Δ. 2. Η ζωγραφική των αιγυπτιακών τάφων (2)

Πρότυπο Γυμνάσιο Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης Μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης. Μια περιδιάβαση στην τέχνη από την Προϊστορία μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο Τόνια Καφετζάκη (επιμέλεια κειμένων) - Χριστίνα Παπαδάκη (εικαστική επιμέλεια) 2. Η ζωγραφική των αιγυπτιακών τάφων (3η-2η χιλιετία π.Χ.)

Η αρχαία Αίγυπτος  Αίγυπτος, «Δώρο του Νείλου» (Ηρόδοτος): Ο Νείλος κάνει εύφορη τη γη και είναι μέσο επικοινωνίας  Αιγυπτιακός πολιτισμός: 3η –2η χιλιετία π.Χ.  Αρχικά δύο βασίλεια (Άνω και Κάτω Αίγυπτος). Ενοποιούνται γύρω στο 3000 π.Χ. Περίοδοι:  Αρχαίο Βασίλειο (3000-2200 π.Χ.) Πρωτεύουσα: Μέμφιδα- ενοποίηση της χώρας. Οργάνωση κράτους. Πρώτες πυραμίδες  Μέσο Βασίλειο (2200- 1800/1600 π.Χ.) Πρωτεύουσα: Θήβα-περίοδος ακμής. «Κοιλάδα των βασιλέων» με τάφους. Λαμπροί ναοί (Καρνάκ, Λούξορ, Αμπού Σιμπέλ)  Νέο Βασίλειο (1800-1100 π.Χ.) Πρωτεύουσα: Θήβα-επεκτατική πολιτική

Η αιγυπτιακή κοινωνία  Φαραώ (Βασιλιάς): απόλυτος κυρίαρχος-γιος θεού  κρατικοί υπάλληλοι-ιερατείο: κάτοχοι γης  τεχνίτες: ζουν στις πόλεις  χωρικοί: πληρώνουν βαρείς φόρους  δούλοι (αιχμάλωτοι πολέμου): εργάζονται στα ορυχεία της ερήμου

Η αιγυπτιακή θρησκεία  πολυθεϊστική (θεοί με ανθρώπινο σώμα και κεφάλι ζώου Άμον Ρα, Όσιρις, Ίσις)  πίστη στη μετά θάνατο ζωή [ταρίχευση νεκρών (μούμιες), αντικείμενα και σκεύη τοποθετούνται στους τάφους μαζί με τους νεκρούς ως απαραίτητα για την άλλη ζωή]

Στις σαρκοφάγους ήταν γραμμένες μαγικές φράσεις για το πέρασμα της ψυχής από τον Κάτω Κόσμο στη μελλοντική ζωή Σαρκοφάγος του Τουταγχαμών (1300 π.Χ. περίπου) Κάιρο, Αιγυπτιακό Μουσείο

Ιερογλυφική Γραφή Οι γραφείς ήταν πλούσια αμειβόμενοι δημόσιοι υπάλληλοι και πολλοί απ’ αυτούς βρίσκονταν στην κορυφή της αιγυπτιακής κοινωνίας

Ανάπτυξη επιστημών  Ιατρική (ταρίχευση νεκρών)  Αστρονομία (παρακολούθηση πλημμυρών Νείλου)  Μαθηματικά (μετρήσεις) Διάγραμμα από τον τάφο του Senenmut 18η δυναστεία

Η αιγυπτιακή τέχνη  Αρχιτεκτονική: Ναοί Τάφοι Πυραμίδες  Γλυπτική: Ανάγλυφα ή γλυπτά από πέτρα, ξύλο, γύψο  Ζωγραφική: Τοιχογραφίες Ταφική ζωγραφική Ζωγραφική σε παπύρους  Αγγειοπλαστική  Μικροτεχνία-Κοσμηματοποιία  Υφαντική

Η αιγυπτιακή τέχνη  Μνημειακή (μεγάλων διαστάσεων)  Στην υπηρεσία των φαραώ και της δόξας τους

Τοιχογραφία με απεικόνιση τεχνιτών και εργασιών

Η μεγάλη Σφίγγα (περ.2530 π.Χ.) Οι πυραμίδες της Γκίζα (2500 π.Χ.) Γκίζα, Μορφή από πέτρα, με σώμα λιονταριού και κεφάλι άνδρα με τη βασιλική καλύπτρα. Ίσως απεικονίζει το Φαραώ Χερφρήνο και συμβολίζει μια μορφή του Ήλιου

 Γλυπτική Ο Φαραώ Τούθμωσις Γ΄ 18η δυναστεία (1482-1450 π.X.) Γκρίζος βασάλτης ύψος 90 εκ. Μουσείο του Λούξορ

Γυναίκα που φέρνει προσφορές (21ος αι. π.Χ.) Ζωγραφισμένο ξύλο, ύψος 1,23 εκ. Ντέιρ Ελ Μπαχαρί

 Ζωγραφική  Γίνεται ανεξάρτητη τέχνη από την εποχή του Μέσου Βασιλείου Λεπτομέρεια τοιχογραφίας από τάφο του Χνεμχοτέπ (1900 π. Χ.)  Νωρίτερα είναι περισσότερο συμπλήρωμα των αναγλύφων Ζώα που διασχίζουν ποτάμι (2450 π.Χ.), επιζωγραφισμένος ασβεστόλιθος, τάφος του Τι, Σακάρα.

Θέματα και πρόθεση του καλλιτέχνη Θέματα Πρόθεση  στους βασιλικούς τάφους:  Να απαθανατίσει την ουσία  θρησκευτικές σκηνές  Γι’ αυτό, αναπαριστά αυτό που  ιστορικά γεγονότα γνωρίζει, όχι αυτό που βλέπει,  στους ιδιωτικούς τάφους: την ουσία, όχι την  στιγμές της επίγειας ζωής πραγματικότητα  καθημερινές οικογενειακές  Συγκεντρώνει λοιπόν σε μία εικόνα τα σημαντικά στοιχεία δραστηριότητες μιας ανθρώπινης μορφής ή  ταξίδια, κυνήγια, αγροτικές ενός αντικειμένου. Η εικόνα τα έχει όλα, αν και όχι όπως εργασίες, ψάρεμα φαίνονται από μία συγκεκριμένη οπτική γωνία (Πρβλ. έργα κυβιστών του 20ού αι.)

Πώς εργάζεται Εργαλεία και χρώματα Πορεία εργασίας  Πινέλα φυτικά (π.χ. από  Στρώνει πάνω στην επιφάνεια φύλλα φοινικιάς) ή σκοινί με λάσπη φαγωμένη άκρη  Από πάνω στρώνει ένα λεπτό  Οστρακοειδή και κομμάτια στρώμα γύψου αγγείων για να διαλύεται η χρωματιστή σκόνη σε νερό  Δημιουργεί οριζόντιες ζώνες με προσθήκη φυτικού με τη βοήθεια σκοινιών καουτσούκ αλειμμένων με κόκκινη ώχρα  Χρώματα από μέταλλα  Διαιρεί την επιφάνεια σε  Το μαύρο χρώμα από καπνιά τετράγωνα  Ανάμειξη ► αποχρώσεις  Σχεδιάζει ευκρινή/καθαρά περιγράμματα  «Γεμίζει» με επίπεδο, καθαρό χρώμα

(Αυστηροί) Κανόνες αναπαράστασης  Ζωγραφίζει επάλληλες σκηνές που ξετυλίγονται με τρόπο συνεχή  Μορφές και αντικείμενα παρουσιάζονται μετωπικά, σε τρία τέταρτα και σε κατατομή  Διαχωρισμός προσώπων ή αντικειμένων που κανονικά βρίσκονται το ένα πίσω από το άλλο  Όχι προοπτική Τοιχογραφία από τον τάφο του χρυσοχόου Αμενεμχάτ (1800 π.Χ.) Νεκρόπολη Ντράα ελ Νάγκα

Παρατηρήστε: Ο Αιγύπτιος καλλιτέχνης απέδωσε την εικόνα, διαλέγοντας για το κάθε θέμα την οπτική που επέτρεπε την αναγνώρισή του. Έτσι: Η λίμνη αποδίδεται σαν να τη βλέπουμε από ψηλά τα ψάρια και τα πουλιά αποδίδονται με πλάγια όψη τα δέντρα σαν να τα βλέπουμε από το πλάι. Έτσι όλα αναγνωρίζονται όπως αν τα βλέπαμε μόνα τους από την κατάλληλη θέση. Ο Κήπος του Νεμπαμούν, (περ. 1400 π.Χ.), 64x742 εκ. Από τάφο στις Θήβες, Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο

(Αυστηροί) Κανόνες αναπαράστασης του ανθρώπινου σώματος  Διαιρεί το σώμα σε 18 ίσα τμήματα από την πατούσα μέχρι την κορυφή των μαλλιών  Το μήκος των χεριών και των ποδιών, το φάρδος των ώμων, η απόσταση ανάμεσα στα πόδια κ.ο.κ κάλυπταν έναν καθορισμένο αριθμό «τμημάτων» ή υποδιαιρέσεων του συνολικού σώματος

(Αυστηροί) Κανόνες αναπαράστασης του ανθρώπινου σώματος Μετωπική παρουσίαση ματιού και στήθους/ώμων Κεφάλι/πρόσωπο, σώμα και πόδια σε πλάγια όψη (σήμα κατατεθέν της αιγυπτιακής τέχνης) Στάση του σώματος: τρόπος να συνδυαστούν σε μία εικόνα όλα τα περίοπτα χαρακτηριστικά του θέματος, που αποσυντίθεται για να ανασυντεθούν Παρατηρήστε την εικόνα δεξιά. Πρόκειται για χαρακτηριστική απόδοση του ανθρώπινου σώματος

(Αυστηροί) Κανόνες αναπαράστασης  Το μέγεθος των μορφών αποδίδει την κοινωνική σημασία του εικονιζόμενου προσώπου, όχι την απόστασή του από τον θεατή.  Προτεταμένο πόδι ► διακριτικό του φύλου  Οι καθιστές φιγούρες έχουν τα χέρια στα γόνατα Η είσοδος στον τάφο του Mereruka (περ. 2300 π.Χ. ) Σακκάρα

Συμπόσιο - Μια γιορτή για τον Nebamun Τοιχογραφία από τον τάφο του Nebamun (1350 π.Χ.) Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο

Σκηνή κυνηγιού Τοιχογραφία από τον τάφο του Nebamun (1350 π.Χ.) Λονδίνο Βρετανικό Μουσείο

 Επιγραφές ή μεγαλύτερα κείμενα σε ιερογλυφική γραφή (επεξηγηματικά) συνοδεύουν τις παραστάσεις Τοίχος από τον τάφο του Χνεμχοτέπ (1900 π. Χ.), Μπένι-Χασάν

Με την πάροδο του χρόνου (Από το Μέσο στο Νέο Βασίλειο)  Πιο ελεύθερο ύφος Η σπορά και όργωμα της γης  Νατουραλιστική Τάφος της Sennedjem, Θήβα (19η απόδοση Δυναστεία: 1200 π.Χ. Νέο Βασίλειο)  Αίσθηση κίνησης  Νεανικά ευκίνητα σώματα  Απόδοση των πολυτελών ενδυμάτων και κοσμημάτων

Σκηνή από το «Βιβλίο των νεκρών» ή Πάπυρο του Άνι Ζωγραφισμένος πάπυρος (περ. 1240 π.Χ.), Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο

Αποτέλεσμα  (για τον αρχαίο Αιγύπτιο θεατή): Απευθύνεται κυρίως στο μυαλό του, τη γνώση του, όχι τις αισθήσεις του.  (για τον σύγχρονο θεατή): Εκπέμπει ισορροπία, γαλήνη Ο Φαραώ Τουταγχαμών και η γυναίκα του (περίπου 1350 π.Χ.) Επιχρυσωμένο και χρωματισμένο ανάγλυφο σε ξύλο από το θρόνο που βρέθηκε στον τάφο του Μουσείο Καΐρου