ТУСГАЙ ДУГААР үнэн зөв статистик тоо баримттай байх урьдчилсан байдлаар тодорхойлоход дэлхийн дундаж болон байх болох нь нийгмийн халамжийн үйлчилгээ, эрүүл хэмжээнээс бага байна. Дээрх гурван мэргэжлээс гадна хэл засалч болон бусад мэнд, сэргээн засах тусламж, урьдчилан мэргэжилтнийг түлхүү бэлтгэн багийн сэргээн засах үзүүлэх шаардлагатай байна. сэргийлэлт, боловсрол, хөдөлмөр Нийгмийн халамжийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын тухай хуулиудын сэргээн засах эрхлэлтийн байдлыг үнэлэх, цаашид авах тусламжтай холбоотой зүйл, заалтуудаас төрөлжсөн асрамж, рашаан сувилалын арга хэмжээг тодорхойлж өгдөг, хоорондоо хөнгөлөлт зэргээс бусад нь хараахан хэрэгжээгүй байна. Хуулинд хөгжлийн уялдаа холбоо бүхий чухал ач холбогдолтой. бэрхшээлтэй иргэдийн сэргээн засах тусламжийг олон хэлбэрээр үзүүлэх боломж ДЭМБ-аас Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд байгаа ба шаардлага хангасан улсын болон хувийн хэвшлийн байгууллагыг халамж тухайн улсын 10 хувиас бага байх нь болон ЭМД сангаас санхүүжих боломж нээлттэй байна. мэдээлэлийн сан хангалттай бус гэж үздэг бөгөөд Монгол улсад нэгтдэг бүртгэл байхгүйг илэрхийлж байна. Жайка ОУ-н байгууллагын буцалтгүй тусламжаар 2016- 2020 онд хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД нэгдсэн мэдээллийн санг холбогдох байгууллагатай хамтран ажиллаж эхлүүлж байна. Дараагийн чухал зөвлөмж нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн эрүүл мэнд ялангуяа сэргээн засах тусламжийг хүний нөөц, тоног төхөөрөмж, мэргэжилтний Ном зүй 1. WHO (World Health Organization). World чадамжийг нэмэгдүүлэх, Засгийн газраас Report on Disability 2011. Vol 91.; 2011. хууль тогтоомж, бодлогын хэмжээнд дэмжих doi:10.1136/ip.2007.018143. хэрэгтэй. Буурай хөгжилтэй улс орнуудын 2. Нийгмийн халамжийн тухай /шинэчилсэн хувьд эдийн засгийн чадамжаас шалтгаалан найруулга/. Монгол улсын хууль. хангалттай үр дүнд хүрэхгүй байна. Уганда 3.www.nso.mn/. МУ-ын Үндэсний улсад майжгий тавхайтай хүүхэд 1.000 Статистикийн Хороо. Хөгжлийн амьд төрөлтөнд 1,2 тохиолддог байсан ба бэрхшээлтэй иргэн 2010-2016 он. Эрүүл мэндийн яам, Канадын олон улсын 4. А.Балжинням. Сэргээн Засах Судлал.; хөгжлийн агентлагтай хамтран (Ponseti, 2015. 1996) төслийн хэрэгжүүлсэн ба эмнэлгийн 5. The M, Real R. MAKE THE RIGHT REAL нэгж тус бүр дээр майжгий тавхай тусламж WORKSHOP IN MONGOLIA. үзүүлэх 798 сэргээн засалч бэтгэн, 1152 6. LinV,ZhangX,DixonP.OccupationalTherapy оюутанд хичээл заан, ургийн эрт үеийн Workforce in the United States: Forecasting илрүүлгийг хийж урьдчилан сэргийлэлт Nationwide Shortages. PM R. 2015;7(9):946- 42% байсан бөгөөд 2011 оны байдлаар 98 954. doi:10.1016/j.pmrj.2015.02.012. хувийн үр дүнг үзсэн байна.13 7.Үндэсний статистикийн хороо, Дүгнэлт Нийгмийн хамгаалал хөдөлмөрийн яам. Улаанбаатар хот, Хөвсгөл, Сэлэнгэ, Өрхийн Амьжиргааны Түвшинг Тодорхойлох Баян-Өлгий аймгуудад ихэнх хөгжлийн Аргачлал: Үндэсний Статистикийн бэрхшээлтэй иргэд амьдарч байгаа нь Хорооны Дарга, Хүн Амын Хөгжил, эхний ээлжинд сэргээн засах тусламжинд Нийгмийн Хамгааллын Сайдын, 2013 Оны анхаарах, холбогдох байгууллагатай 11 Дүгээр Сарын 07-Ны Өдрийн 123/165 хамтран ажиллах. Сэргээн засалт, үндэсний Тоот Хамтарсан Тушаалын 2 Дугаар хөгжлийн төв 2016 онд 6750 (6,1%) хөгжлийн Хавсралт. 2013:1-13. бэрхшээлтэй хүн бусад эрүүл мэндийн 8. ЭМЯ. Эрүүл Мэндийн Үзүүлэлт 2017.; байгууллагаар сэргээн засах тусламж 2017. үйлчилгээ авсан тухай бодитой тоо байхгүй 9. Үндэсний статистикийн хороо. Монгол байгаа нь сэргээн засах тусламжийн улсын хүн амын 2010-2040 оны хэтийн хүртээмжийг үнэлэх боломжгүй байна. тооцооны танилцуулга. Сэргээн засалч мэргэжилтэнүүдийг 10.000 10. Occupational WF of. WFOT Human хүн ноогдох байдлаар 2018 он, 2030 оны Resources Project 2016. 2016;2016. АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 51
11. Gupta N, Castillo-Laborde C, Landry 12. Эрүүл мэндийн даатгалын тухай / MD. Health-related rehabilitation services: шинэчилсэн найруулга. Монгол улсын хууль assessing the global supply of and need for 2015. 2015. human resources. BMC Health Serv Res. 13. Solutions R of. Concept Note. 2014; 2011;11(1):276. doi:10.1186/1472-6963-11- (2015):2016-2017. 276. ОЮУТНУУДЫН СУРАЛЦАХ ХЭВ МАЯГ ТОДОРХОЙЛОХ VARK ЗАГВАРЫГ СУРГАЛТАНД АШИГЛАХ АРГА ЗҮЙ Ж.Сэргэлэнцэцэг АШУҮИС,Сувилахуйн сургууль, Суурь сувилахуйн тэнхим Дэлхийн улс орнуудын анагаах ухаанд график, видео, хөдөлгөөнт дүрс зэргээр дамжуулан шинэ зүйлст илүү хялбархан суралцаж буй оюутнуудын суралцах хэв суралцдаг. Сонсож суралцах хэв маягтай оюутнууд дуу авиа, хөгжим, харилцан яриа, маягийн онцлогийг харгалздаг бөгөөд энэ лекц зэргээр дамжуулан илүү олон шинэ зүйлсэд суралцдаг. Уншиж/бичиж суралцах нь оюутнуудын цаашдын сурлагын үр дүнд хэв маягтай оюутнууд ном, сурах бичгээс өөрөө бие даан уншиж судлахад илүү үр онцгой нөлөө үзүүлдэг гэж үздэг. Тиймээс дүнтэйгээр мэдээлэл авдаг. Хийж суралцах хэв маягтай оюутнууд аливаа зүйлийг оюутнууд өөр өөрийн гэсэн суралцах хэв өөрийн гараар барьж, мэдэрч, тэмтэрч, биеэр туршиж үзсэнээр шинэ зүйлийг илүү маягтай байдаг, тэдний сурах идэвхийг үр дүнтэйгээр суралцдаг. Энэ сургалтын хэлбэр нь мэдлэгийг оюутнуудад нэмэгдүүлэхийн тулд суралцах хэв давтуулахаас гадна хүн бүрийн онцлогт тохирсон мэдээлэл өгөх арга замуудыг маягт нь тохируулан өөр өөр сургалтын ашиглах үр дүнтэй сургалтын арга юм. VARK загвараар суралцах хэв маягийг аргуудыг хэрэглэх хэрэгцээ тулгарч тодорхойлоход нэг, хоёр, гурав мөн дөрвөн хэлбэр нь дөрвүүлээ тодорхойлогдож байна. болдог. Энэ хэлбэрүүдийг холимог хэлбэр гэнэ. Энэ тохиолдолд хамгийн их Австралид хийгдсэн судалгаагаар давамгайлсан хэлбэрээр тухайн оюутны суралцах хэв маягийг тодорхойлно. Анагаахын нэгдүгээр дамжааны оюутнуудад Суралцах хэв маяг тодорхойлох VARK асуумжийн хуудас нь оюутны суралцах явуулсан судалгааны үр дүн болон VARK хамгийн боломжит арга барилыг тодорхойлоход чиглэгдсэн асуумжуудаас цахим хуудсаар явуулсан судалгааны үр тогтоно. (Асуумжийг боловсруулсан Нейл Флеминг, Линкольны Их Сургууль, Шинэ дүнгүүдтэй харьцуулж үзэхэд их сургуулийн Зиланд улс (Флеминг, 1992 он)). VARK асуумжийн хуудас нь мэдээллийг хүлээж оюутнуудын суралцах чадвар нь ерөнхий авах олон янзын арга замуудыг тодорхойлж өгдөг. Энэ нь 16 асуулттай бөгөөд тодорхой боловсролын сургуулийн сурагчдийнхаас мэдээллийн хэлбэрүүдэд хувь хүн тус бүрийн өгөх хандлагыг тодорхойлдог. тэс ондоо байна гэж тогтоосон байна. Энэхүү асуумж болон түүнтэй холбоотой Судалгааны явцад оюутнуудын суралцах хэв маяг нь их сургуульд байхдаа илүү хөгждөг болох нь тогтоогдсон. Суралцагчийн шинэ мэдлэг, чадвар, хандлагыг эзэмших арга барил нь ялгаатай байхыг суралцах хэв маяг гэнэ. Суралцах хэв шинжийн талаархи хэд хэдэн загвар байх бөгөөд эдгээрийн нэг нь Н.Флемингийн боловсруулсан VARK загвар юм. Энэ загвар нь тухайн суралцагч шинэ зүйлд суралцахдаа ямар мэдрэхүйн эрхтэнээрээ мэдээллийг илүү үр дүнтэйгээр хүлээн авдаг болохыг тодорхойлдог. Энэ загварыг харж (V-visual), сонсож (A-auditory), уншиж- бичиж (R-read/Write), хөдөлгөөний буюу хийж суралцах хэв маяг (K-kinesthetic) болон холимог хэв маяг гэж ангилдаг. Харж суралцах хэв маягтай оюутнууд зураг, дүрс, 52 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР тайлбарыг VARK-ийн веб хуудаснаас татаж сэдэвтэй холбоотой төрөл бүхий сурах ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД авах боломжтой (http://www.vark- learn.com/ бичиг, шинжлэх ухааны өгүүлэл, илтгэл, English/index.asp). гарын авлага болон интернетийн төрөл бүрийн материал зэргийг олж уншихаас Суралцах хэв маягийн загвар гадна гол хэсгүүдийг хураангуйлан бичиж (VARK) тэмдэглэх нь илүү үр дүнтэй. Харж суралцах хэв маяг: Энэ хэв маягт Хийж суралцах хэв маяг: Бодит байдал хамаарах хүмүүс нь зураг, диаграм, хүснэгт, чухам ямар байх нь тэдний сонирхолыг график ашиглан илэрхийлсэн мэдээллийг илүү татдаг. Иймээс ажлын байран дахь илүү үр дүнтэйгээр хүлээн авдаг. Түүнчлэн практик дадлага болон дуураймал орчин энэ бүлгийн хүмүүсийг өөрөөр “График” дахь дадлагын хичээлээс илүү үр дүнтэй гэж нэрлэдэг нь агуулгын хувьд илүү суралцдаг. Тухайн зүйлийг өмнө нь хийж нийцэх хувилбар ч байж болох юм. Учир байсан талаарх туршлага нь тэдэнд үр нь тэд аливаа үгээр илэрхийлэгдсэн дүнтэй мэдээлэл болдог. Үргэлж бодит мэдээллийг төрөл бүрийн дүрс ашиглан байдал дээр, өөрийн гараар турших схемчилснээр илүү хялбархан ойлгодог. боломжгүй байдаг тул бодит байдал дээр Харин фото зураг, видео, кино нь төдийлөн ямар байдаг тухай видеог ашиглах нь бас үр дүнтэй байж чаддаггүй. Илүү үр дүнтэй илүү үр дүнтэй. хичээллэхэд хангалттай хэмжээний хоосон Холимог хэв маяг: Бодит амьдрал цаас болон өнгө өнгийн харандаа, эсвэл дээр нэг хэв маяг дангаар байх нь цөөн том хэмжээтэй самбар хэрэгтэй. Тухайн бөгөөд дээрхи хэв маягууд харилцан сэдэвтэй холбоотой схем, зураглал, видео зэрэгцсэн байдлаар орших ба аль нь илүү анимейнш зэргийг хэрэглэх нь илүү дөхөм хүчтэй илэрч байгаагаар нь суралцах хэв байх болно. маягийг тодорхойлдог. Зарим тохиолдолд Сонсож суралцах хэв маяг: Энэ эдгээр хэв маягуудын аль нэг нь хэв маягийн хүмүүсийн сурах үйл давамгайлахгүйгээр, харилцан тэнцвэртэй ажиллагаандаа хэрэглэх ёстой үндсэн илэрч болох бөгөөд үүнийг холимог хэв аргачлал нь ярих болон сонсох юм. Лекц, маяг гэж тодорхойлдог. Судалгаагаар бүлгийн хэлэлцүүлэг, семинарын хичээлээс хоёр, гурав эсвэл бүр дөрвөн хэв маягийн илүү их мэдээлэл олж авдаг. Бусдаар оноо нь бараг тэнцүү байх тохиолдол яриулах эсвэл өөрийн яриагаа бичиж аваад байдаг байна. Манай улсад суралцах хэв дараа нь сонсох нь илүү үр дүнтэй. Эсвэл шинжийг тодорхойлох чиглэлээр хэд хэдэн өөртэйгээ чангаар ярилцах нь илүү үр судалгаа хийгдсэн боловч одоогоор VARK дүнтэй. загвараар суралцагчийн суралцах хэв Уншиж бичиж суралцах хэв маяг: Энэ шинжийг тодорхойлсон судалгаа одоогоор хэв маягийн хүмүүсийн хувьд текст хэлбэрт хийгдээгүй байна. байгаа мэдээлэл хамгийн үнэ цэнэтэй Исра М. Алхаснев нар 2007 онд Йорданы бөгөөд хамгийн гол зэвсэг нь “ҮГ” юм. улсад сувилахуйн мэргэжлээр суралцаж Хичээл дээр өөртөө хэрэгтэй байж болох буй оюутнуудын суралцах хэв шинжийг бүгдийг бичиж авах хэрэгтэй. Гэхдээ ингэж VAK загвараар тодорхойлоход тэдний дунд бичихдээ түлхүүр үг ашиглан өөрийн үгээр хийж суралцах хэв маяг бүхий оюутнууд тэмдэглэж авах нь илүү үр дүнтэй. Тухайн олон тодорхойлогдсон боловч оюутнуудын дунд холимог хэв шинж хамгийн олон (68%) тодорхойлогдсон. С.Жэймс, Д.Аморе нар 2011 онд Австрали улсын Католик Их сургуульд эх барихын болон сувилахуйн мэргэжлээр суралцаж буй оюутнуудын суралцах хэв маягийг VARK загвараар тодорхойлсон байна. Тэдний судалгааны үр дүнгээс үзвэл оюутнууд хийж (K) суралцах хэв маяг дээр дунджаар 7.34 ± 2.67 оноо авч, энэ нь бусад хэв маягуудаас статистикийн АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 53
ач холбогдол бүхий ялгаатай байсан байна. Энэтхэгт анагаах ухааны чиглэлээр нэгдүгээр дамжаанд суралцаж буй 100 (эмэгтэй 66%, эрэгтэй 34%) оюутнуудын суралцах хэв маягийг тодорхойлоход тэдний 61% нь холимог хэв маягтай, 39% нь нэг хэв маяг давамгайлж байжээ. Энэ судалгаагаар мөн адил хийж суралцах хэв маяг давамгайлж байжээ. Харин оюутнуудын суралцах хэв маяг нь Оюутнуудын суралцах хэв маягийг тодорхойлсон дүн багшийн заах арга зүйтэй тохирохгүй байх Судалгаанд оролцсон нийт оюутнуудаас нь хэрхэн сөргөөр нөлөөлж болох талаар 47.8%хийжсуралцах,28.8%сонсожсуралцах хэв маягтай болох нь тодорхойлогдсон. Хойд Каролинагийн Их сургуулийн Химийн инженерчлэлийн тэнхимийн проффессор Ричард Фелдер авч үзжээ. Энэ эрдэмтний үзэж байгаагаар оюутан бүрийг хооронд нь ялгах, тэднийг дахин давтагдашгүй болгох 3 үндсэн хүчин зүйлс байдаг нь суралцах хэв маяг, суралцах үйлд хандах оюутнуудын хувийн хандлага болон оюуны хөгжлийн түвшин юм. АШУҮИС–ийн Сувилахуйн сургуульд сувилахуйн нэгдүгээр дамжааны оюутнуудад хийсэн бидний судалгаагаар дараах зарим үр дүн гарсан. Суралцах хэв маягт тохирсон сургалт болон уламжлалт сургалтанд хамрагдсан оюутнуудын сурлагын дүнг харьцуулсан үр дүн Суралцах хэв маягт тохирсон сургалтанд хамрагдсан болон уламжлалт сургалтанд хамрагдсан оюутнуудын сурлагын Суралцах хэв маягийн хэлбэрүүд үзүүлэлтүүдийг харьцуулж үзэхэд суралцах Судалгаанд оролцсон нийт оюутнуудаас хэв маягт тохирсон сургалтанд хамрагдсан хамгийнолонтодорхойлогдсонхэлбэрүүдийг авч үзвэл 26.2% нь нэг хэлбэрийн хийж оюутнууд (84.7±6.9) нь уламжлалт суралцах хэв маяг (K), 18.2% нь хоёр хэлбэрийн сонсож, хийж суралцах хэв маяг сургалтанд хамрагдсан оюутнууд (75.6±8.5) (AK) тодорхойлогдсон бол 12.5% нь мөн нэг хэлбэрийн харж суралцах хэв маяг (V) -аас дундажаар 9.05 оноо илүү авсан байна. тодорхойлогджээ. Суралцах хэв маяг тус бүр яг таг тохирох нэг сургалтын арга зүйг нэрлэх нь туйлын төвөгтэй асуудал юм Түүнчлэн суралцах үйл гэдэг нь нэг талаас багш, нөгөө талаас оюутнуудын оролцоотойгоор, харилцан идэвхтэйгээр хийгддэг үйл ажиллагаа юм. Нэг талаас багш зөв арга зүйг сонгосон ч нөгөө талаас суралцагч өөрийн хэв маягт тохирох сурах арга барилаа олж чадаагүй бол энэ нь сурлагын амжилтанд мөн нөлөөлнө. Өөрөөр хэлбэл сургалтын чанарт суралцах 54 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР хэв маягт тохирсон оюутнуудын суралцах •• Онцгой өвөрмөц хэв маяг бүхий оюутнуудыг нэг бүлэг болгон тусгай арга хэв маяг ба багшийн заах арга зүй аль аль зүйгээр сургалтыг явуулснаар сургалтын чанар сайжрах нь чухал нөлөөтэй юм. •• Оюутнуудын илүүд үзэж буй заах арга Сургалтанд оюутнуудын суралцах зүйд тохируулах шинэ сургалтын арга боловсруулах хэв маягийг харгалзан үзэх нь дараах •• Боловсролын шинэ чиг хандлагыг боломжуудыг олгох юм. Үүнд: хөгжүүлэх зэрэг болно. •• Багшид өөрийн оюутнуудын суралцах хэв маягт тохирсон өвөрмөц арга барилыг боловсруулах сэдэл төрүүлэх Оюутны суралцах хэв маяг тодорхойлох VARK асуумж (VARK questionnaire by Fleming, N.D and Mills. 1992) 1. Хэн нэгэн хүнд зам зааж өгөх хэрэг гарвал a. Дархан цаазтай газрын талаар ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД ямар аргаар зам зааж ойлгуулах вэ? тэдэнтэй ярилцана b. Тэдэнд газрын зураг болон интернет a. Түүнтэй өөрөө хамт явна зургийг үзүүлнэ b. Явах чиглэлийг хэлж өгнө c. Дархан цаазтай газар уруу тэдэнтэй c. Чиглэлийг нь бичиж өгнө хамт явна d. Явах замыг зурж, дүрсэлж схем d. Дархан цаазтай газруудын тухай хийж өгнө бичсэн ном эсвэл танилцуулга өгнө. 2. Мэргэжил, мэргэшил гэдэг үгийг яаж бичих 6. Гар утас худалдан авахдаа түүний үнэ нь зөв болохыг сайн мэдэхгүй тохиолдолд мөнгөнөөс гадна өөр юуг нь бодолцож яах вэ? сонгох вэ? a. Дотроо төсөөлөн бодож, харагдах a. Өөрийн гараар барьж, туршиж үзэж байдлаар нь сонгоно. сонгоно b. Тухайн үгхэрхэн дуудагддагийг b. Интернетээс тухайн утасны талаар бодож нэгийг нь сонгоно уншиж судлана c. Интернет буюу толь бичгээс хайна c. Загвар болоод гадаад үзэмжийг нь d. Хоёр үгээ бичиж байгаад нэгийг нь харж сонгоно сонгоно d. Худалдагчаар тайлбарлуулж байж 3. Найзуудтайгаа аялалд явхаар төлөвлөжээ. сонгоно Төлөвлөгөөнийхөө талаар та бусад хүмүүсдээ 7. Аливаа шинэ зүйлийг хийж сурахдаа ямар хэлэх хэрэгтэй болсон бол яах вэ? аргаар илүү сайн үр дүнтэй хурдан ойлгодог a. Аялалын маршрутыг тайлбарлаж вэ? Гэхдээ дугуй унах гэх мэт биеэр хийх өгнө үйлдлүүд орохгүй гэдгийг санаарай. b. Аялалын маршрутыг газрын зураг a. Нүдээрээ харсан зүйлээ хамгийн дээр харуулна сайн ойлгодог c. Аялалын маршрутыг хэвлэж тараана b. Хэн нэгэн хүн тайлбарлахыг сонсоод d. Аялалын маршрутыг утас болон илүү сайн ойлгодог и-майл, мессежээр явуулна c. Диаграмм, бүдүүвч, график гэх мэт 4. Өвөрмөц хоол хийхээр шийджээ. Та яаж зургаар дүрсэлсэн зүйлийг харж илүү хийх вэ? ойлгодог a. Өөрөө зохиож хоол хийнэ. d. Зааварчилгаа, гарын авлага, ном b. Найз нараасаа санаа авч хийнэ. зэргийг уншиж илүү ойлгодог c. Интернет эсвэл номноос хоолны 8. Таны зүрх өвдөж эмчид ханджээ. Таны зурагийг нь харж хийнэ өвчний талаар эмч дараах аргуудын аль d. Тухайн хоолыг орц (жор)-ын дагуу хэлбэрээр нь тайлбарвал та илүү ойлгох хийнэ. вэ? 5. Жуулчид танай нутгийн дархан цаазтай a. Эмчийн өгсөн гарын авлагыг уншаад газрын талаар мэдэхийг хүсэж байна. Та ойлгоно мэдээллийг хэрхэн өгөх вэ? АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 55
b. Бодитой модель ашиглан харуулсан бүдүүвч заавартай байх d. Жишээ болгосон зургууд харуулсан тайлбарласан үед байх 13. Багш хичээл заахдаа ямар хэлбэр c. Өвчний талаар тайлбарлаж ярьсан ашиглавал танд тохиромжтой вэ? a. Үзүүлэн таниулах материал үед хэрэглэх, модель ашиглан дадлага хичээл явуулах d. Зураг үзүүлэх эсвэл бүдүүвч зурж b. Асуулт хариулт, ярилцлага, багийн хэлэлцүүлэг хийх, гаднаас хүн урьж үзүүлсэн үед лекц уншуулах c. Гарын авлага, ном, бусад унших 9. Компьютерын шинэ программ болон материал ашиглах d. Жишиг зургаар үзүүлэх, хүснэгтээр тоглоом сурахын тулд ямар арга хэрэглэн дүрслэх гэх мэт хэлбэртэй байх 14. Шалгалт өгсөний дараа танд хэлэх ямар сурах вэ? нэгэн санал байвал та яаж илэрхийлэх вэ? a. Хийсэн зүйл дээрээ жишээ авна a. Зааврыг нь уншина b. Өөрийн хийсэн зүйлээ тайлбарлаж бичнэ b. Мэддэг хүнээс нь асууна c. Бусдын хэлснийг дамжуулж хэлнэ d. Үзүүлэн график ашиглана c. Өөрөө хийж үзэж оролдож байгаад 15. Та хоолны газар ороод ямар хоол сонгох вэ? сурна a. Өмнө нь идэж байсан хоолоо сонгоно b. Үйлчлэгч болон найзынхаа санал d. Зааварт харуулсан бүдүүвчийг дагаж болгосон хоолыг сонгоно c. Цэсэн дээр бичигдсэн хоолыг сурна сонгоно d. Хүмүүсийн идэж байгаа хоолыг 10. Та ямар төрлийн веб сайтаар аялах хараад эсвэл цэсэн дээр байгаа хоолны зураг харж сонгоно дуртай вэ? 16. Та оюутны цуглаан дээр илтгэл тавих бол яаж бэлтгэх вэ? a. Гараар хийж үзэх тухайлбал: дарах, a. Хэлэх санаагаа дүрслэн зурж гаргана b. Цөөхөн хэдэн гол үгнүүдээ бичиж хөдөлгөх, шалгах боломж бүхий үйлдэл авах ба хэлэх үгээ олон удаа хэлж давтана ихтэй веб сайт c. Илтгэлээ бичээд олон дахин давтан уншиж цээжлэнэ b. Сонирхолтой загвартай, харах d. Яриагаа бодитой амьдралд ойр болгохын тулд олон жишээ түүх дүрслэл сайтай веб сайт цуглуулна c. Сонирхолтой мэдээ мэдээлэл их бичигдсэн веб сайт d. Дуу хөгжим, радиогийн хөтөлбөр, ярилцлага сонсох боломжтой аудио сувгуудтай веб сайт 11. Уран зохиолын бус шинэ ном худалдан авахад танд түүний үнэ мөнгөнөөс гадна өөр юу нь нөлөөлөх вэ? a. Гадаад үзэмж b. Гүйлгэж уншиж үзсэн хэсэг нь c. Найз чинь уг номны тухай ярьж зөвлөсөн бол d. Амьдралын бодит түүх, туршлага, жишээ бичигдсэн байх 12. Notebook худалдан авах болжээ. Танд дараах хэлбэрүүдээс аль нь таалагдаж байна вэ? a. Notebook– ээ яаж ажиллах талаар асууж ярилцах боломжтой байх b. Яаж ажиллах тухай тодорхой бичсэн зааварчилгаатай байх c. Хэрхэн ажиллуулах талаар дүрслэн 56 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР Оюутны суралцах хэв маяг тодорхойлох VARK асуумж үнэлэх шалгуур Хариулт бүрт нийцсэн оноог олохын тулд дараах хүснэгтийг ашиглана. Асуулт А хувилбар B хувилбар С хувилбар D хувилбар 1. k A RV ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД 2. V A RK 3. K V RA 4. K A VR 5. A V KR 6. K R VA 7. K A VR 8. R K AV 9. R A KV 10. K V RA 11. V R AK 12. A R VK 13. K A RV 14. K R AV 15. K R AV 16. V A RK Оноо тооцох хүснэгт Тайлбар: Нэгдүгээр асуултыг В болон С V дугуйлсан = гэж хариулсан бол А – сонсож суралцах A дугуйлсан = хэв маяг, R - уншиж бичиж суралцах хэв R дугуйлсан = маяг тодорхойлогдсон гэж үзнэ. V, A, R, K K дугуйлсан = дугуйлсан бүх хариултыг тоолж хамгийн олон тодорхойлогдсон тоог авч тооцно. Оюутны суралцах хэв маягийг тодорхойлох Хичээл удирдан явуулж буй багш нар хичээл эхлэхийн өмнө оюутны суралцах хэв маяг VARK асуумжийн үр дүнг тооцох аргачлал тодорхойлсны дараа тухайн оюутан бүрийн онцлогт тохируулсан сургалтын арга зүйг Асуулт А BСD боловсруулах нь зүйтэй юм. хувилбар хувилбар хувилбар хувилбар 1. k ARV Суралцах хэв маягийн онцлогт тохирсон сургалт явуулах арга зүй Хэв маяг Суралцах хэв маягийн онцлогт тохирсон сургалт Сургалтын •• Оюутны суралцах хэв маягийг тодорхойлж ямар суралцах хэв маягтай онцлог байгаагаас тухайн хичээлийг тохируулан боловсруулах. •• Оюутан бүрийн онцлогт чиглэсэн байна •• Хичээлийн бэлтгэл илүү их шаардлагатай Хичээлийг бүдүүвч зураг, тэмдэг болон бусад зургаар баялаг болгож, Харж холбоотой видео бичлэгүүдийг татаж, багшийн гардан үйлдлийн видео суралцах хэв бичлэг, бусад бичлэг шинээр оруулж, дүрс зураг илүү их ашиглан, текст маяг мэдээллийг схем зураг ашиглан оюуны зураглалаар илэрхийлэх зэргээр баяжуулан сайжруулах АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 57
Сонсож Хичээлийн өмнө тухайн хичээлтэй холбоотой богино хугацааны лекцийн суралцах хэв материал нэмж оруулан, семинарын хэлбэрээр жижиг бүлгийн ярилцлагаар оюутнууд бие биедээ харилцан ярилцаж тайлбарлах, оюутны оролцоог маяг нэмэгдүүлэх, бичлэг үзүүлж, сонсох боломж олгох Уншиж Тухайн хичээлийн холбогдолтой үнэлгээний хуудас уншуулах, оюутнаар бичиж үнэлгээний хуудас хийлгэх мөн бичмэл материалтай харьцах гэрийн суралцах хэв даалгаварт унших бичих даалгаврыг багуудад хуваан өгөх, сурах бичгүүдийг маяг унших, гарын авлага, ном сурах бичгээс товчлол хийх, РРТ бэлдэх, бусад унших материалууд ашигласан сургалт явуулах. Хийж Дадлага сургалтаар хүрэлцэх, гараар барьж үзэх, турших болон өөрийн биеэр суралцах хэв мэдрэх замаар суралцахад илүү анхаарч, олон давтан хийлгэх боломжийг эрэлхийлэх, олон тохиолдол дээр ажиллуулах, багаар ажиллуулах, оюутны маяг оролцоог улам идэвхжүүлэх хэлбэрүүдээр боловсруулан сайжруулах Суралцах хэв маяг тодорхойлсны дараах оюутны тохирох суралцах арга барилын зөвлөмжийг хүснэгтэд үзүүлэв. Суралцах хэв маяг бүрт тохирох суралцах арга барил Суралцах хэв маяг Тохирох заах арга зүй Харж суралцах • Түлхүүр үг ашиглах, текстийн гол гол хэсгүүдийг тодруулах хэв маяг • Гол гол мэдээллийг агуулсан флаш карт бэлтгэх • Үгийн/мэдээллийн хязгаарлалт тогтоох • Үг, текстийг товчлол, тэмдэгт болгох хувиргах • Харсан зүйлсээ үгээр илэрхийлэх • Мэдээллийг өнгөөр кодлох, доогуур зураас, тодосгогч ашиглах зэргээр ангилах • Хүснэгт, график бүтээх Сонсож • Бүлгээр ажиллах, хамтран суралцах: хэлэлцүүлэг хийх, бусдын ярихыг сонсох, суралцах хэв ярих маяг • Өмнө нь уншсан мэдээллээ тоймлох • Тэмдэглэл, текстийг чангаар унших, өөрөө ярьж өгөх • Чухал мэдээллүүдийг цээжлэх • Лекц, семинарын үеэр багшийн яриаг бичиж авч тогтмол сонсох • Аудио ном ашиглах Уншиж, бичиж • Тэмдэглэл бичих суралцах хэв маяг • Төрөл бүрийн тойм унших • Төрөл бүрийн санаанууд, зарчим, дүрмийг өөрийн үгээр илэрхийлэн бичих • Диаграм, график, хүснэгтийг үгээр илэрхийлэн бичих • Асуултанд хариулан бичих • Олон хариулт бүхий тест ажиллах • Эхлэл, төгсгөл, өрнөл бүхий параграф бичих • Жагсаалт гаргах • Үгсийг шатлуулан дарааллаар бичих, 58 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР • Текстийн гол санааг ойлгохын тулд юуны түрүүнд хурдан гүйлгэн унших • Алхах, зогсох мэтээр тодорхой үйлдэл хийж байхдаа чангаар унших • Бичлэг хийж, дараа нь дасгал хийж байхдаа сонсох • Төрөл бүрийн судалгаа хийх • Хичээллэх үедээ хөгжим сонсох • Ангид хамгийн урд энгээнд суух • Танхимын сургалтын үед хүснэгт, график зураг, тэмдэглэл хөтлөх, түлхүүр ашиглах гэх мэтээр үргэлж идэвхитэй байх • Аль болох их хугацаагаар гардан үйлдэл хийх: муляж ашиглах, илүү цагаар лабораторид ажиллах, музей, номын сан гэх мэт мэдээллийн эх сурвалжийг олж болох газруудад очих • Үйл явцын талаарх карт бүтээх: Өнгөний код ашиглах, түлхүүр үг, тэмдэгт ашиглах, дарааллаар нь эрэмбэлэх • Материалуудыг нэгтгэх, хүснэгт, графикаар илэрхийлэх замаар цэгцлэх Links to discover your learning style: http://www.vark-learn.com [Copyright Version 7.0 (2006) held by Neil D. Fleming, Christchurch, New Zealand and Charles C.Springfield, Bonwell, MO] Хийж суралцах хэв маяг ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 59
Ихэс хүйнд зонхилон тохиолдох зарим эмгэгүүдийг илрүүлэх Я.Оюунбилэг1 С.Оюун2, Ө.Долгормаа2, Я.Мядагмаа2 1АШУҮИС Сувилахуйн сургуулийн Эх барихын тэнхимийн багш 2Хүрээ амаржих газрын эх баригч үндэслэл 2. Төрсөн эхчүүдийн ихэс хүйн эмгэгийг Жирэмсэн эмэгтэй хүний дотоод шүүрлийн илрүүлэх булчирхайн үйл ажиллагааг маш ихээр цочроож, хэвлий дахь ураг өсөн томрох 3. Төрсөн эхчүүдийн ихэс ургийн нөхцөл бүрдүүлдэг нь «Ихэс» юм. Ихэс нь коэффициентийг харьцуулан судлах жирэмсэн эхийн биеийг удирдан хүүхэд төрөн төртөл идэвхтэй үйл ажиллагаагаа явуулж, Материал, арга зүй умайн хананаас салахдаа хүүхэд тэжээх сүү Нийслэлийн Хүрээ амаржих газарт төрсөн ивэлгэх дааварыг цусанд бүрдүүлдэг. Ихэс 74 эх, нярайд судалгаа хийв.Нийт 3 бүлэг нь хүүхэдтэй хамт төрөнхүйг салгах хүртэл бүхий 24 асуулттай асуумж боловсруулан хүүхдийн амьсгал, хоол тэжээлийг өгч мэдээллийг цуглуулан кодолсон. Ихсийг амьдруулдаг.Эхийн хэвлий дэх хүүхэд хүйн бэлтгэсэнтавиурдээравчихсийндиаметрийн судсуудаар дамжуулан ихэстэй харьцаж хамгийн их хэмжээ, ихсийн зузаан, ихсийн байдаг. Гүйцэд тээлттэй нярайн хүйн урт бүрэн бүтэн байдал, ихсийн өөрчлөлт, хүйн дунджаар 40-70см, голч нь 1.3–2.0см байх урт, диаметр, хүйн судасжилт, хүйн эмгэг бөгөөд ихэсийн ураг талд ихэвчлэн төв зэргийг үнэлэн баталгаат жингээр ихсийг хэсэгт нь бэхлэгдсэн байдаг. Хүй нь хүйн жинлэн мэдээллийг хөтлөн баримтжуулав. судаснуудыг механик гэмтлээс хамгаалан Дөнгөж төрсөн нярайг 1 минутын дотор умай дахь ургийн хөдөлгөөнийг чөлөөтэй Апгарын баллаар үнэлж тэмдэглэсэн. байлгахын зэрэгцээ ураг ихэсийн хооронд Нярайг төрснөөс 2 цагийн дараа биеийн хүчилтөрөгч, нүүрсхүчил, стеройдууд болон жин, өндрийг хэмжсэн. бусад нэгдлүүдийг зөөвөрлөдөг. Ихэс, нярайн хэмжилтийн үзүүлэлтийг Эх, нярайн антропометрийн үзүүлэлт, ашиглан ихэс, ургийн Коэффициентийг ихэс ба хүйн морфометрийн үзүүлэлтийн тодорхойлон судалж судалгааны үр дүнг хоорондын хамаарлыг судалж төрсөн Windows Excel 2010, SPSS 17 программыг нярайн өвчин эмгэгт өртөх эрсдлийг эрт ашиглан статистик боловсруулалт хийж илрүүлэх боломжтой талаар эрдэмтэд гүйцэтгэсэн болно. Мөн ихэсийн мэдээлэл бичсэн байдаг. Ихэс ургийн коэффициент = болон эмгэг өөрчлөлттэй ихэс хүйн зургийг ихсийн жинд/ургийн жинг харьцуулах ба энэ хавсарган баримтжуулав. харьцаань хэвийн явцтай жирэмсэн гүйцэд тээгдсэн үед 0.11-0.19 байх ёстой гэж үздэг. үр дүн Судалгаанд Нийслэлийн “Хүрээ” амаржих Түлхүүр үг ихэс ургийн газарт төрсөн 16-45 насны 74 эх, нярайд Ихэс хүй, морфометр, судалгаа хийв. Жирэмслэлтийн тоо 1-8 (2.6±1.4). коэффициент, төрөлт Төрөлтийн хувьд 5 хүртэл (1.85±0,9) төрсөн эхчүүд байсан. зорилго Тээлтийн хугацаагаар үзэхэд 35-41 долоо Төрсөн эхчүүдийн ихэс хүйн байдлыг хоног байна. харьцуулан судалж зонхилон тохиолдох зарим эмгэгийг илрүүлэхэд оршино. зорилт хэмжилт хийж 1. Ихэс хүйнд үзүүлэлтийг морфометрийн тодорхойлох 60 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР үр дүн үр дүн шууд ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД Судалгаанд оролцогчдын 46.0% нь дунд Хүйн диаметр, апгарын баллтай үнэн боловсролтой, 54.0% нь дээд боловсролтой хамааралтай буюу статистикийн байсан. магадлалтай байна. /р>0.02/ Ажил эрхлэлтийн хувьд 64.0% нь ажилтай, 36.0% нь ажилгүй байсан. үр дүн Хүйн байрлал, апгарын баллыг харьцуулахад шууд хамааралтай байна. / р>0,015 / үр дүн Төрөх үеийн нярайн антропометрийн үзүүлэлтийг авч үзэхэд: үр дүн Ихэсийн жинг, ихэсийн зузаантай харьцуулахад статистикийн ач холбогдол бүхий үнэн магадлалтай байна. /Р>0.001 r = 0.002/ үр дүн үзүүлэлтийг Ихсийн морфометрийн судлахад АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 61
үр дүн үр дүн үр дүн үр дүн Жирэмсэний тээлтийн хугацаанаас, хүйн Ихэс хүйн эмгэг урт хамааралтай байна./р>0.02/ үр дүн үр дүн Ихэс ургийн коэффициент үр дүн Дүгнэлт Судалгаанд хамрагдсан төрсөн эхчүүдийн ихэс хүйн өөрчлөлтийг илрүүлэхэд 24,3 % нь хүйн бэхлэгдэлтийн өөрчлөлтэй , 75,7% хувь нь хэвийн байна. Мөн том ихэс- 45.9%, 2 дэлбэнт ихэс-1.35%, жижиг ихэс- 4.05%, зузаан ихэс-8.1%, нимгэн ихэс-5.4%, 62 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР нэлэнхүйдээ шохойжсон ихэс-1.35%, урт Ном зүй ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД хүй-10.8%, богино хүй-4.05%-ийг эзэлж 1. “Хүйн эмгэг” 2016 он Д.Мөнхцэцэг, байна. АШУҮИС-ийн АУС-ийн эх барих, Жирэмсний хордлоготой эхчүүд болон эмэгтэйчүүд судлалын тэнхимийн ахлах жирэмсний хэвийн явцтай эхчүүдийн багш, АУ-ны доктор ихэс ургийн коэффициентийг харьцуулан 2. “Эх барих судлалын хэт авиан онош зүй” судлахад ИУК нь хэвийн бус буюу 0.20 дээш 2015 он тодорхойлогдож байгаа нь ихсийн жингийн 3. Г.Мэндсайхан, АУ-ны доктор,Профессор өөрчлөлт, улмаар ихсийн цусны эргэлтийн 4. “Ач арвижихуйн үндэс” Б.Жав. хямралтай шууд хамааралтай харагдаж 5. Salafia, C. and Vintziloes, A. M. (1999) байна.Хүйн байрлал болон хүйн диаметрийн Why all placentae should be examined by a хэмжээ нь төрсөн нярайн Апгарын баллын pathologist. American Journal of Obstetrics үнэлгээтэй шууд хамааралтай байсан ба and Gynaecolo энэ нь ургийг хүчилтөрөгчийн дутагдалд 6. Н.М.Ташматова,Н.Т.Алексеева,С.В.Клочкова, хүргэх шалтгаан болж болох юм. Морфологические характеристики плаценты в условиях воздействия формообразующих Дэвшүүлж буй санал факторов2015 •• Ихэс болон хүйн эмгэг өөрчлөлтийг 7. Журнал анатомии и гистопатологии 2015. илрүүлснээр эхийн эмгэг өвчнүүдийг 8. Т.Эрхэмбаатар нар, Эх барих, сурах оношлох, урагт үзүүлэх арга хэмжээг бичиг. БСШУЯ.ЭМСЯ 2015 он. оновчтой болгох, ургийн цаашдын тавиланд эерэгээр нөлөөлж өвчлөл, эндэгдлээс сэргийлэх •• Ихсийн жин, түүний хөгжлийг тогтоосноор, ихэс ургийн коэфциентийг тодорхойлж ихсийн дутмагшлыг оношлох •• Эмнэлгийн мэргэжилтнүүдийн ихэс, хүйн хэвийн бүтэц болон эмгэг өөрчлөлтийн талаарх мэдлэг сайжрана. •• Анхан шатны маягт хөтлөлтийг стандартын дагуу хөтлөж хэвших АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 63
ХАВДАР СУДЛАЛЫН ҮНДЭСНИЙ ТӨВИЙН сувилагЧ НАРЫН Умайн хүзүүний өмөнгөөс урьдчилан сэргийлэх мэдлэгийг үнэлэх нь Ж.Энхмаа1, Б.Сувд2 АШУҮИС-ийн Сувилахуйн сургууль1 ИЗД Сургууль2 ҮНДЭСЛЭЛ ноогдох умайн хүзүүний өмөнгийн тархалтын Дэлхий дахинд халдварт бус өвчний (ХБӨ) тархалт хурдацтай нэмэгдэж нийт нас түвшин 38,8- 68,4 хувь, өвчлөлийн түвшин баралтын 60 хувь, хөгжил буурай болон хөгжиж буй улс орнуудын нас баралтын 80 6,6-15,5 хувь, нас баралтын түвшин 3,4-4,0 хувийг эзэлж байна.1 XX зууны дунд үеэс өндөр хөгжилтэй хувь болж тус тус нэмэгдсэн байна.4 орнуудад тохиолдох өвчлөлийн байдалд томооохон өөрчлөлт гарч, халдварт өвчнүүд Монгол улсад жил бүр 250-350 эмэгтэйчүүд буурч, халдварт бус өвчнүүд давамгайлах шалтгаан болжээ. Нярайн нас баралт умайн хүзүүний өмөнгөөр шинээр буурч, хоол хүнс сайжирч, вакцинаар сэргийлж болох өвчнүүдийг хяналтанд авч, оношлогдож, 100 гаруй эмэгтэйчүүд нас антибиотикийн хүртээмж сайжирсанаар хурц халдварт өвчний эмчилгээнд ахиц гарсан барж байгаагийн 80 гаруй хувь нь хожуу нь хүмүүсийн амьдрах хугацааг уртасгаж байна. Гэвч зүрх судас, хорт хавдрын өвчлөл үедээ оношлогдож байна. Умайн хүзүүний нэмэгдэж, эдгээрийн өвчлөлд өндөр настан илүү өртөж байгаа нь халдварт бус өвчний өмөн үүсэх шалтгаануудын 99% нь хүний эрсдэлт хүчин зүйлүүдийг илрүүлэн судлах судалгааны ажил нэмэгдэж, судлаачдын папиллома вирус бөгөөд дэлхийн хүн амын анхаарлыг татаж байна.2 Монгол улсад 2010 оны байдлаар хорт 13% энэхүү вирусаар халдварлагдсан хавдрын шалтгаант нас баралтын түвшин 10000 хүн амд эрэгтэй 14.99 хувь, эмэгтэй байдаг байна.5 Ялангуяа умайн хүзүүний 11.14 хувь ноогдож байна. Эмэгтэйчүүдийн нас баралт илүү байгаа өвчлөлүүдэд элэг өмөнгийн 88% нь хожуу үе буюу II –оос (43 хувь), ходоод (13 хувь), улаан хоолой (10 хувь), умайн хүзүү (9 хувь), уушгины дээших үе шатандаа оношлогдож байна. хорт хавдар (5 хувь) эзэлж байна. Хорт хавдартай бүртгэгдсэн хүн амын 79.1 хувь Энэ нь умайн хүзүүний өмөнгийн илрэх нь өвчнийхөө III,IY дүгээр үе шатанд орсон үедээ оношлогдож, нас барсан нийт хүн шинж тэмдэг, эмчлэгдэх боломжийн талаар амын 61.4 хувь нь анх оношлогдсоноос хойш 1 жил хүртэл хугацаанд амьдарсан эмэгтэйчүүдийн мэдлэг дутмаг, хөдөөд байна.3 Монгол орны хавдрын өвчлөлийн дотор эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээний эмэгтэйчүүдийн хавдрын өвчлөл өндөр байна. Нийт хавдрын өвчлөлийн байдлаас хүртээмж хангалтгүй байгаатай холбоотой авч үзвэл умайн хүзүүний өмөн 5-р байранд орж байна. Эмэгтэйчүүдийн хавдар дотроос гэж үзсэн байна.6 Умайн хүзүүний өмөнг эрт умайн хүзүүний өмөн эхний байранд байна. Монгол орны хүн амын хавдрын тархалтын илрүүлэх, урьдчилан сэргийлэлтэд сувилагч судалгаагаар 2000-2008 онд 100000 хүн амд онцгой үүрэгтэй. Сувилахуйн шинжлэх ухааныг ДЭМБ-ын “Эрүүл хүнийг болон өвчтөнг халамжлах асрах, осол гэмтэл өвчин эмгэгээс урьдчилан сэргийлэх, эрүүл мэндийг дэмжих, нөхөн сэргээх, төрөхөөс үхэх хүртэл хугацаанд хүмүүст үзүүлэх тусламж юм” хэмээн тодорхойлсноос үзэхэд өмөнг эрт илрүүлэх тэр тусмаа умайн хүзүүний өмөнг илрүүлэхэд сувилагч нарын үүрэг чухал болох нь харагдаж байна. Сувилагчийн гүйцэтгэх үүрэг нь үйлчлүүлэгчийг бие махбод, сэтгэл зүй, нийгмийн хэрэгцээнд үндэслэн цогц байдлаар тусламж үйлчилгээ үзүүлэхэд чиглэгддэг нь аливаа өвчлөл улмаар хавдрын урьдчилан сэргийлэлтэд чухал ач холбогдолтой байгаа нь зарим судлаачдын судалгаагаар тогтоогджээ. 64 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР ЗОРИЛГО мэдэж байна. ЭРДЭМ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ӨГҮҮЛЛҮҮД Сувилагчдын умайн хүзүүний өмөнгөөс урьдчилан сэргийлэх мэдлэгийг үнэлэхэд ХЭЛЦЭМЖ оршино. Судлаач Нганвай (Тайланд) нарын хийсэн судалгаанд бакалаврын зэрэгтэй сувилагч МАТЕРИАЛ, АРГА ЗҮЙ нар хамрагдсан бөгөөд тэдний умайн Эмнэлэгт суурилсан судалгаанд оролцохыг хүзүүний өмөнгийн эрт илрүүлэх, түүнд зөвшөөрсөн ХСҮТ-ийн сувилагч нарыг нөлөөлөх хүчин зүйлсийн талаарх мэдлэг судалгаанд хамруулсан. Сувилагч нарын өндөр байжээ.4 мэдлэгт үнэлгээ өгөхийн тулд умайн хүзүүний Бидний судалгаагаар умайн хүзүүний өмөнгийн талаарх мэдлэгийг умайн хүзүүний өмөнгийн эрт илрүүлэлтийн талаарх өмөн урьдчилан сэргийлэлт, эрт илрүүлэлт, мэдлэгийг судлаж үзэхэд 79 (63.2%) эрсдэлт хүчин зүйл, хүний папиллома вирус, нь бакалаврын боловсролтой сувилагч хавдрын тохиолдлын менежмент, хяналт хамрагдсан нь боловсролын түвшингээр ба хөнгөвчлөх тусламжийн эмнэл зүйн ялгаатай байгаа нь тэдний эзэмшсэн удирдамжийн дагуу асуумж боловсруулан мэдлэг, чадвар, хандлага нь умайн мэдээ мэдээллийг тоон аргаар цуглуулсан. хүзүүний өмөнгийн эрт илрүүлэлтийг хийхэд Асуумж судалгааг авахад 10-15 минут хангалттай байгааг илтгэн харуулж байна. зарцуулсан. Судалгааны мэдээллийг Шведийн Олон улсын эх хүүхдийн эрүүл оруулах өгөгдлийг судалгааны нууцлалтай мэндийн Уппсала их сургуулийн Эх хүүхдийн холбоотойгоор кодлох, программд оруулах, эрүүл мэндийн тэнхимээс явуулсан Танзаны алдааг шалгах үр дүнгийн боловсруулалтыг бүсийн эмнэлгийн сувилагч нарын умайн Excel, SPSS 18.0 зэрэг программ ашиглан хүзүүний өмөнгийн талаарх мэдлэг болон хийж гүйцэтгэв. эрт илрүүлэлтийн судалгаанд умайн хүзүүний өмөнгөөс урьдчилан сэргийлэх, ҮР ДҮН эмчилгээ, оношлогоо, сувилгааны талаарх Судалгаанд хамрагдсан сувилагч нарын мэдлэг харилцан адилгүй үзүүлэлттэй ажилласан хугацааг авч үзвэл 0-5 жил 16.0 байсан бөгөөд Уганда, Турк, Нигерт хувь (20), 6-10 жил 20.8 хувь (26), 11-15 жил хийгдсэн судалгаатай адил байна. 16.0 хувь (20), 16-20 жил 12.0 хувь (15), 21- Судалгаанд оролцсон сувилагч нарын 70.5 25 жил 20.8 хувь (26), 25 дээш 14.4 хувь (18) хувь нь хүний хөхөнцөр вирусын дамжих зам ажилласан байгаа нь сувилахуйн ажилдаа нь бэлгийн замаар дамжина гэж хариулсан дадлага туршлагатай болох нь харагдаж бол нийт сувилагчдын 50 хувь нь бэлгэвч байна. Судалгаанд хамрагдсан сувилагч хэрэглэх болон бэлгийн 1 хавьтагчтай байх нарын боловсролын байдлыг авч үзэхэд 79 нь хүний хөхөнцөр вирус халдвараас (63.2%) нь бакалавр зэрэгтэй, 15 (12%) нь сэргийлнэ гэж үзсэн байна. дипломын дээд боловсролтой, 29 (23.2%) Судлаач Тессора (АНУ) нарын судалснаар нь тусгай дунд боловсролтой, 2 (1.6%) нь сувилагч нарын эрсдэл нь бэлгийн олон магистр зэрэгтэй байна. харилцагчтай байх, бэлгийн харьцаанд эрт Судалгаанд хамрагдсан сувилагч нарын орох явдал гэж үзсэн байна. Сувилагч нарын мэдлэгийн түвшинг судалж үзэхэд 86 хувь 8 хувь дархлаа муудсанаас үтрээнээс цус нь бэлгийн олон хавьтагчтай байх, умайн гарах гол шинж тэмдэг гэж үзсэн байна.5-7. хүзүүний урьдал өвчин, суурь өвчин, 70.5 Бидний судалгаагаар 86 хувь нь бэлгийн хувь нь бэлгийн замаар дамжих эрсдэлт олон хавьтагчтай, 83.3 хувь нь умайн хүчин зүйлс, 83.3 хувь нь умайн хүзүүний хүзүүний өмөн эмэгтэйчүүдийн хавдрын өмөн эмэгтэйчүүдийн хавдрын хамгийн хамгийн түгээмэл шалтгаан гэдгийг мэдэж түгээмэл шалтгаан гэдгийг, 61.0 хувь нь байгаа нь сувилагч нарын мэдлэг харилцан хүний хөхөнцөр вирус нь умайн хүзүүний адилгүй байсан нь Уганда, Турк, Нигерт өмөнгийн хамгийн түгээмэл шалтгааны хийгдсэн судалгаатай адил байсан байна. талаарх мэдлэгтэй байна. Нийт сувилагч нарын 61 хувь нь умайн хүзүүний өмөнг эсийн шинжилгээгээр илрүүлэх боломжтойг АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 65
ДҮГНЭЛТ 2. Теодоре Х. Тулчински, Елина.А. Варавикова. Шинэ нийгмийн эрүүл мэнд ХХI Улсын хавдар судлалын үндэсний төвд зууны удиртгал. УБ; 2005. х. 39. 3. Хорт хавдраас сэргийлэх хянах дэд ажиллаж байгаа сувилагч нарын 61 хувь хөтөлбөр. Улаанбаатар; 2009. х. 5-7. 4. Nigel Gilbert. In Combining Qualitative and нь умайн хүзүүний өмөнгийн урьдчилан Qualitative Methods in Development research. 26 June 2002:39-40. сэргийлэлтийн талаар хангалттай 5. Mutyaba T Mmiro FA Weiderpass E Knowledge attitudes and practices on cervical мэдлэгтэй байгаа нь умайн хүзүүний cancer screening among the medical workers. African Health Sciences BMC Med Educ өмөнгийн урьдчилан сэргийлэлтэд чухал 2006;6-13. 6. Yaren A, Ozkilinc G, Guler A, Oztop I ач холбогдолтой нь харагдаж байна. Awareness of breast and cervical cancer risk factors and screening behaviours among Умайн хүзүүний өмөнгийн урьдчилан nurses in rural region of turkey Eur J cancer care (Engl) 2008;17(3):278-384. сэргийлэлтийн хүрээнд эрүүл мэндийн 7. Ayinde OA, Omigbodun AO. Knowledge attitude and practices related to prevention боловсрол олгох хөтөлбөрийг үргэлжлүүлэн of cancer of the cervix among female health workers in Ibadan. J ObstetGynaecol 2003; хувь хүн гэр бүл, байгууллага хамт олныг 23(1):59-62. хамруулан үе шаттайгаар зохион байгуулах нь эмэгтэйчүүдийн эрүүл мэндэд эерэг үр дүн өгөх болно. ТҮЛХҮҮР ҮГ Умайн хүзүүний өмөн, эрсдэлт хүчин зүйл, урьдчилан сэргийлэлт, сувилагч НОМ ЗҮЙ 1. ЭМЯ, ДЭМБ, НЭМХ. ХБӨ ба амьдралын хэв маяг сургалтын гарын авлага. Улаанбаатар; 2005. х. 15-18. 66 MNUMS / School of Nursing
iV ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД
ТАНАЙ БАЙГУУЛЛАГАД ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖИХ СУУРЬ ТАВИГДСАН УУ? Ж.Мөнхханд1, Г.Ганхуяг2, Н.Наранбаатар2 Суурь сувилахуйн тэнхим, сувилахуйн сургууль Төвлөрсөнтөлөвлөгөөтэдийнзасгаас чөлөөт эдийн засагт нэвтэрснээр хувийн гэлтгүй төрийн үйлчилгээний байгууллагууд хэрэглэгчийн эрэлт хэрэгцээнд нийцүүлэн өөрийн үйл ажиллагааг тогтмол сайжруулах шаардлагатай тулгарсан. Энэ нийгмийн өөрчлөлт шинэчлэлт нь нийгмийн үйлчилгээний байгууллагуудад ч өөрийн менежментийн чадамжийг нэмэгдүүлэх, хэрэглэгчийн эрэлт хэрэгцээг судлан, сэтгэл ханамжийг нэмэгдүүлэх замаар үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг сайжруулж, бодит үр ашгийг дээшлүүлэх Чанарын менежментийн тогтолцоо нь байгууллагын менежментийн чадамжид шаардлагатай тулгарч байна. Нэг. Байгууллагын өнөөгийн нөхцөл Үйлчлүүлэгчийн сэтгэл ханамжийг байдлыг зөвөөр оношлох, хэрэглэгчийн эрэлт хэрэгцээг зөвөөр тодорхойлох, нэмэгдүүлэх замаар үйлчилгээний чанар, шаардлагатай өөрчлөлт шинэчлэлт хийхэд бэлдэх. Техник технологийн дэвшил, хүртээмжийг тогтвортой дээшлүүлэхэд хэрэглэгчийн эрэлт хэргэцээ, шаардлага өсөн нэмэгдэхийн хэрээр аливаа байгууллагын хөгжлийн өнөөгийн түвшинг байгууллага өөрийн үйл ажиллагаандаа тогтмол өөрчлөлт, шинэчлэлт хийж байх бодитойгоор тодорхойлж хөгжлийн нэгдмэл зайлшгүй шаардлагатайг удирдлага, ажиллагсдын хүрээнд ойлгож мэдрэхийг бодлого, хэрэгжүүлэлт, хяналтын үр дүнд бэлтгэл үе гэнэ. Энэ нь өөрийн байгууллагад тогтвортой хөгжил хэрхэн байгууллагын чадамжийг сайжруулах бий болгох хэрэгцээ шаардлагыг мэдрэх, ойлгох, удирдлагын шийдвэр гаргах зэрэг шаардлагатай. үйл ажиллагааны нэгдмэл нэгэн хэлбэр юм. Тухайн байгууллагын хөгжил хэнд Байгууллагын менежментийн ашигтай болох, менежментийг хэрхэн удирдах, байгууллагын менежментийн чадамжийн шинэчлэлт нь нэгдсэн чадамжид ажиллагсад ямар үүрэг хариуцлагатайгаар оролцох, менежментийн зорилготой, түүнд хүрэх харилцан уялдаа, чиг үүргийг хариуцах зэргийг энэ үе шатанд тодорхойлно. нэгдэл бүхий зорилгууд, тэдгээрт хүрэх Хоёр. Байгууллагын менежментийн чадамж болон нөхцөл байдлыг тодорхойлох. үе шатуудаас бүрдэнэ. Үүнийг тодруулан Байгууллагын менежментийн чадамжийн өнөөгийн нөхцөл байдал, хэрэглэгчийн Демингийн циклд үзүүлснээр тогтвортой эрэлт хэрэгцээг тодорхойлсны дараа, байгууллагын үйл явцуудад дүн шинжилгээ хөгжихийн тулд гүйцэтгэлийн үе шатуудын хийнэ. Байгууллагын орчны шинжилгээ аль нэгийг орхигдуулах, эсвэл тэдгээрт ач холбогдол бага өгөх нь эргээд байгууллагын хөгжилд сөргөөр нөлөөлдөг. Байгууллагын менежментийн чадамжийг нэмэгдүүлэхэд хэрэглэгчийн сэтгэл ханамжийг дээшлүүлэх, чанарын удирдлагын тогтолцооны нэгдмэл загварыг ашиглах нь богино хугацаанд хүссэн үр дүнд хүрэх боломжтой юм. 68 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР хийх буюу байгууллагын дотоод нөөц чадамж, эрсдлийг хянах, суралцах үйл бололцоо, байгууллагын зах зээлийн орчин, байгууллагын тогтвортой хөгжилд саад ажиллагаа, дотоод хяналт, үнэлгээг учруулж буй бэрхшээл, түүний нөлөөлөл, даван туулах боломж, ололт амжилт, GAP сайжруулах зэрэг олон давуу талыг бий анализ зэргийг өөрийн онцлогт тохирсон тоон болон чанарын судалгааны аргаар болгодог. тодорхойлно. Цуглуулсан тоон баримт болон бусад мэдээлэлд үндэслэн байгууллагын Аливаа байгууллагын өмч алсын хараа, эрхэм зорилго, зорилтуудыг шинжлэх ухааны үндэстэйгээр зөв оновчтой эзэмшигчдийн зорилго нь бодит бүтээмж тодорхойлж өгснөөр цаашдын төлөвлөгөө зорилгодоо хүрэхэд илүү хялбар бодитой бий болгох байдаг бөгөөд нөгөө талаас байх болно. Гурав. Байгууллагын тогтвортой хэрэглэгчдийн сэтгэл ханамжийг хөгжлийг хангаж чадахуйц төлөвлөгөө боловсруулах. Өнөөгийн бодит байдал нэмэгдүүлэхийн тулд голчлон эдийн болон тодорхой хугацааны дараа хүрэхээр зорьж буй эрхэм зорилго, зорилтуудад засгийн хөгжлийн болон байгууллагын тэдгээрт хийсэн GAP анализын хүрээнд шинжилгээ хийж, цаашдын үйл ажиллагааг хөгжлийн стратеги зорилтуудыг нэгтгэж үйл явц болгон нарийвчлан төлөвлөнө. Үйл явц бүрийн цаг хугацаа, нөөц төлөвлөлтийг өгдөг байна. Энэ нь дээрээс доош чиглэсэн, нягт уялдуулан төлөвлөх тусам хэрэгжүүлэхэд илүү хялбар болж өгдөг. үр дүнд тулгуурласан стратегийг доороос Чанарын менежментийн тогтолцоо хэрэгжүүлэхзамаарбайгууллагыгтогтвортой дээш чиглэсэн байгууллагын удирдлагын хөгжлөөр хангахад үйл ажиллагаануудад нэгдмэл төлөвлөгөө боловсруулах, дотоод чадамжийг дээшлүүлэх зорилго бүхий хяналт, мониторинг, манлайллын зөв хэлбэрийг сонгох шаардлагатай. Аливаа менежментийн хосолсон хэлбэр юм. Энэ байгууллага эдийн засгийн хөгжлийн стратегиас илүү хэрэглэгчдийн сэтгэл нь нийгэм-технологийн хөгжлийн шинэ ханамжинд тулгуурласан байгууллагын хөгжлийн стратеги баримтлах нь тогтвортой хандлагыг нэвтрүүлэх, бүх оролцогч хөгжлөөр хангадаг ч хослуулан хэрэглэж болдог. Эдийн засгийн хөгжлийн стратеги талуудын сэтгэл ханамжийг нэмэгдүүлэх, нь бүтээгдэхүүний гарцыг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн шаардлагатай хөрөнгө нөөц, байгууллагын менежментийн чадамжийг техник технологид илүү ач холбогдол өгч богино хугацаанд үр дүн илэрдэг хэдий ч бэхжүүлэх, байгууллагын үйл ажиллагааг урт хугацааны тогтвортой хөгжилд эрсдэл өндөр байх сөрөг талтай. тогтвортой урт хугацаанд хөгжүүлэх зэрэг Чанарын менежментийн тогтолцоо нь хэрэглэгчдийн эрэлт хэрэгцээнд тулгуурлан олон давуу талыг олгодог. байгууллагын бүтээмжийг нэмэгдүүлэх, урт хугацаанд тогтвортой хөгжлөөр хангах Чанарын менежментийн тогтолцоо боломжийг олгодгоос гадна хэрэглэгчийн сэтгэл ханамжийг удирдах, нийт хамт олны нэвтрүүлэх замаар байгууллагын тогтвортой багаар ажиллах, багийн үйл ажиллагааг зохицуулах, итгэлцэл, манлайлал, нээлттэй хөгжлийг хангахдаа төлөвлөлт хийх, ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД харилцаа, бүтээмж, зөрчлийг шийдвэрлэх менежментийн үйл ажиллагааг хянахад дараах үйл ажиллагаануудыг зайлшгүй авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Үүнд: Чанарын удирдлагын баг бүрдүүлэх, удирдах багийг томилох, хяналт үнэлгээний баг бүрдүүлэх, шаардлагатай боловсон хүчнүүдийг сургах бэлтгэх, хэрэглэгчийн эрэлт хэрэгцээг тодорхойлох, үйл ажиллагааны төлөвлөгөө боловсруулах, зөрүүний шинжилгээ хийх, үйл ажиллагаа бүрийн гүйцэтгэх хугацааг нарийвчлан тодорхойлох, шаардлагатай нөөц хувиарлалтыг хийх, хүний нөөцийг урамшуулах, эргэх холбооны механизм бий болгох, бүх ажилтан албан хаагчдад хийгдэж буй өөрчлөлт шинэчлэлтийг таниулах зэрэг болно. Чанарын удирдлагын тогтолцоо хэрэгжүүлэх төлөвлөгөө боловсруулсны дараагаар зөрүүг арилгах шаардлагатай байгууллагын менежментийн чадамжийг дээшлүүлэхэд чиглэсэн дэс дараа бүхий төлөвлөсөн үйл ажиллагааны (интервенци) цогц бодлогыг хэрэгжүүлнэ. Интервенцийг дотор нь байгууллагын зан үйл, стратегийн, бүтцийн, хүний нөөцийн гэж дөрөв ангилж үзэж болохоор байна. Байгууллагын АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 69
хөгжлийн интервенци мөчлөгийг 6 түвшинд Төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх. Хэрэгжилтийн авч үздэг бөгөөд дараах зурагт үзүүлэв. үе шатанд байгууллагын суралцах үйл Байгууллагын урт хугацааны тогтвортой хөгжлийг хангахад хамт олны явц, процесс шинжилгээ, сургалт хөгжил, хамтын ажиллагаа, нэгдмэл байдлыг сайжруулах, асуудлыг шийдвэрлэх, менежментийн шинэчлэл, үйл ажиллагааны шийдвэр гаргалт, манлайлах, хяналт зэрэг үйл ажиллагаагаар дамжуулан оролцогч реинженерчлэл зэрэг хийгдэнэ. талуудын үйл ажиллагааг идэвхжүүлэх ур чадварыг нэмэгдүүлэхэд чиглэнэ. Байгууллагын хөгжил нь ажиллагсдын Байгууллагын хүний нөөцийн интервенцийн хүрээнд чанарын удирдлагын баг хувь хүний хөгжилтэй салшгүй холбоотой. болон бүх ажиллагсдын уулзалтуудыг зохион байгуулах, хөрөнгө оруулагчид, Хувь хүний хөгжил бол ажлын дадлага үйлчлүүлэгчид болон бусад оролцогч талуудын хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх, туршлагаас гадна сургалт хөгжлийн үр дүнд карьерын болон урамшууллын бодлогыг боловсронгуй болгох, нийгмийн асуудлыг бий болдог. Иймээс байгууллагад хөгжлийн шийдвэрлэх зэрэг олон талт үйл ажиллагааг хэрэгжүүлнэ. интервенцийг хэрэгжүүлэхэд ажиллагсдыг Байгууллагын үйл ажиллагаа бүрийг үйл явцуудад хуваан нарийвчлан нөөцийг мэргэжлийн болон бусад чиглэлээр сургаж зав хувиарлах замаар бүтцийг уян хатан өртөг хэмнэсэн буюу давхардал, сул хөгжүүлэх зайлшгүй шаардлага байдаг. зогсолт үгүй хөдөлмөрийн хуваарилалт, нэгж хэсгүүдийн оновчтой зохицуулалт, Байгууллагын хүний нөөцийг сургах, үйлчилгээ үзүүлэх байдал, ажлын зохион байгуулалтад чиглүүлнэ. хөгжүүлэх эхний алхам нь тэдний хувь Чанарын менежментийн тогтолцоог хэрэгжүүлэх замаар байгууллагын хүний шинж чанар, ажлын дадлага туршлага тогтвортой хөгжлийг хангахад нээлттэй системийн төлөвлөлт хийх, стратеги сэтгэл ханамж, цаашдын зорилго зэргийг төлөвлөлөгөөг тактикийн үйл ажиллагаатай хослуулах, аливаа эрсдэл, бэрхшээлийг судлан үзэж цаашдын сургалтын хэрэгцээг шийдвэрлэхдээ дотоод болон гадаад хүчин зүйлүүд боломжуудыг ашиглахад анхаарна. тодорхойлох явдал юм. Сургалт тухайн ажлын байранд бэлтгэх сургалт эсвэл хувь хүнийг хөгжүүлэх гэсэн хоёр төрөлд хувааж үзэж болох бөгөөд бэлтгэгдсэн, чадварлаг боловсон хүчин цаашид байгууллагын нөөцийн үр дүнтэй зарцуулалтанд нөлөөлдөг болохыг судлаачид олж тогтоосон байна. Байгууллагын тогтвортой хөгжил нь өнөөгийн нөхцөл байдлыг бодитойгоор үнэлэх, өөрчлөлт шинэчлэлтийг эрэлхийлэх, үйл ажиллагааг төлөвлөхөд анхаарахаас гадна нийт ажилтан албан хаагчдын сэтгэл зүйн бэлтгэл, өсөлт хөгжлийг бий болгох, түүний нэг хэсэг нь байх сэдэл тэмүүлэл нь чухал юм. Аливаа байгууллагын хувьд өөрийн менежментийн чадамжаа нэмэгдүүлэх, тогтвортой хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд дотоод гадаад хүчин зүйлүүдийг хянах нөлөөлөх боломж өндар байдаг бол нийгмийн хүрээнд эсвэл аль нэг салбарын хүрээнд хэрэгжүүлэх нь илүү өргөн агуулга, илүү далайцтай менежментийн үйл ажиллагааг шаарддаг байна. 70 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР БАГИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА Д. Байгалмаа1 Сувилахуйн сургууль, НЭМС-н тэнхим, АШУҮИС1 Эрүүл мэндийн байгууллагад баг •• Багийн гишүүд харилцан бие биенээ ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД бол үйлчилгээ үзүүлэх гол хүч, хамт олон ойлгох, хүндрэлтэй асуудлыг хамтран нь юм. Эрүүл мэндийн салбарын бүх л шийдвэрлэхэд нь туслах түвшинд (байгууллага, тасаг, нэгж) төрөл бүрийн хэлбэрийн баг байдаг. Орчин үед •• Зоригтой, мэдрэмжтэй байх багийн ажиллагаа нь байгууллагын үйл ажиллагаанд онцгой нөлөө үзүүлж байна. Баг бүрдүүлэхэд анхаарах 12 хүчин зүйл Баг нь өөр хоорондоо хамтран ажилладаг, Сайн баг бүрдүүлэхэд олон хүчин зүйлийг тодорхой ур чадвар бүхий бүлэг гишүүдээс анхаарах шаардлагатай бөгөөд “12C” бүрдсэн хамт олон юм. Баг бүрдүүлэхэд хэмээн нэрлэгддэг 12 хүчин зүйлийг сайтар тодорхой чадвар шаардлагатай. Түүнчлэн судалж хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. Үүнд: зөвхөн багийн удирдлагаас төдийгүй багийн гишүүдээс ч итгэлцэл, эрч хүч, тэсвэр Тодорхой зорилго, зорилт/хүлээлт: Баг хатуужил шаардсан ажил. Судлаачид багийг бүрдүүлэх чухал хүчин зүйл нь тодорхой дараах байдлаар тодорхойлсон байдаг. зорилгод чиглэсэн багийн гишүүдийг сонгох явдал юм. Та өөрийн багийн үйл •• Баг бол тодорхой нэг зорилго, зорилтын ажиллагааг эхлэх үед хэрэгжүүлэх эхний доор нэгдсэн, нэгэн чиг хандлагатай, зүйл бол зорилго, зорилтоо тодорхойлох хамтран хариуцлага хүлээдэг бүлэг явдал юм. Төлөвлөсөн зорилго, зорилтын гишүүдийн нэгдэл юм (Katzenbach,1993). хүрээнд багийн үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулна. Хамгийн чухал зүйл бол •• Баг нь бие биенээсээ хамааралтай багийн зорилго юм. Баг хэрхэн ажиллах, ажилладаг, гишүүдийн хоорондын хаана хүрэх, ямар байдлаар ажиллахыг хамтын ажиллагаа нь тэдний амжилтад нарийн төлөвлө. Багийг ямар зорилгоор шууд нөлөө үзүүлдэг, нэгдмэл зорилгын байгуулсан болохыг гишүүд мэдэж байна төлөө хамтран ажиллаж байгаа бүлэг уу? Зөвхөн эцсийн үр дүн төдийгүй түүнийг хүмүүсийн нэгдэл юм (Mohrman,1995). хэрхэн, хэзээ олон нийтэд таниулахыг тогтоосон уу? гэх мэт. Манай нөхцөлд багийн үйл ажиллагаа Баг өөрөө бие даан шийдвэр гаргах бол тодорхой ур чадвар, чадамж бүхий, нэг чадвартай байх ёстой. Багийн тухай зорилгын доор нэгдэн хамтарч ажилладаг, асуудал баг байгуулагдахаас өмнө эхэлдэг. өвчтөнд үзүүлэх эмчилгээ, үйлчилгээг Багийн нэгдсэн хурал, уулзалтаар аливаа үнэлэх, төлөвлөх, үнэлэлт, дүгнэлт өгөхөд үйл ажиллагааны талаар дэлгэрэнгүй бие махбодийн болон оюун санааны хүчин хэлэлцэнэ. Багийн зорилго, зорилтуудыг чармайлт гарган ажиллах хоёр ба түүнээс жагсааж бичээд тэдгээрийн хамгийн чухлаас дээш ажилтнуудын нэгдэл юм. Багийн ажил нь эхэлж эрэмбэлнэ. Багийн гишүүдэд нь багийн гишүүдийн хамтын ажиллагаа, хэтийн зорилгоо тодорхойлоход нь туслах харилцаа, шийдвэр гаргах үйл ажиллагааны хэрэгтэй. үр дүнд хэрэгждэг (Jelphs and Dickinson, 2008 он). Багийн дүрэм: Багийн дотоод дүрэм бол багийн гишүүдийн хүлээх үүрэг хариуцлага, Багийн удирдлагын үндсэн үүрэг: хүрэх зорилго, зорилтыг заасан баримт бичиг •• Нэгдсэн нэг зорилго, стратегийн доор юм. Сайтар боловсруулсан багийн дүрэм нь шийдвэр гаргахад багийг сайн чиглүүлдэг тэгш эрхтэй хамтран ажиллах боломжийг учраас багийн удирдагчид тустай. Багийн хангах гишүүд зорилго, ажлын дараалал, хугацааг •• Төлөвлөсөн үйл ажиллагааны төлөө сайн мэдэж байгаа нөхцөлд шийдвэрийг багийн гишүүдийн эрч хүч, итгэл, урам доод түвшинд гаргаж болох бөгөөд энэ нь зоригийг нэмэгдүүлэх АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 71
маш ойлгомжтой байдаг. Багийн дүрэм шаардлагатай бол түүнийг хөгжүүлэхэд тухайн багийн онцлогийг тусгадаг. Гаднаас анхаарах нь зүйтэй. нь харахад тухайн баг нь ямар зорилгод хүрэх гэж буй нь илт харагдаж байдаг. Хамтын ажиллагаа: Хувь хүн бүр багийн Багийн дүрэм нь уг баг тухайн байгууллагын болон бүлгийн үйл ажиллагааг ойлговол зорилго зорилтод хэрхэн нийцэж буйг багийн хөгжил сайжирна. Баг дотор тодорхой тодорхойлно. үүрэг гүйцэтгэдэг гишүүд байх ёстой. Үүнд багийн удирдагч, нарийн бичгийн дарга Бүтээлч байдал: Багийн ахлагч нь багтаа буюу протокол хөтлөгч, шинэ санаа төрсний багийн мөн чанарыг сайтар ойлгуулах нь дараа түүнийг тунхаглан зарлаж, түгээн чухал юм. Багийн гишүүдийн хүчин чармайлт дэлгэрүүлдэг идэвхжүүлэгч, дүн шинжилгээ байгууллагадаа ямар хувь нэмэр оруулж хийдэг шинжээч, багийн өмгөөлөгч гэх мэт. байгааг мэддэг, түүнээсээ урам авдаг Баг доторх хамтын ажиллагаа сайн байх нь байх хэрэгтэй. Байгууллагынхаа зорилгод чухал. Багийн гишүүн бүр бие биенийхээ юу хүрэхэд тэдний ажил ямар чухал болохыг та хийж байгааг мэддэг байвал багийн дотоод тэдэнд онцлон ойлгуулах ёстой. Зарим нь хамтын ажиллагаа сайжирна. Багийн мэдээжийн байж болох ч заримыг нь заавал зорилгод хүрэхийн тулд багийн удирдагч тусгах хэрэгтэй. Жишээлбэл: сайтар зохион байгууллагын бүхий л нэгж, хэсгүүдэд хүрч байгуулсан сургалт гишүүдийг тогтвор ажиллах замаар гадаад хамтын ажиллагааг суурьшилтай ажиллахад хэрхэн сайнаар хөгжүүлэх ба багийн гишүүдээ зохих нөлөөлж болохыг тайлбарлах г.м хүмүүстэй танилцуулах замаар багтаа ч тусалдаг. Үүрэг хариуцлага: Харилцан үүрэг хариуцлага хүлээх нь багийн амжилтын Зохицуулалт: Зохицуулалт нь хамтын үндэс мөн. Багийн зохион байгуулагчийн ажиллагааны түнш юм. Баг ба байгууллагын хувьд та одоо ажиллаж байгаа багийн бусад гадаад нэгжүүдийн хооронд тогтоосон гишүүдийг хүлээн зөвшөөрч, тэднийг баг харилцааг зохицуулалт хэмээн нэрлэнэ. болгон зангидах, багийн үйл хэргийн төлөө Баг амжилттай ажиллахад шаардлагатай нэгдэн ажиллахад нь туслах нь таны үүрэг. зүйлсээ олж авахад нь байгууллага Багийн ажил маш чухал бөгөөд тэдний тусладаг уу? Баг нь байгууллага доторх хил оролцоо багийн ажилд маш үнэ цэнэтэй хязгаарыг даван ажиллах боломжтой юу? гэдгийг гишүүд мэдэрвэл хариуцлагаа Баг нь үйлчлүүлэгчдээ ойлгодог эсэхийг сайжруулдаг. Байгууллагын зорилтыг мэдэх чухал. Багт тусламж дэмжлэг хэрэгтэй биелүүлэхэд тэдний ажил үнэ цэнэтэй үед багаараа уулзах газар олдох эсэхийг гэдгийг мэдэрвэл тэд үүргээ сайн биелүүлж, нягталж бай. Харин байгууллагатайгаа бусдад хүлээн зөвшөөрөгдөх болно. Багийн байнга уулзаж, зөвшилцөх шаардлага ажилд сайн оролцсоноор өөрсдийнх тулгарч байвал тухайн багт байгууллагын нь ур чадвар өснө хэмээн гишүүд үздэг тусламж дэмжлэг дутагдаж байна гэсэн үг. учир багийн гишүүн бүрт сайн ажиллах, суралцах боломж олгох нь багийн зохион Хяналт: Багт өөрийн ажлаа хийх хангалттай байгуулагчийн үүрэг мөн. эрх мэдэл байх хэрэгтэй. Тэд зөвлөмж гаргаж, өөр хэн нэгэн эцсийн шийдвэр Цогт чадамж: Багийн ажиллагаанд гаргах ёстой юу, эсвэл баг өөрөө шийдвэр дөрөөлөн ур чадвараа хөгжүүлэх боломжтой гаргаж, хэрэгжүүлэх ёстой юу гэдгээ мэдэж хэмээн найдаж буй гишүүдийн хувьд багт байх ёстой. Багийн гишүүд хил хязгаарыг нь зөв хүмүүс ажиллаж байгаа гэдэгт бүрэн ойлгодог байх ёстой. Хувь хүн зорилгодоо итгэх нь чухал. Өөрөөр хэлбэл, багийн хүрэхдээ ашиглаж болох хэм хэмжээ нь бүх гишүүд нийлээд тухайн даалгаврыг тодорхой байх хэрэгтэй. Ихэнхдээ энэ нь гүйцэтгэх мэдлэгтэй байх, эсвэл тухайн мөнгөн дүн, зардалтай холбогддог. гишүүнд шаардлагатай байгаа ур чадварыг Ямар ч баг байгууллагын бодлогын дагуу хөгжүүлэхэд тусалж чадахуйц хэмжээний ажилладаг ч бодлогын хүрээнд мөрдөгдөх мэдлэгтэй байх ёстой. Багт нэмэлт ур чадвар хил хязгаарыг мэдэж байх ёстой. Багийн 72 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР гишүүд бусдынхаа өмнө ажлаа хугацаанд тухайн асуудлаар арга хэмжээ авч эхэлдэг. ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД нь амжилттай гүйцэтгэх үүрэг хүлээх нь Хүний яриаг дуустал анхааралтай сонсохын хяналтын нэг хэлбэр мөн. Ерөнхийдөө оронд харилцагчаа ярьж эхэлмэгц юу гэж мэргэжил нэгтнүүд бие биедээ хяналт тавин хариулахаа бодоод суучихдаг хүн олон ажилладаг ч ямар нэгэн асуудал тулгарахад байдаг. Хүмүүсийг ойлгож сонс. Ярьж буйд түүнийг шийдвэрлэх алхмыг багийн ахлагч нь итгэж байгаагаа байн байн илэрхийл. хийх хэрэгтэй. Хүний ярьж буйг ойлгох завгүй бол та бүрэн бус мэдлэг, мэдээлэлтэй л ажиллана гэсэн Үр дагавар: Баг өөрийн үйл ажиллагааны үг. үр дагаварыг сайн мэддэг байх хэрэгтэй. Багийн гишүүд үзэл бодлоо чөлөөтэй Багаар ажиллах үед гишүүд өмнөхөөсөө илэрхийлэх, түүнийг нь багийн бусад илүү эрсдэл хүлээж болзошгүйг ойлгох нь гишүүд үнэлэх явдал бол бүтээлч, өвөрмөц чухал. Тухайлбал, сайн дурын байгууллага шийдлийг хайхад зайлшгүй шаардлагатай дээр ажиллаж буй баг ажлаа хугацаанаас нь хүчин зүйлс мөн. Гишүүдээс гарсан бүхий хоцрооход зардал ихсэх, баг цаашид оршин л санааг сайтар шинжилсний дүнд зөв тогтноход хүндрэл гарах зэрэг эрсдэл үүсэх шийдвэр гардаг. Олон санааг нэгтгэх, магадлалтай. Багийн дотор бие бие рүүгээ ангилах, эрэмбэлэхийн тулд сайтар чичин буруутныг олох гэж давшлахын оронд хэлэлцэж зөвшилцөх хэрэгтэй. Багийн гишүүн бүр харилцан дэмжиж, хамтран ахлагч та хүмүүсийг асуудлаас салангид ажиллах хэрэгтэй. Сайн харилцааны үр байлгаж, тэдний албан тушаал, байр суурийг дүнд амжилт, ахиц дэвшил л гарна. биш хүсэл сонирхлыг нь анхаараарай. Олон хувилбараас сонгох бодит шалгуур тогтоож Харилцаа холбоо: Багийг бүрдүүлэхэд хэрэгжүүлээрэй. Өөрсдийнх нь санаа бодол, гадаад, дотоод харилцаа холбоо хоёулаа саналыг сонсож, бодитоор үнэлж байгаа ач холбогдолтой. Баг өөрийн хийх ажил, нөхцөлд хүмүүс сэтгэл хангалуун байдаг. гүйцэтгэх эрэмбийг сайтар ойлгож байгаа Бүтээлч шинэчлэл: Багийн үүсгэн байгуулагч эсэх нь гадаад хүчин зүйл. Шаардлагатай шинэ санаа хүлээж байгаа эсэхийг гишүүд мэдээлэл авах харилцааны шугам нээлттэй мэддэг байх нь багийн төлөвшилд чухал. байх ёстой бөгөөд үүнийг ашиглаж буй баг Шинэ санааг хүлээж байна уу, эсвэл тухайн буруу шийдвэр гаргахгүй. Ажлын үр дүнгээ нөхцөл байдалд тохируулж ажиллахаар баг тооцох, тайлагнах чадвартай баг л байнга байгуулагдсан уу гэдгийг гишүүд мэдэх нь урагшилж байдаг. зүйтэй. Шинэ шийдэл олоход шаардагдах Багийн дотоод харилцаа холбоо бол туйлын мэдээлэл цуглуулах цаг байхгүй, маш чухал хүчин зүйл мөн. Багийн хөгжлийг богино хугацаанд ажлыг гүйцэтгэх нөхцөлд дагаад, багийн гишүүд хоорондоо илэн багийн ахлагч шинэ санааны араас далангүй, шударга харилцах боломжтой хөөцөлдөх хэрэггүйг сануулж байх хэрэгтэй. болно. Багийн ажлыг үр дүнтэй болгохын Багийн удирдагч хэр их эрсдлийг хүлээхэд тулд багийн гишүүд бие биенийхээ юу хийж бэлэн байгаагаа шударгаар тогтоож чадвал байгааг мэддэг байх ёстой. Гишүүд бие баг дотор бүтээлч шинэчлэл хийх үндэс биенийхээ ахиц дэвшлийн талаар мэдэхгүй тавигдана. бол хамтран ажиллаж, тусалж чадахгүй. Соёлын өөрчлөлт: Баг доторх болон Нээлттэй байдал нь багийг хөгжүүлдэг багийн ажиллах уур амьсгалыг багийн харилцааны онцлогуудын нэг юм. Багийн ахлагч бүрдүүлэх ёстой. Багийн гишүүд доторх бүх зүйл нээлттэй байх ёстой. Багийн манлайлалд ахиц гаргасан бол одоо ахлагч нь хувь хүний нууц болон зарим багийн ахлагч эрх мэдэл бүхий соёл дээр асуудалд хянуур хандах хэрэгтэй. Баг дотор суурилсан баг болж шилжихийг хүсч болох шударга, ил тод байдлыг тогтоож алдаагаа юм. Соёлын орчин нь тухайн багийн хувьд нуун дарагдуулах оролдлого гаргуулахгүй идэвхжүүлэгч хүчин зүйл байсан бол багийн байхад анхаарах нь зүйтэй. ажиллагаа дуусч татан буугдсаны дараа ч Сонсох чадвар бол харилцагчийн гол шинж. хувь хүнд нөлөөлсөөр л байдаг байна. Бага ярьж их сонс. Багийн гишүүдийг сайтар сонсож, ойлгосныхоо дараа л багийн ахлагч АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 73
ТАРХИНЫ МЭС ЗАСЛЫН ДАРАА ГЭРТЭЭ ГАРГАХАД ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ 1М.Долгоржав, 2Д.Солонго 1-2Сувилахуйн Сургууль, АШУҮИС,УБ хот, Монгол улс 1И-майл: [email protected] 1. Орчин амьтны бүтээгдэхүүн, зарим амин дэм таны үндсэн өвчинд эсрэг заалттай Хэт халуун биш, хүйтэн биш өрөөний байж болох тул хориглогдох хүнсний бүтээгдэхүүн, хоолны дэглэмийн талаар хэм 20-220С, цэвэр чийглэг орчинд эмч, сувилагч нараас зөвөлгөө авах шаардлагатай. байх нь зүйтэй. Та амрах хэрэгтэй тул хэт олон зочин ирэх нь таныг ядраах магадлалтай. Гэрийн нөхцөлд 10 минутаас багагүй өрөөндөө цэвэр агаар оруулах, агаар цэвэршүүлж, дуу чимээ багатай орчинд байх нь таны тархи мэдрэлийн үйл ажиллагаанд эерэг үр нөлөөтэй байдаг. 2. Хоол 3. Хувцаслалт Гэртээ гарсны дараа цаашид үүсч болох Мэс заслын шарханд даралт эрсдэлээс өөрийгөө сэргийлэх үүднээс учруулахааргүй сул хөвөн даавуун, урд хооллолтоо өөрчлөх хэрэгтэй. Бид таньд талаараа том товчтой хувцас өмсөөрэй. өөх тос /холестерин/, давс багатай хоол Тархины мэс засалд орсон бол гадуур идэхийг зөвлөж байна. Хоол хүнсээ гарахдаа хөнгөхөн, нимгэн даавуун зохистой хэрэглэх хамгийн сайн арга нь малгай өмсөөрэй, гэртээ малгай өмсөх шошго дээр байгаа хэсгүүдийг сайтар хэрэггүй. харж, хоол хүнсэнд агуулагдах өөх тосны хэмжээг 30%-д барих, /холестерины 4. Шархны арчилгаа хоногийн тун 300мг/, давсны хэрэглээ Шаардлагатай үед шүршүүрт ороорой. өдөрт 2000-2500мг байвал зохимжтой. Хагалгааны шархыг хуурай байлгахыг Давсны хэмжээг бууруулах нь таны биед санаарай. Мэс заслын шарханд ус илүүдэл ус хуралдах, хаван үүсэхээс хүргэхгүйн тулд тусгай малгай өмсөх, сэргийлнэ. Цусны даралт буурахад бусдын тусламжтай угаалга хийх тусална. Хүнсний нэмэлт бүтээгдэхүүн, боломжтой ба хэзээ усанд орж болох хоол амтлагч, боловсруулаагүй ургамал 74 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР талаар сувилагчаас зөвөлөгөө аваарай. байдал дээрдэхгүй, улам даамжирч ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД Шархны оёдлыг авсны дараа толгой, байгаа мэт санагдвал эмнэлгийн үсээ савангаар зөөлөн угааж болно. мэргэжилтэнд хандаарай. Маш сайн Оёдол авсны дараа хэсэг хугацаанд амарч байх хэрэгтэй. жижиг тав үлддэг. Түүнийг маажиж, самаар хусч болохгүй. Эмч зөвлөөгүй 7. Хорт зуршил тохиолдолд ямар нэгэн тос, сүүн шингэн Архи, тамхи болон мансууруулах зэргийг шарханд түрхэж болохгүй. төрлийн бодис хэрэглэх хориотой. Шархыг цэвэрхэн хуурай байлгах нь Тамхи татсаны улмаас таны биед эдгэрэлтэнд сайнаар нөлөөлнө. Ихэнх үзүүлэх сөрөг нөлөө оёдол нь хагалгааны дараах 7-10 хоногт •• Зүрх судасны тогтолцоонд нөлөөлнө: авагддаг. Цусыг бүлэгнүүлэн өтгөрүүлдэг. 5. Хөдөлгөөн Цусны бүлэн үүссэнээр тархины Хөдөлгөөнийг бага багаар нэмэгдүүлнэ. шигдээс, зүрхний булчингийн Ямар хөдөлгөөн хийж эхлэхийг сувилагч, шигдээс зэрэг аюултай хүндрэл үүсэх эмч танд зөвлөх болно. Эмч зөвшөөрөх эрсдэлтэй. хүртэл жолоо барих, хүнд юм (5 кг-с •• Амьсгалын тогтолцоонд нөлөөлнө: дээш зүйл) өргөж болохгүй. Хагалгааны дараа уушигны үрэвсэл үүсгэх магадлалтай. Тамхи татах үед цэрний ялгарал ихэсдэг, түүнчлэн мэс засалд орсны улмаас цагаан мөгөөрсөн хоолойн салстын өтгөн цэр гадагшлуулах хөдөлгөөн буурч, цэрээ гаргахад хүндрэлтэй болдог. •• Шарханд нөлөөлнө: Хагалгааны шарх удаан эдгэрэх, идээлнэ. Тамхи татах үед судас агшсаны улмаас арьсны эд эсэд очих хүчилтөрөгч багасч, тэжээл дутагддаг. •• Мэдрэлийн тогтолцоонд нөлөөлнө: Өвдөлтөнд мэдрэмтгий болно. Тамхи татдаг хүн их ханиалгах хандлагатай байдаг учир шарх илүү өвддөг. 6. Сэтгэл зүй 8. Эмийн хэрэглээ Сэтгэл гутрал эсвэл ааш зангийн •• Эмуухзааврыгягшталбаримтлаарай. тогтворгүй байдал нь эдгэрэлтийн үед •• Аспирин, ибупрофен, антибиотик түгээмэл тохиолддог. Танд сайхан санагдсан өдөр байхад муухай санагдах зэрэг эмүүдийг эмчийн зааваргүйгээр ч өдөр байж болно. Хэтэрхий хүндээр хэрэглэж болохгүй. тусгаж авах хэрэггүй. Энэ үед таныг асран халамжилж байгаа ар гэр, найз нөхөд тань туслах болно. Хэрэв ийм АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 75
•• Танд өвчин намдаах эм бичиж •• Ухаан алдах, ухаан балартах өгсөн тохиолдолд хүчтэй өвдөх •• Нүд бүрэлзэх, солир харах, эсвэл үед эмээ зааврын дагуу уугаарай. Тун хоорондын зай холдвол эмийн хэсэгчлэн юм харахгүй болох үйлчилгээ, нөлөөлөл багасах талтай. •• Мэдээгүйжих, бадайрах, нүүрний •• Ихэнх мэс заслын эмч нар өвчин булчин сулрах, гар, хөл, алга, тавхай намдаах, тайвшруулах эм зөвлөдөг. сулрах Эдгээр эмүүдийг эмчийн зааврын •• Хүзүү хөших дагуу хэрэглээрэй. •• Гэрэл харахад хэт мэдрэг болж, маш хүчтэй толгой өвдөх •• Татаж унах •• Өтгөн шингэнээ барьж чадахгүй болох •• Дотор муухайрч бөөлжих •• Хамар чихнээс шингэн гоожих •• Зан авир өөрчлөгдөх •• Танд эрүүл энхийг хүсье 9. Доорх шинж тэмдэг илэрвэл яаралтай эмнэлгийн тусламж аваарай •• Нүүр, хуйханд хаван үүсэх •• Шарх улайх, хавдаж, шүүс гарвал •• Халуун 38 хэмээс дээш байвал •• Баримжаа, ой санамж алдагдаж, хий юм харах 76 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР ЧИХРИЙН ШИЖИНГИЙНГИЙН УРЬДАЛ ҮЕ БУЮУ БОДИСЫН СОЛИЛЦООНЫ ХАМ ШИНЖ - X СИНДРОМ Я. Энхжаргал1 АШУҮИС, Сувилахуйн сургууль, НЭМСТ Бодисын солилцооны хам шинж Бодисын солилцооны хам шинж нь ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД (БСХШ) одоогоор дэлхийн хүн амын дунд судлаачдын үзэж буйгаар: хурдацтай өсч байна. Дэлхий дахины АУ- •• ЧШ-д өндөр эрсдэлтэй ны хэвлэлүүдэд 1940-өөд оноос Бодисын •• Зүрх судасны эмгэгт өндөр эрсдэлтэй солилцооны хам шинж (Mетаболик •• Титэм судасны эмгэгт 2 дахин илүү синдром)-ын талаар бичигдэж байсан бөгөөд 1980-аад оноос эхлэн судалгаа өртөх шинжилгээний ажил энэ талаар хийгдэх •• Эрүүл хүнтэй харьцуулахад зүрх болжээ. Нэг хүнд нэгэн зэрэг таргалалт, буюу судас, зүрхний шигдээс, цус хэвлийн цагаан өөх нэмэгдэж таргалах, харвалтаар өвчлөх эрсдэл 3 дахин (бүсэлхийн тойрог эрэгтэйд 90 см-ээс дээш, өндөр эмэгтэйд 80 см-ээс дээш) инсулины дажрөлт •• Өндгөвчний олон уйланхайт хам буюу өлөн үеийн сийвэнгийн глюкоз 100- шинж (ӨОУХШ) буюу polycystic ovary 125 мг/дл буюу 5,6-7,0 ммол/л-ээс дээш, syndrome (PCOS) цусан дах триглицеридын хэмжээ ихсэж •• Бүдүүн гэдэсний хавдар 150-180 мг/дл буюу 1,7 ммол/л-ээс дээш, •• Түрүү булчирхайн хавдар цусны даралт 135/85 мммуб-аас дээш, эсвэл •• Элэгний өөхжилт зэрэг эмгэгт өндөр артерийн даралт бууруулдаг эм уудаг байх эрсдэлтэй болохыг тогтоожээ. сийвэн дэх HDL-ийн хэмжээ буурч эрэгтэйд 40мг/дл буюу 1 мол/л, эмэгтэйд 50 мг/дл Бодисын солилцооны хам шинж ихсэх бюу 1,3мол/л ээс буурах 5 үзүүлэлтүүдээс болсон вэ? Удмын хүчин зүйл нөлөөлдөг ч 2-3 нь илэрч байгаа тохиолдолд нэмэгдэх амьдралын хэв маягийн хүчин зүйлс буюу : зэрэг шинж тэмдэг илрэхийг Бодисын •• Үр тариа, бүхэл үрийн хүнсний солилцооны хам шинж буюу (MetS) гэдэг. ДЭМБ-ын тодорхойлсноор дээрх шинжүүд хэрэглээ багассан дээр микроалбуминури нэмэгддэг байна. •• Өөх болон энгий нүүрс усны хэрэглээ ихэссэн •• Өөх төст хүнсний / транс өөх/ хэрэглээ ихэссэн •• Хэт цэвэршүүлсэн хүнс хэрэглэх болсон •• Хөдөлгөөний хомсдол / 7 хоногт 150 минутыг дунд зэргийн эрчимтэй хөдөлгөөн хийхийг хөдөлгөөний идэвх хэвийн гэж үзнэ/ •• Стресс •• Архины хэт хэрэглээ /7 хоногт 140 мл –ээс их хэрэглэх/ зэрэгтэй холбоотойгоор MetS үүсдэг болохыг эрдэмтэд тайлбарлаж байна. Дэлхийн нийт насанд хүрсэн хүн амын 20- 25% нь уг хам шинжтэй гэсэн тооцоо байдаг бөгөөд ядуурал өрхийн орлогын хэмжээ бага байх тусам чанар муутай хоол хэрэглэснээр БСХШ–ийн эрсдэл нэмэгддэг гэж үздэг. АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 77
Манай улсад 2015 онд хийгдсэн судалгаагаар Биеийн жинг бууруулах: Шимизу нарын БСХШ-ийн тархалт 40-45 насныханд 32.1%, мета анализ судалгаагаар БЖИ 35кг/м2 60-аас дээш насныханд 36.2% байгаа юм. бүхий тарган хүмүүсийг ходоод хумиж боох (Bariatric surgery) мэс заслын аргаар Бодисын солилцооны хам шинжийг эмчилж, БЖ-г бууруулахад ЧШХШ2- оношлох: БСХШ-ийг оношлоход харвцангуй оос хамааралт нас баралт 23-40 хувь хялбар бөгөөд өлөн үеийн сийвэнгийн хүртэл буурчээ. Эндээс дүгнэхэд хоолны цусан дах глюкоз, өөх тосны солилццоны илчлэгийг бууруулах нь жинг бууруулах алдагдал, АД хэмжих зэргээр оношийг ач холбогдолтой ДЭМБ-ын зөвлөмжид 7 тогтооно. хоногт 450 гр сард ойролцоогоор 2 кг-аар биеийн жинг бууруулахыг зөвлөмж болгожээ. Бодисын солилцооны хам шинжээс Үүний тулд долоо хоногийн 3-5 өдөр 30- хэрхэн сэргийлэх вэ? Бодисын солилцооны 45 минут буюу долоо хоногт 150 минутыг хам шинжээс сэргийлэхэд шинжлэх ухааны дунд зэргийн эрчимтэй дасгал, буюу усан нотолгоот мэдээлэлд тулгуурлах нь чухал спорт, иог, 1 минутанд 100 алхам алхах, учраас дараах судалгааны дүгнэлтийг морь унах, хүүхэдтэй хөөцөлдөж тоглох, толиллуулж байна. дугуй унах, бүжиглэх зэргээр хичээллэхийг 1. Эрт илрүүлэх тус тус зөвлөмж болгодог. Дасгалгүй, 2. Амьдралын хэв маягийг өөрчлөх дан ганц хоол эмчилгээний үед бодисын үндсэн солилцоонд онц өөрчлөлт гарахгүй •• Биеийн жинг бууруулах бөгөөд жин буурахгүй. Харин 7 хоногийн •• Бухимдлаас сэргийлэх өдөр бүрийн давталттай дунд зэргийн •• Ажил амралтын хэв маягийг эрчимтэй хөдөлгөөн нь 7 хоногт хааяа нэг олон цагаар зааланд тоглох, ууланд гарах зохицуулах зэрэгтэй харьцуулахад үр дүн өндөр байдаг. •• Хоол, хөдөлгөөний идэвхтэй БЖ- г хэт хурдан бууруулахад хөлсөөр микроэлементээ алдаж эрдсийн дутагдалд байдал хүрэхээс гадна, хэдий чинээ хурдан турна •• Тамхинаас татгалзах төдий чинээ эргэн таргалах магадлал өндөр •• Архины зохистой хэрэглээг байдаг. Биед агуулагдах гадна өөхний эзлэх хувийг булчингийн массаар нэмэгдүүлснээр эрхэмлэх хурдан турж, хурдан таргалах хандлагыг •• Холестрол бууруулах-эм хэрэглэх бууруулдаг. ОУЧШХ-ны (1999) ангиллаар •• Аспирин хэрэглэх биеийн гадна өөхийг үнэлдэгийг дахаар •• Д амин дэм хэрэглэх хүснэгтээр илэрхийлэв. •• Цусны даралт бууруулах Биеийн гадна өөхний хэмжээ Эм Эр 2-5 % Тохиромжтой 10-13 % 6-13% 14-17% Тохиромжтой дээд 14-20% 18-20% Эрсдэлтэй 21-24% Фитнесээр хичээллэх шаардлагатай 20% – иас дээш Дундаж 25-30% Фитнесээр хичээллэх шаардлагатай Хэт таргалалт 30% –иас дээш Бухимдлаас сэргийлэх: Бухимдал үүсэхэд орнууд үйлчлүүлэгчдийн БСХШ-тэй хүмүүст гипофизээс адренокортикотропин даавар сэтгэлзүйн зөвлөгөө өгөхөөс гадна орчны ялгарч бөөрний дээд булчирхайн тархилаг сэтгэл засал эмчилгээ, бясалгал, иогоор давхаргаас кортизол ялгарч энэ нь цусан хичээллүүлэх, үнэртэнээр буюу цэцгээр дахь цусан дахглюкозыг ихэсгэдэг. Зарим улс тайвшруулах зэрэг аргуудаар цадалтын 78 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР төвийг идэвхжүүлж жинг бууруулдаг. нөлөөлж, цусан дах глюкоз, өөх тосны ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД хэмжээг ихэсгэдэг. Түүнчлэн тамхи Хооллолт: Зохистой хооллосноор инсулины мэдрэг чанарыг алдагдуулснаар, таргалалт, өөх тосны солилцооны ЗС-ны хүндрэлд хүргэх гол эрсдлүүдийн алдагдлаас сэргийлэх, АД, цусан дах нэг болдог. Ялангуяа өдөр бүрийн давтан глюкозыг хянах ач -тэй үйлчлүүлэгчдэд тамхидалт АГ, зүрх судасны хүндрэлд баримтлах хооллолтын зарчимд нүүрс усны хүргэдэг байна. Тамхи бөөрний дээд агууламжийг хоногийн хоолны илчлэгийн 45- булчирхайн катехоламины ялгаралтыг 65 хувь буюу энгийн нүүрс усны хэрэглээнд нэмэгдүүлэн АД ихсэхэд нөлөөлж, ИНЛП-ын гликемийн индекс (глюкозжилтын индекс) хэмжээг багасган, судасны дотор давхаргад багатай хүнс байхаар, эслэг агуулсан хүнсийг моноцит наалдахыг нэмэгдүүлдэг төдийгүй 1000 килокалори илчлэг тутамд 15 гр, судас хатуурлын үе шат болох судасны ханаагүй өөх тосны хэрэглээг хоногийн нийт гөлгөр булчингийн эсийн нөхөн төлжилтийг илчлэгийн 20 хувиас хэтрүүлэхгүй, уургийг нэмэгдүүлдэг. хоногийн нийт илчлэгийн 20-30 хувь, эрдэс амин дэм ялангуяа антиоксидантаар баялаг Архины зохистой хэрэглээг эрхэмлэх: хүнс агуулсан хооллолтын төлөвлөгөө Архи согтууруулах ундааны зохисгүй гаргахыг зөвлөжээ. БСХШ-тэй хүмүүст АД- хэрэглээ БСХШ -ийн гол эрсдэлт хүчин ыг хянахдаа хоол тэжээлийн илчлэг болон зүйлсийн нэг бөгөөд тархинд цус харвах, давс ялангуяа натрийн хэмжээг багасгах титэм судасны хатууралд хүргэдэг. БСХШ- нь том судасны хүндрэлээс сэргийлдэг тэйхүмүүсийг эрүүлхүмүүстэйхарьцуулахад болохыг АГ-ийг хянах хооллолтын зарчим ЗС-ны өвчлөлд өртөх магадлал 5-10 жилийн буюу DASH (Dietary Approaches to Stop дотор 2 дахин, ЧШХШ2-т өртөх эрсдэл 5 Hypertension) судалгаа баталжээ. дахин өндөр байдаг Насанд хүрэгчдийн ДЭМБ-аас гаргасан Холестрол бууруулах эм хэрэглэх: шинэ удирдамжийн дагуу натри 2,000-аас Эмчийн заалтаар Холестрол бууруулах бага мг, эсвэл давс, 5 гр, өдөрт кали наад эмийг оройн цагаар өөхний исэлдэлтийн зах нь 3.510 мг хэрэглэнэ. эрчимтэй үеийг тааруулж хэрэглэх бөгөөд фибратын бүлгийн эмийг триглицерид Аспирин хэрэглэх: ДЭМБ-ын зөвлөмжөөр бууруулахад хэрэглэдэг ч манай зах зээл 40-өөс дээш насныхан аспирин хэрэглэх хараахан ховор байдаг. Тиймээс ихэвчлэг заалт хэдий байдаг ч тухайн хүний хоол Омего-3,6,9-ийг хэрэглэдэг. Харин статины боловсруулах эрхтэн тогтолцооны онцлог, бүлгийн эмийг сийвэн дэх холестрины ходоодны шархтай эсэхээс хамаарч түвшин өндөр үед хэрэглэнэ. Тухайлбал эмчийн заалтаар хэрэглэх шаардлагатай. симбастатин, розувастатин , холестат зэрэг Зарим тохиолдолд 75 мг аспирин, магнийн эмнүүд багтана. хавсарсан кардиомагнил нэрээр хэрэглэж байна. Артерийн даралтыг хянах, бууруулах: Зарим хэвлэлд “ЧШ, АДИӨ –үүд ихрүүд ” Д амин дэм хэрэглэх: Сүүлийн үеийн гэж бичсэн байдаг. ЧШХШ2-той хүмүүсийн судлаачдын тайлбарлаж буйгаар П 80 хувьд цусны даралт ихсэлт ЧШ-гийн амин дэмийн дутагдал БСХШ-тэй шууд урьдал үе буюу БСХШ-ийн үед илэрдэг хамааралтай байдаг тухай мэдээлэл болохыг тодорхойлжээ.Тиймээс АД-ыг зөв байгаа юм. Насанд хүрэгчдийн 95 % нь хянах, даралт бууруулах эмийг тогтмол уух, Д амин эмийн хүнд зэргийн дутагдалтай үйлчлүүлэгчдийн давсны хэрэглээг хянах, байдаг. Тиймээс цусан дахь Д амин дэмийн амьдралын хэв маягийн өөрчлөлтийг түвшингээс хамаарч насанд хүрэгсдэд тунг зохицуулах цогц арга хэмжээ чухал юм. тогтооно. Дараах хүснэгтэнд АД-ийн түвшингээс Тамхинаас татгалзах: Тамхи төвийн хамаарч авах арга хэмжээг ДЭМБ-ын таргалалт буюу бүсэлхийн тойргийг зөвлөмжөөр харуулав. нэмэгдүүлснээр инсулины дөжрөл үүсэхэд АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 79
Зэрэглэл АД-ын түвшингийн ангилал Авах арга хэмжээ СД мм муб ДД мм муб Хамгийн тохиромжтой <120 <80 Давтан хэмжилт /5 жилд/ 1 удаа Хэвийн Хэвийн дээд 120-129 80-84 Давтан хэмжилт /2 жилд/ түвшин 130-139 85-89 I зэрэг 140-159 90-99 Амьдралын хэв маягаа өөрчлөх зөвлөгөө, 160-179 100-109 давтан хэмжилт /1 жилд/ II зэрэг ≥110 ≥180 <90 Амьдралын хэв маягаа өөрчлөх зөвлөгөө, III зэрэг ≥140 давтан хэмжилт / найман 7хоногт/ систолын Амьдралын хэв маягаа өөрчлөх зөвлөгөө, гипертензи** давтан хэмжилт /гурваас дөрвөн 7 хоногт/ Амьдралын хэв маягаа өөрчлөх зөвлөгөө, давтан хэмжилт /нэгээс хоёр 7 хоногт/ СД түвшингээс хамаарна Ном зүй and visceral adipose reveals a novel locus 1. Alberti KG, et al. MetS-a new world-wide for visceral fat in women. PLoS Genet definition. A Consensus Statement from the 2012;8:e1002695 Diabetic medicine: a journal of the British 5. Энх-Оюун Ц. , Даваалхам Д. , Котани Diabetic Association. 2016;23(5):469-80. К. , Накамура Ё. Монгол улс дахь 2. Chowdhury et al. Prevalence of metabolic бодисын солилцооны хамшинжийн syndrome in Bangladesh: a systematic тархалт, нөлөөлж буй эрсдэлт хүчин review and metaanalysis of the studies. зүйлсийн судалгаа. Монголын Анагаах BMC Public Health (2018) 18:308 Ухаан. 2016, 2 (176) 3. O’Neill S, O’Driscoll L. Metabolic 6. Drager LF, Togeiro SM, Polotsky VY, syndrome: a closer look at the growing Lorenzi-Filho G. Obstructive sleep apnea: epidemic and its associated pathologies. a cardiometabolic risk in obesity and the Obes Rev 2015;16:1-12. metabolic syndrome. J Am Coll Cardiol 4. Fox CS, Liu Y, White CC, Feitosa M, Smith 2013;62:569-576/ AV, Heard-Costa N, et al. Genome-wide 7. Christopher D. Byrne, Sarah H. W The association for abdominal subcutaneous metabolic syndrome. Second edition. 2015 80 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР ЭМЭГТЭЙЧҮҮДЭД ТОХИОЛДДОГ СЭТГЭЛ ЗҮЙН ӨӨРЧЛӨЛТ Д.Эрдэнсувд1, С. Дэлгэрмаа1 1АШУҮИС, Сувилахуйн сургууль, НХСТ 1СЭМҮТ, эмэгтэйчүүдийн эмч •• Сарын тэмдгийн өмнөх хам шинж үеийн жирэмслэлт, туслалцаа дэмжлэг ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД •• Хүүхэд төрүүлэхтэй холбоотой илрэх багатай жирэмсэн эхчүүд, гэр бүлийг болон харилцааны зөрчилтэй жирэмсэн эхчүүд, сэтгэл зүйн өөрчлөлт урьд нь амжилтгүй жирэмслэлт явагдаж •• Цэвэршилтийн үеийн хам шинж байсан эмэгтэйчүүд, жирэмсэн болохоосоо өмнө сэтгэцийн тулгамдсан асуудлаар I. Сарын тэмдгийн өмнөх хам шинж: эмнэлэгт хандаж байсан эмэгтэйчүүд Эмэгтэйчүүдэд сарын тэмдэг ирэх нь илүү өртдөг. Жирэмсний эхэн үеийн хэвийн физиологийн үйл ажиллагаа юм. сэтгэцийн эмгэг нь сэтгэл санааны цочрол, Зарим эмэгтэйчүүдэд биений юм ирэхийн хямрал зэргээс үүдэлтэй сэтгэцийн гүн өмнөх 2-10 хоногт сэтгэл зүйн өөрчлөлт хямрал бөгөөд сэтгэл гутрал, шизофрени илэрдэг үүнд: цочромтгой, уйламхай болох, эмгэгүүдийг багтааж болно. Жирэмсэн сэтгэл гутралд орох, уур уцаартай болох, үеийн сэтгэл зүйн өөрчлөлт нь эм бэлгийн ганцаардах, анхаарал сулрах, шийдвэргүй даавар хэт ихэссэнтэй холбоотой байдаг. байдал, сэрдэлт, нойргүйдэл, хэт их унтах, хоолны дуршил алдагдах, нозоорох, Жирэмсэн үед стресс бууруулах аргуудаар идэвхгүй болох мөн толгой өвдөх, дотор эмчилнэ. Үүнд: муухайрах, бөөлжих, бодисын солилцоо •• Өөрийн эцэг эх болон гэр бүл хамаатан дотоод шүүрлийн алдагдлаас хавагнах, загатнах, хөх томрох, халуурах шинж тэмдэг садан найз нөхдийнхөө туршлагаас илэрдэг. Сарын тэмдэг ирэнгүүт дээрх шинж хуваалцах тэмдэг арилдаг. Энэ хам шинж илрэхэд •• Ээжүүдийн аавуудын болон ижил настай төрөлт, аборт, стресс, халдварт өвчин хүүхдүүдийн сайн дурын бүлэгт нэгдэх зэрэг хүчин зүйл нөлөөлдөг боловч үүсгэж •• Шинэ эцэг эхчүүдэд зориулсан ном байгаа тодорхой шалтгааныг одоогоор унших тогтоогоогүй байна. Энэ эмгэг нь зөвхөн •• Мөн төрөлтийн өмнө зохион өдөр тутмын амьдралд нөлөөлөөд зогсохгүй байгуулагддаг сургалтанд заавал ажил мэргэжил, хувь хүний карьерт ч сөрөг хамрагдах нөлөөтэй байж болно. •• Удахгүй эцэг эх болох гэж буйгаа хүлээн Сарын тэмдгийн өмнөх хам шинжийг зөвшөөрч, ухамсарлаж, сэтгэл зүйгээ эмчлэхдээ эмийн эмчилгээ, гормоны, эмийн бэлтгэх бус эмчилгээ, физик эмчилгээ зэргийг •• Зөв зохистой шим тэжээллэг хоол өргөн хэрэглэдэг. Энэ эмгэгээс урьдчилан хүнсийг эрхэмлэж, хангалттай унтаж сэргийлэхийн тулд иога, бясалгал, дасгал амрах хөдөлгөөн тогтмол хийх кофе болон архины •• Өөртөө хэт их ачаалал үүсэхээс хэрэглээг хязгаарлах, тэжээллэг, амин зайлсхийх дэмээр баялаг хоол хүнс хэрэглэх хэрэгтэй •• Сэтгэл санаа тогтворгүй, уур уцаар байдаг. хүрээд тайван бус байвал ном сэтгүүл II. Хүүхэд төрүүлэхтэй холбоотой сэтгэл унших, найзуудтайгаа уулзах, утсаар зүйн өөрчлөлт: Хүүхэд төрүүлсний дараа ярих, явган алхах зэрэг өөрийнхөө эмэгтэйчүүдэд тохиолдох магадлал их хүссэн зүйлд анхаарлаа хандуулах байдаг боловч цөөн тохиолдолд жирэмсэн •• Өөрийнхөө итгэдэг дотны хүмүүсдээ үед илэрдэг онцлогтой. үүсэж байгаа мэдрэмжээ сэтгэгдлээ А. Жирэмсэн үеийн сэтгэл зүйн өөрчлөлт: хуваалцах Жирэмсний эхний 3 сарын хугацаанд •• Хяналтын эмчийн зөвлөгөөний дагуу эмэгтэйчүүд сэтгэл зүйн өөрчлөлт илрэх нь дасгал хөдөлгөөн хийх, явган алхалт, бусад үеийнхтэй харьцуулахад элбэг. Өсвөр усанд сэлэлт, жирэмсэн үеийн иогоор АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 81
хичээллэх. Дасгал хөдөлгөөн нь цусан уурлаж бухимдах өөрийгөө голох, эрч хүчгүй хангамжийг нэмэгдүүлээд зогсохгүй, болсон мэт санагдах, анхаарал төвлөрөхгүй стрессийн эсрэг даавар ялгаруулж байх зэрэг шинж тэмдгүүд илэрдэг. тайван байхад тусална. Дараах зөвлөгөө өгөх •• Тайвшруулах амьсгалын дасгал хийх. •• Төрсөн ээжтэй ярилцах Амьсгалыг хамраараа авч хэвлийгээ •• Сэтгэл санааг нь дэмжих дүүргэн гаргахдаа амаараа хэвлийгээ •• Тайвшруулах эмийн эмчигээ хонхойтол удаан гаргана. Дасгал хийх •• Сайтар анхаарал хандуулах хэрэгтэй. үедээ ухаан санаагаа амьсгал дээрээ төвлөрүүлнэ. 3-н секундын турш аажим 3. Төрсний дараах сэтгэцийн өвчлөл. амьсгал аваад 3-н секундын турш Шинэхэн төрсөн мянган эхчүүдийн дунд амьсгалаа түгжиж 3-н секундын турш 1-2 тохиолддог эмгэг юм. Бутач хүүхэд аажим амьсгалаа гаргана төрүүлэх, гэр бүлийн тогтворгүй байдал, В. Төрсний дараах эмгэг: Судлаачдын өмнө нь сэтгэлийн өвчлөлөөр өвдөж тогтоосноор нийт төрсөн эмэгтэйчүүдийн байсан бол энэхүү өвчлөлд өртөх магадлал 16%ньтөрснийдараахсэтгэцийнөөрчлөлтөд нэмэгдэнэ. Энэхүү өвчлөл гэнэт тохиолддог өртөх магадлалтай бөгөөд жирэмсний бөгөөд төрсний дараах эхний 7 хоногт илрэх бусад үетэй харьцуулахад харьцангуй нь элбэг. Нойргүйдэл буюу хэт эрт сэрэх, өндөр байдаг. Энэхүү өөрчлөлтөнд гэр гэнэт цурхирч уйлах, сэтгэл санааны огцом бүлийн тогтворгүй байдал, бусдын дэмжлэг өөрчлөлт, хөхөрч инээх, хэт хөдөлгөөнтөх, туслалцаа хангалтгүй, нийгмийн сөрөг хүчин ядарч цуцахаа мэдэхгүй байх, их догдлох, зүйлүүд их хэмжээгээр нөлөөлдөг. хардалт сэрдэлт, хүүхдээ голох эсвэл хүүхэд нь өвчтэй буюу үхсэн гэж бат итгэх, амиа Элбэг тохиолддог сэтгэцийн эмгэг: хорлох эсвэл өөрийгөө зовоох сэдэл, хэт их •• Төрсний дараах тогтворгүй байдал сэтгэлээр гутрах, өөрийгөө буруутгах зэрэг •• Сэтгэцийн хямрал шинж тэмдгүүдээр илэрдэг. Хэрэв дээрх •• Төрсний дараах сэтгэцийн өвчлөл зэрэг шинж тэмдгүүд илэрвэл яаралтай сэтгэцийн эмчилгээ хийх хэрэгтэй. Нярай болон эхийн орно. эрүүл мэндэд ноцтой аюул учирч болох тул эмнэлэгт хэвтүүлэх нь чухал. 1. Төрсний дараах тогтворгүй байдал (сэтгэл санаа тогтворгүйтэх) Энэ нь •• Сэтгэц нөлөөт бэлдмэлүүд нь нярай ихэвчлэн түр зуурын байдаг бөгөөд ямар хүүхдийн практикт хэт нойрсуулах нөлөө нэг хохирол учруулах нь бага. Төрсний үзүүлдэг дараах 3-7 хоногийн дотор тохиолдож болох бөгөөд ихэнх эмэгтэйчүүдийн хувьд •• Сэтгэл засал дэмжих эмчилгээ 1-2 өдөр үргэлжилдэг. Энэ нь бараг хэвийн хамруулах хэрэгтэй. үзэгдэл бөгөөд нийт төрсөн эмэгтэйчүүдийн 70-80%-д тохиолддог байна. III Цэвэршилтийн хам шинж Төрсөн эхчүүдэд сэтгэл санаагаар гутрах, Цэвэршилт нь ихэвчлэн 45-55 насны хооронд уйлах, тавгүйрэх, нойргүйдэл болон явагдах бөгөөд эстроген даавар багасах анхаарал сулрах зэргээр илэрдэг. Дээрх нь нүүр халуу оргих, нойр хулжих, үтрээ шинж тэмдгүүд илэрсэн эхчүүдэд анхаарал хуурайших, сэтгэл санаа тогтворгүй болох, хандуулах, тэдэнтэй ярилцах зэрэг нь тус гутрах, уур уцаартай болох, бухимдах, дэмтэй. төвлөрөлт муудах, өөртөө итгэлгүй болох 2. Төрсний дараах сэтгэцийн хямрал. шалтгаан бүхий тодорхой үе шаттайгаар Нийт шинэхэн эхчүүдийн 10-15% нь төрсний явагддаг бөгөөд судлаачдын тогтоосноор дараа ямар нэгэн байдлаар сэтгэцийн цэвэршилтийн дундаж нас Европын хямралд ордог. Ихэвчлэн төрсний дараах эмэгтэйчүүдэд 50.9, Азийн эмэгтэйчүүдэд эхний сард тухайлбал гэртээ гарсны 49.7 байгаа ба Монгол эмэгтэйчүүдэд дараахан 3-14 хоногт тохиолддог. Хямралд дунджаар 49.2 насандаа цэвэршиж байна. өртсөн ээжүүдийн дийлэнх нь тэр даруйдаа зүгээр болдог ба сэтгэлийн тавгүйрхэл, 82 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР Эрт цэвэрших шалтгаан Авах арга хэмжээ Удамшлын онцлогоос гадна сэтгэл санааны 1. Амьдралын зөв хэв маягтай байх / хэт цочрол биеийн жин алдаж турах зарим Бясалгал, иогоор хичээллэх, дасгал хүнд өвчнүүд, мэс засал, гэмтэл, хорт хөдөлгөөн хийх/ зуршил /архи, тамхины хэрэглээ их байх/ 2. Сэтгэл санааны хямралыг эрт илрүүлэх, зэрэг болно. Хэт эрт цэвэршилтийн үеийн аль болох эрт арга хэмжээ авах өөрчлөлтүүд нь физиологийн цэвэршилтээс 3. Стрессээс зайлсхийх /Даавар нөхөх илүү хурдацтай, хүнд явцтай илрэх ба зүрх эмчилгээ, сэтгэл санааны дэмжлэг үзүүлэх, судасны өвчин, ясны сийрэгжилтийн эрсдэл сэтгэл засал эмчилгээ, тайвшруулах илүү их байх тул энэ үед даавар орлуулах амьсгалын дасгал зааж өгөх/ эмчилгээг эрт эхлэх нь чухал байдаг. 4. Коффейны хэрэглээг бууруулах Хожуу цэвэршилт нь 56 наснаас дээш 5.Өөрийн дуртай, таашаал авдаг зүйлээ насанд биений юм зогсохыг хэлнэ. хийх, найз нөхдөөсөө болон гэр бүлийн гишүүдээс дэмжлэг авах Шалтгаан: 6. Тэжээллэг амин дэм, эрдэс бодисын •• Дааврын эмийг жирэмснээс хамгаалах нэмэлт тэжээл авах зорилгоор удаан хэрэглэж байсан Ном зүй •• Эмэгтэйд бодисын солилцооны гүнзгий 1. Өрхийн эмч нарт дадлагажуулах сургалт явуулах хураангуй гарын авлага УБ 2009 хямрал 2. “Сэтгэцийн эмчгүй газар” Сэтгэцийн •• Өндгөвчийн даавар ялгаруулдаг хавдар эрүүл мэндийн тусламжийн гарын авлага •• Умайн хавдраас цус алдах зэргийн үед УБ 3. “Psychiatric mental health nursing” 6th илэрнэ. edition 4. R.Sreevane “A guide to Mental health and psychiatric nursing” ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 83
ЯПОН УЛСЫН НАСЖИЛТЫН ТОЙМ, НАСТНЫ АСАРГАА СУВИЛГААНЫ ОНЦЛОГ /Хэвлэлийн тойм/ Ч. Мандалсайхан 1 Л. Одгэрэл 2 1 АШУҮИСийн Говь-Алтай Анагаахын сургууль 2 АШУҮИС- Сувилахуйн сургууль [email protected] [email protected] Дэлхийн 2-р дайны сүүл хагаст олон оронд өндөртэй улсын тоонд бүртгэгдсэн байна. төрөлт нэмэгдсэнээр XXI зууны эхэн хагаст Хэйсэй судлаачийн судалснаар Япон улсад насжилт эрчимтэй нэмэгдэж байна1. Япон, 2006 онд хүн амын өсөлт хамгийн дээд Герман зэрэг оронд төрөлт багасч, өндөр хэмжээнд буурсан боловч өндөр настны тоо настны сувилахуйн асуудал нийгэмд улам өссөөр байгаа нь 2050 гэхэд 35 сая болж, бүр хурцадмал шинжтэй болж байгааг хүн амын 35% болох төлөвтэй байна3,4. судлаачид тогтоосон байна2. Хүн амын насжилт нь зөвхөн Япон улсын Олон улсын ангиллаар 65-с дээш настай нийгмийн тулгамдсан асуудал бус, анагаах хүний тоо хүн амын 7% -ийг эзэлбэл насжиж ухааны хөгжил дэвшил, амьдралын орчин буй, 14%-аас хэтэрвэл насжсан нийгэм гэж сайжирсаны үр дүнд ХХ зууны сүүл хагасаас ангилдаг байна3. хөгжингүй орнуудын дундаж наслалт өссөн Япон улсад нийт хүн амын 20% (25 сая) байна5. өндөр настан амьдарч байгаа учир насжилт Хүснэгт 1 Өндөр хөгжилтэй орнууд дахь насжилтын үзүүлэлт Улсын нэр Хүн амын дунд 65-с дээш настны эзлэх хувь ( % ) 1900 он 1950 он 1975 он 2000 он 2050 он Япон 5.5 4.9 7.9 17.1 36.4 Герман 4.9 9.7 14.8 16.4 31.0 Франц 8.2 11.4 13.5 15.9 26.7 Англи 4.7 10.7 14.0 16.0 27.3 Швед 8.4 10.3 15.1 17.4 30.4 Америк 4.1 8.3 10.5 12.5 21.1 Өндөр настны асаргаа сувилгаа нь ихэнхдээ илүү урт наслах боломжтой болсон явдал. урт хугацааны асаргаа сувилгаа байдаг. Өөрөөр хэлбэл настны асаргаа сувилгаанд Энэ нь нийгмийн тулгамдсан асуудал болох нь гэнэтийн өвчний эмчилгээнээс ялгаатай 3 шалтгаан байна. Үүнд : асаргаа сувилгаа шаардлагатай бөгөөд 1. Хүн амын бүтцийн харьцаа өөрчлөгдөнө. үүнийг гэр бүлийн хүрээнд шийдэх боломжгүй Насжилт нэмэгдэхийн зэрэгцээ төрөлт асуудал учраас тусгайлсан үйлчилгээ багасаж, тэднийг асарч сувилах залуу хэрэгтэй болж, зардал шаардагдана. Эрүүл үеийнхний тоо багасдаг. мэндийн тогтолцооны хүрээнд настны 2. Асарч сувилах хүний тухай асуудал. даатгал гэж байдаг. Настнуудыг асарч байсан эмэгтэйчүүд Дэлхийн улс орнуудад нийгмийн халамжийн хөдөлмөрийн зах зээл болон нийгэмд гарч юмуу эрүүл мэндийн тогтолцооны хүрээнд, ажиллах болсон нь хөгжингүй орнуудад эсвэл гэр бүлийнхэн нь настны асаргаа түгээмэл үзэгдэл болоод байна. сувилгааны асуудлыг хариуцан шийдэж . Сувилахуйн салбарт гарсан хөгжил ирсэн бол 1990-ээд оноос настны асаргаа дэвшлийн үр дүнд асаргаа шаардлагатай сувилгааны үйлчилгээний тогтолцооны настнууд асаргаа сувилгаагаа авч чадвал, шинэчлэлт нь төрийн бодлогын асуудал 84 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР болжээ. Настны асаргаа сувилгааны сургуульд асаргаа сувилгааны курс, настны сэтгэл зүй, зөнөх өвчний талаарх тогтолцоо нь дараах хүчин зүйлээс бүрдэнэ. ойлголт, зүрх сэтгэл бие организмын механизм, амьдралыг дэмжих ур дүй зэрэг •• Санхүүгийн эх үүсвэр ба хөрөнгө настанд шаардлагатай асаргаа сувилгааны хичээлүүд илүү өргөн агуулгатай, олон оруулалтын тогтолцоо үүнийг төрөөс цагийн багтаамжтайгаар ордог онцлогтой байна. Өөр нэг онцлог нь хүн нийгмийн болон хувиасаа гаргадаг 2 хэлбэртэй. амьтан хийгээд нийгмийн харилцааны бүтээгдэхүүн байдаг тул хүний нийгэм, хүн •• Үйлчилгээний тогтолцоо, Асаргаа ба нийгмийн холбоо, харилцааны стратегтэй холбоотой агуулгууд голлох байр суурь сувилгааны үйлчилгээ үзүүлэх хүний эзэлж байна. Настны асаргаа сувилгаанд насжилттай нөөц: Эмчилгээ, асаргаа сувилгаа 2 холбоотойгоор хүний сэтгэлзүйд гарах өөрчлөлт, түүнтэй уялдаатайгаар бие ялгаатай гэж үзэж байсан бол орчин организмд гарах хувирал өөрчлөлтийн талаар тодорхой, прагматик ойлголттой үед эмчилгээтэй дүйцэхүйц өндөр болсны үндсэн дээр асаргаа сувилгаа хийх нь чухал байдаг7.\\ түвшний асаргаа сувилгааны технологи Ном зүй шаардлагатай болж байна. Өөрөөр 1. Richard.J.C (2001) Curriculum development in Language Teaching; Cambridge University хэлбэл ийм түвшинд асарч сувилах Press. 2. Stufflebeam DL, Shinkfield A J. (2007) чадвартай мэргэшсэн хүний нөөц Evaluation theory, models, and applications. 3. Schiro.M (2007) Curriculum Theory: бэлтгэх, гэр бүл, асран хамгаалагчийн Conflicting Visions and Ending Concerns Sage Publication, thousand Oaks. асаргаа сувилгааны асуудлыг ч 4. Tyler.R.W. (1949) Basic Principles of curriculum development;Universityof Chicago орхигдуулж болохгүй юм. Pres. 5. WFME. (2015) Basic medical education. •• Асаргаа сувилгаа хийх газар: Хөнгөн WFME Global Standartds for Quality improvement. The 2015 Revision. France; асаргаа шаардлагатай хүн бол гэртээ Ferney-Voltaire. байж болох авч асаргааны хэрэгцээ Цахим эх сурвалж 1. www.iofbonehealth.org/facts-statistics,2014 өндөр болох тусам сувилгааг цогцоор 2. www.iofbonehealth.org/sites/default/files 3. www.prezi.com нь үзүүлэх тусгай тоног төхөөрөмж 4. www.ntorc.mn 5. www.ncdi.mn бүхий барилга байгууламж байх нь илүү 6. www.emoh.mn 7. www.healthsector.mn үр дүнтэй байдаг байна. 8. www.sciedu.ca.mn •• Тохиромжтой асаргаа сувилгааны үйлчилгээ үзүүлэхийн тулд түүнийг ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД бодлогоор төлөвлөх, хянах, баталгаажуулах албан ёсны тогтолцоо шаардагдана6. Япон улсын настны асаргаа сувилгааны тогтолцоо Япон улсад өндөр настныг асрах, сувилах тогтолцоо харьцангуй өндөр хөгжсөн. Настны асаргаа сувилгааг ахмад настны биеийн байдлаар нь 6 ангилдаг байна. •• Өдөр тутмын амьдралд нь дэмжлэг шаардагдах хүн •• Босох, алхах үйл ажиллагаа тогтворгүй хүн •• Босох, алхахдаа бусдын туслалцаа шаардагдах хүн •• Дунд зэргийн асаргаа шаардагдах хүн (давхар эмчилгээтэй) •• Хүнд зэргийн асаргаа шаардагдах хүн (архаг хуучтай, эмчилгээ хэрэгтэй) •• Хамгийн хүнд зэргийн асаргаа шаардагдах хүн (ухаангүй, хэвтрийн) Японд насжилт өндөртэй байгаагаас урт хугацааны олон төрлийн асаргаа сувилгаа шаардлагатай байдаг. Тиймээс анагаахын АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 85
СУДАСНЫ БҮДҮҮРЛИЙГ ДАРАХ ТРИКОГ ХЭРЭГЛЭХ ТУХАЙ Б. Азжаргал, СС, АШУҮИС [email protected] Судас бүдүүрэх гэж юу вэ? хүндрэлээс урьдчилан сэргийлдэг. Гэхдээ Насанд хүрсэн хүмүүсийн 10-20%-д судасны бүдүүрлийн трико нь өвдөлт тохиолддог бөгөөд судас овойж товойн зовиурыг багасгах болохоос судасны хөхөрч илрэх ба голдуу хөлний арьсны бүдүүрлийг бүрэн эмчилж чадахгүй юм. гадаргууд олс шиг хэлбэртэй харагддаг. Судас бүдүүрэл нь венийн судасны хавхлага Триког өмсөх заавар хэвийн бус болох, венийн судасны хана •• Өглөө босоод триког өмсөх ба орой хэврэгшнээс үүсдэг. Бүдүүрсэн судас гоо зүй талаас таагүй харагдах төдийгүй, хөл унтахдаа тайлна. хавагнах, арьс загатнах, хөл ядарч ачаалал •• Эхлээд триконы амсарт хөлөө оруулаад өгөх, хөл татах зэрэг төрөл бүрийн шинж илэрнэ. Эмчлүүлэхгүй удаах тохиолдолд татна. архаг хаван, цус алдах, шархлах, арьсны •• Триконы дээд хэсгийг их хүчтэй татаж өнгө өөрчлөгдөх, бүлэнтсэн венийн судасны ханын үрэвсэл үүсэхэд хүргэнэ. болохгүй. Судасны бүдүүрлийг эмчлэх, өвдөлт •• Өвдөгний ард хэсэгт трико хуйларсан зовиурыг багасгах олон төрлийн аргууд байдаг. бол тэнийлгэнэ. Судасны бүдүүрлийг дарахад зориулалтын трико өмсдөг. Уг зориулалтын трико нь Триког угаах заавар, анхаарах зүйл хөлнөөс цус зүрх рүү хүрэхэд чухал үүрэгтэй •• Хүйтэн, бүлээвтэр усанд угаана. ба судас улам бүдүүрэхээс хамгаалж, өвчний •• Триког угаалгын машинаар угааж шинж тэмдгийг удаашруулан багасгаж, болохгүй. •• Триког мушгиж болохгүй бөгөөд хуурай даавуу алчуураар усыг шингээж авна. •• Тэгш газар дэлгэн хатаана. 86 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР TORCH ХАЛДВАР Т.Эрдэнэтуяа1 АШУҮИС, Сувилахуйн Сургууль; Erdenetuya.T@mnums edu.mn [email protected] 976-99010945 Ургийн халдвар гэдэг маань төрөхөөс •• Хагас буюу дутуу болгосон гахай болон өмнө болон төрөх үед эхээс халдвар авч өвчлөхийг эхийн умайд авсан халдвар хурганы мах буюу ургийн халдвар гэдэг байна. Ургийн халдварыг илрүүлэх шинжилгээ нь бидний •• Халдвартай амьтны ялгадас мэдэх TORCH халдварын шинжилгээ юм. Энэхүү шинжилгээгээр доорхи вирус болон •• Халдвартай эхээс урагт ихэсээр өвчин үүсгэгчийг илрүүлдэг. дамжина T – Токсоплазм (TOXO) O – Бусад: Тэмбүү, гепатит В вирус, дархлал •• Маш ховор тохиолдолд эрхтэн хомсдолын вирус, парвовирус В19 гэх мэт эхээс урагт дамжих бусад халдварууд шилжүүлэн суулгах болон цус багтана R – Улаанууд (RUB) сэлбэлтээр C – Цитомегаловирус (CMV) H – Херпис симплекс вирус (HSV) •• Жирэмсэн эмэгтэй дархлаа суларсан Эдгээр вирусын халдвар нь урагт тохиолдолд өмнөх халдвар дахин сэргэх микроцефали, гавлын ясны кальцижилт, ураг өсөлтгүй болох, элэг дэлүү томрох, эрсдэлтэй цусны ялтас эс хэт бага болох гэх мэт олон эмгэгийн шалтгаан нь болно. Гэвч 2. Илрэх шинж тэмдэг зарим тохиолдолд тухайн халдвар нь төрсний дараа ямар нэг шинж тэмдэг •• Ханиад томуу төст шинж тэмдэг, илэрдэггүй, харин хэдэн жилийн дараагаас эмгэг хам шинж илрэх тохиолдол ч байдаг тунгалгын булчирхай томрох, булчин үе Дээрхи халдварын шинжилгээг жирэмсэн болохоор бэлтгэж буй эмэгтэй заавал өгөх мөч өвдөх хэрэгтэй бөгөөд хэрвээ халдвар илэрвэл вакцинжуулалт болон вирусын эсрэг 3. Оношлогоо шаардлагатай эмчилгээг нэн даруй авах хэрэгтэй. Цусанд үүсгэгчийн эсрэг үүссэн эсрэг бие Токсоплазм илрүүлэх шинжилгээ Toxoplasma gondii хэмээх эгэл биетэн шимэгчээр үүсгэгддэг ба Франц, Грек 4. Эх болон урагт үзүүлэх нөлөө ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД зэрэг орнуудад элбэг тохиолддог. Энэхүү халдвараар Амеркийн нэгдсэн улсад 60 •• Халдвар авсан эхчүүдийн 90% -д шинж саяас их хүн халдвар авсан байна. тэмдэг илэрдэггүй. Зулбалт болон дутуу 1. Халдвар дамжих зам: •• Toxoplasma gondii–ын өндөгөөр төрөлт тохиолдоно. бохирлогдсон хөрс (Ооцит нь хөрсөнд •• Жирэмсний 10-24 долоо хоногт халдвар 18 сар хүртэл хадгалагдах чадвартай ) авбал эмгэг үүсэх эрсдэл өндөр. Мэдрэл, харааны болон мэдэрхүйн өөрчлөлтүүд үүсгэнэ. Ураг өсөлтгүй болох, гидроцефали болон микроцефали хамгийн элбэг тохиолдоно. 5. Эрүүл мэндийн зөвлөмж •• Жирэмслэхээр төлөвлөж буй эмэгтэйчүүд жирэмсэн болохоос өмнө заавал шинжилгээ өгнө. •• Хөрс шороотой ажиллахдаа хамгаалалтын бээлий өмсөх •• Махыг сайтар болгож идэх •• Гэрийн тэжээмэл муурыг гадаа гаргахаас сэргийлэх Гепатит В вирус Гепатит В вирус нь дэлхий дахинд өргөн цар хүрээгээр тархаад буй халдвар бөгөөд хүндрэл нь элэгний хатуурал болон хавдар үүсгэдэг. Дэлхий хэмжээнд 1000 жирэмслэлтэнд гепатит В вирусын 2 хурц халдвар илэрч байна. АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 87
1. Халдвар дамжих зам 3. Оношлогоо •• Халварын нууц хугацаа 50-180 хоног •• Бэлгийн зам Цусанд үүсгэгчийн эсрэг үүссэн эсрэг биеийг •• Ихэс болон төрөх зам •• Цус болон биеийн шингэн илрүүлнэ. •• Халдвартай хүний сойз алчуур гэх мэт 4. Эх болон урагт үзүүлэх нөлөө хэрэглэлүүд •• Хар тамхийг тариураар хэрэглэгчид •• Халдвар авсан эхчүүдийн 90% -д шинж •• Эрхтэн шилжүүлэн суулгах болон цус тэмдэг илэрдэггүй боловч зулбалт болон сэлбэлтээр 2. Илрэх шинж тэмдэг дутуу төрөлт тохиолдоно. Халдварыг •• Дотор муухайрах, бөөлжих, хоолонд жирэмсний 11-20 долоо хоногтой дургүй болох, арьс салст шарлах, элэг дэлүү томрох, ядрах авсан тохиолдолд 90% -д эмгэг үүсэх 3. Оношлогоо: HBsAg, HBeAg гэсэн вирусын маркерыг цусанд тодорхойлох эрсдэлтэй. 4. Эх болон урагт үзүүлэх нөлөө •• Халдвар авсан эхчүүдэд дутуу төрөлт •• Жирэмсний эхний 3 сартай халдвар болон элэгний хатуурал, хавдар тохиолдоно. авсан ээжээс төрж буй нярайн 25%-д •• Халдвартай эхээс төрж буй ургийн 90% нь архаг халдвартай байна. доорхи эмгэгүүд тохиолдоно: катаракт, 5. Эрүүл мэндийн зөвлөмж •• В вирусын халдвартай жирэмсэн эмэгтэй харах чавдар алдагдах, сонсгол муудах, сайн амрах, сайн хооллох, спиртын төрлийн зүйлсээс татгалзах, стресс зүрхний гажгууд, менингит, цус багадалт, хүчин зүйлсээс хол байх хэрэгтэй. •• Халдвартай эхээс төрсөн нярайг 12 элэг дэлүү томрох, хооллолтын цагийн дотор вакцинжуулна. •• Бэлгийн замаар халдвар авахаас бэрхшээл гэх мэт. сэргийлэн бэлгэвч хэрэглэх, бэлгийн олон хавтагчаас татгалзах 5. Эрүүл мэндийн зөвлөмж •• Хувийн ариун цэврийн хэрэгсэлүүд: алчуур сойз гэх мэт зүйлсийг бусадтай •• Жирэмслэхээр төлөвлөж буй дамжуулж хэрэглэхгүй байх Улаанууд буюу Rubella вирус эмэгтэйчүүд жирэмсэн болохоос өмнө Rubella вирус нь хөнгөн хэлбэрийн хүүхдийн өвчнийг үүсгэх боловч жирэмсэн эх халдвар заавал шинжилгээ өгнө. авсан тохиолдолд урагт хүнд хэлбэрийн эмгэг үүсгэдэг вирус юм. •• Дархлаа тогтоогүй тохиолдолд жирэмсэн 1. Халдвар дамжих зам •• Халварын нууц хугацаа 2-3 долоо хоног болохоос өмнө дахин вакцинжуулна. •• Хамар залгиурын шингэнээр дамжин халдварлана •• Халдварын шинж тэмдэг бүхий хүнээс •• Халдвартай эхээс урагт ихэсээр дамжина хол байх 2. Илрэх шинж тэмдэг - Биеэр тууралт гарах, тунгалгын булчирхай Цитомегаловирус томрох, халуурах, булчин үе мөч өвдөх, толгой өвдөх, хоолны дуршил муудах, Хамгийн түгээмэл тохиолдох халдвар бөгөөд хоолой өвдөх, элэг томрох. Амеркийн нэгдсэн улсад жилд дунджаар 40000 хүүхэд энэхүү халдварыг авдаг боловч ихэнх тохиолдолд эмгэг илэрдэггүй ба 8000 хүүхэд нь цитомегаловирусын гажигтай төрж байна. 1. Халдвар дамжих зам •• Халдвар биеийн шингэнээр дамжина •• Хөхний сүүгээр дамжина •• Халдвартай эхээс урагт ихэсээр дамжина •• Эрхтэн шилжүүлэн суулгах болон цус сэлбэлтээр дамжина 2. Илрэх шинж тэмдэг •• Ханиад томуу төст шинж тэмдэг, хоолой өвдөх, бие өвдөх, ядрах, сульдах 3. Оношлогоо Эхийн болон нярайн цус, ургийн шингэнд үүсгэгчийн эсрэг үүссэн эсрэг бие илрүүлэх, вирусын ДНХ илрүүлэх шинжилгээг хийнэ. 4. Эх болон урагт үзүүлэх нөлөө •• Халдвар авсан эхчүүдийн ихэнхэд нь шинж тэмдэг илэрдэггүй. •• Жирэмсний халдварын 1% -д төрөлхийн цитомегаловирусын халдвар илэрдэг ба үүний 10% -д шинж тэмдэг илэрч 25%-д 88 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР ургийн эмгэг болон гажиг үүсгэнэ. Ховор 3. Оношлогоо Шархны арчдасыг өсгөвөрлөх болон тохиолдолд халдвар хожуу үед эмгэг үүсгэгчийн эсрэг үүссэн эсрэг бие илрүүлэх шинжилгээ үүсгэнэ. 4. Эх болон урагт үзүүлэх нөлөө •• Халдвар авсан эхчүүдийн ураг бага 5. Эрүүл мэндийн зөвлөмж жинтэй төрөх эрсдэлтэй. •• Жирэмслэхээр төлөвлөж буй •• Дараах эмгэгүүд төрснөөс хойших 4 эмэгтэйчүүд жирэмсэн болохоос өмнө долоо хоногийн дотор илэрнэ: -- Арьс, нүд, амны эмгэг: Нас баралт заавал шинжилгээ өгөх бага боловч 38% орчимд мэдрэлийн •• Биеийн шингэнтэй харьцахдаа эмгэг үүсэх эрсдэлтэй. -- Төв мэдрэлийн системийн эмгэг: болгоомжтой байх Арьс, нүд, амны өөрчлөлттэй болон өөрчлөлтгүй энцефалит •• Хоол болон шингэн зүйлсийн савыг -- Тархмал хэлбэрийн эмгэг: Нярайн бүх эрхтэн тогтолцоог хамарсан тусдаа хэрэглэх хүнд хэлбэр бөгөөд нярайн 90% нь энддэг. Херпис симплекс вирус 5. Эрүүл мэндийн зөвлөмж •• Герпис вирусын халдвар бүхий эхийн Херпис вирус нь халдварласны дараа төрөлтийг кесар хагалгаагаар шийднэ. •• Вирусын халвар бүхий жирэмсэн мэдрэлийн эсэд нуугдан дараа дахин эмэгтэйд вирусын эсрэг эмчилгээг авна. •• HSV вирусын халвар бүхий хүнтэй сэдрэл өгдөг. 2 төрлийн херпис вирус байх бэлгийн харьцаанд орохгүй байх, бэлгэвч хэрэглэх ба : HSV 1 – амны хомхойг үүсгэдэг бол •• HSV--ийн амны тууралт бүхий хүнтэй үнсэлцэхгүй, аяга халбага гэх мэт HSV 2 – бэлэг эрхтэн дээр шарх шархлаа хэрэглээний зүйлсийг дамжуулж хэрэглэхгүй байх үүсгэдэг. Эдгээр хэлбэрүүд хоёул төрж буй нярайд халдварлана. 1. Халдвар дамжих зам •• Нууц хугацаа 2-10 хоног •• Херписийн шарх бүхий хүнтэй үнсэлцэх, бэлгийн харьцаанд орох •• Төрөх замаар эхээс урагт дамжина •• Вирус бүхий биеийн шингэнээс халдварлана ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД •• Жирэмсний сүүлийн 3 сард анхдагч халдвар авсан тохиолдолд нярайд халдвар дамжих эрсдэл 30-50%-тай байна 2. Илрэх шинж тэмдэг •• Цэврүүт туурал гарах, шархлаа үүсгэх, ханиад томуу төст шинж тэмдэг, тунгалгын булчирхай томрох, халуурах, булчин өвдөх АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 89
ЭМНЭЛЭГТ ЭМЭЭ ӨӨРӨӨ УУХ МЕНЕЖМЕНТИЙГ БОЛОВСРОНГУЙ БОЛГОХ Б. Азжаргал1 АШУҮИС, Сувилахуйн сургууль, эх барихын тэнхим Эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлж буй болон менежментийг хэрэгжүүлэх нь зүйтэй. амбулаториор үйлчлүүлж буй эмчлүүлэгчид, Иймээс дараах эмээ өөрөө уух хяналтыг үйлчлүүлэгчид ихэвчлэн эмээ өөрөө ууж тогтоох шалгуур үзүүлэлтийн хуудсыг та эмчлэн, сувилах үйл ажиллагаанд оролцдог. бүхэнд толилуулж байна. Тухайн эмийг эмнэлгээр үйлчлүүлэгч нар Өдөр тутамдаа хэрэгжүүлснээр чанар, өөрөө уух, хяналт тогтоож чадах эсэхийг аюулгүй байдлын нэгэн үзүүлэлт хангагдах тодорхойлсны дараа эмийн өөрөө уух юм. Амаар эм уухад өөрийгөө хянах үнэлгээний хуудас Он/Сар/Өдөр Үнэлгээний үзүүлэлт I, (Эмнэлэгт эмээ өөрөө уух чадварыг тогтоох) I •• Сувилагчтай холбоо харилцаа тогтоож чадахгүй •• Асуултанд хариулж чадахгүй, цэвэр ярьж чадахгүй •• Ой санамжаа алдсан →Үйлчлүүлэгч дээрхээс аль нэг нь тэмдэглэгдсэн тохиолдолд эм уухдаа өөрийгөө хянахад хүндрэлтэй тул сувилагч эмийг уулгаж хянана. Дараах үнэлгээг хийх хэрэгцээ үгүй болно. Үнэлгээний үзүүлэлт II, (эмнэлэгт өөрөө эмээ уух боломжтой эсэх) II Үнэлгээ хийсэн өдөр / Гарын 1 Эм уухдаа өөрийгөө тасралтгүй хянах боломжтой юу? үсэг: 2 Та эм болон өвчин хоорондын хамаарлыг ойлгож байгаа юу? Тийм Үгүй 3 Та ууж буй эмийн тунгаа тайлбарлаж чадах уу? 4 Та өөрөө эмээ онгойлгож чадах уу? Тийм Үгүй 5 Та эмийн савлагаанд байгаа эмийн жорыг уншиж чадах уу? 6 Таны биед ямар нэгэн өвдөлт байна уу? (халууралт, өвчин, Тийм Үгүй таталт гм. Тийм Үгүй Тийм Үгүй Тийм Үгүй Дүгнэлт □ эмийг уулгаж, хянана. Үйлчлүүлэгчийн хяналт □ 2. II үнэлгээний хүснэгтийн дагуу үйлчлүүлэгч асуултанд “Тийм” гэж хариулбал үйлчлүүлэгч Сувилагчийн хяналт өөрийн хяналтыг хийнэ. *Тайлбар Өдрийн эмчилгээний сувилагч 1. I Үнэлгээний хүснэгтийн дагуу үнэлээд ........................... эмнэлэгт хэвтүүлнэ. Өвчтөн эм уух өөрийн хяналт хийхэд хүндрэлтэй тул сувилагч 90 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР ИЛЧЛЭГИЙН ЭХ СУРВАЛЖ БА ХЭРЭГЛЭЭ /ENERGY RESOURCE AND USE/ Ч. Дорждэрэм АШУҮИС-ийн Нийгмийн эрүүл мэндийн сувилахуйн тэнхим [email protected] Хүн бие махбодийн үйл ажиллагаагаа өдөрт 290 грамм нүүрс ус, 60 грамм өөх тос, ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД хэвийн явуулахын тулд илч, энерги авдаг 70 грамм уураг хэрэглэх шаардлагатай гэж ба нүүрс ус, өөх тос, уургийг илчлэг болгон үзвэл өдөрт шаардагдах илчлэгийг нийт хувирган ажилладаг. Хоол хүнс нь ихэвчлэн илчлэг нь ([290x4]+[60x9]+[70x4]) = 1980 ккал нэгээс дээш тооны илчлэгийн эх сурвалжийг болно. Шим тэжээлийн бодис тус бүрээс авч агуулж байдаг. Гэвч ургамлын тос нь зөвхөн буй энергийг хувиар тооцож үзвэл: өөх тос агуулдгаараа өвөрмөц бөгөөд энэ 100% тос юм. Алкохол нь илчлэгийн Нүүрс усаар авч буй илчлэгийн хэмжээ = нэг эх сурвалж мөн бөгөөд 1 грам тутамд (290x4) / 1980 =0.59x100 = 59% 7 ккалори илчлэг агуулдаг. Гэвч энэ нь Өөх тосноос авч буй илчлэгийн хэмжээ зайлшгүй шаардлагатай шим тэжээл биш =(60x9) / 1980 = 0.27x100 = 27% бөгөөд алкохол хүний бие махбодийн үйл Уурагаар авч буй илчлэгийн хэмжээ = (70x4) ажиллагаанд ямар ч хэрэгцээгүй. Гэвч / 1980 = 0.14 x100 = 14% алкохол агуулдаг ундаанууд, нүүрс ус ихээр Нийт хэрэглэгдэх илчлэгийн хувийг нэмээд агуулдаг шар айраг нь хүний бие махбодид үз. Нийлээд 100% хүрч байна уу? илчлэг болон хувирна. Хүний бие нүүрс ус, уураг, өөх тосноос гаралтай илчлэгийг хүний Илчлэгийн тэнцвэр /Energy balance/ биеийн бусад үйл ажиллагааг хангахын тулд Илчлэгийн тэнцвэрийн талаарх ухагдахууныг хувиргадаг. Үүнд: ойлгосноор олон талын ач холбогдолтой. Энергийн балансыг тэгшитгэл гэж бодож •• Шинэ эд, эс бий болгох үзье. Энэхүү хоёр тэгшитгэлийн хоёр талын •• Булчингийн хөдөлгөөнийг гүйцэтгэх килокалориор илэрхийлэгдэж байгаа хэмжээ •• Мэдрэлийн үйл ажиллагааг дэмжих нь илчлэгийн нөөц нэн ялангуяа өөхөн •• Эсийн ионы тэнцвэрийг хадгалах эдэд агуулагдах триглицеридийн хэмжээнд Бид хоол хүнсний шошгонд илчлэгийн нөлөөлнө. Хэрэв авч буй илчлэгийн хэмжээ, хэмжээг килокалориор илэрхийлэн бичсэн хэрэглэж буй илчлэгийн хэмжээнээс их байдгийгмэднэ.Тэгвэлкалоригэдэгнь1гусны байвал үр дүнд нь эерэг илчлэгийн баланс температурыг 1С градусаар нэмэгдүүлэхэд үүснэ. Их хэмжээгээр хэрэглэсэн илчлэг нь шаардагдах дулааны энергийн хэмжээг хадгалагдсанаар жингийн илүүдэл үүсгэнэ. хэлнэ. Калори гэдэг нь дулааны энергийн Зарим тохиолдолд илчлэг их хэмжээгээр маш бага хэмжээг илэрхийлэх тул авах шаардлагатай үе байна. Жишээ нь хоолны илчлэгийг килокалори буюу 1000 жирэмсний үед илчлэгийн нэмэгдэл нь калоритай тэнцэх нэгжээр илэрхийлнэ. ургийн өсөлтөнд чухал шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэр 1 килокалори (ккал) гэдэг Мөн түүнчлэн нярай болон хүүхдэд нь 1000 гр буюу 1литр усыг 1С градус эерэг илчлэгийн баланс байснаар өсөлт, халаах дулааны энергитэй тэнцэнэ. Ихэнхи хөгжлийг дэмждэг. Харин насанд хүрэгчдэд бүтээгдэхүүний шошгонд илчлэгийн эсрэгээрээ маш бага хэмжээний илчлэгийн хэмжээг килокалориор илэрхийлсэн байдаг. илүүдлийг удаан хугацаанд авснаар биеийн Хүнсний бүтээгдэхүүнүүд нь дундаж хүнд жингийн илүүдэлд хүргэнэ. өдөрт шаардагдах илчлэгийн хэмжээг 2000 Нөгөө талаараа хэрвээ илчлэгийг зарцуулж ккал гэж тооцож, хэрэглэх хэмжээг заасан байгаагаасаа бага хэмжээгээр авбал байдаг. Нүүрс ус, өөх тос, уурагт агуулагдах энергийн дутагдал үүсч сөрөг илчлэгийн илчлэг нь 4:9:4 гэсэн харьцаагаар илчлэг баланс үүснэ. Жингийн дутагдал үүсч агуулдаг. Хувь хүний биед шаардлагатай байгаа шалтгаан нь тухайн хүнд илчлэгийн макро элементийн хэмжээг энэ хэмжээг алдагдал үүсч сөрөг энергийн баланст ашиглан олох боломжтой. Жишээ нь хүн АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 91
орсонтой холбоотой. Хэдийгээр биеийн боловч, жинг хаях үед өөх тос, мах аль аль илүүдэл жинг “өөх тос” гэж авч үзэж байгаа нь багасч байдаг. Зураг 2. Илчлэгийн тэнцвэр Илчлэг авах /Energy intake/ Зураг 3. Калори метр (Хоол хүнсийг Илчлэгийг бид өдөр тутам идэж буй хоол хатаасан хэлбэрт оруулан багажийн төв хүнсээрээ дамжуулан авах бөгөөд үүнийг хэсэг дээж байрлуулах хэсэгт байрлууж, килокалориор илэрхийлдэг. Бидний хувьд өөрт хэрэгцээтэй энергийг олж авахын хүчил төрөгч шахаж, эргэн тойронг тулд тохиромжтой хоол хүнсийг сонгон усаар дүүргэснээр илчлэгийн хэмжээг хэрэглэх нь нэлээд чухал асуудал болоод тооцож гаргана. Хүнсний бүтээгдэхүүн байна. Бидний хоол хүнсийг хэрэглээд шатах явцад, усны градус хэдэн градус түүнийгээ үр дүнтэй ашиглах чадвар нь амьд амьтны хувьслын механизм юм. нэмэгдэж байгааг тооцоолсноор Гэвч бидний өнөөгийн хоол хүнсний элбэг тус бүтээгдэхүүний илчлэгийг буюу дэлбэг байдлаас шалтгаалж хүмүүс хоол килокалорийг тооцож гаргадаг байна) хүнсээ олж идэх тал дээр хэт амжилттай амьдрах болсон. Хөргөгч хэмээх зүйл гарч Энерги зарцуулалт ирсэн нь биед өөх тос хуримтлагдах үндсэн Энергийн балансын тэгшитгэлийн бас нэг боломжийг олгож байна. Хоол хүнсний хэт тал нь энерги зарцуулалт юм. Хүний бие элбэг байдал, олон нийтийн хүлээн авалт, энергийг 3-н үндсэн зорилгын хүрээнд түргэн хоолны ресторанууд нь их порцтой ашигладаг: Үүнд хоолоор үйлчлэх болсныг харахад 10 жилийн өмнөхтэй харьцуулахад хүн амын таргалалт •• Бодисын үндсэн солилцоо, хэрхэн өссөнд гайхах зүйл үгүй юм. Өнөө •• биеийн идэвхитэй үйл ажиллагаа, үед хүн хоол хүнсийг агнах биш “Хоол хүнс •• хоол боловсруулалт, шимэгдүүлэлт, хүнийг ангуучлах” гэж хэлж болохоор болоод байна. Энэхүү өргөн тархаад байгаа шим тэжээлийг боловсруулах. соёлын шинэ хүчин зүйлд хариу үзүүлж хоол Мөн түүнчлэн маш бага хэмжээний илч хүнсний зохистой хэрэглээг тогтмолжуулах зарцуулалт шаарддаг 4-дөх эх үүсвэр нь нь чухал байна. Хир хэмжээний энерги идэж сэтгэл санаа тогтворгүй байх, хүйтнээс буй хоолонд чинь агуулагдаж байна? Вэ болж даарч чичрэх үед зарцуулагддаг. гэдгийг Калориметрээр хоолон дахь хүнсний Хүний биеийн бодисын үндсэн солилцоо илчлэгийг хэмждэг. Хүний биеийн үндсэн бодисын солилцоо буюу Basal metabolic rate (BMR) нь хүний 92 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР бие өлөн үедээ, ямар нэгэн хөдөлгөөн дээр нь нас нэмэх нь жин нэмэх эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг. Биеийн цэвэр жин бага багаар хийхгүй, чимээгүй орчинд амьд байх, биеийг буурах үед, бодисын үндсэн солилцоо 1-2%- иар 10 жил тутам буурч байдаг. Гэхдээ дулаанаар хангахад зарцуулагдах хамгийн биеийн идэвхтэй хөдөлгөөн нь биеийн цэвэр жинг нэмэгдүүлдэг тул, идэвхтэй бага энергийн хэмжээг хэлнэ. Хөдөлгөөн амьдралын хэв маяг нь бодисын үндсэн солилцоог өндөр байлгах чухал хүчин зүйл багатай хүнд, бодисын үндсэн солилцоо болж, биеийн жингээ хянах үндэс болно. нь нийт энерги зарцуулалтын 60-70%-ийг Биеийн идэвхид зарцуулагдах илчлэг Биеийн идэвхи нь үндсэн илчлэгийн хэрэглэдэг. Бодисын үндсэн солилцоонд хэрэгцээг 25-40%-иар нэмэгдүүлдэг. Идэвхтэй байх эсэхээ сонгоно гэдэг нь орох үйл явцад зүрх цохилох, уушгиар өдрийн энергийн хэрэгцээгээ сонгоно гэсэн үг юм. Биеийн идэвхтэй хөдөлгөөнөөс дамжин амьсгалах, элэг, тархи, бөөр гэх мэт үүдэлтэй энерги зарцуулалт нь хүн бүрт харилцан адилгүй. бусад эрхтний үйл ажиллагаа орно. БҮС-нд Цахилгаан шат хэрэглэхийн оронд шатаар өгсөх, дэлгүүр лүү машинаар явсанаас хоол боловсруулалт, шимэгдүүлэлт, шим алхах, автобусанд суухын оронд зогсож явах нь илч зарцуулалтыг өсгөж өгдөг. Хүн тэжээлийн боловсруулалт зэрэг нь орохгүй. амын дундах таргалалт нь хөдөлгөөний идэвх нэлээд буурсантай холбоотой. Хэрвээ тухайн хүн мацаг бариагүй харин Манай оронд, хөдөө орон нутагт, өрхийн эмнэлгүүдээр хүний биеийн хөдөлгөөний амарч байгаа бол (resting metabolism rate) идэвхийг коэффициэнтээр илэрхийлсэн аргачлалыг ашигладаг. гэдэг зүйл ашиглагдана. Ерөнхийдөө BMR •• Хөдөлгөөний идэвхи бага буюу нь RMR-ээс 6%-иар илүү байдаг. Жишээ хөнгөн, оюуны хөдөлмөр эрхэлдэг 1,5 нь 59кг жинтэй эмэгтэй байя гэж бодьё. Нэг •• Хөдөлгөөний идэвхи хэвийн буюу кг тутамд хүн 0,9 ккал/кг зарцуулдаг бол биеийн хүчний дунд зэргийн хөдөлмөр эрхэлдэг 1,75 дундаж эмэгтэй хүнд 1 ккал/кг цаг тутамд •• Хөдөлгөөний идэвхи их буюу биеийн зарцуулагддаг гэж үзээд үндсэн бодисын хүчний хүнд хөдөлмөр эрхэлдэг 2,0 солилцоог бодож үзье. Тэгвэл 59*0.9=53 Хоол хүнсний дулааны нөлөө Мөн түүнчлэн бодисын үндсэн солилцоо, ккал /цаг тэгвэл бүтэн өдрийн турш биеийн идэвхтэй хөдөлгөөнөөс гадна хүний бие махбодь нь хоол боловсруулах, 53*24=1272ккал шимэгдүүлэх, дөнгөж хэрэглэсэн шим тэжээлийн бодисыг боловсруулах зэрэгт Энэ нь бодисын үндсэн солилцоог энерги зарцуулдаг бөгөөд үүнийг хоол хүнсний дулаан зарцуулалтын нөлөө илэрхийлэх бөгөөд хувь хүн бүрт 25-30%- (thermic effect of food (TEF)) гэж нэрлэж байна. TEF гэдэг нь яг худалдааны иар ялгаатай байна. Бодисын үндсэн татвартай төстэй бөгөөд бидний идсэн хоол ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД хүнсийг шингээхийн тулд зарцуулагдах солилцоог нэмэгдүүлдэг хүчин зүйлс: энерги нь 5-10%-ийг татвар маягаар буцаан авч зарцуулна гэсэн үг. /магадгүй хоол •• Биеийн цэвэр жин их байх /lean body идсэний дараа биеийн дулаан нэмэгдэх mass – хүний биеийн жингээс өөхний хэмжээг хассан/ •• Биеийн гадаргуу их талбай эзлэх •• Эр хүйс (ихэнхдээ биеийн жингийн хувьд эмэгтэйгээс илүү байна) •• Биеийн дулаан •• Бамбайн булчирхайн даавар ялгарах •• Мэдрэлийн тогтолцооны үйл ажиллагаа •• Жирэмслэлт •• Коффейн, тамхи татах (гэвч тамхи татаж биеийн жингээ хянах нь маш олон тооны эрүүл мэндийн эрсдэлт хүчин зүйлийг дагуулдаг) Дээрх хүчин зүйлээс гадна биеийн нийт жин маш чухал хүчин зүйл болдог. Бодисын үндсэн солилцоог нэмэгдүүлдэг хүчин зүйлсийн эсрэг, илчлэгийг бага хэрэглэх нь бодисын үндсэн солилцоог 10-20% (150-300ккал)-иар бууруулдаг учир нь хүний бие өлсөлтийг мэдэрч хураах төлөвт шилждэг. Энэхүү шилжилт нь маш бага хэмжээний хоол идэх дэглэм барьж жингээ хасах үйл явцад саад учруулдаг. Мөн АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 93
байдлаар бид анзаардаг байх/. Бид илчлэгийн хэмжээг шууд ба шууд бус 100ккал хүртэл бодисын үндсэн солилцоо, калориметрээр хэмжих боломжтой. Мөн биеийн идэвхтэй хөдөлгөөнд зарцуулагдах түүнчлэн өндөр биеийн жин, биеийн идэвхи, энерги тутамд бид 105 юм уу 110 ккал – нас зэргийг харгалзан тогтоох боломжтой. ийг хэрэглэх хэрэгтэй гэсэн үг. Хэрвээ бид 3000 ккал хүртэл энерги болох зүйлс идсэн Шууд ба шууд бус калориметрээр бол 150-300 ккал нь түүнийг шингээхэд хэмжих зарцуулагддаг гэсэн үг юм. Мэдээж биед орж Шууд калориметр нь хүний ялгаруулж буй буй энергийн агуулагдахуунаас хамаараад дулааны хэмжээг хэмждэг. Хэмжилт хийх нийт зарцуулагдах энергийн хэмжээ хувь гэж буй хүнийг тусгаарах өрөөнд /2:3м хүн бүрт харилцан адилгүй. орчим/ оруулж, биеээс ялгарч буй дулаан нь өрөөг тусгаарласан усны температурыг Термогенез өсгөдөг. Бид ккал нь 1000гр хүртэл усны Термогенез гэдэг нь их идэх, даарах температурыг 1С градусаар өсгөх хэмжээ гэх мэт албадмал бие махбодийн үйл гэж үзсэн. Тиймээс тусгаарлах өрөөнд ажиллагааг төлөөлнө. Албадмал байдал оруулсан хүний идэвхтэй ба идэвхгүй гэдэгт бие махбодийн үйл ажиллагаанд биеийн хөдөлгөөн нь усны температурыг сэтгэлээр унах, хүйтэнд даарч чичрэх, хэрхэн нэмэгдүүлж байгааг хэмжиж тухайн булчингийн хүчээ ашиглах, зогсоо байдалд хүний ялгаруулсан илчлэгийг тооцдог. биеэ тогтвортой байдлыг хадгалах гэх мэт Хүний биеэс ялгарч буй энерги нь орно. Зарим нэг судалгаагаар хоол хүнс ихэвчлэн дулаанаар ялгардаг учраас шууд их идэж термогенезээ өдөөж өгснөөр жин калориметрийг ашигладаг. Гэвч өртөг нэмэгдэхээс урьдчилан сэргийлж чаддагийг өндөртэй, ашиглахад гардаг хүндрэлээс тогтоосон . Гэвч энэ чадвар нь хүн бүрт шалтгаалан шууд калориметрийг судалгаа, байдаггүй. шинжилгээ, өдөр тутмын үйл ажиллагаанд Бор өөхөн эд (brown adipose tissue) нь төдийлөн ашигладаггүй. термогенезид оролцдог өөхөн эдийн Шууд бус калориметр нь илчлэг өвөрмөц хэлбэр юм. Нярай хүүхдэд маш зарцуулалтыг хэмжихдээ, хүний хэрэглэж бага хэмжээтэй байдаг. Бор харагддаг буй хүчилтөрөгчийн хэмжээг хэмждэг. нь цусны судсаар баялаг байдагтай нь Бие махбодийн илч зарцуулалт болон холбоотой. Бор өөхөн эд нь термогенезийг хүчилтөрөгчийн хэрэглээ хоёрт логик дэмжиж илчлэг ихтэй шим тэжээлийн уялдаа хамаарал бий. Жишээ нь: энгийн бодисын энергийг агаарт ялгаруулдаг хоол тэжээлийн горимоор буюу нүүрс ус, байна. Насанд хүрсэн хүнд бор өөхөн эд уураг, өөх тос агуулсан хоол хүнс хэрэглэж маш бага хэмжээтэй агуулагдах ба үүрэг нь буй хүн 4.85 ккал-ийг зарцуулахын тулд 1 тийм ч тодорхой бус. Харин нярай хүүхдийн литр хүчилтөрөгч хэрэглэдэг. бие жингийн нийт 5%-ийг эзэлдэг бор өөхөн Шууд бус калориметрээр хэрэглэсэн эд нь дулааны зохицуулгад чухал үүрэгтэй хүчилтөрөгчийн хэмжих багаж нь өргөн гэж үздэг. Бор өөхөн эд нь ичдэг амьтдын урт хэрэглэгддэг. Ийм төрлийн багажийг удаан өвлийг даван туулахад шаардагдах машинд, эмнэлгийн орны толгой дээр, эсвэл биеийн дулаан зохицуулахад оролцдог. теннис тогтлож байхдаа нуруундаа тогтоож Илчлэг шатаалтанд термогенезийн үүрэг ашиглаж болно. Сүүлийн үед бялдаржуулах маш бага хувь эзэлнэ. Бодисын үндсэн төвүүдэд гарт барьдаг багажийг ашиглаж солилцоо, хоол тэжээлийн дулааны энерги байна. нь нийт илч шатаалтын 70-80%-ийг эзэлдэг Шууд бус калориметрийн бас нэг арга нь бол үлдсэн 20-30% нь биеийн хөдөлгөөнөөр хүчилтөрөгч, устөрөгчийн тогтворжуулсан шатаагдаж түүнээс үлдсэн маш бага хувь изотопийг ашигладаг арга юм. Энэ аргаар илчлэг нь термогенезид зарцуулагдана. хэмжихдээ хэмжилт хийх гэж буй хүнд устөрөгч, хүчилтөрөгчийн (2H2 O, H218O) Бие махбодийн илчлэгийн хэрэглээг тогтворжуулсан изотоп ус уулгана. Дараа тодорхойлох нь нь шээс болон цусны шинжилэгээгээр Хүний бие махбодид шаардлагатай 2H, 18O-ийн ялгаруулалтыг хэмжинэ. 94 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР Тогтворжуулсан хүчил төрөгч нь биеэс зарцуулалтын хэмжилт нь, бие махбодийн ус болон нүүрс ус болж гадагшлах ба илчлэгийн хэрэгцээг тодорхойлох үндэс ус төрөгч нь биеэс ус болж гадагшлана. болно. Хүчилтөрөгчийн алдагдлаас ус төрөгчийн алдагдлыг хасахад нийт орсон нүүрс Бие махбодийн илчлэгийн хэрэгцээг төрөгчийн хэмжээ гарна. Нүүрс төрөгчийн (БМИХ) тодорхойлох нь (Estimated эцсийн хэмжээ нь илчлэг зарцуулалтыг Energy Requirements (EER)) хэмжихэд, хүчилтөрөгчийн хэрэглээг Биемахбодид шаардагдах илчлэгийн хэмжсэнтэй адил нөлөө үзүүлнэ. 2H, 18O-нь тодорхойлох хэд хэдэн томъёо байдаг. устөрөгч, хүчилтөрөгчийн тогтвортой изотоп Насанд хүрэгчид, хүүхэд, өсвөр (цацраг идэвхгүй)-ийг тусгай багажаар биед насныхан, жирэмсэн эмэгтэйчүүд, хөхүүл хэмжинэ. Энэхүү тогтвортой изотопын эмэгтэйчүүдийг илчлэгийн хэрэгцээ тус бүр арга нь маш нарийн хэмжилт гарах боловч өөр томъёогоор бодогдоно. маш өндөр өртөгтэй. Хүний биеийн илчлэг Насан хүрсэн хүний илчлэгийн хэрэгцээ тордорхойлох нь: 1. 19-өөс дээш насны эрэгтэй БМИХ= 662-(9.53 x НАС) + БИК x (15.91 x БЖ + +539.6 х БӨ) 2. 19-өөс дээш насны эмэгтэй БМИХ= 662-(9.53 x НАС) + БИК x (15.91 x БЖ + +539.6 х БӨ) *БМИХ – бие махбодийн илчлэгийн хэрэгцээ *НАС – нас *БИК – биеийн идэвхийн коэффициэнт *БЖ – биеийн жин (кг) *БӨ – биеийн өндөр (м) Биеийн идэвхийн коэффициэнт БИК (эр) Хүснэгт 1 ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД Идэвхийн түвшин 1.00 Идэвхгүй (Суугаа) 1.11 БИК (эм) Бага идэвхтэй (6 км/цаг хурдтай 3 км хүртэл газар алхдаг) 1.25 1.00 Идэвхтэй (6 км/цаг хурдтай 10-11 км хүртэл газар алхдаг) 1.48 1.12 Маш их идэвхтэй (6 км/цаг хурдтай 25-27 км хүртэл газар алхдаг) 1.27 1.45 Дадлага ажиллах жишээ: 25 настай эрэгтэй, даавар, бусад хүчин зүйлсүүд илчлэгийн 1.75 метр өндөртэй, 70 кг жинтэй идэвхтэй хэрэгцээнд нөлөөлнө. Хувь хүн өөрийн өдөр амьдралын хэв маягтай бол БМИХ – г тутмын зарцуулж буй илчийг нарийн тооцох тодорхойл. бас нэг энгийн хялбар арга нь унтаж идэхээс өгсүүлээд дасгал хөдөлгөөн, алхалт, БМИХ= 662 - (9.53 x 25) + 1.25 x (15.91 x 70 идэвхтэй хөдөлгөөн зэрэг 24 цагийн турш + +539.6 х 70) = 2997 ккал хийсэн бүх зүйлсээ жагсаан бичиж түүнд зарцуулсан ккал-оо тооцож, нэмбэл нийт Энэхүү залуугийн бие махбодийн илчлэгийн зарцуулах илчлэг гарна. Жасгааж бичсэн хэрэгцээг 3000 ккал гэж тодорхойлж болох 24 цагийн үйл ажиллагааг бүрэн эсэхийг юм. Энэ бол зөвхөн томъёо ашиглан шалгахын тулд хугацааг нь нэмж үзвэл нийт бодсон илчлэгийн хэрэгцээ гэдгийг мартаж 1440 минут буюу 24 цаг болох ёстой. болохгүй. БМИХ-нд тухайн хүний гени, АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 95
Жирэмсэн үеийн антибиотикийн хэрэглээ... . 1 Л.Сундуй-янжмаа 1АШУҮИС, Сувилахуйн сургууль, НХСТ Эхэс үүсэх хүртэл үр хөврөл нь гадны дараа халдвар авсан тохиолдолд хөхүүл халдвараас хамгаалагдаж чаддаггүй байна. эх, нярайн аюулгүй байдлыг харгалзан Прогестерон дааврын нөлөөгөөр жирэмсэн антибиотик эмчилгээ хийж болно. эмэгтэйн дархлаа суларснаас нянгийн халдвар авах нь жирэмсний хожуу Эмийн бодисын нөлөө үеийн хүндрэл үүсэхэд нөлөөлнө. Эмийн бодисын эмчилгээний үр дүнг Жирэмсэн эмэгтэйд нянгийн эсрэг лаборатори, эмнэл зүйн олон судалгаагаар эмчилгээ хийх тохиолдлууд: тогтоохын зэрэгцээ жирэмсэн эмэгтэй болон урагт нөлөөлөх аюул эрсдлийг •• Бэлэг эрхтний эмгэг: бактерийн гаралтай тодорхойлдог. вагиноз, микоплазмоз, трихомониаз, •• А бүлэг – хийгдэх шаардлагатай уреаплазмоз, хламидиоз, заг хүйтэн, тэмбүү; туршилтын үр дүнгээр урагт хортой нөлөө илрээгүй •• Элэг, цөсний замын эмгэг: цочмог •• В бүлэг – 2 хэлбэртэй. 1-р хэлбэр нь өөхлөлтийн дистрофи, холецистит; амьтан дээр туршихад ургийн хөгжилд сөрөг нөлөөлөөгүй, 2-р хэлбэр нь •• Амьсгалын замын өвчин: пневмони, туршилтын амьтан болон жирэмсэн бронхит, гайморит; эмэгтэйд хэрэглэхэд хүний урагт нөлөөлөөгүй боловч хээлтэй эмэгчин •• Шээс дамжуулах замын эмгэг: цистит, амьтанд бага зэргийн гаж нөлөө илэрсэн пиелонефрит, нэг бөөртэй байх; •• С бүлэг – амьтан дээр хийсэн туршилтаар үр хөврөлийн хөгжилд •• Хоол боловсруулах замын халдварын хортой, тератоген нөлөө үзүүлж байсан гаралтай эмгэг; учир жирэмсэн эмэгтэйд эмнэлзүйн судалгаа хийгдээгүй. •• Хүнд гэмтэл, идээт шарх. •• D бүлэг – хийгдсэн туршилт болон Жирэмсэн үедээ мэс ажилбар хийлгэсэн, эмнэлзүйн судалгаагаар урагт сөрөг кесеров хагалгаагаар төрсөн, төрсний хортой нөлөө үзүүлдэг •• Х бүлэг – урагт маш аюултай нөлөө үзүүлдэг Эхний 2 бүлгийн эмийн бэлдмэлийг жирэмсний хугацаанаас хамааралгүйгээр хэрэглэж болно. Харин сүүлийн 3 бүлгийн эмийг хэрэглэхэд ургийн талаас хүндрэл гарах, урагт эмгэг үүсэх эрсдэлтэй. Антибиотикийн гаж нөлөө Нянгийн эсрэг бэлдмэлүүд нь урагт хортой нөлөөлөх боломжтой боловч жирэмсний хугацаа, хийгдсэн эмчилгээнээс хамаарч өөр өөр гаж нөлөө илэрнэ. Жирэмсний эхний 3 сард ургийн эрхтнүүдийн үүсвэр тавигдан, үе мөч нь хэлбэржин мэдрэлийн гуурс үүсдэг учраас антибиотик хэрэглэх нь аюултай, хүндрэл үүсгэдэг. Эсийн идэвхитэй хуваагдлын үед ямар нэгэн сөрөг нөлөөнөөс болж төрөлхийн 96 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР гажиг хөгжил үүсдэг. Үүнд: нь илрэн гэдэсний хэвийн микрофлорыг ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД •• эрхтэнгүй байх – аплазия; устгаж, дисбактериоз үүсгэн суулгах, өтгөн •• эрхтэн, мөчдийн дутуу хөгжил – хатах, биж хам шинж илрэн цээж хорсох, ходоод орчим өвдөх, дотор муухайрах, гипоплазия; харшилын урвал илрэх, үтрээний орчинг •• эрхтний хэлбэр, байрлал өөрчлөгдөх; өөрчлөн мөөгөнцөр үүсгэх учир эмчийн •• нэмэлт нүх, цоорхой үүсэх. заалтаар хэрэглэнэ. Эхэс бүрэн хэлбэржээгүй байхад ураг Жирэмсэн үед хэрэглэх антибиотикууд нь В эндометрийн бичил судсуудаар тэжээл авах бүлэгт хамаарна. учир урагт нөлөөлөх хортой бодис, нянгийн халдвараас хамгаалах боломж байдаггүй. Пенициллины бүлгийн антибиотикууд Зайлшгүй антибиотик хэрэглэх тохиолдолд Жирэмсэн үед синтетик ба хагас синтетик жирэмсний 2-р хагасаас эмчилгээ хийх Амоксициллин, Ампициллин, Оксациллиныг нь аюул багатай боловч жирэмслэлтийн хэрэглэнэ. дунд үеэс ургийн өсөлт хөгжилт идэвхитэй Пенициллин нь нянгийн эсийн ханын явагдаж ясны эд, мэдрэлийн тогтолцоо, бүрэлдхүүн хэсгүүдийн зарим бодисын хараа сонсголын эрхтний нарийн бүтцүүд синтезд хориг үүсгэн нянг үхүүлэх нь хэлбэржин хөгждөг. үйлчилгээтэй. Пенициллин нь стрептококк, Нөгөө талаас жирэмслэлтийн 2, 3-р стафилококк, энтерококк, листери, нейсери, гурван сард эхийн архаг өвчин идэвхижин клострид, коринебактерийн эсрэг идэвхитэй сэдэрснээс хүүхдийн өсөлт хөгжилтөнд нөлөө үзүүлнэ. сөргөөр нөлөөлж дутуу төрөх, ургийн ус их, Оксациллин нь стафилококкоор үүсгэгдсэн бага болох, төрөлхийн халдвартай төрөх, уушигны хатгалгаа, сепсис, эндокардит, яс, ургийн өсөлт хоцрогдох, эхэсийн дутагдал үе, арьсны халдварын үр дүнтэй боловч үүсэх, ураг эндэх хүндрэлд хүргэнэ. бусад үүсгэгчийн эсрэг идэвхтэй үйлчилгээ Иймээс эхэд байгаа халдварын голомтыг үзүүлдэггүй учир өргөн хэрэглэдэггүй. антибиотикоор эмчлэхдээ ургийг эрсдлээс Зарим микроорганизмууд эмэнд мэдрэг хамгаалан зөв сонголт хийх шаардлагатай. биш байдаг учир антибиотикийн найрлаганд нэмэлт бодис оруулан үйлчилгээг Жирэмсэн эмэгтэйд ямар антибиотик нь нэмэгдүүлдэг. Ж: Амоксициллин/ хэрэглэх вэ? Клавуланат (Амоксиклав), Амоксициллин/ Үүнд 3 бүлгийн антибиотик хамаарна. Сульбактам (Сультасин) •• Пенициллины бүлэг Эдгээр антибиотикуудыг жирэмсний эхний •• Цефалоспорины бүлэг гурван сар болон хожуу үед ч дараах •• Макролидын бүлэг өвчнүүдийн үед хэрэглэнэ. Үүнд: •• Амьсгалын замын өвчин: пневмони, Дээрх антибиотикуудыг хэрэглэхэд жирэмслэлттэй холбоогүй бусад гаж нөлөө бронхит, синусит, тонзиллит •• Шээс дамжуулах замын эмгэг: цистит, пиелонефрит •• Менингит •• Эндокардит •• Сальмонеллез •• Арьс, зөөлөн эдийн халдвар •• Хагалгаанд бэлтгэх, халдвараас урьдчилан сэргийлэх Пенициллины бүлгийн антибиотикийг удаан хугацаагаар эсвэл өндөр тунгаар хэрэглэхэд дараах гаж нөлөө илэрч болно. •• Биж хямрал: дотор муухайрах, бөөлжих, хэвлийгээр өвдөх •• Харшлын урвал илрэх •• Гемоглобины хэмжээ буурах АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 97
•• Электролитийн баланс өөрчлөгдөх Цефтриаксоныг өндөр тунгаар хэрэглэхэд •• Толгой өвдөх цөсний зогсонгишил үүсэх боломжтой Бусад эмийн бэлдмэлтэй хавсран хэрэглэх учраас элэгний эмгэгтэй эсвэл элэгний тохиолдолд эмчийн заавраар болгоомжтой ферментийн идэвхижил ихэссэн жирэмсэн хэрэглэнэ. (Бронхитийн үед ханиалга эмэгтэйд болгоомжтой хэрэглэнэ. намдаах зорилгоор ацетилцистейн найрлаганд нь орсон эмийг Ампициллинтэй Макролидын бүлгийн антибиотикууд хэрэглэхэд химийн харилцан үйлчлэл явагдан 2 эмийн үйлчилгээ хоёулаа Жирэмсэн үед Эритромицин, Азитромицин, сулардаг). Джозамициныг (Вильпрафен) хэрэглэхийг зөвшөөрдөг. Үйлчлэх хүрээ нь өргөн: Цефалоспорины бүлгийн •• Амьсгалын замын халдвар антибиотикууд •• Амны хөндий, шүдний гаралтай халдвар Өргөн үйлчилгээтэй. Нянгийн эсрэг •• Арьсны өвчин идэвхитэй үйлчлэл, үйлдлийн механизмаар •• Шээс ялгаруулах замын халдвар нь 4 эгнээнд хуваана. •• Ходоод дээрх гэдэсний шархлаа, •• 1-р эгнээ. Цефазолин- Зөвхөн тарилга хеликобактерийн эсрэг хавсарсан хэлбэрээр хийнэ. Стрептококк, эмчилгээнд хэрэглэнэ. стафилококкын зарим штамм, гэдэсний Джозамицин-ийг жирэмсэн эмэгтэйн савханцараар үүсгэгдсэн өвчний микоплазм, заг хүйтэн, тэмбүү, хламидийн үед хэрэглэх ба нянгийн эсрэг идэвх халдварын үед хэрэглэнэ. Хламидийн нь их биш учир уушигны хатгалгаа, халдварын эмчилгээг жирэмсний 2-р энтеробактерийн халдварын үед хагасаас эхлэх ба хөхний сүүгээр ялгарах хэрэглэхгүй. Шигелл, сальмонеллд бага учир төрсний дараа эритромицинээр зэрэг үйлчилнэ. эмчилнэ. Гаж нөлөө багатай. Харшил, •• 2-р эгнээ. Цефуроксимом, Цефаклором хэвлийгээр эвгүй оргих, дотор муухайрах, нь шахмал ба тарилгын хэлбэртэй, ховор тохиолдолд элэгний үйл ажиллагаанд жирэмсэний эрт үед эмчийн зөвшөөрлөөр нөлөөлөх шинж илэрнэ. ууж хэрэглэнэ. Нянгийн эсрэг үйлчилгээ Жирэмсэн үед хориглох эмүүд нь өргөн биш. Антибиотик нь бүтэц, үйлдлийн •• 3-р эгнээ. Цефотаксим, Цефтриаксон механизмаасаа хамаарч эх, урагт - стрептококк, стафилококк, пневмококк, нөлөөлдөг. менингококк, гонококк , бусад олон Тетрациклин, Доксициклин нянгийн эсрэг идэвхитэй нөлөө үзүүлнэ. Жирэмсэний аль ч үед хэрэглэхэд аюултай. •• 4-р эгнээ. Цефепим нь Цефотаксим, Эхэсийн хамгаалалтыг нэвтрэн ургийн Цефтриаксонтой ойролцоо шинж эрдсийн солилцоог гэмтээж, ясны эд, чанартай. шүдний үүсвэр хэлбэржихэд нөлөөлөн, Жирэмсэн үед цефалоспорины эхний 3 апластик цус багадалт үүсгэнэ. Элгэнд эгнээний антибиотикийг: хортойгоор нөлөөлнө. Хөхүүл үед •• Амьсгалын дээд, доод замын халдварын хэрэглэхийг хориглоно. хүнд хэлбэр Фторхинолинүүд (офлаксацин, норфлоксацин, •• Бага аарцгийн эрхтний халдвар левофлоксацин, ципрофлоксацин, •• Үжил ципролет, нолицин, абактал, флоксал) нь •• Менингит шээс ялгаруулах замын халдварын үед •• Хэвлийн хөндийн эмгэг эмчилгээний үр дүнтэй боловч жирэмсэн •• Шээс ялгаруулах замын хүнд халдвар эхэд хэрэглэхэд мөгөөрсөн эдийн үүсэл •• Яс, үе, арьсны эмгэг хөгжилд нөлөөлж, ургийн үеийг гэмтээнэ. •• Кесерев хагалгааны дараа халдвараас Кларитромицин (клацид, фромилид, урьдчилан сэргийлэх зорилгоор клабакс) ба мидекамицин, рокситромицин хэрэглэнэ. (макропен, рулид)–ийг жирэмсэн үед Эдгээр антибиотикийг хөхүүл эхэд хэрэглэж хэрэглэхэд гаж нөлөө, аюулгүй байдал нь болно. тодорхойгүй боловч туршилтын амьтны 98 MNUMS / School of Nursing
ТУСГАЙ ДУГААР урагт хортой нөөлж байсан. Клиндамицин, Линкомицин- макролидын Аминогликозид (канамицин, тобрамицин, бүлгийн эдгээр антибиотикууд нь эхэсээр стрептомицин) нь эхэсээр нэвтрэн ургийн нэвтрэн ургийн элгэнд хуримтлагдах тул бөөр, сонсголын мэдрэлд хортой нөлөө жирэмсэн эхэд хэрэглэхгүй. үзүүлж төрөлхийн дүлийрэлийн шалтгаан Метронидазол (клион, трихопол, болдог. Эхийн биеийн байдал хүнд, метрогил, флагил) жирэмсний эхний 3 сард өөр антибиотик хэрэглэх боломжгүй бол хэрэглэхгүй харин 2, 3-р хагаст хэрэглэхийг жирэмслэлтийн хожуу үед гентамициныг зөвшөөрөх ба бэлгийн замын халдварын богино хугацаагаар хийнэ. хэсэг газрын эмчилгээний үр дүн сайтай тул Хлорамфеникол (левомицетин, нянгийн гаралтай үтрээний үрэвсэлд сонгон синтомицин, олазоль)–хурдан хугацаанд хэрэглэдэг. өндөр тунгаар эхэсээр нэвтрэн цусны Фурадонин - жирэмслэлтийн эхний болон эсийн хуваагдал, тархины хөгжилд сөргөөр сүүлийн 3 сард хэрэглэхгүй, хэвийн явцтай нөлөөлөх тул жирэмсэний сүүлийн сард ч жирэмсний 2-р 3 сард циститийн эмчилгээнд хэрэглэх нь аюултай. хэрэглэж болно. Левомицитинийг жирэмслэлтийн аль Жирэмсэн эх дур мэдэн антибиотик ч үед хэрэглэхийг хориглоно. Эхэсээр эмчилгээ хийж болохгүй. Зөвхөн эмч л нэвтрэн цус төлжилт болон дархлааны эхийн биеийн байдлыг үнэлэн, халдварын эрхтэн болох чөмгөнд нөлөөлсөнөөр цус үүсгэгчийг тодорхойлж нянгийн эсрэг эмийг багадалт, нейтропени, лейкоцитопени, зөв сонгосноор аюулгүй, үр дүнтэй эмчилгээ тромбоцитопенитэй хүүхэд төрөх хийгдэнэ. магадлалыг ихэсгэдэг. Диоксидин - туршилтын амьтны урагт Ном зүй 1.https://www.eurolab.ua/pregnancy 3285/ мутаци үүсгэн, хортойгоор нөлөөлж байсан 3286/49319/ 2.https://beremennost.net/antibiotiki-pri- тул жирэмсэн үед хэрэглэхгүй beremennosti 3. https://google.ru Медицинский статьи: Ко-тримоксазол (бисептол, бактрим, “Антибиотики при беременности” Автор: ТАНИН МЭДЭХҮЙН МАТЕРИАЛУУД акушер- гинекологи Мартынюк Галина гросептол) – өндөр тунгаар хэрэглэхэд Алексеевна эхэсээр нэвтрэн найрлаган дах триметоприм нь фолийн хүчилд антагонист үйлчилгээ үзүүлэн ургийн өсөлтийг удаашруулж, төрөлхийн зүрхний болон бусад гажиг үүсэх эрсдлийг ихэсгэнэ. АШУҮИС / Сувилахуйн сургууль 99
ОЮУНЫ ХОМСДОЛ ЭМГЭГИЙН ТАЛААРХ ОЙЛГОЛТ 1 С. Дэлгэрмаа 1Сувилахуйн сургууль, НХСТ, АШУҮИС Оюуны хомсдол нь сэтгэхүй, сэтгэн чадварын дутуу хөгжил •• Харилцааны чадвар ба хэл яриа дутуу бодох үйл ажиллагааны түвшний эргэшгүй, хөгжил тогтонги дутуу хөгжил, төрөлхийн буюу •• Анхаарал төвлөрөх, сэтгэл хөдлөлийн тархины эд эсийн дутмагшил бүхийэмгэг мэдрэмжүүдийн дутуу хөгжил •• Өөрөө өөртөө туслах чадварын дутуу юм. Оюуны хомсдол нь ой тогтоолт, оюун хөгжил ухааны чадварууд, сэтгэхүй, сэтгэл хөдлөл, •• Нийгэмших, дасан зохицох чадваргүй зориг үйлдэл, хэл яриа зэрэг сэтгэцийн үйл байдаг ажиллагааны чадваруудын дутуу хөгжлөөр Хүүхэд нас ба өсвөр насанд: илэрнэ. (Америкын оюуны хомсдлын холбоо •• Суурь боловсролын чадвараас 1983) амьдралын өдөр тутмын үйл ДЭМБ тодорхойлсоноор оюуны ажиллагааны хэрэгцээ •• Хүрээлэн буй орчны нөлөөнд хөгжлийн бэрхшээл (ID) нь оюуны чадамж шүүмжлэлтэй болон оновчтой дүгнэлт хийх чадвар (IQ), төрөлхийн дутуу хөгжилтэй, өдөр •• Нийгмийн бусад чадварууд дутуу хөгжсөн тутмын үйл ажиллагаа бэрхшээлтэй хүмүүст зориулсан сэтгэлзүйн нэршил юм. (Америкын сэтгэцийн нийгэмлэгээс 2011 ) ДЭМБ, Дэлхийн банкны тооцоолсноор дэлхий дахинаа нэг тэрбум гаруй хүн хөгжлийн бэрхшээлтэй, энэ нь дэлхийн хүн амын 15%-ийг эзэлдэг бөгөөд Өсвөр насны төгсгөл үе: үүнээс 450 сая хүн нь сэтгэцийн эмгэгтэй, сэтгэцийн эмгэгтэй нийт хүн амын 1-3% •• Мэргэжлийн болон нийгмийн нь оюуны хомсдолтой хүмүүс эзэлдэг хариуцлагын үр дүнг цэгнэн, дүгнэх гэж мэдээлжээ. Оюун ухааны хомсдолын чадварууд дутуу хөгжсөн байдаг. тархалт нь Америкийн сэтгэцийн нийгэмлэгийн тогтоосноор 1000 хүн тутамд Хөгжлийн үе гэдэг нь үр хөврөл тогтсоноос хойш 18 нас хүртэлх хугацааг хэлнэ. 6 орчим байдаг гэжээ. Оюуны хомсдол нь бүс нутаг болон улс орны нөхцөл байдалд оюун ухааны Оюуны хомсдолын олон улсын ангилал стандартын шалгуураар тодорхойлогдсон Оюуны чадамж /IQ/ үр дүнг хэлнэ. Оюун хомсдол нь оюун ухааны коэффициентээр тодорхойлогдох Оюуны хомсдолын хөнгөн 50-70 зэрэг /сураx, боловсрох ба IQ 70-аас бага байхыг хэлнэ. чадвартай/ Төрх үйлийн дасан зохицол гэдэг нь Оюуны хомсдолын дунд 35-49 тухайн хүний соёл болон наснаас хамаарч зэрэг /сурах чадвартай/ нийгмийн хариуцлага, хувь хүний бие даах чадварыг харьцуулах зэргээр тодорхойлно. Оюуны хомсдолын хүнд 20-34 Төрх үйлийн дасан зохицол нь нас, наснаас зэрэг /хоцрогдолоос хамаарч дараах хүчин зүйлсээс хамаардаг: хамааран дэмжлэг үзүүлэх/ Балчир нас ба хүүхэд насанд: •• Мэдрэхүй ба хөдөлгөөн чадварын дутуу Оюуны хомсдолын маш <20 хүнд зэрэг /амьдралд нь хөгжил дэмжлэг үзүүлэх/ •• Сэтгэн бодох, шийдвэр гаргах ур чадварын дутуу хөгжил •• Сэтгэцийн болон сэтгэхүйн үйлдлийн 100 MNUMS / School of Nursing
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
