แนวปฏิบัติที่ดีศศช.ปู่ดู๋

“แนวปฏบิ ัติทด่ี ”ี การดาเนินงานการพัฒนาเด็กและเยาวชนในถิ่นทุรกนั ดาร ตามแนวพระราชดาริสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ าฯสยามบรมราชกมุ ารี ประจาปกี ารศกึ ษา 2564 ชื่อผลงาน “ชมุ ชนสะอาดน่าพกั เสน้ ทางหลักดอยภแู ว” 1. ประเภทผลงาน แนวปฏิบัตทิ ดี่ ีเปน็ รายดา้ น  ดา้ นท่ี 1 โภชนาการและสขุ ภาพอนามัย  ดา้ นที่ 2 การสง่ เสริมคุณภาพการศึกษา  ดา้ นที่ 3 ด้านการส่งเสรมิ อาชพี  ด้านที่ 4 การอนุรกั ษ์วฒั นธรรมทอ้ งถ่นิ  ด้านที่ 5 คุณธรรมและจรยิ ธรรม  ด้านที่ 6 การอนุรักษท์ รัพยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดล้อม ศูนย์การเรียนชมุ ชนชาวไทยภูเขา “แมฟ่ ้าหลวง” บา้ นปู่ดู่ หมทู่ ่ี ๙ ตาบลขุนนา่ น อาเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดน่าน รหัสไปรษณีย์ 55130 สงั กดั ศนู ยก์ ารศึกษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัยอาเภอเฉลิมพระเกยี รติ โทรศัพท์ /โทรสาร 054 – 693 – 541 เพจ : ศนู ย์การเรยี นชมุ ชนชาวไทยภเู ขา “แมฟ่ ้าหลวง” บา้ นปู่ดู่ ชอ่ื – ช่ือสกลุ ผนู้ าเสนองาน 1. นายพงษ์ธนาทร จรี วฒั น์จนิ ดา 2. นายศภุ ชัย อินแปง โทรศัพท์มือถือ ๐๙๗ – ๙๕๓-๗๖๕๙ E–mail : [email protected] 2. ความสอดคล้องของผลงาน “แนวปฏบิ ัติท่ีดี” ท่ีเก่ียวข้องกบั คุณธรรมจริยธรรม - มีความรับผิดชอบต่อตนเองและสังคม ตระหนักถึงความเป็นอยู่ท่ีถูกลักษณะ แสดงออกถึงความ สามัคคี เสียสละ รักษ์ถ่ินฐานบ้านเกิด เคารพสิทธิซึ่งกันและกันปฏิบัติตามกฎกติกาของสังคม เห็นคุณค่าไม่ ทาลายทรพั ยากรธรรมชาติ รว่ มสอดส่องดูแล รูจ้ กั ปลูกทดแทน สคู่ วามยั่งยืน

๑.บทคัดย่อ แนวปฏิบัติท่ีดีด้านโภชนาการและสุขภาพอนามัย เร่ือง “ชุมชนสะอาดน่าพัก เส้นทางหลักดอย ภูแว”เป็นแนวปฏิบัติท่ีจัดขึ้นเป็นแนวปฏิบัติที่มุ่งเน้นจัดกระบวนการเรียนรู้แบบมีส่วนร่วมเก่ียวกับการสร้าง เสริมสุขภาพให้กับ ชาวบ้านปู่ดู่ โดยวัตถุประสงค์หลัก จัดกระบวนการเรียนรู้ในการพัฒนาสภาพการดาเนิน ชีวิตท่ีถูกสุขลักษณะทั้งด้านร่างกาย ท่ีอยู่อาศัย โดยชุมชน และศึกษาการมีส่วนร่วมของชุมชนในการดูแล รักษาความสะอาด ปรับปรุงสภาพของบ้านเรือนและชุมชนให้น่าอยู่สะอาด รองรับการท่องเที่ยวท่ีมี บุคคลภายนอกเข้ามาเที่ยวดอยภูแวเกือบตลอดท้ังปี จึงต้องมีการปรับปรุงพัฒนาสภาพแวดล้อมของชุมชนให้ นา่ อยมู่ ีความสะอาด นา่ อยู่ โดยใชก้ ระบวนการทางานเป็นทีม มีแกนนาส่งเสริมด้านสุขภาพในชุมชน ร่วมทั้ง มีโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพชุมชนบ้านด่าน โรงพยาบาลเฉลิมพระเกียรติ สาธารณสุขอาเภอเฉลิมพระ เกียรติ ทีมสุขภาพชุมชนและครูศนู ยก์ ารเรยี นชุมชนชาวไทยภูเขา “แม่ฟ้าหลวง”บ้านปู่ดู่ ร่วมให้การสนับสนุน สร้างเสริมสุขภาพและจัดกระบวนการ ทาให้พฤติกรรมของชาวบ้านเปลี่ยนแปลงไปในทางท่ีดีขึ้น โดยการใช้ วิธีการแบ่งทีมสุขภาพออกเป็นกลุ่มๆละ 8-9 หลังคาเรือนต่อ อ.ส.ม ๑ คน รับผิดชอบดูแลให้คาแนะนา เกยี่ วกบั การดูแลรักษาความสะอาดของร่างกาย การจัดระบบสุขาภิบาล การจัดบ้านเรือน การใช้ห้องน้าห้อง ส้วม การลดใช้สารเคมี การอนุรักษ์ส่ิงแวดล้อมและธรรมชาติตลอดจนการป้องกันตนเองจากโรคติดต่อต่างๆ อันจะสง่ ผลกระทบต่อสขุ ภาพอนามัยของคนในชมุ ชนให้เกิดกิจกรรมสร้างเสริมสุขภาพเน้นการปฏิบัติการแบบ มสี ว่ นร่วม โดยชุมชน เพ่ือชุมชน และมกี ารตดิ ตามประเมินผลโดยการใช้รูปแบบประกวดหมู่บ้าน การสังเกต สภาพของชุมชน และการสอบถามผู้เรียนและชาวบ้านรายครัวเรือน สรุปผลการดาเนินงานตามเกณฑ์การ ประเมิน รอ้ ยละ ๙0 ของครวั เรือนทั้งหมด ผลการดาเนนิ การจดั กจิ กรรมพบว่าสภาพการดาเนินชีวิตท่ีถูกสุขลักษณะท้ังทางด้านร่างกายและท่ีอยู่ อาศัยทาให้ชุมชนน่าอยู่ สภาพแวดล้อมของหมู่บ้านสะอาด ทุกครัวเรือนมี คุณภาพชีวิตดีข้ึน มีกิจกรรมสร้าง เสริมสุขภาพในครัวเรือนได้แก่ มีการปลูกผักสวนครัวไว้บริโภคในครัวเรือน มีและใช้ห้องน้า ห้องส้วมที่ถูก สุขลักษณะ ร่วมกิจกรรมต่างๆ ของส่วนรวม เช่น เล้ียงสัตว์แบบถูกวิธี มีการจัดระบบสุขาภิบาลบ้านเรือน โดยมีการขุดร่องเพื่อการระบายน้า การมีส่วนร่วมของชุมชนในการดูแลสุขภาพอนามัย และการปรับปรุง สภาพแวดล้อมชมุ ชน พบว่าชาวบ้านปู่ดู่ มีส่วนรวมการจัดการชุมชนให้น่าอยู่ หมู่บ้านสะอาด มีคุณภาพชีวิตที่ ดีข้ึนและมีความสุขอย่างยั่งยืน ส่งผลต่อนักท่องเท่ียวท่ีมาเยือน เกิดภาพลักษณ์ที่ดีต่อชุมชน ซ่ึงในอนาคต ชุมชนจะดาเนนิ การทาโฮมสเตยร์ องรับนกั ท่องเท่ียวเพ่ือเพิ่มรายได้ อกี ช่องทางหน่ึง ต่อไป ๒. ความสาคญั ของแนวปฏิบัติทีด่ ี บ้านปู่ดู่ หมทู่ ี่ ๙ ตาบลขุนน่าน อาเภอเฉลมิ พระเกียรติ จังหวัดน่านเป็นหมู่บ้านเล็กๆ ที่ต้ังบ้านเรือน อยู่บนไหล่เขาของยอดดอยภูแว มีภเู ขาสลบั ซับซ้อน หมอกปกคลุมตลอดท้ังปีอากาศเย็นสบาย โอบล้อมด้วย ลาห้วยคือ ลาห้วยปูดและลาน้าเฮิม เป็นแหล่งน้าที่มีความอุดมสมบูรณ์ด้วยสัตว์น้าทุกชนิดเช่น ปลา กุ้ง ปู ฯลฯ ชาวบ้านเป็นชาวไทยภูเขาเผ่าลัวะ มีใบหน้าที่ยิ้มแย้มแจ่มใส มีวิถีชีวิตความเป็นอยู่ที่เรียบง่ายแบบชาว ไทยภูเขาการคมนาคมถึงหมู่บ้านยากลาบาก จึงมีนักท่องเที่ยวอยากขึ้นไปสัมผัสบรรยากาศอย่างต่อเน่ือง ชุมชนได้ให้ความสาคญั เกยี่ วกบั ความสะอาดและระบบสขุ าภิบาลชุมชน โดยท่ีผ่านมาชุมชนละเลย ทาให้เกิด ปัญหาทางด้านสุขภาพอนามัยข้ึน จากการขาดการดูแลด้านสุขภาพ ไม่รักษาความสะอาดของร่างกายและ บา้ นเรือน หอ้ งนอน หอ้ งครัว หอ้ งนา้ หอ้ งส้วมบางหลงั คาเรือนไม่มี บริเวณบ้านไม่มีการทาความสะอาด ไม่ขุด ร่องน้า ทาให้เกิดปัญหาเวลาฝนตกน้าไหลเลอะเทอะ ทาให้บริเวณบ้านไม่สะอาดเฉอะแฉะ เป็นบ่อเกิดของ

โรคภัยไข้เจ็บขึ้นในชุมชนเช่น โรคผิวหนงั โรคเก่ียวกับระบบทางเดินหายใจ โรคเก่ียวกับระบบทางเดินอาหาร ซ่งึ เกดิ จากการรบั ประทานอาหารท่ไี ม่ถูกสขุ ลกั ษณะ ทาให้นกั ทอ่ งเทีย่ วบางส่วนเลยี่ งที่จะแวะพกั ในชุมชน จากสาเหตุดังกล่าว ทาให้เกิดการจัดกระบวนการเรียนรู้ปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมเกี่ยวกับการ เสริมสร้างสุขภาพให้กับชาวบ้านบ้านปู่ดู่ โดยครูศูนย์การเรียนชุมชนชาวไทยภูเขา”แม่ฟ้าหลวง” บ้านปู่ดู่ ร่วมกับผู้นาชุมชน และ คณะกรรมการหมู่บ้านอาสาสมัครสาธารณสุขชุมชน กลุ่มสตรี กลุ่มเยาวชน ได้ร่วม ปรึกษาหารือกันในการแก้ไขปัญหาเก่ียวกับเร่ืองนี้โดยได้จัด “โครงการชุมชนสะอาดน่าพัก เส้นทางหลักดอย ภูแว” ข้ึนเน้นการทางานเป็นทีมของแกนนาชุมชนเป็นฐานในการสร้างส่ิงที่ดีให้แก่ชุมชนรวมทั้งสร้างรายได้ จากการทอ่ งเทย่ี ว อีกเปน็ ต้นแบบแก่หมบู่ ้านอืน่ ๆต่อไป ๓. วัตถุประสงค์และเปา้ หมายการดาเนนิ งาน ๑. เพอ่ื ศกึ ษาผลการจดั กระบวนการเรยี นรู้ในการพฒั นาสภาพการดาเนนิ ชีวติ ทีถ่ กู สุขลกั ษณะ ทงั้ ดา้ นรา่ งกาย ท่ีอยู่อาศยั และสภาพแวดลอ้ มของชุมชนโดยชุมชน ๒. เพื่อศึกษาการมสี ว่ นรว่ มของชมุ ชนในการดูแลสขุ ภาพอนามยั รักษาความสะอาดและพัฒนา ปรบั ปรุงสภาพแวดล้อมของบ้านเรอื นและชุมชนให้นา่ อยู่หมบู่ า้ นสะอาด มีคุณภาพชีวติ ที่ดีขนึ้ ๓. รองรับการท่องเทีย่ วเชงิ อนรุ ักษ์ ๔. กระบวนการดาเนินงาน ๑. ครู ผู้นาชุมชน บ้านปู่ดู่ ภาคีเครอื ข่าย ร่วมกันวิเคราะห์สภาพปัญหาของชุมชนและหาวิธีการแก้ไข ปัญหา วางแผนการจัดกระบวนการเรียนรู้เพ่ือแก้ปัญหาที่เกิดในชุมชนโดยจัดกระบวนการเรียนรู้ โครงการ ชุมชนสะอาดน่าพัก เส้นทางหลักดอยภูแว ให้กับผู้เรียนและชาวบ้านปู่ดู่ โดยมี ภาคีเครือข่ายที่ร่วมกันจัด กจิ กรรมคอื ทีมสุขภาพชุมชน โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพตาบลบ้านด่านโรงเรียนบ้านด่าน โรงพยาบาลเฉลิม พระเกียรติ โรงพยาบาลนา่ น สาธารณสขุ อาเภอเฉลิมพระเกยี รติและศูนย์การศึกษานอกระบบและการศึกษา ตามอัธยาศยั อาเภอเฉลิมพระเกยี รติ

๒. จัดกระบวนการเรียนรู้ ให้กับผู้เรียนและชาวบ้านโดยการจัดอบรมให้ความรู้ มีเจ้าหน้าท่ีจาก โรงพยาบาลน่าน เจ้าหน้าท่ีจากโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตาบลบ้านด่าน เจ้าหน้าที่จากโรงพยาบาลเฉลิม พระเกียรติ ครูประจาศูนย์การเรียนชุมชนชาวไทยภูเขา “แม่ฟ้าหลวง” บ้านปู่ดู่ ในเรื่องการจัดกิจกรรมใน โครงการชุมชนสะอาดน่าพัก เส้นทางหลักดอยภูแว ในเรื่องต่างๆ ดังนี้ การดูแลสุขภาพร่างกายจิตใจของ ตนเองและคนในชุมชนการจัดบ้านเรือน การจัดสภาพแวดล้อมที่ถูกสุขลักษณะและประโยชน์ท่ีเกิดกับตนเอง ครอบครวั ชุมชนจากการจัดกจิ กรรมชุมชนสะอาด น่าอยู่ ส่กู ารรองรบั การท่องเทยี่ วเชงิ อนุรักษ์ ๓. จดั ทมี สขุ ภาพในชุมชน โดยการจัดแบง่ ความรับผิดชอบให้ อาสาสมัครสาธารณสุขชุมชน และกลุ่ม แกนนาชุมชน. รับผิดชอบแต่ละกลุ่มบ้าน เฉล่ีย อาสาสมัครสาธารณสุขชุมชน ๑ คน รับผิดชอบดูแล 8-9 หลงั คาเรอื น ให้ความรู้แก่อาสาสมัครสาธารณสุขชุมชนทุกคน พร้อมฝึกทักษะการปฐมพยาบาลเบ้ืองต้น การ บริการด้านอ่ืนๆ เก่ยี วกับสุขภาพอนามยั ฯลฯ เพือ่ นาไปใชใ้ หเ้ กิดประโยชน์แก่ตนเองและผู้อ่ืนในชุมชน พร้อม ให้คาแนะนาแก่สมาชิกในครวั เรือนที่รับผดิ ชอบ ๔. มีการจัดกิจกรรมเสริมแรงเป็นกาลงั ใจให้กับผู้เรียนและชาวบ้านป่ดู ู่ คอื การจัดประกวดหม่บู า้ น มี เกณฑ์ในการให้คะแนนในประเด็นดังต่อไปนี้ ๑. มกี ารปลูกผกั สวนครวั ๒. มแี ละใช้หอ้ งนา้ ห้องส้วมท่ีถกู สุขลักษณะ ๓. จัดบ้านเรือนใหส้ ะอาด หอ้ งนอนสะอาดโดยการจดั เก็บท่ีนอน ผา้ หม่ ใหเ้ ปน็ ระเบียบ จดั ห้องครวั ใหส้ ะอาด ลา้ งถ้วยจาม หม้อฯลฯใหส้ ะอาดเกบ็ เป็นระเบยี บเรยี บรอ้ ย ๔. การมสี ว่ นรว่ มในกิจกรรมต่างๆโดยสมา่ เสมอและมีจติ สาธารณะ ๕. การเลี้ยงสตั วต์ ้องเลี้ยงแบบขังคอกเชน่ หมู ๖. บริเวณบา้ นต้องมีการขุดร่องนา้ เพื่อให้เวลาฝนตก นา้ จะไดไ้ หลสะดวก

๕. ตดิ ตามและประเมินผล การปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมเก่ียวกับการสร้างเสริมสุขภาพให้กับผู้เรียน และชาวบ้านปู่ดู่ ที่จัดโดย ภาคีเครือข่ายจากเจ้าหน้าท่ีจากโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตาบลบ้านด่าน เจา้ หน้าท่จี ากโรงพยาบาลน่าน เจ้าหน้าที่จากสาธารณสุขอาเภอเฉลิมพระเกียรติ ครูศูนย์การเรียนชุมชนชาว ไทยภเู ขา “แมฟ่ ้าหลวง” บา้ นปู่ดแู่ ละทีมแกนนาชุมชน ดว้ ยการใหค้ ณะกรรมการประกาศผลการประกวดบ้าน สะอาดของหมู่บ้านปู่ดู่และมีการติดตามตลอดโดยทีมงานสุขภาพของหมู่บ้านปู่ดู่ โดยใช้แบบประเมินตาม เกณฑก์ ารใหค้ ะแนนการประกวดหมูบ่ า้ นในประเดน็ ทีก่ าหนด ๕. ผลการดาเนินงานและประโยชนท์ ี่ไดร้ ับ ๑. จากการศกึ ษาผลการจัดการเรียนรู้สภาพการดาเนินชีวิตท่ีถูกสุขลักษณะทั้งทางด้านร่างกายและท่ี อย่อู าศยั ทาใหช้ มุ ชนน่าอยู่ สภาพแวดล้อมของหมู่บ้านสะอาด ปราศจากขยะ ทุกครัวเรือนมี คุณภาพชีวิตดีข้ึน และมีความสุข ในเร่ืองต่างๆ คือมีผักสวนครัวไว้บริโภคในครัวเรือน มีและใช้ห้องน้า ห้องส้วมที่ถูกสุขลักษณะ บ้านเรือนสะอาดถูกหลักสุขลักษณะ ร่วมกิจกรรมต่างๆ ของส่วนรวม เล้ียงสัตว์แบบถูกวิธี บริเวณบ้านมี จัดระบบสขุ าภิบาลโดยมกี ารขดุ รอ่ งนา้ เพอ่ื การระบายนา้ ๒. จากการศึกษาการมสี ่วนร่วมของชุมชนบ้านปู่ดู่ พบวา่ ผเู้ รยี นและชาวบ้านปู่ดู่ร้อยละ ๙0มีส่วนร่วม ในเร่ืองต่างๆ ท่ีชุมชนจัดเช่น การประชุม การวางแผน การวิเคราะห์ชุมชน การพัฒนาชุมชน การสร้างเสริม สุขภาพ การแบ่งปันช่วยเหลือเกื้อกูลกัน การเสียสละเพื่อกิจกรรมส่วนรวมการพัฒนาทางเข้าหมู่บ้าน การ พัฒนาศูนย์การเรียนชุมชนชาวไทยภูเขา “แม่ฟ้าหลวง” พัฒนาวัด ตลอดจนการมีจิตสาธารณะ ทาให้ผู้เรียน และชาวบ้านปู่ดู่มีการจัดการให้ชุมชนน่าอยู่ หมู่บ้านสะอาด มีคุณภาพชีวิตที่ดีข้ึนและมีความสุขอย่างย่ังยืน ต่อไป เชงิ ปริมาณผ้เู รียนและชาวบ้านปูด่ ู่ จานวน 4๓ ครวั เรอื น 13๔ คน เชิงคุณภาพ ผู้เรียนและชาวบ้านปู่ดู่ มีส่วนร่วมทาให้ชุมชนสะอาด น่าอยู่ มีคุณภาพชีวิตดีขึ้นจาก รายได้การทอ่ งเท่ยี วเชิงอนุรกั ษแ์ ละมีความสุข ร้อยละ ๙0 ๖. ประโยชนท์ ีไ่ ดร้ ับและการเผยแพร่ 6.1 เผยแพรโ่ ดยประชาชนและนกั ท่องเทย่ี ว การถา่ ยทอดความรู้สโู่ ลกโชเซยี ล เพจเฟสบคุ 6.2 ครู จดั ทาเอกสารเผยแพร่ ให้กับผู้ท่ีสนใจและจดั นิทรรศการไว้ภายใน ศูนย์การเรยี นชุมชนชาว ไทยภเู ขา“แม่ฟา้ หลวง” บ้านปู่ดู่ ถงึ กจิ กรรมตา่ งๆ ๗. ปจั จยั ความสาเรจ็ ๑. ผู้บริหาร ให้การสนบั สนุน ด้านขวัญกาลงั ใจ วัสดุอุปกรณ์ วธิ ีการ ในการจัดกิจกรรม ๒. ครูผูส้ อน มีความพยายาม ทุ่มเทกาลงั ใจกาลงั กายในการปฏบิ ตั งิ านอย่างจรงิ จัง ๓. ผเู้ รียน สนใจ ต้ังใจรว่ มกิจกรรม มคี วามรบั การพฒั นาถ่ายทอดองค์ความรูด้ ้านสขุ อนามยั เป็นแกนนา ดา้ นความสะอาด การรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ มีความคิดแปลกใหม่สร้างชมุ ชนรองรับแหล่งท่องเทียว ภายในหมู่บา้ นและภายนอก ๓. ชมุ ชน สง่ เสริมใหช้ ุมชนมีสขุ ภาพทดี่ ี บ้านเรือนสะอาดปราศจากขยะ เปน็ ท่ีชน่ื ชอบต่อผมู้ าเยอื น สามารถสรา้ งรายได้จากการท่องเทย่ี ว ลดรายจ่ายเพ่ิมรายได้ มากขึ้นต่อไป

๘. ปัญหาอุปสรรคและวธิ กี ารแก้ไข ปญั หาอปุ สรรค ๑ ผู้เรียนและชาวบา้ นปู่ดยู่ งั มีความเชื่อในเรื่องของประเพณีดั้งเดิมของชนเผ่า ยกตัวอย่างเช่น การงด อาหารของประเพณชี นเผ่าหรอื กา ทาใหข้ าดสารอาหารประเภทโปรตนี ทาให้เปน็ ปญั หาต่อสุขภาพบ้าง ๒ ผู้เรียนและชาวบ้านปู่ดู่บางคนนาเอาแบบอย่างที่ไม่ถูกต้องมาปฏิบัติในชุมชนเช่น การขับขี่ รถจักรยานยนตท์ ี่มกี ารดัดแปลงเสียงดงั ในชมุ ชนและการแต่งกายเลยี นแบบจากส่ือต่างๆฯลฯ ข้อเสนอแนะ ๑. ให้ความรู้เพม่ิ เติมเกี่ยวกับเร่อื งการจัดระบบสุขาภิบาลชุมชนทางหอกระจายขา่ วของชุมชนอย่าง ตอ่ เน่อื ง ๒. ใหค้ วามร้เู ร่อื งการขบั ข่ีปลอดภัยและกฎหมายจราจรเพ่ือใหผ้ ู้เรยี นและชาวบ้านนาไปปฏบิ ตั ิ ๓. ตั้งกฎระเบียบของหมู่บา้ นเพอื่ ใช้เป็นแนวทางปฏิบตั ิของชาวบ้านปู่ดู่ ๙. แนวทางการพฒั นาต่อเนื่อง ๑. จัดกระบวนการเรียนรู้ พัฒนาระบบสขุ าภิบาลอย่างตอ่ เนือ่ ง ๒. ฝกึ ทกั ษะการพูดการต้อนรับนักท่องเที่ยว ๓. การพัฒนาทพี่ ักโฮมสเตย์และแหล่งท่องเที่ยวปลอดภยั ๑๐. เอกสารอา้ งอิง - สาร ศวน.,ฉบบั ที่ ๑๔ กรกฎาคม – กันยายน ISSN 0๘๕๘ – ๑๖๓๙ - สานกั งานโครงการสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมาร.ี แผนพฒั นาเด็กและเยาวชน ในถิ่นทรุ กนั ดารตามพระราชดาริ สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกมุ ารี ฉบบั ที่ ๔ พ.ศ. ๒๕๕๐-๒๕๕๙. กรงุ เทพฯ : อมรินทร์พร้นิ ติง้ แอนด์พบั ลิ่ชช่งิ จากัด (มหาชน), ๒๕๕๑. - สถาบันพฒั นาการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยภาคเหนอื . การประชุมวิชาการ การ พฒั นาเด็กและเยาวชนในถ่ินทรุ กนั ดารเฉลิมพระเกียรติ สมเดจ็ พระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราช กมุ ารี ในโอกาสฉลองพระชมมายุ ๕รอบ ๒ เมษายน ๒๕๕๘ ๔ : ฟนี กิ ชอ์ นิ เตอร์ซัพพลาย จากดั , ๒๕๕๘.