ປະຫວັດສາດລາວບູຮານ-ສະໄໝ

ບັນດາລັດຊະການທສ່ີ ບທອດບັນລງັ ລາ້ ນຊ້າງ ໃນໄລຍະທ່ເີ ປັນປະເທດສະລາດຂອງສກັ ດີນາພະມ້າ: ລດັ ຊະການ ພະມະຫາອຸປະຣາຊາ ວໍຣະວງັ ໂສ (ນ້ອງຊາຍພະເຈົ້າໄຊຍະເຊດຖາທຣິ າດ) ປກົ ຄອງແຕ່ປູ ີ 1575- 1579 ໃນລດັ ຊະການນໄີົ້ ດ້ເກີດມເີ ຫດການສາຄນັ ດັົ່ງນີ້:ົ ໃນປີ ຄ.ສ 1578 ໄດ້ເກີດມີຂະບວນການຕ່ໍສູ້ຂອງປະຊາຊົນເມອງພວນ (ຊຽງຂວາງ) ແຕູ່ໄດ້ຖກປາບ ປາມຈາກກາໍ ລັງທະຫານຂອງວຽງຈນັ ແລະ ພະມາ້ . ໃນປີ ຄ.ສ 1579 ໄດເ້ ກດີ ມີຂະບວນການຕ່ໍສຂູ້ ອງປະຊາຊົນເມອງອັດຕະປື ເຊີ່ິງນໍາໂດຍ ພະຄູຫູຍາວ (ຜ້ເູ ຊິີ່ງ ອ້າງຕົນວູ່າ ແມູ່ນພະໄຊຍະເຊດຖາທິຣາດ) ນໍາພາປະຊາຊົນເຂດພາກໃຕ້ຍຶດອໍານາດ ແລະ ປົດປູ່ອຍດິນແດນຂົຶ້ນມາ ຮອດວຽງຈັນ ພະມະຫາອຸປະຣາຊາ ວໍຣະວັງໂສ ພ້ອມຄອບຄົວ ໄດ້ພະຍາຍາມຫຼົບໜີຂົຶ້ນໄປຫົງສາວະດີ ໂດຍທາງນ້ໍາ ແຕູ່ເຮອໄດ້ຈົມນໍ້າຢູ່ແກ້ງຕາຍໝົດແຕູ່ຕໍ່ມາບໍ່ດົນພະມ້າໄດ້ຍົກທັບລົງມາປາບປາມຂະບວນການຂອງ ພະຄູຫູຍາວ ແລະ ແຕງູ່ ຕົງັ້ ຜ້ໃູ ໝູ່ຂ້ນຶົ ປົກຄອງ. ລັດຊະການ ພະສຸມັງຄະລາ ໄອຍະໂກໂພທິສດັ (ຄງ້ົັ ທີ 2) ປກົ ຄອງແຕູ່ປີ 1580 -1582 ກໍສິນ້ົ ພະຊນົ . ລັດຊະການ ພະຍານະຄອນນ້ອຍ (ລູກຂອງພະຍາແສນສຸຣິນ) ປົກຄອງບ່ໍເຖິງປີກໍຖກປະຊາຊົນເນລະເທດໜີ ກັບໄປພະມາ້ . ລັດຊະການ ພະໜໍ່ເມອງ (ລູກຊາຍເຈົ້າໄຊຍະເຊດຖາທິຣາດ ທ່ີພະມ້າຈັບໄປເມ່ີອກູ່ອນ) ປົກຄອງແຕູ່ປີ 1591-1598 ແລວ້ ກໍສົນິ້ ພະຊນົ (ບໍ່ມລີ ກູ ສບບັນລັງ). ລັດຊະການ ພະວໍລະວົງສາ ທໍາມິກາຣາດ (ລູກຊາຍຂອງນອ້ ງສາວເຈ້ົາໄຊຍະເຊດຖາທິຣາດ ຜູ້ຊ່ີນາງຄໍາໄຂ ທ່ີ ພະມ້າຈັບໄປໃນເມອ່ີ ກູອ່ ນ). - ໃນໄລຍະຕົ້ນ (1598-1600) ພະວໍຣະປີຕາ (ບິດາຂອງພະວໍຣະວົງສາ) ຮັກສາການແທນເພາະພະອົງຍັງ ນອ້ ຍ (13-14 ປ)ີ . - ໃນປີ 1600 ພະວໍຣະວົງສາ ໄດຂ້ ນົຶ້ ຄອງລາດ ແລະ ປະກາດເອກະລາດອອກຈາກ ພະມ້າ. 3. ຂະບວນການກອບກູ້ເອກະລາດຈາກພະມາ້ ຂອງປະຊາຊນົ ລາ້ ນຊ້າງ ຄ.ສ 1582-1600 ກ. ສະພາບເອົອ້ ອໍານວຍໃຫ້ແກູ່ການລກຸ ຂນ້ົຶ ຕສ່ໍ ເູ້ ພອ່ີ ປະກາດເອກະລາດຈາກພະມ້າຂອງປະຊາຊົນລາວ ເມ່ີອມາຮອດປີ ຄ.ສ 1581 ບູເລັງນອງ ໄດ້ເສຍຊີວດິ ມະຫາອປຸ ະລາດອິນແຊະມັນກູ ຜູ້ເປັນລູກຊາຍເປັນຜູ້ ສບທອດບັນລັງ ແລະ ໄດ້ປູ່ຽນຊ່ີວູ່າ ນັນທະບູເລັງ ກະສັດພະມ້າອົງນ້ີົໄດ້ສບຕໍ່ແນວຄິດຮຸກຮານອານາຈັກໃກ້. ຈາກ ສະພາບດັົ່ງກູ່າວປະຊາຊົນພະມ້າໄດ້ມີຄວາມເບ່ີອໜູ່າຍສົງຄາມ, ສັກດິນາກໍເກີດຄວາມຂັດແຍູ່ງອໍານາດກັນຢູ່າງຮຸກ ແຮງຈົນເຖິງຂ້ົັນແຕກຫັກ ເຮັດໃຫ້ສະຖານະການຂອງຄວາມເປັນລາຊາທິລາດສັ່ົນຄອນເຕັມໄປດ້ວຍຄວາມສັບສົນ ວຸນ້ ວາຍ. ເມ່ີອສະພາບເຊ່ົັນນ້ັົນ ມັນໄດ້ເປັນໂອກາດດີໃຫ້ແກູ່ບັນດາປະເດສະລາດຍາດເອົາສິດເປັນເຈົ້າຕົນເອງເຊ່ົັນ ປະຊາຊົນລາວລ້ານຊ້າງໄດ້ພ້ອມກັນປົດເຈົ້າຊີວິດຂອງຕົນທີ່ຮັບໃຊ້ພະມ້າອອກຈາກບັນລັງ. ປີ ຄ.ສ 1584 ພະເຈົ້າ ນະເຣສວນ (ເຈາ້ົ ດໍາ) ໄດ້ປະກາດິດສະຫຼະພາບກຈາກແອກຄອບຄອງຂອງພະມ້າ, ເຖິງວູ່າພະມ້າຈະພະຍາຍາບຸກໂຈມ 93

ຕີອາຍຸດທະຍາເຖິງ 4 ຄ້ົັງ. ແຕູ່ກໍບໍ່ສາມາດເຂ້ົາຄອບຄອງອາຍຸດທະຍາໄດ້ຄແຕູ່ກູ່ອນ, ຕໍ່ໜ້າສະພາບການດົ່ັງກູ່າວນ້ີົ ປະຊາຊົນລາວລ້ານຊ້າງກໍໄດ້ເລົັ່ງທວງໃຫ້ນັນທະບູເລັງ ສົ່ງພະໜ່ໍເມອງ (ລູກຊາຍຂອງພະເຈ້ົາໄຊຍະເສດຖາທິລາດ) ກບັ ມາເປັນເຈົ້າແຜູ່ນດິນລ້ານຊ້າງ, ສຸດທ້າຍພະມ້າຈ່ີຶງຍອມຍົກພະໜໍ່ເມອງ ໃຫ້ກັບຄນມາເປັນເຈົ້າແຜູ່ນດິນລ້ານຊ້າງ ໃນປີ ຄ.ສ 1591. ພາຍຫັຼງຂຶ້ົນຄອງລາດແລ້ວ ເຈ້ົາໜໍ່ເມອງກໍຮີບຈັດຕັ້ົງປັບປຸງອໍານາດການປົກຄອງແນູ່ໃສູ່ສ້າງ ອານາຈັກໃຫ້ຈະເລີນເຂັ້ົມແຂງ ບັນດາຫົວເມອງຕູ່າງໆທີ່ເຄີຍປະກາດແຍກຕົວອອກຈາກວຽງຈັນໃນລາຊະການຜູ່ານ ມານ້ັົນກໍກັບຄນມາເປັນເອກະພາບເໝອນເດີມ. ນອກຈາກນົີ້, ພະອົງໄດ້ຫຼດຜູ່ອນຄວາມເປັນພັນທະຕໍ່ກັບພະມ້າ ສະແດງອອກໃນການປະຕິເສດບ່ໍຍອມສ່ົງກາໍ ລັງໄປຊູ່ວຍພະມ້າບຸກຕີອາຍຸດທະຍາຕາມຄໍາສົ່ັງຂອງນັນທະບເູ ລັງ ພິເສດ ໃນເວລານົ້ີພະອົງຍັງໄດນ້ ໍາພາປະຊາຊົນປບັ ປຸງກໍາພງເມອງວຽງຈນັ ໃຫມ້ ຄີ ວາມທນົ ທານ ແລະ ກໍສ່ ້າງກໍາແພງເມອງອີກ ຊ້ນັົ ໜງຶ່ີ ລວມທັງກໍາແພງເມອງພັນພ້າວ. ຂ. ໄຊຊະນະຂອງປະຊນົ ລາວໃນການຕ່ສໍ ເູ້ ພ່ອີ ປົດແອກປກົ ຄອງຂອງພະມ້າ ການປັບປຸງອານາຈັກລ້ານຊ້າງຂງພະໜໍ່ເມອງ ໄດ້ເປັນຂີດໝາຍແຫູ່ງໄຊຊະນະ ໃນເບົ້ອງຕ້ົນຂອງຂະບວນ ວິວັດທະນາການຕ່ໍສູ້ອັນຍາວນານຂອງປະຊາຊົນລາວລ້ານຊ້າງຕໍ່ກັບສັກດິນາພະມ້າ ພະອົງຂຶ້ົນຄອງລາດໄດ້ພຽງ 7 ປີ ແຕູ່ປີ ຄ.ສ 1591-1598 ກໍສ້ົິນພະຊົນ. ເນ່ີອງຈາກວູ່າພະອົງບໍ່ມີພະລາຊະໂອລົດຂ້ົຶນຄອງບັນລັງແທນ. ດັົ່ງນັົ້ນ, ເສນາອາມາດຈີ່ຶງອະພິເສກພະວລໍ ະວົງສາ ຜູ້ເປັນບຸດນ້າສາວພະໜໍ່ເມອງສບທອດລາຊະບັນລັງແທນ ແຕູ່ເນີ່ອງຈາກພະ ວໍລະວົງສາອາຍຸນ້ອຍມີພຽງແຕູ່ 13 ປີ ຈຶີ່ງບ່ໍສາມາດບໍລິຫານບ້ານເມອງໄດ້. ສະນ້ົັນ, ຈ່ຶີງສະເໜີ ແຕູ່ຕ້ົັງພະວໍຣະບິຕາ ເຊີິງ່ ເປັນພະບດິ າຂອງ ພະວລໍ ະວົງສາ ຂນຶົ້ ເປນັ ຜວູ້ າູ່ ລາຊະການແຜນູ່ ດິນຊວົ່ ຄາວໃນປີ ຄ.ສ 1598. ໃນໄລຍະດ່ັົງກູ່າວນົ້ີ ຢູ່ພາຍໃນຂອງພະມ້າເກີດຄວາມວນຸ້ ວາຍ ຍ້ອນບນັ ດາຂນຸ ນາງສັກດິນາພວມຍາດຊິງອໍາ ນາດເຊິີ່ງກັນແລະກັນ ຈົນເຮັດໃຫ້ເກີດສົງຄາມກາງເມອງ ສວຍໂອກາດດັົ່ງກູ່າວນົ້ີ, ກູຸ່ມຄົນລາວທີ່ຖກພະມ້າກວາດ ຕ້ອນໄປເມ່ີອກູ່ອນໄດ້ພາກັນລຸກຮ້ົຂົ້ຶນ ແລະ ໂຕນກັບຄນມາລ້ານຊ້າງ, ແຕູ່ໄດ້ຖກເຈົ້າເມອງຊຽງໃໝ໋ (ຄົນພະມ້າ) ໃຊກ້ ໍາລງັ ຈບັ ກມຸ ເອົາຄນົ ລາວລ້ານຊາ້ ງໄວ້ ເພີ່ອຈະສ່ົງຄຶນພະມ້າ. ສູ່ວນທີ່ເອາົ ຕົວລອດມາໄດກ້ ເໍ ລ່ົາສະພາບການທີ່ເກີດ ຂນົຶ້ ຢູ່ຊຽງ ໃໝູ່ໃຫ້ພະວໍລະປີຕາ ແລະ ພະວໍລະວົງສາຊາບ. ຈາກນົັ້ນພະອງົ ກໍສ່ງົັ ໃຫ້ກອງທັບລາວລ້ານຊາ້ ງອັນມີພະຍາ ແສນເມອງຫຼວງເປັນແມູ່ທັບ ແລະ ພະວໍລະວົງສາ ກໍຕິດຕາມໄປນໍາ ເພີ່ອຮັບຄອບຄົວຄົນລາວລົງມາລ້ານຊ້າງ ພ້ອມ ນ້ົນັ ກໍໄດບ້ ກຸ ຕປີ ດົ ປ່ອູ ຍລາ້ ນຊ້າງອອກຈາກອິດພພິ ົນຂອງພະມາ້ . ກອງທັບລາວລ້ານຊາ້ ງໄດ້ຍດຶ ເອົາເມອງພະເຍາົ ເມອງ ແພ, ເມອງນູ່ານ, ເມອງລໍາພູນ, ເມອງເຊິງ, ເມອງຊຽງແສນ, ເມອງລໍ, ເມອງຊຽງລາຍ ແລະ ເມອງທາງ ໄດ້ທັງໝົດ ແລ້ວກໍເຂົ້າໄປປິດລ້ອມເມອງຊຽງໃໝູ່ເອົາໄວ້ ແຕູ່ບໍ່ທັນຍຶດເອົາເມອງຊຽງໃໝູ່ໄດ້ເທ່ີອ ກອງທັບກໍຂາດສະບຽງ ອາຫານ ແລະ ໄຜພູ່ ົນກໍເກີດເຈັບເປັນລົ້ມຕາຍ. ສະນົ້ັນ, ແມູ່ທັບຈຶີ່ງສ່ັົງວໃຫ້ກບັ ຄນວຽງຈັນ. ເມ່ອີ ພະວໍລະປີຕາ ເຫັນ ກອງທັບລາວລ້ານຊ້າງກັບຄນ ໂດຍບ່ໍສາມາດຍຶດເອົາເມອງຊຽງໃໝູ່ໄດ້ ກໍເກີດມີຄວາມໂກດຮ້າຍ ແລະ ໄດ້ສ່ັົງໃຫ້ ທະຫານປິດຕເູ ມອງ ບໃໍ່ ຫພ້ ະວໍລະວົງສາ ແລະ ພະຍາແສນຫຼວງ ພອ້ ມທະຫານເຂາົ້ ເມອງໄດ້. ສະນັ້ົນ, ພະວໍລະວງົ ສາ ພ້ອມກອງທະຫານທັງໝົດນົັ້ນ ໄດ້ໄປຕ້ັົງທັບຢູ່ສະໜາມພະລານໄຊ ແລະ ປະກາດເຮັດສົງຄາມກັບພະວໍຣະປີຕາ ຜູ້ ເປັນບິດາ ເພ່ີອກອບກູ້ລາຊະບັນລັງ. ສົງຄາມກາງເມອງດໍາເນີນໄປເຖິງ 4 ເດອນ, ເຮັດໃຫ້ປະຊາຊົນໄດ້ຮັບຄວາມ ເສຍຫາຍຢູ່າງໜັກໜູ່ວງ. ດ່ັົງນັນົ້ , ເສນາອາມາດພ້ອມດວ້ ຍພະສົງອົງຄະເຈົ້າໄດ້ປກສາຫາລກັນ ແລະ ເກຍູ່ ກອມ 2 ພໍ່ ລູກໃຫ້ຄນດີກັນ. ໃນທີ່ສຸດພະວໍລະວົງສາ ກໍເຂົ້າມາຂໍໂທດພະບິດາ (ພິທີຈັດຂ້ົຶນທີຫ່ າດດອນຈັນ) ແລະ ພະວໍຣະປີຕາ 94

ກໍຍິນດີມອບອໍານາດລາຊະບັນລັງໃຫ້ແກູ່ພະວໍລະວົງສາ ເມ່ີອພະວໍລິວົງສາ ໄດ້ຂຶົ້ນຄອງບັນລັງຢູ່າງເປັນທາງການແລ້ວ ພະອງົ ໄດ້ປະກາດຄວາມເປັນເອກະລາດຂອງອານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງຈາກພະມາ້ ຢາູ່ ງເປນັ ທາງການໃນປີ ຄ.ສ 1600. ພາຍຫັຼງປະກາດເກະລາດແລ້ວ ພະວໍລະວົງສາ ກໍໄດ້ປັບປຸງອໍານາດການປົກຄອງໃຫເເຂັ້ົມແຂງ ແລະ ບໍລິຫານບ້ານເມອງດ້ວຍຄວາມສະຫງົບສຸກ ເຖິງ 20 ກວູ່າປີຄ ມາຮອດປີ ຄ.ສ 1621 ບ້ານເມອງໄດ້ເກີດຄວາມ ວຸ້ນວາຍ ຍ້ອນການຍາດຊິງບນັ ລງັ ຂອງຂຸນນາງສັກດິນາອີກ. 95

ບດົ ທີ 6 ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງໄລຍະຈະເລີນຮງູຸ່ ເຮອງທສີ່ ດຸ ໃນສະຕະວດັ ທີ XVIII I. ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງກອູ່ ນການຂນຶົ້ ຄອງລາຊະບນັ ລງັ ຂອງເຈາົ້ ສລຸ ຍິ ະວງົ ສາ ພາຍຫັຼງທີປ່ ະກາດເອກະລາດ (ຄ.ສ 1600) ອານາຈັກລາ້ ນຊ້າງ ໄດ້ກັບສູ່ຄວາມສະຫງົບ ສຸກໃນຊູວ່ ງໄລຍະໜຶ່ີງ, ແຕູ່ພໍມາເຖິງປີ ຄ.ສ 1622 ສະພາບອານາຈັກລ້ານຊ້າງ ແມູ່ນມີຄວາມວຸ້ນວາຍທາງການເມອງ, ການປົກຄອງ, ເຊີິ່ງ ແກູ່ຍາວເວລາຈົນເຖງິ ຄສ 1638 ຈ່ຶງີ ຍດຸ ຕິລງົ . ບັນດາຄວາມວນຸ້ ວາຍດັ່ົງກາູ່ ວ ມີສາເຫດມາຈາກຄວາມຈດັ ແຍູງ່ ພາຍ ໃນ ເພອີ່ ຍາດຊີງກນັ ຂນົຶ້ ປົກຄອງ ແຜູນ່ ດິນຂອງບນັ ດາກູມຸ່ ສັກດິນາລ້ານຊາ້ ງດັົ່ງນ້:ີົ - ໃນປີ ຄ.ສ 1622 ສະໄໝການປົກຄອງຂອງ ພະວໍຣະວົງສາ, ພະອຸປະຍຸວະຣາດ ຜ້ເູ ປນັ ໂອລົດຂັດແຍູ່ງກັບ ພະວຣໍ ະວົງສາ ທໍາມິກະຣາດ (ເຈ້ົາຊີວດິ ), ເຫດການນເີ້ົ ກີດຈາກຄວາມມັກໃຫຍູ່ໄຝູ່ສູງຂອງ ພະຍາວຽງ (ພະຍາເມອງ ຈັນ) ດ້ວຍການຍແຸ ຍໃູ່ ຫ້ ພະອຸປະຍຸວະຣາດ ທໍາການໂຄູ່ນລົ້ມອໍານາດພະບິດາລົງ ໃນປີ ຄ.ສ 1622. ແຕູ່ວູາ່ ຕະຫຼອດ ໄລຍະທີ່ ພະອປຸ ະຍຸວະຣາດ ປົກຄອງແຜູນ່ ດິນນີພົ້ າຍໃນສັກດນິ າຍງິ່ີ ມີການແຕກແຍກອອກເປນັ ຫຼາຍກຸມູ່ , ເຊີ່ິງແຕ່ລູ ະ ກູຸ່ມຕູ່າງກໍມີການສະສົມກໍາລັງ ເພີ່ອກຽມຍຶດອໍານາດ ເມ່ີອໂອກາດອໍານວຍ. ພະອຸປະຍຸວະຣາດ ປົກຄອງໄດ້ພຽງ 9 ເດອນ ກໍສນົິ້ ພະຊົນ. -ໃນປີ ຄ.ສ 1623-1627 ສະໄໝການປົກຄອງຂອງ ພະບັນດິດ ໂພທິສານ (ເຈົ້າເມອງສີໂຄຕະບອງ) ຫຼ (ພະບັນດິດໂພທິສາຣະຣາດ ຊີເ່ ດມິ ແມູ່ນ ພະຍານະຄອນຫວຼ ງພິຊິດ ທົດສະທິດລາຊະທານສີ ີໂຄຕະບນູ ຫວຼ ງ) ກມໍ ກີ ານ ກະບົດຂອງ ພະຍາວຽງ ແຕູ່ກໍຖກປາບປາມລງົ . - ໃນປີ ຄ.ສ 1627-1638 ສະໄໝການປົກຄອງຂອງ ພະໝູ່ອມແກວ້ (ໂອລົດທີ 2 ຂອງ ພະວຣໍ ະວງົ ສາ ທາ ມກິ ະຣາດ) ໄດ້ເກດີ ມຂີ ະບວນການຕ່ສໍ ້ຕູ ້ານກັບຊົນຊົັນ້ ປກົ ຄອງ 2 ຄັົ້ງຄ: - ໃນປີ ຄ.ສ 1628 ພະຍາວຽງ ຫຼ ແສນຫຼວງ ຂວານຟ້າຜູ່າ ໄດ້ນາກາລັງເຂົ້າຍຶດຕົວເມອງວຽງຈັນ ແຕູ່ໄດ້ ຖກປາບປາມ ສູວ່ ນພະຍາວຽງໄດຖ້ ກຈັບໄປປະຫານຊີວິດ. - ໃນປີ ຄ.ສ 1635ພະປະທຸມ, ໝູ່ອມຊມພູ, ໝູ່ອມພົມ ແລະ ພະຍາຈັນນະຄອນ ໄດ້ທ້ອນໂຮມກໍາລັງ ແລ້ວລຸກຂ້ຶົນຍຶດອໍານາດ ເພ່ີອໂຄູ່ນລົ້ມການປົກຄອງຂອງ ພະໝູ່ອມແກ້ວ ແຕູ່ບໍ່ສໍາເລັດຜົນ. ໝູ່ອມພົມ ແລະ ພະ ປະທມຸ ໄດ້ຖກຈບັ ແລະ ນໍາໄປປະຫານຊີວິດ ໃນປີ ຄ.ສ 1636. ສວູ່ ນໝູອ່ ມຊມພູ ສາມາດຫບົຼ ໄປໄດ.້ - ໃນປີ ຄ.ສ 1638 ພາຍຫຼັງການສິນ້ົ ພະຊົນຂອງ ພະໝູ່ອມແກ້ວ ຢູ່ພາຍໃນອານາຈກັ ລ້ານຊາ້ ງຍິ່ີງມີຄວາມ ວຸ້ນວາຍຂຶ້ົນ, ທັງນ້ີົກໍຍ້ອນການຍາດຊີງກັນຂ້ຶົນຄອງບັນລັງ ໂດຍສະເພາະສອງອ້າຍ ນ້ອງເຈົ້າຊມພູ ແລະ ເຈົ້າບຸນຊ 96

(ໃນພົງສາວະດານລາວກູ່າວວູ່າ: ເຈ້ົາຊມພູ, ເຈົ້າບຸນຊ ແລະ ເຈົ້າສຸລິຍະກຸມມານ ເປັນລາຊະໂອລົດ ຂອງເຈົ້າຕູ່ອນຄໍາ ເຈາົ້ ຕອູ່ ນຄາໍ ເປນັ ໂອລດົ ຂອງ ພະໝູ່ອມແກວ້ (ວລິ ະວົງ: 1973) ຕສ່ໍ ະພາບການດງ່ົັ ກູາ່ ວ, ເຈ້ົາສຸລຍິ ະກຸມມານ (ນ້ອງຫາ້ຼ ) ໄດ້ນໍາກໍາລງັ ຈາກທີ່ໜ້ົັນພູເຂາົ ຄວາຍເຂ້ົາມາຍຶດເອົາ ນະຄອນວຽງຈັນເປັນຜົນສໍາເລັດ. ຈາກນັ້ົນ, ເສນາອາມາດລາສະດອນໄດ້ອາພິເສກ ພະອົງຂ້ຶົນປົກຄອງແຜູ່ນດິນໃນ ເດອນ ມິຖນາ/1638 ແລະ ໄດ້ຖວາຍພະນາມວູາ່ : ເຈົາ້ ສລຸ ິຍະວົງສາ ໄຊຍະເຊດຖາ ທາມກິ ະຣາດ ຫຼ ພະເຈ້ົາອົງຫຼວງ. II. ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈາ້ົ ສລຸ ຍິ ະວງົ ສາທາໍ ມກິ ະລາດປີ ຄ.ສ 1638-1695 ຮບູ : ສມົ ເດດັ ພຣະເຈາົ້ ສລຸ ຍິ ະວງົ ສາ 1. ການຂນຶ້ົ ຄອງລາຊະບນັ ລງັ ຂອງເຈາົ້ ສລຸ ຍິ ະວງົ ສາ ພາຍຫຼັງຂນ້ົຶ ສະເຫວີຍລາຊະສມົ ບັດແລ້ວ ກໍຂັບໄລຍູ່ າດພນ່ີ ້ອງທີໄ່ ດ້ສາ້ ງຄວາມວຸ້ນວາຍ ໃນບາ້ ນເມອງຈໍານວນ ໜຶ່ີງໃຫ້ໜີອອກໄປຈາກນະຄອນວຽງຈັນໃຫ້ໝົດ. ຈາກນົ້ັນ, ກໍຈັດແຈງແຕູ່ງອໍານາດບໍລິຫານບ້ານເມອງໃຫ້ເຂົ້າສູ່ ຄວາມສະຫງົບສຸກ. ຍ້ອນບ່ໍມີເສິກສົງຄາມພະອົງ ຈຶີ່ງໄດ້ສ້າງບ້ານແປງເມອງໃຫ້ຮູຸ່ງເຮອງຈະເລີນກ້າວໜ້າເປັນກ້າວໆ ມາ. ພະອງົ ໄດ້ສົ່ງເສີມການສຶກສາຢູ່າງກວ້າງຂວາງ ໄດມ້ ີນັກປາດອາຈານຫຼວງຫຼາຍ ໄດ້ຂຽນແຕງູ່ ວັນນະຄະດີທີລ່ ຊ່ີ ໃນຍຸກນົັ້ນເຊ່ັົນ ໜັງສສິນໄຊ. ປູ່ສອນຫຼານ, ຫຼານສອນປູ່ ແລະ ກາບກອນອ່ີນອີກ ເປັນມູນມໍລະກົດທາງດ້ານ ວັດທະນະທາໍ ຂອງຊາດເຮົາມາເທົ່າທຸກວັນນ.ົ້ີ 97

2. ການປບັ ປງຸ ທາງດາ້ ນການເມອງ-ການປກົ ຄອງ ພາຍຫັຼງຂຶ້ນົ ປກົ ຄອງ ພະອົງໄດ້ປັບປງຸ ອໍານາດສັກດິນາລວມສູນ: ກໍາຈັດບຸກຄົນຜູ້ທີ່ເປັນປລໍ ະປັກ; ໂດຍມີການເນລະເທດ: - ເນລະເທດເຈົ້າຊມພູ ໄປຢ່ເູ ມອງ ເຫວ້ ( ຫວຽດນາມ) - ເນລະເທດ ເຈາົ້ ປຸ ໄປຢູເ່ ມອງຊຽງຄານ ແຕູງ່ ຕ້ັງົ ຜໃູ້ ກຊ້ ິດ, ເຊອີ່ ໃຈດາໍ ລງົ ຕໍາແໜູ່ງທີ່ສໍາຄັນ, ປກົ ຄອງເມອງປອ້ ມດູ່ານໜາ້ ຂອງນະຄອນຫວຼ ງ. ກາໍ ນດົ ຖານະ, ສິດອໍານາດແຕລູ່ ະຂົ້ັນ: ເຈົາ້ ຊວີ ິດ, ມະຫາອປຸ ະຣາດ, ເຈາ້ົ ລາຊະວົງ, ເຈົາ້ ລາຊະບຸດ (ທາໍ ມະວົງ ແລະ ແສນດວງເດດ; 1998:63). ກົງຈກັ ຊູວ່ ຍວຽກຂອງກະສດັ ແມ່ນູ ຕະນະເສນາບໍດຮິ ວມມ:ີ ຄະນະເສນາບໍດຝິ ູ່າຍຂວາ ປອ້ ງກັນຊາດ ກມົ ຄັງ ກມົ ນາ ຄະນະເນາບໍດຝິ ູ່າຍຊ້າຍ ການປົກຄອງແລະປອ້ ງກນັ ຄວາມສະຫງບົ ພາຍໃນ ກມົ ວງັ ກົມເມອງ ຄະນະເສນາບໍດຝິ ູ່າຍກາງ: ຕຸລາການ ສານຍຕຸ ິທາວັງຫວຼ ງ ສານຍຕຸ ິທາລາສະດອນ (ສູງສຸດ) ດາໍ ເນີນການປບັ ປງຸ ກອງທັບ, ຮວມມີ 2 ປະເພດ: ທະຫານຫວຼ ງ ທະຫານທ້ອງຖນີ່ິ + ໃນສງັ ຄມົ ປະກອບມີ 2 ຊນົ ຊນ້ົັ : ຊົນຊ້ັນົ ປກົ ຄອງ : ກະສັດ, ພະສົງ, ຂນຸ ນາງ, ຂ້າລາຊະການ, ພວກນີົມ້ ີສິດເໜອປະຊາຊນົ ສາມນັ ມຕີ ອນດິນ ກວ້າງຂວາງ. ຊົນຊົ້ັນຖກປົກຄອງ : ປະຊາຊົນສາມັນ (ໄພູ່) ແລະ ຂ້ອຍຂ້າ. ເຂົາເຈົ້າມີສິດໃນການຄອບຄອງທ່ີດິນ : - ປະຊາຊນົ ສາມັນ 1 ຄອບຄົວ 500-2000ໄລູ່ - ຂອ້ ຍຂາ້ 1 ຄອບຄົວ 250-1000 ໄລູ່ ເຖງິ ຢູ່າງໃດກຕໍ າມການພົວພນັ ໃນສັງຄມົ ແມູ່ນຢູ່ບົນພົ້ນຖານລະບຽບກົດໝາຍ ແລະ ຫຼັກສິນທາໍ ແຫູງ່ ສາສະ ໜາພຸດ. 98

4. ການປບັ ປງຸ ທາງດາ້ ນເສດຖະກິດ ກ. ດາ້ ນກະສກິ າໍ - ລວມມີຂະແໜງປູກຝັງ ແລະ ລ້ຽງສັດ, ໃນນົັ້ນຕົ້ນແມູ່ນຂະແໜງປູກຝັງ ແລະ ໃນຂະແໜງປູກຝັງ ແມູ່ນ ການປູກເຂົາ້ ເປນັ ຂະແໜງຕົນ້ ຕໍ. - ການຜະລິດສູ່ວນໃຫຍູ່ ແມູ່ນຜະລິດເປັນຄອບຄົວຢູ່ໃນຕອນດິນທີ່ເຈົ້າຊີວິດກໍານົດໃຫ້, ແຕູ່ຕ້ອງເສຍພາສີ ເຂາ້ົ ຄງັ ຫຼວງ ອີງໃສຈູ່ ໍານວນພົນໃນຄອບຄົວ ແລະ ຕາມອາຍຸກະສຽນ. - ໃນປີ ຄ.ສ 1660 ໄດ້ມີການອອກລະບຽບຄຸ້ມຄອງທ່ີດິນປູກຝງັ , ການເຊົ່າທ່ີດິນ ແລະ ການເສຍສວຍໃຫ້ ລດັ , ເຊີງິ່ ມລີ ກັ ສະນະຊກຍ້ກູ ານຜະລດິ ເຊ່ນັົ : ຕອນໜ່ຶີງຂອງລະບຽບຄຸ້ມຄອງທີ່ດິນກູ່າວໄວ້ວູ່າ: ຜູ້ໃດບໍ່ມີນາເຊົ່ານໍາຜູ້ອ່ີນເຮັດກິນທຸກປີບໍ່ໄດ້ຂາດ ແລະ ເສຍຄູ່າເຊ່ົາໃຫ້ແກູ່ເຈົາ້ ຂອງນາທຸກປີ, ເຈົ້າຂອງນານ້ັົນບໍ່ມີສິດຖອດຖອນສິດການເຊົ່ານາຂອງເຂົາໄດ້ຢູາ່ ງເດັດຂາດ ບ່ໍ ວູ່າເຈົ້າຂອງນານັົ້ນຈະມີຍົດຖາບັນດາສັກໃຫຍູ່ປານໃດກໍຕາມມາບັງຄັບໃຫ້ຖອດຖອນ ເພ່ີອຈະໃຫ້ຜູ້ອີ່ນເຊົ່າທີ່ໄດ້ ລາຄາແພງກວູ່າ ເຈົ້າຂອງຜູ້ນົັ້ນຈະມີໂທດ ຜິວູ່າເກີດກູຸ່ມຂ້າຟັນກັນ ເຈົ້າຂອງນາຍີິ່ງມີໂທດໜັກຍິີ່ງຂ້ຶົນ...(ໂພທິສານ ແລະ ພູມມະຈນັ 2000: 255) - ສ່ວູ ນຂະແໜງລຽ້ ງສັດຮວມມີ : ສັດໃຊ້ແຮງງານ ສັດເປັນອາຫານ - ການເກັບສວູ່ ຍ ແມູນ່ ມກີ ານລດຸ ຜູອ່ ນກວູ່າຜ່າູ ນມາ: ຄອບຄວົ ໃຫຍມູ່ ີລູກເຂີຍ 6-10 ຄົນ ຈະເກບັ ນາພຽງແຕູ່ 2ຄນົ (ພໍເ່ ຖາົ້ 1 ຄົນ ແລະ ລູກເຂຍີ 1 ຄນົ ) ຄອບຄວົ ມີ 1-5 ເຂຍີ ຈະເກບັ ນາພຽງແຕູ່ 1 ຄົນ (ພໍເ່ ຖ້ົາ) =100 ຊັ່ງົ (120ກິໂລ) ຂ. ດາ້ ນຫດັ ຖະກາໍ ແລະ ການຄາ້ ຫັດຖະກາ: ໄດ້ຮັບການປັບປຸງ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ຂະແໜງຫັດຖະກາທີ່ຕນ້ົ ຕໍຮວມມີ ຕາແຜູ່ນແພຝ້າຍ- ໄໝ, ເຄອີ່ ງປັນຶ້ ດິນເຜົ່າ, ປະດິດເຄ່ອີ ງເອຍ້ ອ້ ງ, ຈັກສານ...ເປນັ ສນິ ຄາ້ ໃຊສ້ ອຍ ແລະ ສ່ົງອອກ. ການຄ້າ: ໄດຮ້ ັບການປັບປງຸ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ເຊ່ັົນກນັ : ການຄາ້ ລວມມີ 2 ປະເພດ : ການຄ້າເອກະຊົນ ການຄ້າຂອງລັດ - ການຄ້າຂອງລັດ: ສູ່ວນໃຫຍູ່ຈະດໍາເນີນການຄ້າສົ່ງອອກ. ສິນຄ້າສົ່ງອອກສູ່ວນໃຫຍູ່ແມູ່ນເຄີ່ອງປູ່າຂອງ ດງົ : ໄມ້, ຄົງ່ັ , ຍານ, ຂົີ້ຊີ, ແຜູນ່ ໄໝ, ເຄ່ີອງປຶັນ້ ດິນເຜາົ , ກະດູກເສອ, ແຂ້ວເສອ ໜງັ ສດັ (ແຂ້, ງ), ເຂົາສດັ , ນແໍ ຮດ , ງາຊາ້ ງ... ສນິ ຄ້າປະເພດໂລຫະຮວມມ:ີ ຊນ, ຂ້ເີົ ຈຍ, ມາດ, ທອງແດງ, ເຫຼັກ... 99

- ອງີ ຕາມບົດບນັ ທກຶ ຂອງ ວນັ ວຸດສຕົບ (Van wusthoff) ທດູ ການຄ້າໂຮນລັງ ໄດ້ໃຫ້ຮວູ້ ູ່າໃນເວລານັົ້ນມີ ພຄ່ໍ ້າ ຕງົ ແກງັ , ຈນີ , ກໍາພູຊາ ແລະ ສະຫຍາມ ໄດ້ນໍາເອົາຜາ້ ຂນົ ສັດຈາກອນິ ເດຍຜ້າລົ້ວ, ຜ້າແຮຂອງຈນີ ມາແລກປູ່ຽນ ກັບຜ້າຝ້າຍ, ຜ້າໄໝ ແລະ ເສ້ັົນໄຍຕູ່າງໆຂອງລາວຢູ່າງນ້ອຍ 3 ເທ່ີອ/ປີ (ສະຖາບັນວິທະຍາສາດສັງຄົມ, ບປພ: 173). ທັດສະນະຂອງທູ່ານ ວັນວຸດສຕົບ (Van wusthoff) \" ການຕົ້ັງຮ້ານຄ້າຂອງຮໍລັນດາທ່ີວຽງຈັນ ຖ້າຈະ ໄດ້ຜົນດິກໍແມູ່ນຍາດແຍູ່ງກັບພໍ່ຄ້າໄທ, ພໍ່ຄ້າພະມ້າ ແລະ ພໍ່ຄ້າຕົງແກັງ, ເຊ່ີິງເຄີຍມາຄ້າ ຂາຍຢູ່ເມອງນົີ້ແຕູ່ນານແລ້ວ ...\" ລະບົບເງິນຕາ ທ່ໃີ ຊແ້ ລກປູ່ຽນ ຊົ້ຂາຍກນັ ມຫີ ວົ ໜວູ່ ຍດົັ່ງນ້ີົ: ບາດ, ມາສກົ , ລາ່ໍ , ເບຍ້ 1 ບາດ = 5 ມາສກົ 1 ມາສົກ = 2 ລ່ໍາ 1 ລໍ່າ = 120 ເບ້ຍ 5. ການປບັ ປງຸ ທາງດາ້ ນວດັ ທະນະທາໍ -ສງັ ຄມົ ວັດທະນະທໍາລາວລາ້ ນຊ້າງໄດຮ້ ັບການປບັ ປງຸ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ຄຽງຄູ່ກັບພດຸ ທະສາສະໜາ. - ສາສະໜາ: ໄດຮ້ ັບການພັດທະນາຄຽງຄູ່ກັບສັງຄົມລາວລ້ານຊ້າງ. ຂະຫຍາຍຕວົ ຮູຸ່ງເຮອງ ມີບດົ ບາດເທົ່າທຽມກບັ ສັກດິນາ. ວັດວາອາຮາມຫຼາຍແຫູ່ງໄດ້ຮັບການກໍ່ສ້າງ ແລະບູລະນະສ້ອມແປງ ແລະກາຍເປັນສູນກາງວັດທະ ນະທໍາ ຂອງຊາດລາວ. - ການສຶກສາ: ໄດ້ຮັບການພັດທະນາຄຽງຄູກ່ ັບພຸດທະສາສະໜາ, ວັດເປັນບູ່ອນສຶກສາຮໍ່າຮຽນ, ຄູບາເປັນຄູ ສອນ. ເນ້ົອໃນການສກຶ ສາ : ຫຼັກສູດຝາູ່ ຍທາໍ ເອົນີ້ ວາູ່ : \" ຄະດິທາໍ \" ຫກຼັ ສດູ ຝາູ່ ຍໂລກເອ້ີນົ ວູ່າ : \" ຄະດິໂລກ\" ມີນັກສຶກສາ (ນັກບວດ) ຈາກຕູ່າງອານາຈັກ (ສະຫຍາມ ແລະ ຂະແມ) ມາສຶກສາທີ່ວຽງຈັນ ເປັນເວລາ ເຖງິ 10 ປີ ຈ່ີງິ ສໍາເລດັ ຫັຼກສດູ . ໄດ້ສ້າງຜົນງານທາງດ້ານການຂຽນໜັງສຕໍາລາ, ທັງທາງດ້ານພາສາສາດ, ວັນນະຄະດີ ຕະຫຼອດຮອດກົດ ໝາຍ ແລະ ບດົ ວັນນະກາໍ ອີ່ນໆອກີ ທ່ີຍງັ ຄົງຄຸນຄູາ່ ຈນົ ຮອດປດັ ຈຸ ບນັ ເຊັົ່ນ : - ໜັງສທາມະສາດບູຮານ (ກົດໜາຍລາວບຮູ ານ) - ຈົດໜາຍເຫດຫຍໍ້ເມອງວຽງຈັນ - ຕໍານານຂຸນບູຣມົ (ສະບບັ ຈ.ສ 1018 ) - ໜັງສອລຸ ງັ ຄະທາດ ຫຼ ອລຸ ັງຄະນິທານ - ເລ່ອີ ງ ສັງສນິ ໄຊ - ເລອ່ີ ງ ຈໍາປາສ່ຕີ ້ົນ - ເລອ່ີ ງ ສຽວສະຫວາດ - ເລີອ່ ງ ກາລະເກດ - ເລອ່ີ ງ ນາງແຕງອູ່ອນ 100

- ເລ່ອີ ງ ຂຸນທງຶ - ກາບຫຼານສອນປູ່ - ໜງັ ສອນິ ທິສານສອນລກູ - ໜງັ ສ ພະຍາປັດເສນຖາມເຫດ - ດາ້ ນສີລະປະກາໍ : ໄດຮ້ ບັ ການປັບປຸງ ແລະ ຂະຫຍາຍຕວົ ; ໂດຍສະເພາະແມູ່ນການປັນຶ້ , ການຫໍ່ຼ, ການຄວັດ , ເກາະສະຫກັຼ , ການແຕ້ມ...ຜົນງານເດົນ່ັ : ກາໍ ແພງຊນ້ົັ ສາມ ທຍີ່ ງັ ຄາ້ ງໃຫ້ພວກເຮາົ ເຫນັ ໃນປັດຈຸບນັ : ວັນວຸດສຕົບໄດ້ບັນທຶກໄວ້ວູ່າ: ...\" ເຮອນຢູ່ຂອງເຈ້ົາສັກດິນາ ຂຸນນາງເຮັດດ້ວຍໄມ້ເນົ້ອດີ ມີສີລະປະດອກ ດວງມຸງດນິ ຂໍ ແອ້ມແປ້ນສົດສວຍງດົ ງາມດ.ິ ..\" ຄຸນພ່ໍມາລີນີ\"...ພາລາຊະວັງ, ເຊີ່ິງສະແດງເຖິງສະຖາປັດຕະຍະກໍາໜ້າພິດສະດານນ້ັົນ ສາມາດແນມເຫັນໄດ້ ແຕູ່ໄກ; ຄວາມໃຫຍູ່ຂອງມັນນ້ົັນຈົນເຖິງຂັ້ົນຮູ້ສຶກວູ່າເປັນຕົວເມອງໜຶ່ີງຕູ່າງຫາກ ຫໍພາສາດຂອງເຈົ້າແຜູ່ນດິນປະດັບ ດ້ວຍປະຕູຂົງອນັ ພິດສະດານ ແລະ ງດົ ງາມປະກອບດ້ວຍຫ້ອງຕູາ່ ງໆ ເຊິ່ີງລວນ້ ແລວ້ ແຕ່ງູ ດົ ງາມທັງນົ້ນັ ມເີ ປງີ ໃຫຍູ່ເປີງ ໜຶີ່ງ ເຊິີ່ງທັງໝົດລ້ວນແລ້ວແຕູ່ເຮັດດ້ວຍໄມ້ໂດກບໍ່ເປັນທາງດ້ານໃນ ແລະ ດ້ານນອກ ກໍລ້ວນແຕູ່ປະດັບດ້ວຍ ຮູບຄວັດສະຫັຼກອັນປານດີ ແລະ ອາບດ້ວຍນໍ້າຄໍາຢູ່າງປານີດເຊັົນ່ ກັນ ຈົນເຮັດໃຫ້ຮູ້ສກຶ ວູ່າເປັນແທູ່ງຄໍາແທ້ໆ ແທນທີ່ ຈະແມູ່ນພອກຄາໍ ...\"(ມາຮນີ ີ; ບປພ: 23 - 24) III. ຊວີ ດິ ບນົ້ັ ທາ້ ຍຂອງເຈາົ້ ສລຸ ຍິ ະວງົ ສາ ຮບູ ພາບ ພາບສະເກັດເຈາົ້ ສຸລຍິ ະວງົ ສາ ຕອນຂນຶົ້ ສະເຫວຍີ ລາດ ປີ ຄ.ສ 1638 101

ສມົ ເດັດພະເຈົ້າສຸລິຍະວົງສາ ທໍາມິກະຣາດ ຊີ່ເດີມແມູ່ນເຈົ້າສລຸ ິຍະກຸມມານ ເປັນບດຸ ຂອງພະວໍລະວງົ ສາ ທໍາ ມິກະຣາດ. ເກີດເມ່ີອ ປີ ຄ.ສ 1613 ມີອ້າຍນ້ອງຮູ່ວມພໍ່ແມູ່ດຽວກັນຄ ພະອຸປະຍະຣາດ, ພະໝູ່ອມແກ້ວ (ພະ ຕ່ອູ ມຄາໍ ), ພະໝູ່ອມໄຊ (ວິໄຊ), ເຈາົ້ ຊມພ,ູ ເຈ້ົາບຸນຊ, ເຈາົ້ ປຸ, ເຈົ້າສ້ອຍ ແລະ ເຈ້ົາສຸລິຍະກຸມມານເພີນ່ ເອງ, ພະເຈົ້າ ສຸລິຍະກຸມມານ ມີລາຊະບຸດ ແລະ ລາຊະທິດາ 3 ຄົນຄ ເຈ້ົາລາຊະບຸດ, ເຈົ້ານາງກຸມມາລີ ແລະ ເຈ້ົານາງສຸມັງຄະລາ, ໃນສະໄໝຂອງພະອົງນີ້ົ ໄດ້ມພີ ວກຫໍ້ທີ່ຢູ່ທາງພາກໃຕ້ຂອງຈີນໄດ້ລົງມາຕເີ ອົາເມອງຊຽງຮູຸ່ງ, ແຄວ້ນສິບສອງພັນນາລົ້ , ເຈົ້າອິນທະກຸມມານຜູ້ປົກຄອງເມອງຊຽງຮູຸ່ງ ໄດ້ພານ້ອງສາວຊ່ີ ນາງຈັນທະກຸມມາລີ ໜີລົງມາເພິີ່ງ ພະຣາຊະ ສົມພານ ຂອງເຈົ້າສຸລິຍະວົງສາ ທໍາມິກະຣາດ ທ່ີນະຄອນວຽງຈັນ. ເຈ້ົາລາຊະບຸດ ໄດ້ອະພິເສກສົມລົດກັບ ນາງ ຈັນທະກຸມມາລີ ໄດ້ບຸດ 2 ຄົນຄ ເຈົ້າກີ່ິງກິດສະຣາດ ແລະ ເຈ້ົາອິນທະໂສມ, ສູ່ວນເຈົ້າອິນທະກຸມມານນ້ົັນ ໄດ້ ສົມລົດກັບນາງກໍ່າ ມີບຸດຊາຍຜູ້ໜີ່ຶງ ຊ່ີເຈ້ົາໝູ່ອມນ້ອຍ ຫຼ ເຈົ້າອົງນ້ອຍ ພາຍລຸນມາຄົນທັງຫຼາຍເອີົ້ນວູ່າ ເຈົ້າອົງນົກ (ເພາະມັນຕ່ໍນົກ). ເຈົ້າສຸລິຍະວົງສາ ທໍາມິກະຣາດ ສະເຫວີຍລາຊະສົມບັດໃນປີ ຄ.ສ 1638 ແລະ ໄດ້ປົກຄອງ ອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງາໄດ້ 57 ປີຄ ມາເຖິງປີ ຄ.ສ 1695 (ຈຸນລະສັກກະລາດ 1057) ກໍສ້ິົນພະຊົນ ດ້ວຍໂລກ ຊະລາລວມອາຍຸໄດ້ 82 ປີ ແລະ ບ່ໍມໂີ ອລດົ ສບແທນລາຊະບນັ ລັງ. IV. ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງພາຍຫງຼັ ລາຊະການຂອງເຈາ້ົ ສລຸ ຍິ ະວງົ ສາ ພາຍຫັຼງທ່ີເຈົ້າສຸລິຍະວົງສາ ສົິ້ນພະຊົນໃນປີ ຄ.ສ 1695 ລ້ານຊ້າງໄດ້ກ້າວເຂົ້າສູ່ຄວາມສັບສົນວຸ້ນວາຍ ແລະ ຂັດແຍູ່ງກັນໃນວົງການປົກຄອງ, ໂດຍສະເພາະແມູ່ນບັນດາຂຸນນາງຜູ້ມັກໃຫຍູ່ໄຝູ່ສູງໄດ້ສວຍ ໂອກາດຍຶດອໍານາດ ແຫູ່ງລາຊະບັນລັງ ເພີ່ອກອບໂກຍເອົາຄວາມມັກຄົ່ັງທາງອໍານາດ ແລະ ສັບສນິ . ຈາກນົນັ້ ບັນດາເຊ້ົອສາຍກະສັດຜູ້ທີ່ ເຄີຍຂັດແຍູ່ງ ຜູທ້ ່ລີ ໍຄອຍໂອກາດຊິງອາໍ ນາດລາຊະບັນລງັ ກເໍ ຄ່ອີ ນໄຫວຍາດຊງິ ບນັ ລງັ ຈຶີ່ງກ່ໍໃຫເ້ ກີດອານາຈັກລາ້ ນຊ້າງ ແຕກແຍກເປນັ 2 ອານາຈັກ ໃນປີ ຄ.ສ 1707 ຄ : ອານາຈັກຫຼວງພະບາງ ແລະ ອານາຈັກວຽງຈັນ ຈນົ ຮອດປີ ຄ.ສ 1713 ອານາຈັກລ້ານຊ້າງກໍແຕກແຍກເປັນ 3 ອານາຈັກ ເຊິີ່ງມີສາມເຈົ້າກະສັດປົກຄອງ ກໍໝາຍເຖິງການແຍກຕົວ ຂອງຈໍາປາສກັ ຄ: ອານາຈັກຫຼວງພະບາງ, ອານາຈກັ ວຽງຈັນ ແລະ ອານາຈກັ ຈໍາປາສກັ . 102

ເອກະສານອ້າງອງີ ກະຊວງຖະແຫ່ງຼູ ຂູ່າວ ແລະ ວດັ ທະນະທາໍ ລາວ ສປປ ລາວ ກະຊວງວດັ ທະນະທໍາ ຄໍາແສນ ແສນຄໍາຈັນ, ແກ້ວຄໍາຂວັນ ພັກດີວິຈິດ, ປະຫວັດສາດ 3 ສາຍສ້າງຄູມັດທະຍົມຕົ້ນ ພິມທ່ີ Nhan Dan Printing House HCMC, 2009. ຈາໍ ປາ ແກວ້ ມະນີ ເຫ້ົມຼັ 5, 1980 ສຸເນດ ໂພທສິ ານ ພ້ອມດວ້ ຍຄະນະ, 2000 ສພຸ ດັ ທຣະດິສກຸນ, 1992 ສະຖາບນັ ວິທະຍາສາດສງັ ຄມົ ທອງຄໍາ ອ່ອູ ນມະນີສອນ, ວັດຈະນານກຸ ມົ ພາສາລາວ, ພິມທີ່ໂຮງພມິ ແພນນີແອດັ ເວີທາຍຊິງ, 2008. ທອງສາ ໄຊຍະວົງຄາໍ ດີ, 1996 ບຸນມີ ເທບສເີ ມອງ, ຄວາມເປນັ ມາຂອງຊດົ ຊາດລາວເຫັຼົ້ມ 1, ພິມທ່ວີ ຽງຈັນ, 2011. ບວົ ພັນ ທາໍ ມະວົງ, ເດຊານຸລາດ ແສນດວງເດດ, ປະຫວັດສາດລາວສະໄໝບູຮານ ແລະ ສະໄໝກາງ, 1998 ບນຸ ເຮົ່ງັ , ບົວສີ ແສງປະເສດີ , 1991 ພທູ ອງ ແສງອາຄມົ , ຊາດລາວຄນົ ຊາດ, ພທິ ີ່ໂຮງພມິ ນະຄອນຫວຼ ງ, 2006. ໂພທິສານ ແລະ ພູມມະຈນັ , 2000 ພະອາຈານ ສະມາເລີກ ພ້ອມດ້ວຍຄະນະ, 1986 ພະຍາດາໍ ລງົ ຣາຊານຸພາບ, ພງົ ສາວະດານສະຫຍາມ, ພ.ສ 2467 ແລະ ພ.ສ 2477 ມະຫາສີລາ ວິລະວົງ, ພງົ ສາວະດານລາວ ມາຮນີ ີ, ບປພ

ໂຄງຮາູ່ ງຫກຼັ ສດູ ລາຍວຊິ າ ຊວີ່ ຊິ າ: ປະຫວດັ ສາດລາວບຮູ ານ-ສະໄໝລາວລາ້ ນຊາ້ ງ ຫກຼັ ສດູ ສາ້ ງຄມູ ດັ ທະຍມົ ລະບບົ 12+4 ລະຫດັ ລາຍວຊິ າ: 0906108 ລະບົບ - ພາກຮຽນ ລະບບົ 4 ປີ ພາກຮຽນທີ 1 ປີ 1 ຊ່ົວໂມງ 64 ຊົ່ວໂມງ ຄູາ່ ໝູວ່ ຍກິດ 3(2-2-0) ອະທບິ າຍໝູ່ວຍກດິ ວຊິ ານົມ້ີ ທີ ງັ ໝົດ 3 ໜວູ່ ຍກດິ ມຊີ ວ່ົ ໂມງບັນຍາຍໃນ16ອາທິດ 32ຊວົ່ ໂມງ( 2ຊມ/ອາທິດ) , ປະຕິບັດຕົວຈງິ 32 ຊວົ່ ໂມງ( 2ຊມ/ອາທິດ) ລວມທງັ ໝດົ 64 ຊົ່ວໂມງ ຈຸດປະສົງ ເມ່ອີ ຮຽນວຊິ ານແ້ົີ ລວ້ ນັກສກຶ ສາຄສູ າມາດ ເນ້ອົ ໃນຫຍ້ໍ - ບອກບນັ ດາແຫູຼ່ງຮອູ່ ງຮອຍ ແລະຫຼກັ ຖານທາງປະຫວດັ ສາດຢູ່ໃນແຜ່ນູ ດິນລາວໄດ້ ການດາໍ ເນນີ ການ ສອນ - ອະທບິ າຍຄວາມໝາຍ ແລະຄວາມເປນັ ມາຂອງຄາໍ ວູ່າລາວ ແລະຕນ້ົ ກໍາເນີດຂອງຊນົ ຊາດ ລາວໄດ້ - ອະທິບາຍກຽູ່ ວກບັ ພດັ ທະນາການຂອງລດັ ລາວບຮູ ານກອູ່ ນການທອ້ ນໂຮມແຜນູ່ ດິນຂອງ ເຈົ້າຟ້າງູມ່ ໄດ້ - ບອກແລະອະທິບາຍກຽູ່ ວກັບສະພາບການຕາູ່ ງໆຂອງອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງນບັ ແຕູ່ເຈົ້າຟ້າ ງ່ມູ ທ້ອນໂຮມແຜນູ່ ດນິ ຈນົ ເຖງິ ລາຊະການຂອງເຈາົ້ ສລຸ ຍິ ະວງົ ສາ ວິຊານສ້ີົ ກຶ ສາກຽູ່ ວກັບ - ບນັ ດາຮ່ອູ ງຮອູ່ ຍແລະຫຼກັ ຖານທາງປະຫວັດສາດໃນແຜູ່ນດນິ - ປະຫວດັ ຄວາມເປັນມາຂອງຄາໍ ວູ່າລາວ ແລະຕົນ້ ກໍາເນດີ ຂອງຊົນຊາດລາວ - ວິວັດການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງນະຄອນລັດບຮູ ານຂອງລາວກອູ່ ນການທ້ອນໂຮມແຜນູ່ ດນິ - ພດັ ທະນາການຂອງອານາຈັກລາວລາ້ ນຊ້າງໃນແຕູ່ລະໄລຍະແຕູ່ສະຕະວັດທີ XIV-XVII ວິຊານຮົ້ີ ຽນ16 ອາທິດມທີ ງັ ໝົດ 6 ບົດແບູ່ງເປນັ 2 ພາກ ແຕລູ່ ະບດົ ແບງູ່ ເປນັ ຫາຼ ຍຫວົ ຂໍ້ຍູ່ອຍ ແລະນໍາໃຊກ້ ານສອນຫາຼ ຍຮບູ ແບບເຊນ່ົັ : ບັນລະຍາຍ, ອະທບິ າຍແບງູ່ ກຸູ່ມສນົ ທະນາຖາມ-ຕອບ ແລະໃຊເ້ ຄ່ີງປະຈັກຕາອີ່ນໆ. ອາທດິ 1 ພາກທີ 1 ປະຫວັດສາດລາວບູຮານ ບດົ ທີ 1 ຫກຼັ ຖານທາງປະຫວັດສາດໃນແຜູນ່ ດິນລາວ I. ຄວາມໝາຍ ແລະຄວາມສາໍ ຄນັ ຂອງຫັຼກຖານທາງປະຫວດັ ສາດ 1. ຄວາມໝາຍຂອງຫກັຼ ຖານ 2. ຄວາມສາໍ ຄັນຂອງຫຼັກຖານ II. ປະເພດຫກັຼ ຖານທີ່ຖກຄົນ້ ພບົ ໃນແຜ່ນູ ດນິ ລາວ 1. ຫກຼັ ຖານປະເພດວດັ ຖ ກ. ປະເພດວັດຖສ່ິີງຂອງ ຂ. ຊາກສິີ່ງທີ່ມຊີ ີວິດ 2. ຫັຼກຖານປະເພດບັນທຶກ

ອາທິດ2 ກ. ຫັຼກຖານຊັົ້ນໜີ່ງຶ ອາທດິ 3 ອາທິດທີ 4 ຂ. ຫັຼກຖານຊນັົ້ ສອງ ຄ. ຫຼັກຖານຊັົນ້ ສາມ 3. ຫັກຼ ຖານປະເພດບອກເລາ່ົ ບົດທີ 1 (ຕ່ໍ ) ຫຼກັ ຖານທາງປະຫວດັ ສາດໃນແຜູ່ນດນິ ລາວ III. ຮູ່ອງຮອຍຫກຼັ ຖານທາງປະຫວດັ ສາດໃນແຜູ່ນດນິ ລາວ 1. ຮອູ່ ງຮອຍປະຫວັດສາດໃນຍຸກຫນີ ກ. ຮ່ອູ ງຮອຍໃນຍກຸ ຫນີ ເກາົ່ ຂ. ຮອູ່ ງຮອຍໃນຍຸກຫີນກາງ ຄ. ຮອູ່ ງຮອຍໃນຍກຸ ຫນີ ໃໝູ່ 2. ຮອູ່ ງຮອຍປະຫວດັ ສາດໃນຍກຸ ໂລຫະ 1. ຮອູ່ ງຮອຍປະຫວດັ ສາດຢູ່ແຂວງຫວຼ ງພະບາງ 2. ຮູ່ອງຮອຍປະຫວດັ ສາດຢູ່ແຂວງຫວົ ພນັ 3. ຮູອ່ ງຮອຍປະຫວດັ ສາດຢູ່ແຂວງຊຽງຂວາງ 4. ຮອູ່ ງຮອຍປະຫວດັ ສາດຢູ່ແຂວງຄາໍ ມວູ່ ນ 5. ຮອູ່ ງຮອຍປະຫວັດສາດຢູ່ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ ບົດທີ 2 ຄວາມເປັນມາຂອງຄາໍ ວາູ່ ລາວ ແລະ ຊນົ ຊາດລາວ I. ຄວາມໝາຍແລະຄວາມເປັນມາຂອງຄໍາວູ່າລາວ 1. ບັນດາທດັ ສະນະ ກູ່ຽວກັບຄາໍ ວາູ່ ລາວ II. ຖີ່ນິ ກໍາເນດີ ຂອງຊນົ ຊາດລາວ 1. ຖ່ນີິ ກໍາເນດີ ຂອງຊົນເຜົາ່ ອ້າຍລາວ 2. ຖນ່ີິ ກໍາເນດີ ຂອງພວກມອນ-ຂອມ 3. ຊນົ ເຜົາ່ ດງົັ້ ເດມີ ຂອງລາວ III. ການສາ້ ງຕັງົ້ ນະຄອນລັດທໍາອິດຂອງຊນົ ເຜາ່ົ ອ້າຍລາວ 1. ອານາຈັກອາ້ ຍລາວ 2. ອານາຈກັ ແຖນ 3. ອານາຈັກໜອງແສ ບົດທີ 3 ການສາ້ ງຕົງັ້ ອານາຈກັ ບຮູ ານໃນແຜ່ນູ ດິນລາວ I. ການເຄອ່ີ ນຍາ້ ຍເຂາົ້ ສູ່ແຫຼມສວຸ ນັ ນະພມູ ຂອງພວກຂອມ II. ການສາ້ ງຕງ້ັົ ອານາຈກັ ຕາູ່ ງໆໃນແຜ່ນູ ດນິ ລາວ 1. ອານາຈກັ ສໂີ ຄດຕະບອງ 2. ເມອງວຽງຈັນ 3. ເມອງຈາໍ ປາສກັ 4. ເມອງພວນ

ອາທິດທີ 5 5. ເມອງຊວາ ອາທິດທີ 6 III. ວັດທະນະທາໍ ລາວສະໄໝບຮູ ານ ອາທດິ ທີ 7 1. ດ້ານສາສະໜາ 2. ດ້ານສງັ ຄມົ 3. ດ້ານສິລະປະ 4. ດ້ານພາສາ ແລະ ວນັ ນະຄະດີ ພາກທີ 2 ປະຫວັດສາດລາວສະໄໝກາງ ບົດທີ 4 ການທອ້ ນໂຮມອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊ້າງ I.ສະພາບກູ່ອນການທອ້ ນໂຮມແຜູນ່ ດິນຂອງເຈົ້າຟາ້ ງູມ່ 1. ສະພາບຂອງອານາຈັກອອ້ ມຂ້າງ • ອານາຈັກຈນີ • ອານາຈັກສຸໂຂໄທ • ອານາຈກັ ອງັ ກໍ • ອານາຈກັ ພະມາ້ • ອານາຈັກດາຍຫວຽດ 2. ສະພາບຂອງຫວົ ເມອງລາວກອູ່ ນການທອ້ ນໂຮມແຜ່ນູ ດນິ ກ. ສະພາບຂອງນະຄອນຊຽງທອງ • ຄວາມຂັດແຍູງ່ ຂອງສັກດີນາພາຍໃນເມອງຊວາ 2. ປະຫວັດຫຍຂ້ໍ ອງເຈາ້ົ ຟາ້ ງູ່ມ 3. ການກະກຽມກາໍ ລງັ ເພ່ອີ ທ້ອນໂຮມແຜນູ່ ດນິ ຂອງເຈາົ້ ຟ້າງມູ່ ບດົ ທີ 4 (ຕ່ໍ ) ການທອ້ ນໂຮມອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊ້າງ II. ການທອ້ ນໂຮມອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນສະຕະວດັ ທີ XIV 1. ການທອ້ ນໂຮມແຜູ່ນດນິ ຄງັ້ົ ທີ່ 1 ປີຄ.ສ 1349-1353 1.1. ການບກຸ ຕຫີ ົວເມອງລາວພາກກາງ ແລະພາກໃຕ້ ກ. ການບຸກຕແີ ຄວນ້ ພມົ ະທດັ ຂ. ການບກຸ ຕແີ ຄວ້ນກະບອງ ຄ. ການບກຸ ຕແີ ຄວນ້ ຈາໍ ປາສັກ ງ. ການບຸກຕແີ ຄວ້ນເຈດັ ວຽງ ຈ. ການບກຸ ຕເີ ຂາ້ົ ວຽງພະນາ້ໍ ຮງູຸ່ -ຊຽງສາ 1.2. ການບກຸ ຕຫີ ົວເມອງລາວຝາູ່ ຍຕາເວນັ ອອກ ກ. ການບກຸ ຕເີ ຂາົ້ ເມອງພວນ ຂ. ການແບງູ່ ປັນເຂດແດນກັບດາຍຫວຽດ ຄ.ສ 1351 1.3. ການບກຸ ຕຫີ ວົ ເມອງລາວທາງພາກເໜອ ບົດທີ 4 (ຕໍ່ ) ການທອ້ ນໂຮມອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງ

ອາທດິ ທີ 8 1.4. ການບຸກຕເີ ຂາົ້ ນະຄອນຊຽງທອງ ອາທິດທີ 9 2. ການທອ້ ນໂຮມແຜູ່ນດິນຄງ້ັົ ທ່ີ 2 ປີຄ.ສ 1354-1357 1. ການບຸກຕເີ ອາົ ເມອງຊຽງແສນ ແລະການແບງູ່ ປນັ ເຂດແດນກັບລາ້ ນນາ 2. ການບກຸ ຕເີ ມອງວຽງຈັນ-ວຽງຄາໍ 3. ການບຸກຕຫີ ົວເມອງລາວທາງຝັ່ງຂວາແມູ່ນາ້ໍ ຂອງ 4. ການສະຫຼອງໄຊໃຫຍູ່ທວ່ີ ຽງຈັນ ປີ ຄ.ສ 1357 ກ. ພທິ ີສະເຫຼີມສະຫຼອງໄຊ ຂ. ຄາໍ ໂອວາດຂອງເຈາ້ົ ຟາ້ ງມູ່ ບດົ ທີ 4 (ຕໍ່ ) ການທອ້ ນໂຮມອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງ IV. ການປບັ ປງຸ ອານາຈັກຂອງເຈົາ້ ຟາ້ ງມູ່ 1. ການປບັ ປງຸ ອາໍ ນາດການປົກຄອງ 1.1. ການຈັດຕົັງ້ ການປກົ ຄອງ 1.2. ການເລີອ່ ນຍົດຕາໍ ແໜງູ່ ຜູ້ທີ່ມຜີ ນົ ງານ 1.3. ການແຕູງ່ ຕັງົ້ ຜທູ້ ມີ່ ີຜນົ ງານໄປປົກຄອງເມອງສາໍ ຄັນ 2. ການປບັ ປຸງທາງດາ້ ນວດັ ທະນະທໍາ 2.1. ການນໍາເອົາສາສະໜາພດຸ ເຂ້າົ ມາລາວໃນປຄີ .ສ 1359 VI. ສາເຫດທີ່ພາໃຫໄ້ ດຮ້ ບັ ໄຊຊະນະແລະຄວາມໝາຍປະຫວັດສາດ 1. ສາເຫດທ່ີໄດຮ້ ັບໄຊຊະນະ 2. ຄວາມໝາຍປະຫວດັ ສາດ ບດົ ທີ 5 ອານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈົາ້ ຊວີ ດິ ອງົ ຕ່າູ ງໆ ນັບແຕູ່ສະຕະວດັ ທີ XIV-XVI I. ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊ້າງໃນລາຊະການຂອງພະຍາສາມແສນໄທ 1374-1417 1.1. ດາ້ ນການປກົ ຄອງ 1.2. ການສໍາຫວຼ ດພົນເສິກ ແລະການຈດັ ຕົງ້ັ ກອງທບັ 1.3. ການສ້າງສາໍ ພນັ ທະໄມຕີກັບອານາຈກັ ອອ້ ມຂາ້ ງ ກ. ອານາຈັກລາ້ ນນາ ຂ. ອານາຈັກອາຍຸດທະຍາ ຄ. ອານາຈກັ ດາຍຫວຽດ II. ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊ້າງໃນລາຊະການຂອງພະຍາລ້ານຄາໍ ແດງ 2.1 ການຂນ້ົ ຄອງລາດຂອງພະຍາລາ້ ນຄາໍ ແດງ ຄ.ສ 1417-1428 2.2 ເຫດການຄວາມວຸນ້ ວາຍໃນນະຄອນຊຽງທອງຄ.ສ1428-1438 2.3 ການກໍາຈດັ ຄວາມວຸນ້ ວາຍ

ອາທດິ ທີ 10 ບດົ ທີ 5 ຕ່ໍ ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈົາ້ ຊີວດິ ອງົ ຕ່າູ ງໆ ນບັ ແຕູ່ສະຕະວດັ ທີ ອາທດິ ທີ 11 XIV-XVI ອາທິດທີ 12 III ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈາ້ົ ໄຊຍະຈກກະພດັ ແຜນູ່ ແພ້ວ 1441-1479 3.1. ການຂນົ້ ຄອງລາຊະບັນລັງຂອງເຈົ້າໄຊຍະຈັກກະພັດແຜູ່ນແພ້ວ 3.2. ສງົ ຄາມລາ້ ນຊ້າງດາຍຫວຽດ ກ. ສາເຫດຂອງສົງຄາມ ຂ. ຂອ້ໍ າ້ ງໃນການເຮດັ ສງົ ຄາມຂອງດາຍຫວຽດ ຄ. ການກະກຽມກໍາລງັ ຂອງລາ້ ນຊ້າງ ງ. ບ້ນັົ ຮບົ ທີ່ສໍາຄັນ 3.3. ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຕາ້ ນກັບດາຍຫວຽດນາໍ ພາໂດຍເຈາ້ົ ແທູ່ນຄາໍ ບົດທ5ີ ຕໍ່ ອານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈ້ົາຊີວດິ ອງົ ຕູາ່ ງໆ ນັບແຕູ່ສະຕະວດັ ທີ XIV-XVI III. ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈົ້າສວຸ ນັ ນະບັນລັງ ຄ.ສ 1479-1486 1. ດ້ານການປົກຄອງ 2. ດ້ານສາສະໜາ IV. ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊ້າງໃນລາຊະການຂອງເຈ້າົ ຫຼ້າແສນໄຕ ຄ.ສ 1486-1495 1. ການຂນ້ົ ຄອງລາດຂອງເຈົາ້ ຫາຼ້ ແສນໄຕ 2. ການສ້າງວດັ ວາອາຮາມ V. ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊ້າງໃນລາຊະການຂອງເຈົ້າວິຊນນະລາດ ຄ.ສ 1500-1520 1. ການປັບປງຸ ທາງດາ້ ນສາສະໜາ 2. ການຈດັ ຕົ້ັງວຽກງານບລໍ ິຫານຝູ່າຍສົງ 3. ດາ້ ນພາສາສາດ ບດົ ທ5ີ ຕໍ່ ອານາຈັກລາວລ້ານຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈົ້າຊວີ ິດອງົ ຕາູ່ ງໆ ນັບແຕູ່ສະຕະວັດທີ XIV-XVI VI. ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈົ້າໂພທິສາລາດ ຄ.ສ 1520-1550 1. ນະໂຍບາຍທາງດາ້ ນວດັ ທະນະທາໍ ຂອງເຈົ້າໂພທິສາລາດ 2. ສງົ ຄາມລາ້ ນຊາ້ ງອາຍຸດທະຍາ ຄ.ສ 1533 ກ. ສາເຫດຂອງສົງຄາມ ຂ. ການດໍາເນີນສງົ ຄາມ VIII. ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈາ້ົ ໄຊເສດຖາທິລາດ 1. ປະຫວັດຫຍຂໍ້ ອງເຈົ້າໄຊເສດຖາທລິ າດ

ອາທິດທີ 13 2. ການຂນົ້ ຄອງລາດທລີ່ າ້ ນນາຊຽງໃໝ່ປູ ຄີ .ສ 1538 ອາທິດທີ 14 3. ການຂົ້ນຄອງລາດທີ່ນະຄອນຊຽງທອງປຄີ .ສ 1550 ອາທດິ ທີ 15 ກ. ດ້ານການເມອງການປກົ ຄອງ ຂ. ການປອ້ ງກັນອານາຈັກແລະການຍາ້ ຍນະຄອນຫຼວງຄ.ສ 1560 ຄ. ການສາ້ ງສງີ່ິ ກໍສ່ າ້ ງຕາູ່ ງໆຂອງເຈາົ້ ໄຊເສດຖາທລິ າດ ງ. ດ້ານການຕາູ່ ງປະເທດ ບົດທີ5 ຕໍ່ ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈ້ົາຊີວິດອງົ ຕູາ່ ງໆ ນັບແຕູ່ສະຕະວັດທີ XIV-XVI IX. ສງົ ຄາມລາ້ ນຊາ້ ງ-ພະມາ້ 1. ສະພາບກູອ່ ນເກດີ ສງົ ຄາມ ກ. ສະພາບຂອງພະມາ້ ຂ. ສະພາບຂອງລ້ານຊາ້ ງ ຄ.ແຜນການປອ້ ງກັນອານາຈັກຂອງລ້ານຊາ້ ງ 2. ການດໍາເນີນສງົ ຄາມ ກ. ການດາໍ ເນນີ ສົງຄາມໄລຍະທ1ີ ປີຄ.ສ 1563 ຂ. ການດໍາເນນີ ສົງຄາມໄລະທີ 2 ປີ ຄ.ສ 1570 • ບ້ັົນຮບົ ທີ່ເມອງວຽງຄກຸ • ການສູ້ຮບົ ທໜ່ີ ອງບວົ ລາໍ ພນູ • ການສູ້ຮົບທີ່ບາ້ ນມະໂນສມົ ບດົ ທີ 5 ຕໍ່ ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງໃນລາຊະການຂອງເຈາ້ົ ຊວີ ດິ ອງົ ຕາູ່ ງໆ ນບັ ແຕສູ່ ະຕະວດັ ທີ XIV-XVI ຄ. ການດາໍ ເນນີ ສງົ ຄາມໃນໄລຍະທີ 3 ປີຄ.ສ 1574-1575 X. ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງພາຍໃຕ້ແອກປກົ ຄອງຂອງສກັ ດີນາພະມາ້ 1. ດ້ານການປົກຄອງ 2. ການກົດຂຂີ່ ູດຮີດປະຊາຊົນລ້ານຊ້າງຂອງພະມ້າ 3. ຂະບວນການກອບກເູ້ ອກະລາດຈາກພະມາ້ ຂອງປະຊາຊນົ ລາ້ ນ ຊ້າງ ຄ. ສ 1582- 1600 ກ. ສະພາບເອ້ອົ ອໍານວຍໃຫແ້ ກູ່ການລກຸ ຂ້ົນຕສໍ່ ູ້ເພ່ອີ ປະກາດເອກະ ລາດຈາກພະມ້າຂອງ ປະຊາຊົນລາວ ຂ. ໄຊຊະນະຂອງປະຊາຊົນລາວໃນການຕໍ່ສູ້ເພອ່ີ ປົດແອກປກົ ຄອງຂອງພະມາ້ ບດົ ທີ 6 ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງໄລຍະຈະເລນີ ຮງູຸ່ ເຮອງທສີ່ ດຸ ໃນສະຕະ ວດັ ທີ XVIII I. ອານາຈັກລາວລາ້ ນຊາ້ ງກູ່ອນການຂົ້ນຄອງລາຊະບັນລັງຂອງເຈ້ົາສລຸ ຍິ ະວງົ ສາ

ອາທິດທີ 16 1. ການປາບປາມບັນດາຫວົ ເມອງທີ່ເປນັ ກະບດົ ຂອງພະວໍລະວງົ ສາ 2. ການຍາດຊິງອາໍ ນາດຂອງສກັ ດີນາລາວ II. ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊ້າງໃນລາຊະການຂອງເຈ້ົາສຸລຍິ ະວງົ ສາທໍາມິກະລາດປຄີ .ສ 1638-1695 1. ການຂນົ້ ຄອງລາດຊະບນັ ລງັ ຂອງເຈົ້າສຸລິຍະວງົ ສາ 2. ການປບັ ປງຸ ທາງດາ້ ນການເມອງ-ການປກົ ຄອງ ກ. ຖານະ ແລະສດິ ອໍານາດຂອງສະຖາບັນກະສດັ ຂ. ການຈັດຮູບແບບການປົກຄອງ ຄ. ດ້ານກົດໝາຍ ແລະການຕດັ ສິນຄະດີ ບດົ ທີ 6 ຕໍ່ ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງໄລຍະຈະເລນີ ຮງູຸ່ ເຮອງທສ່ີ ດຸ ໃນສະຕະ ວດັ ທີ XVIII 3. ວຽກງານປອ້ ງກັນອານາຈັກ ກ. ຮູບການຈັດຕ້ົັງກອງທບັ ຂ. ທດິ ທາງການປອ້ ງກັນອານາຈກັ 4 ການປບັ ປງຸ ທາງດ້ານເສດຖະກິດ ກ. ດາ້ ນກະສິກາໍ ຂ. ວຽກງານຫັດຖະກາໍ ແລະການຄ້າ 5. ການປບັ ປງຸ ທາງດາ້ ນວດັ ທະນະທໍາ-ສງັ ຄົມ III. ຊວີ ດິ ບົ້ນັ ທາ້ ຍຂອງເຈາົ້ ສລຸ ຍິ ະວົງສາ IV.ອານາຈກັ ລາວລາ້ ນຊາ້ ງພາຍຫງຼັ ລາຊະການຂອງເຈົາ້ ສລຸ ຍິ ະວງົ ສາ