Engelsiz Bir Hayat Birlikte Mümkün

ENGELSİZ BİR HAYAT BİRLİKTE MÜMKÜN Engelli birey; doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeni ile toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişidir. Bu tanımdan yola çıkarak, engelli bireylerin günlük hayatta karşılaştıkları zorluklar belirlenerek, özel gereksinimleri karşılandığında, ihtiyaç duydukları hizmetler ve eşit erişim hakkını hedefleyen düzenlemeler sunulduğunda, toplumsal yaşama uyumları artacak ve “engellilik” durumu, “engellenmişlik” durumuna dönüşmeyecektir. Herkesin başına gelebilecek olan bu tür bir durum karşısında duyarlı olmak gerekmektedir. Engelli insanlara acımak yerine, onları hayata bağlayacak toplumsal yaşama katılımın önündeki engelleri kaldırmak, engelli insanların sahip olduğu potansiyeli ortaya çıkarmasına katkı sağlayacaktır. Sağlık, rehabilitasyon, destek, eğitim ve istihdama erişimleri ve başarılı olmaları için onlara şans tanımalı ve ortam düzenlemesi yapmamız gerekmektedir. Engelliliğin dünyada, bireyler ve toplumlar üzerindeki etkilerini anlamamızı sağlayan araştırmalara göre OECD-AB ve Türkiye verilerine göre, dünya nüfusunun yaklaşık %15’i engelli bireylerden oluşmaktadır. Türkiye’de ise Ulusal Engelli Veri Tabanına göre engelli birey sayısı 12 milyon olup bunların %27’si 0-21 yaş, %36’sı 22-49 yaş, %37’siyse 50-64 yaş arasında olup yaşla birlikte engellilik oranı da artmaktadır. Bu verilen rakam tüm engel türlerini kapsamaktadır. Engel Türleri; zihinsel engelli, işitme engelli, görme engelli, ortopedik engelli, dil ve konuşma engelli, ruhsal ve duygusal hastalığı olanlar, süreğen hastalıklı, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olanlar olarak sekiz gruba ayrılmaktadır. Zihinsel Engelli: Çeşitli derecelerde zihinsel yetersizliği olan kişilerdir. Zeka geriliği olanlar(mental retardasyon), Down Sendromu, Fenilketonüri (zeka geriliğine yol açmışsa) bu gruba girer. İşitme Engelli: Tek veya iki kulağında tam veya kısmi işitme kaybı olan kişidir. İşitme cihazı kullananlar da bu gruba girmektedir. Görme Engelli: Tek veya iki gözünde tam veya kısmi görme kaybı veya bozukluğu olan kişidir. Görme kaybı ile birlikte göz protezi kullananlar, renk körlüğü, gece körlüğü (tavukkarası) olanlar da bu gruba girmektedir. Bedensel Engelli: Kas ve iskelet sisteminde yetersizlik, eksiklik ve fonksiyon kaybı olan kişidir. Kol, ayak, bacak, parmak ve omurgalarında kısalık, eksiklik, fazlalık, yokluk; hareket kısıtlığı, şekil bozukluğu, kas güçsüzlüğü, kemik hastalığı olanlar, felçliler, serebral palsi, spastikler ve spina bifida olanlar bu gruba girmektedir. Dil ve Konuşma Engelli: Herhangi bir nedenle konuşamayan veya konuşmanın hızında, akıcılığında, ifadesinde bozukluk olan ve ses bozukluğu olan kişidir. İşittiği halde konuşamayanlar, gırtlağı alınanlar, konuşmak için alet kullananlar, kekemeler, afazi, dil- dudak-damak-çene yapısında bozukluk olanlar bu gruba girmektedir. Ruhsal ve Duygusal Hastalığı Olanlar: Duygu, düşünce ve davranışlarındaki normalden farklı görüntüler nedeni ile günlük yaşam aktivitelerini tamamlamada, kişiler arası ilişkilerini devam ettirmede güçlük yaşayan kişidir. Depresyon, şizofreni gibi hastalıklar bu gruba girmektedir.

Süreğen Hastalık: Kişinin çalışma kapasitesi ve fonksiyonlarının engellenmesine neden olan, sürekli bakım ve tedavi gerektiren hastalıklardır (kan hastalıkları, kalp damar hastalıkları, solunum sistemi hastalıkları, sindirim sistemi hastalıkları, idrar yolları ve üreme yolları hastalıkları, cilt ve deri hastalıkları, kanserler, endokrin ve metabolik hastalıklar, sinir sistemi hastalıkları,) Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu: Çocukta yedi yaşından önce başlayan, en az iki ortamda (ev,okul) altı ay süreyle yaşına ve gelişim seviyesine uygun olmayan dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileriyle görülen bozukluktur. Engelli bireylerin, engelsiz bireylerle eşit ve onlar gibi yaşam koşullarına sahip olması için hepimize düşen görevler bulunmaktadır. Biraz empati ve farkındalık ile yerine getireceğimiz bu görevlerin, engelli bireylerin hayatını kolaylaştıracağını ve hayatın onlar için daha yaşanabilir kılacağını bilmemiz gerekmektedir. Onlarla iletişim halinde olup gereksinimlerine hâkim olmalıyız. Peki bunu nasıl yapacağız. Öncelikle konuşma ve işitme engelli bireyler için basit düzeyde de olsa işaret dili eğitimi alarak işe başlayabiliriz. Böylece toplumda kendilerini yalnız hissetmez ve diledikleri gibi kendilerini daha rahat ifade etme imkânı bulurlar. Onlar için pratik eşyalar tasarlayarak günlük yaşamlarında kolaylık sağlayabiliriz. Gelişen teknolojiden de bu alanda yardım almalıyız. Dünya genelinde engellilerin yaşamını kolaylaştırmak için birçok teknolojik alet tasarlanmıştır. Türkiye’de mühendislerce geliştirilen ve ABD’de dahi ödül alan WeWalk Akıllı Baston, Times Dergisi’nce de 2019 yılının en iyi icatlarından biri olarak seçilmiştir. Google Maps ve sesli asistan Alexa ile entegre çalışabilen ürün, uzun bir batarya ömrüne sahip ve görme engellilerin önündeki engelleri sensörü yardımıyla kullanıcıya bildirmektedir. Engellilerin önündeki en önemli sorunlardan biri de sık sık karşılarına çıkan merdivenlerdir. Bunu düşünen İsviçreli bilim insanlarının ürettiği Scewo isimli tekerlekli sandalye ise akranlarından farklı olarak merdiven de çıkabilmektedir. Google Glass ise otizmli çocukların sosyalleşmesine ışık olmaktadır. Anlamakta zorluk çeken çocuklara diğer insanların mimiklerinin ne anlama geldiğini anlatmaktadır. Böylece çocuklar ebeveynleri ve çevresiyle daha rahat iletişim kurabilmektedir. Bu ve bunun gibi yapılabilecek birçok icat engelli bireylere engelsiz bir yaşam sunarak hayatlarını kolaylaştırmaktadır. Bu kapsamda; toplumda engelli bireylere karşı empatiyi geliştirmeyi, farkındalık oluşturmayı amaçlayan ve okullardaki özel gereksinimli öğrencilerde başarı duygusunu geliştirerek motivasyonlarını arttırmayı hedefleyen Türkiye ve Azerbaycan’dan yaşları 7-11 yaş aralığında olan 11 farklı okuldan yaklaşık 300 öğrenci ile Başarı Engel Tanımaz eTwinning Projesi uygulanmıştır. Altı ay süren proje kapsamında her ay farklı engel türleri ile ilgili bilinçlendirmeye ve farkındalık geliştirmeye yönelik çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu projede; Görme engelli bireylere yönelik farkındalığı geliştirmek için öğrencilere Braille Alfabesi tanıtılmış ve Braille Kabartma Yazısı ile harfler ve sayıların karşılığı öğretilerek isimlerini ve yaşlarını yazabilmeleri sağlanmıştır. Öğrencilerin gözleri kapatılarak; kendilerine verilen eşyaları tahmin etmeleri sağlanmıştır. Öğrencilere Aşık Veysel tanıtılmış ve çeşitli engelleri olan öğrenciler tarafından görme engelli halk ozanı Aşık Veysel’in bir türküsü seslendirilmiştir. Ayrıca Dünya Engelliler Gününde okullarda eğitim-öğretim hizmeti

gören özel gereksinimli öğrencilerle online ortamda bir araya gelinmiş ve eğlenceli etkinliklerle Dünya Engelliler Günü kutlanmıştır. İşitme Engelli bireylerin yaşadıklarını anlamak için öğrencilere İşaret Dili farkındalık videoları izletilmiştir. İşaret Dili eğitmeni ile öğrenciler online platformda bir araya getirilerek öğrencilerin temel düzeyde İşaret Dili ile ilgili kelimeler öğrenmeleri teşvik edilmiştir. Öğrenciler İşaret dili ile şarkı videosu hazırlamış, öğretmenler ise işaret dili ile ilgili Kamu Spotu oluşturmuştur. Ayrıca öğrencilere işitme engelli müzisyen Beethowen tanıtılmış ve tam sağırlık döneminde en ünlü bestesini gerçekleştirdiği anlatılmıştır. Öğrenciler de kendi müzik aletlerini ve kendi ritimlerini oluşturan etkinlikler gerçekleştirmiştir. Son olarak; öğrenciler işitme engelli ressam ile online platformda buluşturulmuş ve röportaj yapmaları sağlanmıştır. Bedensel engelli bireyler konusunda farkındalık oluşturmak amacıyla; öğrenciler Empati Parkurları oluşturmuş ve engel parkurlarını geçmeye çalışmıştır. Öğrenciler ellerini kullanmadan resim yapmaya çalışmış ve bedensel engelli bireylerin yaşam şartları hakkında duyarlılık geliştirmiştir. Dil ve Konuşma Güçlüğü konusunda farkındalık yaratmak için uzman tarafından aile semineri düzenlenmiştir. Kekemelik ve artikülasyon bozuklukları hakkında ailelere bilgi verilmiştir. Okullarda konuşma güçlüğü yaşayan öğrencilerin faydalanması için öğretmenler harf kartları ve harf oyunları hazırlamıştır. Öğrenciler dil-damak-dudak egzersizleri, harf egzersizleri ve kelime-cümle egzersizleri yapmıştır. Öğrencilerin faydalanması amacıyla tekerleme kitabı oluşturulmuştur. Özel (Özgül) Öğrenme Güçlüğü kapsamında; özel öğrenme güçlüğünün zekâ eksikliği olmadığı, nörolojik bir problem olduğu açıklanmıştır. Disleksi ve diskalkuli hakkında bilgiler verilmiş ve öğrencilerden bu konuları içeren bir hikâye oluşturulmaları istenmiştir. Ayrıca Disleksik ünlüler tanıtılmış ve onların başarıları vurgulanmıştır. Öğrenciler Disleksili ünlüler ile ilgili bulmaca etkinliği yapmıştır. Ayrıca proje kapsamında uzman tarafından ailelere seminer düzenlenmiştir. Dikkat Eksikliği konusunda öğrencilerle Dikkat arttırma egzersizleri yapılmış ve aileler DEHB konusunda bilgilendirilmiştir. Öğrenciler tarafından Engelliler Haftası ile ilgili karikatürler oluşturulmuş ve karikatür dergisi hazırlanmıştır. PROJE SONUÇLARI 1. Projeye katılan öğretmenlerin %100’ü etkinliklerin müfredat ile uyumlu olduğunu ifade etmiştir. 2. Projeye katılan öğretmenlerin %100’ü projede iletişimin ve işbirliğinin olduğunu ifade etmiştir.

3. Projeden önce öğretmenlerin %81’i Engel Türleri ile ilgili sahip olduğu bilgi birikiminin yeterli olmadığını ifade ederken; proje sonunda yeterlilik oranı %100 olmuştur. 4. Projeden önce öğrencilerin %53.48’i 1-3 arasında Web 2.0 aracı biliyorken proje sonunda öğrencilerin tamamı 5’ten fazla Web 2.0 aracı öğrenmiştir. Ön testte 5'ten fazla web2 aracı kullanabilen öğrenci oranı %10.89 iken son testte bunun %16.28'e çıktığı tespit edilmiştir. 5. Proje öncesinde öğrencilerin engelli ve başarılı ünlüleri tanıma oranı %12-%15 arasındayken proje sonunda öğrencilerin tanıma oranı artış göstermiştir. Öğrencilerin proje sonunda engellerine rağmen Türkiye'de ve dünyada adını duyurmuş özel gereksinimli ünlüleri proje öncesine göre daha fazla tanımaya başladığı görülmektedir. 6. Proje öncesinde öğrencilerin %25'i daha önce özel gereksinimli insanların hayatta karşılaştıkları zorluklar hakkında hiçbir etkinliğe katılmamışken son testte öğrencilerin neredeyse tamamına yakını (%96.5) projede özel gereksinimli bireylerin hayatta karşılaştığı zorluklar hakkında etkinlik yapmanın kendisi için faydalı olduğu yanıtını vermiştir. 7. Daha önce özel gereksinimli ve başarılı bireylerin başarı hikayeleri hakkında herhangi bir fikri olmayan öğrencilerin oranı %35 iken proje sonrasında öğrencilerin neredeyse tamamına yakını (%96.5) özel gereksinimli ünlülerin başarı hikayelerini öğrenmenin kendileri açısından faydalı olduğu yanıtını vermiştir. 8. Proje öncesinde öğrencilerin %42’si işaret dili hakkında fikir sahibi değilken proje sonrasında öğrencilerin %76'sı günlük hayatta kullandığı kelimelerden bazılarını işaret dili ile ifade edebileceği yanıtını vermiştir. Bu sonuç projemizde işitme engelliler farkındalık çalışmaları kapsamında yaptığımız işaret dili etkinliklerinin öğrencilere faydalı olduğunu göstermektedir. 9. Öğrencilerin %76.74’ü projenin arkadaşlık ilişkilerine katkısı olduğunu belirtmiştir. 10. Ailelerin %94.8’i projenin çocuklarında Empati duygusunu geliştirdiğini ifade etmiştir. 11. Ailelerin %85’i çocuğunun sorumluluk bilincini ve özgüvenini geliştirdiğini ifade etmiştir. 12. Ailelerin %87’siçocuklarının tekrar eTwinning Projelerinde yer almasını istediğini belirtmiştir.

SONUÇ VE ÖNERİLER Engelli olmak demek farklı olmak demektir. Engelli olmak demek, engeline rağmen ben bu şekilde varım demektir. Engelli olması, Shakespear´i dünyanın en iyi oyunlarını yazmaktan alıkoymamıştır. Abraham Lincoln´un bedensel olarak engelinin olması 4 yıl boyunca Amerika Birleşik Devletleri’ni yönetmesini engelleyememiştir. Görme engelli olmak Aşık Veysel´in \"Güzelliğin on para etmez, şu bendeki aşk olmasa\" gibi ölümsüz eserler vermesinin önüne geçememiştir. Stephen Hawking gibi sürekli tekerlekli sandalyede olan birinin ´Hawking Radyasyonu´ diye bilinen ve evreni daha iyi anlamamızı sağlayan teori üretmesini de engelleyememiştir. İleri düzeyde sağır olan Beethoven´ı şimdiye kadar yapılmış en güzel müziklerin birçoğunu bestelemekten alıkoyamamıştır. Tarih, çok ciddi engelli olmalarına karşın çok büyük işler başarmış büyük şahsiyetlerle doludur. Örneğin; Büyük İskender kamburdu. Ünlü bir ozan olan Homer görme engelliydi. Renoir, en güzel başyapıtlarından bazılarını parmakları romatizmadan çarpılmışken resmetti. Handel en büyük eseri \"Hallelujah Korosu\"nu bestelediğinde sağ tarafı felçliydi. Ve Edison, pikabı icat ettiğinde işitme engelliydi. Kısacası çeşitli “engellilik” durumuna sahip kişilerin bu durumunu “engellenmişlik” durumuna dönüştürmeyecek projelere ihtiyaç duyulmaktadır. Özel gereksinimli bireylerle daha fazla empati kurabilmek, onların da engellerine rağmen çok büyük başarılar kazandığını anlamak, engelli bireylerin toplumda yaşadığı sorunlar konusunda daha duyarlı olabilmek için farkındalık çalışmalarının daha fazla yapılması ve yaygınlaştırılması önerilmektedir. YAZARLAR Esra EREN ERDOĞAN Burçin PALA Kevser AYDIN Meryem TÜRGEN Müjgan Mukaddes TALİ Ayşegül AYAZ Demet ÇİFTÇİLER Gizem VARDAR Mehmet Melih YILLAR Funda Sevgi KAYUR Hürriyet KELENTEROVA