ປະຫວັດສາດເສຍເອກະລາດໃຫ້ສະຫຍາມ

ແຜູ່ນສີລາເລກສະໄຫມເຈົ້າອະນຸ ທ່ີຍັງຢູ່ວັດສີສະເກດທຸກວັນນົ້ີ ກ່ໍແມູ່ນຫລັກການ ຢຶັ້ງຢືນວູ່າ ສະໄຫມເຈົ້າ ອະນຸ ແມູ່ນມີເອກະລັກສະເພາະຂອງຕົນເອງ ທາງດ້ານ ອັກສອນສາດ ແລະ ສິລະປະໃນການກໍ່ສ້າງທັງຫມົດ ບ່ໍວູ່າຢູ່ ຝງັ່ ຊາ້ ຍ ແລະ ຝ່ງັ ຂວາ ແມູ່ນໍ້າຂອງ ທີ່ເຈົ້າອະນນຸ ໍາພາສ້າງຂຶ້ົນມານົ້ັນ ເຊ່ັົນ ຢູ່ສີສະເກດ ກໍ່ລ້ວນແຕູ່ຢັຶ້ງຢືນວູາ່ ສະໄຫມ ເຈາົ້ ອະນຸ ແມນູ່ ມລີ ກັ ສະນະສະເພາະທາງດ້ານສລິ ະປະຂອງຕນົ ເອງທເີ່ ດ່ົັນ. ເປນັ ທເີ່ ອກອາ້ ງໄດ້. ຍ້ອນເຈົ້າອະນຸໄດ້ເອົາໃຈໃສູ່ຊີ້ົນໍານໍາພາປະຊາຊົນລາວ ບູລະນະສ້າງສາປະເທດ ຢູ່າງຮອບດ້ານ ຄືດົ່ັງກູ່າວມາ ແລ້ວນົ້ັນ ຈີຶ່ງເຮັດໃຫ້ປະເທດຊາດມີຄວາມຈະເລີນຮຸູ່ງເຮືອງ ມີຄວາມເຂັົ້ມແຂງທາງດ້ານການທະຫານ ແລະ ການ ປົກຄອງ ມີແນວຄິດຮັກຊາດສູງ ພໍຄວນ ກຽມພ້ອມສູ້ຮົບ ແລະ ມີຄວາມກ້າວຫນ້າທາງດ້ານເສດຖະກິດ-ສັງຄົມ- ວັດທະນະທາໍ ສູງສົມຄວນ. 6. ການປາບປາມຂະບວນການຕໍ່ສປູ້ ະຊາຊົນລາວຂອງສະຫຍາມ ຝູ່າຍສະຫຍາມແຕູ່ງຕັ້ງົ ໃຫ້ ພະອະນຸລກັ ພູທອນ ເປນັ ຫົວຫນ້າທດູ ນາໍ ສານ ແລະ ເຄ່ີືອງບນັ ນາການໄປອານາມ ໃນ ເດືອນ 4 ປີຊວດນ້ັົນ (1829) ເນ້ົືອໃນຂອງສານແມູ່ ຂຽນຕອບຝູ່າຍອານາມແບບບໍ່ຈະແຈ້ງແລະມີເລກົນ ເຊ່ົັນ: “...ການຈັດຕ້ົັງເມືອງວຽງ ຈັນໃຫ້ເປັນເມືອງຄືເກົ່ານ້ັົນ ເຫັນຈະຍັງຊ້າຢູ່ ແລະ ວູ່າກອງທັບສະຫຍາມ ກ່ໍຍັງບ່ໍກັບ ມາ ເທີື່ອ ຜູ້ໃດເຮັດຜິດແນວໃດກໍ່ຍັງບໍ່ຮູ້ ແລະ ຊີື່ທ່ີມີໃນສານກໍ່ບໍ່ຖືກກັບຊີ່ືຂອງສະຫຍາມ ຈ່ີຶງບ່ໍຮູ້ວູ່າແມູ່ນຜູ້ໃດແທ້ ກອງທັບກັບມາຮຽບຮອ້ ຍແລວ້ ຈືງ່ີ ຈະສອບຖາມ ເບງ່ີິ ... \" ຝູ່າຍອານາມ ໄດ້ຮູ້ເນືົ້ອໃນຂອງສານນັົ້ນແລ້ວຈຶີ່ງຂຽນສານຕອບປະທ້ວງຕໍ່ສະຫຍາມອີກຕ່ືີມຫລາຍຂໍ້ ແລະ ຍັງຂໍເອົາຕົວພະຍານະລົງທະວີໄຊ, ພະຍາວິຊິດສົງຄາມ ແລະ ຫລວງນະລາ ໄປສອບສວນຢູອານາມ ແລະ ມີສານປະ ທ້ວງຕ່ໍສະຫຍາມອີກຫລາຍ ສະບັບເຊິີ່ງລວ້ ນແຕສູ່ ະແດງຄວາມບພ່ໍ ໍໃຈຕໍ່ສະຫຍາມ. ຝູ່າຍສະຫຍາມເຫນັ ຝາຍອາ ນາມ ໂກດເຄືອງແຮງຈ່ີືງແຕູ່ງໃຫ້ພະຈັກກະລາເປັນຣາຊະທູດນໍາສານ ແລະ ເຄີ່ືອງບັນນາການໄປອານາມ ໃນວັນທີ 13 ມີນາ 1830, ສານຂອງຝູ່າຍສະຫຍາມສະບັບນ້ີົລ້ວນ ແຕູ່ ແມູ່ນການແກ້ຕົວ ເຊ່ີິງຕໍ່ກັບການປະຕິເສດ ເຮັດໃຫ້ເຈົ້າ ຊີວິດອານາມບໍ່ພໍໃຈທັງ ບ່ໍຍອມ ຮັບບັນນາການຫຍັງທັງຫມົດ ແລະ ໄດ້ມີການໂຕ້ຕອບກັນຮຸນແຮງຂ້ຶົນ, ເມຶອເຫັນ ວາ ຝູ່າຍສະຫຍາມບໍ່ຍອມຕັ້ົງເມືອງວຽງຈັນໃຫ້ມີເຈົ້າປົກຄອງຄືເກົ່າ, ຝູ່າຍ ອານາມຈີ່ຶງຕ້ົັງ ເຈົ້າຣາຊະວົງ ໃຫ້ເປັນ ເຈົ້າເມືອງວຽງຈັນແທນເຈົ້າອະນຸ ເຮັດໃຫ້ສະຫຍາມ ບໍ່ພໍໃຈຕ່ໍອາ ນາມຫລາຍຂ້ົຶນ. \"ເຈົ້າຊີວິດສະຫຍາມ ມີຄວາມ ໂກດແຄ້ນໃຫ້ອານາມ ຈົນເຖິງຂ້ົັນອອກ ປາກວູ່າ ສະໄຫມອົງຈັນເປັນກະບົດ ຫນີໄປອານາມກໍ່ຮັບໄວ້ , ອະນຸເປັນ ກະບົດ ຫນີໄປອາ ນາມກ່ໍຮັບໄວ້ ແລ້ວຍັງແຕູ່ງຕັ້ົງຂຸນນາງອານາມພາອະນຸມາຕັົ້ງບ້ານ ຕ້ົັງເມືອງຄືເກ່ົາ, ເຮັດກັບ ຂະເຫມນກ່ໍທໍານອງດຽວກັນ, ມີແຕູ່ຄິດກີດກ້ັົນເຂດແດນ ຝູ່າຍສະຫຍາມຂ່ົມຂີ່ຍົກຕົວຂຶົ້ນເປັນ ດຶກ-ວາງ-ເດ...ຈະ ເປັນໄມຕຕີ ໍ່ກັນໄດ້ແນວ ໃດ” (1997131). ເພີອ່ື ຕໍຕ່ າ້ ນສກັ ດິນາອານາມ ແລະ ເພືີອ່ ແພູ່ອານາເຂດ ເຈົາ້ ຊວີ ິດສະຫຍາມ ໄດມ້ ີ ຄໍາສັົ່ງໃຫ້ຈັດກອງທັບອອກ ເປັນ 2 ກອງ ໄປຕີເມືອງໄຊງູ່ອນຄື: ໃຫ້ພະຍາບໍດິນທະລະເດຊາ ເປັນແມູ່ທັບບົກ ຄຸມກໍາລັງພົນທັງຫມົດ 40.000 ຄົນ ໄປຕີເມືອງຂະເຫມນ ແລ້ວເລີຍໄປ ຕີເມືອງໄຊງູ່ອນ, ໃຫ້ເຈົ້າພະຍາ ພະຄັງ ເປັນແມູ່ທັບເຮືອຮົບຄຸມກໍາລັງພົນ 10.000 ຄົນ ໄປຕີເມືອງບັນທາຍມາດ ແລ້ວເຂ້ົາທາງຄອງຂຸດໃຫມ ໄປພົບກັບກອງທັບພະຍາບໍດິນ ເດຊາທ່ີເມືອງ ໄຊງອນ. ພ້ອມດຽວກັນນີົ້ ພວກສະຫຍາມໄດ້ຈັດກອງທັບ 2 ກອງໃຫ້ມາປາບປາມບັນດາຫົວເມືອງລາວທີ່ຍັງສຶບຕໍ່ 93

ແຂງເມືອງບ່ໍຍອມຂ້ົຶນຕໍ່ພວກສະຫຍາມ ແລະ ເພອື່ີ ໃຫ້ມາປັບປຸງການປກົ ຄອງຢູລ່ າວ ຄື: ກອງທບັ ຂອງພະມະຫາເທບ ປຸ້ອມ ຍົກມາຕັົ້ງ ຢູ່ທີ່ເມືອງນະຄອນພະນົມ, ກອງທັບຂອງພະຣາຊະລິນຍໍຍົກມາຕ້ັົງຢູ່ທີ່ເມືອງຫນອງຄາຍ. ກອງທັບ ສະຫຍາມທັງ 4 ກອງໄດ້ຍົກອອກມາຈາກບາງກອກ ໃນວັນທີ 23 ພະຈິກ 1833.ເຊ່ງິີ ມັນໄດ້ເຮັດໃຫ້ຄວາມສໍາພັນ ລະຫວູ່າງອານາມກັບສະຫຍາມຂາດລົງ ແຕມູ່ ້ນົື ົັ້ນມາ. ກອງທັບສະຫຍາມຂອງພະຍາຣາຊະສຸລີນ ທ່ີມາຕົັ້ງຫມ້ົັນຢູ່ເມືອງຫນອງຄາຍ ນ້ັົນ ພວກເຂົາໄດ້ກໍ່ໂທດກໍາ ຢາູ່ ງໃຫຍຫູ່ ລວງຕໍປ່ ະຊາຊນົ ລາວໃນເຂດນົີ້ ພວກເຂາົ ໄດອ້ ອກ ກວາດຕ້ອນ ແລະ ເກັບເກນກົດຂີ່ຂູດຮີດວັດຖສຸ ິ່ງີ ຂອງ ຈາກປະຊາຊນົ ລາວ ໃນເຂດເມອື ງ ຫນອງຄາຍ, ເລີຍ, ຂອນແກ່ນູ , ວຽງຈັນ .... ໂດຍສະເພາະ ພວກເຂົາໄດ້ຕິດຕາມ ມາ ເຂັນຂ້າປະຊາຊົນລາວທີ່ກັບຄືນມາຢູ່ເມືອງຮ້າງວຽງຈັນ ຢູ່າງເປັນປະຈໍາ, ຕົ້ນຕໍແມູ່ນ ພວກສະຫຍາມແນໃສູ່ ຕິດຕາມຈັບເຈົ້າຣາຊະວົງ ທ່ີ \"...ອານາມໄດ້ຕົ້ັງໃຫ້ເປັນເຈົ້າວຽງຈັນ ແທນບິດາທີ່ສະຫຍາມຈັບໄປບາງກອກ...” (211/5).ເພີ່ອື ບໍ່ໃຫປ້ ະຊາຊົນລາວ ມາຕົງັ້ ຖີ່ິນຖານ ເຮດັ ໄຮ່ເູ ຮດັ ນາໃນຂງົ ເຂດນີົ້ ແລະ ເພືີ່ອເຮດັ ໃຫ້ວຽງຈັນກາຍເປັນ ເມືອງ ຮ້າງແບບຕະຫລອດການ, ຈົນເຮັດໃຫ້ເຈົ້າຣາຊະວົງ ເຄ່ີືອນໄຫວຢູໃນເຂດວຽງຈັນບໍ່ໄດ້ ຈ່ຶີງຕ້ອງລົງໄປເຄືີ່ອນ ໄຫວຢູ ເຂດມະຫາໄຊ. ພາຍຫລັງຈາກການເກັບເກນໄດ້ຈໍານວນພົນ ແລະ ສະບຽງອາຫານພຽງພໍແລ້ວ ພວກເຂົາກ່ໍ ຍົກກອງທັບຂ້ົຶນໄປຕີເມືອງພວນ, ເມືອງ ຊຽງຂວາງ, ເມືອງຮົມ, ຊຽງຄໍາ, ຊຽງດີ ແລະ ກວາດຕ້ອນເອົາປະຊາຊົນ ລາວ ລງົ ໄປ ບາງກອກຈົນຫມົດກຽ້ ງ. ກອງທັບສະຫຍາມ ຂອງພະມະຫາເທບປຸ້ອມ ທີ່ມາຕົ້ັງຫມ້ົັນຢູ່ເມືອງນະຄອນ ພະນົມນັ້ົນ ພວກເຂົາໄດ້ກ່ໍ ໂທດກຢໍ ູ່າງຫລວງຫລາຍຕ່ໍປະຊາຊົນລາວ ໂດຍພວກເຂາົ ໄດ້ອອກເກັບເກນເອົາຄົນລາວ ແລະ ວັດຖຸສ່ີງຂອງໃນເຂດ ເມືອງອຸບົນ, ເຂັມມະຣາດ. ມຸກດາຫານ, ນະຄອນພະນົມ... ພ້ອມດຽວກັນ ພວກເຂົາໄດ້ຕິດຕາມປາບປາມຈັບກຸມ ປະຊາຊົນລາວທີ່ເຄີຍຮູ່ວມຂະບວນກັບເຈົ້າອະນຸມາລົງ ໂທດຢູ່າງຮ້າຍແຮງປູ່າເຖືອນ ເຮັດໃຫ້ປະຊາຊົນລາວຝັ່ງຂວາ ແມູ່ນໍາ້ ຂອງຈາໍ ນວນຫລວງຫລາຍ ໄດ້ແຕກກນັ ໄປຢູ່ຕາມ ຫົວເມອື ງຝັງ່ ຊ້າຍແມນູ່ າົ້ໍ ຂອງ. ພາຍຫລັງເກັບເກນຄົນໄດ້ຫລາຍແລ້ວ ພວກສະຫຍາມໄດ້ຈັດຕົ້ັງກອງທັບຂ້ຶົນ-ແຫູ່ງຫນ່ີຶງ ໃຫ້ຕັົ້ງຫມົ້ັນຢູ່ ມຸກດາຫານ ໂດຍພະຍາ ໂຍທາເປັນຜູ້ຄວບຄຸມ ເພ່ືີອຍົກທັບໄປ ເມືອງພະລານ, ເມືອງພ້ອງ, ເມືອງຈໍາພອນ, ເມືອງ ພິນ, ເມືອງເຊໂປນ.. ປະຊາຊົນ ໃນບັນດາເມືອງດົ່ັງກູ່າວ ໄດ້ສາມັກຄີກັນຕໍ່ສູ້ຕ້ານກອງທັບສະຫຍາມຢູ່າງທໍ ລະຫົດ ອົດທົນ. ພວກສະຫຍາມກ່ໍບໍ່ໄດ້ລົດລະໃນການກົດຂ່ີຂູດຮີດເກັບເກນ ແລະ ປາບປາມປະຊາ ຊົນລາວ, ດ່ັົງນົັ້ນ ປະຊາຊົນລາວຜູ້ມີມູນເຊົື້ອຕໍ່ສູ້ ບ່ໍຍອມຈໍານົນ ຈຶ່ີງໄດ້ລຸກຂົ້ຶນສືບຕ່ໍຕ້ານ ພວກເຂົາຄືນໃນຫລາຍບູ່ອນອີກ ເຮັດໃຫ້ ພວກເຂົາບສໍ່ າມາດກົດຂ່ີຂດູ ຮີດ ເກບັ ເກນ ແລະ ປາບປາມ ໄດ້ຕາມໃຈມັກ, ບ່ໍສາມາດຈັດຕງ້ັົ ປົກຄອງປະຊາຊົນລາວ ໄດ້ຢູ່າງທົ່ວເຖິງ ໂດຍສະເພາະແມູ່ນເຂດລາວພວນ ແລະ ລາວກາວ, ບູ່ອນທ່ີປະຊາຊົນລາວໃຊ້ເປັນບູ່ອນ ສູນກາງໃນ ການຕໍສ່ ູ້ຕ້ານສະຫຍາມ ເທ່ີືອນ້ົີແມູ່ນເຂດລຸູ່ມແມູ່ນ້ໍາຂອງ ເຊບັົ້ງຫຽງມາ ເຖິງລູຸ່ມນ້ໍາເຊບ້ົັງໄຟ ພວກສະຫຍາມເຂົາ້ ໄປ ບໄໍ່ ດເ້ ລຍີ . ສະນນ້ັົ ເພ່ອີື ແກໄ້ ຂບັນຫານ້ົີ ພວກສະຫຍາມຈຶີງ່ ນາໍ ໃຊນ້ ະ ໂຍບາຍເອົາຄົນລາວຂາ້ ຄົນລາວ ຄື: ເກນເອາົ ຄນົ ລາວ ໃນຫົວເມືອງລາວເຂ້ົາເປັນທະຫານ ແລ້ວສວຍໃຊ້ ຫລືບັງຄັບໃຫ້ພວກຂ້າຣັດຊະການ ແລະ ພວກລູກຫລານ ຂອງເຈ້ົາອະນຸ ທ່ີຖືກພວກເຂົາຈັບເປັນຊະເລີຍ ແຕູ່ປາງສົງຄາມ ຕໍ່ສູ້ເພີ່ືອເອກະຣາດ ໃນລະຫວູ່າງປີ 1827-29 ເຊິີ່ງ ຍັງຖກື ຄມຸ ຂັງຢູ່ນ້ົັນ ໃຫ້ອອກມາ ປະກອບເຂາົ້ ໃນກອງທບັ ທີແ່ ມູ່ນຄນົ ສະຫຍາມມາເປນັ ນາຍ ແລວ້ ນາໍ ພາທາງໄປປາບ 94

ປາມຈັບກຸມປະຊາຊົນລາວ ທີ່ຍັງບໍ່ຍອມອູ່ອນນ້ອມຕໍ່ສະຫຍາມ ໃນຫລາຍທ້ອງຖ່ີນ ໂດຍພວກ ເຂົາໄດ້ຈັດກອງທັບ ອອກເປັນ 4 ກອງຄ:ື ກອງທີຫນີ່ືງ : ມີຈໍານວນພນົ 2.000 ຄນົ ເກນເອາົ ຈາກເມືອງນະຄອນພະນມົ . ກາລະສິນ, ສະກົນນະຄອນ ແລະ ຫນອງຫານ ໂດຍໃຫ້ເຈ້ົາອຸປະຣາດຕິດສະ ເປັນຜູ້ນໍາພາທາງ, ນອກນ້ີົ ຍັງມີທ້າວເພຍ ລູກຫລານລວມເປັນ 6 ຄົນ ຍກົ ກອງທັບໄປທາງເມອື ງເລຍີ . ກອງທີສອງ : ມີຈໍານວນພົນ 3.300 ຄົນ, ເກນເອົາຈາກເມືອງທູ່າອຸເທນ, ໄຊບຸລີ. ເມືອງສະກົນ, ເມືອງ ແສນ ໂດຍໃຫ້ທ້າວເຖື່ີອນລູກເຈ້ົາອະນຸ ທ້າວໄຂ ຫລານອຸປະຣາດ ແລະ ຍັງມີທ້າວເພຍ ອີກຈໍານວນຫນຶີ່ງ ເປັນຜູ້ນໍາ ກອງທັບໄປທາງເມືອງກະບອງ. ກອງທີສາມ : ມີຈາໍ ນວນພົນ 2.000 ຄນົ ເກນຈາກເມອື ງຫນອງຄາຍ, ເມືອງພູວຽງ. ເມອື ງມຸກດາຫານ ມີ ເຈາົ້ ເມືອງຫນອງຄາຍຊີືພ່ ະປະທມຸ ເທວາ ເປນັ ຜ້ນູ າໍ ພາທາງຍົກກອງທບັ ໄປທາງເມືອງລາຍ. ກອງທີສີ່ : ມີຈໍານວນພົນ 3.000 ຄົນ ເກນເອົາຈາກເມືອງເຂັມມະຣາດ, ເມືອງອຸບົນ, ໃຫ້ທ້າວເຫມັນ ແລະ ທາ້ ວແຮດ ລູກເຈ້ົາອປຸ ະຣາດ ເປນັ ຜນູ້ ໍາພາທາງ. ລວມ 4 ກອງທບັ ເປນັ ຈໍານວນພົນທັງຫມົດ 10.300 ຄົນ ໂດຍຕັົ້ງສູນກາງ ຢູ່ເມືອງນະຄອນພະນມົ ມີພະ ມະຫາສົງຄາມ ເປັນຜບູ້ ັນຊາການກອງທັບທງັ 4 ກອງ ໄດ້ຍກົ ທັບຂ້າມຍົກໄປຝ່ງັ ຊາ້ ຍຂອງແມນູ່ ້ໍາຂອງ ໃນວນັ ທີ 31 ມີນາ 1842 ແລ້ວເຂ້ົາໄປຕີ ເມືອງວັງ, ເມືອງເຊໂປນ, ເມືອງພິນ, ເມືອງນອງ, ເມືອງຊຽງຮ່ົມ, ເມືອງຜາບັງ, ປະຊາ ຊົນໃນບັນດາເມືອງເຫລ່ົານີົ້ ລ້ວນແຕູ່ບໍ່ຍອມເປັນ ຂ້ອຍຂ້າຂອງຕູ່າງຊາດ ເຂົາເຈົ້າໄດ້ ສາມັກຄີກັນຕີຕ້ານກອງທັບ ສະຫຍາມຈົນສຸດຄວາມສາມາດ, ແຕູ່ຍ້ອນທະຫານ ສະຫຍາມຍົກມາຢູ່າງຫລວງຫລາຍຄືແນວນົັ້ນ, ຈຶ່ີງສູ້ບໍ່ໄດ້ໄດ້ ພາກນັ ແຕກຫນີເຂົ້າປູ່າ ໄປຈົນຫມົດກ້ຽງ ພວກສະຫຍາມໄດແ້ ຕູ່ງຄົນໄປທູ່ຽວຊອກຫາກວາດຕ້ອນເອາົ ຄອບຄົວ ມາ ຄືນ ແຕູ່ກໍ່ກືກຫນ້າໄມ້ (ຂອງເຂົາເຈົາ້ ) ເຮດັ ໃຫ້ກອງທັບ (ສະຫຍາມ) ລົ້ມຕາຍຢາງ ຫລວງຫລາຍ, ເກ້ຍກອູ່ ມມາໄດ້ ແດູ່ ຈັບມາໄດແ້ ດູ່ ລວມເປັນ 1.077 ຄນົ , ໄດ້ຊາ້ ງ 20 ໂຕ ແລະ ເມອືີ່ ກວາດຕ້ອນຕໄ່ໍ ປ ປະຊາຊນົ ກພໍ່ າຄອບຄົວຫນີ ໄປຢູ່ໃນເຂດອານາມ ຈົນຫມດົ ສົ້ນິ ໄດ້ຈູດເຜົາບາ້ ນເຮືອນເສຍຫມົດ... ເມ່ີືອເຈົາ້ ຊີວດິ ສະຫຍາມຮູ້ວາ ກອງທັບ ຂອງ ຕນົ ກະເກນຄົນໄດ້ມີຈາໍ ນວນພົນ 10 ປາຍພັນຄົນ ແຕູ່ກວາດຕ້ອນຄົນໄດ້ພຽງແຕູ່ ພນັ ປາຍຄົນທ່ໍນົັ້ນ ຈີຶ່ງບໍ່ພໍໃຈເພາະ ບໍ່ສມົ ກັບເປັນກອງທບັ ໃຫຍູ່ ຈ່ີງຶ ເອົາຜດິ ນາໍ ຄນົ ລາວ ວູ່າບຈ່ໍ ິງໃຈຕໍ່ສະຫຍາມ ໄປເຂ້ົາຂ້າງກັນເອງ, ດງ່ັົ ນົ້ນັ ພວກເຂາົ ຈີຶ່ງ ລົງ ໂທດໃຫ້ກອງທັບ ທັງຫມົດ ຢູ່ສືບຕ່ໍໄປອີກ 8 ປີ ເພ່ືີອຄອຍຖ້າຈັບເອົາປະຊາຊົນລາວທີ່ຈະກັບຈາກອານາມ ຫລື ຈາກເຂດພູຜາປູ່າດົງ ແລ້ວອອກມາເຮດັ ໄຮູ່ໄຖນາ ແຕູ່ພວກສະຫຍາມບໍຍ່ ອມໃຫ້ປະຊາ ຊົນລາວ ຕງົ້ັ ບ້ານເຮອື ນ ແລະ ເຮັດໄຮ່ເູ ຮັດນານ້ົີ ຢູ່າງເດດັ ຂາດ, ພວກເຂົາໄດ້ອອກ ຕາມຈັບ ແລະ ກວາດຕ້ອນໄປຝ່ັງຂວາຈົນຫມົດສົ້ິນ ຈົນຂົງເຂດ ນີົ້ກາຍເປັນດິນແດນທີ ຫວູ່າງເປັ່ົາ ບໍ່ມີຄົນຢູ່ອາໄສ, ພ້ອມດຽວກັນນົີ້ ພວກເຂົາໄດ້ຕັົ້ງດູ່ານໄວ້ເພີື່ອຄອຍຈັບ ແລະ ກວາດຕ້ອນປະຊາຊົນລາວ ມີ 7 ດູ່ານ ຄື: ຢູ່ບ້ານບຶງ ໃນເຂດເມືອງແຊກ, ຢູ່ທີບານໂພ ແດນເມືອງວັງ, ຢູ່ເມືອງ ມະຫາໄຊກອງແກ້ວ, ຢູ່ລໍາເນົາຫນອງປື, ຢູ່ເມືອງຊຽງຮົມ. ຢູ່ບ້ານນາຫີນ ເມືອງຄໍາເກີດ ແຂວງຄໍາມູ່ວນ ຢູ່ບ້ານ ນາຄາຍເມືອງວັງ ມີສູນກາງບັນຊາ ການດູ່ານຢູ່ນະຄອນພະນົມ, ພວກສະຫຍາມໄດ້ຈດັ ຕ້ັງົ ກອງລາດຕະເວນທູ່ຽວໄປ 95

ມາຫາກນັ ເປັນປະຈາໍ , ເຊງີິ່ ພວກສະຫຍາມຄດິ ວາູ່ ຖາ້ ເຮດັ ໄດ້ແນວນ້ົີ ອານາມກໍຈ່ ະບ່ໍມາໃກ້. ຂົງເຂດນີົ້ ຍ້ອນບໍມ່ ຜີ ໃູ້ ຫ້ ສະບຽງອາຫານ ສົງຄາມໃນເຂດນົີ້ກ່ໍຈະຫມົດໄປ ແລ້ວພວກເຮົາ ກໍ່ຈະຢູ່າງສຸມໃສູ່ສ່ົງກອງທັບໄປເຮັດເສິກກັບ ສັກດິນາອານາມ ເພ່ີືອຍຶດຄອງກໍາປູເຈຍ ອັນເປັນດິນແດນສາມຫລຽມແມູ່ນໍ້າຂອງ ທ່ີອຸດົມສົມບູນເຊິີ່ງພວກເຂົາມີ ຄວາມກະຫາຍທີ່ສຸດ. ການທ່ີສະຫຍາມໄດ້ສ່ົງກອງທັບໃຫຍ 4 ກອງ ພາຍໃຕ້ການບັນຊາຂອງ ພະມະຫາສົງຄາມ (ຢູ່ນະຄອນ ພະນົມ) ເພີື່ອກວາດຕ້ອນປະຊາຊົນລາວຢູ່ຝ່ັງຊ້າຍແມູ່ນ້ໍາຂອງ ຢູ່າງ ໂຫດຮ້າຍປູ່າເຖືີ່ອນ ແລະ ໃຊ້ເວລາຍາວນານທີ່ ສຸດໃນຄັ້ົງນ້ົັນ ມັນແມູ່ນການກໍ່ ໂທດ ກໍອີກຄົັ້ງຫນຶ່ີງຕໍ່ປະຊາຊົນລາວ ຜູ້ບ່ໍມີຄວາມຜິດຫຍັງ ພວກເຂົາໄດ້ຈອງລ້າງ ຈອງຜານ ປະຊາຊົນລາວຢູ່າງບໍ່ກະດຽມມື ເພີື່ອຫວັງເອົາປະຊາຊົນລາວໄປເປັນຂອ້ ຍຂ້າຮັບໃຊ້ ພວກເຂົາ. ຖ້າບໍ່ໄປນໍາ ພວກເຂົາ, ພວກເຂົາກ່ໍຈະດັບສູນໃຫ້ຫມົດກ້ຽງ ປະຊາຊົນລາວຈໍາເປັນຕ້ອງເອົາຕົວຫລົບຫນີ, ເຮັດໃຫ້ພັດພາກຈາກ ຖິີ່ນຖານ ແຕກກະຈັກກະຈາຍ ບໍ່ໄດ້ທໍາມາຫາກິນ ອາໄສກິນແຕູ່ເຜືອກ ແຕູ່ກ້ອຍ ໃຊ້ຊີວິດຢູ່ຕາມພູຜາປູ່າດົງເປັນ ເວລາ ຍາວນານ ເພ່ີືອໃຫ້ພົ້ນຈາກການເປັນຂ້ອຍຂາ້ ແລະ ການດັບສູນ; ສູ່ວນພວກທ່ີຖືກຈັບ ແລະ ຖືກກວາດຕ້ອນ ໄປຢູ່ຝັ່ງຂວາ ແລະ ໄປຢູ່ເລິກໃນດິນສະຫຍາມກໍ່ມີຫລາຍ ເຊີິ່ງພວກນົີ້ ໄດ້ຕົກເປັນຂ້ອຍຂ້າຂອງພວກສະຫຍາມ , ພວກສະຫຍາມໄດ້ບັງຄັບໃຫ້ຢູ່ເປັນຫມວດຫມູ ເພີ່ືອສະດວກໃນການຮັບໃຊ້ວຽກງານທຸກສິ່ີງທຸກຢູ່າງ ເຊ່ັົນ: ກາ ນ ສາ້ ງບາ້ ນແປງເມືອງ ຂຸດຖະຫນົນຫົນທາງ ເຮັດໄຮູ່ນາຮ້ົວສວນ ແລະ ເກບັ ເກນໄປຮບົ ທັບຈບັ ເສກິ ເປັນຕນ້ົ ຍ້ອນການ ບັງຄັບໃຫ້ຢູ່ເປັນຫມວດຫມູ ຈີຶ່ງເຮັດໃຫ້ປາກົດມີເມືອງເກີດຂ້ົຶນໃນໄລຍະນີົ້ຢາງ ຫລວງຫລາຍ ຄື: ເມືອງກໍາເນີດ ນົບພະຄຸນ, (ບາງຕະພານ) ພະນັດນິຄົມ, ກະບິນບູລີ. ປະຈັນຕະຄາມ, ອະລັນຍະປະເທດ, ວັດທະນານະຄອນ, ສີ ໂສພົນ, ອໍານາດຈະເລີນ, ເສນາງຄະນິຄົມ, ເຊລໍາເພົາ, ລໍາເນົາຫນອງປື (ຍາງຕະຫລາດເດີມ), ເລນນະຄອນ, (ຢູ່ໃນ ແຂວງນະຄອນພະນົມ ເຊີິ່ງພວກສະຫຍາມກວາດຕ້ອນເອົາພວກແຊັກ ມາຈາກ ແຂວງຄໍາມວນ), ລາມະຣາດ, ອາດ ສາມາດ (ເປັນຕາແສງຫນຶີ່ງໃນນະຄອນພະນົມ) ອາກາດອໍານວຍ, ຫນອງຄາຍ, ໂພນພິໄສ, ໄຊບຸລີ, ຄໍາເຮືອນແກ້ວ, ສະເມັຍ (ໃກ້ເມອື ງ ຄາໍ ທອງໃຫຍູ່), ພວູ ຽງ, ປາກເຫືອຼ ງ ແລະ ຄາໍ ທອງນ້ອຍ... ຍ້ອນພວກສະຫຍາມໄດ້ຕັົ້ງການປາບປາມການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນລາວແບບຍາວນານ ມັນຈີ່ຶງເຮັດໃຫ້ ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນລາວຕ້ອງອູ່ອນກໍາລັງລົງ. ປະຊາຊົນລາວຈໍານວນຫນ່ຶີງກໍ່ຖືກພວກສະຫຍາມກວາດ ຕ້ອນໄປ ແລະ ຈໍານວນນຫນີ່ຶງ ກໍ່ເອົາຕົວຫລົບຫນີໄປລີົ້ຢູ່ຕາມພູຜາປູ່າດົງ ແລະ ເຂົ້າໄປອາໄສໃນເຂດອານາມ ເພ່ືີອ ຄອຍ ຫາໂອກາດລກຸ ຂຶນ້ົ ຕໍສ່ ຕູ້ າ້ ນສະຫຍາມອກີ ເທີ່ືອໃຫມູ່ ພາຍໃຕຮ້ ບູ ການຜູ້ມບີ ຸນ ຫລຮື ບູ ການອີື່ນ. ປະຊາຊົນລາວທຸກແຫູ່ງຫົນ ໂດຍສະເພາະ ແມູ່ນປະຊາຊົນລາວທີ່ຖືກກວາດຕ້ອນໄປຢູ່ຝັ່ງຂວາແມູ່ນ້ົໍາຂອງ ແລະ ຖືກກວາດຕ້ອນໄປຢູ່ເລິກໃນດິນສະຫຍາມນົັນ້ ແມນູ່ ຖືກກົດຂີ່ຂດູ ຮີດຢູ່າງຫນັກຫນວງ ຈຶ່ີງພະຍາຍາມລກຸ ຮືຂົ້ຶນ ຕໍສ່ ູ້ ພາຍໃຕ້ຮູບການ ຜູ້ມບີ ຸນຢເູ່ ປັນປະຈາໍ ......ຂູ່າວລໍາ້ ລືທາໍ ນອງ ພຸດທະທາໍ ນາຍອບຸ ັດຂົນ້ຶ ສະເຫມີ ບາງຄັງ້ົ ມີຫນັງສື ຄັດໄປຈົນຜູ້ຄົນແຕກຕື່ີນລະສໍ່ລະສາຍ... ຫນັງສືທີ່ລອກຕໍ່ໆກັນໄປນົັ້ນ ບາງຄົັ້ງ ກໍ່ອ້າງວູ່າ ເປັນຫນັງສືຂອງພະອິນ , ຂອງທ້າວເວສຸວັນ ບາງເທ່ືີອກໍ່ອ້າງວູ່າ ພະສົງ ທູ່ຽວທຸດົງ ໄປຕາມປາເຂົາ ແລ້ວມີຍັກນໍາມາສົ່ງໃຫ້, ບາງເທືີ່ອກ່ໍວູ່າໄດ້ ມາຈາກຖໍ້າ, ຈາກ ເຫວ ກໍ່ມີໃຈຄວາມຫນັງສືກ່ໍບອກວູ່າ ວັນນົ້ັນວັນນົ້ີຈະເກີດຄວາມໄຂ້ ຄວາມເຈັບ ເດືອນນົັ້ນ ປີ ນົັ້ນ ຈະເກີດເສິກສົງຄາມ ຫລືວູ່າຄືນນົັ້ນຄືນນີ້ົ ໃຫ້ປິດປະຕູຫນ້າຕູ່າງເສຍໃຫ້ຫມົດ ຢູ່າໃຫ້ຟື້ຶນໃຕ້ໄຟ ໃຫ້ຜູ້ໃດ, ໃຫ້ ມອດຟ້ຶືນມອດໄຟໃຫ້ຫມົດ, ໃຜເອ້ົີນກໍ່ຢູ່າຂານ ໃຜວານກໍ່ຢູ່າ ຊູ່ວຍ, ຖ້າບໍ່ເຊ່ືີອກ່ໍຈະເກີດອັນຕະລາຍ ໄພພິບັດຢູ່າງ 96

ຫລີກລ້ຽງບໍ່ພົ້ນ. ແຕູ່ຖ້າຜູ້ໃດເຊີື່ອ ກໍ່ຈະມີອາຍຸຍືນເປັນພັນໆປີ... ຫນັງສືເຫລ່ົານົ້ີແຜຫລາຍອອກມາແຕູ່ລະເທື່ີອ ປະຊາຊົນ ກ່ພໍ າກັນລະສ່ໍລະສາຍຢູ່ສະເຫມີ ເພາະການແພຫລາຍຂອງຫນັງສເື ປນັ ໄປຢູ່າງ ກວາ້ ງຂວາງ... ໃນປີ 1864 ໄດ້ມພີ ດຸ ທະທໍານາຍແພຫລາຍໄປໃນຫມູປ່ ະຊາຊົນ ແຂວງເມືອງພະພຸດທະບາດ, ແຂວງເມອື ງສະລະບຸລີ, ແຂວງເມືອງ ໄຊບາຕານ ແລະ ເມືອງອ່ືີນໆ ຕໍໄ່ ປຈົນໃກ້ເມືອງນະຄອນສຽມລຽບ... ຫນັງສືສະບັບນ້ີົ ຕ້ົນຕເໍ ກີດຈາກ ຂະເຫມນຮັກ ຊາດ ແຂວງເມອື ງນະຄອນສຽມລຽບ ຄິດແຕງູ່ ຂຶົ້ນເພ່ີືອຊກັ ຊວນເກ້ຍກູ່ອມ ພວກຂະເຫມນໃນປູາ່ ດົງ ແລະ ພວກລາວ ຝູ່າຍຕະເວັນອອກ ຂອງເມືອງນະຄອນລາຊະສີມາ ໃຫ້ຮູ່ວມມືດ້ວຍ.. ການລຸກຮືຂຶ້ົນຂອງປະຊາຊົນລາວ ແລະ ຂະເຫມນເທືີ່ອນົ້ັນ ແມ່ນູ ເພີ່ືອ ຕ້ານແອກປົກຄອງຂອງສະຫຍາມດ້ວຍຮູບການຜູ້ມບີ ຸນ, ທາໍ ອດິ ຂະບວນລຸກຮືຂົນ້ຶ ໄດ້ ຍົກກອງທບັ ເຂາ້ົ ຕີເມອື ງສຽມລຽບກູ່ອນ ເພອ່ືີ ຢດເອົາເມອື ງນຈ້ີົ າກສະຫຍາມ ເຊ່ີງິ ພະຍານຸພາບໄກພົບ ເປນັ ຜູປ້ ົກຄອງ ເມືອງ ແຕກູ່ ໍ່ຖືກກອງທັບສະຫຍາມຕີແຕກ ແລະ ອາຍ ໂນລີ ຜນູ້ າໍ ຂະບວນກກື ຈັບໄປປະຫານຊີວິດ, ຂະບວນການລຸກ ຮືຂົ້ຶນຂອງປະຊາຊົນລາວ ແລະ ຂະເຫມນຄັົ້ງນັ້ົນ ຈຶ່ີງອອນກໍາລັງລົງໄລຍະຫນ່ຶີງ ແລະ ຕໍ່ມາ ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຕ້ານ ສະຫຍາມ ພາຍໃຕ້ຮບູ ການຜມູ້ ີພະຄຸນກເ່ໍ ກີດຂ້ຶນົ ອກີ ໂດຍຕດິ ພັນກັບໄລຍະພວກລາູ່ ເມອື ງຂົ້ຶນຝຣງົັ່ ເຂ້າົ ມາແຊກແຊງ ແລະ ຮກຸ ຮານລາວ. 7. ການປບັ ປຸງກງົ ຈກັ ການປກົ ຄອງຂອງສະຫຍາມກ່ອູ ນການຮຸກຮານຂອງຈັກກະພດັ ຝຣົ່ງັ 7.1 ການປບັ ປງຸ ການປກົ ຄອງຄົ້ງັ ທີ 1 ໃນປີ ຄ.ສ 1889 7.1.1 ຫົວເມອື ງລາວຝູ່າຍຕາເວັນອອກ ເຂດຫວົ ເມອື ງລາວຝູ່າຍຕາເວັນອອກນົີ້ ມີເມອື ງເອກເຖງິ 11 ເມອື ງຄ:ື 1. ເມອື ງນະຄອນຈໍາປາສກັ 2. ເມືອງຊຽງແຕງ (ຝຣັງົ່ ເສດຍກົ ໄປຂ້ົນຶ ຂະເມນໃນປີ ຄ.ສ 1904) 3. ເມອື ງແສນປາງ (ຝຣ່ົັງເສດຍົກໄປຂົ້ນຶ ຂະເມນ ພອ້ ມກບັ ເມອື ງຊຽງແຕງ) 4. ເມອື ງສີທນັ ດອນ 5. ເມືອງອດັ ຕະປື 6. ເມອື ງສາລະວັນ 7. ເມືອງຄໍາທອງໃຫຍູ່ 8. ເມອື ງສຸຣິນ (ຈງັ ຫວດັ ສຣຸ ນິ ຢູ່ໃນພາກອສີ ານ) 9. ເມືອງຂນຸ ຂັນ (ອໍາເພີຂຸຂນັ ຢູ່ໃນຈງັ ຫວັດສສີ ະເກດ ພາກອສີ ານ) 10. ເມືອງສັງຂະ (ອາໍ ເພີສັງຂະ ຢູ່ໃນຈັງຫວດັ ສຣຸ ນິ ) 11. ເມອື ງເດດອດຸ ມົ (ຄອື ໍາເພີເດດອຸດມົ ຢູໃ່ ນຈງັ ຫວດັ ອຸບົນດຽວນົ)ີ້ ຫວົ ເມືອງໃຫຍໃູ່ ນພາກຕາເວນັ ອອກ 11 ເມອື ງນ້ີົ ແຕູລ່ ະເມືອງຍັງມີເມືອງຂ້ນຶົ ອີກດົງ່ັ ນ້ີົ: 1. ເມືອງນະຄອນຈາໍ ປາສກັ ມີເມອື ງຂ້ຶົນ 15 ເມອື ງຄື: 1. ເມືອງຄໍາທອງນ້ອຍ (ຢູ່ແຂວງວາປິຄາໍ ທອງ) 2. ເມືອງເຊລໍາເພາົ (ຢູ່ແຂວງສທີ ນັ ດອນ) 3. ເມືອງໂພນທອງ (ຢແູ່ ຂວງຈາໍ ປາສກັ ) 4. ເມອື ງນະຄອນເພັງ (ຢແູ່ ຂວງວາປິຄາໍ ທອງ) 97

5. ເມອື ງສກຸ ຸມານຄີຣີ (ຢູໃ່ ນແຂວງຈໍາປາສກັ ) 6. ເມືອງວາປໄິ ພບູນ (ຢູ່ໃນແຂວງວາປຄິ ໍາທອງ) 7. ເມືອງມະທະຣະສາຜົນ (ບ່ຮໍ ູວ້ ູ່າຢູ່ບູ່ອນໃດ) 8. ເມືອງສະພງັ ພສູ າ (ຢໃູ່ ນແຂວງສທີ ັນດອນ) 9. ເມືອງອທຸ ຸມທາຣາ (ຢໃູ່ ນແຂວງຈໍາປາສັກ) 10. ເມອື ງໂດມປະດິດ (ຢູ່ໃນອາໍ ເພບີ ນຸ ທະຣິກ ຈັງຫວດັ ອຸບນົ ) 11. ເມອື ງສດຸ ວາຣີ (ບ່ໍຮູ້ວາູ່ ຢູ່ບອູ່ ນໃດ) 12.ເມືອງສຸວນັ ນະຄຣີ ີ (ຢູ່ໃນແຂວງຈໍາປາສັກ) 13. ເມືອງສຸຕນະຄອນ (ບໍ່ຮວູ້ ູ່າຢູ່ບອູ່ ນໃດ) 14. ເມອື ງວາຣນິ ຊໍາຣາບ (ອາໍ ເພວີ າຣິນ ໃນຈັງຫວດັ ອຸບນົ ) 15. ເມອື ງບົວບນຸ ທະຣິກ (ອໍາເພີບຸນທະຣິກ ໃນຈງັ ຫວັດອຸບົນ) 2. ເມອື ງສທີ ັນດອນ ມີເມອື ງຂົນ້ຶ ເມອື ງໜງ່ີຶ ຄື 1. ເມືອງມູນປາໂມກ (ຢໃູ່ ນສີທນັ ດອນ) 3. ເມອື ງຄາໍ ທອງໃຫຍູ່ ມເີ ມືອງຂ້ນຶົ ເມືອງໜຶີ່ງຄື 1. ເມືອງສະພາດ (ຢູ່ແຂວງສາລະວັນ) 4. ເມອື ງສະຣນິ ມເີ ມອື ງຂຶົນ້ 2 ເມອື ງຄື 1. ເມືອງສະຣະພນິ ນິຄົມ (ດຽວນີໂົ້ ຮມເຂາົ້ ກັບອາໍ ເພີເມືອງສຸຣິນ) 2. ເມືອງຊຸມພົນບຸຣີ (ຂນຶ້ົ ກບັ ຈັງຫວດັ ສຣຸ ນິ ) 5. ເມືອງສັງຂະ ມີເມອື ງຂຶ້ນົ ຕໍ່ 3 ເມອື ງຄື 1. ເມອື ງພົນຂນັ (ດຽວນຕ້ົີ ກົ ໄປເປນັ ຂອງຂະເມນ) 2. ເມອື ງສຂີ ະຣະພມູ (ຢູ່ໃນຈັງຫວັດສຣຸ ນິ ) 3. ເມອື ງກັນທະຣາຣມົ (ຢູ່ໃນຈງັ ຫວດັ ສີສະເກດ) 6. ເມອື ງຂຸຂນັ ມີເມອື ງຂຶນ້ົ ຢູ່ 4 ເມືອງຄື 1. ເມອື ງອຸທຸມພອນພໄິ ສ (ຢໃູ່ ນຈັງຫວັດສີສະເກດ) 2. ເມອື ງມະໂນໄພຣ (ດຽວນີົ້ຢູ່ດນິ ແດນຂະເມນ ຊ່ືລີ າວວາູ່ ທາູ່ ເປອື ຍ) 3. ເມອື ງກັນທຣະລກັ (ຢູ່ໃນຈັງຫວັດສີສະເກດ) 4. ເມອື ງພດູ ນົ ສະຫວູ່າງ (ບຮ່ໍ ູ້ວູ່າແມູນ່ ເມອື ງໃດ) ສູ່ວນເມອື ງໃຫຍ່ອູ ີກ 5 ຢູ່ມອື ງລາວຝາູ່ ຍຕາເວນັ ອອກຄື 7. ເມືອງຊຽງແຕງ 8. ເມືອງແສນປາງ 9. ເມືອງອດັ ຕະປື 10. ເມືອງສາລະວນັ 11. ເມອືຶ ງເດດອດຸ ມົ 98

ເມອື ງບ່ໍປະກົດມເີ ມືອງຂົ້ຶນ, ສູ່ວນຂາ້ ຫຼວງທີ່ສະຫຍາມໃຫ້ມາປະຈາໍ ຢຫູ່ ວົ ເມືອງລາວຝູ່າຍຕາເວັນອອກນ້ີົມີຊວ່ີື ູ່າ ມະຫາອາມາຕຍາທບິ ໍດີ ຕັົ້ງສໍານກັ ວາູ່ ການຢູ່ທີ່ນະຄອນຈໍາປາສັກ 7.1.2 ຫວົ ເມືອງລາວຝູ່າຍຕາເວນັ ອອກສູຽ່ ງເໜອື ຫົວເມືອງລາວຝູ່າຍຕາເວນັ ອອກສູ່ຽງເໜອື ນົີ້ ມເີ ມືອງໃຫຍູ່ຢູ່ 12 ເມອື ງຄື 1. ເມອື ງອບຸ ນົ ຣາຊທານີ (ຈງັ ຫວດັ ອຸບົນ) 2. ເມືອງຍະໂສທອນ (ຈັງຫວັດຍະໂສທອນ) 3. ເມອື ງຮອ້ ຍເອດັ (ຈງັ ຫວດັ ຮ້ອຍເອດັ ) 4. ເມອື ງສວຸ ນັ ນະພມູ (ອາໍ ເພສີ ວຸ ນັ ນະພູມ ຈງັ ຫວັດຮ້ອຍເອດັ ) 5. ເມອື ງກາລະສນິ (ຈັງຫວດັ ກາລະສິນ) 6. ເມືອງສາຣະຄາມ (ຈງັ ຫວດັ ສາຣະຄາມ) 7. ເມອື ງພແູ ລ່ນູ ຊ້າງ (ອາໍ ເພຍີ າງຕະລາດ ໃນຈງັ ຫວັດກາລະສິນ) 8. ເມອື ງກະມະລາໄສ (ອາໍ ເພີກົມລາໄສ ໃນຈັງຫວັດກາລະສິນ) 9. ເມອື ງສສີ ະເກດ (ຈງັ ຫວດັ ສສີ ະເກດ) 10. ເມືອງເຂມະລາດ (ອາໍ ເພເີ ຂມະລາດ ໃນຈັງຫວັດອຸບົນ) 11. ເມືອງສອງຄອນດອນດົງ (ເມືອງສອງຄອນ ໃນແຂວງສະຫວັນນະເຂດ) 12. ເມອື ງນອງ (ຢູ່ໃນແຂວງສະຫວນັ ນະເຂດ) ເມອື ງໃຫຍໃູ່ ນພາກຕາເວັນອອກສຽູ່ ງເໜືອທງັ 12 ເມອື ງນແ້ີົ ຕ່ລູ ະເມືອງຍງັ ມເີ ມືອງຂນຶົ້ ຄື 1. ເມອື ງອບຸ ົນຣາຊທານີ ມີເມືອງຂົ້ຶນຢູ່ 7 ເມອື ງຄື 1. ເມອື ງເສນາງຄະນຄິ ມົ 2. ເມອື ງພມິ ູນມັງສາຫານ (ອາໍ ເພີພມິ ນູ ) 3. ເມືອງຕຣະການພດື ຜົນ (ອາໍ ເພຕີ ຣະການພດື ຜົນ) 4. ເມືອງມະຫາໄຊ (ອາໍ ເພີມະຫາໄຊ ໃນຈງັ ຫວດັ ອບຸ ົນ) 5. ເມືອງຊານຸມານ (ອໍາເພຊີ ານຸມານ ໃນຈງັ ຫວດັ ອຸບນົ ) 6. ເມືອງພະນານຄິ ົມ (ອາໍ ເພີພະນານິຄົມ ໃນຈງັ ຫວັດອບຸ ົນ) 7. ເມືອງກະເສມສີມາ (ເປນັ ຕາແສງ ຂຶນ້ົ ກບັ ອາໍ ເພີຕຣະການພືດຜນົ ) 2. ເມອື ງຮອ້ ຍເອດັ ມີເມອື ງຂນຶ້ົ ເມືອງດຽວຄື 1. ເມອື ງທະວັດບຸຣີ (ອໍາ ພີທະວັດບຣຸ )ີ 3. ເມືອງສວຸ ນັ ນະພມູ ມີເມອື ງຂນ້ົຶ 4 ເມືອງຄື 1. ເມືອງກະເສດວໄິ ສ (ອາໍ ເພກີ ະເສດ ໃນຈງັ ຫວດັ ຮ້ອຍເອດັ ) 2. ເມືອງພະນົມໄພຣ (ອາໍ ເພພີ ະນົມໄພຣ ໃນຈັງຫວັດຮ້ອຍເອດັ ) 3. ເມອື ງຈະຕຣຸ ະພກັ ພມິ ານ (ອາໍ ເພຈີ ະຕຸຣະພກັ ພມິ ານ ໃນຈງັ ຫວດັ ຮອ້ ຍເອັດ) 4. ເມອື ງພະຍຄັ ພມູ ພໄິ ສ (ອໍາເພີພະຍຄັ ພູມ ໃນຈັງຫວດັ ມະຫາສາຣະຄາມ) 99

4. ເມືອງກາລະສນິ ມີເມອື ງຂນ້ົຶ 5 ເມອື ງຄື 1. ເມອື ງແຊງບາດານ (ດຽວນີົ້ບຮ່ໍ ວູ້ ່າູ ແມູ່ນບູ່ອນໃດ) 2. ເມືອງກສຸ ິນາລາຍ (ອໍາເພີກສຸ ິນາລາຍ ໃນຈັງຫວດັ ກາລະສິນ) 3. ເມືອງທາູ່ ຂອນຍາງ (ດຽວນຍ້ົີ ຸບໄປໂຮມກັບອາໍ ເພີຍາງຕະລາດ ໃນຈັງຫວັດກາລະສນິ ) 4. ເມືອງກັນທຣະວໄິ ຊ (ອາໍ ເພກີ ນັ ທຣະວິໄຊ ໃນຈງັ ຫວັດມະຫາສາລະຄາມ) 5. ເມືອງສະຫດັ ຂັນ (ດຽວນີົ້ເປນັ ອາໍ ເພີຂນົຶ້ ກັບຈັງຫວດັ ກາລະສນິ ) 5. ເມືອງມະຫາສາຣະຄາມ ມເີ ມອື ງຂ້ຶົນ 2 ເມອື ງຄື 1. ເມືອງວາປິປະທມຸ (ດຽວນົ້ເີ ປັນອາໍ ເພີວາປິ ຂນ້ົຶ ກບັ ຈງັ ຫວັດມະຫາສາຣະຄາມ) 2. ເມືອງໂກສມຸ ພິໄສ (ດຽວນເົ້ີ ປັນອໍາເພີ ຂົ້ນຶ ກບັ ຈັງຫວັດມະຫາສາຣະຄາມ) 6. ເມອື ງກະມະລາໄສ ມີເມືອງຂຶນົ້ ເມືອງດຽວຄື 1. ເມອື ງເສລະພູມ (ດຽວນີເ້ົ ປນັ ອໍາເພີ ຂນ້ົຶ ກັບຈງັ ຫວດັ ຮ້ອຍເອດັ ) 7. ເມືອງສສີ ະເກດ ມີເມອື ງຂ້ົນຶ ເມອື ງດຽວຄື 1. ເມອື ງສີສະໄລ (ດຽວນ້ເົີ ປັນອໍາເພີ ຂນຶ້ົ ກບັ ຈງັ ຫວດັ ສສີ ະເກດ) 8. ເມອື ງເຂມະລາດ ມີເມອື ງຂົຶ້ນ 4 ເມືອງຄື 1. ເມືອງໂຂງຈຽມ (ດຽວນີົ້ເປນັ ອໍາເພີ ຂ້ຶົນກັບຈງັ ຫວັດອບຸ ນົ ) 2. ເມອື ງສະເມຍຍະ (ແຕູ່ກູ່ອນຊ່ືີບ້ານຊູ່າງຄູ ຢູ່ຝັ່ງຊ້າຍແມູ່ນນໍ້າຂອງ ໃກ້ເມືອງຄໍາທອງ ໃຫຍູ່) 3. ເມືອງຄໍາເຂີອ່ື ນແກ້ວ (ດຽວນີ້ົເປັນຕາແສງ ແຕູ່ເອົາຊ່ີືໄປຮຽກອໍາເພີລຸມພຸກ ເປັນອໍາເພີຄໍາ ເຂອ່ີື ນແກ້ວ) 4. ເມືອງອໍານາດຈະເລນີ (ດຽວນ້ົີເປັນອາໍ ເພີ ຂ້ນຶົ ກັບຈງັ ຫວດັ ອບຸ ນົ ) 9. ເມອື ງສອງຄອນດອນດງົ ມີເມືອງຂນ້ົຶ 3 ເມືອງຄື 1. ເມອື ງພະລານ (ຢໃູ່ ນແຂວງສະຫວນັ ນະເຂດ) 2. ເມືອງລໍາເນົາໜອງຜື (ດຽວນບ້ົີ ່ຮໍີ ູ້ວ່າູ ແມູ່ນບອູ່ ນໃດ) 3. ເມືອງພວງ (ຢແູ່ ຂວງສະຫວນັ ນະເຂດ) 10. ເມືອງນອງ ມເີ ມອື ງຂນ້ົຶ 2 ເມືອງຄື 1. ເມອື ງພິນ (ຢູ່ແຂວງສະຫວັນນະເຂດ) 2. ເມືອງຕະໂປນ (ຢູ່ໃນແຂວງສະຫວັນນະເຂດ ດຽວນ້ົເີ ອົນີ້ ວາູ່ ເມອື ງເຊໂປນ) 11. ເມືອງຍະໂສທອນ (ບ່ໍປະກົດມີເມອື ງຂນຶ້ົ ) 12. ເມອື ງພແູ ລນູ່ ຊາ້ ງ (ບໍ່ປະກດົ ມເີ ມອື ງຂົ້ນຶ ) ຫົວເມືອງລາວຝູ່າຍຕາເວັນອອກສູ່ຽງເໜືອ ໂຮມມີເມືອງໃຫຍູ່ 12 ເມືອງ. ສະຫຍາມໄດ້ສ່ົງຂ້າຫຼວງໃຫຍູ່ ເອົີ້ນຕໍາແໜູ່ງວູ່າ ຂ້າຫຼວງປະຈໍາຫົວເມືອງລາວຝູ່າຍຕາເວັນອອກສູ່ຽງເໜືອ ຜູ້ເປັນຂ້າຫຼວງແມູ່ນ ພຣະຣາຊເສນາ ໄດ້ ຕງົັ້ ສາໍ ນັກງານການປກົ ຄອງຫວົ ເມືອງລາວພາກນົີຢ້ ູ່ ເມອື ງອຸບົນຣາຊທານີ. 100

7.1.3 ຫົວເມືອງລາວຝູາ່ ຍເໜອື ຫວົ ເມືອງລາວຝູ່າຍເໜືອມີເມືອງໃຫຍູ່ 16 ເມືອງຄື 1. ເມືອງໜອງຄາຍ 2. ເມອື ງຊຽງຂວາງ 3. ເມອື ງບຣໍ ຄິ ນັ ທະນຄິ ມົ 4. ເມອື ງຄໍາເກີດ 5. ເມືອງຄໍາມວູ່ ນ 6. ເມອື ງມຸກດາຫານ 7. ເມອື ງນະຄອນພະນມົ 8. ເມືອງທູ່າອຸເທນ (ອາໍ ເພີທູ່າອຸເທນດຽວນ)້ີົ 9.ເມອື ງໄຊບູຣີ (ຢູໃ່ ນເຂດອາໍ ເພີທາູ່ ອເຸ ທນ) 10. ເມືອງໂພນພິໄສ (ອໍາເພໂີ ພນພໄິ ສ ຈງັ ຫວັດໜອງຄາຍ) 11. ເມອື ງສະກນົ ນະຄອນ (ຈງັ ຫວັດສະກນົ ນະຄອນ) 12. ເມອື ງກະມຸທາໄສ (ອໍາເພໜີ ອງບວົ ລໍາພູ ຈງັ ຫວັດອຸດອນທານີ) 13. ເມອື ງໜອງຫານໃຫຍູ່ (ອາໍ ເພໜີ ອງຫານ) 14. ເມອື ງຂອນແກ່ນູ (ຈັງຫວດັ ຂອນແກູ່ນ) 15. ເມືອງຫຼົ່ມສັກ (ອໍາເພຫີ ່ມົຼ ສກັ ຈັງຫວດັ ເພັດສະບູນ) 16. ເມືອງບູລລີ ໍາ (ຈງັ ຫວດັ ບລູ ລີ າໍ ) ຫວົ ເມືອງໃຫຍູ່ທັງ 16 ຫວົ ເມືອງນີົ້ ແຕູ່ລະເມອື ງຍັງມີເມອື ງຂນ້ຶົ ອກີ ດົ່ງັ ນີົ:້ 1. ເມືອງໜອງຄາຍ ມເີ ມອື ງຂ້ນຶົ ຢູ່ 6 ເມືອງຄື 1. ວຽງຈນັ (ເວລານ້ັົນເປັນເມືອງຮ້າງ ສະຫຍາມຈັດໃຫ້ໄປຂຶ້ົນກັບເມືອງໜອງ ຄາຍ) 2. ເມືອງພັນພ້າວ (ຄບື າ້ ນພັນພາ້ ວ ທາງຟາກນ້າໍ ຂອງດຽວນີ)ົ້ 3. ເມືອງກຸມພະວາປິ (ຄອື າໍ ເພກີ ມຸ ພະວາປິ ຂົຶ້ນກັບຈັງຫວັດອດຸ ອນ) 4. ເມືອງຊຽງຄານ (ອໍາເພີຊຽງຄານ ຂ້ນົຶ ກບັ ຈັງຫວັດເລີຍ) 5. ເມອື ງຣັຕນະວາປິ (ຂ້ົຶນກບັ ອາໍ ເພໂີ ພນພໄິ ສ) 6. ເມືອງທຸຣະຄົມຫົງສວະຖິດ (ຄືເມືອງທລຸ ະຄມົ ດຽວນ)້ົີ 2. ເມອື ງຊຽງຂວາງມີເມືອງຂົນ້ຶ 5 ເມອື ງຄື 1. ເມອື ງແສນ 2. ເມອື ງງານ 3. ເມືອງສຍູ 4. ເມອື ງຈິມ 5. ເມືອງນານ 101

3. ເມືອງບຣໍ ິຄນັ ທະນຄິ ົມ ມເີ ມອື ງຂຶນົ້ ເມືອງດຽວຄື 1. ເມືອງປະຊມຸ (ດຽວນີົ້ເປນັ ບາ້ ນຢູ່ໃກກ້ ັບເມືອງປາກຊັນ) 4. ເມືອງຄໍາມ່ວູ ນ ມີເມືອງຂນົ້ຶ 4 ເມອື ງຄື 1. ເມືອງມະຫາໄຊກອງແກ້ວ 2. ເມອື ງຊມຸ ພອນ (ແກ້ງກອກ) 3. ເມອື ງວງັ ມົນ (ບຮໍ່ ວູ້ ູ່າແມູ່ນບູ່ອນໃດ) 4. ເມືອງຫາງ (ບຮ່ໍ ວູ້ ູ່າແມູ່ນບອູ່ ນໃດ) 5. ເມືອງມຸກດາຫານ ມີເມອື ງຂ້ຶົນຢູ່ 2 ເມືອງຄື 1. ເມືອງພາລກຸ າກອນພມູ (ແຕ່ກູ ອູ່ ນຊ່ວືີ າູ່ ທາູ່ ຊາຍ ເວລານີົຍ້ ບຸ ແລວ້ ) 2. ເມືອງໜອງສງູ (ຂນຶ້ົ ກັບອໍາເພີສະອີ ຈງັ ຫວດັ ນະຄອນພະນົມ) 6. ເມອື ງນະຄອນພະນົມ ມີເມອື ງຂ້ົຶນຢູ່ 5 ເມືອງຄື 1. ເມອື ງວງັ (ບຮ່ໍ ູ້ວູ່າແມນູ່ ບູ່ອນໃດ) 2. ເມອື ງເຣນນູ ະຄອນ (ຂນົຶ້ ກບັ ຈັງຫວັດນະຄອນພະນມົ ) 3. ເມອື ງຣາມຣາດ (ຢູ່ໃນເຂດອາໍ ເພທີ ູ່າອຸເທນ) 4. ເມອື ງອາດສາມາດ (ຢູໃ່ ນເຂດອາໍ ເພີນະຄອນພະນົມ) 5. ເມືອງອາກາດອາໍ ນວຍ (ເປນັ ອາໍ ເພີ ຂົຶນ້ ກບັ ຈັງຫວັດສະກນົ ນະຄອນ) 7. ເມືອງສະກນົ ນະຄອນ ມີເມືອງຂົນຶ້ 7 ເມືອງຄື 1. ເມືອງກສຸ ມຸ ານມົນທົນ (ເປນັ ອໍາເພີ ຂນ້ຶົ ກບັ ຈງັ ຫວັດສະກນົ ນະຄອນ) 2. ເມືອງພນັ ຣະນານຄິ ມົ (ເປນັ ອາໍ ເພີ ຂຶນ້ົ ກບັ ຈັງຫວັດສະກົນນະຄອນ) 3. ເມອື ງວາຣີຊພູມ (ເປນັ ອາໍ ເພີ ຂນ້ຶົ ກບັ ຈງັ ຫວັດສະກນົ ນະຄອນ) 4. ເມືອງສະຫວູ່າງແດນດິນ (ເປນັ ອາໍ ເພີ ຂຶົນ້ ກັບຈງັ ຫວດັ ສະກົນນະຄອນ) 5. ເມອື ງໂພທໄິ ພສານ (ຂນ້ົຶ ກບັ ອາໍ ເພເີ ມອື ງສະກົນນະຄອນ) 6. ເມືອງຈາໍ ປາຊົນບົດ (ເປນັ ຕາແສງ ເອ້ີນົ ວູ່າ ຕາແສງພງັ ໂຄນ) 7. ເມືອງວານອນນວິ າດ (ເປນັ ອໍາເພວີ ານອນ) 8. ເມືອງຂອນແກ່ນູ ມເີ ມືອງຂ້ົຶນ 4 ເມືອງຄື 1. ເມືອງພນົ 2. ເມອື ງພວູ ຽງ 3. ເມອື ງມນັ ຈາຄຣີ ີ 4. ເມອື ງຄໍາພອງນ້ອຍ 9. ເມອື ງຫົ່ມຼ ສກັ ມເີ ມືອງຂົຶນ້ ເມອື ງດຽວຄື 1. ເມືອງເລີຍ (ຈງັ ຫວັດເລີຍດຽວນີ)້ົ 10. ເມອື ງບຸຣລິ ໍາ ມເີ ມືອງຂ້ົນຶ ເມອື ງດຽວຄື 1. ເມືອງນາງລອງ (ຄືອໍາເພນີ າງລອງດຽວນົ້ີ) 102

ຫົວເມອື ງໃຫຍຕູ່ ໍໄ່ ປນີົ້ບ່ໍປາກດົ ມຫີ ົວເມືອງຂ້ົຶນ 11. ເມືອງຄໍາເກີດ 12. ເມືອງທູາ່ ອຸເທນ 13. ເມງື ໄຊບຣູ ີ 14. ເມືອງໂພນພໄິ ສ 15. ເມອື ງກະມທຸ າໄສ 16. ເມືອງໜອງຫານໃຫຍູ່ ຫົວເມອື ງຝາູ່ ຍເໜືອໂຮງມີ 16 ເມືອງ ແລະ ມີເມືອງຂຶົ້ນຕໍ່ອກີ 36 ເມືອງ ໂຮມທັງເມອື ງໃຫຍູ່ ແລະ ເມອື ງຂນ້ົຶ ເປັນ 52 ເມືອງ. ຫົວເມືອງລາວຝູ່າຍເໜືອນົີ້ ສະຫຍາມໄດ້ແຕູ່ງຕັົ້ງຂ້າຫຼວງໃຫຍູ່ຂຶ້ົນມາປົກຄອງປະຈໍາເອົີ້ນວູ່າ ຂ້າ ຫຼວງປະຈໍາຫົວເມືອງລາວຝູ່າຍເໜືອ ແລະ ຕົ້ັງສໍານັກງານວູ່າການຢູ່ເມືອງໜອງຄາຍ. ຂ້າຫຼວງປະຈໍາຫົວເມືອງລາວ ຝູ່າຍເໜອື ເວລານນັົ້ ຊ່ວີື າູ່ ພຣະຍາສຸຣິຍະເດດວິເສດຣິດ. 7.1.4 ຫົວເມືອງລາວກາງ ຫົວເມືອງລາວກາງນີົ້ ມີເມືອງໃຫຍູ່ ຫືຼ ເມືອງເອກຢູ່ 3 ເມືອງຄື 1. ເມອື ງນະຄອນຣາຊສມີ າ (ຄືຈັງຫວດັ ນະຄອນຣາຊສມີ າດຽວນົີ້) 2. ເມືອງຊນົ ບດົ (ດຽວນີເົ້ ປັນອາໍ ເພຂີ ນ້ົຶ ກບັ ຈງັ ຫວດັ ຂອນແກນູ່ ) 3. ເມືອງພູຂຽວ (ດຽວນເີົ້ ປັນອາໍ ເພີຂນ້ົຶ ກັບຈັງຫວດັ ໄຊຍະພມູ ) ເມືອງໃຫຍູເ່ ຫາົ່ຼ ນຍົ້ີ ັງມີເມືອງຂນົຶ້ ອີກຄື 1. ເມືອງນະຄອນຣາຊສມີ າ ມເີ ມອື ງຂ້ົຶນ 8 ເມືອງຄື 1. ເມອື ງພິມາຍ (ດຽວນ້ົີເປນັ ອາໍ ເພີ) 2. ເມອື ງຣດັ ຕະນະບຣູ ີ (ດຽວນ້ີົເປັນອໍາເພີ ຂຶ້ນົ ກບັ ຈັງຫວັດສລຸ ນິ ) 3. ເມອື ງນະຄອນຈນັ ທຶກ (ຂຶນ້ົ ກບັ ອາໍ ເພີສີຄວົິ້ ) 4. ເມອື ງປກັ ທຸງໄຊ (ຄອື ໍາເພປີ ກັ ທຸງໄຊ) 5. ເມອື ງພຸດໄທສົງ (ຄອື າໍ ເພີພດຸ ໄທສງົ ດຽວນົ້ີ) 6. ເມືອງຕະລຸງ (ຄອື າໍ ເພປີ ະໂຄນໄຊ ຂົ້ນຶ ກບັ ຈັງຫວັດບູລລີ ໍາ) 7. ເມືອງສູງເນນີ (ຄືອາໍ ເພີສງູ ເນນີ ດຽວນີົ້) 8. ເມອື ງກະໂທກ (ຄືອາໍ ເພີໂຊກໄຊດຽວນ)້ົີ 2. ເມືອງຊົນບົດ ມເີ ມອື ງຂຶນ້ົ 4 ເມືອງຄື 1. ເມອື ງໄຊຊະພມູ (ຄືຈງັ ຫວັດໄຊຍະພມູ ດຽວນ້ົີ) 2. ເມືອງໂນນລາວ (ຄືອາໍ ເພໂີ ນນໄທດຽວນົີ້) 3. ເມອື ງກະເສດສົມບູນ (ດຽວນີົ້ເປັນອໍາເພີ ຂ້ຶົນກບັ ຈງັ ຫວັດໄຊຍະພູມ) 4. ເມອື ງຈະຕຸຣັດ (ດຽວນ້ົເີ ປນັ ອາໍ ເພີ ຂົຶ້ນກບັ ຈງັ ຫວັດໄຊຍະພູມ) 103

3. ເມອື ງພຂູ ຽວ ບປ່ໍ າກດົ ມີເມອື ງຂຶົນ້ ຫົວເມືອງລາວຝູ່າຍກາງ ອັນມີເມືອງເອກ ຫຼື ເມືອງໃຫຍູ່ 3 ເມືອງ ແລະ ເມືອງຂົຶ້ນໂຮມເປັນ 15 ເມືອງນົ້ີ. ສະຫຍາມໄດ້ຕ້ົັງຂ້າຫຼວງຄົນໜ່ີຶງມາປົກຄອງເອົ້ີນວູ່າ ຂ້າຫຼວງປະຈໍາຫົວເມືອງລາວຝູ່າຍກາງ, ຕ້ັົງສໍານັກງານວູ່າຣາຊ ການຢູ່ນະຄອນຣາຊສມີ າ, ຂ້າຫວຼ ງມາປະຈາໍ ນນົັ້ ຊວືີ່ າູ່ ພຣະພເິ ວນທະຣະເທບ. 7.2 ການປັບປງຸ ການປົກຄອງລາວຄັົ້ງທີ 2 7.2.1 ຫວົ ເມອື ງລາວກາວ ໂຮມຫົວເມືອງລາວຝູ່າຍຕາເວັນອອກ ກັບຫົວເມືອງລາວຝູ່າຍຕາເວັນອອກສູ່ຽງເໜືອເຂົ້າກັນ ຫົວ ເມອື ງລາວກາວນມີົ້ ີເມອື ງໃຫຍູ່ ຫຼື ເມືອງເອກຢູ່ 23 ເມືອງຄື 1. ເມອື ງນະຄອນຈາໍ ປາສັກ 2. ເມອື ງຊຽງແຕງ 3. ເມອື ງແສນປາງ 4. ເມືອງສີທນັ ດອນ 5.ເມອື ງສາລະວັນ 6. ເມືອງອັດຕະປື 7. ເມອື ງຄາໍ ທອງໃຫຍູ່ 8. ເມອື ງສຣຸ ິນ 9. ເມືອງສັງຂະ 10. ເມືອງຂຸຂນັ 11. ເມືອງເດດອດຸ ົມ 12. ເມືອງສສີ ະເກດ 13. ເມືອງອຸບົນ 14. ເມອື ງຍະໂສທອນ 15. ເມືອງເຂມັ ມະລາດ 16. ເມອື ງກະມະລາໄສ 17 ເມືອງກາລະສນິ 18. ເມອື ງພູແລນູ່ ຊ້າງ 19. ເມອື ງສຸວັນນະພມູ 20.ເມອື ງຮ້ອຍເອັດ 21. ເມອື ງມະຫາສາລະຄາມ 22. ເມືອງສອງຄອນດອນດົງ 23.ເມືອງນອງ 104

ເມືອງໃຫຍູ່ 23 ເມືອງນີົ້, ຫົວເມືອງລາວດົັ່ງກູ່າວ ພຣະເຈ້ົາແຜູ່ນດິນສະຫຍາມ ໂຜດໃຫ້ພຣະອະນຸຊາຂອງ ພະອງົ ເອງ ນາມວູາ່ ກຣົມຫຼວງພິຊິດປຣິຊາກອນຂົ້ຶນມາເປັນຂ້າຫຼວງ ຕົັ້ງສໍານກັ ງານວູ່າການຢເູ່ ມືອງອຸບນົ . 7.2.2 ຫົວເມອື ງລາວພວນ ປູ່ຽນຊື່ີຈາກຫົວເມືອງລາວຝູ່າຍເໜືອ ຫົວເມືອງລາວພວກນ້ີົ ໃຫ້ກຣົມໝື່ີນປຣະຈັກສິລປາຄົມ ເປັນຂ້າຫຼວງ ຕັົ້ງສໍານັກງານວູ່າການຢູ່ເມືອງໜອງຄາຍ (ເມີື່ອຝຣ່ັົງໄດ້ເມືອງວຽງຈັນແລ້ວ ຈີ່ຶງຍ້າຍໄປຕັ້ົງຢູ່ເມືອງ ອຸດອນ). ຫວົ ເມອື ງລາວພວນນ້ີົ ມເີ ມືອງໃຫຍູ່ ຫຼື ເມືອງເອກຢູ່ 16 ເມືອງຄື 1. ເມືອງໜອງຄາຍ 2. ເມືອງໂພນພໄິ ສ 3. ເມືອງໄຊບລູ ີ 4. ເມືອງທາູ່ ອຸເທນ 5. ເມືອງນະຄອນພະນົມ 6. ເມອື ງມກຸ ດາຫານ 7. ເມືອງຄາໍ ເກີດ 8. ເມືອງຄໍາມວູ່ ນ 9.ເມືອງບຣໍ ຄິ ນັ ທະນິຄມົ 10. ເມືອງຊຽງຂວາງ 11. ເມືອງສະກນົ ນະຄອນ 12. ເມືອງໜອງຫານໃຫຍູ່ 13. ເມືອງບຣຸ ິລາໍ 14. ເມືອງກະມທຸ າໄສ 15. ເມອື ງຫ່ົມຼ ສກັ 16. ເມອື ງຂອນແກນູ່ 7.2.3 ຫວົ ເມືອງລາວກາງ ຫົວເມືອງລາວກາງນ້ີົ ມີເມືອງໃຫຍູ່ 3 ເມືອງ ແລະ ເມືອງຂົຶ້ນ 12 ເມືອງ. ຕາມເດີມຫົວເມືອງລາວ ກາງ ແມູ່ນກຣົມໝ່ືນີ ສພັ ສິດທປິ ະສົງ ເປນັ ຂ້າຫຼວງ. ຕງົັ້ ສໍານກັ ງານວູ່າການຢເູ່ ມືອງນະຄອນຣາຊສີມາ. ຫົວເມືອງລາວທັງຫຼາຍທີ່ກູ່າວນີ້ົ ທັງທີ່ຢູ່ທາງຝັ່ງຂອງກໍ້າຂວາ ຕະຫຼອດເຖິງເມືອງນະຄອນຣາຊສີມາ ແລະ ຢູ່ທາງກໍ້າຊ້າຍ ຕະຫຼອດເຖິງແຂວງ 12 ຈຸໄທ ແລະ ແຂວງ 12 ພັນນາ, ສະຫຍາມເອົ້ີນວູ່າ ຫົວເມືອງລາວຊັົ້ນ ນອກ, ຄົນລາວທ່ີຢູ່ໃນແຜູ່ນດິນຕາມທີ່ກູ່າວມານົ້ີກໍເອ້ີົນວູ່າ “ລາວນອກ”, ສູ່ວນ “ຫົວເມືອງລາວຊັ້ົນໃນ ແລະ ລາວ ໃນ” ນົ້ັນ ສະຫຍາມກໍານົດເອົາຄົນລາວທີ່ຖືກກວດຕ້ອນໄປຕ້ົັງຖິີ່ນຖານຢູ່ໃນເຂດຂອງກຸງສີອາຍຸດທະຍາແຕູ່ເກົ່າ ຫຼື ເຂດກງຸ ເທບຄື: 1. ຄົນລາວທ່ີຖືກກວດຕ້ອນໄປແຕູ່ປີ ຄ.ສ 1778-1779 ໃນເວລາສະຫຍາມຂົ້ຶນມາຕີໃຫ້ນະຄອນ ວຽງຈນັ ຄງັົ້ ທາໍ ອດິ ແລະ ປີ ຄ.ສ 1829 ໃນສະໄໝພຣະເຈ້ົາອະນຸວງົ . 105

ຄົນລາວພວກນ້ົີສະຫຍາມໃຫ້ໄປຕັົ້ງບ້ານເຮືອນຢູ່ແຂວງລົບບູລີ ເມືອງປາຈີນບູລີ (ກວາດໄປຈາກ ເມືອງສະກົນນະຄອນ) ເມອື ງເພັດບລູ ີ ເມືອງພະນດັ ນຄິ ົມ (ກວາດໄປຈາກຊຽງຂວາງ ແລະ ນະຄອນພະນົມ). 2. ຄນົ ລາວທີ່ອົບພະຍບົ ໄປເອງ (ກູອ່ ນພຣະເຈົາ້ ອະນຸວົງ ທາໍ ການກູ້ອິດສະຫະຼ ພາບ) ລາວພວກນີົ້ແມູ່ນ ຊາວເມືອງນະຄອນພະນົມ ໂດຍມີອຸປະລາດເມືອງນະຄອນພະນົມເປັນຫົວໜ້າພາໄປ ມີປະມານ 2.000 ປາຍຄົນ. ຕົ້ນເຫດທີ່ອົບພະຍົບໄປເພາະອຸປະລາດກັບເຈົ້າເມອື ງນະຄອນພະນົມບໍ່ຖືກກັນ ອຸປະລາດ ຈຶ່ີງພາຄອບຄວົ ບູ່າວໄພຂູ່ ອງ ຕົນ ອົບພະຍົບໜີໄປໃຫ້ພົ້ນເຂດອໍານາດຂອງເຈົ້າ ແລ້ວຂໍຂົ້ຶນສູ່ວຍຕ່ໍປະເທດສະຫຍາມ ແຕູ່ສະໄໝພະພຸດທະເລີດລ້າ ນະພາໄລ (ຣັຊການທີ 2) ແລະ ໄດໄ້ ປຕ້ົັງຖ່ນີິ ຖານທໍາມາຫາກນິ ຢເູ່ ມືອງສະມຸດປາການ ລາວພວກນົ້ີສະຫຍາມເອີົ້ນວູ່າ “ລາວອາສາ” ລາວທ່ີຖືກກວາດຕ້ອນໄປ ກັບລາວອົບພະຍົບໄປເອງ ແລ້ວໄປຕັົ້ງເປັນເມືອງຢູ່ທາງພາກກາງຂອງ ສະຫຍາມນ້ີົ ສະຫຍາມເອີ້ົນວູ່າ “ຫົວເມືອງລາວຊັົ້ນໃນ” ເຂດປົກຄອງຫົວເມືອງລາວທັງ 4 ເຂດນົັ້ນ ມີຂ້າຫຼວງໃຫຍູ່ ສງູ ສຸດອກີ ຄນົ ໜຶີ່ງເປນັ ຜບູ້ ັນຊາການເດັດຂາດ, ບັນດາຂ້າຫຼວງທັງ 4 ນ້ົີ ຕ້ອງຂຶ້ົນຕໍ່ຂາ້ ຫວຼ ງສງູ ສດຸ ອີກຕໍ່ໜີງຶ່ , ຂ້າຫຼວງ ໃຫຍູ່ສງູ ສຸດໃນເວລານ້ັົນແມູ່ນພຣະມະຫາອໍານາດມາຕຍາທິບດໍ ີ,ໄດ່ງ້ີ ຕ້ົງັ ສໍານັກງານຣາຊການຢູ່ ນະຄອນຈໍາປາສກັ ແຕູ່ ປີ ຄ.ສ 1882. ສະຫຍາມໄດ້ປົກຄອງຫົວເມືອງລາວທັງໝົດມາແຕູ່ປີ ຄ.ສ 1779 ຈົນເຖິງປີ ຄ.ສ 1893 ດິນລາວ ທງັ ຝັ່ງຊ້າຍແມນູ່ ໍ້າຂອງຈງ່ຶີ ຕກົ ເປັນຂອງຝຣັງົ່ . 7.2.4 ຫົວເມືອງລາວພຸງຂາວ ແມູ່ນອານາເຂດນະຄອນຫຼວງພຣະບາງ ໂຮມທັງແຂວງ 12 ພນັ ນາລືົ້ 12 ຈຸໄທ ຫົວພນັ ທັງຫ້າທັງ ຫົກ (ແຂວງຊໍາເໜືອ) ກັບບັນດາຫົວເມືອງເຫ່ົຼານີົ້ ໂຮມຮຽກວູ່າ “ຫົວເມືອງລາວພຸງຂາວ” ພຣະເຈ້ົາແຜູ່ນດິນ ສະຫຍາມ ໂຜດໃຫ້ ພຣະຍາຣິດທິຣົງຣົນເສດ ມາເປັນຂາ້ ຫຼວງປະຈາໍ ຢນູ່ ະຄອນຫວຼ ງພຣະບາງ. 7.2.5 ຫົວເມືອງລາວພຸງດາໍ ສັກດິນາສະຫຍາມເອົາລ້ານນາເປັນເມືອງໜີຶ່ງຄືກັບລ້ານຊ້າງ ແລ້ວເອົີ້ນວູ່າ “ລາວພຸງດໍາ” ມີສໍານັກ ງານລາຊະການຢູຊ່ ຽງໃໝູ່. 8. ການຮກຸ ຮານລາວຂອງພວກຫ້ໍ ຄໍາວາຫໍ້ ເປັນຄໍາທີ່ຄົນລາວຮຽກຊາດຈີນທີ່ຢູ່ແຂວງຢູນານ (ແຂວງຫນອງແສ ຫລື ຫນອງກະແສ ແສນຍູ່ານ) ແຂວງກວາງຕຸງ, ແຂວງກວາງສີ ແລະ ແຂວງເສສວນ, ໂດຍສະເພາະຊາວຈີນ ໃນແຂວງຫນອງແສ ເຮົາມັກຮຽກວູ່າ ຫໍໃ້ ຫຍູ່. ກ່ອູ ນຈະເກດີ ເສກິ ຫນໍ້ ັົ້ນ ມີເລອືີ່ ງກູ່າວໄວວ້ ູ່າ ເມ່ືີອ ປະມານ ຄ.ສ. 1854 ພວກຈີນໃນແຂວງຕູ່າງໆ ດ່ົັງກູ່າວ ມານ້ົັນ ພາກັນຄຶດຈະໂຄນລົມຣາຊວງກະສດ ແມນຈູ ທີ່ພວກຈີນຖືວູ່າບ່ໍແມູ່ນເຊືົ້ອຊາດຄົນຈີນແທ້ນົ້ັນເສຍ ແລ້ວ ສະຖາປະນາກະສດັ ຣາຊວງົ ເຫມງັ ທ່ີເປນັ ຈນີ ແທ້ ຂຶົນ້ ໃຫມູ່. ຫົວຫນ້າໃຫຍູ່ຂອງຊາວຈີນພວກນີ້ົ ຊື່ີ ໂຫງວອາຈົງ ຫລື ຊຸງວັງ ແລະ ກະສັດຣາຊວົງແມນຈູ ທີ່ຄອບຄອງຈີນ ໃນໄໝ ຄ.ສ. 1854 ນ້ົັນ ຮຽ້ ນຟງຸ . ໂຫງວອາຈົງ ໄດ້ຍົກພົນເຂາົ້ ຍຶດເອົາພຣະນະຄອນ ນານຈິງ ອນັ ເປັນເມືອງຫລວງ ແລະ ເມືອງສໍາຄັນໆທັງສອງຝັ່ງຂອງແມູ່ນໍ້າແຍງຊີໄດ້ແລ້ວ ກໍຕັ້ົງຕົວ ຂົຶ້ນເປັນ ອູ່ອງ ຄື ເຈ້ົາ ຫລືກະສັດ ຮຽກວູ່າ ໄຕ້ ເຜງເຣີຶ່ອງ ພຣະເຈົ້າຮ້ຽນຢຸງ ເຈ້ົາແຜູ່ນດິນຈີນ ບໍ່ສາມາດປາບພວກກະບົດນົ້ີລົງໄດ້ ຈຶ່ີງໄປຈ້າງນາຍພັນເອກ ກໍດອນ 106

ຄົນຊາດອັງກິດໃຫ້ມາຊູ່ວຍ ຈັດການປາບປາມ ເຫດການຈີ່ຶງສະຫງົບລົງໃນປີ ຄ.ສ. 1864. ໂຫງວອາຈົງ ຜູ້ເປັນ ຫົວຫນ້າ ຕາຍຢູ່ເມືອງ ຟູນານ (ຫນອງແສເມືອງເດີມຂອງລາວ), ພວກລູກແຫລ້ງພາກັນແຕກຊະຊາຍ ແລ້ວໄດ້ໄປ ເຕ້ົາ ໂຮມ ກັນອີກ ໃຫມູ່ ຢູ່ ທີ່ ເມືອງຂອງພວກແມ້ວ (ມົ້ງ) ແລະຢຸ້າວ ຕັ້ົງຕົວເປັນອິສຣະພາບຢູ່ ເທິງພູ ພາກັນຍົກ ປວງນນົ້ັ ຊີ (ຫລື ໂຫງວພັນຈນັ ຊ)ີ ນ້ອງຊາຍຂອງ ໂຫງວອາຈງົ ຂ້ົຶນເປນັ ຫວົ ຫນາ້ ມພີ ົນກາໍ ລງັ ປະມານ 5.000 ຄົນ. ຄະນະຂອງປວງນັ້ົນຊີ ໄດ້ອອກທຽວຫາຕີປຸ້ນເອົາຊັບສິນເງິນຄໍາ ແລະ ສະບຽງອາຫານ. ຕາມເມືອງເລັກ ເມືອງນ້ອຍ ໃນແດນແກວ. ພວກຈີນ ແລະ ແກວ ໄດ້ໂຮມກັນເຂົ້າປາບພວກປວງນັນຊີນີ້ົອກີ . ພວກປວງນັນຊີແຕກ ແຕູແ່ ລ້ວກໍກບັ ມາຍດຶ ໄດ້ເມືອງລາວກາຍ ອັນຢູ່ໃນແຂວງ 12 ຈຸໄທ. ຕໍ່ມາ ປວງນັນຊີ ເກີດຜດິ ໃຈກນັ ກບັ ລິວຕາຢນັ ແມູ່ທັບຄົນສໍາຄັນຂອງຕົນ ເລີຍເກດີ ການຮບົ ກັນຂນົຶ້ , ປວງ ນັນຊີຕາຍໃນທີຮົບ ລິວຕາຢັນ ເຊ່ິີງເປັນຄົນຈີນ ຈ້ົຶງໄດ້ຄອບຄອງເມືອງລາວກາຍ. ພັກພວກຂອງປວງນັນຊີ, ກໍເລີຍ ແຕກກັນອອກເປັນ 4 ພວກ ຫລື 4 ກົກ. ນັບເປັນກອງໂຈນ 4 ກອງ. ມີຫົວໜ້າຂອງໃຜລາວ, ຫົວຫນ້າກອງນົັ້ນ ລວ້ ນແຕູ່ເຄຍີ ເປນັ ນາຍທະຫານຈີນ ໃນກອງທບັ ໂຫງວອາຈົງມາແລ້ວທັງມວນ. ຫວົ ຫນ້າໂຈນທັງ 4 ກອງນນັ້ົ ຄື: 1. ຫ້ໍຍບິ ມັນໂຕ ໃຊ້ທຸງເຫລືອງເປັນເຄີ່ືອງຫມາຍ ມີໄຟພົນສະມັກເຂົາ້ ເປັນພັກພວກຫາຼ ຍ. ເພາະທຸງເຫລືອງ ເປັນທຸງແບບເກົ່າຂອງພວກຫໍ້ ທ່ີໄດ້ໃຊ້ມາແຕູ່ບັນພະບຸຣດຸ ທ່ີໂຫງວອາຈົງ ນໍາໃຊເ້ ປັນຂອງຕົນມາແຕເູ່ ດີມ ຫໍ້ພວກນີົ້ ລາວເຮົາຮຽກວູ່າ ຫ້ໍທຸງເຫລືອງ. ພວກຫ້ໍທຸງເຫລືອງນົ້ີໄດ້ເຂ້ົາມາຕົັ້ງຢູ່ເມືອງລາ (ເຊິນລາ) ແຂວງສິບສອງຈຸໄທ ແລະ ແຂວງຫົວພນັ ທງັ ຫ້າທງັ ຫົກ ຄື ແຂວງຊາໍ ເໜືອທຸກມ້ນືົ ີົ້. 2. ຫໍ້ລິວຕາຢັນ ໃຊ້ທຸງດໍາເປັນເຄີື່ອງຫມາຍ. ທໍ້ພວກນົ້ີຕົັ້ງສະມັກພັກພວກຢູ່ເມືອງລາວກາຍ. ຕ່ໍມາພວກ ແກວໄດ້ມາກ້ຽວກູ່ອມເອົາຫໍ້ພວກນ້ີົເຂົ້າເປັນກໍາລັງ ເພາະໃນລະຍະນົ້ີ ພວກແກວກໍາລັງເກີດພິພາດກັນກັບຝຣ່ົັງເສສ ແລະ ໄດເ້ ສຍເຂດແກວໃຕ້ໃຫແ້ ກ່ຝູ ຣົ່ັງເສສໄປແລ້ວ. ແກວຈ່ຶີງດຶງເອົາຫໍ້ພວກນົີ້ໄວເ້ ປນັ ກໍາລງັ ເພີ່ືອຊູ່ວຍເຫລອື . 3. ຫໍ້ອາເຈືອງ ໃຊ້ທຸງແດງເປັນເຄ່ີືອງຫມາຍ. ຫໍພວກນົ້ີໄດ້ຄຸມສະມັກພັກພວກເຂົ້າມາຕ້ົັງຢູ່ໃນແຂວງຊຽງ ຂວາງ. 4. ຫໍ້ໄກວຊິງ ໃຊ້ທຸງລາຍເປັນເຄືີ່ອງຫມາຍ. ທ້ໍພວກນົ້ີຄຸມພັກພວກເຂົ້າມາຕົັ້ງຢູ່ທ່ົງຊຽງຄໍາ ໃນແຂວງຊຽງ ຂວາງຄືກນັ . ຫໍ້ທັງ 4 ພວກນົ້ີ ໄດ້ທູ່ຽວຕີປຸ້ນເອົາຊັບສິນເງິນຄໍາ ແລະ ເຂົ້າປາອາຫານຕາມບ້ານນ້ອຍ. ເມືອງນ້ອຍ ໃນ ເຂດແດນລາວ ແລະ ແກວ. ຖ້າຜູ້ໃດທໍາການຕ່ໍສູ້ ຫລື ຂັດຂວາງກໍຂ້າເສຍ. ຖ້າເປັນເດັກນ້ອຍອາຍຸ 14-15 ປີ ເມືີ່ອ ຂ້າພໍແ່ ມຖູ່ ມົ້ິ ແລວ້ ກໍຈບັ ເອົາໄປຖັກຜົມເປຍແປງເປັນຫ.ໍ້ ຖ້າເປັນຊາຍຊະກນັ ກໍຈັບເອົາໄປລ້ຽງມາ້ ລຽ້ ງລໍ ແລະ ຕກັ ນໍ້າ ຕໍາເຂາ້ົ ໃນຖານະເປັນຄົນໃຊ້ ແລວ້ ກໍຖັກຜົມເປຍ ແປງເປັນຫໄ້ໍ ປເລີຍ.. 107

ໂຈນຫ້ໍທັງ 4 ພວກນ້ີົ ບໍ່ແມູ່ນວູ່າຈະຮົບເລວຕີປຸ້ນແຕູ່ກັບພວກຄົນອີ່ືນເທົ່ານົັ້ນ ເຖິງແມູ່ນເປັນຊາດຫໍ້ນໍາກັນ ກຕໍ າມ. ແຕູ່ຖາ້ ໄດແ້ ຕກແຍກກັນເປັນຄົນລະພວກແລວ້ ກໍຕປີ ຸ້ນຮບົ ເລວ ຍາດແຍູງ່ ເອາົ ເຂດແດນກັນຢູ່ສະເໜີ. ພວກຫໍ້ຫ້ໄດ້ບຸກຕີປຸ້ນເຂ້ົາມາໃນເຂດແດນຂອງລາວທາງພາກເຫນືອ. ແຕູ່ປີ ຄ.ສ. 1872 ອັນເປັນຕົ້ນປີ ແຫູ່ງຣາຊການຂອງພຣະເຈົ້າມະຫິນທຣະເທບນິພາກອນ (ພຣະເຈົ້າອູຸ່ນຄໍາ) ພຣະເຈົ້າແຜູ່ນດິນນະຄອນຫລວງພຣະ ບາງ. ນີົ້ແມູ່ນບາບກໍາຊ້ໍາຊອກຂອງປະຊາຊົນພົນລະເມືອງລາວທົ່ວປະເທດ ຄື ປະຊາຊົນລາວໄດ້ຮັບຄວາມທຸກ ຍາກລໍາບາກຊອກຊໍ້າ ມາແຕູ່ສະໄໝເຈົ້ານາຍລາວຕໍ່ລາວຮົບເລວຂ້າຟັນກັນຈົນເສຍປະເທດ, ເສຍເອກະລາດໃຫ້ແກູ່ ປະເທດສຍາມ (ຄ.ສ 1779) ແລ້ວຍັງບໍ່ແລ້ວ ຍັງມີການຮົບລາຂ້າຟັນກັນ ຕໍ່ມາ ທັງໃນຂະນະທີ່ເປັນຫົວເມືອງຂຶົ້ນ ຂອງສະຫຍາມນາໍ ກັນຢູ່ ຈນົ ໃນທີ່ສຸດ ອານາຈັກວຽງຈັນດັບສູນໄປຂ້າງໜີງ່ຶ ແລ້ວ ກໍຍັງມາເກດີ ເສິກຫ້ຊໍ ໍ້າຊອກຂ້ຶົນອີກ (ໃນ ຄ.ສ. 1872) ແລະ ຈົນກວູ່າເສິກຫໍ້ຈະສະຫງບົ ລົງໄດ້ ກໍກິນເວລາເຫິງນານເຖິງ 15 ປີ. ເມີື່ອເສິກຫໍ້ສະຫງົບລົງ ແລວ້ ກໍເຖງິ ເວລາຊນົ ຊາດລາວຈະຖກື ແບູ່ງແຍກກນັ ເປັນຄົນລະຊາດ ດັົງ່ ຈະກາູ່ ວຕໄໍ່ ປ ຄ:ື ໃນປີ ຄ.ສ 1872 ພວກໂຈນຫໄ້ໍ ດ້ເຂົ້າມາຕີປ້ນຸ ເອົາຊບັ ສິນເງນິ ຄໍາ ໃນຫວົ ເມອື ງລາວທາງພາກເຫນືອ. ພວກ ຫໍ້ທຸງລາຍ ອັນມີຫົວຫນ້າໃຫຍູ່ຊ່ີື ສາມກໍປິວ ກັບ ກໍຍິບໄຕ ໄດ້ຄຸມພົນ 3.000 ຄົນ ເຂົ້າຍຶດເອົາແຂວງ 12 ຈຸໄທ ໄດ້ຫມດົ ແລ້ວ ກໍແບູ່ງກັນລົງມາຕເີ ອາົ ແຂວງຫົວພັນ ຄື ແຂວງຊໍາເຫນືອ. ຊາວຊໍາເຫນອື ຕໍ່ສູ້ຫ້ໍຢູ່ເຖິງສອງປີ ສູ້ຫ້ໍບໍ່ໄດ້ ຈຶ່ີງພາກັນແຕກລົງໄປເພິ່ີງແກວຢູ່ເມືອງສົບສິມ, ຝູ່າຍຫໍ້ ເມືີ່ອຕີເອົາແຂວງຫົວພັນໄດ້ແລ້ວ ກໍແບູ່ງກັນອອກເປັນ 3 ພວກ. ພວກໜ່ຶີງຕ້ົັງຄ້າຍຢູ່ເມືອງຫັຼງ ມີຫໍ້ຕາຢຸດເປັນຫົວຫນ້າ, ພວກໜ່ຶີງຕ້ົັງຄ້າຍຢູ່ບ້ານຕ້າງ ມີຫ້ໍສັບສູຍ ເປັນ ຫົວຫນາ້ , ພວກໜ່ຶີງຕັ້ົງຄ້າຍຢູ່ ບ້ານລບົ ສານ, ສວູ່ ນຫໍ້ສາມກໍປິວ ໄດ້ຍົກລົງມາຕົງັ້ ຄ້າຍຢູ່ທງ່ົ ຊຽງຄາໍ ແຂວງຊຽງຂວາງ. ປີ ຄ.ສ 1873 ພວກຫ້ໍທຸງແດງ ເຊ່ິີງມີຫົວຫນ້າຊີື່ວາ ຫໍ້ລຸລີ ແລະ ຫ້ໍກໍໄລ ໄດ້ຍົກພົນມາຕີເອົາ ເມືອງແຖນ ໄດ້ແລ້ວ ກໍເລີຍລວງລົງມາຈະເຂ້ົາຕີເອົາເຂດແດນນະຄອນຫລວງພຣະບາງ. ພຣະເຈົ້າ ອຸູ່ນຄໍາ ຈຶ່ີງແຕູ່ງໃຫ້ເຈົ້າຣາຊ ວົງຄາໍ ສກຸ ຜູ້ເປນັ ພຣະຣາຊໂອຣົດອງົ ໃຫຍູ່ ເປນັ ແມູ່ທບັ ຍົກໄປຕີຫໍ້ຄາເມອື ງແຖນກອງໜຶ່ີງ ແລະ ກອງໜ່ຶີງໃຫ້ທ້າວເວົ້າ ເປນັ ແມູ່ທັບຍກົ ໄປທາງເມອື ງຊອນ, ພອ້ ມກນັ ນົີ້ ພຣະເຈ້ົາອູຸ່ນຄໍາ ກໄໍ ດມ້ ີລາຍງານລງົ ໄປກຣຸງເທບດວ້ ຍ. ກອງທັບເຈົ້າຣາຊວົງຄໍາສຸກ ເຂົາຕີຫໍ້ທາງເມືອງແຖນແຕກ ພວກຫໍ້ຈ່ີຶງໜີລົງມາທາງເມືອງຊອນ. ໄດ້ມາປະ ທະກັບກອງທະຫານຂອງທ້າວເມ້ົາ ແລະ ຖືກກອງທະຫານຂອງທາ້ ວເມ້ົາຕີແຕກ. ພວກຫໍຈ້ ີ່ຶງຜູ່າຍຫນລີ ົງມາ ໂຮມກັນ ຢຄູ່ ້າຍທົ່ງຊຽງຄາໍ ແລ້ວເຂົາ້ ຕີເອາົ ເມືອງຄງັ ລາດບວກໄດ້. ປີ ຄ.ສ 1874 ເຈົ້າອຸງ ເຈົ້າເມືອງຊຽງຂວາງ ໄດ້ມີຫນັງສືໄປເຖິງພຣະເຈົ້າແຜູ່ນດິນແກວ ຂໍໃຫ້ຍົກກອງ ທະຫານມາຊອຍຕີຫ້ໍ ແລະ ອີກທາງໜ່ີຶງ ກໍມີຫນັງສືລົງໄປຂາບທູນພຣະເຈົ້າແຜູ່ນດິນສະຫຍາມທີ່ກຸງເທບນໍາ ແລ້ວ ເຈົ້າອຸງ ກໍພາພົນເມືອງຊຽງຂວາງ ຍົກອອກໄປສູ້ຮົບກັບຫໍ້ຢູ່ທົ່ງຊຽງຄໍາ. ເຈ້ົາອຸງ ຖືກປືນຫໍ້ຕາຍຄາສະຫນາມຮົບ ຝູ່າຍພຣະເຈົ້າແຜູ່ນດິນວຽດນາມ ກໍໄດ້ແຕູ່ງໃຫ້ ອົງເດ ຄຸມທະຫານແກວສອງພັນຄົນ ມາຊູ່ວຍຕີຫ້ໍທີ່ທ່ົງຊຽງຄໍາ ແຕູ່ 108

ທະຫານແກວສູ້ຫໍ້ບ່ໍໄດ້ ຈຶ່ີງແຕກຜູ່າຍຄືນໝົດ. ພວກຫໍ້ຈຶ່ີງເຂົ້າຍຶດເອົາເມືອງຊຽງຂວາງໄດ້. ພຣະພະນົມສານນະຣິນ ຫລານຂອງເຈົ້າອຸງ ໄດ້ພາບູ່າວໄພູ່ລາດສະດອນດອນແຕກຫນີລົງມາຢູ່ເມືອງ ໂພນພິໄສ ແຂວງຫນອງຄາຍ, ລາດສະ ດອນບາງພວກ ແຕກໜໄີ ປທາງເມືອງຫລວງພຣະບາງ, ບາງພວກກໍລົງມາວຽງຈນັ . ໃນຂະນະທີ່ແຕກຫນີນັົ້ນ ພຣະພະນົມສານນະຣິນ ໄດ້ແຕູ່ງໃຫ້ ເພຍຜົງ ກົມການເມືອງ ເມືອງຊຽງຂວາງ, ເພຍຜົງສູ້ຫ້ບໍ ່ໍໄດ້ ຈງີ່ຶ ຍອມອອນນ້ອມຕ່ໍພວກຫໍ້, ເມີ່ືອພວກຫໍ້ເຂົາ້ ເມືອງຊຽງຂວາງໄດແ້ ລ້ວ ກໍທຽວຊອກຫາຂ້າຟັນ ຕີ ປຸນ້ ເອົາເງນິ ຄໍາຂອງຊາວເມອື ງ ຜທູ້ ີແ່ ຕກຫນີບໍ່ທັນ ຊາວຊຽງຂວາງງ ຖກື ຫໍ້ຂາ້ ຕາຍໃນຄາວນົນ້ັ ເປັນອນັ ມາກ. ປີ ຄ.ສ 1875 ຫໍ້ສາມກໍປິວ ເມອ່ືີ ຕີເມືອງຊຽງຂວາງໄດແ້ ລວ້ ຈງ່ີຶ ແຕງູ່ ໃຫ້ ອງົ ວັນ ກບັ ກວານ ເປນັ ຫວົ ຫນ້າ ພາພົນຫ້ໍ 1.000 ຄົນ ຍົກລົງມາຕີວຽງຈັນ. ເວລານ້ົັນ ວຽງຈັນເປັນເມືອງຮ້າງ ມີປະຊາຊົນຊົນພົນເມືອງຢູ່ເລັກນ້ອຍ ທ່ໍນັ້ົນ, ສູ່ວນເຈ້ົາຫນ້າທີ່ຝູ່າຍສະຫຍາມ ທ່ີຂຶົ້ນມາປົກຄອງລາວ ໄດ້ຍ້າຍທີ່ທໍາການໄປຕັ້ົງຢູ່ເມືອງຫນອງຄາຍ. ເມ່ີືອ ພວກຫ້ໍລົງມາເຖິງວຽງຈັນ ພວກລາດສະດອນ ຊາວເມືອງກໍພາກັນແຕກຕີື່ນ ປະເຮືອນຊານເຂົ້າຂອງຫນີໄປຢູ່ທາງ ຟາກນໍ້າຂອງຖ້ໍາໃນຫມົດ ຫນີບໍ່ທັນ ກໍຍອມອູ່ອນນ້ອມສົ່ງສູ່ວຍເງິນຄໍາໃຫ້ພວກຫໍ້. ຫໍ້ຈ່ີຶງຮູ້ທາງຊອກຄ້ົນເອົາເງິນຄໍາ ທີ່ຝັງຕາມທາດເຈດີ ໂບດສິມ ພຣະພຸດທະຮູບ ທັງທີ່ເປັນທອງ ແລະ ດິນຈີ່ ກໍຖືກພວກຫໍ້ເຈາະຈິົ້ມ, ມ້າງຊອກເອົາ ຂອງມີຄູ່າທັງຫມົດ. ພວກຫໍ້ທຽວຊອກຄົ້ນເອົາເງິນຄໍາ ແລະ ຂອງມີຄູ່າຢູ່ໃນວຽງຈັນ ເຫິງນານເຖິງ 4 ເດືອນ, ວຽງ ຈັນຖືກມ້າງແລ້ວມ້າງອີກ ເພແລ້ວເພອີກ ພຣະທາດຫລວງທີ່ສະຫງູ່າ ກໍຖືກພວກຫ້ໍເຈາະຈ້ິົມມ້າງເພ. ຊອກຫາເອົາ ເງິນຄໍາຕາມພຣະທາດສະມະຕິງຖິງສະປາຣະມີ ທີ່ອ້ອມອົງພຣະທາດຢູ່ນັົ້ນ ເພທະລາຍລົງຫມົດ ເຫລືອຢູ່ພຽງແຕູ່ 2 ລູກທໍ່ນ້ັນົ . ໃນເວລານ້ົັນ ຂ້າຫລວງໃຫຍູ່ຂອງສະຫຍາມ ຄື ພຣະຍາມະຫາອໍາມາຕຍາທິບໍດີ ທີ່ຂ້ົຶນມາຈັດຣາະຊະການ ຝູ່າຍຫົວເມືອງລາວ ແລະ ມີສໍານັກຢູ່ເມືອງອຸບົນ ເມື່ີອໄດ້ຮັບລາຍງານເລີື່ອງຫໍ້ມາຕີປຸ້ນວຽງຈັນ ຈາປະທຸມເທວາ ພິບານເຈ້ົາເມືອງຫນອງຄາຍແລ້ວ ຂ້າຫລວງໃຫຍຈຶີ່ງສັງູ່ເກນພົນກໍາລັງຫົວເມືອງລາວທັງຫລາຍ ໃນພາກອີສານ ດຽວນີົ້ ໃຫ້ຂົຶ້ນມາຮົບສູ້ຫ້ໍຢູ່ວຽງຈັນ. ທູ່ານຂ້າຫລວງໃຫຍູ່ ໄດ້ແຕູ່ງໃຫ້ເຈ້ົາຫນ່ໍຄາໍ (ເຈົ້າພົມເທວານຸເຄາະ) ເຈ້ົາເມືອງ ອຸບົນ ເປນັ ນາຍກອງໃຫຍູ່, ໃຫລາດຊະວົງ ທ້າວສດິ ທິສານ (ບຸນຊູພົມວງົ ສານົນ) ເປັນປະລັດກອງ, ໃຫ້ທາ້ ວຈູມມະນີ ສວຸ ນັ ນະກູດ ກັບ ທາ້ ວ ຄໍາພູນ ສວຸ ັນນະກູດ ເປນັ ນາຍກອງ ຄວບຄຸມພົນພັກພວກຊາວເມືອງຮ້ອຍເອັດ, ເມອື ງມະຫາ ສາຣະຄາມ, ເມືອງກາລະສນິ , ເມືອງຂອນແກູ່ນ ຂົຶ້ນມາຕີຫໍ້ ແລະ ໃຫ້ກໍາລງັ ພົນເມືອງນະຄອນຣາດຊະສີມາ ເປັນກອງ ໜນູ ກອງທັບສະຫຍາມຍົກຂຶ້ນົ ມາເຖິງເມືອງຫນອງຄາຍ. ໃນເດອື ນສິງຫາ ຄ.ສ 1875 ພຣະຍາປະທຸມເທວາພິບານ ເຈົ້າເມືອງຫນອງຄາຍ ເກນກໍາລັງພົນເມືອງຫນອງຄາຍ 5.000 ດົນ ເຂົ້າສົນທົບອີກ ແລ້ວກໍຍົກພົນຂ້າມນ້ໍາຂອງ ມາຕີຫໍ້ໃນວຽງຈັນ. ໃນຂະນະນ້ົັນ ກອງທັບຂອງພຣະຍາຣາຊວະຣານຸກຸນ ກໍຍກົ ລົງມາຈາກຫຼວງພະບາງ ເຂົ້າຕີຫໍ້ທາງ ດ້ານຫັຼງ. ຝູ່າຍພວກຫໍ້ໄວ້ຕ້ົັງຄ້າຍຢູ່ບ້ານສີຖານ ຄ້າຍໜີຶ່ງ, ຢູ່ວັດຈັນຄ້າຍໜ່ຶີງ ແລະ ຢູ່ບ້ານໂພນທານາເຫລົ່າ, ເຂດ ໂພນ ໂຮງຄ້າຍໜຶ່ີງ. ຫໍ້ຄ້າຍບ້ານສີຖານແຕກ ມາໂຮມຢູ່ຄ້າຍວັດຈັນ. ແມູ່ທັບທັງສອງຕາຍຄາຄ້າຍ ພົນພັກຂອງຫ້ໍ ປະມານ 1.000 ຄົນ ຕາຍເກືອບຫມດົ ເຫລືອແຕກຫນີຂົ້ຶນໄປຊຽງຂວາງໄດ້ແຕ່ຫູ ນອ້ ຍດຽວ. 109

ພວກຫໍ້ທ່ີແຕກຫນີໄປນົັ້ນ ລາງພວກກໍຍັງອອກໄປບໍ່ພົ້ນແດນລາວ ລາງພວກກໍຫນີເຂ້ົາໄປໃນແດນແກວ ແລະ ທູ່ຽວຫາຕີປຸ້ນກິນຢູ່ຕາມເດີມ ຕໍ່ມາຈີນກັບແກວໄດ້ສົມທົບກັນປາບຫໍ້ ພວກຫໍ້ຈຶີ່ງແຕກຊະຊາຍ ເປັນພວກລັກ ພວກນ້ອຍ ຫນີເຂົ້າມາ ໃນດນິ ແດນລາວອກີ . ຫວົ ຫນ້າຫ້ໍເຫລອື ງ ຊື່ີ ຍິບມນັ ໄຕ ໄດຍ້ ກົ ພວກເຂົ້າມາຕ້ງັົ ຢູເ່ ມືອງລາ ແຂວງສິບສອງຈໄຸ ທ ຕໍມ່ າເຈົ້າເມືອງໄລ (ແຂວງສິບສອງຈຸໄທ) ໄດ້ໄປຈ້າງເອົາຫໍ້ທຸງດໍາທີ່ຢູ່ເມືອງລາວກາຍ ໄດ້ປະມານພັນຄົນ ຍົກລົງມາຕີຫໍ້ຢູ່ເມືອງລາ. ພວກຫໍ້ເມືອງໄລກັບເມອື ງລາຕໍ່ສູ້ກນັ ຢູປ່ ີປາຍຍັງບໍ່ແພ້ກັນ ເຈ້ົາເມືອງໄລູ່ຈງ່ີຶ ມຫີ ນງັ ສໄື ປຂໍກອງທັບເມືອງລາວກາຍໃຫ້ ມາຊູ່ອຍ ເຈົ້າເມືອງລາວກາຍໄດ້ສົ່ງທະຫານ 800 ຄົນ ລົງມາຕີຫ້ໍຢູ່ເມືອງລາ ແມູ່ທັບເມືອງລາວກາຍຈີຶ່ງແຈ້ງຂໍ້ຣາຊ ການໃຫຫ້ ໍ້ ຍິບມັນໄຕວູາ່ ພະເຈົ້າຈັກກະພັດຈີນ ໄດມ້ ີຫນັງສມື າບອກເຈາົ້ ເມອື ງລາວກາຍວູ່າ ໃຫ້ຈັບເອົາຫໍ້ທ່ີມາປຸ້ນຢູ່ ໃນ ດິນແດນລາວໃຫ້ຫມົດ ຖ້າບໍ່ໄດ້ ເຈ້ົາເມືອງລາວກາຍຈະມີຄວາມຜິດ. ຫ້ໍຍິບມັນໄຕ ໄດ້ຊາບດັົ່ງນົັ້ນ ກໍຍິນຍອມ ໃຫ້ແມູ່ທັບເມອື ງລາວກາຍຈັບໂດຍດີ ສູ່ວນຫໍ້ອນືີ່ ໆ ທີ່ເປນັ ລູກແຫລ້ງຂອງ ຫໍ້ຍິບມັນໄຕ ໄດ້ພາເອົາພັກພວກປະມານ ສອງຮອ້ ຍຄົນ ຫນີໄປຢູ່ນໍາພຣະຍາຂ້າເຈືອງ ທີ່ເມືອງເປິນ ໃນປີ ຄ.ສ. 1879 ຫ້ພວກນີົ້ໄດ້ພາກັນຍົວະຍົງພຣະຍາຂ້າ ເຈືອງ ໃຫ້ຕີເອົາເມືອງສົບແອດ ຈ່ີຶງເກີດເປັນເສິກຂ້າເຈືອງກະບົດຂົຶ້ນອີກ. ເຈ້ົາເມືອງສົບແອດ ພາລາດຊະດອນ ປະມານຮອ້ ຍປາຍ ແຕກໜມີ າຢູ່ຫລວງພຣະບາງ) ທ່ີເຫລອື ຢູ່ນອກຈາກນນ້ັົ ກໄໍ ດ້ຍອມເສຍຊູ່ວຍໃຫຫໍ້. ຫໍ້ອີກພວກຫນີຶ່ງເຊິີ່ງແຕູ່ກູ່ອນ ເປັນພັກພວກຂອງຫ້ໍຍິບມັນໄຕ ມີປະມານຮ້ອຍຄົນ ໄດ້ພາກັນອອກຈາກ ເມືອງລາວກາຍ ມາຕ້ົັງຄ້າຍຢູ່ເມືອງສົບຄົບ, ເຈົ້າເມືອງລາວກາຍຈ່ີິງໃຫ້ທະຫານນໍາມາຈັບພວກຫ້ໍຫນີລົງມາທາງທົ່ງ ຊຽງຄໍາ ໃນແຂວງຊຽງຂວາງ, ພວກຫໍ້ທີ່ລົງມາລຸູ່ນນົ້ີ ບໍ່ຖືກກັບພວກກວານທລວງ ຈີ່ຶງຫນີໄປຕົັ້ງຄ້າຍຢູ່ບ້ານຫ້ວຍ ຊາຍ ແລ້ວອອກທຽວຕປີ ຸນ້ ໄປທົວ່ ທກຸ ແຫູ່ງ. ໃນເວລານັົ້ນ ພຣະຍາພິໄຊແມູ່ທັບສະຫຍາມ ທ່ີຕົ້ັງຢູ່ເມືອງພິໄຊ ໄດ້ຊາບວູ່າ ພວກຫໍ້ໄດ້ລົງມາຕົ້ັງຄ້າຍຢູ່ທ່ົງ ຊຽງຄໍາ ໃນແຂວງພວນນັ້ນົ ອກີ ຈຶີ່ງຍົກທັບອອກມາຈາກເມອື ງພິໄຊ (ດຽວນ້ີົ ອົາເພີພິໄສ ໃນຈັງຫວດັ ອຕຸ ຣະດິດ) ມາ ທາງເມືອງຫລວງພຣະບາງ ເຂົ້າສົມທົບກັບກອງທັບຂອງເຈ້ົາອຸປຣາດບົວຄໍາ ເມືອງຫລວງພຣະບາງ ແລ້ວຍົກລົງມາ ບ້ານສ້ຽວທູ່າໂພສົບວົີ້ ເຈົ້າອຸປຣາດແມູ່ທັບຫລວງພຣະບາງປູ່ວຍ ຕ້ອງກັບຄືນເມືອງຫລວງພຣະບາງ ສູ່ວນກອງທັບ ຂອງພຣະຍາພິໄຊ (ສະຫຍາມ) ຍົກລົງມາເຖິງບ້ານສູດ ພວກຫໍ້ໄດ້ຍົກມາຕັ້ົງຄ້າຍລັດທາງ ແລະ ໂອບອ້ອມ ຄ້າຍ ຂອງພຣະຍາພິໄຊ ຄ້າຍເມອື ງຫລວງພຣະບາງ ແລະ ຄ້າຍເມືອງນູ່ານໄວ້ ທັງສອງຝູ່າຍໄດ້ສູ້ຣົບກັນ 18 ວນັ . ໃນເວລາ ກາງຄນື ຫໍ້ຍົກເຂາ້ົ ມາຕີຄ້າຍເມືອງນູ່ານເເຕກ ເຈາົ້ ອຸປຣາດເມອື ງນູ່ານຖກື ປືນພຣະຍາພິໄຊແມູ່ທັບສະຫຍາມ ຈຶີ່ງຖອຍ ທບັ ລງົ ມາຕງັົ້ ຢູ່ບ້ານສອດ ອັນເປັນທາງທີ່ພວກຫ້ໍຈະລົງມາຫລວງພຣະບາງ ແລວ້ ພຣະຍາພິໄຊຈງ່ີຶ ມີຫນງັ ສໄື ປຫາ ພຣະ ຍາພູທະຣາໄພ ຜູ້ເປັນແມູ່ທັບ ທ່ີຕັົ້ງຢູ່ເມືອງພິໄຊໃຫ້ສົ່ງທະຫານຂຶ້ົນມາຊູ່ອຍ. ເຈົ້າພຣະຍາພູທະຣາໄພ ແມູ່ທັບໃຫຍູ່ ສະຫຍາມ ຈງຶ່ີ ແຕູ່ງໃຫພ້ ຣະຍາສຸຣຍິ ະພັກດີ ຍົກກອງທະຫານຂນຶົ້ ມາຊອູ່ ຍພຣະຍາພິໄຊທ່ີບ້ານສອດ. ຝູ່າຍພຣະເຈ້ົາມະຫິນທຣະເທບ ພຣະເຈົ້າແຜູ່ນດິນນະຄອນຫລວງພຣະບາງ ກໍໄດ້ມີຄໍາສັ່ົງໃຫ້ເຈ້ົາຣາຊວົງ ທ່ີ ຕັົ້ງກອງທະຫານຢູ່ເມືອງຊົມນັົ້ນ ຟຸ້າວຍົກຂຶົ້ນໄປຊູ່ອຍພຣະຍາພິໄຊ. ກອງທະຫານຫລວງພຣະບາງ ຍົກຂ້ົຶນໄປຮອດ ບ້ານສອດ ກູ່ອນກອງທະຫານຂອງພຣະຍາສຸຣິຍະພັກດີ, ກອງທະຫານມີທັງ 4 ກອງ ຄື ກອງເມືອງຫລວງພຣະບາງ, ກອງຂອງພຣະສຸຣິຍະພັກດີ, ກອງຂອງພຣະຍາພິໄຊ ແລະ ກອງຂອງເມືອງນູ່ານ ພ້ອມກັນຍົກເຂ້ົາຕີຫໍ້ແຕກຊະຊາຍ 110

ພວກຫໍ້ຈ່ີຶງແຕກຫນີມາທົ່ງແຂວງຊຽງຂວາງ, ກອງທະຫານລາວ, ສະຫຍາມ ທັງ 4 ກອງ ນີ້ົຕຫີ ໍ້ຈົນເຖິງເມືອງຊຽງຄໍາ ກເໍ ລຍີ ແຕກໜໄີ ປຈາກແຂວງຊຽງຂວາງ. ເມີ່ືອຫ້ໍແຕກຫນີໄປແລ້ວ ແມູ່ທັບສະຫຍາມຈ່ີຶງກວາດເອົາຄອບຄົວລາວຊາວຊຽງຂວາງ ລົງໄປເມືອງ ຫລວງພຣະບາງ ໂດຍບອກວູ່າ ຈະເອົາລງົ ໄປກຸງເທບ ພວກຄອບຄວົ ດັົງ່ ກູ່າວເກດີ ເປັນພະຍາດເຈບັ ປູ່ວຍລົ້ມຕາຍເວລາ ໄປນໍາທາງເປັນອັນມາກ, ເວລານົ້ັນ ເຈົ້າກໍ່າ ກັບເຈ້ົາອິນ ໄດ້ຮ້ອງຂໍຕໍ່ແມູ່ທັບສະຫຍາມ ບໍ່ໃຫ້ກວາດເອົາຄົວໄປໝົດ ແມທູ່ ັບສະຫຍາມຈ່ງຶີ ເອົາເຫລືອໄວ້ປະມານ 1.000 ຄົນທໍ່ນນົ້ັ ແລວ້ ກໍເລກີ ທັບກບັ ໄປທາງເມືອງຫລວງພຣະບາງ. ໃນ ຂະນະທ່ີຫໍ້ເຂາ້ົ ມາຕີປຸ້ນເມືອງຊຽງຂວາງນົນ້ັ ເຈົ້າຂັນຕິບຸດຂອງເຈ້ົາອຸງ ກັບເຈ້າົ ນາຍຊາວຊຽງຂວາງໄດ້ຜູ່າຍຫໍ້ລົງມາຢູ່ ເມືອງຫນອງຄາຍນໍາ ພຣະມະຫາອໍາມາຕຍາທິບໍດີ ຂ້າຫຼວງໃຫຍູ່ຂອງສະຫຍາມ. ດ່ັົງນົ້ັນ, ເມືີ່ອຫໍ້ຜູ່າຍໜີຈາກຊຽງ ຂວາງແລ້ວ ພຣະມະຫາອໍາມາຕຍາທິບໍດີ ຈີ່ຶງທູນຂໍຕໍ່ພະເຈ້ົາຜູ່ານດິນສະຫຍາມຂອງສຍາມ ໃຫ້ເຈ້ົາຂັນຕີມາເປັນ ເຈົາ້ ເມອື ງຊຽງຂວາງ. ໃນເວລານ້ົັນ ຄົນລາວຢູ່ເມືອງຊຽງຂວາງ ມີປະມານ 1.000 ຄົນທີ່ນັ້ົນ ແລະ ພວກຫໍ້ທ່ີຜູ່າຍໜີໄປນົ້ັນ ກໍບ່ໍ ໄດ້ອອກໄປໃຫ້ພຸ້ນເຂດແດນ ພວກຫໍ້ຈີ່ງຶ ກັບມາຮາວີຕີປນຸ້ ເມອື ງຊຽງຂວາງຢູ່ອີກ ຈົນພວກເຈົ້ານາຍ ແລະ ຊາວເມືອງ ທ່ີເຫລືອຢູ່ນັ້ົນ ໄດ້ພາກັນອົບພະຍົບໄປລີົ້ຊ້ອນຢູ່ຕາມປູ່າ. ອັນນົີ້ ແມູ່ນຄວາມທຸກທໍລະມານຊໍ້າຊອກຂອງປະຊາຊົນ ຊຽງຂວາງ. ປີ ຄ.ສ. 1882 ພຣະເຈົ້າມະຫິນທຣະເທບ (ພຣະເຈົ້າອຸູ່ນຄໍາ) ເຈົ້ານະຄອນຫລວງພຣະບາງ ຈຶ່ີງຊົງມອີ າດຍາ ໃຫ້ເຈົ້າອຸປຣາດ ຄຸມເອົາກອງທະຫານຫລວງພຣະບາງ ເຂ້ົາສົມທົບກັບກອງທະຫານສະຫຍາມ ຍົກຂ້ົຶນໄປຕີຫໍ້ຢູ່ທົ່ງ ຊຽງຄໍາ ໃນແຂວງຊຽງຂວາງນ້ນົັ ອກີ . ກອງທະຫານລາວ ແລະ ສະຫຍາມ ເຂົາ້ ລອ້ ມຄາ້ ຍຂອງຫ້ໍໄວ້. ແຕູ່ບ່ໍສາມາດເຂົ້າ ຕີໃຫ້ແຕກໄດ້ ເພາະຫ້ໍຕົັ້ງຄ້າຍປູກໄມ້ໄຜູ່ 7 ປີ ມາແລ້ວ. ກໍໄຜູ່ເປັນກໍາແພງຫນາຕຶບ ປືນໃຫຍກໍບ່ໍອາດຍິງທໍາລາຍໄດ້ ກອງທະຫານລາວ ແລະ ສະຫຍາມ ຍົກເຂ້ົາຕີຫລາຍເທື່ອີ ກຕໍ ີບ່ແໍ ຕກ. ຕໍ່ມາ ພຣະຍາຣາຊວະຣານຸກຸນ ແມູ່ທບັ ຂອງຝູ່າຍສະຫຍາມ ຖືກປືນຂອງຫໍ້ເຈັບປູ່ວຍ ຈຶີ່ງໃຫ້ລອ້ ມຄາ້ ຍຫໍ້ນົ້ັນ ໄວ້ເຫິງນານເຖິງ 2 ເດືອນ ພວກໄພູ່ພົນເກີດເຈັບໄຂ້ ທັງສະບຽງອາຫານກໍຂາດເຂີນບົກເບາົ ລົງ ແມູ່ທັບສະຫຍາມຈີ່ຶງ ສ່ງົັ ໃຫ້ເລີກທບັ ກບັ ຄືນມາທາງວຽງຈນັ . ສູ່ວນກອງທັບນະຄອນຫລວງພຣະບາງ ກໍກັບຄືນໄປນະຄອນຫລວງພຣະບາງ ແລະ ໃນປີ ຄ.ສ 1882 ນີ້ົ ພະເຈ້ົາແຜນູ່ ດິນສະຫຍາມ ຣາຊການທີ 5 ໄດ້ແຕງູ່ ຕ້ົັງໃຫ້ ພຣະຍາມະຫາອໍາມາຕຍາທິບດໍ ີ ຂ້ຶົນມາເປນັ ຂ້າຫລວງໃຫຍູ່ ປົກຄອງຫົວເມືອງລາວທາງຕາເວັນອອກ. ພຣະຍາມະຫາອາມາຕຍາທິບໍດີ ໄດ້ແຕງູ່ ຕົັ້ງສາໍ ນັກງານບັນຊາການຢູ່ເມືອງ ນະຄອນຈໍາປາສກັ ໃນລະຫວູ່າງນີົ້ ຝຣົ່ັງເສສໄດ້ເຂົ້າມາມີອໍານາດຢູ່ໃນປະເທດຫວຽດນາມຫມົດແລ້ວ ຄື ຝຣ່ັົງເສສ ໄດ້ແກວ ເໜືອເປັນຫົວເມືອງຂຶ້ົນ ໃນປີ ຄ.ສ. 1883 ແລະ ແກວກາງ ຄື ອານາມກໍຍອມຢູ່ໃຕ້ອາຣັກຂາຂອງຝຣັົ່ງເສສ ໃນປີ ດຽວກັນນົ້.ີ 111

ເຖິງປີ ຄ.ສ. 1885 ພວກຫ້ໍທີ່ຕ້ົັງຢູ່ທ່ົງຊຽງຄໍາ ແຂວງຊຽງຂວາງ ໄດ້ຍົກທັບລົງມາຕີວຽງຈັນຊ້ໍາອີກ. ໃນ ເວລານັ້ົນ ພຣະເຈົ້າແຜູ່ນດິນສະຫຍາມໄດ້ແຕູ່ງຕັ້ົງ ໃຫ້ກົມຫມີ່ືນປະຈັກສິລະປາຄົມ ພະອານຸຊົນຕູ່າງພຣະມານດາ ຂອງພຣະອົງ ເປັນຂ້າຫລວງໃຫຍູ່ມາປະຈໍາຢູ່ຫົວເມືອງລາວ, ກົມຫມີື່ນປະຈັກສິລະປາຄົມ ໄດ້ຕັ້ົງສໍານັກງານບັນຊາ ການເມືອງຫນອງຄາຍ ແລະ ໄດ້ຍກົ ທະຫານຂາ້ ມຂອງມາຕີຫ້ໍທີ່ວຽງຈນັ ພວກຫ້ໍຈງ່ີິ ແຕກຫນຄີ ືນໄປຊຽງຂວາງ. ກອງ ທະຫານວຽງຈັນ ມີພຣະຣາຊສຣຸ ິນ ເປນັ ຫົວຫນ້າ ໄດ້ນໍາຕີຫໍຈ້ ົນເຖງິ ເມືອງຊຽງຂວາງ. ພວກຫ້ໍຈງຶ່ີ ແຕກໜີ. ແລ້ວກົມ ຫມີ່ນື ປະຈັກສລິ ະປາຄມົ ແມ່ທູ ັບໃຫຍູ່ຂອງສະຫຍາມ. ຈງຶ່ີ ແຕ່ງູ ຕງ້ັົ ໃຫ້ພຣະຣາຊສຸຣິນ ເປັນຂ້າຫລວງສະຫຍາມ ປະຈໍາ ຢ່ເູ ມອື ງຊຽງຂວາງ ແລະ ໃຫ້ພຣະຣາຊສຸຣິນ ຄມຸ ກອງທະຫານຢູ່ເມອື ງຊຽງຂວາງຊູ່ວຍນາໍ ອີກ. ສູ່ວນພວກຫໍ້ທີ່ເປັນລູກແຫລ້ງຂອງຫໍ້ຍິບມັນໄຕ, ເຊີ່ິງໄດ້ແຕກຫນີມາຢູ່ເມືອງເງິນ ແຕູ່ປີ 1879 ແລະ ໄດ້ ຍວົ ະເຍົ້າພວກຂ້າເຈືອງເປນັ ກະບົດຂນ້ົຶ ຈນົ ພວກລາດສະດອນເມືອງສົບແອດ ໄດແ້ ຕກໜີລົງມາຢູຫ່ ລວງພຣະບາງ. ໃນປີ ຄ.ສ. 1885 ນີ້ົ ພຣະເຈົ້າແຜູ່ນດິນສະຫຍາມ ໄດ້ແຕູ່ງຕ້ົັງໃຫ້ເຈົ້າຫມ່ີືນໄວວໍຣະຈັນ, ເຊ່ີິງພາຍລຸນມາ ໄດ້ເລືີ່ອນຍົດຂົ້ຶນເປັນເຈ້ົາພຣະຍາສຸຣະສັກມົນຕຣີ ເປັນແມູ່ທັບຄຸມທະຫານສະຫຍາມຂົ້ຶນມາເມືອງຫລວງພຣະບາງ. ພຣະເຈ້ົາມະຫິນທຣະເທບ ເຈ້ົາແຜູ່ນດິນເມືອງຫລວງພຣະບາງ ໄດ້ແຕູ່ງຕ້ົັງໃຫ້ເຈົ້າຣາຊວົງຄໍາສຸກ ເປັນແມູ່ທັບຄຸມ ທະຫານຫລວງພຣະບາງ ສມົ ທົບເຂ້າົ ກບັ ກອງທະຫານສະຫຍາມ ຍົກໄປຕີຫໍ້ ແລະ ຂາ້ ເຈອື ງທີ່ເມືອງຊູ່ອນ. ເມ່ືີອພວກ ຫ້ໍແຕກຫນີໄປຫມົດແລ້ວ ແມູ່ທັບຂອງສະຫຍາມ ກໍໄດ້ຕ້ັົງຄ້າຍຢູ່ທີ່ເມືອງຊູ່ອນນ້ົັນ ແລະ ຢູ່ທີ່ນົ້ີໄດ້ມີລາດສະດອນ ຊາວແຂວງຫວົ ພັນ ແລະ ເມືອງຊູ່ອນ ທີ່ພາູ່ ຍຫຫ້ໍ ນີໄປລ້ົີຢູຕ່ າມປູ່າ ໄດພ້ າກນັ ເຂ້ົາມາຫາແມູ່ທບັ ມເີ ຖິງ 500 ປາຍຄົນ , ແມູ່ທັບໄດ້ເອົາສະບຽງອາຫານທີ່ມີໃນກອງທັບ ແຈກຢາຍໃຫ້ພໍສົມຄວນ ເຖິງລະດູເຮັດນາກໍຈັດໃຫ້ພວກຊາວ ເມືອງທໍານາສະສົມສະບຽງອາຫານໄວ້ ແລະ ທູ່ານແມູ່ທັບກໍໄດ້ແຈກເງິນໃຫ້ຄອບຄົວລະ 4 ຣູປີ. ທັງແຈກງົວຄວາຍ ໃຫ້ເຮັດນາດວ້ ຍ. ພໍເຖິງລະດູເດືອນຝນົ ຕົກຫລາຍ ແລ້ວພວກທະຫານໃນກອງທັບກໍພາກັນເປັນໄຂ້ປູ່າເປັນອນັ ມາກ. ພວກຫໍ້ໄດ້ຊາບວູ່າທະຫານສະຫຍາມ ແລະ ລາວເປັນໄຂ້ຫລາຍ ກໍພາກັນມາຕ້ັົງຄ້າຍຢູ່ໃກ້ໆຄ້າຍ ທະຫານສະຫຍາມ ແລະ ລາວ. ແຕູ່ພວກຫ້ໍກໍບໍ່ອາດຫານເຂົ້າມາຕີຄ້າຍ. ເພາະຢຸ້ານຖືກລູກແຕກຄືເຄີຍຖືກມາເທ່ີືອນ່ີຶງແລ້ວ. ໃນຄ້າຍ ເມອື ງຈາດມແີ ຕູ່ແຕງູ່ ກນັ ອອກໄປລດັ ທາງ ແລະ ລ້ອມໄວ້ ເພືອີ່ ໃຫກ້ ອງທັບສະຫຍາມ ແລະ ລາວ ອດຶ ສະບຽງອາຫານ. ຝູ່າຍກອງທບັ ສະຫຍາມ ແລະ ລາວກບໍ ່ໍສາມາດອອກໄປຕີຫໍ້ໄດ້ ມີແຕູ່ຍງິ ປືນອອກໄປໃສເູ່ ທົາ່ ນົັນ້ ໃນເວລານນ້ົັ ເຈາ້ົ ຣາຊ ພາຄີໄນແມູ່ທັບຫລວງພຣະບາງ ຈ່ີຶງຄິດກົນອຸບາຍໃຫ້ທະຫານເປັົ່າແກປະຈັນບານຂົຶ້ນພວກຫໍ້ເຂ້ົາໃຈວູ່າມີກອງຫນູນ ມາຊູ່ວຍສະຫຍາມ ແລະ ລາວທາງດ້ານຫຼັງຫຼາຍ ກວານກໍຍ່ີ ຫົວໜ້າຫໍ້ຈຶີ່ງຖືທຸງຂາວອອກມາອູ່ອນຍອມຕໍ່ ເຈົ້າຣາຊ ພາຄີໄນ. ເວລານ້ັົນ ເຈ້ົາເມືອງໄລູ່, ເຊິ່ີງແຕູ່ກູ່ອນເຄີຍຂົ້ຶນຢູ່ໃຕ້ອໍານາດຂອງເມືອງຫລວງພຣະບາງ ເມືີ່ອເຫັນວູ່າຫ້ໍ ເຂົ້າ ມາຕີປຸ້ນກໍ່ການວຸ້ນວາຍຢູ່ໃນອານາເຂດຫລວງພຣະບາງ ກໍຖືໂອກາດທີ່ຈະແຍກຕົວອອກຈາກຫຼວງພຣະບາງ ເປັນອິສຣະຕູ່າງຫາກ. ຈ່ຶີງແຕູ່ງໃຫ້ລູກຊາຍ 3 ຄົນ ຄື ຄໍາຫລ້າ, ຄໍາສານ ແລະ ບາງບຽນ ເກນເອົາທະຫານຊາວເມືອງ ໄລູ່ ຍົກເຂາົ້ ມາຕີປຸ້ນເອົາສະບຽງອາຫານ ແລະ ເງິນຄໍາຈາກຊາວເມືອງແຖນ (ເມືອງດຽນບຽນຟູ ຫລື ແຖງ) ສ່ົງໄປໄວ້ ເມອື ງໄລູ່ ຖາ້ ຜໃູ້ ດຂັດຂືນກຂໍ ້າຖິ້ົມ ແລະ ຕັ້ົງທູ່າຈະຕ່ໍສູ້ກບັ ກອງທັບສະຫຍາມ, ເຊ່ີິງເວລານັົ້ນຕ້ັົງຢູ່ເມືອງແວູ່ນ ແມທູ່ ັບ 112

ໃຫຍູ່ຂອງສະຫຍາມ ຈຶີງ່ ສງັົ່ ໃຫ້ພຣະອນິ ທະເສນແສງ ຄມຸ ພນົ ລູ່ວງຫນ້າໄປຕງ້ົັ ຄ້າຍຢູເ່ ມອື ງແຖງ ສະສົມສະບຽງອາຫານ ໄວ້ກູ່ອນ ແລ້ວກອງທັບໃຫຍູ່ກໍຍົກພົນໄປນໍາຫລັງ ເມ່ີືອໄປເຖິງເມືອງແຖງແລ້ວ ກອງທັບລາວ ແລະ ສະຫຍາມ ກໍ ພະຍາຍາມກ້ຽວກູ່ອມຈັບເອົາຄໍາຫລ້າ, ຄໍາສາມ ແລະ ບາງບຽນ ລູກຊາຍຂອງເຈົ້າເມືອງໄລູ່ ທີ່ມາຕ້ົັງຄ້າຍສູ້ຮົບຢູ່ ເມືອງແຖງໄດ້. ສູ່ວນຕົວເຈົ້າເມືອງໄລູ່ເອງ ໄດ້ຂ້າມນ້ໍາຫນີໄປຢູ່ທາງຟາກໃນອັນເປັນເຂດແດນຂອງຈີນ. ກອງທັບ ລາວ-ສະຫຍາມ ເຂົ້າກວາດຄົ້ນໃນຄ້າຍຂອງພວກຄາໍ ຫລາ້ ໄດ້ອາວຸດປືນຕາູ່ ງໆ ເປັນອນັ ມາກ ຄ:ື - ປນື ສະໄນເດົ້ີ 13 ບອກ - ປືນອນິ ຟິນ 10 ບອກ - ປືນຣ່ີມງິ ຕນັ 12 ບອກ - ປືນວິນເຊສັ ເຕ້ີົ 2 ບອກ - ປືນຫັນຣ່ີ 2 ບອກ - ປນື ສ້ນັົ 2 ບອກ - ປືນເພງີ 111 ບອກ - ປືນປສັ ຕນັ 1.324 ບອກ ສໍາເລັດແລ້ວແມູ່ທັບໃຫຍູ່ຂອງສະຫຍາມ ຈີ່ຶງຕົັ້ງພຣະພັກດີສະຫຍາມເຂດ (ເດີມຊ່ີື ກາຍຕົງເປັນຊາດ ຫວຽດນາມ ທີ່ເຂົ້າສະຫວາມີພກັ ຕສໍ່ ະຫຍາມມາເຫິງນານແລ້ວ) ໃຫ້ເປັນຜູ້ຮັກສາເມອື ງແຖງ ແລະ ແຕງູ່ ຂຸນນາງລາວ ຜູ້ຫນຶ່ີງ ເປັນຂ້າຫລວງຢູ່ກໍາກັບຊູ່ອຍພຣະພັກດີ ແລ້ວກອງທັບສະຫຍາມ ແລະ ກອງທັບລາວ ກໍເລີກທັບຄືນມາ. ແມູ່ທັບສະຫຍາມໄດຄ້ ມຸ ເອາົ ຄໍາຫລ້າ, ຄໍາສາມ ແລະ ບາງບຽນລງົ ໄປກງຸ ເທບນາໍ . ຝູ່າຍ ເດວວັນຕຣີ ເຈ້ົາເມືອງໄລູ່ ໄດ້ຮັບການຍົວະເຍົ້າຈາກຝຣົ່ັງເສສ ແລະ ໄດ້ຊາບຂູ່າວກອງທັບລາວ ຫລວງພຣະບາງ ຫລອກຈັບເອົາລູກຊາຍຂອງຕົນໃຫ້ແມູ່ທັບສະຫຍາມ ກໍມີຄວາມຄຽດແຄ້ນ ຈ່ີຶງເກນເອົາທະຫານ ຊາວເມືອງໄລູ່ ແລະ ພວກໄທດໍາ, ໄທຫ້ໍ ທ່ີຢູ່ເມືອງໄລູ່ ໃຫ້ຄໍາຮຸນ ລູກຊາຍ ເປັນແມູ່ທັບ ຍົກພົນລົງມາຕີ ນະຄອນຫລວງພຣະບາງ. ພຣະເຈາົ້ ມະຫິນທຣະເທບ, ພຣະເຈົ້າແຜູນ່ ດິນຫລວງພຣະບາງ ແລະ ເຈົ້າມະຫາອຸປຣາດຄໍາ ບວົ ຮູ້ຢູ່ວາູ່ ພວກເມືອງໄລູ່ຍົກທະຫານມາ ແຕູ່ບໍ່ໄດ້ຄິດວູ່າພວກເມອື ງໄລູ່ຈະເຂົາ້ ຕີປຸ້ນເອົາເມືອງ ຈຶ່ີງບໄ່ໍ ດຈ້ ັດການປອຸ້ ງ ກັນ. ຄິດແຕູ່ວູ່າຄໍາຮຸນຄົງມານໍາຫານ້ອງຊາຍທໍ່ນັ້ົນ, ຄໍາຮຸນໄດ້ພາທະຫານຫລອນເຂ້ົາຕີປຸ້ນເມືອງຫລວງພຣະບາງ. ພວກເມືອງໄລູ່ໄດ້ເອົາໄຟຈູດເຮືອນເຈ້ົານາຍ ແລະ ເຂົ້າຕະລຸມບອນກັບທະຫານຮັກສາເຈ້ົາມະຫາອຸປຣາດສຸວັນນະ ພົມມາ ຖືກຫໍ້ຂ້າຕາຍໃນສນາມຮົບ, ສູ່ວນພຣະເຈ້ົາອຸູ່ນຄໍາ (ພຣະມະຫິນທຣະເທບ) ສະເດັດລົງເຮືອໄດ້ ກໍລູ່ອງໜີ ຜູ່າຍຈາກຫໍ້ລົງມາພັກຢູ່ເມືອງປາກພ້ອມກັບໂອກຸສປາວີ ກົງສູນຝຣ່ົັງເສສ ທີ່ມາຕັ້ົງຢູ່ຫລວງພຣະບາງ ແຕູ່ປີ ຄ.ສ. 1887 ນັ້ນົ ແລ້ວ, ເຈາ້ົ ເມອື ງໄລູ່ພກັ ຢູ່ໃນເມືອງຫລວງພຣະບາງພຽງ 3 ວັນທນໍ່ ນົ້ັ ກໍເລກີ ທບັ ກັບໄປທາງນາ້ໍ ອູ. 113

ຝູ່າຍພຣະເຈົ້າແຜູ່ນດິນສະຫຍາມ ເມີ່ືອໄດ້ຊາບເຫດທີ່ເກີດຂຶ້ົນໃນນະຄອນຫລວງພຣະບາງ. ດັົ່ງນ້ົັນ ຈີ່ຶງສົ່ັງ ໃຫ້ ຫມ່ີືນໄວວໍຣະນາດ (ເຈົ້າພຣະຍາສຸຣະສກັ ດົນຕຣີ) ເປັນແມູ່ທບັ ຍກົ ທະຫານຂ້ຶົນມາຫລວງພຣະບາງອີກ ໃນເດືອນ 10 ປີດຽວກັນນົັ້ນເອງ. ກອງທັບສຍາມ ແລະ ຫລວງພຣະບາງ ຈຶ່ີງຍົກຕິດຕາມທະຫານເມືອງໄລູ່ ໄປຈົນເຖິງເມືອງ ແຖງ. ເມືີ່ອເຫດການສະຫງົບລົງແລ້ວ ກອງທັບສະຫຍາມກໍຍົກລົງໄປກຸງເທບ ແລວ້ ພຣະເຈົ້າແຜູ່ນດິນສະຫຍາມ ຈຶີ່ງ ຖອດພຣະເຈົາ້ ມະຫິນທຣະເທບ (ເຈົ້າອູ່ນຸ ຄາໍ ) ອອກຈາກຄວາມເປັນພຣະເຈົາ້ ແຜ່ນູ ດນິ ແລະ ແຕງູ່ ຕົັ້ງຣາຊວົງຄໍາສກຸ ຜູ້ ເປັນພຣະໂອຣົດຂ້ຶົນເປັນເຈົ້າແຜູ່ນດິນແທນ ແລະ ຖວາຍພຣະນາມວູ່າ ສົມເດັດພຣະເຈາ້ົ ສັກຣນິ ທະຣະຣິດ ໃນປີ ຄ.ສ 1889. ສົມເດັດພຣະເຈ້ົາສັກຣິນທະຣະຣິດ ຄອງຣາຊສົມບັດໄດ້ 4 ປີຄື ເຖິງປີ ຄ.ສ 1893 ປະເທດສະຫຍາມກໍໄດ້ ຍກົ ດນິ ແດນທາງຝັງ່ ຊາ້ ຍແມ່ນູ ້ໍາຂອງໃຫ້ແກູ່ຝຣງ່ັົ . ເມືອງເວ້ ເຊ່ິີງເຄຍີ ເປນັ ເມອື ງທໃີ່ ຫກ້ າໍ ເນດິ ປະຖົມກະສັດທີຫ່ ບຼົ ເຊ່ີືອງຂອງກະສັດວຽງຈນັ ແລະຍງັ ເປນັ ທີ່ໂຮມພນົ ຕີ ເມອື ງວຽງຈັນໃນປີ 1698 114

ເອກະສານອ້າງອງີ ຄໍາແສນ ແສນຄໍາຈັນ, ແກ້ວຄໍາຂວັນ ພັກດີວິຈິດ (2009), ປະຫວັດສາດ 3 ສາຍສ້າງຄູມັດທະຍົມຕົ້ນ ພິມທີ່ Nhan Dan Printing House HCMC. ຄະນະວທິ ະຍາສາດສງັ ຄົມ (2008), ເອກະສານປະກອບການຮຽນ-ການສອນ. ພາກສ້າງຄູວທິ ະຍາສາດສັງຄມົ . ຈນັ ທະລາດ ພູມພພິ ັກ. (2006) ເອກະສານປະກອບການຮຽນ-ການສອນ, ມະຫາວທິ ະຍາໄລແຫູ່ງຊາດ. ສຸເນດ ໂພທິສານ, ໜໄູ ຊ ພມູ ມະຈັນ (2000), ປະຫວດັ ສາດລາວດກຶ ດໍາບນັ -ປດັ ຈບຸ ັນ, ໂຮງພມິ ແຫູ່ງລດັ ສລີ າ ວິລະວງົ . (2001) ປະຫວດັ ສາດລາວແຕູ່ບູຮານເຖິງ 1946, ຫໍສະໝຸດແຫູ່ງຊາດ. ວຽງຈັນ ສ.ປ.ປ ລາວ. ສະເຫຼີມສັກ ພາບດຸ ດີ ພອ້ ມດວ້ ຍຄະນະ. (2014). ປະຫວັດສາດຊ້ົນັ ມດັ ທະຍມົ ສກຶ ສາປທີ ີ 4. ກະຊວງສຶກສາທກິ ານ ແລະ ກລິ າສະຖາບັນຄົນ້ ຄວາ້ ວທິ ະຍາສາດການສກຶ ສາ. ພອ້ ມດ້ວຍຄະນະ. (2014). ປະຫວດັ ສາດຊ້ນົັ ມດັ ທະຍົມສກຶ ສາປທີ ີ 5. ກະຊວງສຶກສາທິການ ແລະ ກລິ າສະຖາບນັ ຄົນ້ ຄວ້າວິທະຍາສາດການສຶກສາ. ພອ້ ມດວ້ ຍຄະນະ. (2014). ປະຫວັດສາດຊັົ້ນມດັ ທະຍົມສກຶ ສາປທີ ີ 6. ກະຊວງສກຶ ສາທິການ ແລະ ກລິ າສະຖາບັນຄົ້ນຄວ້າວິທະຍາສາດການສຶກສາ. ພອ້ ມດ້ວຍຄະນະ. (2014). ປະຫວດັ ສາດຊັ້ົນມດັ ທະຍົມສຶກສາປທີ ີ 7. ກະຊວງສຶກສາທກິ ານ ແລະ ກິລາສະຖາບນັ ຄົ້ນຄວ້າວທິ ະຍາສາດການສກຶ ສາ. ສາຍັນດງົ ແດງ ຄອງແສນແສບຢູ່າຊໍ້າຮອຍ, 2001. ທອງຄໍາ ອ່ອູ ນມະນີສອນ. (1992). ວັດຈະນານກຸ ົມພາສາລາວ, ກະຊວງສກຶ ສາ. ບຸນມີ ເທບສີເມືອງ. (2011) ຄວາມເປັນມາຂອງຊົນຊາດລາວ ເຫ້ັຼົມ 1, ໂຮງພິມສີສະຫວາດ. ນະຄອນຫຼວງວຽງ ຈັນ. (2009) ຄວາມເປັນມາຂອງຊົນຊາດລາວ ເຫົຼ້ັມ 2, ໂຮງພິມສີສະຫວາດ. ນະຄອນຫຼວງວຽງ ຈັນ. ພູທອງ ແສງອາຄົມ (2006), ຊາດລາວຄົນຊາດ, ພິມທີໂ່ ຮງພມິ ນະຄອນຫວຼ ງ. ໃນບົດປະຖະກະຖາຂອງ ດຣ ມະຍຸລີ ແລະ ດຣ ເຜຍີ ພັນ ເຫງາ້ົ ສວີ ັດ ໃນປມ້ຶ ສໍາມະນາປະຫວັດສາດລາວ https://laopost.com/ ເຈົ້າອະນວຸ ົງ

ໂຄງຮາູ່ ງຫກັຼ ສດູ ລາຍວຊິ າ ວຊິ າ: ປະຫວດັ ສາດລາວສະໄໝເສຍເອກະລາດໃຫສ້ ະຫຍາມ ຫກັຼ ສດູ ສາ້ ງຄມູ ດັ ທະຍມົ ລະບບົ 12+4 ລະຫດັ ລາຍວຊິ າ: 0906209 ລະບບົ -ພາກ ລະບົບ 4 ປີ ພາກຮຽນທີ 2 ປທີ ີ 1 ຊວົ່ ໂມງ 64 ຊວ່ົ ໂມງ ໜວູ່ ຍກດິ 3(2-2-0) ອະທິບາຍໜູ່ ວິຊານ້ີົມທີ ັງໝົດ 3 ໜວູ່ ຍກດິ ມີຊົວ່ ໂມງທິດສະດີໃນ16ອາທິດ 32ຊວົ່ ໂມງ( 2ຊມ/ອາທດິ ) , ວຍກິດ ປະຕບິ ດັ ຕົວຈິງ ໃນ 16 ອາທິດ 32 ຊ່ົວໂມງ ( 2ຊມ/ອາທດິ ) ລວມທງັ ໝດົ 64 ຊວົ່ ໂມງ ຈດຸ ປະສງົ ເມີອ່ື ຮຽນວິຊານແີົ້ ລວ້ ນັກຮຽນຄູສາມາດ ເນອ້ົື ໃນວວິ - ບອກສາເຫດທພ່ີ າໃຫ້ອານາຈກັ ລາວລ້ານຊາ້ ງຊຸດໂຊມ ແລະ ແຕກແຍກໄດ້ - ບອກ ແລະ ອະທບິ າຍກູຽ່ ວກບັ ກນົ ອບຸ າຍໃນການແຊກແຊງລາວຂອງສັກດີນາສະຫຍາມ - ເລ່ົາເຖງິ ສະພາບການຂອງອານາຈກັ ລາວລ້ານຊາ້ ງໄລຍະຢູໃ່ ຕ້ການປົກຄອງຂອງສກັ ດີນາ ສະຫຍາມ - ບອກຂະບວນການຕໍ່ສໃູ້ ນຮູບແບບຕູ່າງໆຂອງປະຊາຊົນລາວຕາ້ ນສກັ ດີນາສະຫຍາມ - ວເິ ຄາະໄດກ້ ູ່ຽວກບັ ສາເຫດທີພ່ າໃຫ້ຂະບວນການຕໍ່ສຂູ້ ອງເຈາົ້ ອະນຸວງົ ຖືກປາໄຊໄດ້ ວຊິ ານສ້ີົ ຶກສາກູ່ຽວກບັ ວທິ ີດໍາເນນີ - ສາເຫດທ່ີພາໃຫ້ອານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງຊດຸ ໂຊມ ແລະ ແຕກແຍກ ການສອນ - ກົນອບຸ າຍໃນການແຊກແຊງລາວຂອງສະຫຍາມ - ສະພາບການຂອງອານາຈກັ ລາວລ້ານຊ້າງໄລຍະຢູ່ໃຕ້ການປົກຄອງຂອງສະຫຍາມ - ບອກໄດກ້ ຽູ່ ວກບັ ບນັ ດາຂະບວນການຕໍ່ສຂູ້ ອງປະຊາຊນົ ລາວຕາ້ ນສັກດີນາສະຫຍາມ - ສາເຫດທີພ່ າໃຫ້ຂະບວນການຕໍ່ສຂູ້ ອງເຈົ້າອະນວຸ ົງປາໄຊ ວຊິ ານໃົີ້ ຊເ້ ວລາສອນ 16 ອາທິດ ມີທງັ ໝົດ 8 ບົດ ແຕູ່ລະບົດແບູ່ງເປນັ ຫາຼ ຍຫວົ ຂ້ໍຍູອ່ ຍເຊິ່ີງໃຊ້ການ ສອນຫາຼ ຍຮູບແບບເຊັົ່ນ: ອະ ທິບາຍ, ບັນລະຍາຍ, ຈດັ ກດິ ຈະກໍາກູ່ມຸ ສົນທະນາຄນົ້ ຄວ້າ, ໃຊ້ສປືີ່ ະຈັກ ຕານໍາພານັກຮຽນຊອກຂໍ້ມູນຈາກແຫູ່ຼງເອກະສານອ່ືີນໆແລະຂຽນລາຍງານ. ອາທິດທີ1 ບົດທີ 1 ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊ້າງພາຍຫຼັງການສົນ້ິ ພະຊົນຂອງເຈ້ົາສລຸ ຍິ ະວງົ ສາໃນປີ ຄ.ສ ທ້າຍ ສະຕະວັດທີ XVII 1. ອານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງໄລຍະຊດຸ ໂຊມ 1.1. ສາເຫດພາຍໃນອານາຈັກ 1.1.1. ຄວາມຂັດແຍງູ່ ຂອງສກັ ດນີ າລາວ 1.1.2. ການຍາດຊິງອາໍ ນາດຂອງເຊົືອ້ ສາຍກະສດັ ລາວ 1.2. ສາເຫດພາຍນອກ 1.3. ການຂືນົ້ ຄອງລາຊະບນັ ລັງໃນອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງຂອງເຈົ້າໄຊອົງເຫວຄ້ .ສ1698 2. ອານາຈກລາວລາ້ ນຊາ້ ງຖືກແຍກເປນັ 2 ອານາຈັກໃນປີຄ.ສ 1707

2.1. ເຈ້ົາກີ່ິງກິດສະລາດບກຸ ຍຶດເອົາຫຼວງພະບາງໃນປີ 1705 2.2. ການຂນົ້ື ຄອງລາດທຫີ່ ວຼ ງພະບາງຂອງເຈົ້າກງິີ່ ກິດສະລາດ ແລະການແຍກອານາຈກັ ລາວລ້ານຊ້າງເປນັ ນ2ອານາຈກັ ຄ.ສ 1707 ອາທດິ ທ2ີ ບດົ ທີ1(ຕ)ໍ່ ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງພາຍຫັງຼ ການສ້ິນົ ພະຊນົ ຂອງເຈ້ົາສຸລິຍະວົງສາໃນປີ ຄ.ສ ທ້າຍ ສະຕະວັດທີ XVII ອາທດິ ທ3ີ 2.3. ສງົ ຄາມກາງເມືອງລະຫວ່າູ ງສກັ ດນີ າຫຼວງພະບາງ ແລະສກັ ດີນາວຽງຈັນ 2.4. ຂໍ້ຕກົ ລງົ ຮູ່ວມກັນໃນການແບ່ງູ ປັນເຂດການປົກຄອງຂອງອາ ນາຈັກຫວຼ ງພະບາງ ແລະວຽງຈນັ 3. ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊ້າງແບກເປນັ 3 ອານາຈັກ ໃນປີຄ.ສ 1713 3.1. ບດົ ບາດຂອງພະຄຍູ ອດແກ້ວຕກ່ໍ ບັ ເຈ້ົາໜກ່ໍ ະສັດແລະ ປະຊາຊົນລາວຢູ່ທາງພາກໃຕ້ 3.2. ເຈ້ົາໜກໍ່ ະສັດບກຸ ຕີວຽງຈັນ 3.3. ເຈ້ົາໜ່ກໍ ະສັດປະກາດແຍກຈາໍ ປາສັກອອກເປນັ ອານາຈັກເອກະລາກຈາກວຽງຈັນ ໃນ ປີ 1713 ບົດທີ2 ອານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງກູ່ອນການຢດຄອງຂອງສັກດີນາສະຫຍາມ ອາທດິ ທ4ີ 1. ສະພາບຂອງອານາຈັກຫຼວງພະບາງ 2. ສະພາບຂອງອານາຈັກວຽງຈນັ 3. ສະພາບຂອງອານາຈກັ ຈາໍ ປາສກັ 4. ສະພາບຂອງອານາຈກັ ອ້ອມຂາ້ ງ 4.1. ສະພາບຂອງອານາຈກັ ກາໍ ປເູ ຈຍ 4.2. ສະພາບຂອງອານາຈັກລາ້ ນນາ 4.3. ສະພາບຂອງສະຫຍາມ 4.4. ສະພາບຂອງອານາຈກັ ພະມາ້ ບົດທີ 3 ສັກດນີ າສະຫນາມດໍາເນນີ ການຮກຸ ຮານແລະຢດຄອງລາວໃນປີ ຄ.ສ 1779 ອາທດິ ທ5ີ 1. ກົນອຸບາຍໃນການຮກຸ ຮານລ້ານຊາ້ ງຂອງເຈົ້າຊວີ ດິ ກຸງທນົ ບລູ ີ 2. ສະຫຍາມເຂົ້າຮກຸ ຮານແລະຢດຄອງລາ້ ນຊາ້ ງຈາໍ ປາສັກຄ.ສ1778 3. ສະຫຍາມເຂົ້າຮກຸ ຮານແລະຢດຄອງລ້ານຊາ້ ງຈາໍ ປາສັກຄ.ສ1779 3.1. ສະຫຍາມບກຸ ຕີອານາຈັກລ້ານຊາ້ ງວຽງຈນັ 3.2. ກົນເສກິ ອນັ ໂຫດຮາ້ ຍປູ່າເຖອື່ີ ນຂອງສັກດີນາສະຫຍາມ ບດົ ທີ4 ສະພາບຂອງອານາຈກັ ລາວລ້ານຊາ້ ງພາຍຫັງຼ ຕົກຢູ່ໃຕກ້ ານປກົ ຄອງຂອງສກັ ດນີ າສະຫຍາມ 1. ການດາໍ ເນີນການປົກຄອງລາວຂອງສກັ ດີນາສະຫຍາມ 1.1. ປະເທດສາລາດ 1.2. ນະຄອນເມືອງຂນົ້ື 2. ການກດົ ຂີ່ຂູດຮດີ ປະຊາຊນົ ລາວຂອງສກັ ດນີ າສະຫຍາມ 2.1. ການເກບັ ພາສີອາກອນ 2.2. ການເກບັ ເກນແຮງງານ 2.3. ການປຸນ້ ສະດມົ ເອາົ ຊັບສົມບດັ ແລະ ສີງ່ິ ຂອງທມີ່ ຄີ ູ່າຂອງປະ ຊາຊນົ ເພີ່ືອສົງ່ ໄປບາງກອກ 2.4. ການກວດຕ້ອນເອາົ ຄອບຄວົ ຄນົ ລາວໄປສະຫຍາມ

ອາທດິ ທ6ີ 2.5. ການທໍາລາຍເຮືອນຊານບາ້ ນຊອູ່ ງແລະການທບຸ ຕີທໍລະມານປະຊາຊນົ ລາວຂອງ ອາທດິ ທ7ີ ສະຫຍາມ ອາທດິ ທ8ີ ອາທດິ ທ9ີ ບດົ ທີ 5 ຂະບວນການຕໍ່ສຂູ້ ອງປະຊາຊນົ ລາວກ່ອູ ນປີຄ.ສ 1804 1. ຂະບວນການຕໍ່ສຂູ້ ອງປະຊາຊົນລາວຢຈູ່ າໍ ປາສກັ ນາໍ ພາໂດນເຈາົ້ ໂອ-ເຈ້າົ ອນິ 2. ຂະບວນການຕໍ່ສຂູ້ ອງປະຊາຊນົ ຢູ່ວຽຈັນ 2.1. ລາຊະການເຈົ້ານັນທະເສນ 2.1.1. ການບູລະນະສ້າງສາອານາຈັກ ແລະ ການຈັດຕັົ້ງການປກົ ຄອງອານາຈັກຄືນໃໝູ່ 2.1.2. ການທອ້ ນໂຮມແຜ່ນູ ດນິ 2.1.3. ສະຫຍາມທາໍ ການປາບປາມຂະບວນການຕໍ່ສຂູ້ ອງເຈາ້ົ ນັນທະເສນໃນປີຄ.ສ 1792-1794 2.2. ລາຊະການຂອງເຈົາ້ ອນິ ທະວງົ 1794-1804 2.3. ການດໍາເນີນການເອົາໃຈສະຫຍາມເພີອື່ ສ້າງຄວາໄວເ້ ນົ້ອື ເຊີອື່ ໃຈ ບດົ ທີ 6 ຂະບວນກອບກເູ້ ອກະລາດຂອງປະຊາຊົນລາວນໍາພາໂດຍເຈົາ້ ອະນຸວົງ 1. ປະຫວັດຫຍ້ໍຂອງເຈົາ້ ອະນຸວົງ 2. ອານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈົາ້ ອະນຸວົງ 2.1. ການດໍາເນນີ ພາລະກດິ ເອົາໃຈສະຫຍາມ 2.2. ການປັງປຸງອານາຈກັ 2.2.1. ການບລູ ະນະສ້າງສາອານາຈັກ 2.2.2. ດາ້ ນການທະຫານ 2.2.3. ດາ້ ນການເມືອງ-ການປກົ ຄອງ • ນະໂຍບາຍພາຍໃນ • ນະໂຍບາຍພາຍນອກ 2.2.4. ດາ້ ນເສດຖະກດິ ສັງຄມົ ບດົ ທີ 6 ຕ່ໍ ຂະບວນກອບກູ້ເອກະລາດຂອງປະຊາຊນົ ລາວນໍາພາໂດຍເຈ້າົ 2.3. ອະນຸວົງການເຕົ້າໂຮມເອົາບັນດາຫົວເມືອງຕາູ່ ງໆຂື້ນົ ກັບວຽງຈນັ 3. ເຈົາ້ ອະນວຸ ົງນາໍ ພາປະຊາຊົນລາວກອບກເູ້ ອກະລາດ 3.1. ຈດຸ ເລມີ່ ຕົ້ນຂອງແນວຄິດໃນການກອບກເູ້ ອກະລາດ ກ. ເຫດການໃນເວລາໄປປງົ ສົບເຈາົ້ ຊວີ ດິ ລາຊະການທີ 2 ຂອງສະຫຍາມ • ການເກນພົນໄປຕັດຕນົ້ ຕານ • ຖືກປະຕິເສດຈາກເຈ້າົ ຊີວດິ ສະຫຍາມລາຊະການທ3ີ • ການທີ່ເຫນັ ຄອບຄົມຄົນລາວທກຸ ຍາກລໍາບາງກທີ່ບາງກອກກ່ຄໍ ືຢສູ່ ະຫຍາມ 3.2. ການວາງແຜນກອບກເູ້ ອກະລາດ 3.3. ການເຄີອື່ ນທບັ ຂອງເຈົາ້ ອະນຸວງົ ແຕູ່ 1825-1827 ບົດທີ 6 ຕໍ່ ຂະບວນກອບກເູ້ ອກະລາດຂອງປະຊາຊົນລາວນາໍ ພາໂດຍເຈົ້າ 4. ການອົບພະຍບົ ຄອບຄົວຄນົ ລາວແຕູ່ໂຄລາດມາວຽງຈັນ 5. ການກະກຽມກາໍ ລງັ ເພອ່ືີ ປາບປາມເຈົ້າອະນຸວງົ ຂອງສະຫຍາມ 5.1. ການກະກຽມທາງດາ້ ນກາໍ ລັງ

ອາທດິ ທ1ີ 0 5.2. ພະຍານະຄອນລາດຊະສີມາວາງແຜນຕໍ່ສູ້ກັບກອງທບັ ເຈ້າົ ອະນຸວງົ 6. ເຈາ້ົ ອະນວຸ ງົ ກະກຽມກໍາລງັ ເພ່ືີອຕ້ານກບັ ສະຫຍາມ 7. ບນົັ້ ຮບົ ທີ່ສໍາຄນັ 7.1. ບນັ້ົ ຮົບທີ່ຄ້າຍໜອງບວົ ລໍາພູນ 7.2. ບ້ົນັ ຮົບທເ່ີ ມືອງຫົຼ່ມສັກ 7.3. ບັນຮົບທ່ີທົ່ງສົມ້ ປອູ່ ຍ 7.4. ບັົ້ນຮບົ ທີຄ່ ້າຍພເູ ຂາ້ົ ສານ ບດົ ທີ 6 ຕໍ່ ຂະບວນກອບກເູ້ ອກະລາດຂອງປະຊາຊນົ ລາວນາໍ ພາໂດຍເຈາ້ົ ອາທດິ ທ1ີ 1 8. ເຈ້ົາອະນຸວງົ ຖອນທັບກບັ ມາວຽງຈນັ 9. ເຈົ້າອະນວຸ ງົ ໄປລໄ້ົີ ພຢູ່ດາຍຫວຽດເພອີື່ ເຮດັ ສງົ ຄາມແບບຍາວນານ 10. ກອງທັບສະຫຍາມເຂາົ້ ມາທາໍ ລາຍ ແລະປຸ້ນສະດົມວຽງຈັນເປນັ ຄ້ງົັ ທີ 2 10.1. ການປນຸ້ ສະດມົ ແລະທໍາລາຍເມືອງວຽງຈນັ ຂອງສະຫຍາມ 10.2. ກອງທບັ ວຽງຈັນທີ່ຍັງເຫອຼື ເຂາົ້ ອອູ່ ນຍອມສະຫຍາມ ບົດທີ 7 ຂະບວນການຕໍ່ສຂູ້ ອງເຈ້ົາອະນວຸ ົງໃນໄລຍະທີ່2 ອາທດິ ທ1ີ 2 1. ການກບັ ມາຈາກດາຍຫວຽດຂອງເຈາ້ົ ອະນວຸ ົງໃນປີ ຄ.ສ 1828 2. ເຈົ້າອະນຂຸ ຽນສານຂຄໍ ວາມຊູ່ວຍເຫຼອື ຈາກອານາມໃນການເຈລະຈາ 3. ກອງທັບສະຫຍາມໄລລູ່ ູ່າຈັບເຈາົ້ ອານຸວົງ 4. ສະຫຍາມຈບັ ແລະທໍລະມານເຈົາ້ ອະນຸວົງພ້ອມທັງເຊອືົ້ ສາຍ ບດົ ທີ 7 ຕໍ່ ຂະບວນການຕໍ່ສຂູ້ ອງເຈົາ້ ອະນຸວົງໃນໄລຍະທີ່2 ອາທດິ ທ1ີ 3 5. ສາເຫດຂອງການປາໄຊ ແລະຄວາມໝາຍປະຫວດັ ສາດ 5.1. ສາເຫດການປາໄຊ 5.2. ຄວາມໝາຍປະຫວດັ ສາດ 6. ວລິ ະກໍາແລະຄຸນສົມບັດອັນດີງາມຂອງວິລະກະສັດລາວທຄີ່ ວນເອົາເປນັ ແບບຢາູ່ ງຂອງຄົນ ລນຸ້ ຫັງຼ ບົດທີ 8 ອານາຈກັ ລາວລ້ານຊາ້ ງແຕູ່ ຄ.ສ 1828-1893 ອາທດິ ທ1ີ 4 1. ນະໂຍບາຍຂູດຮີດລາວຂອງສະຫຍາມ 1.1. ການຂູດຮີດທາງດາ້ ນຮູ່າງກາຍ 1.2. ການບງັ ຄັບໃຫ້ລືມຄວາມເປນັ ຊາດລາວ 2. ສະພາບຂອງອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງທັງສາມອານາຈກັ 2.1. ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊ້າງວຽງຈນັ 2.2. ອານາຈກັ ລາວລ້ານຊາ້ ງຫຼວງພະບາງ 2.3. ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊ້າງຈາໍ ປາສກັ ບົດທີ 8 ຕໍ່ ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງແຕູ່ ຄ.ສ 1828-1893 3. ການຈັດຕັົ້ງການປກົ ຄອງລາວຂອງສັກດີນາສະຫຍາມ 3.1. ຫວົ ເມືອງລາວພາກຕາເວນັ ອອກສຽູ່ ງເໜອື 3.2. ຫົວເມືອງລາວພາກຕາເວັນອອກ 3.3. ຫົວເມອື ງລາວທາງພາກເໜືອ

ອາທດິ ທ1ີ 5 4. ຂະບວນການຕໍ່ສຂູ້ ອງປະຊາຊນົ ລາວ 4.1. ຂະບວນການຕໍ່ສຂູ້ ອງປະຊາຊົນລາວຢູ່ເຊບັົ້ງຫຽງ-ເຊບົ້ັງໄພ 5. ການຕໍ່ສທູ້ າງດາ້ ນຈດິ ຕະສາດຂອງຄນົ ລາວ 5.1. ການບໍ່ປະຕິບດັ ຄາໍ ສັົ່ງຂອງສັກດນີ າສະຫຍາມ 5.2. ການຕໍ່ສໂູ້ ດຍອາໄສບົດວັນນະກໍາ ບດົ ທີ 8 ຕໍ່ ອານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງແຕູ່ ຄ.ສ 1828-1893 6. ການປາບປາມຂະບວນການຕສໍ່ ປູ້ ະຊາຊນົ ລາວຂອງສະຫຍາມ 7. ການປັບປງຸ ກງົ ຈກັ ການປກົ ຄອງຂອງສະຫຍາມກູ່ອນການຮຸກຮານຂອງຈັກກະພດັ ຝຣງົັ່ 7.1. ການປັບປຸງການປົກຄອງຄງັົ້ ທີ 1 ໃນປີຄ.ສ 1889 7.1.1. ຫວົ ເມືອງລາວຝ່າູ ຍຕາເວັນອອກ 7.1.2. ຫົວເມອື ງລາວຝາູ່ ຍຕາເວັນອອກສຽູ່ ງເໜືອ 7.1.3. ຫວົ ເມອື ງລາວຝູາ່ ຍເໜອື 7.1.4. ຫວົ ເມອື ງລາວກາງ 7.1.5. ອາທດິ ທ1ີ 6 ບົດທີ 8 ຕໍ່ ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງແຕູ່ ຄ.ສ 1828-1893 ການປະເມນີ 7.2. ການປບັ ປຸງການປົກຄອງລາວຄງ້ັົ ທີ2 ຜນົ 7.2.1. ຫວົ ເມືອງລາວກາວ 7.2.2. ຫວົ ເມືອງລາວພວນ ເອກກະ 7.2.3. ຫວົ ເມືອງລາວກາງ ສານອາ້ ງອງີ 7.2.4. ຫວົ ເມືອງລາວພງຸ ຂາວ 7.2.5. ຫົວເມືອງລາວພງຸ ດາໍ 8. ການຮກຸ ຮານລາວຂອງພວກຫໍ້ 1. ການຂນົື້ ຫ້ອງຮຽນ 10% 2. ບຸກຄົນ 20% 3. ກມຸູ່ 10% 4. ສອບກາງພາກ 20% 5. ສອບທ້ານພາກ 40% 1. ບຸນມີ ກອງຈັນສະຫວດັ , ລໍາໃບ ສຸວນັ ລປໍ າຍົິງ້ , ປະຫວັດສາດ4 , ສ້າງຄູມດັ ທະຍມົ ຕົ້ນ, 2009 2. ຄໍາແຝງ ແສນຄາໍ ຈນັ , ແກວ້ ລໍາຂວັນ ພກັ ດີວຈິ ິດ, ປະຫວັດສາດ3 ສ້າງຄູມັດທະຍມົ ຕົ້ນ, 2009 3. ມະຫາບນຸ ມີ ເທບສີເມອື ງ ຄວາມເປັນມາຂອງຊົນຊາດລາວເຫມັົ້ຼ III ວຽງຈັນ 2011 4. ບວົ ພັນ ທໍາມະວງົ ປະຫວັດສາດລາວ ລະບົບ8+3 ປທີ ີ 1 , 1998 5. ມະຫາສີລາ ວິລາວົງ , ພົງສະວະດານລາວແຕູ່ບຮູ ານ-1946 6. ຄະນະນກັ ສກຶ ສາພາກວຊິ າປະຫວັດສາດ, ຄະນະສຶກສາສາດ, ຮບິ ໂຮມປະຫວດັ ສາດລາວລາ້ ນ ຊ້າງສະໄໝຊດຸ ໂຊມແລະເສຍເອກະ ລາດໃຫ້ສກັ ດີນາສະຫຍາມ, 2007

ຜຂູ້ ຽນ 7. ສາຍຍນັ ດົງແດງ, ຄວາມເປັນຈງິ ຂອງຄອງແສນແສບ 8. ວນັ ນະຄະດີລາ້ ນຊ້າງ 2 , ສາ້ ງຄມູ ັດທະຍມົ ຕົ້ນ ສາຍພາສາລາວ 2009 ນ. ສິງອໍາໄພ ພມິ ພາພອນ ວທິ ະຍາໄລຄູສາລະວນັ ໂທລະສບັ 020 98558175 Email: [email protected]