โครงการหญ้าเเฝก

คาํ นํา หนังสืออเิ ลก็ ทรอนกิ ส (E-book) เลมนี้ จัดทาํ ขนึ้ เพอื่ ประกอบการเรยี นการสอนในรายวิชา ศาสตร พระราชา ผจู ัดทาํ ไดร วบรวมขอมลู เกี่ยวกับโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดําริ หญา แฝก เพ่ือใหไ ดม คี วามรู ความเขา ใจในเนื้อหามากยง่ิ ขนึ้ นาํ เสนอในรปู แบบทน่ี า สนใจ ผูจดั หวังเปนอยางย่งิ วา จะเปนประโยชนแ กท กุ ทาน และผูส นใจไดไมม ากก็นอย ผูจัดทํา นางสาว จฑุ ากาญจน ทรัพยก ุญชร นางสาว ณชิ ารีย ระดับ นางสาว ศิริวรรณ จติ รประไพ อาจารยผูสอน อาจารย วลิ าวลั ย จนิ ะ

สารบญั เร่อื ง หนา ประวตั ิความเปน มาของโครงการ 1 ลักษณะของหญา แฝก 2 ลกั ษณะพเิ ศษของหญา แฝก 3 การขยายพนั ธุหญา แฝก 4 การเตรียมกลาและดนิ เพื่อปลูกหญาแฝก 5-6 การดแู ลรักษาหญา แฝก 7 การปลกู หญาแฝกในพื้นท่ีเกษตรกรรม รูปแบบการปลูกหญา แฝกตามหลกั วชิ าการ



ลกั ษณะของหญาแฝก หญาแฝก เปน พชื ใบเลีย้ งเดีย่ วตระกลู หญาชนดิ หนงึ่ เชนเดียวกับขา วโพด ขาวฟา ง ออย ซงึ่ พบกระจายอยู ทว่ั ไปหลายพื้นทตี่ ามธรรมชาติ จากการสํารวจพบวา มีกระจายอยทู ั่วโลกประมาณ ๑๒ ชนดิ และสํารวจพบในประเทศไทย ๒ ชนดิ ไดแ ก ๑. กลมุ พนั ธหุ ญาแฝกลมุ ไดแก พนั ธุสุราษฎรธานี กาํ แพงเพชร ๒ ศรลี ังกา สงขลา ๓ และ พระราชทาน ฯลฯ ๒. กลุม พันธหุ ญา แฝกดอน ไดแก พนั ธรุ าชบรุ ี ประจวบครี ขี ันธ รอยเอด็ กาํ แพงเพชร ๑ นครสวรรค และเลย เปนตน หญาแฝกเปน หญา ทีข่ ึ้นเปน กอ หนอเบียดกันแนน ใบของหญา แฝกมีลกั ษณะแคบยาว ขอบขนานปลายสอบ แหลมดา นทองใบจะมสี ีจางกวา ดานหลงั ใบ มรี ากเปนระบบรากฝอยท่สี านกนั แนน ยาว หย่งั ลกึ ในดิน มีขอดอกต้งั ประกอบดวยดอกขนาดเลก็ ดอกจํานวนคร่ึงหนงึ่ เปน หมนั ลกั ษณะพิเศษของหญา แฝก การท่หี ญาแฝกถกู นาํ มาใชปลูกในการอนรุ ักษดินและนาํ้ เนื่องมาจากมีลกั ษณะเดน หลายประการ ดังน้ี ๑.มกี ารแตกหนอ รวมเปนกอ เบียดกนั แนน ไมแผข ยายดานขาง ๒.มกี ารแตกหนอ และใบใหม ไมต อ งดูแลมาก ๓.หญา แฝกมขี อที่ลาํ ตน ถี่ ขยายพันธโุ ดยใชห นอไดตลอดป ๔.สว นใหญไ มขยายพนั ธุดวยเมลด็ ทําใหควบคุมการแพรขยายได ๕.มใี บยาว ตัดและแตกใหมง าย แข็งแรงและทนตอ การยอยสลาย ๖.ระบบรากยาว สานกนั แนน และชว ยอุมนํ้า ๗.บริเวณรากเปนทอี่ าศัยของจุลนิ ทรยี  ๘.ปรบั ตัวกบั สภาพตา ง ๆ ไดด ี ทนทานตอโรคพชื ทว่ั ไป ๙.สว นทเ่ี จริญตา่ํ กวาผิวดนิ ชวยใหอยูรอดไดด ใี นสภาพตา ง ๆ

การขยายพนั ธุหญา แฝก การขยายแมพ ันธุ คือ การนําแมพ นั ธหุ ญาแฝกทมี่ ีลกั ษณะดีมาทําการขยายเพิ่มปริมาณทง้ั การปลกู ลงดนิ ปลกู ลงถุงพลาสติกขนาดใหญ หรอื การเพาะเลยี้ งเนือ้ เยอ่ื สวนการขยายพนั ธุกลา หญา แฝก คอื การนําหนอ ทไ่ี ดจากการ ขยายแมพันธุมาเพาะชาํ เพอ่ื นาํ ไปปลกู ในพืน้ ท่ี ไดแ ก กลาในถงุ พลาสติกขนาดเล็ก และกลาหญา แฝกแบบรากเปลือย ซึ่งมีรายละเอียดดังน้ี ๑.การขยายแมพนั ธหุ ญาแฝก ๑.๑ การขยายพันธุในแปลงขนาดใหญ เหมาะสมกบั พนื้ ที่ทมี่ กี ารชลประทานและระบายนา้ํ ดี สามารถปลูกเปน แปลง ขนาดใหญ โดยไมต องยกรอ งก็ได การเตรียมตน พนั ธุโดยแยกหนอ จากกอ นาํ มาตดั ใบใหเหลอื ความยาว ๒๐ เซนตเิ มตร และตดั รากใหสนั้ แชในระดับนาํ้ สูง ๕ เซนติเมตร เปนระยะเวลา ๕-๗ วัน รากจะแตกออกมาใหมน ําไปปลกู โดยใชระยะ ปลกู หางตน ๕ เซนติเมตร และระหวางแถว ๕๐ เซนติเมตร หลังจากปลกู ตอ งใหนาํ อยางสมํ่าเสมอ เมอื่ อายไุ ด ๑ เดอื น ใสป ยุ สตู ร ๑๕-๑๕-๑๕ ตน ละ ๑ ชอนชา เม่อื ถึงอายุ ๔-๖ เดอื น ใหข ุดน้ําไปเพาะชาํ ในถงุ พลาสติก หรอื เตรียมเปน กลา รากเปลือยสาํ หรบั ใชป ระโยชนไ ดต อ ไป ๑.๒ การขยายพันธุใ นถุงพลาสติกขนาดใหญ โดยวางเปน แถวคตู ดิ กนั ระยะหา งระหวางแถวคู ๑ เมตร ยาวตามพ้นื ท่ี ใชว สั ดุปลกู ที่มกี ารระบายน้ําดี เชน ดินรวนทราย และขเี้ ถา แกลบ หรอื ขุยมะหรา ว ในสัดสวน ๑:๒:๑ การติดต้งั ระบบ นํา้ พนฝอย หรือมีตาขา ยพรางแสง นําหนอมาปก ชาํ ดแู ล จนกระทั่งอายุ 4 เดือน จึงนาํ ไปแยกหนอ เพาะชําตอ ไป ๒.การขยายกลา หญา แฝกสําหรับใชป ลูก ๒.๑ การเตรียมกลาหญาแฝกในถงุ โดยตดั รากใหส นั้ และแยกหนอ จากกอตัดใบใหย าว ๑๐ เซนตเิ มตร นํามาลางนา้ํ มัดรวมกันวางลงบนขยุ มะพราวที่ชื้น หรือแชใ นระดับน้าํ สงู ๕ เซนติเมตร ในทีร่ มเงา ๔ วัน แลวจงึ คัดหนอท่อี อกรากมา ปก ชําในถงุ พลาสตกิ ขนาดเลก็ (๒x๖ นิ้ว) และใสวัสดุเพาะชาํ ที่ระบายนาํ้ ดมี ีธาตุอาหารสมบรู ณ ดูแลรดนาํ้ ในสภาพ เรอื นเพาะชํา เมื่ออายุ ๔๕-๖๐ วัน ใหนําไปปลกู ในพ้นื ท่ีขณะทด่ี นิ มีความชน้ื ๒.๒ การเตรยี มกลา หญาแฝกแบบรากเปลอื ย โดยการแยกหนอ จากกอ ตดั ใบใหยาว ๒๐ เซนติเมตร ตัดรากใหสนั้ วางบนขยุ มะหรา วท่ชี ้ืน หรือแชในนํา้ ใหท ว มราก จนกระทั่งรากงอกขน้ึ มายาว ๑-๒ เซนติเมตร นานประมาณ ๕-๗ วนั จึงนําไปปลูกในชว งตน ฤดฝู น และหลังจากปลูกดนิ ควรมีความช้ืนติดตอกันอยางนอ ย ๑๕ วนั

การเตรยี มกลา และดินเพือ่ ปลูกหญาแฝก ๑.การกําจัดวัชพืชและเตรยี มพ้นื ที่ ๒.การปลกู หญาแฝกในชวงตน ฤดฝู น พนื้ ท่ีปลกู ตองมีความชมุ ชน้ื ๓.การเตรียมแนวรองปลูก โดยการวางแนวรอ งปลกู ขวางความลาดชัด ตามแนวระดับขนานไปตามสภาพพื้นท่ี ๔.การใสป ยุ หมกั รองกันหลมุ ในแนวรองปลกู เพอ่ื เพม่ิ ความอุดมสมบูรณแกดิน ๕.การปลกู กลาหญา แฝกในแปลงปลูก โดยการใชก ลา เพาะชาํ ถุงขนาดเลก็ ใชระยะปลกู ๑๐ เซนติเมตร หรอื กลา ราก เปลอื ยใชระยะปลูก ๕ เซนตเิ มตร ๖.ความหา งของแถวหญาแฝกแตล ะแถว ข้นึ กบั ความลาดเทของพ้นื ที่ และชนดิ ของพน้ื ทปี่ ลูก โดยขอคาํ แนะนาํ เพิ่มเติมจากเจา หนา ท่ี แตโดยทวั่ ไปจะใชระยะหา งทางแนวดงิ่ ๑.๕-๓ เมตร ๗.กลบดินในรองปลูกใหต ่าํ กวา ระดับผิวดนิ ปกติ เพือ่ ใหน ้ําขัง และซมึ ลงดินได ชว ยใหดินชมุ ช้นื ขน้ึ ๘.ควรปลกู ซอ มแซมใหไดแ นวร้วั หญาแฝกทเี่ ปน แนวยาวตอ เนอื่ ง การดูแลรักษาหญาแฝก ๑. การคัดเลือกกลาทีม่ ีคุณภาพ กลา หญา แฝกทม่ี คี ณุ ภาพโดยทัว่ ไปเปน กลา ท่ีมอี ายุ ๔๕ ถงึ ๖๐ วัน เม่อื นาํ กลาที่ แขง็ แรงมาปลูกกจ็ ะไดแนวรั้วหญา แฝก ที่มีการเจริญเตบิ โตแข็งแรงอยางสมํ่าเสมอ ๒. การเลอื กชว งเวลาปลูก การปลูกหญาแฝกในชวงตนฤดฝู นจะเหมาะสมทส่ี ดุ สภาพของดนิ ทป่ี ลกู ในชว งตนฤดฝู น จะมคี วามชมุ ชืน้ สูงตดิ ตอ กันมากกวา ๑๕ วนั ขน้ึ ไป ๓. การตดั ใบ ในชวงตนฤดูฝนใหตัดใบหญา แฝกใหส ้นั สูงจากพ้ืนผวิ ๕ เซนตเิ มตร เพอ่ื ใหเกิดการแตกหนอใหม และ กาํ จัดหนอ แกท ีแ่ หง ตาย ในชวงกลางฤดูฝนใหเกย่ี วใบสงู ไมตํ่ากวา ๔๕ เซนตเิ มตร เพอ่ื ใหม ีแนวกอที่หนาแนน ในการรับ แรงปะทะของน้าํ ไหลบา และในชว งปลายฤดฝู น เกีย่ วใบใหส ้ัน ๕ เซนตเิ มตร อีกครงั้ เพื่อใหห ญาแฝกแตกใบเขยี ว ในฤดู แลง ๔. การดแู ลรักษาตามความเหมาะสม ในตนฤดูฝนใหใ สป ยุ หมักตามแถวหญา แฝกก็จะเปน การชวยใหห ญา แฝกมกี าร เจรญิ เตบิ โตดีข้ึน และกําจดั วัชพชื ขา งแนวจะเปน การชว ยใหส งั เกตแนวหญาแฝกไดช ดั เจน ชว ยใหหญา แฝกเจรญิ เติบโต ไดอยางเตม็ ท่ี และเพอ่ื ปองกันการไถแนวท้ิงเนอื่ งจากสังเกตไมเห็น ๕. การปลูกซอ มและแยกหนอแกอ อก การปลกู ซอ มแซมในชวงฤดฝู นจะทําใหไ ดแนวรัว้ หญา แฝกทแี่ ขง็ แรง และควร ตัดแยกหนอ แกที่ออกดอก หรอื แหงออกไป เพ่ือจะใหห นอ ใหมไดแ ทรกขึ้นมาไดอยา งเต็มท่ี

การปลกู หญาแฝกในพนื้ ทีเ่ กษตรกรรม สําหรบั การปลกู หญาแฝกในพ้ืนทเ่ี กษตรกรรมมจี ดุ ประสงคทส่ี ําคัญเพ่อื การฟน ฟทู รัพยากรดนิ และการอนุรักษ ดินและนํ้า ซงึ่ ประกอบดวย ๑.การปลูกหญา แฝกในพน้ื ทล่ี าดชัน ควรปลกู หญาแฝกเปนแถวตามแนวระดบั ขวางความลาดเทในตนฤดฝู น โดยการทําแนวรอ งปลูกตามแนวระดับ ใชร ะยะระหวางตน ๕ เซนติเมตร สาํ หรับกลารากเปลือยและระยะ ๑๐ เซนตเิ มตร สําหรบั กลาถุง ระยะหางแถวตาม แนวด่ิงไมเ กนิ ๒ เมตร หญา แฝกจะเจรญิ เตบิ โตแตกกอชิดกนั ภายใน ๔-๖ เดือน ๒.การปลูกเพื่อควบคมุ รองนํ้าและกระจายนาํ้ นํากลา หญา แฝกในถุงพลาสตกิ ที่มีการแตกกอ และแข็งแรงดแี ลว ไปปลูกในรองนาํ้ โดยขุดหลุมปลกู ขวางรอ งนา้ํ เปน แนวตรง หรอื แนวหวั ลูกศรชยี้ อนไปทิศทางนา้ํ ไหล อาจใชกระสอบทรายหรอื กอนหนิ ชว ยทําคนั เสริมฐานใหมั่นคง ตามแนวปลกู หญา แฝก ระยะหา งระหวา งตน ๕ เซนตเิ มตร สําหรับกลา รากเปลอื ย และ ๑๐ เซนตเิ มตร สาํ หรบั กลาถุง และระหวางแนวปลกู หญาแฝกไมเกนิ ๒ เมตร ตามแนวตง้ั หลังจากเกิดคนั ดินก้นั นา้ํ ควรปลกู หญา แฝกตอ จากแนวคัน ดนิ ก้นั นา้ํ ออกไปทง้ั สองขา ง เพ่อื เปนการกระจายนา้ํ เขา สพู ้นื ท่ีเพาะปลกู ๓.การปลกู เพื่อรักษาความชุมช้ืนในสวนผลไม ควรปลูกหญาแฝกในสวนผลไม ระยะทไ่ี มผลยงั ไมโต หรือปลกู กอ นทจ่ี ะลงไมผ ล โดยปลกู แถวหญาแฝกขนานไป กับแถวของไมผลท่ีระยะกึง่ กลางของแถวไมผ ล หรือปลกู เปน รูปครึง่ วงกลมใหหางจากโคนตนไมผ ล ๒.๕ เมตร เพอ่ื ไม ผลเจริญเตบิ โตขึ้นมาคลมุ พน้ื ที่ หญาแฝกจะตายไปกลายเปน อินทรยี ว ตั ถุในดนิ ตอไป ๔.การปลกู หญาแฝกในพน้ื ทด่ี อนทป่ี ลกู พืชไร การปลูกหญาแฝกตามแนวระดบั ในพ้ืนทดี่ อนทป่ี ลูกพชื ไร โดยการขุดรองปลูกตามแนวระดบั ระยะหางระหวา งตน ๕ เซนตเิ มตร สําหรับกลา รากเปลอื ย และ ๑๐ เซนตเิ มตร สําหรับกลา ถงุ ควรใชป ุย หมกั รองพนื้ กอนปลกู หญา แฝก หรอื ปลูกหญา แฝกเปน แนะระหวา งแถวปลกู พชื ไร และควรปลกู ในสภาพดนิ ที่มีความชมุ ชน้ื ในชวงตน ฤดฝู น

๕.การปลูกหญา แฝกในพืน้ ท่ีราบหรอื พ้นื ท่ลี มุ ในสภาพพน้ื ที่ราบหรือพืน้ ท่ีลมุ ท่มี ีการปรับสภาพเปน แปลงยกรองเพอ่ื ปลูกพชื นนั้ สามารถปลกู หญาแฝกเปน แถว รอบขอบเขตพ้ืนที่ หรือปลูกท่ขี อบแปลงยกรองหญาแฝก จะชวยยดึ ดินไมใหพงั ทลาย และรกั ษาความชนื้ ในดินเอาไว ๖.การปลกู รอบขอบสระเพ่ือกรองตะกอนดนิ ควรปลกู ตามแนวที่ระดับน้าํ สูงสดุ ทว มถงึ ๑ แนว และปลูกเพิ่มข้ึนอกี ๑-๒ แนวเหนอื แนวแรก ซง่ึ ข้นึ อยูกบั ความ ลกึ ของขอบสระ ระยะหางระหวา งตน ๕ เซนตเิ มตร สําหรบั กลารากเปลอื ย และ ๑๐ เซนตเิ มตร สําหรบั กลา ถงุ โดย ขุดหลมุ ปลูกตอ เนอ่ื งกันไป ในระยะแรกควรดูแลปลกู ซอมแซมใหแถวหญา แฝกเจริญเตบิ โตหนาแนน เมอื่ น้ําไหลบา มา ลงสระ ตะกอนดินที่ถูกพัดพามากับนาํ้ จะตดิ คา งอยูก ับแถวหญา แฝก สว นน้ําจะคอย ๆ ไหลผานลงสูส ระ และระบบ รากของหญา แฝกยงั ชว ยยึดติดดินรอบ ๆ ขอบสระไมใหเกิดการพงั ทลาย

รูปแบบการปลูกหญาแฝกตามหลักวิชาการ เพอ่ื ใหก ารดําเนินการปลูกหญา แฝกตามโครงการนมี้ ีรูปแบบที่ชดั เจน จงึ ไดม ีการกําหนดรปู แบบการปลูกที่ สามารถนาํ ไปปฏิบตั ใิ นพืน้ ทไ่ี ด ซง่ึ ประกอบดว ย ๑. การปลูกในระบบอนรุ กั ษดนิ และนา้ํ การปลูกหญา แฝกเปน แถวเดยี่ วขวางความลาดชนั ของพ้ืนที่ ถาใชก ลา แบบรากเปลือยจะปลกู ระยะระหวางตน ๕ เซนติเมตร ถาเปน กลา ถงุ พลาสติก ใชระยะปลกู ระหวางตน ๑๐ เซนติเมตร โดยปลกู หญาแฝกเปน แถวตามแนวระดับ ใหม รี ะยะหางระหวางแถว ตามแนวดง่ิ ไมเกนิ 2 เมตร ความยาวของแถวหญา แฝกขึ้นกบั สภาพพื้นท่ี และพน้ื ที่วาง ระหวางแถวหญา แฝกจะเปน พน้ื ท่ปี ลกู พืชหลัก ๒.สระน้ําปลกู ๒ แถว -แถวที่ ๑ ปลกู หา งขอบบอ ๕๐ เซนตเิ มตร จนรอบบอ -แถวท่ี ๒ ปลกู ที่ระดับทางนํา้ เขา จนรอบบอ ๓.อา งเกบ็ น้ําปลูก ๓ แถว -แถวที่ ๑ ปลูกทรี่ ะดบั ทางน้ําลน จนรอบอา ง ยกเวนบรเิ วณคันหรอื สนั อางเกบ็ นา้ํ -แถวที่ ๒ ปลูกท่รี ะดบั สูงกวา แถวท่ี ๑ ตามแนวตงั้ ๒๐ เซนตเิ มตร จนรอบอาง ยกเวน บริเวณคนั หรอื สนั อา งเก็บ น้าํ -แถวท่ี ๓ ปลูกที่ระดบั ต่าํ กวา แถวที่ ๑ ตามแนวด่งิ ๒๐ เซนติเมตร จนรอบอาง ยกเวนบริเวณคนั หรอื สนั อางเกบ็ นาํ้ ๔. ปลกู ริมคลองสงน้าํ ๑ แถว หา งขอบคลองสง ๓๐ เซนติเมตร ๕. ปลูกบนรอ งสวน ๑ แถว หางขอบแปลง ๓๐ เซนตเิ มตร ๖. ปลูกอยบู นไหลถ นน ๑ แถว สาํ หรับถนนหรอื ทางลําเลยี ง ๗. ปลกู ครึง่ วงกลมลอมตนไม -ตน ไมข นาดเลก็ รัศมีขนาด ๑ เมตร เปนระยะทาง ๓ เมตร -ตนไมข นาดกลาง รศั มีขนาด ๒ เมตร เปน ระยะทาง ๖ เมตร -ตน ไมข นาดใหญ รัศมีขนาด ๓ เมตร เปนระยะทาง ๙ เมตร ๘. ปลกู วงกลมลอ มตนไม -ตนไมขนาดเล็ก รศั มีขนาด ๑ เมตร เปนระยะทาง ๖ เมตร -ตนไมข นาดกลาง รัศมขี นาด ๒ เมตร เปนระยะทาง ๑๒ เมตร -ตน ไมข นาดใหญ รัศมขี นาด ๓ เมตร เปนระยะทาง ๑๘ เมตร การปลกู หญาแฝกทุกครง้ั จะตอ งปลูกใหตน ชดิ ติดกันเปน แถว ไมว าจะเปน กรณีแถวตรง หรอื แถวโคงรอบตนไมก ต็ าม ถาใชกลาถุงมีระยะปลูกระหวา งตน ๑๐ เซนตเิ มตร และกลา รากเปลือยระยะปลูก ๕ เซนตเิ มตร

บรรณานกุ รม อา งอิงจากเวบ็ ไซต : https://www.ldd.go.th/link_vetiver/index.htm