Δ. 8.1. Πρώιμη και Ώριμη Αναγέννηση

Πρότυπο Γυμνάσιο Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης Μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης. Μια περιδιάβαση στην τέχνη από την Προϊστορία μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο Τόνια Καφετζάκη (επιμέλεια κειμένων) - Χριστίνα Παπαδάκη (εικαστική επιμέλεια) 8.1. Πρώιμη και Ώριμη Αναγέννηση (Ιταλία, Κάτω Χώρες, Γερμανία)

Η Αναγέννηση στην Ιταλία

Πρώιμη Αναγέννηση Quattrocento 15ος αιώνας Κέντρο η Φλωρεντία, η οποία αναπτύσσεται κάτω από την εξουσία της οικογένειας των Μεδίκων

 Ζωγραφική

Γενικά χαρακτηριστικά και θέματα • Προοπτική Θέματα • Από τη Βίβλο • Χρήση λαδιού ► φωτεινότερα χρώματα • Από τη μυθολογία και την ιστορία της Ελλάδας και • Τεχνική φωτοσκίασης της Ρώμης • Υιοθέτηση αρχών αρχαίων • Σκηνές σύγχρονης ζωής γλυπτών • Απόδοση του όγκου των μορφών και των πραγμάτων • Απόδοση λεπτομερειών • Αποθέωση ανθρώπινης μορφής • Δυναμική (επαν)εμφάνιση του γυμνού ανθρώπινου σώματος

Εκπρόσωποι της Αναγέννησης στην Ιταλία  Μαζάτσιο  Φρα Αντζέλικο  Πάολο Ουτσέλο  Πιέτρο ντε λα Φραντσέσκα  Σάντρο Μποτιτσέλι  Λεονάρδο ντα Βίντσι  Ραφαήλ Σάντι  Μιχαήλ Άντζελο Μπουοναρότι  Τζιοβάννι Μπελίνι  Τζορτζόνε  Τιτσιάνο

Masaccio [Μαζάτσιο] (1401-1428)  έκφραση συναισθημάτων  νατουραλιστική απόδοση  φωτοσκίαση  προοπτική Masaccio Νωπογραφίες (1424-1425) στο Παρεκκλήσιο Μπρανκάτσι Santa Maria del Carmine Φλωρεντία

Masaccio, Η εκδίωξη των πρωτοπλάστων (1424-1425) Νωπογραφία, 260x88 εκ. Παρεκκλήσιο Μπρανκάτσι Santa Maria del Carmine Φλωρεντία

Masaccio Η πληρωμή του φόρου (1424-1425) Νωπογραφία, 255x598 εκ. Παρεκκλήσιο Μπρανκάτσι Santa Maria del Carmine, Φλωρεντία

Παρατηρήστε:  την εφαρμογή της προοπτικής και την απόδοση του βάθους. Μοιάζει σαν η σκηνή να έχει ζωγραφιστεί σε κοιλότητα του τοίχου!  τις μορφές, ταυτόχρονα απλές και επιβλητικές, που μοιάζουν με αγάλματα Masaccio, Η Αγία Τριάδα με την Παναγία, τον Άγιο Ιωάννη και δωρητές (1425-28), Νωπογραφία, 317x667 εκ. Σάντα Μαρία Νοβέλλα, Φλωρεντία

Antonello da Messina (1456-1479) Ο Άγιος Ιερώνυμος μελετά (1475-76) Λάδι σε ξύλο, 46x36,5 εκ. Λονδίνο, Εθνική Πινακοθήκη

Paolo Uccello [Πάολο Ουτσέλο] (1397-1475)  φανατική εφαρμογή της προοπτικής και συνεχής μέριμνα τελειοποίησής της  μαθηματική διάταξη  τεχνητό περιβάλλον  κινήσεις που έχουν «παγώσει» σε μια στιγμή του χρόνου  μορφές συχνά σαν άψυχες κούκλες Επάνω: Η μάχη του Σαν Ρομάνο. Ο Bernardino della Ciarda ανατρέπεται από το άλογο (περ. 1450), τέμπερα σε ξύλο, 180x320 εκ. Φλωρεντία, Πινακοθήκη Uffici Κάτω: Η μάχη του Σαν Ρομάνο. Ο Niccolò da Tolentino οδηγεί τους Φλωρεντινούς (1438-1440), τέμπερα χρυσό και ασήμι σε ξύλο, 182×317 εκ. Λονδίνο, Εθνική Πινακοθήκη

Fra Giovanni Angelico [Φρα Αντζέλικο] (1387-1475)  ευλάβεια θρησκευτικών σκηνών  γλυκύτητα αγίων προσώπων  νατουραλιστική διάθεση στην απόδοση των τοπίων της Τοσκάνης «Αποκαθήλωση» Τρίπτυχο (1440) Τέμπερα σε πάνελ 76×185 εκ. Φλωρεντία, Μουσείο του Αγίου Μάρκου

Domenico Ghirlandadaio [Ντομένικο Τζιρλαντάιο] (1449-1494) Πορτρέτο της Τζιοβάνα Τορναμπουόνι (1488) Τέμπερα σε ξύλο, 77x49 εκ. Μαδρίτη, Μουσείο Thyssen-Bornemisza Εθνικό Μουσείο Τέχνης

Piero di Benedetto de' Franceschi [Πιέρο ντελα Φραντσέσκα] (1416-1492)  προσήλωση στην «Η Μαστίγωση του Ιησού» (1445) προοπτική Τέμπερα σε ξύλο, 58,4x81,5 εκ.  μνημειακές Ουρμπίνο, Galleria Nazionale delle Marche συνθέσεις  τοποθέτηση των μορφών στο αρχιτεκτονικό σκηνικό  απόδοση των όγκων  φωτοσκιάσεις  λεπτομέρειες αρχιτεκτονημάτων

Παρατηρήστε:  τον χώρο που μοιάζει με θεατρική σκηνή  την ψευδαίσθηση του βάθους που επιτυγχάνεται και με τη χρήση του φωτός  τη βράχυνση στη μορφή του αγγέλου Πιέρο ντελα Φραντσέσκα Το όνειρο του Κωνσταντίνου (περίπου 1460) Εκκλησία του Αγίου Φραγκίσκου, Αρέτσο

Πιέρο ντε λα Φραντσέσκα, Τζεντίλε Μπρανκαλεόνε και Φεντερίκο ντα Μοντεφέλντρο, Λάδι σε ξύλο , 47x33 εκ. και τα δύο. Φλωρεντία, Πινακοθήκη Uffici

Andrea Mantegna [Αντρέα Μαντένια] (1431 – 1506)  ρεαλισμός  ένταση  δραματικότητα  προοπτική Ο Χριστός νεκρός (1480) Τέμπερα με κόλλα σε καμβά, 68×81 εκ. Μιλάνο Πινακοθήκη Brera

Μantegna Ο Άγιος Σεβαστιανός (1480) Τέμπερα σε καμβά 255x140εκ. Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου

Sandro Botticelli [Σάντρο Μποτιτσέλι] (1445-1510)  λυρική διάθεση  ποιητικό στοιχείο  λυγερόκορμες φιγούρες  αραχνοΰφαντα κεντημένα φορέματα  έντονο πλάσιμο μορφών αλλά και εμφανής η γοτθική παράδοση (π.χ. γραμμικότητα) «Η Άνοιξη-Πριμαβέρα» (1482), Τέμπερα σε ξύλο 203x314 εκ. Φλωρεντία, Πινακοθήκη Uffici

Παρατηρήστε: ΟΜΩΣ: η συνολική αίσθηση είναι ότι αντικρίζουμε  τη χάρη της το πιο όμορφο και λεπτεπίλεπτο πλάσμα κίνησης Botticelli, Η γέννηση της Αφροδίτης (1485)  τις αρμονικές Τέμπερα σε μουσαμά, 172,5x278,5 εκ. γραμμές Φλωρεντία, Πινακοθήκη Uffici  το αβρό, λεπτό πλάσιμο  τον αφύσικα μακρύ λαιμό  τους πολύ χαμηλούς ώμους  την παράδοξη ένωση του αριστερού χεριού με τον κορμό

S. Botticelli, Πιετά (1490) Τέμπερα σε ξύλο, 140x207 εκ.140x207 εκ. Μόναχο, Alte Pinakothek, [Παλαιά Πινακοθήκη]

Η ώριμη Αναγέννηση Cinquecento 16ος αιώνας Κέντρο: η Ρώμη. Η ιταλική χερσόνησος σπαράσσεται από συγκρούσεις Γαλλίας και Ισπανίας για την κυριαρχία. Κορυφαίο γεγονός: η λεηλασία της Ρώμης από τα στρατεύματα του Κάρολου Ε΄ (1527)

Leonardo da Vinci [Λεονάρντο ντα Βίντσι] (1452-1519)  ζωγράφος, αρχιτέκτονας, μηχανικός, αστρονόμος, φιλόσοφος, ανατόμος, μαθηματικός, γλύπτης, αρχιτέκτονας, πολιτικός μηχανικός, εφευρέτης, ποιητής, μουσικός  ο ιδανικός αναγεννησιακός άνθρωπος (homo universalis)  μεγαλοφυές πνεύμα  ακούραστος μελετητής  πεποίθησή του: ο καλλιτέχνης οφείλει με το έργο του να εξερευνήσει τον ορατό κόσμο



Μελετητής της ανθρώπινης ανατομίας Leonardo da Vinci Ο άνθρωπος του Βιτρούβιου (1490)

Θεωρείται ο πρώτος ανεξάρτητος πίνακας του Λεονάρντο. Στο έργο διακρίνονται και επιδράσεις από τους παλαιούς Φλαμανδούς ζωγράφους. Η Παναγία με το γαρύφαλλο (1473) 62x47,5 εκ. Λάδι σε ξύλο Μόναχο, Παλαιά Πινακοθήκη

Ο Ευαγγελισμός (1475-1480) 98x 217 εκ., Λάδι και τέμπερα σε ξύλο Φλωρεντία, Πινακοθήκη Ουφίτσι

Ο Ευαγγελισμός (1475-1480) Παρατηρήστε την τεχνική της προοπτικής

Η Μαντόνα του Μπενουά (1478-80), 48x31εκ. Αγ. Πετρούπολη Μουσείο Ερμιτάζ

Πορτρέτο της Τζινέβρα Μπέντσι (1478-80), 38,1x36,7εκ. Ουάσινγκτον, Εθνική Γκαλερί

Άγιος Ιερώνυμος (1480) 103x75εκ. λάδι σε ξύλο Βατικανό

Στην πρώτη περίοδο της Φλωρεντίας ζωγράφισε αρκετούς πίνακες με την Παναγία. Παράλληλα, όμως, πειραματίστηκε και με φανταστικά θέματα που του επέτρεπαν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό να εκφραστεί ελεύθερα. Η προσκύνηση των μάγων (1481) Φλωρεντία, Πινακοθήκη Ουφίτσι Ήταν παραγγελία για την Αγία Τράπεζα της εκκλησίας του Σαν Ντονάτο. Θεωρείται από τους σημαντικότερα έργα του Λεονάρντο της εποχής εκείνης. Θα μείνει ημιτελές, πιθανόν λόγω της μετακόμισης του ζωγράφου στο Μιλάνο.

Παρατηρήστε:  την αινιγματικότητα και το μυστήριο στο ύφος των προσώπων στον χώρο/σκηνικό  το φανταστικό τοπίο που αποτελεί τον χώρο  την απόκοσμη ονειρική ατμόσφαιρα  την τριγωνική δομή στο στήσιμο των μορφών (χαρακτηριστικό της Αναγέννησης)  την απόδοση των λεπτομερειών (θάμνοι, λουλούδια, βράχοι)  τις πτυχώσεις στο φόρεμα της Παναγίας  την ηρεμία, γλυκύτητα των προσώπων  την πνευματικότητα της σκηνής Η Παναγία των βράχων (πριν το 1483) Ελαιογραφία 199 x 122 εκ. Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου

Παναγία των βράχων Λεπτομέρεια

Επάνω: Νεαρή κοπέλα, σπουδή για την Παναγία των βράχων- ο άγγελος (1483) Τορίνο Βιβλιοθήκη Ρεάλε Δεξιά: Λεπτομέρεια από την Παναγία των βράχων

Η κυρία με την ερμίνα – πορτραίτο της Σεσίλια Γκαλεράνι (1488-90) 54,8x40,3 εκ. Λάδι σε ξύλο Κρακοβία Czartoryski Museum

Επάνω: Σπουδή για κεφάλι γυναίκας (1490), 18x17εκ. Παρίσι Λούβρο Δεξιά: Μαντόνα Λίτα (1490), 20x33 εκ. Αγία Πετρούπολη, Ερμιτάζ

Η ωραία Φερονιέρα (1495-98) 63x45 εκ. Λάδι σε ξύλο Παρίσι, Μουσείο Λούβρο

Leonardo da Vinci, Ο Μυστικός Δείπνος (1495-1498) Τοιχογραφία 4,6x8,8 μ. Τραπεζαρία της Μονής Santa Maria delle Grazie, Μιλάνο

Leonardo da Vinci, Ο Μυστικός Δείπνος  νέα απεικόνιση του Παρατηρήστε: θέματος  τις 4 ομάδες που σχηματίζουν οι  το γεγονός Απόστολοι παρουσιάζεται προσιτό,  την απόδοση των συναισθημάτων: ανθρώπινο πώς αποτραβιούνται με τρόμο, ενώ ο  φυσικότητα στην απόδοση των μόνος αμέτοχος είναι ο Ιούδας λεπτομερειών  απόδοση της συγκίνησης και της δραματικότητας της στιγμής, όταν ο Ιησούς λέει: Αμήν λέγω υμίν ότι εις εξ υμών παραδώσει με, και λυπούμενοι σφόδρα ήρξαντο λέγειν αυτώ έκαστος αυτών: Μήτι εγώ, Κύριε;

Παρατηρήστε:  την αινιγματικότητα και το μυστήριο στο ύφος των προσώπων στον χώρο/σκηνικό  το φανταστικό τοπίο που αποτελεί τον χώρο  την απόκοσμη ονειρική ατμόσφαιρα  την τριγωνική δομή στο στήσιμο των μορφών (χαρακτηριστικό της Αναγέννησης)  την απόδοση των λεπτομερειών (θάμνοι, λουλούδια, βράχοι)  τις πτυχώσεις στο φόρεμα της Παναγίας  την ηρεμία, γλυκύτητα των προσώπων  την πνευματικότητα της Leonardo da Vinci, Η Παναγία των βράχων (πριν σκηνής το 1483), Ελαιογραφία, 199x122 εκ. Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου

Παρατηρήστε: Leonardo da Vinci, Μόνα Λίζα (1503-1505/07)  το πρόσωπο με το αινιγματικό μειδίαμα, το απόκοσμο ύφος, τη Ελαιογραφία, 77x53 εκ. Παρίσι, Μουσείο θλιμμένη έκφραση του Λούβρου  την τεχνική «σφουμάτο»: απόδοση της φόρμας μέσω διαβαθμίσεων του χρώματος (από πιο φωτεινές σε πιο σκοτεινές αποχρώσεις) ► έτσι τα περιγράμματα δεν διακρίνονται καθαρά, “θολώνουν”, τα χρώματα διεισδύουν το ένα στο άλλο ▼ αποτέλεσμα: καθώς τα σημεία του ανθρώπινου προσώπου που του δίνουν την έκφραση είναι οι γωνίες του στόματος και των ματιών, εδώ η απαλή σκιά σε αυτά τα σημεία δίνει αοριστία και αινιγματικότητα  ότι οι δύο πλευρές δεν είναι εντελώς ίδιες (πιο φανερό αυτό στο τοπίο στο βάθος)

Raffaello Santi [Ραφαήλ Σάντι] (1483-1520)  ζωγράφος και αρχιτέκτονας  αποτέλεσε παράδειγμα και πρότυπο για:  την κλασικότητα, τη γλυκύτητα, την αρμονία των έργων του  την ακρίβεια του σχεδίου, την αρμονία και λεπτότητα γραμμών και χρωμάτων

 γλυκιά, ήρεμη, αξιοπρεπής, χαριτωμένη, ανθρώπινη Παναγία  αυτό το ραφαηλιτικό πρότυπο της Παναγίας θα αναδειχθεί ως αξεπέραστο πρότυπο τελειότητας, πηγή έμπνευσης των μεταγενέστερων καλλιτεχνών  τέλεια ισορροπία σύνθεσης Raffaello Santi , Η Παναγία του Γκραντούκα (1505) Λάδι πάνω σε ξύλο, 84x55 εκ. Φλωρεντία, Παλάτσο Πίττι

 κλασικότητα  πλαστικότητα όγκων  γλυκύτητα μορφών  κομψότητα ενδυμάτων  «τρίγωνο αναγέννησης», δηλ. τριγωνική δομή Raffaello Santi, Η Αγία Οικογένεια (1507), Λάδι σε πάνελ 131x107 εκ. Μόναχο, Alte Pinakothek [Παλαιά Πινακοθήκη]

Raffaello Santi Η νύμφη Γαλάτεια (1512-14) Νωπογραφία, 296x225 εκ. Ρώμη, Βίλλα Φαρνεζίνα

 κλασικότητα (σύνθεση, σχέδιο, χρώμα)  αναγεννησιακή αντίληψη: σφαιρική θεώρηση της ζωής μέσα από διαφορετικές οπτικές γωνίες Raffaello Santi, Ο Παρνασσός (1511). Από τις τοιχογραφίες στο Βατικανό Νωπογραφία, Ρώμη, Βατικανό Stanza della Segnatura (Αίθουσα της Υπογραφής)

Raffaello Santi, Η Σχολή των Αθηνών (1509), Νωπογραφία 500x770 εκ. Ρώμη, Βατικανό, Stanza della Segnatura (Αίθουσα της Υπογραφής)

Παρατηρήστε: Raffaello Santi, Η Σχολή των Αθηνών  το αρχαιοπρεπές αρχιτεκτονικό περιβάλλον  την κεντρική προοπτική  την άψογη απόδοση των μορφών (σχέδιο, κίνηση, πτυχώσεις ενδυμάτων)  τα ζωντανά χρώματα και τις φωτοσκιάσεις