แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ เพื่อการขับเคลื่อนแผนไปสู่การดำเนินการของหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง

คู่่�มือื แนวทางขับั เคลื่่�อนการอนุรุ ักั ษ์์และพััฒนากรุงุ รัตั นโกสิินทร์์ แผนผัังแม่่บทการอนุุรัักษ์์และพััฒนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ เพื่่�อการขัับเคลื่่�อนแผนไปสู่�่การดำ�ำ เนิินการของหน่่วยงานที่�่เกี่่�ยวข้้อง สำ�ำ นัักงานนโยบายและแผน คณะสถาปััตยกรรมศาสตร์์ ทรััพยากรธรรมชาติิและสิ่�ง่ แวดล้้อม มหาวิทิ ยาลััยศิลิ ปากร แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 1

คู่่�มืือแนวทางขัับเคลื่่อ� นการอนุรุ ักั ษ์แ์ ละพััฒนากรุงุ รััตนโกสิินทร์์ แผนผัังแม่่บทการอนุุรัักษ์์และพััฒนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ เพื่่�อการขัับเคลื่่�อนแผนไปสู่�่การดำำ�เนิินการของหน่่วยงานที่�่เกี่�่ยวข้้อง จัดทำ� โดย กองจัดการสงิ่ แวดล้อมธรรมชาตแิ ละศลิ ปกรรม ส�ำนักงานนโยบายและแผนทรพั ยากรธรรมชาติและส่งิ แวดล้อม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดล้อม ๑๑๘/๑ อาคารทิปิ โก้้ ๒ ชั้้น� ๑๕ ถนนพระรามที่่� ๖ แขวงพญาไท เขตพญาไท กรุงุ เทพฯ ๑๐๔๐๐ โทรศััพท์์ - โทรสาร: ๐ ๒๒๖๕ ๖๕๘๔ คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลยั ศิลปากร ๓๑ ถนนหน้้าพระลาน แขวงพระบรมมหาราชวังั เขตพระนคร กรุุงเทพฯ ๑๐๒๐๐ อิสรชัย บรู ณะอรรจน์ - เกรยี งไกร เกิดศิริ เรียบเรียง สิิริชิ ัยั ร้อ้ ยเที่่ย� ง ภาพปก อสิ รชัย บรู ณะอรรจน์ - ธนิก หม่ืนค�ำวัง - สิรชิ ัย รอ้ ยเที่ยง ภาพกราฟกิ เกรีียงไกร เกิดิ ศิิริิ - อิสิ รชััย บูรู ณะอรรจน์์ ภาพถ่า่ ย อิสรชยั บรู ณะอรรจน์ ภาพถา่ ยมมุ สูง สิิงหาคม พ.ศ. ๒๕๖๔ พิมิ พ์์ครั้ง้� แรก ๕๐๐ เล่่ม จำำ�นวนพิิมพ์์ อีี.ทีี.พัับลิิชชิ่�ง ซ.ลาดพร้้าว ๑๐๑ แขวงคลองจั่�น เขตบางกะปิิ กรุงุ เทพมหานคร ๑๐๒๔๐ พิมิ พ์์ที่ �่ ขอ้ มลู ทางบรรณานกุ รม ส�ำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม. คู่่ม� ืือแนวทางขัับเคลื่่�อนการอนุุรัักษ์์และพััฒนากรุงุ รััตนโกสิินทร์์ แผนผัังแม่่บทการอนุุรัักษ์แ์ ละพััฒนากรุงุ รััตนโกสินิ ทร์์ เพื่่�อการ ขัับเคลื่่�อนแผนไปสู่่�การดำำ�เนิินการของหน่่วยงานที่่เ� กี่่ย� วข้้อง. ๒๕๖๔. ๑. แผนผัังแม่บ่ ท ๒. การอนุรุ ัักษ์์และพัฒั นา ๓. กรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ ISBN XXXXXXXXXXXXX 2 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

สำำ�นัักงานนโยบายและแผนทรััพยากรธรรมชาติแิ ละสิ่่ง� แวดล้้อม ที่่�ปรึึกษาโครงการ ๑. นายประเสริฐิ ศิริ ิินภาพร รองเลขาธิกิ ารสำำ�นักั งานนโยบายและแผน ทรััพยากรธรรมชาติแิ ละสิ่�งแวดล้้อม ๒. นางกิิตติิมา ยิินเจริญิ ผู้้�อำำ�นวยการกองจัดั การสิ่�งแวดล้อ้ มธรรมชาติิ และศิิลปกรรม คณะกรรมการกำำ�กัับโครงการ ๑. นางสาวสิิริวิ รรณ สุโุ อฬาร นักั วิชิ าการสิ่�งแวดล้้อมชำำ�นาญการพิิเศษ ๒. นางสาวน้ำำ��ทิพิ ย์์ ศรีีวงษ์์ฉาย นักั วิิชาการสิ่�งแวดล้อ้ มชำำ�นาญการ ๓. นางสาวปวีีณ์ร์ ิศิ า อาจสาลีี นัักวิชิ าการสิ่�งแวดล้อ้ มชำำ�นาญการ ๔. นางสาวรนิจิ ไกรพิินิจิ นัักวิิชาการสิ่�งแวดล้อ้ มชำำ�นาญการ ๕. นางสาวอรชุลุ ีี วิเิ ชีียรประดิิษฐ์์ นัักวิิชาการสิ่ �งแวดล้้อมชำำ�นาญการ แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 3

4 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

ค�ำน�ำ นัับตั้้�งแต่่คราวฉลองกรุุงรััตนโกสิินทร์์ ๒๐๐ ปีี ซึ่่�งเป็็นหมุุดหมายที่�่ สำำ�คััญของความ เคลื่�อนไหวในการอนุุรัักษ์์ และการพััฒนากรุุงรััตนโกสินิ ทร์ค์ รั้�งสำำ�คัญั ของบริิบทแวดล้้อม แม้ว้ ่่า ที่่�ผ่า่ นมาจะมีีชุดุ ความคิดิ ที่�่ ทำำ�ให้ม้ ีีการบูรู ณปฏิสิ ังั ขรณ์แ์ ละทำำ�นุบุ ำำ�รุงุ ศาสนสถานให้ม้ ีีความงดงาม สมกับั การเป็น็ ศาสนสถานที่เ�่ ป็น็ สิ่�งยึึดเหนี่ย�่ วจิติ ใจ และมรดกสถาปัตั ยกรรมสำำ�คัญั ในช่ว่ งโอกาส พิิเศษโดยเฉพาะคราวฉลองการสถาปนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ครบรอบตามวาระ และโอกาสพิิเศษ อื่�นๆ ทว่า่ การบูรู ณปฏิสิ ังั ขรณ์ด์ ังั กล่า่ วนั้้น� ยังั ไม่ไ่ ด้ม้ ีีการขยายความคิดิ เรื่�องการอนุรุ ักั ษ์ต์ ามบริบิ ท แวดล้อ้ มแบบสากล อันั เป็น็ การขยายการรับั รู้�เกี่ย่� วเนื่�องกับั คุณุ ค่า่ และความสำำ�คัญั ของการอนุรุ ักั ษ์์ ให้้เชื่�อมต่อ่ ออกไปยังั สภาพแวดล้้อมสรรค์์สร้้างในระดัับย่า่ น และเมืือง จากความสำำ�คััญของพื้้�นที่�่ประวััติิศาสตร์์กรุุงรััตนโกสิินทร์์ดัังกล่่าวมาข้้างต้้น จึึงมีีการ แต่ง่ ตั้้ง� คณะกรรมการโครงการกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ ์ ซึ่ง่� ได้จ้ ัดั ทำำ�แผนแม่บ่ ทการอนุรุ ักั ษ์แ์ ละพัฒั นากรุุง รััตนโกสิินทร์์ พ.ศ. ๒๕๔๐ ต่อ่ มากลไกการอนุรุ ัักษ์์และพััฒนากรุงุ รััตนโกสินิ ทร์์และเมืืองเก่า่ ได้้ ดำำ�เนินิ กายภายใต้ร้ ะเบีียบสำำ�นัักนายกรััฐมนตรีี ว่า่ ด้ว้ ยการอนุรุ ักั ษ์์ และพัฒั นากรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ และเมือื งเก่า่ พ.ศ. ๒๕๔๖ ต่อ่ มาสำำ�นักั งานนโยบายและแผนทรัพั ยากรธรรมชาติแิ ละสิ่�งแวดล้อ้ ม ได้้เล็็งเห็็นความเร่่งด่่วนในการจััดทำำ�แผนผัังแม่่บทการอนุุรัักษ์์และพััฒนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ขึ้ �น ใหม่เ่ พื่�อให้ส้ อดรับั กับั บริบิ ทแวดล้อ้ มที่่�มีีความเปลี่ย่� นแปลง โดยมอบหมายให้ศ้ ูนู ย์บ์ ริกิ ารวิชิ าการ แห่ง่ จุุฬาลงกรณ์์มหาวิทิ ยาลัยั ดำำ�เนินิ การศึึกษา และนำำ�ผลการศึึกษาและการวางแผนผังั แม่่บท เสนอเข้า้ ที่่�ประชุมุ คณะรัฐั มนตรีีเมื่�อปีี พ.ศ. ๒๕๖๓ นับั จากการออกระเบีียบสำำ�นักั นายกรัฐั มนตรีีฯ พ.ศ. ๒๕๔๖ จนถึึงปัจั จุบุ ันั นับั เป็น็ เวลา ยาวนานเกืือบสองทศวรรษ จึึงพิิจารณาเห็็นการสมควรปรัับปรุุงระเบีียบสํํานัักนายกรััฐมนตรีีฯ นายกรััฐมนตรีีโดยความเห็็นชอบของคณะรััฐมนตรีีจึึงประกาศ “ระเบีียบสำำ�นัักนายกรััฐมนตรีี ว่า่ ด้ว้ ยการอนุรุ ักั ษ์แ์ ละพัฒั นากรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ และเมือื งเก่า่ พ.ศ. ๒๕๖๔” ในราชกิจิ จานุเุ บกษา ฉบัับประกาศทั่�วไป เล่ม่ ๑๓๘ ตอนพิิเศษ ๑๙๓ ง วันั ที่�่ ๒๐ สิิงหาคม ๒๕๖๔ จากเหตุุผลข้้างต้น้ “โครงการขับั เคลื่่�อนการอนุุรักั ษ์แ์ ละพััฒนากรุุงรัตั นโกสินิ ทร์์ และ เมือื งเก่า่ ” จึึงได้ด้ ำำ�เนินิ การจัดั พิมิ พ์ค์ ู่่�มือื แนวทางขับั เคลื่�อนการอนุรุ ักั ษ์แ์ ละพัฒั นากรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ “แผนผังั แม่บ่ ทการอนุุรัักษ์์และพัฒั นากรุุงรัตั นโกสิินทร์์ เพื่่�อการขัับเคลื่่อ� นแผนไปสู่�ก่ ารดำ�ำ เนิินการของ หน่่วยงานที่่�เกี่่�ยวข้้อง” เพื่�อนำำ�เสนอข้้อมููลพื้้�นฐานอัันจะเป็็นประโยชน์์ในการรัับรู้�ในคุุณค่่าของ และการสรุุปแนวทางการดำำ�เนิินการการอนุุรัักษ์์และพััฒนาในพื้้�นที่่�เป้้าหมายให้้เป็็นตามแผนผััง แม่บ่ ทการอนุรุ ักั ษ์แ์ ละพัฒั นากรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์เ์ พื่�อเผยแพร่แ่ ก่ห่ น่ว่ ยงานภาคราชการ ภาคเอกชน ภาคประชาสัังคม และประชาชนผู้�สนใจทั่�วไป ให้้นำำ�ไปขัับเคลื่�อนโครงการและกิิจกรรมต่่าง ๆ ตามที่�่ได้้มีีการศึึกษาและมีีข้อ้ เสนอไว้ใ้ ห้ม้ ีีสััมฤทธิ์ผ� ลต่่อไป กองจัดั การสิ่�งแวดล้อ้ มธรรมชาติแิ ละศิิลปกรรม สำำ�นักั งานนโยบายและแผนทรัพั ยากรธรรมชาติิและสิ่�งแวดล้อ้ ม แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 5

แทรกรปู 6 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

สารบัญ ประวััติศิ าสตร์ส์ ัังเขปว่่าด้้วยการอนุุรัักษ์์ และพัฒั นาในพื้น�้ ที่่ก� รุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ ๙ จาก “คณะกรรมการอนุรุ ัักษ์์ ปรับั ปรุงุ และบูรู ณะโบราณสถานบริิเวณเกาะรัตั นโกสิินทร์์” ๑๕ สู่่� “คณะกรรมการโครงการกรุุงรัตั นโกสิินทร์์” จากนโยบายสู่่�มาตรการควบคุุุม� ทางกฎหมาย:“ประกาศกระทรวงมหาดไทย” ๑๖ สู่่่�� “ข้้้อ� บััั�ญญัั�ั ติิิ�กรุุ�ุงเทพมหานคร” ๒๐ พื้น�้ ที่ก�่ ารอนุรุ ักั ษ์เ์ พื่่อ� ส่ง่ เสริมิ เอกลักั ษณ์ศ์ ิลิ ปวัฒั นธรรมไทยในผังั เมืืองรวมกรุงุ เทพมหานคร ๒๒ จาก “ข้้อ�้ บััญ�ั ญััั�ติิกิ� รุุง�ุ เทพมหานคร” สู่่� “แผนการอนุุ�ุรัก�ั ษ์์แ�์ ละพััฒ�ั นาพื้้น�้ ที่่ก�่ รุุง�ุ รััั�ตนโกสิินิ� ทร์์”�์ ระเบีีี�ยบสำำ�นักั นายกรััฐ�ั มนตรีีี� ว่่�่ าด้ว้ ยการอนุุ�ุรักั� ษ์์แ�์ ละพััฒั� นากรุุง�ุ รัั�ั ตนโกสิินิ� ทร์์�์ และเมืืื�องเก่่�่ า ๒๔ พ.ศ. ๒๕๔๖ ๒๗ แผนผัังั� แม่่บ�่ ทการอนุุุ�รัก�ั ษ์์แ�์ ละพััฒ�ั นากรุุงุ� รัั�ั ตนโกสิิน�ิ ทร์์�์ พ.ศ.๒๕๖๓ ๒๙ ระเบีีี�ยบสำำ�นักั นายกรััฐั� มนตรีีี� ว่่�่ าด้ว้ ยการอนุุ�ุรัก�ั ษ์์แ�์ ละพััฒั� นากรุุง�ุ รััั�ตนโกสิินิ� ทร์์�์ และเมืืื�องเก่่�่ า พ.ศ. ๒๕๖๔ ข้้อบัญั ญััติิกรุงุ เทพมหานครในพื้น�้ ที่ก่� รุุงรัตั นโกสิินทร์์และพื้น้� ที่่เ� กี่่�ยวเนื่่อ� ง ๓๓ ๔๗ แผนผัังแม่่บทการอนุุรัักษ์์และพััฒนากรุุง�ุ รััั�ตนโกสิิ�ินทร์์�์ ๔๙ ๕๑ แผนผังั แม่่บทการอนุรุ ัักษ์์และพััฒนากรุุุ�งรัั�ั ตนโกสิิิ�นทร์์์� พ.ศ. ๒๕๖๓ ๕๕ แผนที่พ�่ ื้�้นที่�่จัดั ทำำ�ยุุทธศาสตร์์การอนุรุ ัักษ์แ์ ละพัฒั นากรุุงรัตั นโกสินิ ทร์์ ๕๘ การกำำ�หนดพื้�้นที่่�เพื่่�อการอนุรุ ัักษ์แ์ ละพััฒนากรุงุ รัตั นโกสิินทร์์ ๖๓ ยุุุ�ทธศาสตร์์์�การอนุุ�ุรัั�กษ์์แ�์ ละพัััฒ� นากรุุ�งุ รััั�ตนโกสิิ�นิ ทร์์�์ ๖๗ ยุุ�ุ ทธศาสตร์์�์ ที่่่� ๑ ด้้้�านมรดกวัั�ฒั นธรรม ๗๑ ยุุุ�ทธศาสตร์์�์ ที่่�่ ๒ ด้้�้ านการใช้้�้ ที่่่��ดิิิ�น ๗๕ ยุุ�ุ ทธศาสตร์์�์ ที่่�่ ๓ ด้้้�านภูู�ู มิิิ�ทััศั� น์์�์ ๗๙ ยุุุ�ทธศาสตร์์์�ที่่�่ ๔ ด้้�้ านการจราจร ๘๓ ยุุ�ุ ทธศาสตร์์์�ที่่่� ๕ ด้้�้ านสาธารณูู�ปู โภค ๘๗ ยุุุ�ทธศาสตร์์�์ ที่่่� ๖ ด้้้�านสาธารณููป�ู การ ๙๑ ยุุ�ุ ทธศาสตร์์์�ที่่่� ๗ ด้้�้ านกาย ภาพ และวิิ�ิ ถีีี�ชุุมชน ยุุ�ุ ทธศาสตร์์์�ที่่่� ๘ ด้้�้ านการท่่�อ่ งเที่่ย่� ว ภาคผนวกที่่� ๑ ระเบีียบสำำ�นัักนายกรััฐมนตรีี ว่า่ ด้ว้ ยการอนุรุ ักั ษ์์และการพััฒนา ๙๕ กรุุงรััตนโกสิินทร์์ และเมืืองเก่่า พ.ศ. ๒๕๖๔ ภาคผนวกที่�่ ๒ ข้้อบััญญัตั ิิกรุุงเทพมหานครในพื้น้� ที่ก่� รุงุ รัตั นโกสิินทร์์และพื้้�นที่�เ่ กี่ย�่ วเนื่่�อง ๑๐๑ ดัชั นีีค้้นคำำ� ๑๔๓ แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 7

8 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

ประวัตศิ าสตรส์ ังเขปว่าด้วย การอนรุ กั ษ์ และพฒั นา ในพืน้ ทก่ี รงุ รัตนโกสนิ ทร์ แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 9

แผนที่�แ่ สดงพัฒั นาการเชิิงพื้�น้ ที่�ข่ องกรุงุ รััตนโกสิินทร์์ เหนือื 10 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

พัฒั นาการเชิงิ พื้้�นที่�่ของกรุุงรัตั นโกสินิ ทร์์ ยุุคสมััยกรุุงธนบุุรีี มีีแหล่ง่ มรดกที่่�สำำ�คัญั ได้้แก่่ พระราชวังั เดิมิ ป้อ้ มวิชิ ัยั ประสิทิ ธิ์� คลองบ้า้ น ขมิ้้�น คลองคููเมืืองเดิิม มีีชุุมชนลาววััดช่่างหล่่อ ชุุมชนมอญ และชุุมชน มุสุ ลิิมนิิกายสุหุ นี่่� ยุุคสมััยกรุุงรััตนโกสิินทร์์ตอนต้้น (รััชกาลที่�่ ๑ – รััชกาลที่่� ๓) มีีแหล่ง่ มรดกสำำ�คัญั ได้แ้ ก่่ พระบรมมหาราชวังั วัดั พระเชตุพุ นวิมิ ลมังั คลา- ราม วััดมหาธาตุุยุุวราชรัังสฤษฎิ์์� ศาลหลัักเมืือง วััดอรุุณราชวราราม วััด สุทุ ัศั นเทพวราราม วัดั ราชนัดั ดาราม วัดั เทพธิดิ าราม วััดสระเกศ วััดบวร- นิิเวศวิิหาร ป้้อมมหากาฬ ป้อ้ มพระสุุเมรุุ คลองคููเมืืองเดิิม คลองรอบกรุุง คลองหลอดวัดั ราชบพิธิ คลองหลอดวััดราชนัดั ดา มีีชุุมชนดั้้ง� เดิมิ ริิมน้ำำ��เจ้า้ พระยา ตลาดปากคลองตลาด ชุมุ ชนมอญสะพาน มอญ ชุมุ ชนจีีนบ้า้ นหม้อ้ และชุุมชนจีีนสำำ�เพ็็ง ยุุคสมััยกรุุงรััตนโกสิินทร์์ตอนกลาง (รััชกาลที่�่ ๔ – รััชกาลที่่� ๖) มีีแหล่่งมรดกที่�่ สำำ�คััญ ได้้แก่่ สนามหลวง ถนนราชดำำ�เนิิน ถนนเจริิญกรุุง ถนนบำำ�รุุงเมืือง ถนนเฟื่�่องนคร วัดั ราชประดิิษฐ์์สถิิตมหาสีีมาราม วััดราช- บพิธิ สถิติ มหาสีีมาราม วัดั กัลั ยาณมิติ ร วัดั พิชิ ยญาติกิ าราม วัดั อนงคาราม วัดั ทองธรรมชาติิ วัดั ทองนพคุุณ วัดั เทพศิริ ินิ ทราวาส วัดั โสมนัสั วิิหาร วัดั มกุุฏกษัตั ริิยาราม ตึึกแถวบริิเวณ ริมิ ถนนเจริิญกรุุง ถนนบำำ�รุุงเมืือง และ ถนนเฟื่่�องนคร ตลาดนางเลิ้้�ง ป้้อมป้อ้ งปัจั จามิติ ร และคลองผดุงุ กรุงุ เกษม มีีชุมุ ชนจีีนเยาวราช ชุุมชนปากคลองบางกอกน้้อย ชุุมชนบางลำำ�พูู บ้้าน พานถม เวิ้�งนาครเขษม ช่ว่ ยสนับั สนุุนการบอกเล่า่ เรื่�องราว ยุุคสมััยใหม่่ (รััชกาลที่�่ ๗ – ปััจจุุบััน) มีีแหล่่งมรดกที่�่ สำำ�คััญ ได้้แก่่ อาคารริิมถนนราชดำำ�เนิินกลาง สถานีีรถไฟ ธนบุรุ ีี อนุุสาวรีีย์ป์ ระชาธิปิ ไตย และสะพานพระพุุทธยอดฟ้า้ ฯ แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 11

12 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

ประวัตศิ าสตรส์ ังเขปวา่ ด้วย การอนุรกั ษ์และพัฒนา ในพื้นที่กรุงรตั นโกสนิ ทร์ “กรงุ รัตนโกสินทร์” ไดส้ ถาปนาขึ้นในวนั ที่ ๒๑ เมษายน พุทธศกั ราช ๒๓๒๕ โดยพระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธยอดฟา้ จฬุ าโลก มหาราช ปฐมกษัตริย์ แห่งราชวงศ์จักรี ซ่ึงได้ทรงสถาปนา “พระราชวังหลวง” ซึ่งท�ำหน้าที่เป็น ศููนย์์กลางการปกครองของแผ่่นดิิน ซึ่�่งต่่อมาพระบาทสมเด็็จพระจอมเกล้้า เจ้า้ อยู่่�หััว รััชกาลที่�่ ๔ ได้้โปรดเกล้า้ ฯ ให้เ้ รีียกขานว่า่ “พระบรมมหาราชวััง” คู่่�กัันกัับการสถาปนาพระราชวัังหลวงดัังกล่่าวมาข้้างต้้น รััชกาลที่่� ๑ ทรง โปรดเกลา้ ฯ ให้สถาปนา “วดั พระศรรี ตั นศาสดาราม” เพอ่ื ทำ� หนา้ ท่ีเป็นวัด ประจ�ำพระราชวังตามโบราณราชประเพณีในแง่ของการวางผังท่ีสืบทอดมา ตั้งแต่คร้ังกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี เพื่อเป็นสถานที่ส�ำหรับประกอบการ พระราชพิธีต่าง ๆ ของพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์ ตลอดจน เป็น็ สถานที่่�อันั เป็น็ มงคลสำำ�หรับั ประดิษิ ฐาน “พระพุทุ ธมหามณีรี ัตั นปฏิมิ ากร” ซึ่�ง่ เป็น็ ศูนู ย์์รวมจิิตใจของผู้�คนในแผ่่นดินิ นอกจากนี้ ยังทรงโปรดเกลา้ ฯ ใหบ้ ูรณปฏิสงั ขรณ์ และการก่อสร้าง วัดั วาอารามอื่�นๆ อาทิ ิ วัดั พระเชตุุพนฯ วัดั มหาธาตุฯุ เป็็นต้้น เพื่�อเป็น็ พุุทธ ศาสนสถานอัันเป็็นที่�่ สัักการะและการประกอบศาสนกิิจของผู้�คนในเมือื ง ตลอดจนการก่อ่ สร้า้ งองค์ป์ ระกอบของเมือื งแบบจารีีตนิยิ มที่ป�่ ฏิบิ ัตั ิิ สืืบทอดกัันลงมา อาทิิ ป้้อม ประตูู คููเมืือง กำำ�แพงเมืือง และท่่าน้ำำ��ตามจุุด ต่่าง ๆ ซึ่�่งมีีเขตของแนวกำำ�แพงเมืืองที่่�ก่่อสร้้างริิมแม่่น้ำำ��เจ้้าพระยาขนานกัับ พระราชวังั หลวง หรือื พระบรมมหาราชวังั ซึ่ง�่ เป็น็ แนวเดีียวกันั กับั ถนนมหาราช ในปัจั จุบุ ันั แนวกำำ�แพงด้า้ นตะวันั ตกนี้้ล� ากขึ้น� ไปจนบรรจบกับั คลองคูเู มือื งเดิมิ แล้้ววกมาทางด้้านตะวัันออกขนานไปตามแนวคลองคููเมืืองเดิิมต่่อเนื่ �องลง มาทางด้้านทิิศใต้้บรรจบกัับแนวกำำ�แพงด้้านตะวัันตกตรงบริิเวณที่่�ตั้ �งของ โรงเรีียนราชินิ ีีในปัจั จุบุ ันั ซึ่ง�่ ขอบเขตของเมือื งตั้้ง� แต่เ่ มื่�อครั้ง� รัชั กาลที่่� ๑ นี้้เ� อง ต่อ่ มาได้ท้ ำำ�หน้า้ ที่เ่� ป็น็ “ขอบเขตกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ช์ั้น� ใน” ตามแผนการอนุรุ ักั ษ์์ และพััฒนากรุงุ รััตนโกสิินทร์์ ทั้้�งนี้้� เมื่�อสถาปนากรุุงรััตนโกสิินทร์์สำำ�เร็็จลุุล่่วง พระบาทสมเด็็จ พระพุทุ ธยอดฟ้า้ จุุฬาโลก มหาราช รััชกาลที่�่ ๑ จึึงโปรดเกล้า้ ฯ พระราชทาน นามราชธานแี หง่ นว้ี า่ “กรงุ เทพมหานคร บวรรตั นโกสนิ ทร์ มหนิ ทรายทุ ธยา มหาดิลกภพ นพรัตนราชธานีบรุ ีรมย์ อุดมราชนิเวศนม์ หาสถาน อมรพมิ าน อวตารสถิต สกั กะทัตติยะวิษณุกรรมประสิทธ์”ิ แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 13

พื้้�นที่�่กรุุงรััตนโกสิินทร์์จึึงเปรีียบประดุุจหััวแหวนที่่�เป็็นอััญมณีีทรง “สะพานปฐมบรมราชานุุสรณ์์” หรืือ คุณุ ค่า่ อันั เป็น็ แหล่ง่ รวมมรดกทางสถาปัตั ยกรรมอันั ทรงคุณุ ค่า่ ในฐานะเมือื ง ”สะพานพระพุทุ ธยอดฟ้้า” สร้า้ งขึ้น� ใน ศูนู ย์ก์ ลางการปกครอง ศูนู ย์์รวมดวงใจของคนในชาติิ ตลอดจนศููนย์์กลาง โ อ ก า ส ค ร บ ร อ บ ก า ร ส ถ า ป น า ก รุุ ง ทางวััฒนธรรม สัังคม และเศรษฐกิิจของชาติินัับตั้้�งแต่่นั้้น� เป็น็ ต้น้ มา รััตนโกสิินทร์์ครบรอบ ๑๕๐ ปีี นัับตั้้�งแต่่การสถาปนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ในรััชสมััยพระบาทสมเด็็จ พระพุุทธยอดฟ้้าจุุฬาโลกมหาราช ปฐมกษััตริิย์์แห่่งกรุุงรััตนโกสิินทร์์ ในปีี สััญลัักษณ์์สมโภชกรุุงรััตนโกสิินทร์์ พ.ศ ๒๓๒๕ จวบจนกระทั่�งปััจจุุบััน ผ่่านเวลามากว่่า ๒๓๙ ปีี พื้้�นที่่�กรุุง ๒๐๐ ปีี ในพ.ศ. ๒๕๒๕ รัตนโกสินทร์ได้มีการรังสรรค์ก่อสร้างสถาปัตยกรรมและศิลปกรรมอันทรง ๑ คณะกรรมการจัดั งานสมโภชกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ คณุ ค่ามาตลอดหนา้ ประวตั ิศาสตร์ จนกระท่ังปัจจุบัน ผลงานการสร้างสรรค์ ๒๐๐ ปี.ี (๒๕๒๕). จดหมายเหตุกุ ารอนุรุัักษ์์ ตา่ ง ๆ เหลา่ น้ันกลายเปน็ มรดกทางวัฒนธรรม และมรดกศลิ ปสถาปัตยกรรม กรุงุ รััตนโกสินิ ทร์.์ กรุงุ เทพฯ: กรมศิลิ ปากร. อนั ทรงคณุ คา่ อนั เปน็ เกียรตภิ มู ิส�ำคญั ของชาติ จากการทบทวนประวััติศิ าสตร์์กรุงุ รััตนโกสิินทร์์ พบว่า่ เมื่�อถึึงวาระ ครบรอบการสถาปนากรุุงรััตนโกสินิ ทร์ท์ ุกุ ๆ รอบ ๕๐ ปีี จะมีีการทำำ�นุบุ ำำ�รุุง บรู ณปฏสิ งั ขรณม์ รดกทางสถาปตั ยกรรม และวฒั นธรรมเปน็ ธรรมเนยี มสำ� คญั และเป็น็ โบราณราชประเพณีีที่ป�่ ฏิบิ ัตั ิสิ ืบื ต่อ่ กันั มาอยู่�เป็น็ เนือื งนิติ ย์ ์ ดังั ตัวั อย่า่ ง ในโอกาสการสถาปนากรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ค์ รบรอบ ๑๐๐ ปี ี ซึ่ง�่ เกิดิ ขึ้น� ในรัชั สมัยั พระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� ๕ ก็็ทรงพระกรุุณา โปรดเกลา้ ฯ ให้บูรณปฏสิ งั ขรณ์วดั พระศรรี ตั นศาสดาราม และจัดงานสมโภช ฉลองเพอื่ ถวายเป็นศาสนบชู า ต่่อมาเมื่�อถึึงโอกาสครบรอบการสถาปนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ครบรอบ ๑๕๐ ปีี ในปีี พ.ศ. ๒๔๗๕ ในรัชั สมััยพระบาทสมเด็็จพระปกเกล้า้ เจ้า้ อยู่่�หััว รััชกาลที่่� ๗ ทรงโปรดเกล้้าฯ ให้้บููรณปฏิิสัังขรณ์์วััดพระศรีีรััตนศาสดาราม ตามโบราณราชประเพณี อกี ทง้ั ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหด้ ำ� เนนิ โครงการ ก่อสร้าง “สะพานปฐมบรมราชานุสรณ”์ เพอ่ื เช่ือมระหวา่ งฝ่งั พระนคร และ ฝั่งธนบุรีและก่อสร้างอนุสรณ์สถานเพ่ือร�ำลึกในพระกรุณาธิคุณของพระบาท สมเดจ็ พระพุทธยอดฟ้าจฬุ าโลกมหาราช ผทู้ รงสถาปนากรงุ เทพมหานคร ต่อ่ มาในโอกาสฉลองกรุุงรััตนโกสินิ ทร์์ครบ ๒๐๐ ปี ี ที่จ�่ ะจััดขึ้น� ในปีี พ.ศ. ๒๕๒๕ ในรััชสมััยพระบาทสมเด็็จพระบรมชนกาธิิเบศร มหาภููมิิพล อดุุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิิตร รััชกาลที่่� ๙ ๑ ซึ่่ง� เป็น็ โอกาสสถาปนากรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ค์ รบรอบ ๒๐๐ ปี ี จึึงทรงพระกรุณุ าโปรดเกล้า้ ฯ ให้บ้ ูรู ณปฏิสิ ังั ขรณ์์ วัดพระศรีรัตนศาสดารามทั้งพระอาราม โดยทรงมีพระบรมราชานุญาตให้ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ าฯ สยามบรม ราชกุุมารีี เป็็นประธานกรรมการอำำ�นวยการบููรณปฏิิสัังขรณ์ ์ ซึ่�ง่ เริ่�มดำำ�เนินิ การตั้้�งแต่่ ปีี พ.ศ. ๒๕๑๙ เพื่�อให้้การอนุุรัักษ์์วััดพระศรีีรััตนศาสดารามทั้้�ง พระอารามสำ� เร็จลลุ ่วงลงกอ่ นถงึ ก�ำหนดการอันเป็นมงคลดังกลา่ วน้ัน ทงั้ นี้ แนวความคดิ เรอื่ งการอนรุ กั ษใ์ นครง้ั นนั้ สง่ อทิ ธพิ ลอยา่ งสำ� คญั ใหเ้ กดิ ความตน่ื ตวั ในการทำ� นบุ ำ� รงุ รกั ษามรดกทางสถาปตั ยกรรม วฒั นธรรม 14 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

ตลอดจนผัังเมืืองของกรุุงรััตนโกสิินทร์์ ให้้ธำำ�รงรัักษาคุุณค่่าเป็็นดั่�งรััตนะที่่� ฉายแสงสุุกสว่า่ งอย่า่ งงดงาม และนำำ�ไปสู่�การขับั เคลื่�อนการอนุุรักั ษ์์ และการ พัฒั นาในพื้้น� ที่ก�่ รุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ใ์ นอีีกหลายมิติ ิิ เพื่�อธำำ�รงรักั ษาคุณุ ค่า่ และเป็น็ เกยี รติภูมิ ตลอดจนเป็นต้นทนุ ส�ำคัญอนั นำ� ไปสู่การพัฒนาสังคม วฒั นธรรม และเศรษฐกิจของชาติสบื ไป ๒ สำำ�นักั งานนโยบายและแผนสิ่�งแวดล้อ้ ม. จาก “คณะกรรมการอนุรกั ษ์ ปรบั ปรุง และบรู ณะโบราณสถาน แผนแม่บทเพื่อการอนุรักษ์และพัฒนา บริเวณเกาะรัตนโกสนิ ทร”์ กรุุงรััตนโกสิินทร์์. กรุุงเทพ: สำำ�นัักงาน นโยบายและแผนสิ่�งแวดล้้อม. ๒๕๓๗. สู่ “คณะกรรมการโครงการกรงุ รตั นโกสินทร”์ หน้า้ ที่�่ ๔. ๓ คณะกรรมการจัดั งานสมโภชกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ จากการดำ� เนนิ โครงการบรู ณปฏสิ งั ขรณว์ ดั พระศรรี ตั นศาสดารามให้ ๒๐๐ ปี.ี (๒๕๒๕). จดหมายเหตุกุ าร มีีความงดงามทั้้�งพระอารามเพื่ �อถวายเป็็นศาสนบููชา ซึ่�่งได้้เริ่ �มดำำ�เนิินการ อนุรุัักษ์ก์ รุงุ รััตนโกสินิ ทร์.์ กรุงุ เทพฯ: กรม ตั้้ง� แต่่ พ.ศ. ๒๕๑๙ นั้้น� ได้จ้ ุดุ ประกายแนวคิดิ เรื่�องการอนุรุ ักั ษ์ม์ รดกวัฒั นธรรม ศิลิ ปากร. หน้า้ ที่่� ๓๖-๓๘. และสถาปัตั ยกรรมต่อ่ สังั คมไทยในวงกว้า้ ง นอกจากนี้้� ในโอกาสการสถาปนา กรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ค์ รบ ๒๐๐ ปี ี ยังั ได้ด้ ำำ�เนินิ โครงการเพื่�อการอนุรุ ักั ษ์พ์ ื้้น� ที่ก่� รุงุ รัตนโกสนิ ทรช์ ้นั ในข้นึ ด้วย กล่่าวคืือ มีีนโยบายการจััดทำำ�แผนการอนุรุ ัักษ์์และพัฒั นาพื้้�นที่่�กรุุง รััตนโกสิินทร์์ โดยบรรจุุในแผนพัฒั นาเศรษฐกิจิ และสัังคมแห่่งชาติิ ฉบับั ที่�่ ๔ (พ.ศ. ๒๕๒๐-๒๕๒๔) โดยให้้มีีการจััดตั้้ง� “คณะกรรมการอนุรุ ักั ษ์์ ปรับั ปรุงุ และบููรณะโบราณสถานบริิเวณเกาะรััตนโกสิินทร์์” โดยคณะรััฐมนตรีีมีีมติิให้้ กระทรวงศึึกษาธิกิ ารเป็น็ ผู้้�รับั ผิิดชอบดำำ�เนิินการ ด้้วยมีีหน่ว่ ยงานสำำ�คัญั คือื กรมศิลิ ปากรเป็็นหน่่วยงานภายใต้ส้ ังั กัดั ๒ ทว่าด้วยต้องการให้เกิดการบูรณาการแนวความคิดด้านการพัฒนา บนฐานการอนุรักษ์ด้วย ตลอดจนประเด็นด้านส่ิงแวดล้อมก็เป็นส่วนส�ำคัญ ท่ีเริ่มมีบทบาทมากข้ึน ในการนี้ จึงมีการปรับโครงสร้างของคณะกรรมการ โดยมีีวัตั ถุปุ ระสงค์เ์ พื่�อให้ค้ รอบคลุมุ ทั้้ง� ด้า้ นอนุรุ ักั ษ์แ์ ละการพัฒั นา โดยมุ่�งหวังั ให้เ้ กิดิ การอนุรุ ักั ษ์แ์ ละการใช้ป้ ระโยชน์ส์ิ่�งแวดล้อ้ มศิลิ ปกรรม วัฒั นธรรม และ การใช้้ประโยชน์์ที่่�ดิินในบริิเวณกรุุงรััตนโกสิินทร์์อย่่างเหมาะสม จึึงได้้จััดตั้้�ง “คณะกรรมการโครงการกรุุงรััตนโกสิินทร์์” ๓ เมื่�อวัันที่�่ ๔ กรกฎาคม ๒๕๒๑ โดยมีรองนายกรัฐมนตรีเปน็ ประธาน และกรรมการประกอบดว้ ยผ้แู ทนจาก ส่ว่ นราชการที่่�เกี่่�ยวข้้อง และมีีเลขาธิกิ ารคณะกรรมการสิ่�งแวดล้้อมแห่่งชาติิ เป็น็ เลขานุกุ ารฯ เพื่�อทำำ�หน้า้ ที่�่ กำำ�หนดนโยบายและแผนงานในการอนุรุ ักั ษ์์ และ พััฒนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ ตลอดจนมีีหน้้าที่�่ในการกำำ�หนดหลัักเกณฑ์์ในการ ก่่อสร้้างอาคาร การบริิการพื้้น� ฐานทั้้�งด้้านสาธารณููปโภค และสาธารณููปการ ที่�่ จำำ�เป็น็ ตลอดจนการอนุรุ ัักษ์์ และการปรับั ปรุงุ บริเิ วณที่�่ มีีความสำำ�คััญทาง ประวัตั ิศิ าสตร์์ และโบราณสถานภายในพื้้น� ที่่ก� รุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 15

คณะกรรมการโครงการกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ เริ่�มดำำ�เนิินการตั้้ง� แต่่ พ.ศ. กลองประจำำ�เมืือง ๒๕๒๑–๒๕๒๕ ซึ่ง�่ มีีกำำ�หนดให้้ทันั ในการเฉลิมิ ฉลองในวาระกรุุงรัตั นโกสินิ ทร์์ ครบรอบ ๒๐๐ ปีี ซึ่่�งโครงการต่่าง ๆ นั้้�นได้้ดำำ�เนิินการอยู่�เฉพาะในพื้้�นที่่�กรุุง รััตนโกสิินทร์ช์ั้น� ใน ซึ่�ง่ เป็น็ พื้้�นที่่ร� ะหว่่างแม่น่ ้ำำ��เจ้้าพระยากัับคลองคูเู มือื งเดิมิ ซึ่ง่� ได้จ้ ัดั ทำำ�แผนการอนุรุ ักั ษ์์ การบูรู ณปฏิสิ ังั ขรณ์์ และการปรับั ปรุงุ มรดกทาง สถาปััตยกรรมต่่าง ๆ เช่่น “วััดพระศรีีรััตนศาสดาราม” “วััดพระเชตุุพนฯ” และการซ่่อมแซมอาคารสาธารณะ เช่่น “ห้้องประชุุมใหญ่ศ่ าลาสันั ติธิ รรม” ๔ “อาคารกรมไปรษณียี ์โ์ ทรเลขเก่า่ ” และมีีโครงการปฏิสิ ังั ขรณ์อ์ าคารที่�่สิ้น� สภาพ ไปแล้้วกลับั ขึ้�นใหม่่โดยใช้ม้ ีีหลัักฐานอ้้างอิิง เช่น่ “พระที่่�นั่่ง� ภููวดลทัศั นัยั ” ซึ่่ง� ทำำ�หน้้าที่่�เป็็นหอนาฬิิกาในรััชกาลพระบาทสมเด็็จพระจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� ๔ “หอกลองประจำำ�เมืือง” และ “สะพานหก” ซึ่่�งเป็็นสะพานข้้าม คลองที่่�มีีโครงสร้า้ งยกขึ้น� ให้้เรืือผ่า่ นได้้ นอกจากนี้ ยังมีการเปล่ียนชื่อคลองเพ่ือให้สอดคล้องกับหลักฐาน ทางประวัติศาสตร์ ได้แก่ “คลองหลอด” เป็น “คลองคูเมืองเดิม” “คลอง บางล�ำพู-คลองโอ่งอ่าง” เป็น “คลองรอบกรุง” “คลองวัดเทพธิดา” เป็น “คลองหลอดวัดราชนัดดา” “คลองวัดราชบพิธ (คลองสะพานถา่ น)” เป็น “คลองหลอดวดั ราชบพิธ” ซึ่งผลลัพธ์ของการด�ำเนินการดงั กลา่ วยังปรากฏ เป็นประจักษอ์ ย่จู นกระทัง่ ปจั จบุ ัน “แนวนโยบายการใช้ที่ดนิ บริเวณกรงุ รัตนโกสนิ ทร์ และ บริเิ วณริมิ แม่น่ ้ำำ�� เจ้า้ พระยาฝั่�ง่ ธนบุุรีี พ.ศ. ๒๕๒๔” นัับตั้้�งแต่่ความคิิดในการอนุุรัักษ์์และพััฒนาพื้้�นที่�่กรุุงรััตนโกสิินทร์์ ๔ ถูกู รื้อ� ลงเพื่�อสร้า้ งเป็็นอาคารสำำ�นักั งาน ในวาระฉลองกรุงุ รััตนโกสิินทร์์ ครบ ๒๐๐ ปีี ใน พ.ศ. ๒๕๒๕ โดยมีีสำำ�นัักงาน องค์์การสหประชาชาติิประจำำ�ประเทศไทย คณะกรรมการสิ่�งแวดล้้อมแห่ง่ ชาติิ กระทรวงวิิทยาศาสตร์์ เทคโนโลยีี และ เมื่�อปีี พ.ศ. ๒๕๒๗. การพลังั งาน ในเวลาต่อ่ มา คือื สำำ�นักั งานนโยบายและแผนทรัพั ยากรธรรมชาติิ และสิ่�งแวดล้อ้ ม กระทรวงทรัพั ยากรธรรมชาติแิ ละสิ่�งแวดล้อ้ ม เป็น็ หน่ว่ ยงาน ๕ ที่่� วทท.๐๕๐๓/๑๒๒๑๖ ลงวันั ที่�่ ๒๘ หลัักที่่�ทำำ�หน้้าที่่�ดำำ�เนิินการขัับเคลื่ �อนกลไกการอนุุรัักษ์์และพััฒนาพื้้�นที่่�กรุุง สิงิ หาคม ๒๕๖๔ เรื่�อง มติคิ ณะกรรมการ รััตนโกสิินทร์์ โดย คณะกรรมการโครงการกรุงุ รัตั นโกสิินทร์์ ซึ่ง�่ ที่�่ ดำำ�เนินิ การ โครงการกรุุงรััตนโกสิินทร์์ เรื่�องแนว ผ่่านมาได้้มีีการกำำ�หนดนโยบายและแผนในการอนุุรัักษ์์และพััฒนากรุุง นโยบายการใช้้ที่�่ ดิินบริิเวณกรุุงรััตน- รััตนโกสิินทร์ ์ คือื โกสินิ ทร์ช์ั้น� ใน และข้อ้ เสนอการกำำ�หนด เรื่�อง “แนวนโยบายการใช้้ที่่�ดิินบริิเวณกรุุงรััตนโกสิินทร์์ชั้ �นใน และ นโยบายการใช้้ที่�่ ดิินบริิเวณริิมแม่่น้ำำ�� ข้้อเสนอการกำำ�หนดนโยบายการใช้้ที่่�ดิินบริิเวณริิมแม่่น้ำำ��เจ้้าพระยาฝั่�่งธนบุุรีี เจ้า้ พระยาฝั่่ง� ธนบุรุ ีีตรงข้า้ มบริเิ วณกรุงุ ตรงข้้ามบริิเวณกรุุงรััตนโกสิินทร์์ชั้ �นใน” วัันที่�่ ๒๘ สิิงหาคม พ.ศ. ๒๕๒๔๕ รััตนโกสิินทร์ช์ ั้ �นใน โดยมีีสาระสำำ�คััญเพื่ �อเป็็นแนวนโยบายในการควบคุุมการก่่อสร้้างและการ ต่อ่ เติมิ ของอาคารภาครัฐั และเอกชนในพื้้น� ที่ก�่ รุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ช์ั้น� ใน โดยมีีการ กำำ�หนดแนวนโยบาย คือื 16 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

พระที่�่นั่�งภูวู ดลทััศนัยั (หอนาฬิิกา) ๑. ในบริิเวณกรุุงรััตนโกสิินทร์์ชั้�นใน ควรห้้ามมิิให้้มีีการประกอบ อุุตสาหกรรม สำำ�หรัับการหััตถกรรม และโรงงานทุุกชนิิดที่�่อาจก่่อให้้เกิิด ภ า พ เ ก่่ า ข อ ง พ ร ะ ที่�่ นั่ � ง ภูู ว ด ล ทัั ศ นัั ย อันั ตรายด้า้ นอัคั คีีภัยั และมีีผลกระทบต่อ่ สิ่�งแวดล้อ้ ม ไม่ค่ วรอนุญุ าตให้อ้ ยู่�ใน ภายใน พระบรมมหาราชวััง สร้า้ งขึ้�น บรเิ วณนี้ ในสมััยของ รัชั กาลที่่� ๔ ๒. การพาณิิชยกรรมในบริิเวณกรุุงรััตนโกสิินทร์์ชั้�นในจะต้้องอยู่�ใน จำ� นวนจ�ำกดั เพียงเพือ่ ทจี่ ะบรกิ ารชุมชนในบรเิ วณดงั กล่าวเท่านัน้ ๓. ห้้ามมิิให้้มีีการก่่อสร้้างอาคารที่�่อยู่�อาศััยทุุกประเภท ทั้้�งในภาค รัฐั และภาคเอกชน ๔. อาคารเดิมิ ที่�่ มีีอยู่�แล้ว้ ในสมัยั รัชั กาลที่่� ๕ ขึ้้น� ไปให้ป้ รับั ปรุงุ สภาพ ได้้ในสภาพเดิิม ถ้้าจะรื้�อสร้้างใหม่่ให้้สร้้างได้้ในรููปลัักษณะเดิิม และความสููง เท่่าเดิิม ส่ว่ นอาคารที่่�จะปลูกู สร้า้ งขึ้น� ใหม่่ให้้ปลูกู สร้า้ งให้้มีีความสูงู ได้้ไม่เ่ กินิ อาคารในสมััยรััชกาลที่�่ ๕ ขึ้้�นไป และไม่่สููงเกิิน ๑๖ เมตร และให้้กำำ�หนด อััตราส่่วนของพื้้�นที่�่ของอาคารต่่อพื้้�นที่�่ ดิินซึ่�่งอาคารนั้้�นตั้้�งอยู่่� และกำำ�หนดที่�่ ว่า่ งโดยให้้มีีที่่�ว่า่ งไม่่น้อ้ ยกว่า่ ร้อ้ ยละ ๒๐ ของพื้�นที่�่ ดินิ โดยบัังคัับให้เ้ ป็น็ พื้้�นที่่� สีีเขีียวไม่่น้อ้ ยกว่า่ ร้้อยละ ๕๐ ของพื้้�นที่�่ ว่า่ ง ๕. ให้ม้ ีีการควบคุมุ และการจัดั ระเบีียบอาคารริมิ น้ำำ�� รวมทั้้ง� ท่า่ เทีียบ เรือและทจ่ี อดเรอื ๖. ให้จ้ ัดั ระบบการจราจรเสีียใหม่เ่ พื่�อลดความหนาแน่น่ องการจราจร โดยเฉพาะอย่างยิ่งบริเวณอาคารท่ีมีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ และส่งเสริม ใหม้ ีการจดั ถนนบางสายเปน็ ทางเดนิ ๗. ให้ม้ ีีการควบคุุมและจััดระเบีียบป้า้ ยโฆษณาทุกุ ชนิดิ ในบริิเณกรุงุ รตั นโกสินทร์ชั้นใน ๘. ให้ป้ ้้องกันั และควบคุุมสิ่�งที่�จ่ ะทำำ�ลายทััศนีียภาพของสิ่�งแวดล้้อม รวมทั้้ง� การรัักษาบรรยากาศในบริเิ วณนี้้�ให้้มีีความสะอาดและความสงบ ๙. ส่ง่ เสริมิ ให้ม้ ีีบริเิ วณที่�่ ว่า่ งและที่่�ร่ม่ รื่�น โดยเฉพาะบริเิ วณริมิ แม่น่ ้ำำ�� เจ้้าพระยา ๑๐. ส่่งเสริมิ ให้้มีีการดููแลรัักษาอาคารที่�่ มีีคุุณค่่าทางประวัตั ิิศาสตร์์ และวฒั นธรรม ๑๑. ส่ง่ เสริิมให้้มีีการจัดั การใช้ท้ ี่�่ ดินิ สำำ�หรับั กิิจกรรมซึ่�ง่ สนับั สนุุนทุนุ วัฒั นธรรมและประเพณีีไทย ตลอดจนได้มีความพยายามที่จะออกมาตรการในการควบคุมและ ดแู ลพ้นื ท่ีริมแมน่ �ำ้ เจ้าพระยะในฝง่ั ตรงขา้ มกบั พ้นื ท่กี รุงรัตนโกสนิ ทร์ คือ ฝ่ัง ธนบรุ ี โดยเฉพาะประเดน็ เรือ่ งทา่ เทียบเรือ และท่ีจอดเรือซ่งึ เปน็ ทัศนียภาพ ทม่ี องไปจากฝั่งเกาะรัตนโกสินทร์ โดยเห็นสมควรใหก้ รุงเทพมหานคร และ กรมเจ้าท่าจัดท�ำมาตรการควบคุมการก่อสร้างและการจัดระเบียบอาคารริม แมน่ �ำ้ ด้วย แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 17

จากมตคิ ณะกรรมการโครงการกรุงรตั นโกสินทร์เรอื่ ง “แนวนโยบาย การใช้ที่ดินบริเวณกรุงรัตนโกสินทร์ชั้นใน และข้อเสนอการก�ำหนดนโยบาย การใชท้ ี่ดนิ บรเิ วณรมิ แมน่ �้ำเจา้ พระยาฝั่งธนบรุ ตี รงขา้ มบรเิ วณกรงุ รตั นโกสนิ ทร์ ชั้นใน” ดังกล่าวมา ได้น�ำมาสู่มติคณะรัฐมนตรีพิจารณาให้ความเห็นชอบ และนำำ�แนวนโยบายเวีียนแจ้ง้ หน่ว่ ยงานราชการ ในระดับั กระทรวง ทบวง และ กรมให้้รัับทราบและนำำ�ไปปฏิิบััติิใช้้ ตลอดจนให้้ดำำ�เนิินการพิิจารณาแก้้ไข ข้้อกำำ�หนดกฎหมายที่�เ่ ป็น็ ข้้อจำำ�กัดั ด้้วย เมื่�อวันั ที่่� ๑๙ ตุลุ าคม พ.ศ. ๒๕๒๔๖ ทั้้�งนี้้� ได้้เวีียนแจ้้งมติิคณะรััฐมนตรีีเวีียนแจ้้งหน่่วยงานที่�่เกี่�่ยวข้้อง รัับทราบแนวนโยบายดัังกล่่าวนั้้�น ยัังมีีข้้อสัังเกตเรื่�องที่่�ตั้�งของที่�่ ทำำ�การกรม การค้า้ ภายใน และองค์์การคลังั สินิ ค้า้ ที่่�บดบัังทััศนีียภาพริมิ แม่่น้ำำ�� เจ้า้ พระยา ตรงพระบรมมหาราชวััง และวััดพระเชตุุพนวิิมลมัังคลาราม จึึงเห็็นสมควร ให้ย้ ้า้ ยไปยังั สถานที่�่อื่�น จะเหน็ ได้วา่ แนวนโยบายชดุ นเี้ ปน็ หมุดหมายส�ำคัญทีส่ ง่ ผลตอ่ การ ขับเคล่ือนนโยบายว่าด้วยการอนุรักษ์พื้นที่กรุงรัตนโกสินทร์ในเวลาต่อมา โดยเฉพาะเร่ืองการออกมาตรการควบคุมที่เกี่ยวเน่ืองกับการใช้ประโยชน์ ที่่�ดินิ และการควบคุุมอาคารเพื่�อลดผลกระทบที่่อ� าจจะเกิิดขึ้น� ต่่อทััศนีียภาพ ของพื้้�นที่�่จากมุุมมองสำำ�คััญต่่าง ๆ ซึ่่�งเป็็นรากฐานสำำ�คััญที่่�นำำ�ไปสู่�การออก ประกาศกระทรวงมหาดไทยในเรื่องทเ่ี กี่ยวขอ้ งตอ่ ไป จากนโยบายสู่่�มาตรการควบคุุมทางกฎหมาย: ๖ ที่�่ สร.๐๒๐๒/ว.๒๒๖ ลงวัันที่�่ ๑๙ “ประกาศกระทรวงมหาดไทย” สู่่� “ข้อ้ บัญั ญัตั ิกิ รุุงเทพมหานคร” ตุลุ าคม ๒๕๒๔ เรื่�องแนวนโยบายการ ใช้้ที่่�ดิินบริิเวณกรุุงรััตนโกสิินทร์์ชั้ �นใน ด้วยแนวนโยบายดังกล่าวมาข้างต้นที่มุ่งเน้นเร่ืองการควบคุมการ และข้อ้ เสนอการกำำ�หนด นโยบายการ ใช้ประโยชน์ที่ดิน และการลดผลกระทบด้านทัศนียภาพจากโครงการที่จะ ใช้้ที่่�ดิินบริิเวณริิมแม่่น้ำำ�� เจ้้าพระยาฝั่่�ง กอ่ สร้างขึ้นใหม่ จึงน�ำไปสู่การออกมาตรการควบคุมการก่อสร้าง และการ ธนบุรุีีตรงข้า้ มบริเิ วณกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ ปรับเปลยี่ นคณุ ลักษณะอาคาร เพือ่ ลดผลกระทบตอ่ คุณคา่ และองคป์ ระกอบ ชั้น� ใน ภายในพื้้�นที่ก�่ รุุงรััตนโกสิินทร์์ ในการนั้้�น กระทรงมหาดไทยจึึงได้้ดำำ�เนินิ การ ๗ “ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่�อง จัดั ทำำ� “ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อ� ง กำ�ำ หนดบริเิ วณห้า้ มก่อ่ สร้า้ ง ดัดั แปลง กำ�ำ หนดบริเิ วณห้า้ มก่อ่ สร้า้ ง ดัดั แปลง ใช้้ ใช้้ หรืือเปลี่่�ยนการใช้้อาคารบางชนิิด หรืือบางประเภท ภายในบริิเวณกรุุง หรือื เปลี่่ย� นการใช้อ้ าคารบางชนิดิ หรือื รััตนโกสิินทร์์ชั้�นใน” ในราชกิิจจานุุเบกษา เล่่ม ๑๐๑ ตอนที่่� ๗๒ วัันที่�่ ๖ บางประเภท ภายในบริเิ วณกรุุงรััตน- มิถิ ุนุ ายน พ.ศ. ๒๕๒๗๗ ซึ่ง่� กำำ�หนดขอบเขตของ “บริเิ วณกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ช์ั้น� ใน” โกสินิ ทร์ช์ั้น� ใน” (๒๕๒๗). ราชกิจิ จา- คือื “พื้้น� ที่่เ� นื่่อ� งในบริเิ วณระหว่า่ งแนวกึ่ง่� กลางคลองคููเมือื ง (คลองหลอดเดิมิ ) นุเุ บกษา. เล่่ม ๑๐๑ ตอนที่่� ๗๒ วัันที่�่ กัับแนวกึ่่�งกลางแม่่น้ำำ��เจ้้าพระยา” ซึ่่�งจำำ�แนกย่่อยออกเป็็น ๓ พื้้�นที่่� ได้้แก่่ ๖ มิถิ ุุนายน พ.ศ. ๒๕๒๗. เข้า้ ถึึงจาก (๑) “บริเิ วณที่่� ๑” คือื พื้้น� ที่บ่� ริเิ วณกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ช์ั้น� ใน เว้น้ แต่บ่ ริเิ วณที่�่ ๓ : https://dl.parliament.go.th/back และบริเิ วณที่�่ ๓ (๒) “บริเิ วณที่่� ๒” คือื พื้้�นที่ใ่� นบริเิ วณระหว่า่ งทิิศเหนืือจด office/viewer๒๓00/web/viewer. ถนนพระจัันทร์์ ทิิศใต้้จดถนนพระลาน ทิิศตะวัันออกจดถนนมหาราช ทิิศ php 18 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

ตะวัันตกจดกึ่�่งกลางแม่่น้ำำ��เจ้้าพระยา และ (๓) “บริิเวณที่่� ๓” คืือ พื้้�นที่่�ในบริิเวณระหว่่างทิิศ ตะวันั ออกเฉีียงเหนือื จดถนนมหาราช ทิศิ ตะวันั ตกเฉีียงเหนือื จดถนนท้า้ ยวังั ทิศิ ตะวันั ตกเฉีียงใต้้ จดแนวกึ่่ง� กลางแม่่น้ำำ��เจ้้าพระยา ทิศิ ตะวันั ออกเฉีียงใต้จ้ ดซอยสหกรณ์์ ๔ โดยประกาศกระทรวงมหาดไทยฉบัับนี้้� ได้้เป็็นแนวทางให้ก้ ับั การดำำ�เนิินการจััดทำำ� “ข้อ้ บัญั ญัตั ิกิ รุุงเทพมหานคร” โดยอาศััยอำำ�นาจตาม “พระราชบัญั ญัตั ิิควบคุุมอาคาร พ.ศ. ๒๕๒๒” และ “พระราชบััญญัตั ิิระเบีียบบริิหารราชการกรุงุ เทพมหานคร พ.ศ ๒๕๒๘” ซึ่ง�่ มีีอำำ�นาจหน้า้ ที่่� ในการจััดทำำ�บริิการสาธารณะให้้แก่่ประชาชนในพื้้�นที่�่กรุุงเทพมหานคร รวมไปถึึงการพิิจารณา “ข้้อบััญญััติิกรุุงเทพมหานคร” เพื่�อบัังคัับการในขอบเขต วิิธีีการ และเงื่�อนไขตามที่�่กฎหมายได้้ กำำ�หนด ทั้้�งนี้้� ในการออกข้้อบััญญััติิกรุุงเทพมหานครนั้้�น จะมีีผลกระทบต่่อสิิทธิิของบุคุ คลที่่� อยู่�ในเขตพื้้�นที่่�โดยตรง จึึงต้้องมีีการกำำ�หนด หลัักเกณฑ์์ วิิธีีการ และเงื่�อนไขในการใช้้อำำ�นาจให้้ มีีความชัดั เจน แผนที่�ป่ ระกอบข้อ้ บัญั ญัตั ิกิ รุงุ เทพมหานคร เรื่�อง “กำำ�หนดบริิเวณห้้ามก่่อสร้้าง ดััดแปลง ใช้้ หรืือเปลี่่�ยนการใช้้อาคาร บางชนิิด หรืือบางประเภท ภายในบริิเวณกรุุงรััตนโกสิินทร์์ชั้�นใน ในท้้องที่่�แขวงพระบรมมหาราชวััง เขตพระนคร กรุุงเทพมหานคร พ.ศ. ๒๕๒๘” แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 19

พื้นที่การอนรุ กั ษเ์ พื่อสง่ เสรมิ เอกลกั ษณศ์ ลิ ปวฒั นธรรรมไทย ในผงั เมอื งรวมกรงุ เทพมหานคร ในปีี พ.ศ. ๒๕๓๕ ได้้มีีการออกกฎกระทรวงมหาดไทย ออกตาม พระราชบััญญััติิการผัังเมืือง พ.ศ. ๒๕๑๘ ว่่าด้้วย การบัังคัับใช้้ผัังเมืืองรวม ในท้้องที่่�กรุุงเทพมหานคร๘ ทั้้�งนี้้� ได้้กำำ�หนดพื้้�นที่�่บริิเวณกรุุงรััตนโกสิินทร์์ เป็น็ “สีนี ้ำ�ำ�ตาลอ่อ่ น” หมายถึึง “ที่่�ดิินประเภทอนุุรัักษ์์เพื่่�อส่่งเสริิมเอกลักั ษณ์์ ศิิลปวัฒั นธรรรมไทย” โดยมีีอาณาเขตครอบคลุุมพื้้�นที่�ก่ รุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ช์ั้�นใน และชั้น� นอก รวมไปถึึงพื้้น� ที่�่ฝั่ง� ธนบุรุ ีีตรงข้า้ มกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ ตามข้อ้ บัญั ญัตั ิิ กรุุงเทพมหานคร โดยกำำ�หนดที่�่ ดินิ ในการใช้ป้ ระโยชน์์เพื่�อส่่งเสริิมเอกลักั ษณ์์ ศิิลปวััฒนธรรม และสถาปััตยกรรมท้้องถิ่�น พาณิิชยกรรม การท่่องเที่�่ยว อุุตสาหกรรมหััตถกรรม การอยู่�อาศััย สถาบัันราชการ การสาธารณููปโภค และสาธารณููปการ ทั้้�งนี้้� มีีข้้อกำำ�หนดห้้ามใช้้ประโยชน์์ในที่่�ดิินเพิ่ �อกิิจการ ดัังต่่อไปนี้้� ๑) การประกอบกิจิ การประเภทอาคารขนาดใหญ่่ ๒) โรงแรม ตามกฎหมายว่่าด้ว้ ยโรงแรม ๓) สถานบริิการ ตามกฎหมายว่่าด้ว้ ยสถานบริกิ าร ๔) โรงงาน ตามกฎหมายว่่าด้ว้ ยโรงงาน ๕) คลัังสิินค้า้ ๖) คลังั เชื้�อเพลิิงเพื่�อการขายส่่ง ๗) สถานที่่�บรรจุุก๊๊าซ และสถานที่่�เก็บ็ ก๊๊าซ ตามกฎหมายว่า่ ด้้วย การบรรจุกุ ๊๊าซปิโิ ตรเลีียมเหลว ๘) คลัังวััตถุุระเบิดิ หรืือวัตั ถุมุ ีีพิิษ ๙) เลี้้ย� งม้า้ โค กระบือื สุกุ ร แพะ แกะ ห่า่ น เป็ด็ ไก่ ่ งูู จระเข้้ หรือื สััตว์์ป่า่ ตามกฎหมายว่่าด้้วยการสงวนและคุ้�มครองสััตว์์ป่า่ เพื่�อ การค้า้ หรืือโดยก่อ่ เหตุุรำ�� คาญ ๑๐) ไซโลเก็็บผลิติ ผลการเกษตร ๑๑) สุุสานหรืือฌาปนสถาน เว้น้ แต่่การก่่อสร้้างแทนฌาปนสถาน ที่�่ มีีอยู่�เดิมิ ๑๒) กำำ�จัดั มูลู ฝอย ๑๓) ซื้้�อขายเศษวััสดุ ุ ๘ กฎกระทรวง ฉบัับที่่� ๑๑๖ อาศัยั อำำ�นาจตามมาตรา ๕ และมาตรา ๒๖ วรรคหนึ่่�งแห่่งพระราชบััญญััติิการ ผังั เมือื ง พ.ศ. ๒๕๑๘ ประกาศในราช กิิจจานุเุ บกษา เล่่ม ๑๐๙ ตอนที่่� ๗๕ วัันที่่� ๖ กรกฎาคม ๒๕๓๕ 20 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

แผนผังั กำำ�หนดการใช้ป้ ระโยชน์ท์ ี่่�ดิิน ผัังเมือื งรวมกรุงุ เทพมหานคร พ.ศ. ๒๕๓๕ แผนที่�่แสดงข้้อมููลการกำำ�หนดที่่�ดิินประเภทอนุุรัักษ์์เพื่ �อการส่่งเสริิมเอกลัักษณ์์ศิิลปวััฒนธรรรมไทยในผัังเมืืองรวม กรุงุ เทพมหานคร ครอบคลุุมพื้้�นที่ก�่ รุงุ รััตนโกสิินทร์ช์ั้น� ในและชั้น� นอก รวมไปถึึงพื้้น� ที่�่ฝั่ง� ธนบุรุ ีีตรงข้้ามกรุงุ รััตนโกสินิ ทร์์ แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 21

จาก “ข้้อบััญญัตั ิิกรุงุ เทพมหานคร” สู่่� “แผนการอนุุรัักษ์์และพัฒั นา พื้น�้ ที่ก�่ รุุงรััตนโกสิินทร์์” สืบื เนื่�องจากการออกประกาศ “ข้อ้ บัญั ญัตั ิกิ รุงุ เทพมหานคร” ว่า่ ด้ว้ ย การกำำ�หนดบริิเวณห้้ามก่่อสร้้าง ดััดแปลงใช้้ หรืือเปลี่่�ยนการใช้้อาคารบาง ชนิดิ หรือื บางประเภท ซึ่ง�่ ครอบคลุมุ พื้้น� ที่ก�่ รุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ช์ั้น� ใน และชั้น� นอก รวมไปถึึงพื้้�นที่�่ฝั่�งธนบุุรีี ในปีี พ.ศ. ๒๕๒๘ เป็็นมาตรการทางกฎหมายเพื่�อ ใช้้ในการควบคุมุ การก่่อสร้า้ ง และการปรับั เปลี่่ย� นคุุณลัักษณะอาคาร ซึ่่�งเป็็น กลไกการคุ้ �มครองชั้ �นต้้นเพื่ �อป้้องกัันผลกระทบที่�่อาจก่่อให้้เกิิดการลดทอน คุณุ ค่า่ และองค์ป์ ระกอบภายในพื้้น� ที่ก�่ รุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ ์ อันั อาจจะเกิดิ จากการ ก่อ่ สร้า้ งอาคารใหม่่ และการดัดั แปลงอาคารอันั จะลดทอนคุณุ ค่า่ และอาจไม่่ ปลอดภัยั ต่อ่ ผู้�ใช้อ้ าคาร อย่่างไรก็็ตาม เพื่�อให้้การขัับเคลื่�อนการอนุุรัักษ์์ และพััฒนาพื้้�นที่่� กรุุงรััตนโกสิินทร์์ดำำ�เนิินการได้้อย่่างมีีประสิิทธิิภาพ สำำ�นัักงานนโยบายและ แผนสิ่�งแวดล้้อม๙ กระทรวงวิิทยาศาสตร์์เทคโนโลยีีและสิ่�งแวดล้้อม จึึงได้้ ดำำ�เนิินการจััดทำำ� “แผนแม่่บทเพื่่�อการอนุุรักั ษ์แ์ ละพัฒั นากรุงุ รััตนโกสินิ ทร์”์ ๑๐ เสร็็จในปีี พ.ศ. ๒๕๔๐ โดยแบ่่งโครงการออกเป็น็ ๔ กลุ่�ม รวมทั้้ง� หมด ๒๐ โครงการ มีีรายละเอีียดดังั นี้้� ๑. กลุ่่�มโครงการบริิเวณป้อ้ มมหากาฬ วััดเทพธิิดาราม วััดราชนััดดาราม และภเู ขาทอง โครงการที่�่ ๑ โครงการอนุุรัักษ์แ์ ละปรัับปรุงุ ป้้อมมหากาฬ โครงการที่�่ ๒ โครงการปรับั ปรุุงบริิเวณข้า้ งวััดเทพธิดิ าราม และ วััดราชนััดดาราม โครงการที่�่ ๓ โครงการจััดสวนสาธารณะภูเู ขาทอง ๒. กลุ่่ม� โครงการเกี่่ย� วกัับการสััญจรทางบกและทางน้ำ�ำ� บริเิ วณกรุุง รตั นโกสนิ ทรช์ นั้ นอก และชนั้ ใน โครงการที่�่ ๔ โครงการปรับั ปรุงุ คลอง สะพาน เพื่�อการสัญั จรทางน้ำำ�� โครงการที่�่ ๕ โครงการจััดทางเดินิ ตลอดแนวคลองคููเมืืองเดิิม คลองรอบกรงุ โครงการที่�่ ๖ โครงการอนุุรัักษ์ป์ รัับปรุงุ ประตููพระนครกํําแพงเมืือง ๙ ปัจั จุุบัันคือื สำำ�นักั งานนโยบายและ และปอ้ ม แ ผ น ท รั พ ย า ก ร ธ ร ร ม ช า ติ แ ล ะ ส่ิ ง แวดล้อม ภายใต้กระทรวงทรัพยากร โครงการที่่� ๗ โครงการจัดั ระเบีียบกิจิ กรรมบริเิ วณปากคลองโอ่ง่ อ่า่ ง ธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอ้ ม ๓. กลุ่่�มโครงการบริเิ วณริิมแม่่น้ำ��ำ เจ้้าพระยา ๑๐ สำำ�นัักงานนโยบายและแผนสิ่�งแวด โครงการที่�่ ๘ โครงการปรับั ปรุงุ บริิเวณถนนพระอาทิิตย์์ ลอ้ ม. แผนแมบ่ ทเพอ่ื การอนรุ กั ษแ์ ละ โครงการที่�่ ๙ โครงการเปิิดมุมุ มองวัดั บวรสถานสุทุ ธาวาส พัฒนากรุงรัตนโกสินทร์.กรุงเทพ: โครงการที่�่ ๑๐ โครงการปรัับปรุงุ บริิเวณท่่าพระจันั ทร์์ สำำ�นัั ก ง า น น โ ย บ า ย แ ล ะ แ ผ น สิ่� ง แวดล้้อม. ๒๕๔๐. 22 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

โครงการที่่� ๑๑ โครงการปรัับปรุงุ บริิเวณราชนาวีีสโมสร โครงการที่�่ ๑๒ โครงการปรัับปรุงุ บริิเวณกรมการค้า้ ภายใน โครงการที่�่ ๑๓ โครงการเปิดิ มุมุ มองวััดโพธิ์� โครงการที่�่ ๑๔ โครงการปรัับปรุงุ บริิเวณท่า่ เตีียน โครงการที่�่ ๑๕ โครงการปรัับปรุงุ บริิเวณปากคลองตลาด ๔. กลุ่่ม� อื่่น� ๆ โครงการที่่� ๑๖ โครงการปรับั ปรุงุ พื้้น� ที่บ่� ริเิ วณแพร่ง่ นรา แพร่ง่ ภูธู ร และแพรง่ สรรพศาสตร์ โครงการที่่� ๑๗ โครงการจัดั ระเบีียบย่า่ นพักั อาศัยั บริเิ วณหลังั อาคาร ราชดํําเนินิ นอกจากนี้้� ในปีี พ.ศ. ๒๕๓๙ มีีการออกข้้อบัญั ญัตั ิิกรุุงเทพมหานคร ว่่าด้้วยการกำำ�หนดบริิเวณห้้ามก่่อสร้้างฯ โดยมีีขยายพื้้�นที่�่ฝั่�งธนบุุรีีเพิ่�มเติิม ด้้วยเงื่�อนไขดัังกล่่าวนั้้�น คณะกรรมการอนุุรัักษ์์และพััฒนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ และเมืืองเก่่า จึึงเห็น็ สมควรให้ด้ ำำ�เนิินการจััดทำำ� “แผนแม่บ่ ทและแผนปฏิบิ ัตั ิิ การอนุุรัักษ์์และพััฒนาบริเิ วณฝั่่�งธนบุรุ ีี ตรงข้้ามบริเิ วณกรุุงรัตั นโกสินิ ทร์์” ๑๑ เพื่�อให้ค้ รอบคลุมุ พื้้น� ที่�่ ที่่�มีีบริบิ ทเกี่ย่� วเนื่�องสัมั พันั ธ์ใ์ ห้ส้ ามารถร่ว่ มธำำ�รงรักั ษา คุุณค่่าของพื้้�นที่�่ ร่่วมกัันไว้ ้ ซึ่�ง่ ดำำ�เนิินการแล้้วเสร็็จในปีี พ.ศ. ๒๕๔๓ เป็็นการ ศึึกษาจัดั ทำำ�แผนงานและโครงการ เพื่�อมุ่�งเน้น้ การอนุรุ ัักษ์์และพััฒนาโบราณ สถานและอาคารสถานที่่�ที่�่ มีีคุณุ ค่า่ รวมทั้้ง� สภาพแวดล้อ้ มโดยรอบ และคูคู ลอง ที่�่ มีีความสำำ�คััญต่่อวิิถีีชีีวิิตและประวััติิศาสตร์์ของบริิเวณกรุุงรััตนโกสิินทร์์ฝั่่�ง ตะวัันตกของแม่่น้ำำ��เจ้้าพระยา โดยจำำ�แนกพื้้�นที่�่ออกเป็็น ๓ บริิเวณ ได้้แก่่ พื้้�นที่�่อนุุรัักษ์์ พื้้�นที่�่คุ้�มครอง และพื้้�นที่�่ ต่่อเนื่�อง โดยได้้กำำ�หนดแผนงานและ โครงการของแผนแม่่บทออกเป็็น ๒ ระดัับ ได้้แก่่ ๑๑ ที่ป�่ ระชุมุ คณะรัฐั มนตรีีมีีมติเิ ห็น็ ชอบ ๑. แผนระดัับเมือื ง เมื่�อวัันที่�่ ๒ พฤษภาคม ๒๕๔๓ แผนระดัับเมืืองเป็็นแผนงานที่่�มีีเป้้าหมายในการป้้องกัันปััญหาที่�่จะ ส่่งผลกระทบต่่อการพััฒนาบริิเวณและเป็็นการเตรีียมพื้้�นที่่�เพื่ �อการพััฒนา บริิเวณต่่าง ๆ ตามที่�่ กำำ�หนดไว้้ในแผนงานระดัับบริิเวณ จำำ�แนกเป็น็ ๒ แผน งานย่อ่ ย คือื ๑) แผนงานปรับั ปรุงุ และควบคุมุ สภาพแวดล้อ้ มพื้้น� ที่ต�่ ามแนวคลอง คเู มอื งเดมิ และก�ำแพงเมืองฝ่ังธนบุรี ๒) แผนงานปรัับปรุุง ควบคุมุ สภาพแวดล้้อมและป้้องกัันการบุกุ รุกุ ลำำ�น้ำำ�� แนวแม่น่ ้ำำ�� เจ้า้ พระยาเดิมิ (คลองบางกอกใหญ่่ คลองชักั พระ และคลอง บางกอกน้้อย) แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 23

๒. แผนระดัับบริเิ วณ แผนระดัับบริิเวณ เป็็นแผนงานที่่�กำำ�หนดจากพื้้�นที่่�ที่�่ มีีโบราณสถาน ที่่�สำำ�คััญที่่�มีีศัักยภาพในการพััฒนาเชิิงอนุุรัักษ์์ที่่�เหมาะสมเป็็นเกณฑ์์ โดยจััด แผนงานตามลัักษณะของพื้้�นที่�เ่ ป็็น ๓ แผนงาน แต่ล่ ะแผนงานใช้้วิิธีีจััดกลุ่�ม ของโบราณสถานท่ีมคี วามตอ่ เนื่องเป็นหลัก จ�ำแนกออกได้ ดังน้ี ๑) แผนงานปรับั ปรุงุ องค์ป์ ระกอบของเมือื งบริเิ วณพื้้น� ที่อ�่ นุรุ ักั ษ์แ์ ละ พื้้น� ที่่�คุ้�มครองประกอบด้ว้ ยโครงการ ๗ โครงการ ๒) แผนงานปรัับปรุุงพื้้�นที่�่รอบโบราณสถาน ตลอดสองฝั่่�งคลอง บางกอกใหญ่่ คลองชักั พระ และคลองบางกอกน้้อย ประกอบด้้วยโครงการ ๑๑ โครงการ ๓) แผนงานปรัับปรุุงบริิเวณพื้้�นที่�่อื่�น ๆ ประกอบด้้วยโครงการ ๓ โครงการ ระเบีียบสำำ�นักั นายกรัฐั มนตรีี ว่่าด้ว้ ยการอนุุรัักษ์แ์ ละพััฒนา กรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ และเมืืองเก่า่ พ.ศ. ๒๕๔๖ จากการอนุุรัักษ์์และพััฒนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ที่�่ ผ่่านมาซึ่�่งมีีกลไกและ ๑๒ ประกาศในราชกิจิ จานุเุ บกษา เล่ม่ การดำำ�เนิินการทั้้�งเครื่�องมืือด้้านการควบคุมุ คืือ การออกมาตรการกฎหมาย ๑๒๐ ตอนพิเิ ศษ ๓๗ง เมื่�อวันั ที่่� ๒๖ และเครื่�องมือื กลไกการส่ง่ เสริมิ การอนุรุ ักั ษ์แ์ ละการพัฒั นา โดยการศึึกษาและ มีีนาคม ๒๕๔๖. จัดั ทำำ�แผนผังั แม่บ่ ทในการบริหิ ารจัดั การพื้้น� ที่�่ ทำำ�ให้ก้ ารขับั เคลื่�อนการอนุรุ ักั ษ์์ และพัฒั นากรุุงรัตั นโกสินิ ทร์ม์ ีีความต่อ่ เนื่�อง ในการนี้้� รััฐบาลจึึงขยายผลการ อนุรุ ัักษ์แ์ ละพััฒนาไปในพื้้น� ที่เ�่ มือื งเก่า่ ทั่่�วประเทศ อัันเป็น็ ที่�ม่ าของ “ระเบีียบสำ�ำ นักั นายกรััฐมนตรีี ว่่าด้้วยการอนุรุ ักั ษ์์ และพััฒนากรุงุ รััตนโกสินิ ทร์์ และเมือื งเก่า่ พ.ศ. ๒๕๔๖” ๑๒ ซึ่ง�่ มีีวัตั ถุปุ ระสงค์์ หลัักคือื ๑) กำำ�หนดนโยบาย แผนงาน มาตรการ และแนวทางเกี่ย�่ วกัับการ อนุุรัักษ์์ และพััฒนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ และเมืืองเก่่า อย่่างเป็็นระบบ และมีี ประสิิทธิิภาพ ๒) ส่ง่ เสริมิ ให้ภ้ าคเอกชน และประชาชนได้ม้ ีีส่ว่ นร่ว่ มในการอนุรุ ักั ษ์์ และพััฒนาเมืืองเก่่า เพื่�อธำำ�รงรัักษาคุุณค่่าของเมืืองเก่่าในฐานะมรดกทาง วัฒั นธรรมของชาติสิ ืืบต่่อไป ๓) จััดตั้้�งคณะกรรมการอนุุรัักษ์์และพััฒนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ และ เมืืองเก่า่ ทั้้�งนี้้� คณะกรรมการอนุุรัักษ์์และพััฒนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ และเมืือง เก่า่ มีีโครงสร้า้ งคณะกรรมการประกอบด้้วยผู้้�มีีอำำ�นาจหน้้าที่�จ่ ากหน่ว่ ยงาน ที่เ่� กี่ย่� วข้อ้ งกับั เมือื งเก่า่ โดยตรง เพื่�ออำำ�นวยให้ก้ ารอนุรุ ักั ษ์แ์ ละพัฒั นาเมือื งเก่า่ ที่่�เกี่�่ยวข้้องกัับหน่่วยงานต่่าง ๆ ขัับเคลื่�อนได้้อย่่างมีีประสิิทธิิภาพ และมีีผล สัมั ฤทธิ์�ตามเป้า้ ประสงค์ข์ องระเบีียบฯ ต่่อไป 24 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

๑๓ กรรมการผู้�ทรงคุุณวุุฒิิฯ ชุุดแรก ทง้ั นี้ ตามระเบยี บฯ ไดก้ ำ� หนดให้คณะกรรมการอนรุ ักษ์และพฒั นา ประกอบด้้วย นายอดุุล วิิเชีียรเจริิญ กรงุ รตั นโกสนิ ทร์ และเมืองเกา่ มอี งคป์ ระกอบ คอื นายวทััญญูู ณ ถลาง นายประสงค์์ - รองนายกรััฐมนตรีี ซึ่�่งนายกรััฐมนตรีีได้้มอบหมายให้้กํํากัับการ เอี่ย�่ มอนัันต์์ และนายสันั ทััด สมชีีวิิตา บริิหารราชการกระทรวงทรััพยากรธรรมชาติิและสิ่�งแวดล้้อม เป็็นประธาน โดยที่่�ประชุุมคณะรััฐมนตรีีมีีมติิเห็็น กรรมการ และมีีคณะกรรมการฯ ที่ป่� ระกอบขึ้น� ด้ว้ ยผู้�แทนจากหน่ว่ ยงานต่า่ งๆ ชอบแต่่งตั้้�งเมื่�อวัันที่�่ ๒๔ มิิถุุนายน ที่เ�่ กี่่ย� วข้อ้ ง ๒๕๔๖ ทั้้ง� นี้้� ระเบีียบฯ พ.ศ. ๒๕๔๖ ได้ก้ ำำ�หนดให้ค้ ณะกรรมการอนุรุ ักั ษ์แ์ ละ พััฒนากรุุงรััตนโกสิินทร์์และเมืืองเก่า่ มีีอำำ�นาจหน้า้ ที่�่ ดังั ต่่อไปนี้้� ๑) วางนโยบาย กํําหนดพื้้�นที่�่ และจััดทํําแผนแม่่บทการอนุุรัักษ์์ และพัฒั นากรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ และเมือื งเก่า่ โดยความเห็น็ ชอบของคณะรัฐั มนตรีี ๒) จัดั ทํําแนวทาง แผนปฏิบิ ัตั ิกิ ารและมาตรการต่า่ งๆ เพื่�อดํําเนินิ การในพน้ื ทร่ี บั ผดิ ชอบ ๓) ให้ค้ ํําปรึึกษาและความเห็น็ โครงการของรัฐั ในพื้้น� ที่�่ รัับผิดิ ชอบ ๔) สนัับสนุนุ การจััดสรรงบประมาณให้แ้ ก่่หน่ว่ ยงานของรััฐที่�่ รับั ผิิด ชอบ เพ่อื ดําเนินงานตามแผนปฏิบตั ิการอนรุ กั ษแ์ ละพฒั นากรุงรัตนโกสินทร์ และเมอื งเก่า ๕) ออกระเบีียบปฏิิบััติิเกี่�่ยวกัับการอนุุรัักษ์์ และพััฒนากรุุงรััตน- โกสินิ ทร์์ และเมืืองเก่่า เท่า่ ที่ไ�่ ม่่ขััดหรืือแย้ง้ กับั กฎหมาย โดยความเห็็นชอบ ของคณะรััฐมนตรีี ๖) สนัับสนุุน และประชาสััมพัันธ์์ให้ป้ ระชาชน และภาคเอกชนได้ม้ ีี ส่วนร่วมในการอนุรักษแ์ ละพฒั นากรงุ รตั นโกสินทร์ และเมอื งเกา่ ๗) ประสานงาน ติดิ ตาม ตรวจสอบและกํํากับั ดูแู ลให้ก้ ารดํําเนินิ งาน เป็็นไปตามแนวทางโครงการ และแผนงานที่ไ�่ ด้จ้ ัดั ทํําไว้้ ๘) เชิิญผู้�แทนหน่่วยงานราชการและภาคเอกชน หรืือบุุคคลอื่�นที่่� เกี่่ย� วข้อ้ ง มาให้ค้ ํําชี้้แ� จงและข้้อมูลู ๙) แต่่งตั้้ง� คณะอนุุกรรมการ หรือื คณะทํํางานตามความจํําเป็็นและ เหมาะสม เพื่�อทํําการแทนคณะกรรมการในเรื่�องที่ไ่� ด้้รับั มอบหมาย ๑๐) รายงานผลการดํําเนิินงานให้้คณะรััฐมนตรีีทราบ ตามที่�่เห็็น สมควร ๑๑) ดํําเนินิ การอื่�นใดที่�่ จํําเป็น็ ตามที่ไ่� ด้ร้ ับั มอบหมายจากคณะรัฐั มนตรีี เพื่�อให้ก้ ารอนุุรักั ษ์์และพัฒั นากรุงุ รััตนโกสินิ ทร์์ และเมืืองเก่า่ ประสบความ สำำ�เร็็จ ในปััจจุุบััน ได้้กำำ�หนดให้้มีีการแต่่งตั้้�งคณะอนุุกรรมการ เพื่�อดำำ�เนิิน การเกี่ย่� วกับั การอนุรุ ักั ษ์แ์ ละพัฒั นากรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ และเมือื งเก่า่ จำำ�นวน ๓ ชุดุ ได้แ้ ก่่ ๑) คณะอนุกุ รรมการกลั่�นกรองและพิิจารณาแผนการดำำ�เนินิ งานใน กรุงรัตนโกสนิ ทร์ แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 25

๒) คณะอนุุกรรมการกลั่�นกรองและพิจิ ารณาแผนการดำำ�เนินิ งานใน พืน้ ที่เมืองเก่า ๓) คณะอนุุกรรมการอนุุรักั ษ์แ์ ละพััฒนาเมือื งเก่่า รายเมืือง ในปัจั จุบุ ันั คณะกรรมการอนุุรักั ษ์์และพััฒนากรุุงรััตนโกสินิ ทร์์ และ เมืืองเก่า่ ได้้ดำำ�เนิินการพิจิ ารณาเมือื งที่่�มีีคุุณค่่าและศัักยภาพตามคุุณสมบัตั ิิ ที่�่ กำำ�หนดเป็็นนิิยามของเมืืองเก่า่ เพื่�อให้ค้ ณะรัฐั มนตรีีพิิจารณาเห็็นชอบและ ประกาศขอบเขตพื้้น� ที่เ่� มือื งเก่า่ อย่า่ งเป็น็ ทางการแล้ว้ ทั้้ง� สิ้้น� จำำ�นวน ๓๖ เมือื ง ในที่�่ นี้ �มีีเมืืองเก่่าที่่�ได้้ดำำ�เนิินการจััดแผนและผัังแม่่บทการอนุุรัักษ์์และพััฒนา เมือื งเก่า่ สำำ�เร็จ็ ลุลุ ่ว่ งแล้ว้ จำำ�นวน ๒๒ เมือื ง และอยู่�ในระหว่า่ งการขับั เคลื่�อน ตามกระบวนการ และมีีแผนในการดำำ�เนิินการจััดทำำ�แผน และผัังแม่่บทฯ เมืืองเก่า่ ที่่�ยังั คงค้า้ งอยู่�ในโอกาสต่่อไป เพื่�อเป็น็ กลไกขัับและเครื่�องมืือในการ ขัับเคลื่�อนให้้เกิิดการบริิหารจััดการกำำ�กัับดููแล และส่่งเสริิมการอนุุรัักษ์์และ พััฒนาในพื้้�นที่่�เมือื งเก่่าอย่่างมีีประสิทิ ธิิภาพต่่อไปในอนาคต 26 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

แผนผัังแม่่บทการอนุุรักั ษ์์และพััฒนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ ๑๓ ๑๒ สำำ�นักั งานนโยบายและแผนทรัพั ยากร จากบริบิ ทแวดล้้อมของพื้้�นที่�ก่ รุุงรััตนโกสินิ ทร์ ์ ซึ่่ง� ดำำ�เนินิ การจัดั ทำำ� และขัับเคลื่�อนแผนแม่่บทการอนุรุ ัักษ์แ์ ละพัฒั นากรุุงรัตั นโกสิินทร์ ์ ตั้้ง� แต่เ่ มื่�อ ธรรมชาติิและสิ่�งแวดล้้อม และศููนย์์ ปีี พ.ศ. ๒๕๔๐ และการดำำ�เนิินการแผนแม่่บทและแผนปฏิิบััติิการอนุุรัักษ์์ และพััฒนาบริิเวณฝั่่�งธนบุุรีี ตรงข้้ามบริิเวณกรุุงรััตนโกสิินทร์์ เมื่�อปีี พ.ศ. บ ริิ ก า ร วิิ ช า ก า ร แ ห่่ ง จุุ ฬ า ล ง ก ร ณ์์ ๒๕๔๓ ซึ่�ง่ จะเห็น็ ได้้ว่า่ ผ่่านระยะเวลามาแล้้วราว ๒๐ ปี ี ซึ่�ง่ บริบิ ทแวดล้อ้ ม มหาวิทิ ยาลัยั . (๒๕๖๓). แผนผัังแม่่บท ในแง่่มุุมต่่าง ๆ นั้้น� มีีความเปลี่�ย่ นแปลงไปอย่า่ งมาก ก า ร อ นุุ รัั ก ษ์์ แ ล ะ พัั ฒ น า ก รุุ ง รัั ต น - ด้้วยเหตุุผลจำำ�เป็็นดัังกล่่าว สำำ�นัักงานนโยบายและแผนทรััพยากร โกสินิ ทร์.์ กรุงุ เทพฯ: สำำ�นักั งานนโยบาย ธรรมชาติิและสิ่ �งแวดล้้อมซึ่่�งมีีหน้้าที่่�ขัับเคลื่ �อนให้้เกิิดการดำำ�เนิินงานอนุุรัักษ์์ และแผนทรััพยากรธรรมชาติิและสิ่ �ง และพััฒนากรุงุ รััตนโกสินิ ทร์ใ์ ห้้เป็็นไปตามระเบีียบสำำ�นัักนายกรััฐมนตรีีฯ โดย มีีคณะกรรมการอนุุรักั ษ์์และพัฒั นากรุงุ รััตนโกสินิ ทร์์ และเมืืองเก่า่ ทำำ�หน้า้ ที่�่ แวดล้้อม. กำำ�กับั ดูแู ล ได้เ้ ล็ง็ เห็น็ ความจำำ�เป็น็ เร่ง่ ด่ว่ นในการอนุรุ ักั ษ์แ์ ละการพัฒั นา ด้ว้ ย บริบิ ทแวดล้อ้ ม สถานการณ์์ เงื่�อนไข ทฤษฎีี ตลอดจนกรอบทััศน์เ์ กี่�ย่ วกับั การอนุรุ ักั ษ์แ์ ละการพัฒั นาได้ม้ ีีความเปลี่ย�่ นแปลงไปอย่า่ งมาก จึึงมอบหมาย ให้้ศูนู ย์บ์ ริิการวิชิ าการแห่่งจุุฬาลงกรณ์์มหาวิิทยาลัยั ดำำ�เนินิ การศึึกษา และ จัดั ทำำ� “แผนผังั แม่่บทการอนุรุ ัักษ์แ์ ละพััฒนากรุุงรััตนโกสินิ ทร์์” โดยทบทวน บริบิ ทแวดล้อ้ มที่่�ผ่า่ นมาของแผนแม่บ่ ทฯ ที่�่ ขับั เคลื่�อนอยู่�เดิมิ ตลอดจนศึึกษา และเสนอแผนและผัังเพื่ �อขัับเคลื ่ � อนการอนุุรัักษ์์และพััฒนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ บนฐานของการบูรู ณาการแผนงาน โครงการ และกิิจกรรมต่า่ ง ๆ ที่�เ่ กี่่ย� วข้้อง กับั พื้้น� ที่�่ เพื่�อให้้ทุกุ ภาคส่่วนที่�่ มีีความเกี่�ย่ วข้้องได้ย้ ึึดเป็็นกรอบในการดำำ�เนินิ งานต่อ่ ไป ซึ่ง�่ ได้้กำำ�หนดเป็็นแนวทางดำำ�เนิินการ ๓ ด้า้ น คืือ ๑) เพื่�อส่่งเสริิมคุณุ ค่า่ และอััตลักั ษณ์์ของมรดกทางวัฒั นธรรม ๒) เพื่�อการใช้ป้ ระโยชน์ม์ รดกทางที่่�มีีอยู่�อย่า่ งเหมาะสมตามหลักั การ พัฒนาท่ยี ั่งยืน ๓) เพื่�อนำำ�ไปสู่�การพัฒั นายกระดับั คุุณภาพชีีวิติ ชุุมชน ภายใต้้แผนผัังแม่่บทการอนุุรัักษ์์และพััฒนากรุุงรััตนโกสิินทร์์นั้้�นได้้ กำำ�หนดยุุทธศาสตร์์การอนุุรัักษ์์และพััฒนาออกเป็็นรายยุุทธศาสตร์์ตาม สาขา ประกอบด้ว้ ย ๘ ยุทุ ธศาสตร์ ์ ดัังนี้้� ยุทุ ธศาสตร์์ที่่� ๑ ด้า้ นมรดกวััฒนธรรม การอนุุรัักษ์์แหล่่งมรดกและวิิถีีวััฒนธรรมตามหลัักการพััฒนาที่่� ยั่�งยืนื ประกอบด้ว้ ย ๒ แผนงาน ๗ โครงการ ยุุทธศาสตร์์ที่่� ๒ ด้า้ นการใช้้ที่่�ดิิน การกำำ�หนดการใช้้ประโยชน์์ที่�่ ดิินแบบผสมผสานเพื่�อความสมดุุล ระหว่่างแหล่่งงานและที่�่อยู่�อาศััย การพััฒนาบริิเวณโดยรอบสถานีีรถไฟฟ้้า ขนส่ง่ มวลชน ประกอบด้ว้ ย ๒ แผนงาน ๕ โครงการ แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 27

ยุุทธศาสตร์์ที่่� ๓ ด้้านภูมู ิิทััศน์์ การกำำ�หนดและสร้้างการมองเห็็นและการรัับรู้�ทั่�วไประหว่่างการ สัญั จรและการทำำ�กิจิ กรรมภายในพื้้น� ที่่� การออกแบบและบริหิ ารจัดั การภูมู ิทิ ัศั น์์ ที่่�ดีีทำำ�ให้้เกิิดการรัับรู้�ถึ งคุุณค่่าทางประวััติิศาสตร์์ สร้้างความสะดวกสบาย ความประทับั ใจ และความทรงจำำ�ที่่�ดีีต่่อผู้�มาเยือื นและผู้�คนในพื้้น� ที่�่ ประกอบ ด้้วย ๒ แผนงาน ๖ โครงการ ยุุทธศาสตร์์ที่่� ๔ ด้้านการจราจร การพััฒนาระบบการสััญจรด้้วยแนวคิิด “Green Historical and Cultural Move” เน้้นการพััฒนาที่�่ ส่่งเสริิมพื้้�นที่�่ สำำ�คััญทางประวััติิศาสตร์์ และวัฒั นธรรม โดยส่ง่ เสริมิ การสัญั จรหลากหลายรูปู แบบให้ส้ ามารถเชื่�อมต่อ่ กันั ได้้อย่่างมีีประสิิทธิิภาพ การบริหิ ารจัดั การจราจรและรููปแบบการสััญจรที่�่ เหมาะสมและแตกต่่างในออกไปในแต่่ละพื้้�นที่�่สอดคล้้องกัับเงื่�อนไขและ บริิบทแวดล้้อมที่�่แตกต่่างกััน ประกอบด้้วย ๓ แผนงาน ๗ โครงการ ยุทุ ธศาสตร์์ที่่� ๕ ด้า้ นสาธารณูปู โภค การพััฒนาระบบสาธารณููปโภคพื้้�นฐานให้้สามารถใช้้งานได้้อย่่างมีี ประสิทิ ธิภิ าพ ออกแบบการใช้ง้ านอย่า่ งอเนกประโยชน์ ์ ยั่่�งยืนื สามารถปรับั ตัวั ให้้สอดคล้้องกัับความต้้องการของประชาชน และภููมิิอากาศ ประกอบด้้วย ๒ แผนงาน ๕ โครงการ ยุุทธศาสตร์์ที่่� ๖ ด้้านสาธารณููปการ การพััฒนาระบบสาธาณููปการอเนกประสงค์์เพื่�อรองรัับการ เปลี่�ย่ นแปลงของสังั คม ประกอบด้ว้ ย ๒ แผนงาน ๖ โครงการ ยุทุ ธศาสตร์์ที่่� ๗ ยุุทธศาสตร์ด์ ้า้ นกายภาพและวิถิ ีชี ุุมชน การปรับั ปรุงุ สภาพแวดล้อ้ มของชุมุ ชนให้ส้ ามารถอยู่่�ร่วมกับั มรดกวัฒั นธรรม ได้้อย่่างเหมาะสม การปรัับปรุุงพื้้�นที่่�สาธารณะและสาธารณููปการต่่างๆ ให้้ สอดคล้อ้ งกัับสภาพสัังคมและการใช้้งานตามยุุคสมััย การต่่อยอดภูมู ิปิ ััญญา ท้้องถิ่ �นในเชิิงเศรษฐกิิจและการเรีียนรู้ �เพื่ �อให้้เกิิดประโยชน์์สููงสดุุแก่่ชุุมชน รวมถึึงการส่่งเสริิมการอนุุรัักษ์์มรดกทางวััฒนธรรมอย่่างยั่�งยืืนไปพร้อ้ มกับั การสร้้างการพััฒนาทางเศรษฐกิิจให้้กัับชุุมชน ประกอบด้้วย ๒ แผนงาน ๔ โครงการ ยุุทธศาสตร์์ที่่� ๘ ด้า้ นการท่่องเที่่ย� ว การสร้้างสรรค์์การท่่องเที่�่ยวที่�่ ส่่งเสริิมความรู้�ความเข้้าใจทาง ประวััติิศาสตร์ ์ ศิลิ ปวััฒนธรรมของชาติิและชุมุ ชน การส่ง่ เสริิมการอนุรุ ักั ษ์์ มรดกทางวััฒนธรรมอย่่างยั่ �งยืืนพร้้อมกัับการสร้้างการพััฒนาทางเศรษฐกิิจ ของชุุมชน ประกอบด้้วย ๓ แผนงาน ๗ โครงการ 28 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

ระเบีียบสำำ�นัักนายกรััฐมนตรีี ว่า่ ด้ว้ ย การอนุุรักั ษ์์และการพัฒั นา กรุงุ รัตั นโกสิินทร์แ์ ละเมืืองเก่่า พ.ศ. ๒๕๖๔ ๑๓ ๑๓ “ระเบียี บสำ�ำ นักั นายกรัฐั มนตรีวี ่า่ ด้ว้ ย การขัับเคลื่�อนการอนุุรัักษ์์และพััฒนากรุุงรััตนโกสิินทร์์และเมืืองเก่่า การอนุรุ ักั ษ์แ์ ละพัฒั นากรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ ที่่�ได้้ดำำ�เนินิ การมาอย่่างยาวนานตาม “ระเบีียบสำ�ำ นัักนายกรััฐมนตรีี ว่่าด้้วย และเมือื งเก่า่ พ.ศ. ๒๕๖๔” ใน ราช- การอนุุรักั ษ์์และพััฒนากรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ และเมืืองเก่า่ พ.ศ. ๒๕๔๖” นัับเป็็น กิิจจานุเุ บกษา. เล่่ม ๑๓๘ ตอนพิิเศษ เวลายาวนานเกืือบสองทศวรรษ ซึ่ง่� ด้ว้ ยบริบิ ทของความเป็น็ เมือื งที่�่ มีีพลวัตั ๑๙๓ ง วัันที่�่ ๒๐ สิงิ หาคม ๒๕๖๔ อย่่างสููงและซัับซ้้อน ตลอดจนสถานการณ์์แวดล้้อมในแง่่มุุมต่่าง ๆ นั้้�นมีี อ้า้ งอิงิ จาก https://www.soc.go.th/ ความเปลี่ย�่ นแปลงไปมาก โดยที่เ่� ป็น็ การสมควรปรับั ปรุงุ ระเบีียบสํํานักั นายก wp-content/uploads/2020/01/ รััฐมนตรีี ว่า่ ด้้วยการอนุรุ ัักษ์แ์ ละพััฒนา กรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ และเมือื งเก่า่ พ.ศ. 00121665.pdf ๒๕๔๖ ให้เ้ หมาะสมยิ่�งขึ้น� จึึงดำำ�เนินิ การ โดยอาศััยอํํานาจตามความในมาตรา ๑๔ คัดั เนื้้อ� หาบางส่ว่ นมาจาก ระเบีียบ ๑๑ (๘) แห่ง่ พระราชบัญั ญัตั ิิระเบีียบบริิหารราชการแผ่่นดิิน พ.ศ. ๒๕๖๔ สำำ�นักั นายกรัฐั มนตรีีว่า่ ด้ว้ ยการอนุรุ ักั ษ์์ นายกรััฐมนตรีีโดยความเห็็นชอบของคณะรััฐมนตรีีจึึงวาง “ระเบีียบสำำ�นััก และพััฒนากรุุงรััตนโกสิินทร์์และเมืือง นายกรัฐั มนตรีี ว่่าด้้วยการอนุรุ ักั ษ์์และพััฒนากรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ และเมือื งเก่า่ เก่า่ พ.ศ. ๒๕๖๔ อ้้างอิิงจาก https: พ.ศ. ๒๕๖๔” ในราชกิจิ จานุเุ บกษา เล่ม่ ๑๓๘ ตอนพิิเศษ ๑๙๓ ง วัันที่่� ๒๐ //www.soc.go.th/wp-content/ สิิงหาคม ๒๕๖๔ (ดูรู ายละเอีียดในภาคผนวก ๑) มีีวััตถุุประสงค์์เพื่�อให้ก้ รุงุ uploads/2020/01/00121665. รัตั นโกสินิ ทร์แ์ ละเมือื งเก่า่ ธำำ�รงรักั ษาคุณุ ค่า่ เป็น็ มรดกทางวัฒั นธรรมที่่�สืบื ทอด pdf ความเจริิญรุ่�งเรืืองทางด้้านศิิลปวััฒนธรรมอัันยิ่�งใหญ่่ของชาติิ และสามารถ เป็น็ ส่ว่ นหนึ่ง�่ ของกลไกเสริมิ สร้า้ งเศรษฐกิจิ ฐานวัฒั นธรรม และการท่อ่ งเที่ย่� ว เพื่�อยกระดับั ชีีวิติ ความเป็น็ อยู่�ของประชาชนให้ไ้ ด้ร้ ับั ประโยชน์จ์ ากการอนุรุ ักั ษ์์ และพัฒั นากรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ และเมือื งเก่า่ ต่่อไป ทั้้�งนี้้� ระเบีียบฯ นี้้ � มิใิ ห้้ใช้บ้ ัังคับั กัับทรััพย์ส์ ิินพระมหากษััตริยิ ์์ ตาม กฎหมายว่่าด้้วยการจััดระเบีียบทรััพย์์สิินพระมหากษััตริิย์์ สำำ�หรัับประเด็็น ว่า่ ด้้วยขอบเขตพื้้น� ที่�่นั้น� ระเบีียบฯ ได้้แก้ไ้ ขสาระสำำ�คัญั ในการกำำ�หนดนิยิ าม ของ “กรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์”์ โดยกำำ�หนดพื้้น� ที่เ�่ พิ่�มเติมิ ดังั มีีรายละเอีียดต่อ่ ไปนี้้� ๑๔ “กรุงุ รััตนโกสิินทร์”์ หมายความว่า่ (๑) พื้้น� ที่ภ�่ ายในแนวเขตตามแผนที่่�ท้า้ ยกฎกระทรวง กํําหนดบริเิ วณ ห้้ามก่่อสร้้างหรืือดััดแปลง อาคารบางชนิดิ หรืือบางประเภทในพื้้น� ที่�บ่ างส่ว่ น ในท้้องที่�่แขวงวััดสามพระยา แขวงบางขุุนพรหม แขวงบ้้านพานถม แขวง ชนะสงคราม แขวงตลาดยอด แขวงพระบรมมหาราชวังั แขวงบวรนิเิ วศ แขวง ศาลเจ้้าพ่อ่ เสืือ แขวงเสาชิิงช้า้ แขวงสํําราญราษฎร์์ แขวงวัดั ราชบพิธิ แขวง วังั บูรู พาภิริ มย์์ เขตพระนคร แขวงบางยี่่�ขันั เขตบางพลัดั แขวงอรุณุ อมรินิ ทร์์ แขวงศิิริิราช เขตบางกอกน้้อย แขวงวัดั โสมนัสั แขวงบ้า้ นบาตร แขวงคลอง มหานาค แขวงวัดั เทพศิริ ินิ ทร์์ แขวงป้อ้ มปราบ เขตป้อ้ มปราบศัตั รูพู ่า่ ย แขวง วัดั อรุณุ เขตบางกอกใหญ่่ แขวงสัมั พันั ธวงศ์์ แขวงจักั รวรรดิิ แขวงตลาดน้อ้ ย เขตสััมพัันธวงศ์์ แขวงวััดกััลยาณ์์ เขตธนบุุรีี และแขวงสมเด็็จเจ้้าพระยา เขตคลองสาน กรุุงเทพมหานคร พ.ศ. ๒๕๑๓ โดยให้้จํําแนกพื้้�นที่เ่� ป็น็ ๔ บริิเวณ ดัังนี้้� แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 29

(ก) บริเิ วณที่่� ๑ “กรุงุ รััตนโกสินิ ทร์ช์ ั้น�้ ใน” หมายถึึง พื้้น� ที่ใ่� นบริเิ วณ ระหว่่างแนวกึ่่�งกลางแม่่น้ำำ��เจ้้าพระยาไปทางทิิศตะวัันออกจดแนวกึ่�่งกลาง คลองรอบกรุุง (คลองคููเมืืองเดิิม) (ข) บริิเวณที่่� ๒ “กรุงุ รััตนโกสินิ ทร์์ชั้�้นนอก” หมายถึึง พื้้น� ที่�่ใน บริเิ วณถััดจากบริิเวณกรุุงรัตั นโกสิินทร์ช์ั้น� ในไปทางทิศิ ตะวัันออก ตั้้�งแต่แ่ นว กึ่ง�่ กลางคลองรอบกรุงุ (คลองคูเู มือื งเดิมิ ) แนวกึ่ง�่ กลางแม่น่ ้ำำ�� เจ้า้ พระยาด้า้ น ทิิศเหนือื และทิิศใต้้ ไปจดแนวกึ่�ง่ กลางคลองรอบกรุงุ (คลองบางลํําพูู และ คลองโอ่่งอ่า่ ง) (ค) บริิเวณที่่� ๓ “พื้้น� ที่่�ฝั่่�งธนบุุรีีตรงข้า้ มบริเิ วณกรุงุ รััตนโกสินิ ทร์์” หมายถึึง พื้้น� ที่ใ่� นบริเิ วณถัดั จากบริเิ วณกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ช์ั้น� ในไปทางทิศิ ตะวันั ตก ระหว่า่ งทิศิ เหนือื จดคลองบางยี่่�ขันั ฝั่่ง� เหนือื และแนวกึ่ง�่ กลางแม่น่้ำำ�� เจ้า้ พระยา ทิิศใต้้ จดซอยวััดกััลยาณ์์และถนนเทศบาลสาย ๑ และเส้้นตรงซึ่่�งลากจาก จุุดบรรจบของถนนประชาธิิปกกัับถนนลอดใต้้สะพานพระพุุทธยอดฟ้้าไปยััง จุุดบรรจบของซอยสมเด็จ็ เจ้า้ พระยา ๑ กับั ซอยอุทุ ััย ไปทางทิศิ ตะวันั ออก เฉีียงเหนือื จนจดแนวกึ่�ง่ กลางแม่่น้ำำ�� เจ้้าพระยา และทิศิ ตะวันั ตก จดซอยวััด ดาวดึึงษาราม เส้น้ ตรงซึ่ง่� ลากจากจุดุ บรรจบของซอยวัดั ดาวดึึงษารามกับั ถนน สมเด็็จพระปิ่่�นเกล้้าไปจดจุุดบรรจบของซอยวััดดุุสิิตารามกัับถนนสมเด็็จ- พระปิ่่�นเกล้า้ ซอยวัดั ดุสุ ิิตาราม คลองขนมจีีน คลองบางกอกน้้อยฝั่่ง� เหนือื และคลองบ้า้ นขมิ้้น� ฝั่่ง� ตะวัันตก จนจดกับั คลองบางกอกใหญ่่ฝั่่�งตะวันั ออก (ง) บริิเวณที่่� ๔ “พื้้น� ที่่ต� ่่อเนื่่�องบริิเวณกรุุงรััตนโกสิินทร์ช์ ั้้น� นอก” หมายถึึง พื้้�นที่�่ในบริิเวณถััดจากบริิเวณกรุุงรััตนโกสิินทร์์ชั้ �นนอกไปทางทิิศ ตะวันั ออก ตั้้�งแต่แ่ นวกึ่�่งกลางคลองรอบกรุุง (คลองบางลํําพูแู ละคลองโอ่่ง- อ่า่ ง) แนวกึ่่ง� กลางแม่น่ ้ำำ�� เจ้้าพระยาด้้านทิิศเหนือื และทิิศใต้้ ไปจดคลองผดุงุ - กรุงุ เกษมฝั่่�งตะวัันออก (๒) บริิเวณอื่�นที่่�ติิดต่่อหรืือเกี่่�ยวข้้องกัับบริิเวณตาม (๑) ที่�่คณะ กรรมการกํําหนด ทั้้ง� นี้้� คณะกรรมการอนุรุ ักั ษ์แ์ ละพัฒั นากรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์แ์ ละเมือื งเก่า่ มีีโครงสร้้างคณะกรรมการประกอบด้้วยผู้้�มีีอำำ�นาจหน้้าที่่�จากหน่่วยงานที่�่ เกี่ย�่ วข้้อง มีีองค์์ประกอบ คือื - รองนายกรัฐั มนตรีี ซึ่่ง� นายกรััฐมนตรีีได้้มอบหมายให้ก้ ํํากัับการ บริิหารราชการกระทรวงทรััพยากรธรรมชาติิและสิ่�งแวดล้อ้ ม เป็็นประธาน กรรมการ - ผู้้�ว่่าราชการกรุงุ เทพมหานคร - ปลััดกระทรวงกลาโหม - ปลัดั กระทรวงมหาดไทย - ปลััดกระทรวงทรััพยากรธรรมชาติแิ ละสิ่�งแวดล้้อม 30 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

- ปลัดั กระทรวงวัฒั นธรรม - ผู้้�อํํานวยการสํํานัักงบประมาณ - เลขาธิิการสภาพัฒั นาการเศรษฐกิจิ และสัังคมแห่ง่ ชาติิ - เลขาธิกิ ารพระราชวััง - ผู้้�อํํานวยการทรัพั ย์ส์ ินิ พระมหากษััตริยิ ์์ - ผู้้�อํํานวยการสํํานัักงานนโยบายและแผนการขนส่่งและจราจร - อธิิบดีีกรมโยธาธิกิ ารและผังั เมืือง - อธิบิ ดีีกรมส่ง่ เสริมิ การปกครองท้้องถิ่�น - อธิิบดีีกรมธนารัักษ์์ - อธิบิ ดีีกรมศิิลปากร - ผู้้�ว่า่ การการท่อ่ งเที่�ย่ วแห่ง่ ประเทศไทย - นายกสมาคมอนุรุ ักั ษ์ศ์ ิลิ ปกรรมและสิ่�งแวดล้้อม - นายกสมาคมสถาปนิิกสยามในพระบรมราชููปถัมั ภ์์ - ผู้้�ทรงคุณุ วุฒุ ิิไม่เ่ กิินเจ็ด็ คน จากการขัับเคลื่�อนการอนุุรัักษ์์และพััฒนากรุุงรััตนโกสิินทร์์ภายใต้้ ระเบีียบสำำ�นัักนายกรัฐั มนตรีีฯ ฉบับั พ.ศ. ๒๔๔๖ มาเป็น็ ระยะเวลาเกือื บ ๒ ทศวรรษ ซึ่่�งกลไกดัังกล่า่ วนั้้�นได้้ส่ง่ เสริิมและขับั เคลื่�อนให้เ้ กิิดการดำำ�เนิินการ อนุรุ ักั ษ์แ์ ละพัฒั นาในพื้้น� ที่�่ “บริเิ วณที่่� ๑: กรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ช์ั้น� ใน” บริเิ วณที่่� ๒: กรุุงรััตนโกสิินทร์์ชั้�นนอก” และ “บริิเวณที่่� ๓: พื้้�นที่่�ฝั่่�งธนบุุรีีตรงข้้ามบริิเวณ กรุุงรัตั นโกสิินทร์”์ ได้้อย่า่ งเป็็นรููปธรรม ทั้้�งนี้้� ระเบีียบสำำ�นัักนายกรััฐมนตรีี ว่า่ ด้้วย การอนุุรัักษ์แ์ ละพัฒั นา กรุุงรััตนโกสิินทร์์และเมืืองเก่า่ พ.ศ. ๒๕๖๔ ได้้ขยายขอบเขตพื้้�นที่่�ของกรุุง รััตนโกสิินทร์์ออกไปที่�่ “บริิเวณที่่� ๔: พื้้�นที่่�ต่่อเนื่่�องบริิเวณกรุุงรััตนโกสิินทร์์ ชั้�นนอก” ซึ่่�งเป็็นพื้้�นที่�่ทางทิศิ ตะวันั ออกถัดั จากพื้้น� ที่บ่� ริเิ วณที่�่ ๒ ซึ่ง�่ หมายถึึง พื้้น� ที่ก่� รุุงรััตนโกสิินทร์์ชั้�นนอก โดยมีีขอบเขตพื้้�นที่่�ตั้�งแต่่แนวกึ่�่งกลางคลอง รอบกรุุง (คลองบางลํําพูู และคลองโอ่่งอ่่าง) แนวกึ่�ง่ กลางแม่น่ ้ำำ�� เจ้า้ พระยา ด้้านทิิศเหนืือและทิิศใต้้ไปจดคลองผดุุงกรุุงเกษมฝั่่�งตะวัันออก จะเห็็นได้้ว่่า การขยายขอบเขตพื้้น� ที่ก่� ารอนุรุ ักั ษ์แ์ ละการพัฒั นากรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ไ์ ปยังั พื้้น� ที่่� บริเิ วณที่�่ ๔ ซึ่ง่� จะเป็น็ กลไกสำำ�คัญั ช่ว่ ยให้เ้ กิดิ การอนุรุ ักั ษ์แ์ ละการพัฒั นาอย่า่ ง สมดุุลได้้ยิ่�งขึ้�น เนื่�องจากทำำ�หน้า้ ที่เ่� ป็น็ พื้้น� ที่่�ต่อ่ เนื่�องกับั พื้้น� ที่่�พัฒั นาในที่�่ ข้า้ ม คลองผดุงุ กรุงุ เกษม ซึ่ง�่ จะช่ว่ ยแบ่ง่ เบาภาระพื้้น� ที่ก่� รุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ช์ั้น� ใน และ ชั้น� นอก ตลอดจนเป็น็ การขยายโอกาสในมิติ ิทิ างเศรษฐกิิจเพิ่�มขึ้น� ซึ่่ง� จะช่่วย ให้้การอนุุรักั ษ์์และพัฒั นากรุุงรัตั นโกสินิ ทร์ใ์ ห้้สอดรัับกับั บริบิ ทร่ว่ มสมััยต่อ่ ไป แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 31

บริเิ วณที่่� ๓ บริิเวณที่่� ๒ พื้้น� ที่�่ฝั่ง� ธนบุรุีีตรงข้า้ ม กรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ บริเิ วณกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ ชั้น� นอก บริเิ วณที่่� ๑ กรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ บริิเวณที่่� ๔ พื้้น� ที่�่ ต่อ่ เนื่�องบริเิ วณ ชั้น� ใน กรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ช์ั้น� นอก แผนที่�่แสดงขอบเขตพื้้�นที่�่กรุุงรััตนโกสิินทร์์ ตามระเบีียบสำำ�นัักนายกรััฐมนตรีี ว่่าด้้วย กรุุงรััตนโกสิินทร์์และเมือื งเก่่า พ.ศ. ๒๕๖๔ 32 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

ขอ้ บญั ญตั กิ รุงเทพมหานคร ในพืน้ ทก่ี รงุ รัตนโกสนิ ทร์ และพนื้ ทีเ่ กยี่ วเนอื่ ง แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 33

พ.ศ. ๒๕๔๗ พ.ศ. ๒๕๓๕ พ.ศ. ๒๕๓๐ พ.ศ. ๒๕๒๘ พ.ศ. ๒๕๔๒ พ.ศ. ๒๕๓๙ 34 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

ข้อบญั ญัติกรุงเทพมหานครในพื้นที่กรุงรัตนโกสินทร์ และพื้นที่เก่ียวเนื่อง ในการออก “ข้อ้ บัญั ญััติิกรุุงเทพมหานคร” ได้อ้ าศัยั อำำ�นาจแห่่งพระราชบััญญัตั ิคิ วบคุุม อาคาร พ.ศ. ๒๕๒๒ และพระราชบัญั ญััติริ ะเบีียบบริิหารราชการกรุุงเทพมหานคร พ.ศ. ๒๕๑๘ ตามความเห็น็ ชอบของสภากรุงุ เทพมหานคร ในการออกข้อ้ บัญั ญัตั ิกิ รุงุ เทพมหานคร ซึ่่�งจะเป็็น กลไกสำำ�คัญั ในการพิทิ ักั ษ์ร์ ักั ษาคุณุ ค่า่ และธำำ�รงรักั ษาความเป็น็ เอกลักั ษณ์ข์ องพื้้น� ที่ื�กรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ ที่�่อาจได้้รัับผลกระทบอัันเนื่ �องมาจากความเปลี่่�ยนแปลงของลัักษณะทางกายภาพและภููมิิทััศน์์ ของเมือื งจากการพัฒั นา ทั้้ง� นี้้� เพื่�อรักั ษาสภาพแวดล้อ้ ม ทัศั นีียภาพ และบรรยากาศของพื้้น� ที่�่ กรุุงรััตนโกสิินทร์์และพื้้�นที่่�เกี่่�ยวเนื่�อง ให้้เกิิดความเป็็นระเบีียบ น่่าอยู่่� และส่่งเสริิมคุุณค่่าของ พื้้น� ที่่� ให้ค้ งความเป็น็ แหล่ง่ มรดกทางวัฒั นธรรมสืืบไป ในปััจจุุบัันมีี “ข้้อบััญญััติิกรุุงเทพมหานคร” ที่่�เกี่�่ยวข้้องกัับพื้้�นที่่�กรุุงรััตนโกสิินทร์์และ พื้้�นที่�่ฝั่�งธนบุรุ ีี จำำ�นวนทั้้ง� สิ้้�น ๖ ฉบับั โดยครอบคลุมุ พื้้�นที่่� ดัังนี้้� พ.ศ. ๒๕๒๘ ภายในบริิเวณกรุุงรัตั นโกสินิ ทร์ช์ั้�นใน ในท้อ้ งที่่แ� ขวงพระบรมมหาราชวังั เขต พ.ศ. ๒๕๓๐ พระนคร กรุงุ เทพมหานคร พ.ศ. ๒๕๒๘ พ.ศ. ๒๕๓๕ ภายในบริิเวณกรุุงรััตนโกสิินทร์์ชั้�นนอก ในท้้องที่�่แขวงพระบรมมหาราชวััง พ.ศ. ๒๕๓๙ เขตพระนคร กรุุงเทพมหานคร พ.ศ. ๒๕๓๐ พ.ศ. ๒๕๔๒ ภายในบริเิ วณฝั่่ง� ธนบุรุีีตรงข้า้ มบริเิ วณกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ ในท้อ้ งที่แ่� ขวงบางยี่่�ขันั พ.ศ. ๒๕๔๗ เขตบางพลัดั แขวงอรุุณอมรินิ ทร์์ แขวงศิริ ิริ าช เขตบางกอกน้้อย แขวงวัดั - อรุุณ เขตบางกอกใหญ่่ แขวงวัดั กัลั ยาณ์์ เขตธนบุุรีี และแขวงสมเด็จ็ เจ้า้ - พระยา เขตคลองสาน กรุงุ เทพมหานคร พ.ศ. ๒๕๓๕ ในท้อ้ งที่่�แขวงบางขุนุ ศรีี แขวงบ้า้ นช่า่ งหล่่อ เขตบางกอกน้อ้ ย แขวงวัดั อรุุณ แขวงท่่าพระ เขตบางกอกใหญ่่ และแขวงวัดั กััลยาณ์์ แขวงวัดั หิริ ััญรูจู ีี แขวง บางยี่เ่� รือื เขตธนบุรุ ีี กรุงุ เทพมหานคร พ.ศ. ๒๕๓๙ ในท้อ้ งที่แ�่ ขวงวัดั สามพระยา แขวงบ้า้ นพานถม เขตพระนคร แขวงวัดั โสมนัสั แขวงบ้้านบาตร แขวงคลองมหานาค แขวงวัดั เทพศิริ ินิ ทร์์ แขวงป้อ้ มปราบ- ศัตั รูพู ่า่ ย เขตป้อ้ มปราบศัตั รูพู ่า่ ย และแขวงสัมั พันั ธวงศ์์ แขวงจักั รวรรดิ์์� แขวง ตลาดน้้อย เขตสัมั พันั ธวงศ์์ กรุงุ เทพมหานคร พ.ศ. ๒๕๔๒ บริเิ วณโดยรอบสะพานพระราม ๘ ในท้อ้ งที่แ�่ ขวงบางยี่่�ขันั เขตบางพลัดั และ แขวงอรุณุ อมรินิ ทร์์ แขวงศิริ ิริ าช แขวงบ้า้ นช่า่ งหล่อ่ เขตบางกอกน้อ้ ย กรุงุ เทพ- มหานคร พ.ศ. ๒๕๔๗ แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 35

พ.ศ. ๒๕๒๘ ข้้อบัญั ญัตั ิกิ รุุงเทพมหานคร เรื่�อง กำำ�หนดบริิเวณห้า้ มก่อ่ สร้า้ ง ดััดแปลง ใช้้ หรืือเปลี่�่ยนการใช้้อาคารบางชนิิด หรืือบางประเภท ภายในบริิเวณ กรุุงรััตนโกสิินทร์์ชั้�นใน ในท้้องที่�่แขวงพระบรมมหาราชวััง เขตพระนคร กรุงุ เทพมหานคร พ.ศ. ๒๕๒๘ ราชกิจิ จานุเุ บกษา เล่ม่ ที่่� ๑๐๒ ตอนที่่� ๖๔ วัันที่่� ๒๓ พฤษภาคม ๒๕๒๘ ๔ ๒ ๑ ๓ 36 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

ข้้อ ๔ บรเิ วณที่ ๑ ห้้ามบุุคคลใดก่่อสร้้างหรืือดััดแปลง อาคารห้้องแถว ตึึกแถว โรงงานตามกฎหมายว่่า ด้้วยโรงงาน อาคาร พาณิิชย์์ อาคารสาธารณะ หรืืออาคารอื่�นใด ยกเว้้นอาคารทาง ศาสนา อาคารที่�่ ทํําการของทางราชการ โดยให้ม้ ีีความสููงได้้ไม่่เกินิ ความสูงู ของ อาคาร เดิมิ และจะต้้องไม่เ่ กินิ ๑๖ เมตร ทั้้�งนี้้� ให้้วัดั จากระดัับถนน หรือื ขอบทางเท้า้ ที่�่ใกล้ท้ ี่่�สุดุ ถึงสว่ นทส่ี งู ทส่ี ุดของอาคาร ข้้อ ๕ บริเวณที่ ๒ ๓ ๔ ห้า้ ม บุุคคลใดก่่อสร้า้ งหรืือดััดแปลงอาคารบางชนิิดหรืือบางประเภท ดังั ต่่อไปนี้้� (๑) โรงงานตามกฎหมายว่่าด้ว้ ยโรงงาน (๒) อาคารที่�ใ่ ช้ป้ ระกอบการค้้าซึ่�ง่ เป็น็ ที่่�รังั เกีียจหรือื อาจ เป็็นอัันตรายแก่ส่ ุขุ ภาพ ตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยสาธารณสุุข (๓) สถานบริิการตามกฎหมายว่่าด้ว้ ยสถานบริิการ (๔) โรงแรมตามกฎหมายว่่าด้ว้ ยโรงแรม (๕) โรงมหรสพตามกฎหมายว่่าด้ว้ ยการป้อ้ งกันั ภยันั ตราย อันั เกิิดแก่ก่ ารเล่น่ มหรสพซึ่�ง่ เอกชนเป็น็ ผู้้�ดํําเนินิ การ (๖) สถานที่�เ่ ก็บ็ สิินค้้า อาคาร หรือื ส่่วนหนึ่�ง่ ส่ว่ นใดของ อาคาร หรือื อาคารที่�่ มีี ลัักษณะในทํํานองเดีียวกัันที่่�ใช้้เป็็นที่่�สํําหรัับเก็็บ พััก หรืือขนถ่่ายสิินค้้าหรืือสิ่�งของเพื่�อ ประโยชน์์ทางการค้า้ (๗) หอประชุมุ เว้้นแต่่หอประชุมุ ของทางราชการ โรงเรีียน มหาวิิทยาลััย (๘) ห้้องแถว หรือื ตึึกแถว (๙) ฌาปนสถาน (๑๐) สถานที่เ่� ก็บ็ และจํําหน่า่ ยน้ำำ�� มันั เชื้อ� เพลิงิ ตามกฎหมาย ว่า่ ด้ว้ ยการเก็บ็ รักั ษา น้ำำ��มัันเชื้ �อเพลิงิ (๑๑) อาคาร หรือื ส่่วนหนึ่ง�่ ส่ว่ นใดของอาคารที่�ใ่ ช้้เป็็นที่�่ ฝึึกซ้้อม หรือื แข่่งขัันกีีฬา เพื่�อประโยชน์ท์ างการค้้า (๑๒) ป้า้ ยชื่�อสถานประกอบกิจิ การที่่�มีีพื้้�นที่�ร่ วมกันั เกินิ ๕ ตารางเมตร หรืือป้้าย โฆษณา (๑๓) อาคารที่่�มีีความสูงู เกิิน ๑๖ เมตร โดยวัดั จากระดัับ ถนนหรือื ขอบทางเท้้า ที่ใ�่ กล้้ที่�่ สุดุ ถึึงส่่วนที่่�สููงที่่�สุดุ ของอาคาร แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 37

พ.ศ. ๒๕๓๐ ข้อบัญญัตกิ รงุ เทพมหานคร เร่ือง กำ� หนดบริเวณหา้ มกอ่ สร้าง ดัดแปลง ใช้ หรือเปลี่ยนการใช้อาคารบางชนิด หรือบางประเภท ภายในบริเวณ กรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์ช์ั้น� นอก ในท้อ้ งที่แ่� ขวงพระบรมมหาราชวังั เขตพระนคร กรุุงเทพมหานคร พ.ศ. ๒๕๓๐ ราชกิจิ จานุเุ บกษา เล่ม่ ที่่� ๑๐๔ ตอนที่่� ๕๖ วัันที่่� ๒๖ มีีนาคม ๒๕๓๐ ๑ ๔ ๕ ๒ ๖ ๗ ๑๐ ๓๙ ๘ 38 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

ข้้อ ๕ บรเิ วณที่ ๑ ๒ ๓ ห้า้ ม บุคุ คลใดก่่อสร้า้ งหรือื ดััดแปลงอาคารบางชนิิดหรือื บางประเภท ดัังต่อ่ ไปนี้้� (๑) โรงงานตามกฎหมายว่า่ ด้้วยโรงงาน (๒) อาคารที่ใ�่ ช้ป้ ระกอบการค้า้ ซึ่่�งเป็็นที่่�รังั เกีียจหรือื อาจเป็น็ อันั ตรายแก่ส่ ุุขภาพตามกฎหมายว่่าด้ว้ ยสาธารณสุุข เว้้นแต่ก่ าร ประกอบการดังั ต่่อไปนี้้� (ก) การพิมิ พ์ห์ นังั สือื ด้้วยเครื่�องจัักร (ง) การเจีียรนัยั เพชร พลอย หินิ กระจก หรือื วััตถุทุ ี่่ค� ล้้ายคลึึง (ข) การซ่อ่ มเครื่�องอิเิ ลคทรอนิคิ ส์์ (จ) การซักั รีีด อัดั กลีีบ กัดั สีีผ้้า โดยใช้้เครื่�องจักั ร (ค) การล้า้ งฟิิล์์มถ่า่ ยรูปู และฟิลิ ์์มภาพยนตร์์ (ฉ) การพิมิ พ์์แบบ พิิมพ์เ์ ขีียว (๓) สถานบริิการตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยสถานบริิการ (๔) โรงแรมตามกฎหมายว่่าด้ว้ ยโรงแรม (๕) โรงมหรสพตามกฎหมายว่า่ ด้้วยการป้้องกัันภยัันตราย อัันเกิดิ แต่่การเล่่นมหรสพซึ่่ง� เอกชนเป็็นผู้้�ดํําเนิินการ (๖) สถานที่เ�่ ก็็บสินิ ค้า้ ที่�่ มีีพื้้น� ที่�เ่ กิิน ๘๐ ตารางเมตร (๗) ภััตตาคารที่�่ มีีพื้้�นที่�่ สำำ�หรับั ตั้้�งโต๊ะ๊ อาหารเกินิ ๓๐๐ ตารางเมตร (๘) ตลาด ตามกฎหมายว่า่ ด้้วยสาธารณสุุข (๙) หอประชุุม เว้น้ แต่่หอประชุมุ ของทางราชการ โรงเรีียน มหาวิิทยาลััย (๑๐) ห้อ้ งแถว ตึึกแถว เว้้นแต่่การก่อ่ สร้า้ งหรืือดััดแปลง เพื่�อทดแทนอาคาร ห้อ้ งแถว ตึึกแถวเดิมิ ที่�่ มีีสภาพชํํารุดุ หรืือ ถูกู เพลิงิ ไหม้้ ให้ด้ ํําเนิินการก่่อสร้า้ ง หรือื ดัดั แปลงได้้ตามแบบแปลนแผนผัังและรูปู แบบ สถาปัตั ยกรรมที่่ก� รุงุ เทพมหานคร ประกาศกํําหนด สํําหรัับห้้องแถว ตึึกแถว ที่่ไ� ด้้ขึ้น� ทะเบีียนเป็น็ โบราณสถานตามกฎหมายว่่าด้ว้ ยโบราณสถาน ต้้องก่่อสร้้าง หรือื ดัดั แปลงในตํําแหน่ง่ อันั เป็น็ ที่่�ตั้ง� ของอาคารเดิมิ โดยไม่ต่ ้อ้ งร่น่ แนวอาคาร และต้อ้ งมีีขนาดและรูปู แบบเหมือื นกับั อาคารเดิมิ (๑๑) ฌาปนสถาน (๑๒) อาคารสํํานักั งานเอกชนที่�่ มีีพื้้�นที่่�ทํําการทุุกชั้�นรวมกันั เกิิน ๓๐๐ ตารางเมตร (๑๓) ห้้างสรรพสิินค้า้ ที่�่ มีีพื้้�นที่่�ทุกุ ชั้�นรวมกัันเกิิน ๓๐๐ ตารางเมตร (๑๔) สถานที่เ�่ ก็็บและจํําหน่า่ ยน้ำำ��มัันเชื้อ� เพลิิงตาม กฎหมายว่า่ ด้ว้ ยการเก็็บรักั ษาน้ำำ��มันั เชื้อ� เพลิิง (๑๕) สถานกีีฬา (๑๖) ป้า้ ย เว้น้ แต่ป่ ้า้ ยชื่�อถนน ตรอก ซอย ป้า้ ยทาง ราชการ ป้า้ ยเพื่�อการเลือื กตั้้ง� หรือื ป้า้ ยชื่�อสถานประกอบกิจิ การ ที่่�มีีพื้้น� ที่�่ รวมกันั ไม่เ่ กินิ ๕ ตารางเมตร (๑๓) อาคารที่�่ มีีความสูงู เกินิ ๑๖ เมตร โดยวัดั จากระดับั ถนนหรือื ขอบทางเท้า้ ที่ใ�่ กล้ท้ ี่�่ สุดุ ถึึงส่ว่ นที่่�สูงู ที่�่ สุดุ ของอาคาร (๑๔) สถานที่�เ่ ก็็บและจํําหน่า่ ยน้ำำ�� มันั เชื้อ� เพลิงิ ตามกฎหมายว่่าด้้วยการเก็็บรักั ษาน้ำำ��มัันเชื้อ� เพลิิง (๑๕) สถานกีีฬา (๑๖) ป้า้ ย เว้้นแต่ป่ ้้ายชื่�อถนน ตรอก ซอย ป้า้ ยทาง ราชการ ป้า้ ยเพื่�อการเลืือกตั้้�ง หรืือป้า้ ยชื่�อสถานประกอบกิิจการ ที่่�มีีพื้้�นที่่� รวมกันั ไม่เ่ กินิ ๕ ตารางเมตร (๑๗) อาคารที่่�มีีความสูงู เกินิ ๑๖ เมตร โดยวัดั จากระดับั ถนนหรือื ขอบทางเท้า้ ที่ใ่� กล้ท้ ี่่�สุดุ ถึึงส่ว่ นที่่�สูงู ที่่�สุดุ ของอาคาร ข้อ้ ๖ บริเวณที่ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ข้อ้ ๗ บรเิ วณที่ ๑๐ ห้า้ มมิใิ ห้บ้ ุคุ คลใดก่อ่ สร้า้ งหรือื ดัดั แปลง อาคารบางชนิดิ หรือื ห้า้ มมิใิ ห้บ้ ุคุ คลใดก่อ่ สร้า้ งหรือื ดัดั แปลงอาคารบางชนิดิ หรือื บางประเภทตามข้้อ ๕ เว้น้ แต่ภ่ ัตั ตาคารที่�่ มีีพื้้�นที่่� สํําหรับั บางประเภทตามข้อ้ ๖ เว้น้ แต่ส่ ถานเต้น้ รํํา รำ�� วง หรือื รองเง็ง็ ตั้้ง� โต๊ะ๊ อาหารไม่่เกิิน ๔๐๐ ตารางเมตร หอประชุุมเอกชนที่�่ สถานที่�่ มีีอาหาร สุุรา น้ำำ��ชา เครื่�องดื่�มอย่่างอื่�น จํําหน่่าย มีีพื้้น� ที่่� ทุกุ ชั้น� รวมกันั ไม่่เกิิน ๓๐๐ ตารางเมตร และอาคาร หรืือจััดให้้มีีการแสดงอื่�นใดเพื่�อการบัันเทิิง สถานกีีฬา โรง สํํานักั งาน , มหรสพ ห้า้ งสรรพสิินค้า้ ขาย และอาคารที่่�สููงเกินิ ๑๖ เมตร แต่ต่ ้้องสูงู ไม่่เกินิ ๓๗ เมตร แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 39

พ.ศ. ๒๕๓๕ ขอ้ บญั ญตั กิ รงุ เทพมหานคร เร่ือง กำ� หนดบรเิ วณห้ามกอ่ สร้าง ดดั แปลง ใช้ หรือเปล่ียนการใชอ้ าคารบางชนิด หรอื บางประเภท ภายในบรเิ วณฝ่ัง ธนบุรุีีตรงข้า้ มบริเิ วณกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ ในท้อ้ งที่แ่� ขวงบางยี่�่ ขันั เขตบางพลัดั แขวงอรุุนอมริินทร์์ แขวงศิิริิราช เขตบางกอกน้้อย แขวงวััดอรุุณ เขต บางกอกใหญ่่ แขวงวัดั กัลั ยาณ์์ เขตธนบุรุ ีี และแขวงสมเด็จ็ เจ้า้ พระยา เขต คลองสาน กรุุงเทพมหานคร พ.ศ. ๒๕๓๕ ราชกิจิ จานุเุ บกษา เล่ม่ ที่่� ๑๐๙ ตอนที่่� ๖๕ วัันที่่� ๕ มิิถุนุ ายน ๒๕๓๕ ๔ ๒ ๓ ๑ ๕ 40 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

ข้้อ ๔ บรเิ วณที่ ๑ ๒ ห้า้ มบุคุ คลใดก่อ่ สร้า้ งหรือื ดัดั แปลงอาคารอื่�นใด ยกเว้น้ อาคารทางศาสนา อาคารที่่�ทํําการของทางราชการ และอาคารที่�่ พักั อาศัยั ที่�่ มิใิ ช่ห่ ้อ้ งแถว ตึึกแถว บ้า้ นแถว หอพักั หรือื อาคารชุดุ โดยให้ม้ ีีความสูงู ไม่เ่ กินิ ๑๖ เมตร ทั้้ง� นี้้ใ� ห้ว้ ัดั จากระดับั ถนน หรอื ขอบ ทางเทา้ ทใี่ กลท้ ส่ี ดุ ถงึ สว่ นทส่ี งู ทส่ี ดุ ของอาคาร ข้้อ ๕ บรเิ วณที่ ๓ หา้ มบคุ คลใดกอ่ สรา้ งหรอื ดดั แปลงอาคารบางชนดิ หรอื บาง ประเภท ดงั ตอ่ ไปน้ี (๑) โรงงานตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยโรงงาน (๒) อาคารที่ใ่� ช้ป้ ระกอบการค้า้ ซึ่ง่� เป็น็ ที่�่ รังั เกีียจหรือื อาจเป็น็ อันั ตรายแก่ส่ ุขุ ภาพ ตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยสาธารณสุขุ (๓) สถานบริกิ ารตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยสถานบริกิ าร (๔) โรงแรมตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยโรงแรม (๕) โรงมหรสพตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยการป้อ้ งกันั ภยันั ตรายอันั เกิดิ แต่ก่ ารเล่น่ มหรสพ ซึ่ง�่ เอกชนเป็น็ ผู้้�ดํําเนินิ การ (๖) สถานที่เ่� ก็บ็ สินิ ค้า้ (๗) ภัตั ตาคาร (๘) ตลาดตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยสาธารณสุขุ (๙) หอประชุมุ เว้น้ แต่ห่ อประชุมุ ของทางราชการ โรงเรีียน มหาวิทิ ยาลัยั (๑๐) ห้อ้ งแถวหรือื ตึึกแถว (๑๑) ฌาปนสถาน (๑๒) อาคารสํํานักั งานเอกชน ห้า้ งสรรพสินิ ค้า้ ที่่�มีีพื้้น� ที่่�ทุกุ ชั้น� รวมกันั เกินิ ๓๐๐ ตารางเมตร (๑๓) สถานที่เ�่ ก็บ็ และจํําหน่า่ ยน้ำำ�� มันั เชื้อ� เพลิงิ ตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยการเก็บ็ รักั ษา น้ำำ�� มันั เชื้อ� เพลิงิ (๑๔) สถานที่บ่� รรจุกุ ๊า๊ ซและสถานที่เ�่ ก็บ็ ก๊า๊ ซตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยการบรรจุกุ ๊า๊ ซปิโิ ตรเลีียมเหลว (๑๕) สถานกีีฬา (๑๖) ป้า้ ย เว้น้ แต่ป่ ้า้ ยชื่�อถนน ตรอก ซอย ป้า้ ยทางราชการ ป้า้ ยเพื่�อการเลือื กตั้้ง� หรือื ป้า้ ยชื่�อสถานประกอบกิจิ การที่่�มี พื้้น� ที่ร่� วมกันั ไม่เ่ กินิ ๕ ตารางเมตร (๑๙) อาคารที่�่ มีีความสูงู เกินิ ๑๖ เมตร โดยวัดั จากระดับั ถนนหรือื ขอบทางเท้า้ ที่ใ�่ กล้ท้ ี่่�สุดุ ถึึงส่ว่ นที่่�สูงู ที่่�สุดุ ของอาคาร ข้อ้ ๖ บรเิ วณที่ ๔ ๕ ห้า้ มบุคุ คลใดก่อ่ สร้า้ งหรือื ดัดั แปลงอาคารบางชนิดิ หรือื บางประเภท ดังั ต่อ่ ไปนี้้� (๑) (๓) (๔) (๕) (๘) (๙) (๑๑) (๑๓) (๑๔) (๑๕) (๑๖) (๑๙) รายละเอีียดเหมือื นกับั ข้อ้ ๕ (บริเิ วณที่�่ ๓) (๒) อาคารที่ใ่� ช้ป้ ระกอบการค้า้ ซึ่ง่� เป็น็ ที่�่ รังั เกีียจหรือื อาจเป็น็ อันั ตรายแก่ส่ ุขุ ภาพตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยสาธารณสุขุ เวน้ แตก่ าร ประกอบการดงั ตอ่ ไปน้ี (ก) การพมิ พห์ นงั สอื ดว้ ยเครอ่ื งจกั ร (ง) การเจยี รนยั เพชร พลอย หนิ กระจก หรอื วตั ถทุ คี่ ลา้ ยคลงึ (ข) การซอ่ มเครอื่ งอเิ ลคทรอนคิ ส์ (จ) การซกั รดี อดั กลบี กดั สผี า้ โดยใชเ้ ครอ่ื งจกั ร (ค) การลา้ งฟลิ ม์ ถา่ ยรปู และฟลิ ม์ ภาพยนตร ์ (ฉ) การพมิ พแ์ บบ พมิ พเ์ ขยี ว (๖) สถานที่เ�่ ก็บ็ สินิ ค้า้ ที่�่ มีีพื้้น� ที่เ�่ กินิ ๘๐ ตารางเมตร (๗) ภัตั ตาคารที่�่ มีีพื้้น� ที่�่ สำำ�หรับั ตั้้ง� โต๊ะ๊ อาหารเกินิ ๓๐๐ ตารางเมตร (๑๐) ห้อ้ งแถว ตึึกแถว เว้น้ แต่ก่ ารก่อ่ สร้า้ งหรือื ดัดั แปลง เพื่�อทดแทนอาคาร ห้อ้ งแถว ตึึกแถวเดิมิ ที่่�มีีสภาพชํํารุดุ หรือื ถููกเพลิิงไหม้้ ให้้ดํําเนิินการก่่อสร้้าง หรืือดััดแปลงได้้ตามแบบแปลนแผนผัังและรููปแบบสถาปััตยกรรมที่�่กรุุงเทพมหานคร ประกาศกํําหนด สํําหรัับห้้องแถว ตึึกแถว ที่�่ได้้ขึ้�นทะเบีียนเป็็นโบราณสถานตามกฎหมายว่่าด้ว้ ยโบราณสถาน ต้้องก่อ่ สร้้าง หรือื ดัดั แปลงในตํําแหน่ง่ อันั เป็น็ ที่�่ตั้ง� ของอาคารเดิมิ โดยไม่ต่ ้อ้ งร่น่ แนวอาคารและต้อ้ งมีีขนาดและรูปู แบบเหมือื นกับั อาคารเดิมิ (๑๒) ห้า้ งสรรพสินิ ค้า้ ที่่�มีีพื้้น� ที่่�ทุกุ ชั้น� รวมกันั เกินิ ๓๐๐ ตารางเมตร แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 41

พ.ศ. ๒๕๓๙ ขอ้ บญั ญัตกิ รุงเทพมหานคร เรื่อง กำ� หนดบริเวณห้ามก่อสรา้ ง ดดั แปลง อาคารบางชนดิ หรอื บางประเภท ในทอ้ งทีแ่ ขวงบางขุนศรี แขวงบ้าน ช่างหล่อ เขตบางกอกนอ้ ย แขวงวัดอรุณ แขวงท่าพระ เขตบางกอกใหญ่ และแขวงวัดั กัลั ยาณ์์ แขวงวัดั หิริ ัญั รูจู ีี แขวงบางยี่เ�่ รือื เขตธนบุรุ ีี กรุงุ เทพ- มหานคร พ.ศ. ๒๕๓๙ ราชกิจิ จานุุเบกษา เล่่มที่่� ๑๑๓ ตอนที่่� ๓๓ง วัันที่่� ๒๓ เมษายน ๒๕๓๙ ๑ ๒ ๔๓ ห้้ามมิิให้้บุคุ คลใดก่อ่ สร้า้ งหรือื ดััดแปลงอาคาร ดัังต่อ่ ไปนี้้� (๑) ภายในบริเิ วณที่�่ ๑ อาคารที่่�มีีความสูงู เกินิ ๑๖ เมตร (๓) ภายในบริเิ วณที่�่ ๓ อาคารที่่�มีีความสูงู เกินิ ๔๐ เมตร (๒) ภายในบริเิ วณที่�่ ๒ อาคารที่่�มีีความสูงู เกินิ ๒๔ เมตร (๔) ภายในบริเิ วณที่�่ ๔ อาคารที่่�มีีความสูงู เกินิ ๗๐ เมตร 42 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

พ.ศ. ๒๕๔๒ ข้อ้ บััญญััติกิ รุุงเทพมหานคร เรื่�อง กำำ�หนดบริเิ วณห้า้ มก่อ่ สร้า้ ง ดัดั แปลง อาคารบางชนิดิ หรือื บางประเภท ในท้อ้ งที่แ�่ ขวงวัดั สามพระยา แขวงบ้า้ น พานถม เขตพระนคร แขวงวัดั โสมนัสั แขวงบ้า้ นบาตร แขวงคลองมหานาค แขวงวัดั เทพศิริ ินิ ทร์์ แขวงป้อ้ มปราบศัตั รูพู ่า่ ย เขตป้อ้ มปราบศััตรููพ่า่ ย และแขวงสััมพันั ธวงศ์์ แขวงจักั รวรรดิ์์� แขวงตลาดน้้อย เขตสัมั พัันธวงศ์์ กรุงุ เทพมหานคร พ.ศ. ๒๕๔๒ ราชกิิจจานุเุ บกษา เล่่มที่่� ๑๑๖ ตอนที่่� ๓๒ง วันั ที่่� ๒๒ เมษายน ๒๕๔๒ ๓ ๓ ๓ ๓ ๓ ๓๑ ๓๓ ๒ ๓ ๓ ๓ ๓ ๓ ๓ ๓ ๓๓ ๓ ๓ หา้ มมใิ หบ้ คุ คลใดกอ่ สรา้ งหรอื ดดั แปลงอาคาร ดงั ตอ่ ไปน้ี (๑) ภายในบริเิ วณที่่� ๑ อาคารที่่�มีีความสูงู เกินิ ๒๐ เมตร (๓) ภายในบริเิ วณที่�่ ๓ อาคารที่�่ มีีความสูงู เกินิ ๑๖ เมตร (๒) ภายในบริเิ วณที่�่ ๒ อาคารที่่�มีีความสูงู เกินิ ๓๗ เมตร แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 43

พ.ศ. ๒๕๔๗ ขอ้ บัญญตั กิ รุงเทพมหานคร เร่อื ง ก�ำหนดบรเิ วณห้ามกอ่ สรา้ ง ดัดแปลง ใช้้ หรืือเปลี่�ย่ นการใช้อ้ าคารบางชนิิด หรือื บางประเภท บริเิ วณโดยรอบ สะพานพระราม ๘ ในท้้องที่่�แขวงบางยี่่�ขััน เขตบางพลัดั และแขวงอรุณุ อมรินิ ทร์์ แขวงศิริ ิริ าช แขวงบ้้านช่่างหล่อ่ เขตบางกอกน้อ้ ย กรุงุ เทพ- มหานคร พ.ศ. ๒๕๔๗ ราชกิจิ จานุเุ บกษา เล่ม่ ที่่� ๑๒๑ ตอนพิิเศษ ๒๔ง วัันที่่� ๓ มีีนาคม ๒๕๔๗ ๒ ๓ ๑ 44 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

ข้้อ ๔ บรเิ วณที่ ๑ หา้ มบคุ คลใดกอ่ สรา้ งหรอื ดดั แปลงอาคารบางชนดิ หรอื บาง ประเภท ดงั ตอ่ ไปน้ี (๑) อาคารที่ใ�่ ช้ป้ ระกอบกิจิ การที่เ่� ป็น็ อันั ตรายต่อ่ สุขุ ภาพตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยการสาธารณสุขุ (๒) ตลาดตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยการสาธารณสุขุ (๓) โรงมหรสพตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยการควบคุมุ อาคาร (๔) โรงงานตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยโรงงาน (๕) โรงแรมตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยโรงแรม (๖) สถานบริกิ ารตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยสถานบริกิ าร (๗) ฌาปนสถานตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยสุสุ านและฌาปนสถาน (๘) สถานที่เ่� ก็บ็ และจำำ�หน่า่ ยน้ำำ�� มันั เชื้อ� เพลิงิ ตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยการควบคุมุ น้ำำ�� มันั เชื้อ� เพลิงิ (๙) สถานที่บ่� รรจุกุ ๊า๊ ซ สถานที่เ่� ก็บ็ ก๊า๊ ซ และห้อ้ งบรรจุกุ ๊า๊ ซตามกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยการบรรจุกุ ๊า๊ ซปิโิ ตรเลีียมเหลว (๑๐) อาคารที่�่ มีีความสูงู เกินิ ๑๖ เมตร (๑๑) สถานที่เ่� ก็บ็ สินิ ค้า้ (๑๒) ภัตั ตาคารที่่�มีีพื้้น� ที่่�สำำ�หรับั ตั้้ง� โต๊ะ๊ อาหารเกินิ ๔๐๐ ตารางเมตร (๑๓) หอประชุมุ ที่่�มีีพื้้น� ที่่�ทุกุ ชั้น� รวมกันั เกินิ ๓๐๐ ตารางเมตร เว้น้ แต่ห่ อประชุมุ ของทางราชการ สถานศึึกษา (๑๔) ห้อ้ งแถว ตึึกแถว (๑๕) ห้า้ งสรรพสินิ ค้า้ ที่่�มีีพื้้น� ที่�่ ทุกุ ชั้น� รวมกันั เกินิ ๓๐๐ ตารางเมตร (๑๖) สถานกีีฬาที่�่ มีีพื้้น� ที่เ�่ กินิ ๑,๐๐๐ ตารางเมตร (๑๙) ป้า้ ยหรือื สิ่�งก่อ่ สร้า้ งที่ส่� ร้า้ งขึ้น� สำำ�หรับั ติดิ ตั้้ง� ป้า้ ยทุกุ ชนิดิ เว้น้ แต่ป่ ้า้ ยชื่�อ ถนน ตรอก ซอย ป้า้ ยทางราชการ ป้า้ ยชื่�อสถานประกอบกิจิ การที่่�มีีพื้้น� ที่ร่� วมกันั ไม่เ่ กินิ ๕ ตารางเมตร ข้้อ ๕ บรเิ วณที่ ๒ หา้ มบคุ คลใดกอ่ สรา้ งหรอื ดดั แปลงอาคารบางชนดิ หรอื บาง ประเภท ดงั ตอ่ ไปน้ี (๑) อาคารที่่�มีีความสูงู เกินิ ๔๐ เมตร (๒) ป้า้ ยหรือื สิ่�งก่อ่ สร้า้ งที่ส�่ ร้า้ งขึ้น� สำำ�หรับั ติดิ ตั้้ง� ป้า้ ยทุกุ ชนิดิ เว้น้ แต่ป่ ้า้ ยชื่�อถนน ตรอก ซอย ป้า้ ยทางราช การ ป้า้ ยชื่�อสถานประกอบกิจิ การที่่�มีีพื้้น� ที่ร่� วมกันั ไม่เ่ กินิ ๕ ตารางเมตร ข้อ้ ๖ บรเิ วณที่ ๓ ห้า้ มมิใิ ห้บ้ ุคุ คลใดก่อ่ สร้า้ งอาคารที่�่ มีีความสูงู เกินิ ๗๐ เมตร แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 45

46 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์

แผนผังแมบ่ ทการอนุรกั ษ์และพัฒนา กรุงุ รัตั นโกสิินทร์์ แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์ 47

48 แผนผังแม่บทการอนุรักษ์และพัฒนากรุงรัตนโกสินทร์