Δ. 4.1. Η Γεωμετρική τέχνη

Πρότυπο Γυμνάσιο Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης Μαθήματα Ιστορίας της Τέχνης. Μια περιδιάβαση στην τέχνη από την Προϊστορία μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο Τόνια Καφετζάκη (επιμέλεια κειμένων) - Χριστίνα Παπαδάκη (εικαστική επιμέλεια) 4.1. Γεωμετρικοί [ή Μεταβατικοί] Χρόνοι (1100-800 π.Χ.)

Α. Γεωμετρικοί [ή Μεταβατικοί] Χρόνοι (1100-800 π.Χ.) Εποχή μεγάλης αναστάτωσης στον ελληνικό χώρο αλλά και θεμελίωσης του ελληνικού πολιτισμού • Στη διάρκειά της σημειώνονται:  η φυλετική διαμόρφωση των Ελλήνων  ο πρώτος ελληνικός αποικισμός  η διαμόρφωση των ομηρικών επών  η επινόηση του ελληνικού αλφαβήτου

Δύο περίοδοι Α) 1100-950 π.Χ. Β) 950 και εξής Κρίση Αναγέννηση • μείωση πληθυσμού • περιορισμός οικονομικής ζωής δημογραφική τεχνολογική ► το εμπόριο σταμάτησε πνευματική ► επικράτησε η κλειστή γεωργοκτηνοτροφική οικονομία • εξασθένηση κεντρικής εξουσίας ► οργάνωση με βάση την «οίκο» • απομόνωση των διαφόρων περιοχών της Ελλάδας • η Γραμμική Β΄ ξεχάστηκε

Η διαμόρφωση των φυλετικών κοινοτήτων και ο Α΄ Ελληνικός αποικισμός Μετακινήσεις Οι Δωριείς: από την ορεινή περιοχή της Πίνδου) «κατέβηκαν» προς τη νότια Ελλάδα. Εγκαταστάθηκαν στην Ήπειρο, τη Στερεά Ελλάδα (Αιτωλοακαρνανία), τη νότια και ανατολική Πελοπόννησο (Ήλιδα, Μεσσηνία, Λακωνική, Αργολίδα, Κορινθία) και στη συνέχεια σε κάποιες από τις Κυκλάδες (Μήλος, Θήρα) και αργότερα στην Κρήτη. Ταυτόχρονα οι Θεσσαλοί (που ζούσαν και αυτοί στην περιοχή της Πίνδου) μετακινήθηκαν στη σημερινή Θεσσαλία. Ως συνέπεια έχουμε διαδοχικές μετακινήσεις. Οι Βοιωτοί (που ζούσαν στη Θεσσαλία) μετακινήθηκαν στη σημερινή Βοιωτία. 10ος αι.: Α΄ Ελληνικός αποικισμός: μετανάστευση ελληνικών φύλων προς την Ανατολή.

Τα ελληνικά φύλα Ίωνες (από 2000 π.Χ. ) Αχαιοί (από 1900 π.Χ.) Αιολείς (από 1600 π.Χ.) Δωριείς (11ος αι.) («Κάθοδος των Δωριέων»: μετακίνηση από βορρά στον νότο)

Πολιτική και κοινωνική οργάνωση  φυλετικά κράτη= ένωση φυλετικών κοινοτήτων Πολιτική οργάνωση  Επικεφαλής του φυλετικού κράτους ο κληρονομικός βασιλιάς  Συμβούλιο ευγενών, η βουλή των γερόντων, βοηθά στην άσκηση της εξουσίας. Όσο αυξάνεται η δύναμή τους περιορίζεται η δύναμη του βασιλιά.  Γενική συνέλευση του λαού, η αγορά. Τη συγκαλούσε ο βασιλιάς για να ανακοινώσει αποφάσεις ή να ακούσει γνώμες. Το λόγο έπαιρναν μόνο οι ευγενείς. Κοινωνία  Ευγενείς: οι «άριστοι», τα μέλη των πλούσιων οικογενειών, που κατείχαν εκτάσεις γης, κοπάδια και δούλους. Ασκούνταν στα πολεμικά έργα και ήταν οι ικανοί πολεμιστές της φυλής τους. Έπαιρναν μέρος στη διακυβέρνηση του κράτους.  Λαός: μικροί καλλιεργητές, οι δημιουργοί (δηλ. οι λίγοι ειδικευμένοι τεχνίτες) και αυτοί που δεν είχαν ιδιοκτησία ούτε σε γη ούτε σε ζώα, ούτε ήταν τεχνίτες.  Δούλοι: αιχμάλωτοι πολέμου ή αγορασμένοι από δουλέμπορους. Μέρος της περιουσίας των ευγενών. Καλλιεργούσαν τα χωράφια τους, έβοσκαν τα ζώα ή εργάζονταν μέσα στα σπίτια τους ως υπηρέτες. Οικονομία  «Κλειστή γεωργική οικονομία». Κύρια απασχόληση η γεωργία και η κτηνοτροφία. Κάθε νοικοκυριό επεδίωκε να έχει αυτάρκεια και οι ανταλλαγές προϊόντων ήταν περιορισμένες.

 Αρχιτεκτονική • Μικρή ανάπτυξη • Κτίρια μικρά και απλά • Λίθινα θεμέλια • Φθαρτά υλικά

• Μεγάλη ανάπτυξη  Κεραμική • Αγγεία καθημερινής χρήσης • Ταφικά αγγεία • Σχήμα και διακόσμηση των αγγείων χαρακτηρίζονται από: αναλογία, συμμετρία, ακρίβεια, λιτότητα • Γεωμετρικά σχήματα (κύκλοι ή ομόκεντρα ημικύκλια, τρίγωνα, ρόμβοι, γραμμές, μαίανδροι) • Αυστηρή διάταξη σε ζώνες • Μαύρο χρώμα σε αργιλώδες βάθος • Έντονο μαύρο «βερνίκι»

Αρχικά • ομόκεντρα ημικύκλια και κύκλοι • Σχεδιάζονται με διαβήτη • Αποτελούν ζώνη/ταινία στο πάνω μέρος του αγγείου Aμφορέας (1050-1000 π.Χ.)

Αττικός πρωτογεωμετρικός αμφορέας (π. 950 π.Χ.) από την Αθήνα ύψος 52 εκ. Αθήνα, Αρχαιολογικό Μουσείο Κεραμεικού

Αργότερα • τα γεωμετρικά σχήματα γίνονται περισσότερα • Καλύπτεται ολόκληρη η επιφάνεια του αγγείου • Τα σχήματα εντάσσονται σε ζώνες με αυστηρή διάταξη

Στο τέλος της περιόδου • εμφανίζονται σχηματοποιημένες μορφές ανθρώπινες και ζώων, ενταγμένες κι αυτές στις ζώνες του αγγείου • αφηγηματικές παραστάσεις (εξιστορούν μια σκηνή) • Διόγκωση σωμάτων, κίνηση • Θέση ματιού: μαύρη κουκίδα σε συγκεκριμένο σημείο

Ταφική κεραμική • Γιγάντιοι αμφορείς και κρατήρες • Είναι σήματα τάφων • Πρόδρομοι των επιτύμβιων στηλών • Ανήκουν στη μνημειακή τέχνη (δομή, άρθρωση, μέγεθος) • Εικονιστική αφήγηση • Σκηνή νεκρικής τελετής στο ύψος των λαβών του αγγείου (πρόθεση και εκφορά νεκρού) • Παραπληρωματικά διακοσμητικά στοιχεία • Τίποτα δεν μένει ακάλυπτο, «τρόμος του κενού»

Ο αμφορέας του Διπύλου (760-750 π.Χ.) Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο • Εικόνα τέλειας τάξης • Ισορροπία • Αρμονία • Αφηγηματική σκηνή που σχετίζεται με τον θάνατο, σε περίοπτη θέση, στο φαρδύτερο σημείο του αγγείου, στο ύψος των λαβών • Έκθεση νεκρού στο νεκρικό κρεβάτι και ομαδικός θρήνος • Σχηματοποιημένες μορφές, οι οποίες σημαίνουν παρά αναπαριστούν • Σε όλο το υπόλοιπο αγγείο: ζώνες με γεωμετρικά σχήματα και ζώνη με σχηματοποιημένες, πανομοιότυπες αντιλόπες

Ο αμφορέας του Διπύλου (760-750 π.Χ.) αποδίδεται στον λεγόμενο ζωγράφο του Διπύλου ύψος 162 εκ. (με τη συμπληρωμένη βάση) Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο .

Ταφικός κρατήρας (745-740 π.Χ.) Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο • Αρμονική αναλογία ανάμεσα στη βάση και την κοιλιά του αγγείου • Λιτότητα στα διακοσμητικά μοτίβα (μαύρες ζώνες, δύο ζώνες από μαιάνδρους, κυκλικά σχήματα και γραμμές) • Κύριο θέμα: Πομπή πολεμικών αρμάτων μεταφέρουν τον νεκρό στον τάφο (πολεμικός ρόλος και δύναμη νεκρού) στην πιο καίρια θέση (ανάμεσα στις λαβές) με δευτερεύουσα πομπή αρμάτων πιο κάτω. • Επαναληπτική, ρυθμική διάταξη μορφών και αρμάτων

Αττικός γεωμετρικός κρατήρας, (745-740 π.Χ.) αποδίδεται στον ζωγράφο του Hirschfeld ύψος 123 εκ. Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

 Γλυπτική (β΄ μισό 8ου αι.) • Ορειχάλκινα ειδώλια • Διακοσμούν λαβές μεγάλων τριποδικών λεβήτων • Θέματα: Ζώα θυσιών, πολεμιστές, άλογα, κένταυροι • Ίδιες αρχές με αυτές της αγγειοπλαστικής • Σχηματοποιημένες άκαμπτες ανδρικές μορφές • Σφιχτές ζώνες στη μέση • Πρόκειται για τις πλαστικές μορφές των ανδρών και των ζώων των αγγείων

Σύμπλεγμα: Επίθεση σκυλιών σε ελάφι (8ος αι.) χαλκός Σύμπλεγμα: Κένταυρος Νέσσος και Ηρακλής (8ος αι.) χαλκός, ύψος 0,11 μ. Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο

Τροχήλατα γυναικεία ειδώλια από την Τίρυνθα και τη Μιδέα (12ος-13ος αιώνας) Ναύπλιο Αρχαιολογικό Μουσείο

 Κοσμηματοτεχνία