3_SINIF_FEN_BILIMLERI_2022_2023

9. a. Gözleri görmeyenlere işitme 13. I. Aşırı ışıkta kitap okumak. engelli kişiler deriz. II. Soğuk havalarda bere takmak. III. Gürültülü ortamlardan uzak b. Açık kalan tüpten ortama ya- durmak. yılan gaz kokusunu burnumuzla algılarız. Yukarıdakilerden hangileri kulak sağlığı için yapılması gerekenlerdir? c. Deri, tat alma duyusu organı- mızdır. A. I - II B. II - III C. I - III d. Temizlik, duyu organlarımızın 14. 1. Ayşe masadaki elmayı eline sağlığı açısından çok önemlidir. aldı. 2. Büyük bir parça ısırdı. 3. Çiğnedikten sonra yuttu. Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğrudur? Kaç numaralı ifadede deri duyu organından bahsedilmiştir? A. a - b B. b - d C. c - d A. 1 B. 2 C. 3 10. Orhan bahçede koşarken düşün- ce dizi kanadı. Orhan’ın duyu or- ganlarından hangisi zarar gördü? A. Deri B. Kulak C. Burun 11. Aşağıdakilerden hangisi dilimizin 15.Tuncay annesinin seslenmesiyle görevlerinden değildir? uyandı. Saate baktı. Aceleyle ye- A. Konuşmaya yardımcıdır. rinden kalktı. B. Tatları ayırt eder. C. Solunuma yardımcı olur. Yukarıdaki ifadede hangi duyu organından bahsedilmemiştir? 12. Kulak ile ilgili olarak; A. Göz B. Burun C. Kulak : Çevremizdeki sesleri algıla- 16. Ne olduğunu bilmediğimiz mad- mamızı sağlar. deleri; : Gürültülü yerler kulak sağlı- ğını olumsuz etkiler. I. Koklamak : İşitme duyu organımızdır. II. Bakmak III. Dokunmak İfadelerinden hangileri doğrudur? davranışlarından hangileri tehli- A. - B. - C. - - keli olabilir? A. I - II B. II - III C. I - III 50

03 KUVVETİ TANIYALIM 51

KUVVETİ TANIYALIM KONULAR: VARLIKLARIN HAREKET ÖZELLİKLERİ Hareket Eden Varlıklar Sallanma, Dönme Hareketi Hızlanma, Yavaşlama Hareketi Yön Değiştirme Hareketi CİSİMLERİ HAREKET ETTİRME VE DURDURMA Kuvveti Keşfedelim Hareketli Cisimlerin Sebep Olabileceği Tehlikeler NELER ÖĞRENECEĞİZ? Hareket eden varlıkları ve hareket özelliklerini ifade edeceğiz. İtme ve çekmenin birer kuvvet olduğunu deneyerek keşfedeceğiz. İtme ve çekme kuvvetlerinin hareket eden ve duran cisimler üze- rindeki etkilerini gözlemleyerek kuvveti tanımlayacağız. Günlük yaşamda hareketli cisimlerin sebep olabileceği tehlike- leri tartışacağız.

Adı: Hareket Eden Varlıklar Soyadı: A. Aşağıdaki kelimeleri okuyalım. Varlıkları uygun tablolara yazalım. tavşan kalem bardak tren dağ pervane telefon gemi çanta aslan koltuk serçe duvar uçurtma Hareketli Varlıklar Hareketsiz Varlıklar 1. 1. 2. 2. 3. 3. 4. 4. 5. 5. 6. 6. 7. 7. B. Aşağıdaki ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y ” kutusunu boyayalım. 1 İnsanlar dışarıdan etki olmadıkça hareket edemezler. D Y Y 2 Bitkiler kökleriyle suya doğru hareket ederler. D Y Y 3 Hayvanlar dışarıdan etki olmadan hareket edebilirler. D Y Y 4 Masa dışarıdan etki olmadan hareket edemez. D Y Y 5 Bulut, rüzgârın etkisiyle hareket eder. D Y Y 6 İnsanlar, farklı ihtiyaçlarını karşılamak için hareket ederler. D 7 Koltuk dışarıdan etki olmadan hareket edebilir. D 8 Bitkiler ve hayvanlar dışarıdan etki olmadan hareket edemezler. D 9 Tencere dışarıdan etki olmadan hareket edemez. D 10 Hayvanlar sadece tehlike anında hareket ederler. D 53

C. Aşağıdaki varlıkları okuyalım. Kendiliğinden hareket ediyorsa A , dışarı- dan etki ile hareket ediyorsa B kutusunu boyayalım. Vazo AB Ördek AB Sincap AB Dünya AB Televizyon AB Kitap AB İnsan AB Merdiven AB Salıncak AB Horoz AB Dolap AB Menekşe AB Pano AB Sürahi AB D. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1. İnsanların aşağıdaki durumların 3. Aşağıdaki varlıklardan hangisi hangisinde hareketleri en düşük dışarıdan etki olmadan hareket seviyededir? edemez? A. Yüzerken A. Kaplumbağa B. Koşarken B. Cam sehpa C. Uyurken C. Balık 2. Aşağıdaki varlıklardan hangisi 4. Bitkiler için aşağıdaki ifadelerden dışarıdan etki olmadan hareket hangisi yanlıştır? edebilir? A. Hareketsiz varlıklardır. A. Kelebek B. Canlı varlıklardır. B. Sandalye C. Toprağa bağlı varlıklardır. C. Çanta 54

Adı: Sallanma - Dönme - Yön Değiştirme Soyadı: A. Aşağıdaki varlıkların hareketine göre noktalı yerlere “dönme”, “sallan- ma” yazalım. 1 Salıncak ............................ 2 Pervane ............................ 3 Beşik ................................. 4 Atlı karınca ....................... 5 Saatin sarkacı .................... 6 Dönme dolap .................... 7 Tekerlek ............................ 8 Dünya ............................... B. Aşağıdaki örnek olayları okuyalım. İfadelere göre noktalı yerlere “dön- me”, “sallanma” kelimelerinden uygun olanı yazalım. 1 Yokuş aşağı yuvarlanan topun hareketi. ............................ 2 Rüzgârlı havada ağacın dalındaki kirazın hareketi. ............................ 3 Çalışan saatte yelkovanın hareketi. ............................ 4 Rüzgârlı havada ipteki çamaşırların hareketi. ............................ 5 Dalgalı denizde geminin hareketi. ............................ 6 Otomobilde direksiyonun hareketi. ............................ 7 Göndere çekilmiş bayrağın hareketi. ............................ 8 Çamaşır makinesinin hareketi. ............................ 9 Ayçiçeğinin Güneş’e yönelme hareketi. ............................ 10 Yamaçtan aşağı yuvarlanan taşın hareketi. ............................ 55

C. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. 1. Ayhan’ın kendisine doğru gelen Doğru olanlara “D”, yanlış olan- topu kafa vuruşuyla kaleye gön- lara “Y” yazalım. dermesi. ( ..... ) Masa tenisi oynarken topun Yukarıdaki örnek olayda topun yaptığı hareket yön değiştirme hareketi için hangisi söylenemez? hareketidir. A. Topun dönmesi ( ..... ) Kapıyı açarken anahtarın B. Topun yön değiştirmesi yaptığı hareket dönme hare- C. Topun sallanması ketidir. 2. Vidanın tahtaya monte edilmesi sı- ( ..... ) Ayağında bebeğini uyutmaya rasında vidanın hareketi için han- çalışan annenin ayak hareketi gisi doğrudur? sallanma hareketidir. A. Dönme B. Sallanma C. Yön değiştirme ( ..... ) Rüzgârda dalgalanan bayra- 3. Aşağıdaki ifadelerden hangisi ğın yaptığı hareket dönme ha- doğrudur? reketidir. A. Bir kedi kaplumbağaya göre ( ..... ) Kale direğine çarpıp geri ge- yavaş, zürafaya göre hızlı ha- len topun hareketi yön değiş- reket eder. tirme hareketidir. B. Bitkiler kökleriyle suya, göv- ( ..... ) Rüzgârlı havalarda ağaçların deleriyle güneşe yönelme ha- yaptığı hareket sallanma ha- reketi yapar. reketidir. C. Hareket hâlindeki bisikletin te- ( ..... ) Kediyi gören farenin hareketi keri sallanma hareketi yapar. yön değiştirme hareketidir. 4. Aşağıda belirtilen durumların ( ..... ) Kapıyı açıp kapatırken kapının hangisinde farklı bir hareket türü hareketi sallanma hareketidir. vardır? ( ..... ) Sola giderken sağa dönen ço- A. Saatteki yelkovanın hareketi cuğun hareketi yön değiştirme B. Vantilatördeki pervanenin ha- hareketidir. reketi C. Salıncağın hareketi 56

Adı: Hızlanan ve Yavaşlayan Hareket Soyadı: A. Aşağıdaki varlıkların hızları bir- B. Aşağıdaki örnek olayları okuyalım. birinden farklıdır. Noktalı yerlere İfadelere göre noktalı yerlere uy- uygun kelimeleri yazalım. gun kelimeleri yazalım. hızlıdır yavaştır hızlanma yavaşlama a. Uçak, gemiden ....................... a. Düdük sesiyle koşmaya başla- b. Aslan, filden ........................... yan koşucunun hareketi c. Kaplumbağa, kediden ............. d. Kedi, tavuktan ......................... ......................... e. Bisiklet, taksiden ...................... b. Kırmızı ışığa yaklaşan arabanın f. Köpek, horozdan .................... g. Kelebek, arıdan ...................... hareketi h. Kaplan, zürafadan .................. ı. Kedi, insandan ........................ ......................... i. Kayık, vapurdan ...................... c. Yolcu almak için durağa yakla- j. At, inekten .............................. k. Uçak, otobüsten ...................... şan otobüsün hareketi l. Yelkovan, akrepten ................. m. Pervane, asansörden ............... ......................... n. Fayton, taksiden ...................... d. Köpeği gören kedinin hareketi o. Timsah, zebradan ................... ......................... e. Yamaçtan aşağıya kaymaya başlayan kayakçının hareketi ......................... f. Hareket hâlindeyken önüne kö- pek çıkan otomobilin hareketi ......................... 57

C. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. 1. İleri doğru atılan bir taş havaday- Doğru olanlara “D”, yanlış olan- ken aşağıdaki hareketlerden han- lara “Y” yazalım. gisini yapmaz? A. Hızlanma B. Yavaşlama ( ..... ) Havaalanına inişe geçen uça- C. Durma ğın hareketi yavaşlama hare- ketidir. ( ..... ) Yeşil ışıkta harekete geçen A otomobilin hareketi hızlanma hareketidir. C ( ..... ) Yamaçtan aşağıya bırakılan B taşın hareketi yavaşlama ha- reketidir. Şekli inceleyelim. 2. ve 3. soruları şekle göre cevaplandıralım. ( ..... ) Frenine basılan otomobilin ha- reketi yavaşlama hareketidir. 2. A noktasından bırakılan topun B noktasına ulaşıncaya kadarki ha- ( ..... ) Balkondan düşen saksının hare- raketi için hangisi doğrudur? keti hızlanma hareketidir. A. Top, ilk hızıyla B noktasına ( ..... ) Koridorda koşarken öğretme- ulaşır. nini gören öğrencinin hareketi hızlanma hareketidir. B. Top, hızlanarak B noktasına ulaşır. ( ..... ) Düz zeminde hareket ettirilen topun bir süre sonraki hareketi C. Top, yavaşlayarak B noktasına yavaşlama hareketidir. ulaşır. ( ..... ) Yaydan çıkan okun hareketi 3. A noktasından bırakılan topun B ile hızlanma hareketidir. C noktaları arasındaki hızı için aşa- ğıdakilerden hangisi doğrudur? ( ..... ) Piste iniş yapan helikopterin pervanesinin hareketi hızlan- A. Topun B noktasından sonra hızı ma hareketidir. en üst seviyeye çıkar. B. Topun hızı C noktasına yaklaş- tıkça azalır. C. Topun hızı artmaz veya azal- maz. 58

Adı: Hızlanma - Yavaşlama Soyadı: Dönme - Sallanma - Yön Değiştirme A. Aşağıdaki 1. bölümde verilen B. Aşağıdaki cümlelerin altına uygun cümlelerle 2. bölümdeki ifadeleri ifadeleri yazalım. harfleri kullanarak eşleştirelim. 1 sallanma hızlanma 1. Yolcu almak için durağa yak- yön değiştirme laşan otobüsün hareketi 2. İçindeki bebeği uyutmak için dönme yavaşlama sallanan beşiğin hareketi 3. Aslanı gören geyiğin hareketi a. Arının uçarken sağa sola, yukarı aşağı yaptığı hareket 4. Güneş’e yönelen ay çiçeğinin hareketi 5. Helikopter pervanesinin ha- ......................... reketi b. Dünya’mızın kendi ve Güneş 2 etrafındaki hareketi U. Yön değiştirme ......................... L. Sallanma c. Rüzgârda hareket eden yap- rakların hareketi S. Hızlanma ......................... O. Yavaşlama d. Ağaçtan düşen elmanın hare- N. Dönme keti 12345 ......................... .......... .......... .......... .......... .......... e. Kırmızı ışığa yaklaşan arabanın hareketi ......................... 59

MİNİ TEST 4 1. Aşağıdaki durumların hangisinde 5. Aşağıdakilerden hangisi bir bas- hareket söz konusu değildir? ketbol topunun maç sırasındaki hareketlerinden değildir? A. Rüzgârda uçuşan çamaşırlar B. Gölde yüzen ördek A. Dönme C. Kulübede uyuyan köpek B. Hızlanma 2. Aşağıdaki yaş gruplarının hangi- C. Sallanma sinde insanlar daha hızlıdır? 6. Aşağıdaki durumların hangisinde A. Bebeklik dönemi hızlanma durumu vardır? B. Gençlik dönemi A. Yokuş yukarı koşan koşucu C. Yaşlılık dönemi B. Duraktan ayrılan otobüs C. Yarışı bitiren sporcu 3. Aşağıdakilerden hangisi dışarıdan 7. VARLIKLARIN HAREKET bir kuvvet uygulanmadıkça hare- ÖZELLİKLERİ ket edemez? hızlanma A. B. yavaşlama ................ C. sallanma dönme Yukarıdaki kavram haritasında noktalı yere hangisi gelmelidir? 4. Geyik kendini kovalayan aslan- A. İtme dan kurtulmak için ..................... B. Kuvvet hareketi yapar. C. Yön değiştirme Noktalı yere hangisi gelmelidir? A. Yavaşlama 8. Aşağıdakilerden hangisi canlı B. Sallanma varlıkların ortak özelliğidir? C. Yön değiştirme A. Hareket B. Işık C. Konuşmak 60

Adı: İtme - Çekme Soyadı: A. Aşağıdaki metni okuyalım. Numaralandırılmış cümlelerde uygulanan kuvvet çeşidini noktalı yerlere yazalım. (İtme - Çekme) LUNAPARK GEZİSİ Emre, Engin ve babaları lunaparka gitmeye karar verdi. Babası arabayı çalıştırdı. (1) Emre arka kapıyı açtı. Kardeşi ile arka koltuğa oturdular. (2) Parka gelince kapıyı açıp arabadan indiler. Engin salıncağa bindi. (3) Emre, Engin’i salladı. Babası onları izlerken çok mutluydu. Biraz sonra Engin salın- caktan düştü. (4) Emre, Engin’in elinden tutarak kaldırdı. (5) Babası elindeki topu Emre ve Engin’e fırlattı. (6) Engin topu havaya atıp, tuttu. Biraz top oy- nadılar. Ardından babası arabadan ok ve yayı getirdi. (7) Emre, yayı çekerek oku yerleştirdi. (8) Babasının komutuyla oku fırlattı. a. 1. ..Ç...e..k..m..e.......................... b. 2. ..................................... c. 3. ..................................... d. 4. ..................................... e. 5. ..................................... f. 6. ..................................... g. 7. ..................................... h. 8. ..................................... 61

B. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Var- C. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. lıklara uygulanan kuvvet türünü Doğru olanlara “D”, yanlış olanla- noktalı yerlere yazalım. ra “Y” yazalım. itme çekme ( ..... ) Sallanma, hareket çeşididir. a. İçerdeyken kapıyı açmak için ( ..... ) İtme kuvvet çeşididir. uygulanan kuvvet ( ..... ) Cisimleri çekerek hareket et- ......................... tiremeyiz. b. Basket atan basketçinin topa ( ..... ) Duvardaki çiviyi çıkarırken uy- uyguladığı kuvvet gulanan kuvvet itme kuvvetidir. ......................... ( ..... ) Yelkenli gemiler rüzgârın itme c. Arabadan inerken şoförün ka- kuvveti ile hareket ederler. pıya uyguladığı kuvvet ......................... ( ..... ) Çekilen nesneler çekene yak- d. Televizyonu açarken açma-ka- laşır. pama tuşuna uyguladığımız kuv- ( ..... ) Topa vuran bir futbolcu topa vet çekme kuvveti uygulamıştır. ......................... ( ..... ) Varlıkları sadece iterek hare- e. Ayakkabımızın bağcıklarını çö- ket ettirebiliriz. zerken bağcıklara uygulanan ( ..... ) Rüzgârlı havada bayrağı dal- kuvvet galandıran kuvvet çekme kuv- vetidir. ......................... f. Rüzgârın ağaçları yana yatırır- ( ..... ) Yelkenli tekneler rüzgârın itme kuvvetiyle hareket eder. ken ağaçlara uyguladığı kuvvet ......................... 62

Adı: Hızlandırma - Yavaşlatma - Durdurma Soyadı: A. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun kelimeleri yazalım. hareket yavaşlatır şeklini durdurur döndürür hızlanmasını a . Kuvvet, cisimlerin ........................ değiştirir. b . Kuvvet, hareketsiz cisimlerin ...................... etmesini sağlar. c . Direksiyona uygulanan kuvvet arabanın tekerleklerini ........................... . d . Kuvvet, hareket hâlindeki cisimlerin daha da ............................ sağlar. e . Hareket hâlindeki cisimlere harekete ters yönde uygulanan kuvvet cismi .............................. . f . Kuvvet, hareket halindeki cisimleri ...................... . B. Aşağıdaki resmi inceleyelim. Doğruysa “D”, yanlışsa “Y ” yazalım. a. ( ..... ) Kuvvet, duran cisimleri hare- A B kete geçirir. hareket yönü b. ( ..... ) Resimdeki oyuncak araba hareket halindedir. c. ( ..... ) Hareket halindeki cisimleri durduramayız. d. ( ..... ) Oyuncak arabaya A yönünden kuvvet uygularsak hızlanır. e. ( ..... ) Oyuncak arabaya B yönünden kuvvet uygularsak yavaşlar veya durur. 63

MİNİ TEST 5 1. “Rüzgâr cisimlere itme gücü uy- 4. Aşağıdaki ifadelerden hangisi gular.” yanlıştır? Aşağıdakilerden hangisi buna ör- A. Kuvvet cisimlerin yönünü de- nektir? ğiştirebilir. A. Otomobilin kırmızı ışıkta durması B. Hareket yönünün tersinde uy- B. Uçurtmanın yükselmesi gulanan kuvvet cisimleri ya- C. Havalimanından kalkış yapan vaşlatır. uçak C. Hareket yönüyle aynı yön- de uygulanan kuvvet cisimleri durdurur. 2. Aşağıdaki eşleştirmelerden han- 5. I- Havaya topu atarken, gisi doğrudur? II- Limonu sıkarken, A. Telefon tuşuna uygulanan kuv- vet (itme) III- Halat çekerken, B. Dolabı açarken uygulanan Yukarıdaki durumların hangilerin- kuvvet (itme) C. Çiviyi çakarken uygulanan de itme kuvveti uygulanmıştır? kuvvet (çekme) A. I-III B. II-III C. I-II 3. “Pencereyi açarken uygulanan kuvvet” 6. Serkan, masanın üzerindeki cisme kuvvet uygulayıp bıraktığında ci- sim eski hâline dönmemiştir. Masanın üzerindeki cisim aşağı- dakilerden hangisidir? A. Sünger B. Kâğıt C. Top Aşağıdakilerin hangisinde cisim- 7 . “Çetin, yumurtaya kuvvet uygula- lere uygulanan kuvvet türü ile yu- dığında kırıldığını gördü.” karıdaki kuvvet türü aynıdır? Yukarıdaki örnek olaydan çıkara- A. Elektrik düğmesini kapatırken bileceğimiz sonuç hangisidir? uygulanan kuvvet A. Kuvvet cisimleri durdurur. B. Köpeğini durdurmaya çalışan B. Kuvvet cisimlerin yönünü de- kişinin uyguladığı kuvvet ğiştirir. C. Şişirme sırasında balona uygu- C. Kuvvet cisimlerin şeklini değiş- lanan kuvvet tirir. 64

Adı: Hareketli Cisimler ve Tehlike Soyadı: A. Aşağıdaki cümleyi okuyalım. Bu C. Televizyonda bir çok trafik kaza- durumun tersine davrandığımızda sı haberi izlemekteyiz. Bu kazalar oluşabilecek durumları işaretle- çok üzücü sonuçlara neden olabil- yelim. mektedir. Trafik kazalarına sebep olan ifadelerin yuvarlaklarını ma- viye boyayalım. Arkadaşlarımızla çarpışabiliriz. Derse geç kalabiliriz. Yaralanmalara sebep olabiliriz. Öğretmenimizden aferin alabiliriz. Sakatlıklar yaşayabiliriz. B. Yukarıdaki durumdan çıkarabile- ceğimiz sonuç hangisidir? Kutucuğunu kırmızıya boyayalım. 65

D. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Doğruysa “D”, yanlışsa “Y” kutusunu boyayalım. 1 Hareketli varlıklar genellikle tehlikelidir. DY 2 Hareket halindeki bisikleti durdurmakda sakınca yoktur. DY 3 Sert futbol topları ile oynanan oyun alanlarından uzak durmalıyız. D Y 4 Hareket halindeki bir taşıttan inebiliriz. DY 5 Karşıdan karşıya geçerken güvenli yerleri seçmeliyiz. DY 6 Vantilatör pervanesini her hangi bir cisimle durdurmaya DY çalışmak tehlikelidir. DY 7 Okul bahçesinde hızlı koşmak doğru değildir. 8 Özellikle taşıtlar tehlikeli hareketli varlıklardır. DY E. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1. Kar yığınlarının yamaçlardan hızla 3. I- Evlerin çatılarını uçurur. kayarak önüne kattığı her şeyi sü- II- Ağaçları devirir. III- Tozu dumana katar. rüklemesi. Fırtına yukarıdaki durumların han- Yukarıda belirtilen doğal afet gilerine neden olur? aşağıdakilerden hangisidir? A. Sel B. Fırtına C. Çığ A. I-II B. II-III C. I-II-III 2. Yoğun yağmurların ardından dere 4. “............... tehlikesinin önüne ge- yataklarından taşan suların önüne çebilmek için yamaçlar ağaçlan- çıkan her şeyi sürüklemesi. dırılmalıdır.” Yukarıda belirtilen doğal afet Cümlesinde noktalı yere hangisi aşağıdakilerden hangisidir? gelemez? A. Deprem B. Sel C. Fırtına A. Deprem B. Sel C. Çığ 66

Adı: Etkinliklerle Kuvveti Değerlendiriyorum Soyadı: A. Aşağıdaki bulmacada ünite sü- B. Aşağıdaki kavramları bulmacaya resince karşılaştığımız kavramlar doğru olarak yerleştirelim. yer almaktadır. Bu kelimeleri bu- larak noktalı yerlere yazalım. HAREKETLİ TEHLİKE T L A S DÖNME Z PHA R E K E T SALLANMA DÖNME K I T EHL İ KE UDŞH I Z F E Y V E E T L R Ş E A YÖN DEĞİŞTİRME HIZLANMA V P T R AACÜV E R ÇÜ İ GANA İTME ÇEKME T E E Z T L NÖ Ş ÖM K GM A L Z L Ç PMÂ E A I E A I ÜE RDFÖ İ M ĞH I Z L A NMA ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... ..................... 67

C. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. Resimlere göre ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” kutusunu boyayalım. 1 Geyik, çitadan kaçarken yavaşlama hareketi yapar. DY 2 Otobüs durağa yaklaşırken yavaşlama hareketi yapar. DY 3 Uçak havalanırken hızlanma hareketi yapar. DY 4 Üç resimde de yavaşlama hareketi vardır. DY 5 Taşıtlar trafikte bazen hızlanma, bazen yavaşlama hareketi yapar. D Y 6 Geyik, çitadan kurtulmak için sallanma hareketi yapar. DY D. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. Resimlere göre ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” kutusunu boyayalım. 1 Salıncağa uygulanan kuvvet çekme kuvvetidir. DY 2 Çekicin çiviye uyguladığı kuvvet itme kuvvetidir. DY 3 Sporcunun cirite uyguladığı kuvvet itme kuvvetidir. DY 4 İtme kuvveti uygulanan cisimler bize yaklaşır. DY 5 Cisimleri itme ve çekme kuvvetiyle hareket ettirebiliriz. DY 6 Çiviyi çekme kuvvetiyle tahtadan çıkarabiliriz. DY 68

Adı: Değerlendirme - 3 Soyadı: A. Aşağıdaki cümleleri okuyalım. C. Aşağıdaki kelimeleri okuyalım. Doğru olanlara “D”, yanlış olan- Noktalı yerlere uygun kelimeleri lara “Y” yazalım. yazalım. ( ..... ) Çevremizdeki bazı varlıklar şeklini itme hızlı, bazı varlıklar ise yavaştır. ( ..... ) Bitkiler, canlı varlıklardır. çekerek hızlanma ( ..... ) Çiçekler, ağaçlar cansız var- hareket yön değiştirme lıklardır. ( ..... ) Yokuş aşağı yuvarlanan top, a . Cisimleri iterek ve ................. hızlanma hareketi yapar. hareket ettirebiliriz. ( ..... ) Hareket hâlindeki varlıkları b . Bazen eşyaları hareket ettire- durdurmaya çalışmak tehlikeli bilmek için ...................... kuv- olabilir. veti uygularız. B. Aşağıda verilmiş olan ifadelerle c . Duvara çarpıp geri gelen to- kavramları harfleri kullanarak pun hareketi ...................... eşleştirelim. hareketidir. 1. Halat çekme yarışmasın- N. yavaşlama da ipe uygulanan kuvvet 2. Beşikte sallanan çocu- Ç. çekme d . Yeşil ışık yandığında hareke- ğun hareketi te geçen otomobilin hareketi ...................... hareketidir. 3. Önüne engel çıkan oto- R. itme mobilin hareketi 4. Dünya’nın hareketi e . Kuvvet, cisimlerin 5. Açık olan pencereyi I. sallanma kapatırken uygulanan ...................... değiştirebilir. kuvvet A. dönme 12345 f . Kuvvet, duran cismi .......... .......... .......... .......... .......... ...................... ettirebilir. 69

1. Tavşan, kaplumbağadan ........... . 5. Yukarıdaki cümlede noktalı yere Yukarıdaki görselle anlatılmak is- hangisi gelmelidir? tenen aşağıdakilerden hangisidir? A. yavaştır. B. eşittir. C. hızlıdır. A. Kuvvet, cisimlerin şeklini de- ğiştirir. 2. Aşağıdakilerden hangisinin yaptığı hareket yavaşlama hareketidir? B. Kuvvet, cisimlerin yönünü de- A. Yüksekten bırakılan kalemin ğiştirir. hareketi B. Kalkışa hazırlanan helikopte- C. Kuvvet, hareketli cisimleri dur- rin pervanesinin hareketi durur. C. Havalimanına inişe geçen uçağın hareketi 6. Kuvvet, cisimlerin yönünü değiştirir. Aşağıdaki örnek olaylardan han- 3. Aşağıdakilerden hangisinin yaptı- ğı hareket hızlanma hareketidir? gisi yukarıdaki ifadeye uygundur? A. Koridorda koşarken okul mü- dürünü gören öğrencinin ha- A. Vidanın tahtaya monte edil- reketi mesi B. Düdük sesiyle koşmaya başla- yan sporcunun hareketi B. Rüzgârın etkisiyle havalanan C. Kırmızı ışığa yaklaşan otomo- kağıdın sağa sola hareket et- bilin hareketi mesi 4. Aşağıdakilerden hangisi kuvvetin C. Salıncakta sallanan çocuğun etkisiyle değiştirilemez? sıkılınca inmesi A. Cisimlerin hızı B. Cisimlerin şekli 7. “Kuvvetin cisimler üzerinde bir C. Cisimlerin ağırlığı çok etkisi vardır.” Aşağıdakilerden hangisi bu etki- lerden değildir? A. Buharlaştırma B. Döndürme C. Hızlandırma 8. Aşağıdaki kavramlarla bir grup oluşturulduğunda hangisi dışta kalır? A. Çekme B. Dönme C. Sallanma 70

Adı: Değerlendirme - 4 Soyadı: 1. : Duran cisimleri hareket etti- 5. Aşağıdaki durumların hangisinde remeyiz. uygulanan kuvvet şekil değişikliği- : Çekme kuvveti ile masayı ha- ne neden olmamıştır? reket ettiremeyiz. A. B. : Uçaklar kalkarken hızlanır. Yukarıdaki ifadelerden hangileri yanlıştır? A. - B. - C. C. - 2. Hareketli bir cisme hareketi yö- 6. Hareketli cisimleri durdurmaya nünde kuvvet uyguladığımızda çalışmak tehlikelidir. Aşağıdaki- cisim ................. . lerden hangisini bu duruma örnek verebiliriz? Yukarıdaki ifadede noktalı yere hangisi gelmelidir? A. B. A. yavaşlar B. durur C. hızlanır 3. Doğal afetlerden olan çığ düş- C. mesi önüne kattığı varlıklara ................. kuvveti uygular. Yukarıdaki ifadede noktalı yere hangisi gelmelidir? A. çekme B. itme 7. Ayçiçeği Güneş’in yönüne doğ- ru hareket eder. C. dönme Yukarıdaki ifadeden çıkaracağı- 4. Aşağıdakilerden hangisinin hare- mız sonuç hangisidir? ket türü farklıdır? A. Cansız varlıklar hareket eder. A. salıncak B. beşik C. atlı karınca B. Hayvanlar hareket eder. C. Bitkiler hareket eder. 71

8. 11. I- Şekil değiştirme II- Çiçeğin açması III- Harekete geçirme Yukarıdakilerden hangileri kuv- Dalgalı bir denizde tekne hangi vetin etkisiyle oluşur? C. I-III hareketi yapar? A. I-II B. II-III A. sallanma B. dönme 12. Buzdolabının kapağını kapatır- C. hızlanma ken ............., açarken ............. kuvveti uygularız. 9. : : Yukarıdaki ifadelerde noktalı yer- : lere sırasıyla hangileri gelmelidir? A. itme - çekme Yukarıdaki taşıtları hızlıdan yava- B. itme - itme şa doğru sıraladığımızda hangisi C. çekme - itme doğru olur? A. - - 13. Hareketli bir cismi yavaşlatmak B. - - için, C. - - I. hareketi yönünde kuvvet II. harekete ters yönde kuvvet hangilerini uygulamalıyız? 10. Aşağıda belirtilen durumların A. Yalnız I B. Yalnız II hangisinde yavaşlayan hareket C. I-II söz konusudur? 14. Hareketli cisimlerin yol açtığı teh- A. Düdük sesiyle koşuya başla- likelere, yan yarışmacı I. Trafik kazaları B. Yokuştan aşağıya kayan ka- II. Masadan düşme yakçı III. Çığ, sel gibi doğal afetler hangilerini örnek olarak verebiliriz? C. Koridorda koşarken müdürü gören öğrenci A. I-II B. II-III C. I-III 72

04 MADDEYİ TANIYALIM 73

MADDEYİ TANIYALIM KONULAR: MADDEYİ NİTELEYEN ÖZELLİKLER Sertlik - Yumuşaklık Esneklik - Kırılganlık Pürüzlülük - Pürüzsüzlük Renk Koku Tat Bazı Maddeler Zarar Verebilir Güvenlik Önlemleri NELER ÖĞRENECEĞİZ? Beş duyu organını kullanarak maddeyi niteleyen temel özellik- leri açıklayacağız. Bazı maddelere dokunma, bakma, onları tatma ve koklamanın canlı vücuduna zarar verebileceğini tartışacağız. Bireysel olarak veya gruplar hâlinde çalışırken gerekli güvenlik tedbirlerini almada sorumluluk üstleneceğiz. Çevremizdeki maddeleri hâllerine göre sınıflandıracağız.

Adı: Maddeyi Niteleyen Özellikler Soyadı: A. Aşağıda madde ile ilgili açıklamaları okuyalım. Madde olanların kutusu- nu boyayalım. kitap ışık Madde buz elma nedir? sepet koku dergi renk ses bardak duygular hava sis elektrik ayran yaprak gürültü tuz süt çakıl kum anahtar mutluluk Yer kaplayan yumurta her şey maddedir. 75

B. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. C. Aşağıdaki bulmacayı inceleyelim. Resimlerle ilgili ifadelerden doğru Bulmacadaki madde isimlerini bu- olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. larak boyayalım, noktalı yerlere yazalım. a. ( ..... ) Gülün kokusunu burnu- E A L Z P AMU KG R EGP YDEM İ R muzla algılarız. T DN RÖE Ş Z T E b. ( ..... ) Gülün rengini gözümüzle L E P ÇAN T AÖ İ OF Y Z A L S E ÜG algılarız. S TÖL BA RDAK c. ( ..... ) Gülü koklamak tehlikelidir. Z E R N L ÇDCV Y d. ( ..... ) Gülün dikenlerini derimiz- S R H Z Ş VOD U N İ F AÖE J LÖÜ K le algılarız. L PMR KÇAH İ A GL U P ECP NZ Ş İ CRÜR E İ L E I A E T AH T A İ ÖK a. ( ..... ) Simitin tazeliğini dokuna- ..................... ..................... rak algılarız. ..................... ..................... ..................... ..................... b. ( ..... ) Simitin şeklini kulağımızla ..................... ..................... algılarız. ..................... ..................... c. ( ..... ) Simit sert bir maddedir. d. ( ..... ) Simitin tadını gözümüzle algılarız. 76

Adı: Sertlik - Yumuşaklık - Esneklik Soyadı: A. Aşağıdaki kelimeleri sertlik - yumuşaklık özelliklerine göre uygun tablo- lara yazalım. koltuk elma ekmek yorgan cam bakır tahta domates peçete demir hamur çelik SERT MADDELER YUMUŞAK MADDELER 1. 1. 2. 2. 3. 3. 4. 4. 5. 5. 6. 6. B. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. sert gıdalar yumuşak dokunarak maddeler deri metal silgisi 1 Maddelerin sertliğini ......................... algılarız. 2 Maddelerin yumuşaklığını ......................... ile algılarız. 3 Pamuk ......................... bir maddedir. 4 Masa yapımında ......................... maddeler kullanılır. 5 Tahta ......................... yumuşak bir yapıya sahiptir. 6 ......................... maddeler sert yapıya sahiptirler. 7 Unlu ......................... sert ve yumuşak olabilir. 8 Cam ......................... sert yapıdadırlar. 77

C. Aşağıda verilen maddeleri rakamları kullanarak eşleştirelim. Oluşan sayıyı noktalı yere yazalım. 1 Sünger Sert 3 Yastık Yumuşak 2 Bardak Yumuşak 7 Balon Esnek 3 Pide Esnek 2 Tencere Sert SAYI: SAYI: 6 Top Esnek 4 Kalem Sert 5 Ceviz Sert 7 Silgi Yumuşak 8 Yay Yumuşak 0 Kek Esnek SAYI: SAYI: 9 Mandalina Yumuşak 4 Tabak Esnek 0 Fındık Esnek 7 Koltuk Yumuşak 5 Lastik Sert 3 Tost Sert SAYI: SAYI: D. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1. Kuvvet uygulandığında şekli de- 3. Ömer elindeki maddeye kuvvet ğişen, ancak uygulanan kuvvet uygulayıp bıraktığında madde ortadan kalktığında eski şekline eski hâline dönmemiştir. Ömer’in elindeki madde hangisidir? dönebilen maddelere ................ A. Lastik B. Top ........................ denir. Yukarıdaki cümlede noktalı yere C. Yumurta hangisi gelmelidir? A. kırılgan maddeler 4. Yumuşak maddeler için hangi ifa- B. esnek maddeler de yanlıştır? C. sert maddeler A. Sıktığımızda şekilleri değişir. 2. Maddelerin sertlik - yumuşaklık özelliğini hangi duyu organımızla B. Sıktıktan sonra eski haline döner. algılayabiliriz? C. Sıktıktan sonra eski haline dö- A. Deri B. Kulak C. Dil nemez. 78

Adı: Kırılgan, Renkli, Kokulu Soyadı: A. Aşağıdaki tabloda maddelerin özelliklerini işaretleyelim. MADDENİN ÖZELLİKLERİ MADDE Sert Yumuşak Kırılgan Esnek Kokulu Kokusuz Renkli Renksiz Cam Silgi Cetvel Minder Havlu Çilek Süt B. Aşağıdaki ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y ” kutusunu boyayalım. 1 Yumurta kırılgan bir madde değildir. DY 2 Ceviz sert ve renksiz bir maddedir. DY 3 Esnek maddelere kuvvet uygulanınca şekilleri değişir. DY 4 Maddelerin özelliklerini duyu organımızla algılarız. DY 5 Bütün maddelerin kokusu ve tadı vardır. DY 6 Sert maddeler aynı zamanda kırılgandır. DY 7 Su, renksiz ve kokusuz bir maddedir. DY 8 Maddelerin renk ve kokusunu dokunarak algılarız. DY 9 Bulaşık süngeri kırılgan bir maddedir. DY 10 Yumuşak maddeler renkli ve kokuludur. DY 79

C. Aşağıdaki tabloyu inceleyelim. 1. Aşağıdakilerden hangisi madde Soruları cevaplandıralım. değildir? A. Kum 1 silgi 2 kolonya B. Toprak 3 taş 4 cam C. Gökkuşağı 5 parfüm 6 bant 7 şişe 8 sarımsak 2. Aşağıdaki maddelerden hangisi 9 top 10 çilek renksizdir? 11 muz 12 tüp gaz A. Hava 13 tahta 14 sünger B. Taş 15 soğan 16 gül C. Bakır a. Kaç numaralı maddeler esnektir? 3. Aşağıdaki maddeler renklerine 3 tanesini yazalım. göre gruplandırıldığında hangisi dışta kalır? ...... ...... ...... A. Limon B. Muz b. Kaç numaralı maddeler kokulu- C. Çilek dur? 4. Aşağıdaki maddelerden hangisi- 5 tanesini yazalım. nin kokusu yoktur? A. Pamuk ...... ...... ...... ...... ...... B. Parfüm c. Kaç numaralı maddeler koku- C. Sucuk suzdur? 5. Aşağıdaki eşleştirmelerden han- 5 tanesini yazalım. gisi yanlıştır? A. Dil koku ...... ...... ...... ...... ...... B. Deri dokunma d. Kaç numaralı maddeler kırıl- C. Göz renk gandır? 2 tanesini yazalım. ...... ...... 80

Adı: Tat - Pürüzlü - Pürüzsüz Soyadı: A. Aşağıdaki açıklamaları okuyalım. Rakamları kullanarak uygun ifadeyle eşleştirelim. 1 Çizilmesi ve şekil değiştirmesi zor olan maddelerdir. 2 Yüzeyinde girinti ve çıkıntı olan maddelerdir. 3 Dokunulduğunda şekli değişen, çukurlaşan maddelerdir. 4 Yüzeyinde girinti ve çıkıntı olmayan maddelerdir. 5 Özellikle yere düştüğünde şekil değişikliğine uğrayan maddelerdir. Pürüzsüz Maddeler Esnek Maddeler Yumuşak Maddeler Sert Maddeler Pürüzlü Maddeler B. Aşağıda maddelerin özellikleri verilmiştir. Nedenini bir cümle ile ifade edelim. Buz pürüzsüz bir maddedir. 1 NİÇİN?: .Ç...ü..n.k..ü...y.ü..z..e..y.i.n..d..e...g..ir..i.n.t.i..v..e...ç.ı.k..ı.n.t.ı..y..o..k.t.u..r................ Ağaç gövdesi pürüzlüdür. 2 NİÇİN?: .......................................................................... Cam bardak kırılgan bir maddedir. 3 NİÇİN?: .......................................................................... Araba tekerleği pürüzlü bir maddedir. 4 NİÇİN?: .......................................................................... Bulaşık süngeri esnek bir maddedir. 5 NİÇİN?: .......................................................................... 81

C. Aşağıdaki tabloyu inceleyelim. 1. Aşağıdaki meyvelerden hangisi- Soruları cevaplandıralım. nin kabuğu pürüzlüdür? A. Elma B. Karpuz C. Kavun 1 sarmısak 2 cam şişe kivi 2. Aşağıdaki maddelerden hangisi 3 lastik 4 taş pürüzsüzdür? A. Ekmek 5 ceviz 6 deterjan B. Zımpara duvar C. Kâğıt 7 tüp gaz 8 pet şişe kolonya 3. Aşağıdaki maddeler pürüzlü pü- 9 çamaşır suyu 10 hava rüzsüz şeklinde gruplandırıldığın- da hangisi dışta kalır? 11 kabak 12 A. Madeni para B. Toprak 13 demir 14 C. Televizyon ekranı 15 su 16 4. Serttir Kokusuzdur a. Kaç numaralı maddelerin koku- Renksizdir suna bakmak tehlikelidir? Yukarıda özellikleri verilen madde ...... ...... ...... hangisidir? b. Kaç numaralı maddeler pürüz- A. Oyun hamuru B. Hava lüdür? C. Cam şişe ...... ...... ...... 5. Aşağıdaki eşleştirmelerden han- c. Kaç numaralı maddelerin koku- gisi yanlıştır? A. Deri pürüzlü-pürüzsüz su vardır? B. Göz sertlik-yumuşaklık C. Burun kokulu-kokusuz ...... ...... ...... d. Kaç numaralı maddeler serttir? ...... ...... ...... e. Kaç numaralı maddeler koku- suzdur? ...... ...... ...... 82

Adı: Maddeyi Niteleyen Özellikler Soyadı: A. Aşağıdaki açıklamalarla verilen örnekleri harfleri kullanarak eşleştirelim. Maddelerin sertliğini - yumuşaklığını Cam bardak kırılgan bir T dokunma duyumuzla algılarız. maddedir. Şekli kolaylıkla değişen maddelere es- Kışlık botların altı kayma- L nek maddeler denir. sın diye pürüzlü yapılır. Kuvvet uygulandığında kırılan madde- Sert maddeye demiri, yu- N lere kırılgan madde denir. muşak maddeye ise ha- muru örnek verebiliriz. Yüzeyleri girintili çıkıntılı olan maddeler İ pürüzlü maddelerdir. Limon ekşi, baklava tatlı, biber ise acıdır. Maddenin özelliklerinden biri de renktir. Pamuk ve süngerin şekli İ Maddeleri renklerine göre ayırabiliriz. kolaylıkla değişir. Koklama duyumuzla maddeleri birbirin- Elma ve armutun farklı K den ayırt edebiliriz. renkte olanları vardır. Dilimiz tat alma organıdır. Maddeler Soğanın ve nanenin koku- E farklı tatlara sahiptir. su çok belirgindir. 83

MİNİ TEST 6 1. Deri duyu organımız maddele- 5. Tat alma duyu organıdır. ( a ) rin hangi özelliğini algılamamızı Koku alma duyu organıdır. ( b ) sağlar? Şekli algılama duyu organıdır. ( c ) A. Renkli veya renksiz olması. Yukarıda ifade edilen duyu or- B. Kokulu veya kokusuz olması. ganlarımız hangileridir? abc C. Sert veya yumuşak olması. A. Burun Göz Dil 2. “Sert maddelerin bazıları ............ B. Burun Dil Göz bir yapıya sahiptir.” C. Dil Burun Göz Cümlesinde noktalı yere hangisi 6. a. Ayna b. Ekmek c. Mermer gelemez? d. Toprak e. Karpuz f. Zımpara A. kırılgan B. yumuşak Yukarıdakilerden hangileri pü- C. kokusuz rüzsüz bir yapıya sahiptir? 3. Futbol topu A. b - d - f B. a - c - e Bulaşık süngeri Paket lastiği C. a - c - f Yukarıdaki maddelerin ortak 7. FUTBOL CAM HALI özelliği hangisidir? TABAK TOPU A. Esnek maddelerdir. 123 B. Kırılgan maddelerdir. Yukarıdaki maddeler için hangisi C. Pürüzsüz maddelerdir. yanlıştır? A. 3 numaralı madde pürüzlüdür. B. 1 numaralı madde kırılgandır. 4. “Buz; sert, kırılgan ve .................. C. 2 numaralı madde serttir. bir maddedir.” 8. Renkleri aynı olan gıdaları hangi Cümlesinde noktalı yere hangisi özelliğine bakarak tanıyabiliriz? gelmelidir? A. Tatlarına bakarak A. esnek B. pürüzsüz B. Sertliğine bakarak C. renkli C. Esnekliğine bakarak 84

Adı: Bazı Maddeler Zarar Verebilir Soyadı: A. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. B. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. Doğru olanlara “D”, yanlış olan- Tehlikeli olabilecek maddelerin lara “Y” yazalım. üzerine çarpı işareti koyalım. ( ..... ) Maddelere dokunarak pürüz- a. b. lü ya da pürüzsüz olduğunu anlayabiliriz. ( ..... ) Ellerimizi sabun dışında farklı c. d. bir temizlik maddesiyle yıka- mamalıyız. ( ..... ) İçinde ne olduğunu bilmediği- miz maddeleri tadına bakarak tanıyabiliriz. ( ..... ) Kırtasiyeden kokulu araç ge- e. f. reçleri almamalıyız. ( ..... ) Bütün maddeler kokuludur. g. h. Maddeleri kokusuna bakarak tanıyabiliriz. ( ..... ) Temizlik maddeleri çocukların ulaşamayacağı yerlere konul- malıdır. ( ..... ) Hoş kokulu yapıştırıcıları kok- ı. i. layabiliriz. ( ..... ) Büyüklere sormadan ilaç kul- lanabiliriz. 85

C. Cümleleri okuyalım. Noktalı yer- 1. Aşağıdaki maddelerden hangisi- lere uygun kelimeleri yazalım. nin tadına bakmak tehlikelidir? A. Süt sıvıların yapıştırıcı B. Kolonya C. Limonata kesici temizlik 2. Tanımadığımız maddelerin tadına eldiven yakıcı neden bakmamalıyız? A. Tadı ekşi olabilir. kolonya kokusu B. Tuzlu veya şekerli olabilir. C. Zehirli ve yakıcı olabilir. a. ................... maddelerini sade- 3. Aşağıdaki aletlerden hangisi ke- ce temizlik amaçlı kullanmalıyız. sici ve delici maddeler grubuna girmez? b. Cildimize zararlı olabile- cek maddelere dokunurken A. Tornavida ................... kullanmalıyız. B. Makas C. Kaşık c. Çamaşır suyu gibi bazı madde- 4. Hareket hâlindeki cisimleri dur- lerin ................... vücudumuza durmaya çalışmak tehlikeli sonuç- zarar verebilir. lar doğurabilir. d. Çocuklar ................... ve delici Aşağıdakilerden hangisi buna ör- aletlerden uzak durmalıdır. nektir? A. Vantilatör e. Çevremizdeki yanıcı ve B. Top ................... maddelerden uzak C. Misket durmalıyız. 5. Büyüklerimize sormadan hangisini f. İçerisinde ne olduğunu bilmedi- yapmak tehlikelidir? ğimiz ................... tadına kesin- A. Ders çalışmak likle bakmamalıyız. B. Oyun oynamak C. İlaç içmek 86

Adı: Güvenlik Önlemleri Soyadı: A. Bazı maddeleri tatmak, dokunmak, bakmak ya da koklamak tehlikelidir. Aşağıdaki belirtilen özelliklerin altına hangi durumun tehlikeli olduğunu yazalım. tatmak dokunmak bakmak koklamak İlaç Güneş Kolonya .t.a..t..m...a..k.................. ............................. ............................. Deterjan Tüpgaz Parlak Işık ............................. ............................. ............................. Priz Çamaşır Suyu Vantilatör ............................. ............................. ............................. Sıcak Su Benzin Asit ............................. ............................. ............................. Soba Kaynak Işığı Ateş ............................. ............................. ............................. 87

B. Aşağıdaki uyarı sembolleriyle anlamlarını rakamları kullanarak eşleşti- relim. 1 23 UYARILAR Zararlı Alevlenebilir Madde 4 5 6 Aşındırıcı Tehlikeli Patlayıcı Elektrik Tehlikesi 7 8 9 Yakıcı Madde Zehirli Radyasyon C. Aşağıda temizlik ürünlerinin üzerinde yer alan semboller ve anlamları verilmiştir. Harfleri kullanarak eşleştirelim. A Diğer ürünlerle karıştırmayınız. N Kullanım sonrası odayı havalandırınız. O Çocuklardan uzak tutunuz. K Kullanım sonrası ellerinizi yıkayınız. 88

Adı: Maddenin Hâlleri Soyadı: A. Aşağıdaki noktalı yerlere mad- B. Aşağıdaki maddeleri hâllerine denin hallerininden uygun olanı göre tablolara yazalım. yazalım. doğalgaz kürek katı sıvı gaz tahta gazoz süt hava su buharı pamuk BARDAK SU raket ayran ..................... ..................... Katı Maddeler SU BUHARI TABAK 1. ..................... ..................... 2. 3. 4. Sıvı Maddeler SÜT SİS 1. ..................... ..................... 2. 3. PARFÜM ŞEKER 1. Gaz Maddeler ..................... ..................... 2. 89 3.

C. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanlara “D”, yanlışlara “Y ” yazalım. Katı maddelerin a. ( ..... ) Kalem, silgi, taş gibi maddeler katı maddedir. sıvı ve gazlardan b. ( ..... ) Sünger, pamuk gibi esnek maddeler katı mad- farkı nedir? de değildir. c. ( ..... ) Katı maddelerin bazılarının şekli yoktur. d. ( ..... ) Katı maddeler konuldukları kabın şeklini almazlar. Kendi şekillerini korurlar. e. ( ..... ) Katı maddeler bulundukları ortama yayılırlar. Katı maddelerin f. ( ..... ) Buz, suyun katı haline örnektir. belli bir şekli vardır. D. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. Noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. kabı kum özelliklerine şekli tanesinin şeker mercimek a. Tuz, un, ................. gibi maddeler kü- çük taneli katılardır. KÜÇÜK TANECİKLİ KATILAR... b. Küçük taneli katıların da ........... vardır. c. Küçük taneli katılar konuldukları ................. tamamen doldururlar. d. Küçük taneli maddeler de katı madde- lerin tüm ............................ sahiptir. e. Küçük taneli katıların her bir pirinç bulgur .................kendine özgü şekli vardır. 90

Adı: Maddenin Sıvı ve Gaz Hâli Soyadı: A. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanlara “D”, yanlışlara “Y ” yazalım. a. ( ..... ) Sıvı maddelerin belli bir şekli yoktur. Sıvı maddelerin b. ( ..... ) Buz, suyun sıvı halidir. katı maddelerden c. ( ..... ) Sıvı maddeler konuldukları kabın şeklini alırlar. farkı nedir? d. ( ..... ) Süt, maddenin sıvı hâline örnek verilebilir. e. ( ..... ) Katı maddeler sıvı hâle geçemez. Sıvı maddelerin f. ( ..... ) Su, ısı alınca buharlaşır. belli bir şekli yoktur. B. Aşağıdaki ifadelerde noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. sis ortama deliklerden su buharı şekli a. Gazların belli bir .................. yoktur. b. Gazlar bulundukları ............... rahatlıkla yayılırlar. c. Çaydanlıktan çıkan ......................... gaz hâldedir. d. Gazlar çok küçük ............................. çıkabilir. e. Hava olaylarından ................ maddenin gaz hâlidir. 91

C. Aşağıdaki ifadeleri harfleri kullanarak eşleştirelim. R Buz, suyun katı buzluğa koyarsak F Suyu kapla birlikte bir süre sonra buza K Suyun gaz hâline döner. A Su, maddenin sıvı hâlidir. hâline örnektir. su buharı denir. I Suyu kaynattığımızda su buharına dönüşür. L Buz, suya su da su buharını görebi- liriz. D. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1. Isıtılan buz parçaları .............. 4. Buz, suyun hangi hâline örnektir? hâline dönüşür. A. Katı B. Sıvı C. Gaz Cümlesinde noktalı yere hangi- 5. Aşağıdaki eşleştirmelerden han- si gelmelidir? gisi yanlıştır? A. su buharı B. katı C. su A. Su sıvı 2. Bir bardak suyu buz hâline ge- B. Buz katı tirebilmek için ne yapmalıyız? C. Su buharı sıvı A. Isıtmalıyız. 6. Katı hâldeki buz parçaları ................ su hâline dönüşür. B. Kaynatmalıyız. Cümlesinde noktalı yere hangi- C. Soğutmalıyız. si gelmelidir? 3. Su buharı, suyun hangi hâline A. Buharlaşarak B. Donarak örnektir? C. Eriyerek A. Katı B. Sıvı C. Gaz 92

Adı: Değerlendirme - 5 Soyadı: A. Aşağıdaki cümleleri okuyalım. C. Aşağıdaki kelimeleri okuyalım. Doğru olanlara “D”, yanlış olan- Noktalı yerlere uygun kelimeleri lara “Y” yazalım. yazalım. ( ..... ) Gaz maddelerin belli bir şekli kırılgan kokuları yoktur. ( ..... ) Her maddenin rengi vardır. derimizle yayılır ( ..... ) Ses, madde değildir. ( ..... ) Esnek maddelere silgiyi örnek şekli alırlar verebiliriz. ( ..... ) Maddelerin kokusunu ve şek- a. Bardaktan dökülen su etrafa lini kuvvet uygulayarak değiş- ...................... . tirebiliriz. b. Katı maddelerin belli bir B. Aşağıda verilmiş olan ifadelerle ...................... vardır. kavramları harfleri kullanarak eşleştirelim. c. Sıvı maddeler konuldukları ka- bın şeklini ...................... . 1. Su, süt gibi maddelerin P. esnek hâli. d. Kuvvet uygulandığında şekli de- ğişen maddelere ...................... 2. Cam, bardak gibi mad- T. sıvı maddeler denir. delerin özelliği. e. Bazı maddelerin çok belirgin 3. Hava, su buharı gibi U. kırılgan ...................... vardır. maddelerin hâli. f. Bir maddenin pürüzlü veya pü- 4. Lastik, yay gibi madde- R. gaz rüzsüz olduğunu ..................... algılarız. lerin özelliği. 1 2 3 4 .......... .......... .......... .......... 93

1. Aşağıdaki ifadelerden hangisi MADDENİN HÂLLERİ doğrudur? A. Maddeleri tanımak için tadına katı sıvı 1 bakmak yeterlidir. örnek B. İçeriğini bilmediğimiz madde- örnek lerin tadına bakmak tehlikelidir. örnek C. Tahta ile taşı ayırt edebilmek 2 3 hava için tadına bakarız. 5. Yukarıdaki tabloda 1 numaralı 2. Çevremizdeki bazı maddelerin yere hangisi gelmelidir? çok keskin kokusu vardır. A. Gemi B. Gaz Aşağıdaki maddelerden hangisi C. Ayran buna örnektir? A. Armut B. Süt C. Sucuk 3. Gaz maddeleri gözümüzle göre- 6. Yukarıdaki tabloda 2 numaralı meyiz. Ancak duyu organlarımız- yere hangisi gelmelidir? la algılayabiliriz. A. Katı B. Gözlük C. Su Aşağıdaki duyu organlarından hangisi gaz maddeleri algılama- 7. Yukarıdaki tabloda 3 numaralı mızda etkili değildir? yere hangisi gelmelidir? A. Dil B. Deri C. Burun 4. Aşağıda katı, sıvı ve gaz madde- A. Gaz B. Sıvı lere örnekler verilmiştir. C. Gazoz Hangisinde hata yapılmıştır? 8. Aşağıdakilerden hangisi madde değildir? A. KATI B. SIVI C. GAZ A. Gökkuşağı B. Plastik • kum • cam • hava C. Doğalgaz • pil • süt • su • kek • çay buharı 94

Adı: Değerlendirme - 6 Soyadı: 1. esnek 4. Aşağıdaki durumların hangisinde pürüzlü itme hareketi söz konusu değildir? kırılgan yumuşak A. Taksiye binerken kapıyı açmak için uyguladığımız kuvvet. Cevizin özelliklerini işaretlediği- mizde hangisi doğru olur? B. Işığı açmak için duvardaki mandala uygulanan kuvvet. A. B. C. C. Telefonla arama yaparken tuşlara uygulanan kuvvet. 2. Aşağıdakilerden hangisi esnek 5. I. Rüzgâr II. Deprem maddelerle ilgili yanlış bilgidir? III. Yangın IV. Çığ A. Esnek maddelere kuvvet uy- gulandığında şekli değişir. Yukarıdakilerden hangilerini teh- likeli olabilecek hareketli varlık- B. Esnek maddelere uygulanan lara örnek verebiliriz? kuvvet ortadan kalktığında madde eski hâline döner. A. I - III B. I - IV C. III - IV C. Esnek maddelere kuvvet uy- 6. : pamuk : sünger : bardak gulandığında geriye dönülme- yecek şekil değişikliği olur. Yukarıdaki maddeleri özellikle- rine göre gruplandırdığımızda 3. Aşağıdaki durumların hangisinde hangisi dışta kalır? yön değiştirme söz konusudur? A. B. C. A. Dünya’mızın kendi etrafındaki dönme hareketi. B. Rüzgârda sağa sola savrulan 7. Arabanın egzosundan çıkan du- yaprakların hareketi. man maddenin hangi haline ör- nektir? C. Lunaparkta dönme hareketi yapan atlı karıncanın hareketi. A. katı B. sıvı C. gaz 95

8. Babam gürültülü bir ortamda ça- 12. Doğada hangi maddenin üç hâlini lışmaktadır. Babam hangi önlemi de rahatlıkla görebiliriz? almalıdır? A. Limonata B. Su C. Süt A. Gözlük takmalıdır. B. Kulaklık takmalıdır. 13. MADDELER HÂLLERİ C. Bere takmalıdır. 1. Ayran Katı 2. Silgi Sıvı 9. I. şeker II. çilek III. tuz 3. Su Buharı Gaz IV. nane V. cam VI. parfüm Yukarıdaki maddelerden hangile- Yukarıdaki tabloda yapılan yan- rini kokusundan tanıyamayız? lışlık hangi maddeler yer değişti- A. I - III - V rilerek düzeltilebilir? B. II - IV - V A. 1 - 2 B. 1 - 3 C. 2 - 3 C. I - III - VI 14. 10. I. Su II. Süt III. Ayran Yukarıdaki maddelerin ortak özel- liği aşağıdakilerden hangisidir? Yukarıdaki uyarı sembolünün an- A. Yumuşak maddedirler. lamı hangisidir? B. Katı maddelere örnek verile- A. Zararlı B. Zehirli bilirler. C. Radrasyon C. Konuldukları kabın şeklini alırlar. 11. “Kırılgan, pürüzlü ve katıdır.” 15. I. Belli bir şekilleri vardır. Yukarıdaki ifadeye uyan madde II. Küçük taneli olanları vardır. hangisidir? III. Konuldukları kabın şeklini al- A. Cam mazlar. B. Tekerlek Yukarıdakilerden hangileri katı maddelerin özelliğidir? C. Ağaç dalı A. I - II B. II - III C. I - II - III 96

05 ÇEVREMİZDEKİ IŞIK VE SESLER 97

ÇEVREMİZDEKİ IŞIK VE SESLER KONULAR: IŞIĞIN GÖRMEDEKİ ROLÜ IŞIK KAYNAKLARI Doğal Işık Kaynakları - Yapay Işık Kaynakları SESİN İŞİTMEDEKİ ROLÜ Uzaklık ve Ses Şiddeti Arasındaki İlişki Şiddetli Sesin Zararları - İşitme Kaybı ÇEVREMİZDEKİ SESLER Ses Kaynakları - Sesin Yayılması NELER ÖĞRENECEĞİZ? Gözlemlerimiz sonucunda görme olayının gerçekleşebilmesi için ışığın gerekli olduğu sonucunu çıkaracağız. Çevremizdeki ışık kaynaklarını doğal ve yapay ışık kaynakları şeklinde sınıflandıracağız. Ses şiddetinin işitme için önemli olduğunu gözlemleyecek ve her sesin insan kulağı tarafından işitilemeyeceğini fark edeceğiz. Ses şiddeti ile uzaklık arasındaki ilişkiyi açıklayacağız. Şiddetli seslerin işitme kaybına sebep olabileceğini ifade ede- ceğiz.

Adı: Işığın Görmedeki Rolü Soyadı: A. Aşağıdaki resimlere göre, ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y ” yazalım. 1234 1 ( ..... ) 1 numaralı varlık ışık üreten bir kaynaktır. 2 ( ..... ) 2 numaralı varlık ışık üreten bir kaynak değildir. 3 ( ..... ) 3 numaralı varlık karanlık ortamları aydınlatır. 4 ( ..... ) 4 numaralı varlık Dünya’mızın ışık kaynağıdır. 5 ( ..... ) 2 numaralı varlıkla gece çevremizi aydınlatabiliriz. 6 ( ..... ) 1 numaralı varlık gündüz kullanılan bir kaynaktır. 7 ( ..... ) 1 ve 4 numaralı varlıklar ışık kaynağıdır. B. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Noktalı yerlere “Görebiliriz”, “Göremeyiz” yazalım. ( Işık kaynağı kullanmadan. ) 1 Maden ocağının içinde: ....................................................................... 2 Gündüz vakti sokakta gezerken: .......................................................... 3 Denizin derinliklerinde: ....................................................................... 4 Işığı yanan adada: ............................................................................... 5 Gece vakti ormanda yürürken: ............................................................ 6 Okul bahçesinde oyun oynarken: ......................................................... 7 Tünele girdiğimizde: ........................................................................... 8 Mağarada ilerlediğimizde: .................................................................. 9 Hayvanların toprak altında yaptığı yuvalarda: ..................................... 10 Basketbol oynanan salonda: ................................................................ 99