÖRME OLAYININ GERÇEKLEŞMESİ 1 2 3 a. 1 numaralı cisim hangisidir? Mehmet hangi varlıkları görebilir? Ses kaynağı 1. 2. Işık kaynağı 3. 4. b. Görme olayının nasıl gerçek- leştiğinin anlatıldığı bölümün ku- Mehmet hangi tucuğunu kırmızıya boyayalım. varlıkları göremez? 1. Işık kaynağından çıkan ışınlar 2. önce gözümüze, ardından var- 3. lığa çarparak görme olayı ger- 4. çekleşir. Işık kaynağından çıkan ışınlar varlıklara çarparak gözümü- ze gelir. Göz, ışığı algılayarak görmemizi sağlar. 101

C. Aşağıdaki resmi inceleyelim. 1. .............. Soruları cevaplandıralım. varlık göz Görme olayının gerçekleşebil- mesi için noktalı yere hangisi gel- melidir? A. Işık B. Ayna C. Ses a. Arabanın görünmesinin nedeni 2. Tünele giren taşıtlar niçin ışıklarını nedir? yakmaktadırlar? Ortam karanlık olduğu için ara- A. Tünele girerken ışıkları yak- ba görünür hâle gelmiştir. mak zorunlu olduğu için. Arabanın üzerine ışık düştü- B. Tüneller karanlık ortamlar ol- ğü için aydınlanmış ve görünür duğu için. hâle gelmiştir. C. Karşıdan gelen taşıtlarla ileti- şim kurmak için. b. Uçak ve helikopterin görünme- 3. Aşağıdaki ifadelerden hangisi mesinin nedeni nedir? yanlıştır? Uçak ve helikopterin üzerine A. Görme olayının gerçekleşe- ışık düşmediği için görülebilir bilmesi için ortamın aydınlık hâle gelmemişlerdir. olması gerekir. Uçak ve helikopter ışık kayna- B. Işığın olmadığı ortamlarda ğıdır. Işık kaynaklarını görmek varlıkları göremeyiz. zordur. C. Aynalar ışık kaynağı olduğu 102 için karanlık ortamda görüle- bilirler.

Adı: Doğal ve Yapay Işık Kaynakları Soyadı: A. Aşağıdaki kelimeleri okuyalım. Işık kaynağı olanlarla olmayanları tablo- lara yazalım. lamba radyo davul mum meşale zurna ayna el feneri mikrofon güneş Işık Kaynakları Işık Kaynağı Olmayanlar 1. 1. 2. 2. 3. 3. 4. 4. 5. 5. B. Aşağıdaki ifadeler doğal ve yapay kaynaklarla ilgilidir. İfadenin özelli- ğine göre noktalı yerlere “Doğal ışık kaynakları”, “Yapay ışık kaynakları” yazalım. 1 .............................................. yapısında var olan ışığı yayarlar. 2 .............................................. doğada kendiliğinden bulunurlar. 3 .............................................. insanlar tarafından üretilmiş kaynaklardır. 4 .............................................. insan etkisi olmadan ışık yayan kaynaklardır. 5 .............................................. ışık üretmek için başka bir varlığa ihtiyaç duyarlar. 6 .............................................. kısa süreli ışık yayarlar. 7 .............................................. uzun süreli ışık yayarlar. 103

C. Aşağıdaki ışık kaynaklarının “doğal”, “yapay” olduğuna örnekteki gibi karar verelim. 1 SORU: Güneş nasıl ışık kaynağıdır? CEVAP: Güneş doğal ışık kaynağıdır. SORU: Niçin? CEVAP: Çünkü kendiliğinden ışık yayar. 2 SORU: El feneri nasıl ışık kaynağıdır? CEVAP: SORU: Niçin? CEVAP: 3 SORU: Mum nasıl ışık kaynağıdır? CEVAP: SORU: Niçin? CEVAP: 4 SORU: Yıldızlar nasıl ışık kaynağıdır? CEVAP: SORU: Niçin? CEVAP: 5 SORU: Meşale nasıl ışık kaynağıdır? CEVAP: SORU: Niçin? CEVAP: 6 SORU: Masa lambası nasıl ışık kaynağıdır? CEVAP: SORU: Niçin? CEVAP: 7 SORU: Ateş böceği nasıl ışık kaynağıdır? CEVAP: SORU: Niçin? CEVAP: 104

Adı: Doğal ve Yapay Işık Kaynakları Soyadı: A. Aşağıdaki görseli inceleyelim. Soruları cevaplandıralım. SORU: Ay, ışık kaynağı mıdır? CEVAP: ....................................................................................... SORU: Ay niçin parlak görünür? CEVAP: ....................................................................................... SORU: Ay, niçin ışık kaynağı değildir? CEVAP: ....................................................................................... SORU: Güneş, ışığını nereden alır? CEVAP: ....................................................................................... B. Aşağıdaki cümleleri okuyalım. Doğru olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. 1 ( ..... ) Işık, karanlığı aydınlattığı için maddedir. 2 ( ..... ) Ayna yapay ışık kaynağıdır. 3 ( ..... ) Güneş, Dünya’mızın en büyük ışık kaynağıdır. 4 ( ..... ) Varlıkları görebilmemiz için ışığa ihtiyacımız vardır. 5 ( ..... ) Karanlık bir odada ışığı gözümüze tutarsak masayı görebiliriz. 6 ( ..... ) Yıldızlar doğal ışık kaynağıdır. 7 ( ..... ) Işık kaynağından çıkan ışıklar, varlıklara çarparak gözümüze gelir. Göz, ışığı algılayarak görmemizi sağlar. 8 ( ..... ) Lazer, doğal ışık kaynağıdır. 9 ( ..... ) Fazla ışık gözlerimiz için zararlı olabilir. 10 ( ..... ) Güneş gibi kuvvetli ışık yayan cisimlere çıplak gözle bakmak gözleri- mize zarar verir. 105

MİNİ TEST 7 1. ( ..... ) Işık, varlıkları görmek için 4. Aşağıdaki iş yerlerinin hangisin- gereklidir. de ışık olmadan çalışmak mümkün değildir? ( ..... ) Güneş, gecemizi aydınla- A. Hastane tan en önemli ışık kaynağı- B. Maden ocağı dır. C. Market ( ..... ) Kendiliğinden ışık yayan 5. Aşağıdakiler ışık kaynağı olarak kaynaklara doğal ışık kay- gruplandırıldığında hangisi dışta nağı denir. kalır? A. Şimşek Yukarıdaki ifadelere göre doğru B. Sokak lambası olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” C. Mum yazdığımızda sıralama hangisi gibi olur? 6. Aşağıdaki ışık kaynaklarından hangisinin parlaklığı diğerlerinden A. D, D, Y fazladır? A. Mum B. Kibrit C. Lamba B. Y, Y, D 7. C. D, Y, D 2. Öğretmenimiz kendiliğinden ışık yayan varlıklara örnekler verme- mizi istedi. Verdiğimiz örneklerden hangisi yanlıştır? A. Güneş B. Şimşek C. Ay Ay ile ilgili aşağıdakilerden hangi- si doğrudur? 3. Güneş’in batmasının ardından evlerimizi, sokaklarımızı, stadla- A. Ay, etrafına ışık yaydığı için rı aydınlatmak için kullanılan ışık doğal ışık kaynağıdır. kaynakları hangisidir? B. Ay, ışık kaynağı değildir. Gü- A. Kendiliğinden ışık yayan kay- neş’ten aldığı ışıkla parlak gö- nakları rünür. B. Yapay ışık kaynakları C. Ay, kendiliğinden ışık yaymadı- ğı için yapay ışık kaynağıdır. C. Doğal ışık kaynakları 106

Adı: Ses Her Yönde Yayılır Soyadı: A. Aşağıdaki kaynakları uygun tabloya yazalım. lamba düdük Güneş radyo el feneri piyano meşale zil mum horoz SES KAYNAKLARI IŞIK KAYNAKLARI 1 1 2 2 3 3 4 4 5 5 B. B tablosundaki ifadeler, A tablosundaki ifadelerin devamıdır. Rakamları kullanarak ifadeleri eşleştirelim. 1 . Çevremizdeki sesleri (.....) ses kaynağı denir. 2 . Çevremizdeki her sesin 3 . Ses üretebilen varlıklara (.....) kulak duyu organımızla algı- 4 . Bazı varlıklar hem ses larız. 5 . İnsanlar ses telleri 6 . Bazı varlıkların sesi yüksek (.....) bir kaynağı vardır. (.....) ile ses üretir. (.....) bazı varlıkların ise düşüktür. (.....) hem de ışık kaynağıdır. 107

D. Aşağıdaki cümleleri okuyalım. “SES HER YÖNDE YAYILIR.” düşüncesinin kanıtı olan cümleleri aşağıya yazalım. a. Spor salonunda hakemin çaldığı düdüğü seyircilerin duyması. b . Serkan’ın ders çalışırken kulaklıkla müzik dinlemesi. c. Gök gürültüsünün herkes tarafından algılanması. d. Okulda çalan alarmın tüm sınıflara ulaşması. e. Ebru’nun cep telefonundan annesiyle konuşması. f. Sesi duyan koyunların çobanın yanına gelmesi. SES HER YÖNDE YAYILIR 1. 2. 3. 4. E. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1. Aşağıdaki ifadelerden hangisi 3. Öğretmen, sesin her yönde yayıl- yanlıştır? masıyla ilgili örnekler vermemizi söyledi. Aşağıdaki örneklerden A. Çevremizde bir çok ses kay- hangisi yanlıştır? nağı vardır. A. Mağazada yapılan anonsun B. Ses her yönde yayılır. müşteriler tarafından duyulması. C. Her varlık ses kaynağıdır. B. Deniz fenerini gören gemile- 2. Aşağıdaki ifadelerden hangisi rin karaya yanaşmaması. “Ses her yönde yayılır.” düşünce- sini kanıtlar? C. Zilin çalmasıyla öğrencilerin teneffüse çıkması. A. Kırmızı ışık yanınca otomobil- lerin durması. 4. Aşağıdaki taşıtların hangisinde uyarı amaçlı ses kullanılmaktadır? B. Konserdeki insanların müzik sesini duyması. A. B. C. Hakemin işaretiyle tüm yarış- C. macıların koşmaya başlaması. 108

Adı: Uzaklık ve Ses Şiddeti Arasındaki İlişki Soyadı: A. Resmi inceleyelim. İfadelerden doğru olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. a. ( ..... ) Ses kaynağından çıkan ses her yöne yayılır. b. ( ..... ) Tiyatro salonunda ön sıradakiler, arka sıradakilere göre daha rahat duyarlar. c. ( ..... ) Ses kaynağına uzak olanlar sesi daha yüksek algılar. d. ( ..... ) Öğretmenimiz ders anlatırken ön sıradakiler daha iyi duyarlar. e. ( ..... ) Ses kaynağına yakın olanlar sesi daha düşük algılar. f. ( ..... ) Köpekler, insanların duyamadığı bir çok sesi duyabilir. g. ( ..... ) Okulda çalan zil sesi, yakın binalarda duyulurken, uzak binalarda duyulmaz. B. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun kelimeyi yazalım. artar azalır yüksek düşük a . Televizyona yaklaştıkça se- a . Ses kaynağına yakın olanlar sin şiddeti ................. . sesi ............. şiddetle algılar. b . Televizyondan uzaklaştıkça b . Ses kaynağına uzak olanlar sesin şiddeti ................. . sesi ................. algılar. c . Ses kaynağından uzaklaştık- c . İnsanlar ................. şiddet- ça sesin şiddeti ................. . teki sesleri duyamazlar. d . Ses kaynağına yaklaştıkça d . Çevremizdeki ................... sesin şiddeti ................. . sesler bizi rahatsız eder. 109

MİNİ TEST 8 4. Ali, davulun sesini az duyduğunu söyledi. Ali Bunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? Ayşe A. Ali’nin kulakları iyi duymamak- tadır. Cem B. Ses kaynağına uzak olduğu- muzda ses, zayıf işitilir. C. Ali, davulcunun arkasında ol- duğu için sesi az duymaktadır. 1. Resimdeki ses kaynağı hangisidir? 5. Yüksek şiddette, hoşumuza gitme- A. Davulcu yen ve bizi rahatsız eden seslere B. Ayşe ................... denir. C. Davul Yukarıdaki cümlede noktalı yere hangisi gelmelidir? 2. Resimden çıkaracağımız sonuç A. gürültü B. alarm C. siren hangisidir? A. Davul, doğal ses kaynağıdır. 6. Aşağıdakilerden hangisi hem ses hem de ışık kaynağıdır? B. Davuldan çıkan ses her yönde yayılır. A. Pervane C. Davuldan çıkan ses şiddeti dü- B. Rüzgâr şüktür. C. Havai fişek 3. Davulun sesini en şiddetli şekilde 7. Müzik aletleri birer ses kaynağıdır. algılayan hangisidir? Aşağıdakilerden hangisi tellerine vurularak ses çıkaran müzik aleti- A. Ayşe ne örnek verilebilir? B. Cem C. Davulcu A. Davul B. Saz C. Flüt 110

Adı: Doğal ve Yapay Ses Kaynakları Soyadı: A. Aşağıdaki cümleleri okuyalım. C. Aşağıdaki kelimeleri okuyalım. Doğru olanlara “D”, yanlış olan- Tablolara yazalım. lara “Y” yazalım. şimşek düdük ( ..... ) Şiddeti yüksek sesler bizi ra- radyo rüzgâr hatsız eder. şelale uçak ( ..... ) İşitme organımız kulaktır. piyano yağmur ( ..... ) İnsanlar her şiddetteki sesi duyabilir. gök gürültüsü alarm ( ..... ) Kedinin kulakları en ufak tı- kırtıyı bile duyacak şekilde gelişmiştir. ( ..... ) Ses kaynağından çıkan ses Doğal Ses Kaynakları ileri doğru yayılır. 1. B. Aşağıdaki cümleleri okuyalım. 2. Noktalı yerlere uygun kelimeleri 3. 4. yazalım. 5. uzaklaştıkça yakınlık uzaklıkla yaklaştıkça Yapay Ses Kaynakları a. Sesi iyi işitmek, ses kaynağına 1. ................ ve ................ ilgilidir. 2. 3. b. Ses kaynağına .......................... 4. sesin şiddeti artar. 5. c. Ses kaynağından ........................ 111 sesin şiddeti azalır.

D. Aşağıdaki resmi inceleyelim. Resme uygun ifadeyi işaretleyelim. Tamam. Bende mi? Birazdan ordayım. Geliyorum. Çocuklar Tamam. yanıma gelin. Ses sağa - sola yayılır. Hemen Ses her yöne yayılır. geliyorum. Ses yukarı - aşağı yayılır. E. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Uygun yolları takip ederek çıkıştaki kutuyu boyayalım. Sesleri işitme doğru 1 yanlış 2 doğru duyumuzla algılarız. doğru 3 El feneri doğal yanlış 4 doğru ışık kaynağıdır. yanlış Kaynaktan çıkan doğru 5 ses her yönde yanlış 6 Ay, ışık kaynağı değildir. yayılır. doğru 7 yanlış 8 yanlış doğru Işık olmayan yanlış ortamda Ses dalgalar hâlinde yayılır. göremeyiz. Loş ışık gözlerimiz için zararlıdır. 112

Adı: Ses Şiddetinin İşitme İçin Önemi Soyadı: A. Aşağıdaki varlıkların ses şiddetlerini düşünelim. Varlıkları ses şiddetine göre numaralarını kullanarak uygun bölüme yazalım. 1 Uçak Sesi 2 Kaplumbağa Sesi 3 Arı Sesi 4 Matkap Sesi 5 Gök Gürültüsü 6 Ağaç Motoru Sesi 7 Kuzu Sesi 8 Horoz Sesi 9 Buzdolabının Sesi 10 Ağaçtan Düşen 11 Süpürge Makinesi 12 Çantayı Açarken Fer- Yaprağın Sesi Sesi muarının Çıkardığı Ses. SES ŞİDDETİ DÜŞÜK VARLIKLAR SES ŞİDDETİ YÜKSEK VARLIKLAR B. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Doğruysa “D”, yanlışsa “Y” kutusunu boyayalım. 1 Çevremizdeki seslerin şiddetleri aynıdır. DY 2 Kar yağarken oluşan ses şiddeti çok düşüktür. DY 3 İnsan kulağı çok düşük şiddetteki sesleri duyamaz. DY 4 Çıkarılan sesin alçaklığı, yüksekliği onun şiddetidir. DY 5 Bisikletin ses şiddeti yüksek, kamyonun ise düşüktür. DY 6 Televizyon, ses şiddeti ayarlanabilen bir cihazdır. DY 7 Yüksek ses şiddeti insan kulağına zarar verebilir. DY 8 Bir sesin işitilebilmesi o sesin şiddetine bağlıdır. DY 9 İnsan kalbinin çıkardığı ses yüksek şiddettedir. DY 10 Saatin çıkardığı tik tak sesi düşük şiddettedir. DY 113

C. Çevremizde ses şiddetinin düşük ve yüksek olduğu ortamlar vardır. Aşa- ğıdaki tablolara ses şiddetinin düşük ve yüksek olduğu 5 ortam yazalım. SES ŞİDDETİNİN DÜŞÜK SES ŞİDDETİNİN YÜKSEK OLDUĞU ORTAMLAR OLDUĞU ORTAMLAR 1 Kütüphane 1 Düğün salonu 2 2 3 3 4 4 5 5 6 6 D. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1. İnsan kulağı aşağıdaki seslerden 3. İtfaiye araçlarında niçin ses şid- hangisini duyamaz? deti yüksek siren sesi vardır? A. Rüzgârın çıkardığı sesi. A. Olay yerinde duyulması için. B. Kar tanelerinin düşerken çı- B. Çevredeki insanları rahatsız kardığı sesi. etmek için. C. Musluğu açtığımızda suyun çı- C. Trafikteki sürücülerin yol ver- kardığı sesi. mesi için. 2. “Sesin şiddeti, ses kaynağına yak- 4. : mikrofon : kulaklık laştıkça artar.” düşüncesini doğru- layan örnek hangisidir? : kask : hoparlör A. Havaalanından uzaklaşan uça- Hangileri ses şiddetini artırmak ğın sesini daha iyi duyarız. için tasarlanmış cihazlardır? B. Tiyatroda ön koltukta otursak A. - B. - C. - sesi daha iyi duyarız. C. Duraktan ayrılan otobüsün se- sini daha iyi duyarız. 114

Adı: Şiddetli Sesin Zararları - İşitme Kaybı Soyadı: A. Aşağıdaki tabloyu inceleyelim. Soruları cevaplandıralım. 1 gök gürültüsü 2 meşale 1. Kaç numaralı yerler ses şidde- tinin yüksek olduğu yerlerdir? 3 hastane 4 bilgisayar 5 ayna 6 düğün 2. Kaç numaralı yerler ses şidde- tinin alçak olduğu yerlerdir? 7 cep telefonu 8 okul 3. Kaç numaralı varlıklar ses 9 trafik 10 el feneri kaynağı değildir? 11 televizyon 12 konser 4. Kaç numaralı varlıklar hem ses hem de ışık kaynağıdır? 13 vantilatör 14 şimşek 15 kütüphane 16 mum B. Aşağıda belirtilen durumlardan tehlikeli olanları işaretleyelim. Kulaklık kullanarak yüksek sesle müzik dinlemek. Trafikte yürürken kulaklıkla müzik dinlemek. Kulaklıkla uzun süre müzik dinlemek. Ses şiddeti yüksek yerlerde kulaklık takmadan uzun süreli çalışmak. İşitme duyusunun büyük bölümünü kaybeden- lerin işitme cihazı kullanması. 115

C. Aşağıda Türk İşaret Dili Alfabesindeki harfler verilmiştir. İşaretleri dikkat- lice inceleyelim. İşaretin altına ifade ettiği harfi yazalım. CV LM ZF TA DÜ D. Aşağıdaki kelime bulmacasında bulduğumuz kelimeleri sarıya boyaya- lım. Boyadığımız kelimeleri yazalım. I GK A YNA K 1. Ş ÜÜC İ HA Z 2. I N DOĞ A L Y 3. K E EÖYN R A 4. E ŞGS E S Ü P 5. İ Ş İ TME İ A 6. Ü L E T E ŞMY 7. İ TFA İ YEB 8. U F Ş İ MŞ E K 9. 10. 116

Adı: Değerlendirme - 7 Soyadı: 1. Aşağıdaki varlıklardan hangisinin 5. Sesin şiddeti, kaynaktan çıkan se- ışığı kendinden olup insanlar tara- sin yüksek ya da düşük olmasına fından üretilmemiştir? bağlıdır. A. Meşale B. Lamba C. Yıldız Aşağıdakilerden hangisinin üretti- ği sesin şiddeti düşüktür? 2. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A. Ağaç motoru A. Güneş ve benzeri parlak ışık B. Davul kaynaklarına bakmak gözü- C. Saat müze zarar verir. B. Gereğinden fazla ışık görme- 6. düdük zil mizi kolaylaştırır. gök gürültüsü rüzgâr C. Televizyon ve bilgisayar ek- ranları ışık yayar. Televizyon Yukarıdaki ses kaynakları doğal ve bilgisayar başında uzun ve yapay olarak hangi seçenekte süre kalmamalıyız. doğru olarak gruplandırılmıştır? 3. Aşağıdakilerden hangisini karan- Yapay Doğal lık bir ortamda görebiliriz? A. B. A. Ateş böceği B. Altın C. Ayna 4. I- Doğal ışık kayna- a. Ay C. ğıdır. II- Işık kaynağı değildir. b. Mum 7. Ses kaynağından çıkan ses; III- Yapay ışık kayna- c. Şimşek I- Farklı uzaklıklardan aynı sevi- ğıdır. yede duyulur. Yukarıdaki ifadelerle kavramlar II- Her yöne yayılır. eşleştirildiğinde hangisi doğru olur? Yukarıdaki ifadeler için aşağıda- I II III kilerden hangisi doğrudur? A. c b a A. I yanlış, II doğru B. b a c B. Her ikisi de doğru C. c a b C. I doğru, II yanlış 117

8. I. Mikrofon 12. II. Hoparlör III. Megafon Yukarıdakilerden hangileri sesin şiddetini artırmak için tasarlanmış Serkan televizyonun sesinin yük- cihazlardır? sekliğinden rahatsız oluyor. A. I-II B. II-III C. I-II-III Serkan aşağıdakilerden hangisini yaparsa ses yüksekliğinden biraz 9. Ses her yöne yayılır. kurtulmuş olur? Yukarıdaki ifadeye uygun örnek A. Televizyonu Serkan’dan uzak- olay hangisidir? laştırırsak. A. Kulaklıkla müzik dinleyenin dı- B. Serkan’ı televizyona yaklaştı- şındakiler müziği duyamaz. rırsak. B. Salonda maç izleyen seyircile- C. Televizyonu Serkan’a yaklaş- rin tamamı düdük sesini duyar. tırırsak. C. Su altında oluşan sesi suyun dı- 13.I. Yetersiz ışıkta cisimleri net gö- şındakiler daha az duyar. rebiliriz. 10. I. Şimşek II. Masa III. İnsan II. Gözümüze gelen ışık görme- IV. Çanta V. Piyano VI. Köpek mizi engeller. Yukarıdakilerden hangileri dışarı- III. Görebilmemiz için ışık gerek- dan bir etki olmadan ses çıkara- lidir. maz? Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? A. I - II B. I - III C. II - III A. I - II - IV B. II - IV - V 14.I. Ayna II. Güneş III. Ay C. I - III - VI IV. Cam V. Yıldızlar VI. Lamba 11. Aşağıdaki ses kaynaklarından Yukarıdakilerden hangileri ışık hangisi diğerlerinden farklıdır? kaynağı değildir? A. Davul B. Şelale C. Dalga A. I - IV - VI B. I - III - IV C. II - IV - VI 118

06 CANLILAR DÜNYASINA YOLCULUK KAĞIT CAM METAL PLASTİK 119

CANLILAR DÜNYASINA YOLCULUK KONULAR: ÇEVREMİZDEKİ VARLIKLARI TANIYALIM Canlı ve Cansız Varlıklar Canlıların Ortak Özellikleri Solunum Yapma - Tepki Verme - Boşaltım Yapma Bitkilerin Yaşam Döngüsü BEN VE ÇEVREM Yakın Çevremizi Tanıyalım Doğal Çevre - Yapay Çevre Çevremizi Koruyalım NELER ÖĞRENECEĞİZ? Çevremizdeki örnekleri kullanarak varlıkları canlı ve cansız ola- rak sınıflandıracağız. Bir bitkinin yaşam döngüsünü gözlemleyip sunacağız. Yaşadığımız çevreyi daha yakından tanıyacağız. Yaşadığımız çevrenin temizliğinde aktif görev alacağız. Doğal ve yapay çevre arasındaki farkları açıklayacağız. Yapay bir çevre tasarlayacağız. Doğal çevrenin canlılar için öneminin farkına varacağız. Doğal çevreyi korumak için araştırma yaparak çözümler önere- ceğiz.

Adı: Çevremizdeki Varlıkları Tanıyalım Soyadı: A. Aşağıdaki yönergelere uygun 5 varlık yazalım. a. Yakın çevremizde yaşayan 5 canlı türü yazalım. 1 .............. 2 .............. 3 .............. 4 .............. 5 .............. b. Doğada kendiliğinden bulunan 5 cansız varlık yazalım. 1 .............. 2 .............. 3 .............. 4 .............. 5 .............. c. Çevremizde yer alan insanlar tarafından üretilmiş 5 cansız varlık yazalım. 1 .............. 2 .............. 3 .............. 4 .............. 5 .............. B. Aşağıdaki ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y ” kutusunu boyayalım. 1 Çevremizdeki varlıkların bazıları canlı, bazıları cansızdır. DY 2 Doğada var olan bütün bitkiler canlı varlıktır. DY 3 Cansız varlıklar dışarıdan etki olmadan hareket edebilir. DY 4 Toprak doğada kendiliğinden var olan cansız bir varlıktır. DY 5 Canlı varlıklar dışarıdan etki olmadan hareket edebilir. DY 6 Cansız varlıklar yaşamlarını sürdürebilmek için beslenirler. D Y 7 Hareket edebilen tüm varlıklar canlı varlıktır. DY 8 Masa insanlar tarafından üretilmiş cansız bir varlıktır. DY 9 Canlı varlıkları, cansız varlıklardan ayıran özellikler vardır. D Y 10 Balığın sudaki, kuşun havadaki hareketi canlılık özelliğidir. DY 121

C. Aşağıdaki resmi inceleyelim. Yönergelere uygun varlıkları yazalım. 1. Resimde gördüğümüz 4 canlı varlığı yazalım. 1 .............. 2 .............. 3 .............. 4 .............. 2. Resimde gördüğümüz doğada kendiliğinden var olan 4 cansız varlığı yazalım. 1 .............. 2 .............. 3 .............. 4 .............. 3. Resimde gördüğümüz insanlar tarafından üretilmiş olan 4 cansız varlığı yazalım. 1 .............. 2 .............. 3 .............. 4 .............. 4. Resimde yer alan Güneş ve köprü cansız varlıklardır. Güneş ve köprü arasındaki fark nedir? CEVAP: 122

Adı: Çevremizdeki Varlıkları Tanıyalım Soyadı: A. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. Resimle ifade edilen özelliğin kutusunu boyayalım. a. Canlılar solunum yaparlar. Canlılar zamanla büyür ve gelişirler. Canlılar uyarılara tepki verirler. b. Her canlının suya ihtiyacı vardır. Canlılar boşaltım yaparlar. Canlılar kendilerine benzer varlıklar meydana getirirler. c. Canlılar enerji ihtiyaçlarını karşılamak için beslenirler. Canlılar hareket ederler. Canlılar çoğalırlar. B. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Canlıların ortak özelliklerini tabloya yazalım. çoğalırlar konuşurlar 1. Canlılar ......................... uyurlar boşaltım yaparlar 2. Canlılar ......................... 3. Canlılar ......................... solunum yaparlar gelişirler 4. Canlılar ......................... düşünürler hareket ederler 5. Canlılar ......................... beslenirler 6. Canlılar ......................... tepki verirler 7. Canlılar ......................... 123

C. Aşağıda verilmiş olan bitki ve hayvan resimlerinin inceleyelim. Bitki ve hay- vanlarla ilgili ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” yazalım. ( ..... ) Bitkiler zamanla büyür ve gelişirler. ( ..... ) Bitkiler gövdeleriyle solunum yaparlar. ( ..... ) Bitkiler kökleriyle suya yönelme hareketi yaparlar. ( ..... ) Bitkiler terleme yoluyla boşaltım yaparlar. ( ..... ) Bitkiler uyarılara tepki vermezler. ( ..... ) Bitkiler kendi besinlerini kendileri hazırlar. ( ..... ) Hayvanlar solunum sırasında havadan oksijen alırlar. ( ..... ) Bütün hayvanlar etle beslenirler. ( ..... ) Hayvanlar uyarılara tepki verirler. ( ..... ) Hayvanlar solunum yaparlar. ( ..... ) Hayvanlar boşaltım yapmazlar. ( ..... ) Hayvanlar nesillerini devam ettirmek için çoğalırlar. D. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1. I- Su II- Tavuk III- Toprak 2. I- Konuşmak IV- Ağaç V- Hava VI- Arı II- Beslenmek Yukarıdaki varlıklar canlı-cansız III- Solunum yapmak şeklinde gruplandırıldığında han- gisi doğru olur? IV- Korkmak Canlı Cansız A. I, III, IV II, V, VI V- Uyarılara tepki vermek B. II, IV, VI I, III, V Yukarıdakilerden hangileri canlı- ların ortak özelliğidir? C. III, V, VI I, II, IV A. I - II - III B. II - III - IV 3. “İnsanlarda ................, bitkilerde ................ boşaltım organıdır.” C. II - III - V Yukarıdaki cümlede noktalı yerle- 4. “Canlı varlıkların havadan oksijen re sırasıyla hangileri gelmelidir? alması olayı.” ifade edilen canlı- ların ortak özelliği hangisidir? A. böbrek - gövde A. Üreme B. Solunum B. akciğer - kök C. böbrek - yaprak C. Boşaltım 124

Adı: Canlıların Özellikleri Soyadı: A. Aşağıda canlıların özellikleriyle ilgili açıklamalar verilmiştir. Açıklama- larla canlılık özelliklerini eşleştirelim. Bitkiler kökleriyle suya yönelme hare- Canlılar kendilerine benzer İ keti yaparlar. varlıklar meydana getirirler. Hayvanların belli bir yaşa kadar geliş- Canlılar Beslenir S meleri devam eder. Bitkiler ve hayvanlar belirli bir süre Canlılar Büyür E yaşarlar. Tavukların kuluçkaya yattığı yumurta- Canlılar Hareket Eder O lardan civciv çıkar. Kuşlar ani bir ses duyduklarında uçarak Canlılar Tepki Verir J uzaklaşırlar. Balıklar oksijeni almak için solungaçla- Canlılar hayatlarını N rını kullanır. kaybeder. Canlılar enerjilerini besinlerden sağ- Canlılar Solunum Yapar K larlar. 125

MİNİ TEST 9 1. 4. Yukarıdaki resimle canlıların han- Yukarıdaki resimle canlıların han- gi özelliği ifade edilmiştir? gi özelliği ifade edilmiştir? A. Canlılar çevresindeki varlıkla- A. Bitkiler kökleriyle suya yönel- ra ilgi gösterirler. me hareketi yaparlar. B. Canlılar kendilerine benzer B. Bitkiler gövdeleriyle Güneş’e başka varlıklar meydana geti- yönelme hareketi yaparlar. rirler. C. Bitkiler Güneşli havalarda C. Canlılar yaşamlarını sürdüre- beslenirler. bilmek için beslenirler. 2. Aşağıdakilerden hangisi canlıla- 5. “Canlılar dünyaya geldikleri an- rın ortak özelliği değildir? dan itibaren büyür ve gelişirler.” A. Canlılar işitirler ve görürler. Yukarıdaki ifadeye göre aşağı- dakilerden hangisi yanlıştır? B. Canlılar hareket ederler. A. Tay zamanla büyür ve yetişkin C. Canlılar gelişirler. bir at olur. 3. “Annemin saksıda büyüttüğü me- B. Civciv zamanla büyüyerek ta- nekşe kış gelince kurudu ve bir vuk olur. daha çiçek açmadı.” C. Kuzu zamanla gelişerek keçi Yukarıda ifade edilen durum olur. canlıların hangi özelliğinin so- nucudur? A. Canlılar solunum yaparlar. 6. “Bitkiler topraktan emdikleri su ve minerallerle beslenirler.” B. Canlılar çevresindeki olaylara tepki gösterirler. Bitkiler beslenme olayını hangi organlarıyla gerçekleştirirler? C. Canlılar belirli bir süre yaşa- dıktan sonra yaşamlarını kay- A. Kök B. Gövde C. Çiçek bederler. 126

Adı: Bitkinin Gelişimi Soyadı: A. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. çekirdeği tohum çiçek sağlıklı toprağa kiraz benzer üremesini 1 Çevremizdeki bazı bitkilerde ........................ bulunur. 2 Çiçek, bitkinin ........................ sağlayan organdır. 3 ........................ ağacı çiçekli bir meyvedir. 4 Eriğin ........................ eriğin tohumudur. 5 Tohumlar ........................ ekildiğinde yeni bir bitki oluşturur. 6 Yeni bitki oluşturacak tohumların ........................ olması gerekir. 7 Yeni oluşan meyvelerin içinde de ........................ vardır. 8 Bitkiler tohumlarıyla kendine ................. yeni varlıklar meydana getirir. B. Aşağıdaki meyvelerin altına “çekirdeği var”, “çekirdeği yok” yazalım. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. ............................. 127

C. Aşağıda tohumun çimlenme aşamasıyla ilgili yanlış bilgiler verilmiştir. Bu bilgilerin doğrusunu yazalım. 1 YANLIŞ: Tohum suda haşlandıktan sonra ekilmelidir. DOĞRUSU: 2 YANLIŞ: Saksıya ekilen tohum soğuk bir ortama konulmalıdır. DOĞRUSU: 3 YANLIŞ: Tohum çimlenene kadar sadece bir kez sulanmalıdır. DOĞRUSU: 4 YANLIŞ: Ekilen tohum havasız bir ortamda bekletilmelidir. DOĞRUSU: 5 YANLIŞ: Tohum ışık alan bir ortamda daha iyi çimlenir. DOĞRUSU: D. Aşağıda Hakan’ın fasulye tohumunu çimlendirme aşamaları verilmiştir. Ha- kan’ın yaptıklarından doğru olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. 1 ( ..... ) Hakan sağlıklı bir fasulye tohumu seçti. 2 ( ..... ) Kabın altına bir parça pamuk yerleştirdi. 3 ( ..... ) Pamuğun üstüne tohumunu koydu ve üstünü pamukla kapattı. 4 ( ..... ) Tohumunu saatte bir suladı. 5 ( ..... ) Hava almaması için naylon poşetle etrafını sardı. 6 ( ..... ) Tohumunun daha iyi çimlenmesi için karanlık bir ortama bıraktı. 7 ( ..... ) Karanlık ortam olarak da buzdolabını seçti. 8 ( ..... ) Hakan bir kaç gün sonra tohumun çürüdüğünü gördü. 128

Adı: Bitkinin Gelişimi Soyadı: A. Aşağıda fasulye bitkisinin gelişimini gösteren evreler verilmiştir. Noktalı yerlere evrelerin isimlerini yazalım. Çimlenme Fidan Tohum Meyve Çiçek .......................... .......................... .......................... .......................... .......................... B. Aşağıda bir bitkinin gelişim evreleri karışık olarak verilmiştir. Bitkinin evrelerini doğru olarak sıralayalım ve yazalım. 1 Fidan zamanla büyüyerek yetişkin bir bitki olur. 2 Sulanan tohum bir süre sonra çimlenir ve fidan oluşur. 3 Bitkinin üzerindeki çiçekler meyveye dönüşür. 4 Tohum uygun ortamda ekilir ve belirli aralıkla sulanır. 5 Yetişkin bitki çiçek açar. 1 2 3 4 5 129

MİNİ TEST 10 1. 5. “Bitkiler uygun ortam şartların- da büyüyüp gelişirler.” Bu uygun Yukarıdaki bitki gelişiminin hangi ortam ve şartlar hangi seçenekte dönemindedir? doğru olarak verilmiştir? A. Çiçek B. Meyve C. Çimlenme A. Su - hava - rüzgâr B. Su - hava - ışık C. Su - ışık - besin 2. Yandaki bitki gelişiminin 6. Bitkiler, özellikle hangi aşamada hangi dönemindedir? sıcak bir ortam olmadan gelişe- A. Tohum mezler? B. Fidan A. Fidan döneminde C. Ağaç B. Çimlenme döneminde C. Meyve döneminde 3. Bitkilerin çiçek açma dönemi aşa- 7. Çiçek açan bitkinin sonraki aşa- ğıdakilerin hangisinden hemen ması hangisidir? sonradır? A. Çimlenme aşaması A. Meyve döneminden sonradır. B. Fidan aşaması B. Fidan döneminden sonradır. C. Meyve aşaması C. Çimlenme döneminden sonradır. 4. Tohumdan üreme, canlıların han- 8. Bitkileri çimlenme döneminde çok gi özelliğidir? sık aralıklarla sularsak hangi du- rumla karşılaşırız? A. Kendilerine benzer başka var- lıklar meydana gelir. A. Bitki daha hızlı sürede çimlenir. B. Canlılar belli bir süre yaşa- B. Bitki daha hızlı sürede çiçek dıktan sonra hayatlarını kay- açar. bederler. C. Canlılar yaşamlarını sürdüre- C. Bitkiyi oluşturan tohum belli bir bilmek için beslenirler. süre sonra çürür. 130

Adı: Yaşadığımız Çevre Soyadı: A. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. B. Aşağıdaki resmi inceleyelim. Noktalı yerlere uygun kelimeleri Soruları cevaplandıralım. yazalım. orman park sahil okul pazar yeri dere çiftlik göl Resimdeki canlı varlıkları yazalım. a. b. 1. 2. ................. ................. 3. 4. c. d. 5. ................. ................. Resimdeki cansız varlıkları yazalım. e. f. 1. 2. 3. 4. 5. ................. ................. Canlı ve cansız varlıkların oluştur- duğu ortama verilen ismi boyayalım. g. h. PARK ÇEVRE ................. ................. SAHİL 131

C. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. 1. Resimle ilgili uygun cümlelerin ku- tucuklarını maviye boyayalım. a. Fabrika bacasından çıkan zehirli gazlar öncelikle hangisinin kirlen- mesine neden olur? A. Su B. Toprak C. Hava Havanın kirlenmesi canlıların 2. Kaynakların yanlış kullanılma- yaşamını zorlaştırır. sı sonucu doğanın dengesinin olumsuz yönde bozulmasına İnsanlar, çevremizin bir par- ........................... denir. çası olan su kaynaklarını kir- letmektedirler. Yukarıdaki cümlede noktalı yere hangisi gelmelidir? A. deniz kirliliği B. su kirliliği C. çevre kirliliği 3. Kullandığımız yakıtlar havanın b. kirlenmesine neden olmaktadır. Aşağıdaki yakıtlardan hangisi çevre dostudur? A. Petrol B. Doğalgaz C. Kömür Su kirliliği, suda yaşayan canlı 4. I- Geri dönüşüm konusunda in- varlıkları olumsuz yönde etkiler. sanlar bilinçlendirilmeli. Çevre, canlı ve cansız varlık- II- Çevre ağaçlandırılmalı. ların bir arada, denge içinde III- Suyun kullanımında tasarruf yaşadığı ortamdır. yapılmalı. Yukarıdakilerden hangileri çevre kirliliğini azaltmakta etkilidir? A. I - II B. II - III C. I - II - III 132

Adı: Çevremizi Koruyalım Soyadı: A. Aşağıdaki atık malzemeleri harflerini kullanarak uygun geri dönüşüm kutusuna taşıyalım. ATIK MADDELER A. Kullanılmış defter. KAĞIT CAM Ü. Boş cam şişe. METAL PLASTİK İ. Kullanılmış pil. S. Pet şişe. O.Pazar poşeti. L. Okunmuş dergi. N. Su kabı ve damacana. S. Kırık pencere camı. L. Paslanmış makas. T. Kağıt ambalaj. K. Eskimiş bıçak, çatal, kaşık. T. Kullanılmış kavanoz. B. Aşağıdaki durumlarda kirlenecek olan yerleri yazalım. (Su, Hava, Toprak) 1 Fabrika bacalarından çıkan duman. ( .............. ) a. Gemilerin denize bıraktığı atıklar. ( .............. ) b. Arabaların egzozundan çıkan gazlar. ( .............. ) c. Çöp kutusuna atılmayan çöpler. ( .............. ) d. Kanalizasyon atıklarının denize akıtılması. ( .............. ) e. Piknik sonrası atıkların toplanmaması. ( .............. ) f. Biriken çöplerin yakılması. ( .............. ) 133

C. Aşağıda çevreyi koruma ve geliştirmekle ilgili resmi ve gönüllü kuruluş- lar verilmiştir. Açıklamaları okuyalım. Soruları cevaplandıralım. T.C ÇEVRE ve ORMAN TEMA VAKFI 1. Türkiye’nin çölleşmesinin önüne BAKANLIĞI geçmek; 1. 2003 (İki bin üç) yılında Çevre ve 2. Erozyonu önlemek amacıyla ku- Orman Bakanlıklarının birleştiril- mesiyle kurulmuş bir bakanlıktır. rulmuştur. 2. Çevrenin korunması ve iyileştiril- ÇEVKO mesi, 1. Türkiye’deki ambalaj atıklarının 3. Ülkenin doğal bitki ve hayvan geri dönüştürülmesi. varlığının korunması, 2. Cam, metal, plastik ve kağıt türü 4. Her türlü çevre kirliliğinin önlen- ambalaj atıklarının değerlendiril- mesi, mesi amacıyla kurulmuş bir vakıftır. 5. Ormanların korunması ve geliştiril- mesi amacıyla kurulmuştur. TURMEPA 1. 1994 (Bin dokuz yüz doksan dört) yılında kurulan dernek, deniz ve kıyıları- mızın kirletilmemesini, 2. Gelecek nesillere yaşanabilecek bir çevre bırakılabilmesi için kurulmuş bir dernektir. 1. Yukarıdaki kuruluşlardan hangisi resmi kurumdur? 2. Ambalaj atıklarının geri dönüşümünü amaçlayarak kurulan hangisidir? 3. Denizlerimizin kirletilmemesi amacıyla kurulan dernek hangisidir? 4. Çölleşmenin ve erozyonun önüne geçmek için kurulan vakıf hangisidir? 134

Adı: Doğal ve Yapay Çevre Soyadı: A. Aşağıdaki kavramları okuyalım. B. Aşağıdaki kelimeleri okuyalım. Noktalı yerlere uygun kelimeleri Doğal ve yapay yaşam alanlarına yazalım. göre sınıflandıralım. su hayvanlar akvaryum orman havuz deniz insanlar canlı toprak bitkiler bahçe park kümes hayvanat bahçesi göl dağ cansız hava VARLIKLAR Doğal Çevre 1. .......... varlıklar .......... varlıklar 2. Canlı Varlıklar 3. 4. .............. .............. .............. 5. Cansız Varlıklar Yapay Çevre .............. .............. .............. 1. 2. 3. 4. 5. 135

C. Aşağıdaki cümleleri okuyalım. 1. Aşağıdakilerden hangisi doğal Noktalı yerlere uygun ifadeleri ya- çevrenin bir parçası değildir? zalım. A. Mağara doğal yapay B. Maden ocağı çevre çevre C. Şelale a. Dağlar, ovalar, göller örnek ola- 2. Aşağıdakilerden hangisi doğal rak verilebilir. çevrenin bir parçasıdır? ............................................... A. Dere B. Okul C. Park b. Hava, su ve toprak kirliliği ile kar- 3. Aşağıdaki yaşam alanlarından şılaşırız. hangisi insanlar tarafından oluş- turulmuştur? ............................................... A. Çöl B. Havuz C. Deniz c. İnsanlar tarafından oluşturulmuş 4. Aşağıdaki yaşam alanlarının han- ortamlardır. gisinde daha fazla canlı çeşidine rastlarız? ............................................... A. Market B. Kümes C. Orman d. Havası, suyu ve toprağı temizdir. 5. Aşağıdakilerden hangisi doğal çev- ............................................... rede kalıcı kirliliğe neden olmaz? e. Kendiliğinden oluşmuş ortamlardır. A. Pet şişe B. Naylon poşet ............................................... C. Karpuz kabuğu f. İnsanların, taşıtların, evlerin fazla 6. Aşağıdaki yerleşim yerlerinden olduğu ortamlardır. hangisi en büyük yapay çevredir? A. Köy ............................................... B. Şehir g. Bitki ve hayvan çeşidinin fazla ol- duğu ortamlardır. ............................................... h. Spor alanları, parklar örnek ola- rak verilebilir. ............................................... C. Hayvanat bahçesi 136

Adı: Doğal ve Yapay Çevre Soyadı: Milli Parklar - Doğal Anıtlar A. Aşağıdaki resimlerin altına neresi olduğunu yazalım. AĞRI DAĞI İSTANBUL .............................. .............................. BOĞAZI .............................. .............................. MANAVGAT ŞELALESİ PAMUKKALE TRAVERTENLERİ İNSUYU MAĞARASI UZUNGÖL .............................. .............................. GİRESUN .............................. .............................. ADASI 137 KARADENİZ ORMANLARI

B. Aşağıdaki açıklamaları okuyalım. Soruları cevaplandıralım. Doğal anıt nedir? Traverten: Peri bacaları: Rüzgârın aşındırmasıyla oluşur. Kireçli suların Doğal anıtlar insan eliyle oluşmaz- lar. Rüzgâr, yağmur, yer kabuğu oluşturduğu hareketleri sonucunda oluşurlar. şekillerdir. Şelale: Yüksekten akan suların oluş- Obruk: Yeryüzündeki çökmeler sonu- turduğu akarsulardır. cunda oluşan çukurlardır. Dünya’nın En Yaşlı Ağacı Türkiye’deki En Yaşlı Ağaç Dünya’nın oluşum sürecinde orta- 1. Doğal anıtlar nasıl oluşur? ya çıkmış şelale, mağara, peri ba- 2. Yukarıdaki ağaçlardan hangisi daha yaş- caları, traverten- lıdır? Niçin? ler, yanar dağlar, yaşlı ağaçlar, ob- ruklar, göller gibi yapılara genel olarak doğal anıt denir. 138

Adı: Çevremizi Koruyalım Soyadı: A. Aşağıdaki cümleleri okuyalım. B. Aşağıda suyun tüketimiyle ilgili Doğru olanlara “D”, yanlış olan- davranışlar verilmiştir. Doğru ve yanlış davranışların numaralarını lara “Y” yazalım. uygun tabloya yazalım. ( ..... ) Hava, su, toprak gibi varlıklar 1 . Damlatan arızalı muslukları tamir cansız varlıklardır. ettirmeliyiz. ( ..... ) Cansız varlıkların yaşamları- 2 . Arabayı yıkarken suyu olduğunca nı sürdürebilmeleri için canlı bol kullanmalıyız. varlıklara ihtiyacı vardır. 3 . Dişlerimizi fırçalarken suyu açık ( ..... ) Yaptığımız gezilerde doğaya bırakmalıyız. yiyecek, içecek atıklarını bı- rakmamalıyız. 4 . Büyüklerimiz tıraş olurken mus- luğu açık bırakıyorlarsa onları ( ..... ) Yeşil alanlarda kontrolsüz ateş uyarmalıyız. yakmamalıyız. 5 . Sebze ve meyvelerimizi yıkarken ( ..... ) Özel gün kutlamalarında or- suyu idareli kullanmalıyız. mandan ağaç kesip evimizi süsleyebiliriz. 6 . Tuvalette suyla oynayan arka- daşlarımızı uyarmalıyız. ( ..... ) Doğal çevrede yaşayan hay- vanların yuvalarına dokunma- 7 . Çamaşır ve bulaşık makinelerini malıyız. tam doldurmadan çalıştırmalıyız. 8 . Sıcak havalarda serinlemek için su savaşları yapmalıyız. Doğru Su Tüketimi ......... ......... ......... ......... ( ..... ) Özellikle naylon poşet, pet Yanlış Su Tüketimi şişe, pil gibi maddeleri doğa- ......... ......... ......... ......... ya bırakmamalıyız. 139

C. Aşağıda elektriğin kullanımıyla il- 1. Çevreyi oluşturan cansız varlıklar gili davranışlar verilmiştir. Doğru hangileridir? ve yanlış davranışların numara- larını uygun tabloya yazalım. A. Bitkiler, hava, su B. Su, toprak, hava 1 . İzlemediğimiz zamanlarda tele- C. Hava, toprak, bitkiler vizyonu kapatmalıyız. 2. Gereksiz yere kullanılan su; 2 . Yaşadığımız çevrede kullandığı- I- nehirlerin kurumasına, II- su kaynaklarının tükenmesine, mız elektrikli cihazları tasarruflu III- ormanlık alanların çoğalmasına hangilerinin oluşmasına sebep olur? olanlarla değiştirmeliyiz. 3 . Evde kullanmadığımız yerlerin A. I - II B. I - III C. I - II - III ışıklarını açık bırakabiliriz. 3. Aşağıdaki enerjilerden hangisi 4 . Gereksiz yere buzdolabını açıp, çevre dostudur? A. Kömür enerjisi kapağını açık bırakabiliriz. B. Petrol enerjisi 5 . Televizyon, bilgisayar gibi elekt- C. Rüzgâr enerjisi rikli ev aletlerini kullanmadığ- 4. I. Gereksiz yere yanan ışıkları kapatmak. mıızda fişini çekmeliyiz. 6 . Klima çalışırken kapı ve pence- II. Enerji tasarruflu elektrikli cihazları tercih etmek. releri açmalıyız. 7 . Gece yatmadan önce ışıkların kapalı olup olmadığını kontrol etmeliyiz. 8 . Daha iyi görebilmek için çevremi- zi aşırı bir şekilde aydınlatmalıyız. Doğru Elektrik Kullanımı III. Bulaşık makinesini doldur- madan çalıştırmak. ......... ......... ......... ......... Elektrik tüketiminde doğru olan davranışlar hangileridir? Yanlış Elektrik Kullanımı A. I - II ......... ......... ......... ......... B. II - III C. I - II - III 140

Adı: Değerlendirme - 8 Soyadı: VARLIKLAR 5. I- Su II- Tavuk III- Toprak ..1... varlıklar cansız varlıklar IV- Ağaç V- Hava VI- Arı hayvanlar toprak Yukarıdaki varlıklar canlı-cansız şeklinde gruplandırıldığında han- gisi doğru olur? ..2... su Canlı Cansız A. I, III, IV II, V, VI B. II, IV, VI I, III, V C. III, V, VI I, II, IV ..3... 6. Ayçiçeğinin yapraklarıyla güneşe 1, 2 ve 3. soruları yukarıdaki tab- yönelmesi canlıların hangi özelli- ğiyle ilgilidir? loya göre cevaplandırınız. A. Canlılar solunum yapar. B. Canlılar hareket eder. 1. Yukarıdaki sınıflandırmada 1 nu- C. Canlılar beslenir. maralı yere hangisi gelmelidir? 7. Yumurtadan çıkan civcivin zaman- A. Doğal B. İnsan C. Canlı la tavuğa dönüşmesi canlıların hangi özelliğiyle ilgilidir? 2. Yukarıdaki kavram haritasında 2 A. Canlılar büyüyüp gelişirler. numaralı yere hangisi gelmelidir? B. Canlılar çoğalırlar. C. Canlılar yaşamlarını yitirirler. A. Kuşlar B. Böcekler C. Bitkiler 8. ÇEVRE 3. Yukarıdaki kavram haritasında 3 numaralı yere hangisi gelmelidir? A. Hava B. Çimen C. Ördek 4. Kulağımıza yakın bir yerde balon doğal çevre yapay çevre patlatılınca korkarız. ................... hayvanat Bu durum canlıların hangi özelli- bahçesi ğiyle ilgilidir? A. Canlılar hareket ederler. Yukarıdaki sınıflandırmada noktalı B. Canlılar büyüyüp gelişirler. yere hangisi gelmelidir? C. Canlılar uyarılara tepki verirler. A. Park B. Havuz C. Orman 141

9. “Canlılar kendilerine benzer can- 13. “Doğal çevre, canlı ve cansız var- lılar üretirler.” lıkların ortak yaşam alanıdır.” Cümlesinde canlıların hangi özel- Aşağıdakilerden hangisi doğal liğinden bahsedilmektedir? çevrenin kirletilmesinden sorum- ludur? A. Beslenme B. Çoğalma A. İnsanlar B. Hayvanlar C. Büyüme 10. Doğal çevre insanlar tarafından C. Bitkiler kirletilmekte ve dengesi bozul- maktadır. 14. I. Meyve kabukları Aşağıdakilerden hangisi buna ör- II. Cam şişeler nektir? III. Tahta parçaları A. Aslanların geyikleri avlaması. Yukarıdaki atıkların doğada yok B. Dağlarda, dik yamaçlarda çığ olma süreleri uzundan kısaya oluşması. doğru sıralandığında hangisi doğ- ru olur? C. Piknik yapılan alanlara yiye- cek ve içecek atıklarının bıra- A. III - I - II B. II - III - I kılması. C. II - I - III 11. I- Doğal alanlarda kontrolsüz ateş yakılması. 15. Emre, su ve elektrik tüketimi ko- nusunda bilinçli bir çocuktur. II- Ağaçsız bölgeleri yeşillendir- mek amacıyla fidan dikilmesi. Emre’nin aşağıdakilerden hangi- sini yapması beklenmez? III- Su kaynaklarına atıkların atıl- ması. A. Gereksiz yanan ışığı söndürmesi. B. Dişlerini fırçalarken suyu açık Yukarıdakilerden hangileri doğal çevreye zarar verir? bırakması. C. Suyu boşa akıtan arkadaşını A. I - III B. II - III C. I - II - III uyarması. 12. Fabrika bacalarından, arabaların egzozlarından çıkan zehirli gazlar 16. Doğal anıtlar uzun yıllar süren özel hangisine neden olur? koşullar sonucunda oluşmuştur. A. Gürültü kirliliği Aşağıdakilerden hangisi doğal anıttır? B. Toprak kirliliği A. Parklar C. Hava kirliliği B. Hayvanat bahçesi C. Peri bacaları 142

07 ELEKTRİKLİ ARAÇLAR 143

ELEKTRİKLİ ARAÇLAR KONULAR: ELEKTRİKLİ ARAÇ-GEREÇLER VE GÖREVLERİ Elektrikli Araç-Gereçler Elektrikli Araçların Kullanım Amacı ELEKTRİK KAYNAKLARI Şehir Elektriği - Pil - Batarya - Akü Atık Pilleri Ne Yapacağız? ELEKTRİĞİN GÜVENLİ KULLANIMI Elektrikli Araçları Hatalı Kullanmayalım Elektrik Çarpmasına Dikkat Edelim NELER ÖĞRENECEĞİZ? Elektrikli araç-gereçlere yakın çevremizden örnekler vererek elektriğin günlük yaşamdaki önemini açıklayacağız. Elektrikli araç-gereçleri kullanıldığı elektrik kaynaklarına göre sınıflandıracağız. Pil atıklarının çevreye vereceği zararları ve bu konuda yapılma- sı gerekenleri tartışacağız. Elektriğin güvenli kullanılmasına özen göstereceğiz.

Adı: Elektrikli Araç Gereçler Soyadı: A. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. B. Aşağıdaki bulmacada elektrik- Elektrikle çalışanların kutucukla- le çalışan araç ve gereçler sol- dan sağa ve yukarıdan aşağıya rını maviye boyayalım. yerleştirilmiştir. Araç gereçleri bulup sarıya boyayalım. Noktalı a. b. yerlere yazalım. c. d. L ÇÇ L Z Ü T ÜN S Z e. f. R DAN ROBOT Ü L U E MO A K U Ü K P V Z T A E BOL P İ ÜA BNŞ S İ LAB T RN UG I R L T ŞMAGT Z A R EGU I E P E İ D Z MÇ İ K K R L M L O E A E S R MD I A A L T K L AOA A K K T AE İ EYNKNE İ Ö B U NMA D İ E L N R I R E İ R ON S E E P GL S UÜ T E AK SN S K İ L İ MS K T İ S L T E L E V İ Z YON buzdolabı ...................... g. h. ...................... ...................... ...................... ...................... ...................... ...................... 145

C. Aşağıdaki cümlelerdeki noktalı 1. Aşağıdakilerden hangisi elektrikle yerlere uygun kelimeleri yazalım. çalışır? soğutma aydınlanma A. Kaykay B. Bisiklet ısıtma hareket C. Asansör pişirme ettirme parçalama 2. Aşağıdaki cihazların hangisinde yıkama elektrik çekme amacıyla kullanılır? A. Çamaşır makinesi a. Elektrik, fırınlarda ................... B. Bulaşık makinesi amacıyla kullanılır. C. Süpürge makinesi b. Elektrik, kombilerde ................. 3. Aşağıdakilerin hangisinde elektrik amacıyla kullanılır. hareket ettirme amacıyla kullanılır? A. Buzdolabı c. Elektrik, asansörlerde ................ B. Televizyon ................. amacıyla kullanılır. C. Asansör d. Elektrik, klimalarda .................... 4. I- Ampul amacıyla kullanılır. II- Ütü III- Floresan e. Elektrik, lambalarda .................. Yukarıdaki araç gereçlerin hangi- amacıyla kullanılır. lerinde elektrik aydınlatma ama- f. Elektrik, çamaşır makinelerinde cıyla kullanılır? ................... amacıyla kullanılır. A. I - II B. I - III g. Elektrik, mutfak robotlarında C. I - II - III ............ amacıyla kullanılır. 146

Adı: Elektrikli Araç Gereçler Soyadı: A. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. B. Aşağıdaki yönergelere göre uy- Resimlerdeki cihazların çalıştırıl- gun elektrikli cihazların yuvarlak- larını sarıya boyayalım. masında elektriğin kullanım ama- cını yazalım. a . Elektriğin ses ve görüntü üretil- mesinde kullanıldığı cihazlar. ısıtma ses fırın televizyon klima pişirme dönme haberleşme iletişim aydınlatma soğutma radyo kamera a. b. b . Elektriğin aydınlatma amacıyla kullanıldığı elektrikli cihazlar ampul ütü el feneri .................. .................. aydınlatma c. d. floresan robot .................. .................. c . Elektriğin ısıtma - soğutma - kurut- e. f. ma amacıyla kullanıldığı cihazlar klima telefon buzdolabı .................. .................. ısıtma soğutma bilgisayar kombi 147

C. Aşağıdaki cümleleri okuyalım. 1. Aşağıdakilerden hangisi elektrikle Doğru olanlara “D”, yanlış olanla- çalışan bir araç değildir? ra “Y” yazalım. A. B. ( ..... ) Elektrikli cihazlar günlük ihti- C. yaçlarımızın halledilmesinde oldukça etkilidir. ( ..... ) Elektrik kesilirse aydınlatma 2. Aşağıdaki ifadelerden hangisi cihazları ışık vermeyeceği için doğrudur? karanlıkta kalırız. A. Elektrik kesilirse çamaşırları yıkayamayız. ( ..... ) Sıcak yaz günlerinde elekt- B. Elektrik kesilirse televizyon iz- rikler kesilirse buzdolabındaki leyemeyiz. yiyecekler bozulabilir. C. Elektrik kesilirse gündüz vakti karanlıkta kalırız. ( ..... ) Elektrik, ütünün kullanımında ısıtma amacıyla kullanılır. 3. Aşağıdakilerin hangisinde elektrik hareket amacıyla kullanılır? ( ..... ) Elektrik kesilirse bulaşıkları yı- A. Buzdolabı kayamayız. B. Televizyon C. Asansör ( ..... ) Doğalgazlı bir evde elektrik kesilirse kış günü ısınamaz ve 4. Aşağıdakilerden hangisi okulda üşürüz. kullanılan elektrikli araç gereçtir? A. Projeksiyon ( ..... ) Evlerimizde bir çok elektrikle B. Ütü çalışan cihaz vardır. C. Bulaşık makinesi ( ..... ) Elektrikli araç ve gereçler iş- lerimizi daha kolay ve daha kısa zamanda yapmamızı sağlar. 148

Adı: Elektrik Kaynakları Soyadı: A. Aşağıdaki resimlerin altına isim- B. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. lerini yazalım. Noktalı yerlere ifadeler doğruy- a. b. sa “D”, yanlışsa “Y” yazalım. a. .................. .................. b. c. d. .................. .................. c. e. f. .................. .................. ( ..... ) Elektrik, barajlarda ve elekt- rik santrallerinde üretilir. g. h. ( ..... ) Üretilen elektrik teller yardı- mıyla evimize ulaşır. .................. .................. ( ..... ) Evimize ulaşan elektrik, priz- lerden kablo yardımıyla alına- rak kullanılır. 149