ປະຫວັດສາດຕົກເປັນຫົວເມືອງຂຶ້ນຂອງຈັກກະພັດ

ກະຊວງສຶກສາທກິ ານ ແລະ ກລິ າ ກົມສ້າງຄູ ວທິ ະຍາໄລຄຫູ ຼວງພະບາງ ວທິ ະຍາໄລຄຫູ ວຼ ງພະບາງ ສ້າງວິຊາຊບີ ຄູສຄູ່ ວາມເປນັ ເລດີ ປະເສດີ ດວ້ ຍຄນຸ ນະທໍາ ສົ່ງເສມີ ວັດທະນະທາໍ ທີເ່ ປນັ ເອກະລັກ ພດັ ທະນາສີ່ງິ ແວດລອ້ ມ ສາ້ ງຄວາມພອ້ ມກາ້ ວສູ່ສາກນົ ເອກະສານປະກອບການສອນ ວຊິ າ ປະຫວດັ ສາດລາວສະໄໝຕກົ ເປນັ ຫວົ ເມອື ງ ຂນຶ້ ຂອງຈກັ ກະພດັ ສາຍຄມູ ດັ ທະຍມົ ລະບບົ 12+4 (ມ.1-ມ.7) ນາງ ສດຸ າວນັ ຈນັ ທະລາດ ປ2ີ 019

ກະຊວງສກຶ ສາທິການ ແລະ ກລິ າ ກມົ ສ້າງຄູ ວິທະຍາໄລຄຫູ ຼວງພະບາງ ວທິ ະຍາໄລຄູຫວຼ ງພະບາງ ສາ້ ງວິຊາຊີບຄສູ ຄູ່ ວາມເປນັ ເລດີ ປະເສດີ ດ້ວຍຄຸນນະທໍາ ສົ່ງເສີມວດັ ທະນະທາໍ ທເີ່ ປນັ ເອກະລກັ ພດັ ທະນາສີິ່ງແວດລ້ອມ ສາ້ ງຄວາມພ້ອມເຂາ້ົຶ ສູ່ສາກົນ ເອກະສານປະກອບການສອນ ວິຊາ ປະຫວດັ ສາດລາວສະໄໝຕກົ ເປັນ ຫວົ ເມອື ງຂຶ້ນຂອງຈກັ ກະພດັ ຮຽບຮຽງໂດຍ: ທູ່ານ ຊອ ປ.ຕີ ນາງ ສດຸ າວນັ ຈນັ ທະລາດ ກວດແກໂ້ ດຍ: ທູ່ານ ປ.ຕີ ບນຸ ຕຽມ ຈນັ ທະພນົ ທາູ່ ນ ປ.ຕີ ນາງ ສມົ ໝີ ສວີ ລິ າພອນ ທາູ່ ນ ປ.ໂທ ສມົ ບດັ ກງີິ່ ບວົ ໄຂ ປີ 2019

ຄາໍ ນາໍ ເພືີ່ອເປັນການປັບປຸງຄຸນນະພາບການຮຽນ-ການສອນ ແລະ ປະສິດທິພາບຂອງການສ້າງຄູໃຫ້ສູງ, ແນູ່ໃສູ່ ເພມີ້ຶ ສະມັດທະພາບຂອງຄູ ແລະ ພັດທະນາອາຊີບຄູໃຫ້ດຂີ ຶນ້ ເທອື່ີ ລະກ້າວນຶັ້ນ. ວິທະຍາໄລຄຫູ ວຼ ງພະບາງ ກໍຄກື ົມສາ້ ງ ຄູ ໄດ້ມີນະໂຍບາຍການຮຽບຮຽງປຶ້ມເຫຶ້ັຼມນຶ້ີຂຶ້ນມາ ເພື່ີອຮັບໃຊ້ຢູ່ສະຖາບັນສ້າງຄູ (ວິທະຍາໄລຄູຫຼວງພະບາງ) ໂດຍ ໄດ້ພັດທະນາຕາມທິດທາງການສ້າງຄູແບບໃໝູ່, ເຊ່ິີງປ້ຶມເຫັຶຼ້ມນ້ີຶໄດ້ເວົ້ຶາເຖິງ ປະເທດລາວເຮົາກໍເປັນປະເທດໜີ່ຶງ ທີ່ ຖືກຈັກກະພັດຕູ່າງດ້າວເຂົຶ້າຮຸກຮານຄອບຄອງ ເປັນເວລາດົນນານ. ສະນ້ັຶນ, ຈິີ່ງເຮັດໃຫ້ປະຊາຊົນລາວບັນດາເຜົ່າ, ບັນດາຊັຶ້ນຄົນທ່ີຮັກຊາດ ໄດ້ພ້ອມກັນລຸກຮ້ືຶຂຶ້ນຕ່ໍສູ້ຢູ່າງພິລະອາດຫານ, ລໍາບາກຍາວນານ, ເຕັມໄປດ້ວຍຄວາມ ເສຍສະຫຼະ ເພ່ີືອຕ້ານຈັກກພດັ ລູາ່ ເມືອງຂ້ນຶ ທັງແບບເກ່າົ ແລະ ແບບໃໝຜູ່ ູ້ຮຸກຮານ ແລະ ພວກສັກດິນາທີເ່ ປັນລູກມື ຂາຍຊາດ, ໃນໄລຍະປະຫວດັ ສາດຂອງການປະຕິວດັ , ການຕສ່ໍ ູ້ປົດປູອ່ ຍຊາດ, ຍາດເອົາເອກະລາດມາໃຫ້ປະເທດຊາດ ນ້ີຶ ໄດມ້ ຫີ ຼາຍເຫດການທີສ່ ໍາຄັນເກີດຂຶ້ນ, ທີ່ຄນົ ລ້ນຸ ຫງັຼ ຈະຕອ້ ງຈດົ ຈາໍ ແລະ ຄຶົ້ນຄວາ້ ໃຫ້ເລິກເຊງິີ່ . ປ້ຶມເຫັຼຶ້ມນຶີ້ ໄດ້ຮຽບຮຽງຂ້ຶນມາ ເພີ່ືອປະກອບເຂ້ຶົາເປັນເອກະສານການຮຽນ-ການສອນ, ເຊີ່ິງການຮຽບຮຽງ ຄ້ຶັງນີຶ້ ຈະບໍ່ປາສະຈາກຂ້ໍຂາດຕົກບົກຜູ່ອງ ເນືີ່ອງຈາກວູ່າປະສົບການໃນການຮຽບຮຽງຍັງບ່ໍທັນສູງ. ສະນ້ຶັນ, ມາໃນ ໂອກາດນ້ຶີ ຂ້າພະເຈົ້ຶາຫວງັ ຢູ່າງຍ່ງິີ ວາູ່ ບັນດາທ່າູ ນຄອູ າຈານທີ່ມີປະສົບການໃນການຮຽບຮຽງ ຫາກພົບເຫັນຂຜ້ໍ ດິ ພາດ ປະການໃດ ຊູ່ວຍຕາໍ ນິຕິຊົມ ພ້ອມທງັ ຊ້ແີຶ ນະຊູ່ວຍປບັ ປງຸ ການຮຽບຮຽງໃຫ້ອຸດມົ ສົມບນູ ຂ້ຶນເທ່ີອື ລະກາ້ ວ. ຫວັງຢູ່າງຍີິ່ງວູ່າຄູ-ອາຈານ ແລະ ນັກຮຽນນັກສຶກສາຫາກພົບເຫັນບັນຫາ ເນື້ຶອໃນທີ່ບໍ່ເໝາະສົມ, ບໍ່ ສອດຄູ່ອງ ແລະ ບ່ໍທັນສະພາບ, ກະລຸນາປະກອບຄໍາຄິດເຫັນຂອງຕົນ ເພ່ີືອຊູ່ວຍປັບປຸງ ເຮັດໃຫ້ປ້ຶນເຫຶຼັ້ມນ້ຶີສົມບູນ ແລະ ມປີ ະສິດຍ່ີງິ ຂນຶ້ ໃນອານາຄດົ . ໃນໂອກາດນ້ຶີ ຂ້າພະເຈຶົ້າຂໍສະແດງຄວາມຂອບອົກຂອບໃຈຢູ່າງສູງມາຍັງບັນດາກໍາມະ ການໃນຄະນະ ກວດແກ້ຜູ່ານປຶ້ມເຫຶ້ຼັມນ້ຶີ ທີ່ມາຈາກວິທະຍາໄລຄູຫຼວງພະບາງ ທີ່ໄດ້ປະກອບຄໍາຄິດຄໍາເຫັນ ອັນມີຄູ່າ ເຊິີ່ງເຮັດໃຫ້ ເນື້ຶອໃນປ້ຶມຫົວນີອຶ້ ຸດົມສົມບນູ ຂຶ້ນກວູາ່ ເກົາ່ ແລະ ຂຂໍ ອບໃຈມາຍັງຄະນະອໍານວຍການໂຮງຮຽນວິທະຍາໄລຄຫູ ວຼ ງພະ ບາງ ທເີ່ ຮດັ ໂອກາດແກູຂ່ າ້ ພະເຈາ້ຶົ ໄດຮ້ ຽບຮຽງປຶ້ມຫົວນຶຂີ້ ຶ້ນມາ.

ສາລະບານ ໜາ້ ບດົ ທີ ບດົ ທີ 1 ກົນອບຸ າຍແຊກແຊງຮກຸ ຮານລາວຂອງຈກັ ກະພດັ ຝຣງົ່ັ (ປີ ຄສ 1861 - 1893) 1. ສະພາບພາຍໃນ ແລະ ພານຍນອກກ່ອູ ນການຮກຸ ຮານຂອງຈກັ ກະພັດຝຣັົ່ງ .................................... 1 2. ກົນອຸບາຍແຊກແຊງຂອງຈກັ ກະພດັ ຝຣ່ົງັ ............................................................................1-3 3. ການບຽດຍຶດດນິ ແດນລາວທາງຝັງ່ ຊ້າຍແມນູ່ າ້ໍ ຂອງຂອງຈກັ ກະພດັ ຝຣ່ງົັ ໃນປີ ຄ.ສ 1893 ...........4-5 4. ການເຈລະຈາຕດັ ແບ່ງູ ດິນລາວລະຫວາູ່ ງຝຣ່ົັງກບັ ສກັ ດິນາສະຫຍາມ ............................................. 6 ບດົ ທີ 2 ປະເທດລາວພາຍໃຕກ້ ານປກົ ຄອງຂອງຈກັ ກະພດັ ຝຣງ່ົັ ໃນປີ ຄ.ສ 1893-1941................................ 7 1. ການກາໍ ນົດຊາຍແດນປະເທດລາວຂອງຈກັ ກະພັດຝຣ່ັງົ ກັບບນັ ດາອານາຈກັ ອ້ອມຂ້າງ ...................7-8 2. ການຈັດຮູບແບບການປົກຄອງລາວຂອງຈກັ ກະພດັ ຝຣງ່ັົ ແຕູ່ ຄ.ສ 1893-1941............................ 9 3. ນະໂຍບາຍຂດູ ຮດີ ປະຊາຊົນລາວຂອງຈກັ ກະພດັ ຝຣງົ່ັ .............................................................. 10 ບດົ ທີ 3 ຂະບວນການຕສໍ່ ຂູ້ ອງປະຊາຊນົ ລາວຕາ້ ນຝຣງັົ່ ........................................................................... 15 1. ຂະບວນການຕສໍ່ ູ້ຂອງປະຊາຊົນລາວກ່ອູ ນມີພັກນໍາພາ ............................................................ 15 1.1 ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ ຂອງປະຊາຊົນລາວ ຢູ່ ພາກກາງ ແລະ ພາກໃຕ້ ...................................... 15 1.2 ຂະບວນຕ່ໍສູ້ ຂອງປະຊາຊົນລາວ ຢູ່ທາງພາກເໜອື ........................................................... 18 ບດົ ທີ 4 ການສາ້ ງຕງ້ັຶ ພກັ ຄອມມນູ ດິ ອນິ ດູຈນີ ແລະ ຂະບວນການຕສໍ່ ຂູ້ ອງປະຊາຊນົ ລາວໃນໄລຍະສງົ ຄາມໂລກຄງຶ້ັ ທີ 2 1. ພກັ ຄອມມູນດິ ອິນດຈູ ີນກັບການປະຕວິ ດັ ລາວ. ..................................................................... 20 2. ປະເທດລາວໃນໄລຍະສງົ ຄາມໂລກ..................................................................................... 20 3. ການຕ່ໍສ້ຂູ ອງປະຊາຊນົ ລາວຕາ້ ນກັບຝຣ່ົັງ ແລະ ຍປ່ີ ຸູ່ນ ............................................................ 21 4. ການລຸກຮືຂ້ຶ ້ຶນຍຶດອາໍ ນາດ ແລະ ປະກາດເອກະລາດໃນປີ ຄ.ສ 1945................................... 21-23 5. ການປບັ ປງຸ ອໍານາດ ແລະ ຟຶ້ນຟເູ ສດຖະກດິ ຂອງລາວ ........................................................ 24-26 ບດົ ທີ 5 ການກບັ ຄນື ມາຮກຸ ຮານລາວຄງຶັ້ ທີ 2 ຂອງຈກັ ກະພດັ ຝຣງ່ົັ ປຄີ .ສ 1946-1954.............................. 27 1. ແຜນການຟນ້ຶ ຟແູ ອກປົກຄອງລາວຂອງຝຣັ່ົງ......................................................................... 27 2. ການຕໍສ່ ປູ້ ອ້ ງກັນຕົວເມືອງຕູ່າງໆ........................................................................................ 27 3. ການຟ້ນຶ ຟກູ ົງຈກັ ການປກົ ຄອງຂອງຈກັ ກະພດັ ...................................................................... 28 4. ການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນລາວຕ້ານຝຣ່ົັງຂອງປະຊາຊົນລາວ 1946-1950 ............................. 29-31 ບດົ ທີ 6 ການຕສໍ່ ຂູ້ ອງປະຊາຊນົ ລາວຕາ້ ນພວກລາູ່ ເມອື ງຂນຶ້ ແລະ ອາເມລກິ າ .............................................. 32

1. ກອງປະຊຸມໃຫຍູຜ່ ແູ້ ທນລາວຕໍຕ່ ້ານທ່ົວປະເທດ ເດອື ນ ສິງຫາ ຄສ 1950..................................32 2. ການປບັ ປຸງ ແລະ ເສີມຂະຫຍາຍກາໍ ລັງການປະຕິວດັ ແຕປູ່ ີ ຄສ 1950-1953 ......................33-35 3. ບັ້ຶນຮບົ ລະດແູ ລ້ງປີ ຄ.ສ 1953 ..................................................................................36-38 4. ກອງປະຊມຸ ສນັ ຍາເຊແີ ນວ ( ປີ ຄ.ສ 1954 ).................................................................39-42 ບດົ ທີ 7 ການຮກຸ ຮານລາວຂອງຈກັ ກະພດັ ອາເມລກິ າ ແລະ ການຕສໍ່ ຂູ້ ອງປະຊາຊນົ ລາວ (ຄສ 1954 - 1962) 43 1. ການປະຕບິ ດັ ສນັ ຍາເຊແີ ນວຂອງຝູ່າຍແນວລາວອດິ ສະຫຼະ ........................................................43 2. ການທໍາລາຍສນັ ຍາເຊີແນວຂອງຈກັ ກະພັດອາເມລິກາ ແລະ ລກູ ມື .............................................43 3. ການປັບປງຸ ແລະ ການກໍສ່ ້າງກໍາລງັ ຢູ່ 2 ແຂວງເຕຶ້ົາໂຮມ....................................................47-49 4. ການຕ່ໍສຂູ້ ອງປະຊາຊນົ ລາວແຕູ່1955-1957 .................................................................50-52 5. ການລວມລາວ ແລະ ການສາ້ ງຕຶັ້ງລັດຖະບານປະສົມຄັຶ້ງທີ 1 .............................................53-57 6. ການໂຄູ່ນລ້ມຶົ ລັດຖະບານປະສົມຄງຶ້ັ ທີ 1 ແລະ ການກສໍ່ ົງຄາມຮກຸ ຮານຄືນໃໝຂູ່ ອງອາເມລິກາ ...58-60 7. ການຫັນທດິ ຕໍສ່ ູ້ຂອງປະຊາຊນົ ລາວໃນປີ 1959-1962....................................................61-65 8. ການລວມລາວ ແລະ ການສາ້ ງຕ້ງຶັ ລດັ ຖະບານປະສມົ ຄ້ງຶັ ທີ 2 ຄ.ສ 1962 .............................66-67 ບດົ ທີ 8 ການຕສໍ່ ຂູ້ ອງປະຊາຊນົ ລາວແຕູ່ ປີ ຄ.ສ 1963-1973................................................................68 1. ການທໍາລາຍສັນຍາເຊແີ ນວ ແລະ ໂຄູນ່ ລ້ມຶົ ລດັ ຖະບານປະສົມຄງ້ັຶ ທີ II........................................68 2. ການຕສໍ່ ເູ້ ພ່ີືອທວງໃຫອ້ າເມລິກາ ແລະ ລູກມປື ະຕິບດັ ສັນຍາເຊີແນວ ....................................69-70 3. ການເພ່ີມທະວີສງົ ຄາມພເິ ສດ ແລະ ສົງຄາມພເິ ສດເພີ່ມທະວີ.....................................................71 4. ທິດສະດນີ ກິ ສນັ ກບັ ສົງຄາມພິເສດເພຶ້ມີ ທະວີ ແລະ ການຕໍ່ສູຂ້ ອງປະຊາຊນົ ລາວແຕູ່ 1968-1973 ...................................................................................................................72-76 5. ໄຊຊະນະທາງດາ້ ນການເມືອງ ແລະ ສັນຍາວຽງຈັນ 1973 ...............................................77-82 ບດົ ທີ 9 ການຕສ່ໍ ູ້ ເພອື່ີ ປະຕບິ ດັ ສັນຍາວຽງຈນັ ຄວາມປອງດອງ ແລະ ການສະຖາປານາ ສປປ ລາວ 1975 .........83 1. ການລວມລາວ ແລະ ການສ້າງຕ້ັງຶ ລັດຖະບານປະສົມຊວົ່ ຄາວຄັ້ງຶ ທີ 3....................................83-84 2. ການສ້າງຕ້ຶງັ ລດັ ຖະບານປະສົມຊົ່ວຄາວ ແລະ ຄະນະມນົ ຕີປະສມົ ການເມອື ງແຫງູ່ ຊາດ...............85-86 3. ການລກຸ ຮື້ຶຂຶນ້ ຍດຶ ອາໍ ນາດ 23 ສິງຫາ 1975 ..................................................................87-89 4. ການສະຖາປານາ ສປປ ລາວ .............................................................................................90



ບດົ ທີ 1 ກນົ ອບຸ າຍແຊກແຊງຮກຸ ຮານລາວຂອງຈກັ ກະພັດຝຣງ່ັົ (ປີ ຄສ 1861 - 1893) 1. ສະພາບພາຍໃນ ແລະ ພາຍນອກກ່ອູ ນການຮກຸ ຮານຂອງຈັກກະພັດຝຣ່ົັງ 1. ສະພາບການພາຍໃນ ສະພາບການພາຍໃນປະເທດລາວ ຫັງຼ ຈາກການຕໍສ່ ູ້ພາຍໃຕ້ການນໍາພາຂອງ ພະເຈ້ົາຶ ອານວຸ ົງ (1804-1828) ສິ້ຶນສຸດລົງປະເທດລາວລ້ານຊ້າງທັງໝົດ ແມູ່ນຕົກເປັນຫົວເມືອງຂ້ຶນຂອງ ສັກດິນາສະຫຍາມໂດຍກົງມີເຈຶົ້າຊີວິດ ປົກຄອງແຕູ່ຢູ່ໃຕອ້ າລັກຂາຂອງສກັ ດິນາສະຫຍາມ. ພວກສັກດິນາສະຫຍາມ ໄດມ້ ນີ ະໂຍບາຍການປົກຄອງລາວແບບ ກົດຂ່ີຂູດຮີດ. ໂດຍສະເພາະແມູ່ນ ຢາກລົບລ້າງຈິດໃຈຂອງຄົນລາວໃຫ້ລືມເຊືຶ້ອລືມຊາດ ແລະ ໄດ້ທໍາການກົດຂ່ີຂູດ ຮີດທາງດ້ານເສດຖະກິດ. ນອກຈາກນີ້ຶ, ສັກດິນາພາຍໃນອານາຈັກລາວລ້ານຊ້າງໃນແຕູ່ລະເຂດກໍໄດ້ມີຄວາມຂັດ ແຍູ່ງກັນທາງດ້ານການເມືອງ-ການປົກຄອງ. ດ້ວຍເຫດນຶ້ັນ, ປະຊາຊົນລາວບັນດາເຜົ່າຈຶີ່ງເກີດຄວາມເບື່ີອໜູ່າຍຕໍ່ ສະພາບການພາຍໃນ ແລະ ທົນບໍ່ໄດ້ຕໍ່ນະໂຍບາຍປົກຄອງຂອງສັກດິນາສະຫຍາມ ຈຶີ່ງໄດ້ທໍາການລຸກຂຶ້ນຕ່ໍສູ້ຕ້ານ ສັກດນິ າສະຫຍາມດ້ວຍຫຼາຍຮບູ ການ ເຊນົັ່ : ການເສຍພາສີ, ການເກັບເກນແຮງງານ... ເພີ່ືອຢາກປດົ ປູ່ອຍຕນົ ເອງໃຫ້ ມີເອກະລາດແຫູ່ງຊາດ. ກາ້ ວເຂົ້ຶາໄລຍະສະຕະວັດທີ XIX ບັນດາປະເທດທ່ີຂະຫຍາຍຕົວ, ໂດຍສະເພາະແມູ່ນ ປະເທດ ເອີຣົບຕາ ເວັນ ຕົກໄດ້ມຜີ ນົ ສໍາເລດັ ໃນການປະຕິວດັ ອດຸ ສາຫະກາໍ ແລະ ໄດ້ຂະຫຍາຍລະບົບເສດຖະກິດ ແບບອຸດສາຫະກໍາ. 2. ສະພາບການພາຍນອກ ຈາກຜົນສໍາເລັດດັົ່ງກູ່າວ ເຮັດໃຫ້ການຜະລິດວັດຖຸນັບມຶື້ນັບຫຼວງຫຼາຍສາມາດຕອບສະໜອງໄດ້ພຽງພໍກັບ ຄວາມຕ້ອງການຂອງສັງຄົມ ແລະ ກ້າວໄປສູ່ການຫຶ້ົຼນເຫຼືອຂອງສິນຄ້ານາໆ ຊະນິດຢູ່ຕະຫຼາດໂລກ. ອີກດ້ານໜຶີ່ງມັນ ໄດ້ເຮັດໃຫ້ລັດທິທນຶ ນຍິ ົມຂະຫຍາຍຕົວຢູາ່ ງແຂງແຮງ, ໄວວາ ແລະ ກາຍເປນັ ຈກັ ກະພັດ, ເຊິ່ງີ ສະແດງອອກຫາຼ ຍດາ້ ນ ເຊ່ົັນ: ບັນດານາຍທຶນອຸດສາຫະກໍາ ການຄ້າຕູ່າງໆ ແລະ ນາຍທຶນທະນາຄານໄດ້ໂຮມກັນເຂ້ຶົາເປັນ \"ນາຍທຶນການ ເງິນ\", ເຊ່ີິງມີອິດທິ ພົນຄອບງໍາຜູກຂາດທາງດ້ານເສດຖະກິດຕໍ່ສັງຄົມ ແລະ ການເມືອງ, ພ້ອມກັນນຶ້ັນພວກເຂົາກໍ ດໍາເນນີ ການແຂູ່ງຂນັ \"ສົງ່ ທນຶ ອອກນອກປະເທດ\", ເພືີ່ອຜົນກໍາໄລມະຫາສານ ມາຮອດໄລຍະນ້ຶີ ບັນດາປະເທດມະຫາ ອໍານາດຕູ່າງກໍຊູ່ວງຊີງກັນຊອກບູ່ອນຈໍາໜູ່າຍສິນຄ້າ ແລະ ແຫຼູ່ງສະໜອງວັດຖຸດິບລາຄາຖືກ ເພີື່ອປ້ອນໂຮງງານ ອຸດສາຫະກໍາຂອງຕົນ. ສະນັ້ຶນ,ຈຶີ່ງເກີດມີຂະບວນການແຂູ່ງຂັນຊອກສະແຫວງຫາຫົວເມືອງຂ້ຶນ ແລະ ຕະຫຼາດຈໍາໜູ່ າຍສິນຄ້າ ດ້ວຍການເຮັດສົງຄາມ. ໃນນັ້ຶນ, ຜູ້ມີບົດບາດກວູ່າໝູ່ໃນການຍາດຊີງເອົາຫົວເມືອງຂຶ້ນໄລຍະນ້ີຶ ແມູ່ນ ຈກັ ກະພັດຝຣັົງ່ ແລະ ຈກັ ກະພັດອງັ ກດິ . ໃນທ້າຍສະຕະວັດທີ XIX ສະພາບຂອງບັນດາປະເທດໃນອາຊີຕາເວັນອອກສູ່ຽງໃຕ້ພວມຕົກຢູ່ໃຕ້ລະບອບ ສກັ ດິນາທີຫ່ ້ຼາຫັງຼ . ອູ່ອນເພຍ ແລະ ຍ້ງຸ ຍາກສັບສນົ , ອາໍ ນາດສູນກາງຂອງ ບນັ ດາປະເທດໃນຂົງເຂດນພ້ີຶ ວມອູ່ອນເພຍ ຊຸດໂຊມແຕກແຍກ ຍ້ອນຄວາມຂດັ ແຍູ່ງກັນພາຍໃນ ຈນົ ເຖິງຂັ້ຶນປະຫານກັນ ເພີືອ່ ຍາດຊງິ ອາໍ ນາດແຫງູ່ ລາຊະບັນລັງ, ຍາດຊີງອານາເຂດເຊິີ່ງກັນ ແລະ ກັນ. ເສດຖະກິດ ແລະ ຊີວິດການເປັນຢູ່ຂອງປະຊາຊົນຍິ່ີງນັບມ້ຶືນັບທຸກຍາກ ລໍາບາກ. ຈາກຂ້ໍຂັດ ແຍູ່ງດ່ົັງກູ່າວນຶັ້ນເຮັດໃຫ້ບັນດາສັກດິນາທ້ອງຖິ່ີນບາງເຂດພະຍາຍາມແຍກຕົວອອກເປັນ ເອກະລາດ. ຈາກສະພາບການດັົ່ງກູ່າວນ້ັຶນ ມັນໄດ້ເປັນຊູ່ອງຫວູ່າງ ແລະ ເປັນຂໍ້ສະດວກໃຫ້ແກູ່ສັດຕູ ພາຍນອກເຂຶົ້າ ຮຸກຮານ ແລະ ຍຶດຄອງ. 1

2. ກົນອຸບາຍແຊກແຊງຂອງຈັກກະພັດຝຣົັງ່ 2.1 ການແຕງູ່ ຕັ້ຶງຄະນະສໍາຫວຼ ດແມູ່ນາ້ໍ ຂອງ ເພືີ່ອປະຕິບັດແຜນການຍຸດທະສາດ ຍຶດຄອງອິນດູຈີນ ຂອງພວກຈັກກໍາພັດຝຣົ່ັງ, ພ້ອມດຽວກັບການຮຸກ ຮານ ແລະ ແຜູ່ອິດທິພົນມາທາງອາຊອີ າຄະເນ ຈົນສາມາດຍດຶ ເອົາໄຊງູ່ອນ (ປີ ຄ.ສ 1861) ແລະ ກາໍ ປເູ ຈຍ (ປີ ຄ.ສ 1867) ນ້ັຶນ, ພວກຈັກກະພັດຝຣັົ່ງກໍມີແຜນຍຸດໂທບາຍແນ ໃສູ່ປະເທດລາວເພ່ີືອຫວັງຍຶດຄອງດິນແດນລາວ ແລະ ເພີ່ືອແຂູ່ງຂັນກັບອັງກິດທີ່ມີອໍານາດຢູ່ຈີນ ແຜູ່ນດິນໃຫຍູ່ ໂດຍພວກເຂົາຫວັງວູ່າຈະໃຊ້ແມູ່ນໍ້າຂອງເຂຶ້ົາສູ່ເຂດຍູນານ ຂອງຈນີ ອີກຕີື່ມ. ເພີື່ອປະຕິບັດນະໂຍບາຍດົ່ັງກູ່າວ ຈັກກະພັດຝຣັ່ົງ ໄດ້ແຕູ່ງຕ້ຶັງ ແລະ ສົ່ງຄະນະນັກປາດ ຝູ່າຍວິທະຍາສາດ ແລະ ນັກປາດຝູ່າຍພຶກສາສາດ ເພອືີ່ ເກບັ ກໍາຂໍ້ມນູ ທາງດ້ານພມູ ີສາດ, ເສດຖະກດິ , ສັງຄມົ , ວັດທະນະທາໍ . + ໃນປີ ຄ.ສ 1861 ເຊີິ່ງນໍາພາໂດຍ ຮັງຮີມູໂອ (Henvi mouhot) ໂດຍອ້າງວູ່າ ເພື່ີອເກັບກໍາຂ້ໍມູນ, ຄະນະດົ່ັງກູ່າວໄດ້ສໍາຫຼວດແມູ່ນໍ້າຂອງດ້ວຍການເດີນກໍາປ່ັນແຕູ່ແມູ່ນໍ້າຂອງຕອນໃຕ້ ຈົນຮອດຫຼວງພະບາງ ແລະ ໄດ້ ເຂຶ້ົາເຝຶ້ົາເຈ້ົຶາຊີວິດຫຼວງພະບາງ (ເຈ້ົຶານັນທະກຸມມານ). ຄະນະດ່ັົງກູ່າວ ໄດ້ແຕ້ມແຜນທີ່, ແຜນວາດລະອຽດ ແຕູ່ປາກ ລາຍ ຫາ ຫຼວງພະບາງ. ມາໃນວັນທີ 10 ເດືອນ ພະຈກິ ປີ ດຽວກັນ ຮັງຮີມູໂອ ໄດເ້ ສຍຊີວິດດວ້ ຍໂລກກະທນັ ຫັນຢູ່ ຫວຼ ງພະບາງ. + ເພອີ່ື ສບື ຕໍແ່ ຜນການດົ່ງັ ກາູ່ ວ ລດັ ຖະບານຝຣັ່ງົ ໄດ້ຈດັ ຕ້ຶັງສໍາຫວຼ ດແມູ່ນ້າໍ ຂອງຂນຶ້ ອກີ ເປັນຂະບວນທີ 2 ໃນ ປີ ຄ.ສ 1865 ເຊ່ີິງນໍ າໂດຍ ດູດາ ເດິ ຣາເກຼ (Doudart de Lagree), ຝຣ່ັົງຊິດສ ກ າກນີເຍ (Frndcis Garnier) ເປັນຄະນະ. ການສໍາຫຼວດຄັຶ້ງນຶ້ີຄະນະດ່ົັງກູ່າວແມູ່ນອອກຈາກໄຊ ງູ່ອນ ໃນວັນທີ 5 ມິຖຸນາ ປີ ຄ.ສ 1866 ດ້ວຍກາປັ່ນ 2 ລໍາ ແລະ ໄດ້ໄປເຖິງຫຼວງພະບາງວັນທີ 20 ເມສາ 1867, ຄະນະນີ້ຶໄດ້ເດີນສໍາຫຼວດ ແລະ ແຕ້ມແຜນທ່ີປະເທດລາວອີກ. ແຕູ່ມາຮອດປີ ຄ.ສ 1867 ດຸດາ ເດິຣາເກຼ ກໍເສຍຊີວິດຢູ່ທາງພາກເໜືອຂອງລາວ. ການສໍາຫຼວດແມູ່ນໄດ້ດໍາເນີນຕໍ່ໄປ ເຊີິ່ງນໍາໂດຍ ຝຣັງຊິດສ ກາກນີເຍ (Frndcis Garnier) ທີ່ໄດ້ຖືກແຕູ່ງຕັຶ້ງຂ້ຶນ ເປັນຫົວໜ້າແທນ ແຕູ່ຄະນະດ່ງັົ ກູ່າວສືບຕໍ່ສໍາຫວຼ ດແມູ່ນ້ໍາຂອງຂ້ຶນຈົນໄປຮອດຊາຍແດນລາວ-ຈີນ ແລະ ເລີຍເຂົຶ້າໄປ ດິນແດນຈີນທາງຕອນເໜືອແມູ່ນໍ້າແດງ ໄປຈົນຮອດຊຽງຮຸູ່ງ, ເມືອງຈຸງກິງ ແລະ ກໍກັບໄປໄຊງູ່ອນ. ຈາກການສໍາ ຫວຼ ດຄງຶັ້ ນຶ້ີພວກເຂົາສາມາດຮ້ໄູ ດ້ວູ່າແມູ່ນໍາ້ ຂອງແມນູ່ ບສໍ່ າມາດເດີນເຮອື ຈາກ ທະເລ ຫາ ປະເທດຈນີ ໄດ້ ແລະ ແມູ່ນໍ້າ ທສີ່ າມາດໃຊ້ເດນີ ເຮືອໄດ້ ສະດວກແມູນ່ ແມນູ່ ໍ້າແດງ. + ມາໃນປີ ຄສ 1875 - 1877 ຝຣ່ົັງກໍໄດ້ຈັດຕັຶ້ງຄະນະສໍາຫຼວດຂຶ້ນອີກເປັນຊຸດທີ 3, ທີ່ນໍາພາ ໂດຍ ຈູຣິສ ອາກມ່ົັງ ຄະນະນ້ີຶໄດ້ສໍາຫຼວດຊາຍແດນລາວ-ຫວຽດ, ລາວ-ກໍາປູເຈຍ ໂດຍສະເພາະທາງ ພາກກາງ ແລະ ພາກ ໃຕ້ ເພື່ີອຊອກຫາ ຫຼື ສືບຮູ້ເສັຶ້ນທາງການພົວພັນລະຫວູ່າງ ລາວ-ຫວຽດ, ລາວ -ກໍາປູເຈຍ. ຜູ່ານການສໍາຫຼວດເບຶ້ືອງ ຕົຶ້ນຝຣ່ົັງຮູ້ວູ່າດິນແດນຂອງລາວກວມເອົາທັງສອງຝັ່ງແມູ່ນໍ້າຂອງ , ແຕູ່ຍັງເປັນເມືອງຂຶ້ນຂອງສະຫຍາມ ແລະ ສູ່ວນ ໜຶງ່ີ ກຕໍ ົກຢູໃ່ ຕ້ອດິ ທພິ ົນຂອງອານາມ. 2

ຮບູ ທີ 1 : ທາູ່ ນ ອ. ປາວີ ກບັ ຄະນະນກັ ສາໍ ຫວຼ ດຝຣງັ່ົ (ຜທູ້ 1ີ , ຂວາສດຸ ແຖວໜາ້ ) ຮບູ ຖາູ່ ຍສະໄໝປີ ຄ.ສ 1893 2.2 ດາ້ ນກາໍ ລງັ ທະຫານ ມາໃນປີ ຄ.ສ 1887 ຝຣົັ່ງໄດ້ປະຕິບດັ ກນົ ອຸບາຍ ໂດຍການໄປຍຸແຍູ່ໃຫ້ ເດວວັນຕຣີ (Deovantri) ຜູ້ນໍາ ເຂດສິບສອງຈຸໄທນາໍ ເອົາຫໍ້ມາປຸນ້ ສະດົມຫວຼ ງພະບາງ (ໂດຍອ້າງວາູ່ ເພືີ່ອເປັນການແກແ້ ຄ້ນທີຫ່ ວຼ ງພະບາງຍກົ ກອງທບັ ໄປຕີເຂດສບິ ສອງຈໄຸ ທຕາມຄໍາສ່ງົັ ຂອງສະຫຍາມ ໃນປີ ຄ.ສ 1886. ໃນຂະນະທ່ີຫຼວງພະບາງຖກື ພວກຫໍປ້ ຸ້ນສະດມົ , ຈູດເຜົາ ແລະ ໄດ້ເຂົັ່ນຂ້າບັນດາເຈ້ຶົາ ສັກດິນາຢູ່ນ້ັຶນ. ໂອກຸດສ໌ ປາວີ (Auguste Pavie) ໄດ້ສວຍໂອກາດຊູ່ວຍ ເຈຶ້ົາຊີວິດອູຸ່ນຄໍາ ໄປລ້ຶີໄພຢູ່ເມືອງປາກລາຍ ແລະ ໃນໂອກາດທີ່ເກີດຄວາມສັບສົນວຸ້ນວາຍນ້ຶີເອງ ໂອກຸດສ໌ ປາວີ ໄດ້ ເກ້ຍກູ່ອມເຈ້ົຶາອູຸ່ນຄໍາ ໃຫ້ຍອມຮັບເອົາການອາລັກຂາຂອງຝຣັ່ົງ. ໃນທີ່ສຸດ ມາໃນວັນທີ 13 ມີຖຸນາ ປີ ຄ.ສ 1887 ເຈາຶ້ົ ອຸ່ນູ ຄາໍ ຈາໍ ຕ້ອງມອບສດິ ອໍານາດການປົກຄອງຂອງປະເທດລາວໃຫ້ແກ່ຈູ ັກກະພດັ ຝຣງ່ົັ . ມາຮອດເດືອນມັງກອນ ປີ ຄ.ສ 1888 ຈັກກະພັດຝຣັົ່ງ ໄດ້ຍົກກໍາລັງທະຫານຈາກຕົງແກັງ ເພີ່ືອເຂ້ົຶາຍຶດ ເອົາ 12 ຈຸໄທ ແລະ ກໍສາມາດຍຶດໄດ້ ໃນວັນທີ 17 ມັງກອນ ຄ.ສ 1888. ສູ່ວນສະຫຍາມເມີື່ອຮູ້ຂູ່າວກໍຍົກກໍາລັງ ຂອງຕນົ ໄປຕຶງັ້ ທັບຢູຫ່ ວົ ພັນທງັ ຫາ້ ທັງຫົກ ເພີື່ອສະກດັ ກຶນ້ັ ບໍ່ໃຫທ້ ະຫານຝຣງົ່ັ ບຸກເລກິ ເຂຶົ້າມາດິນແດນລາວອີກ. ໂດຍ ອ້າງວູາ່ ເພ່ືີອອ້າງວູ່າປາບຫໍ້ດ້ວຍເຫດນັ້ຶນ ຈ່ຶີງເກີດການປະທະກັນທາງການທະຫານລະຫວູ່າງຝຣ່ັົງກັບສະຫຍາມ ໃນທີ່ ສຸດສະຫຍາມ ແລະ ຝຣົັ່ງໄດ້ເຈລະຈາສະຫງົບເສິກລະຫວູ່າງສອງຝູ່າຍພ້ອມກັບໄດ້ເຊັນສັນຍາກັນຢູ່ເມືອງແຖງ ເມ່ືີອ ວັນທີ 22 ທັນວາ ປີ ຄສ 1888 ເຊິ່ີງເນຶື້ອໃນສັນຍາໄດ້ກໍານົດວູ່າ: ຝຣ່ົັງມີສິດຕ້ັຶງທັບຢູ່ເຂດ 12 ຈຸໄທ, ສູ່ວນ ສະຫຍາມຈັດຕຶ້ັງທັບຢູ່ເຂດຫົວພັນທັງຫ້າທັງຫົກ ແລະ ເມືອງພວນ. (ເດຊານຸລາດ ແສນດວງ ເດດ, ນີວອນ ໄຊຍະ ວົງ ປະຫວັດສາດລາວສະໄໝໃໝູ່ ແລະ ປະຈບຸ ນັ ; 1998:21). ຈາກເຫດການດງົ່ັ ກູ່າວຈນົ ມາຮອດປີ ຄ.ສ 1891 ສະຫຍາມໄດ້ເພີ່ມທະວປີ ັບປຸງອໍານາດ ການປົກຄອງຢູ່ລາວ ໂດຍເຄ່ົັງຄັດ ແລະ ກວດຕ້ອນເອົາຄົນລາວພ້ອມດ້ວຍຊັບສິນໄປຍັງບາງກອກຢູ່າງຫຼວງຫຼາຍ ໃນເວລາທີ່ສະຫຍາມ 3

ເພ່ມີ ທະວປີ ັບປຸງການປົກຄອງຢູ່ລາວຢູ່າງເຄັງົ່ ຄດັ ນ້ຶັນ, ຝຣງັົ່ ກໍຂນຸ້ ຂ້ຽວທ້ອນໂຮມເອກະສານ ແລະ ຂໍ້ມູນຕ່າູ ງໆ ພ້ອມ ທັງສະເໜີໃຫ້ລັດຖະບານສະຫຍາມວູ່າ: ດິນແດນທາງຝັ່ງຊ້າຍແມູ່ນໍ້າຂອງນັຶ້ນເປັນກໍາມະສິດຂອງຫວຽດນາມ, ເຊີ່ິງ ດຽວນແີ້ຶ ມູ່ນຢູ່ໃຕກ້ ານປກົ ຄອງຂອງຝຣັົ່ງ. ດ່ົງັ ນ້ຶນັ , ຈ່ງຶີ ສະເໜີໃຫ້ສະຫຍາມຖອນກໍາລັງອອກຈາກດິນແດນຝັງ່ ຊ້າຍໃຫ້ ໝົດ ອັນເຮດັ ໃຫຂ້ ້ໍຂດັ ແຍູ່ງລະຫວ່າູ ງຝຣງ່ັົ ແລະ ສະຫຍາມ ນັບມ້ຶືນບັ ເລກິ ເຊິີ່ງເຄົງ່ັ ຕຶງຂ້ຶນ. 2.3 ການເຈລະຈາ ເພີື່ອສະດວກໃນການຍຶດຄອງລາວ, ຝຣ່ົັງຈ່ຶີງສະເໜີເຈລະຈາກັບສະຫຍາມເພືີ່ອຂໍຕຶັ້ງກົງສູນຂອງຕົນຢູ່ບົນ ດິນແດນຝັ່ງຕາເວັນອອກແມູ່ນໍ້າຂອງ ເພື່ີອສະດວກໃນການຄວບຄຸມດິນແດນທີ່ຂຶ້ນກັບອານາມ ແລະ ສະດວກໃນ ການພົວພັນການຄ້າກັບສະຫຍາມ. ຝຣ່ັົງ ແລະ ສະຫຍາມ ໄດ້ເຊັນສັນຍາກັນ ເມື່ີອວັນທີ 24 ກໍລະກົດ ປີ ຄ.ສ 1886 ເປັນສັນຍາທີ່ສະຫຍາມອະນຸຍາດໃຫ້ ຝຣ່ັົງເຂ້ຶົາມາຕຶັ້ງກົງສູນຢູ່ຫຼວງພະບາງ, ໂອກຸດສ໌ ປາວີ (Auguste Pavie) ກໄໍ ດ້ຖກື ແຕູ່ງຕັຶ້ງມາໃຫ້ ເປັນຫວົ ໜ້າກົງສນູ ມາປະຈໍາຢູ່ເມອື ງຫຼວງພະບາງ. ມາໃນວັນທີ 3 ເມສາ ປີ ຄ.ສ 1889 ລັດຖະມົນຕີກະຊວງການຕູ່າງປະເທດອັງກິດ ແລະ ຝຣ່ົັງປະຈໍາອັງກິດ ໄດ້ພົບປະເຈລະຈາກັນຢູ່ລອນດອນ ເຊິີ່ງຕູ່າງຝູ່າຍຕູ່າງອ້າງສິດຜົນປະໂຫຍດຢູ່ ເທິງດິນແດນລາວທັງສອງຝັ່ງແມູ່ນໍ້າ ຂອງ, ການເຈລະຈາຄັ້ຶງທໍາອິດບໍ່ໄປເຖິງຜົນສໍາເລັດ. ມາໃນ ເດືອນທັນວາ ປີ ຄ.ສ 1892 ຝຣ່ົັງ ຈ່ີຶງໄດ້ເຊີນອັງກິດ ມາເຈລະຈາກັນຢູ່ທີ່ປາຣີ ໂດຍແມູ່ນທູ່ານ ມາ ຄວິດອອບ ດັບເຟິຣິນ ເອກອັກຄະຣາຊະທູດອັງກິດ ປະຈໍາປາຣີເປັນຜູ້ ເຈລະຈາກັບລັດຖະມົນຕີ ການຕູ່າງປະເທດຝຣັົ່ງ ເພ່ືີອແກ້ໄຂຂໍ້ຂັດແຍູ່ງໃຫ້ສໍາເລັດ. ໃນທີ່ສຸດການເຈລະຈາທັງສອງ ຝູ່າຍ ແມູ່ນໄດ້ປະສົບຜົນສໍາເລັດດ້ວຍດີ ໂດຍຕົກລົງຖືເອົາລໍານໍ້າຂອງເປັນເສຶັ້ນແບູ່ງປັນອິດທິພົນຊົ່ວຄາວ ລະຫວູ່າງຝຣັົ່ງກັບອັງກິດ. ນອກຈາກນ້ີຶ, ອັງກິດຍັງໄດ້ຕົກລົງໃຫ້ຝຣັົ່ງໃຊ້ກໍາລັງທະຫານບັງຄັບ ໃຫ້ສະຫຍາມອອກ ຈາກຝັງ່ ຊ້າຍແມູນ່ ້ໍາຂອງ (ດຣ ນວີ ອນ ໄຊຍະວົງ ເອກະສານສາໍ ລບັ ການສອນ, 2005:4). 3. ການບຽດຍຶດດິນແດນລາວທາງຝງ່ັ ຊ້າຍແມູ່ນາໍ້ ຂອງຂອງຈກັ ກະພດັ ຝຣົງ່ັ ໃນປີ ຄ.ສ 1893 ພາຍຫັຼງສັນຍາຝຣັົ່ງ ແລະ ອັງກິດໄດ້ຕົກລົງທີ່ປາຣີເປັນທ່ີຮຽບຮ້ອຍແລ້ວ. ຈັກກະພັດຝຣັ່ົງໄດ້ກະກຽມກາລັງ ທະຫານທາງບົກ ແລະ ທາງນໍ້າເພືີ່ອທໍາການຍຶດຄອງລາວ ແລະ ເພ່ີືອບັງຄັບສະຫຍາມໃຫ້ຖອນກໍາລັງອອກຈາກຝັ່ງ ຊ້າຍແມູນ່ ້ໍາຂອງ ເຊີງ່ິ ຝຣງົ່ັ ໄດດ້ າໍ ເນນີ ການດັົ່ງນີ້ຶ: ກ. ທາງໜ້າດິນ (ທາງບົກ) : ຈັກກະພັດຝຣົ່ັງໄດ້ເຕົຶ້າໂຮມທະຫານຫວຽດນາມ ແລະ ກໍາປູເຈຍໂດຍໄດ້ການນໍາພາຂອງນາຍທະຫານຝຣ່ັົງ ແລະ ປະກອບອາວດຸ ທທີ່ ັນສະໄໝ ເຊງ່ີິ ໄດ້ແບູ່ງກາໍ ລັງ ອອກເປນັ 4 ກອງ (4 ປີກ) ບຸກເຂາຶ້ົ ຝັງ່ ຊາ້ ຍແມນູ່ ໍ້າຂອງຄື: ກອງທີ 1: ນໍາກໍາລັງຈາກກໍາປູເຈຍມີກໍາລັງພົນ 400 ຄົນ, ເຮືອຮົບ 33 ລໍາເຄືີ່ອນໄຫວຂຶ້ນມາຕາມລໍານໍ້າ ຂອງ ເຊ່ິີງນໍາໂດຍ ບາດສະຕາດ ຮອງຜູ້ສໍາເລັດລາຊະການຝຣັົ່ງປະຈໍາກໍາປູເຈຍ. ທະຫານກອງນຶີ້ມີໜ້າທີ່ຂັບໄລູ່ 4

ສະຫຍາມອອກຈາກພາກໃຕ້ຂອງລາວເຊັ່ົນ: ຫ່ຼີຜີ, ຊຽງແຕງ ແລະ ເມືອງໂຂງ, ເຊ່ິີງສາມາດຂັບໄລູ່ກອງທະຫານ ສະຫຍາມ ແລະ ຍຶດໄດໃ້ ນເດືອນເມສາ ຄ.ສ 1893. ກອງທີ 2: ກອງນຶໄ້ີ ດ້ເຄ່ືອີ ນທັບຈາກຫວຽດນາມ. ເຊ່ິີງບັນຊາການໂດຍ ກອງຊີ່ື, ທະຫານ ກອງນີຶ້ ແມູ່ນມາ ຍຶດເອົາກົງຕູມ ແລະ ສືບຕໍ່ຍຶດເອົາເມືອງອັດຕະປ ໃນວັນທີ 20 ເມສາ ຄ.ສ 1893 ຈາກນ້ັຶນຈຶ່ີງລູອ່ ງເຮືອລົງຕາມລໍາ ນາໍ້ ເຊກອງເພ່ອີື ໄປສົມທົບກບັ ກອງທີ 1 . ກອງທີ 3: ເຊ່ີິງນໍາພາໂດຍພັນຕີຝຣັງຊິສ ການີເຢ (Francis Gariner) ມີຈານວນພົນ 400 ຄົນ ທະຫານກອງນຶີ້ໄດ້ເຄື່ີອນທັບອອກຈາກເມືອງເຫວ້ ມາສົມທົບກໍາລັງຂອງ ດູຟຣາມິນ 350 ຄົນທີ່ດົງເຮີຍ (ແຂວງ ກວາງຈິ) ແລ້ວສຶບຕໍ່ເຄ່ືີອນທັບ ໃນວັນທີ 29 ເມສາ ຄ.ສ 1893 ຈາກນຶ້ັນ ກໍໄດ້ກວດລ້າງຕາມຈຸດຕູ່າງໆເຊົ່ັນ: ເມືອງນອງ, ເມືອງພີນ, ເມືອງສອງຄອນດອນດົງ...ຢູ່ເຂດນຶີ້ທຸງ ຊາດຝຣັົ່ງໄດ້ຖືກຊັກຂຶ້ນ ແລະ ໄດ້ຕັ້ຶງຄ້າຍຢູ່ທີ່ນຶີ້ ພາຍຫັຼງຍຶດໄດເ້ ຂດດັງ່ົ ກູ່າວແລວ້ ພວກເຂົາໄດຈ້ ັດ ຕຶ້ັງກອງອາສາສະໝັກຂຶ້ນໂດຍແມູ່ນຄົນພື້ຶນເມືອງເປັນກໍາລັງ ເພື່ີອ ປອ້ ງກນັ ບໍໃ່ ຫ້ສະຫຍາມກບັ ຄືນມາຮຸກຮານ-ປົກຄອງຄືນອກີ . ກອງທີ 4: ເຊ່ິີງນໍາໂດຍ ລຸກ ຜູ້ສໍາເລັດລາຊະການຝຣົ່ັງ ປະຈໍາແຂວງບິບດິນນໍາກໍາລັງຈໍາ ນວນ 250 ຄົນ ອອກຈາກເມືອງຮາຕຽນ ຍຶດເອົາເມືອງຄໍາເກີດ, ຄໍາມູ່ວນ ແລະ ໄລູ່ທະຫານສະ ຫຍາມອອກຈາກລາວຈົນຮອດແກ້ງ ເຈກັ , ເຊີງິ່ ເຮັດໃຫນ້ າຍທະຫານຝຣັົງ່ ຖກື ຂ້າຕາຍ ແລະ ຖກື ຈບັ ເປນັ ຈໍານວນ ຫຼວງຫາຼ ຍຢ່ໃູ ນເຂດນ.້ີຶ ຂ. ທາງໜ້ານໍາ້ : ເຖິງວູ່າການສູ້ຮົບທາງບົກສາມາດຍຶດໄດ້ຫຼາຍຈຸດ ຫຼາຍດູ່ານ ແຕກູ່ ໍເຮັດໃຫ້ ຝຣ່ົັງກໍໄດ້ສູນ ເສຍກໍາລັງ ແລະ ນາຍທະຫານບໍ່ໜ້ອຍ. ດົັ່ງນັຶ້ນ, ຝຣັົ່ງຈ່ີຶງໄດ້ສະເໜີໃຫ້ສະຫຍາມ ແກ້ໄຂບັນຫາດົັ່ງກູ່າວໂດຍດູ່ວນ ແຕູ່ສະຫຍາມໄດ້ໃຫ້ການປະຕິເສດ ແລະ ຮຽກຮ້ອງໃຫ້ເປີດ ການເຈລະຈາກັນຢູ່ປາຣີ, ເມີ່ືອສະຫຍາມປະຕິເສດຄື ດັົ່ງນຶ້ັນ ຝຣ່ັົງຈີ່ຶງຕົກລົງໃຊ້ກໍາລັງທາງນໍ້າ ເພ່ີືອ ສົມທົບ ກັບກໍາລັງທາງບົກ ໃນວັນທີ 8 ກໍລະກົດ ຄ.ສ 1893 ໄດ້ສົ່ງ ເຮືອຮົບ 2 ລາຄື: ແອັງກງົ ສ ຕງັ , ໂກແມດັ , ມາສມົ ທບົ ກັບເຮອື ລແູ ຕງັ ທ່ີເຂ້ຶົາມາກູອ່ ນລວມມີ 3 ລາ ມາຈອດຢູ່ຕໍໜ່ າ້ ສະຖານທູດ ຝຣັ່ົງຢູ່ບາງກອກ ພ້ອມທຈີ່ ະຍິງທາໍ ລາຍພະລາຊະວັງສະຫຍາມ ແລະ ນະຄອນຫຼວງບາງກອກ. ມາໃນວັນທີ 20 ກໍລະກົດ1893 ຊຸນເດິ-ແວນ ລັດຖະມົນຕີກະຊວງການຕູ່າງປະເທດ ໄດ້ອອກຄໍາສ່ົັງໃຫ້ ໂອ ກຸດສ໌ ປາວີ (Auguste Pavie) ເອກອັກຄະຣາສະທູດຝຣັົ່ງປະຈໍາບາງ ກອກ ໃຫ້ຍີ່ືນຄໍາຂາດຕໍ່ລັດຖະບານ ສະຫຍາມ ເຊິີງ່ ມລີ າຍລະອຽດດົງັ່ ລູ່ມຸ ນຶ້ີ : - ໃຫສ້ ະຫຍາມ ເຄາົ ລົບສດິ ທິຫວຽດນາມ ແລະ ກາປເູ ຈຍ ໃນດນິ ແດນເທງິ ຝງັ່ ຊາ້ ຍແມູ່ ນາ້ຶ ຂອງ ແລະ ດອນ ຕູາ່ ງໆໃນແມູ່ນາ້ໍ ຂອງ. - ໃຫ້ສະຫຍາມ ຖອນກອງທະຫານທີ່ຕ້ັຶງໝ້ຶັນ ຢູ່ເທິງຝ່ັງຊ້າຍຂອງແມູ່ນ້ຶາຂອງໃຫ້ແລ້ວໝົດ ພາຍໃນການົດ 1 ເດອື ນ. 5

- ໃຫ້ສະຫຍາມເສຍຄູ່າປັບໄໝໃຫ້ແກູ່ຝຣ່ົັງ ໃນເຫດການທີ່ຮ້າຍແຮງເກີດຂ້ຶນຢູ່ທ່ົງຊຽງຄາ, ແກ້ງເຈັກ-ຄໍາ ມູ່ວນ, ໃນການກໍ່ອັນຕະລາຍ, ກໍຄ່ ວາມເສຍຫາຍຕ່າູ ງໆໃຫແ້ ກ່ເູ ຮືອ ແລະ ພະນກັ ງານເຮອື ຝຣົງັ່ ໃນແມູ່ນໍາ້ ເຈຶົ້າພະຍາ. - ໃຫ້ສະຍາມລົງໂທດຜູ້ທີ່ກະທາຜດິ ແລະ ເສຍເງິນຄ່າູ ທາຂວັນໃຫ້ແກູ່ຄອບຄົວຜູທ້ ີເ່ ສຍ ຊວີ ດິ . - ໃຫສ້ ະຫຍາມໃຊເ້ ງນິ 2.000.000 ຝຣ່ັົງ ຍອ້ ນກ່ໍຄວາມເສຍຫາຍໃຫ້ແກ່ຄູ ົນຝຣງ່ົັ . - ໃຫ້ສະຫຍາມຈູ່າຍເງິນຈານວນ 3. 000. 000 ບາດ ທັນທີເພືີ່ອຜູກມັດການທີ່ຈະຊົດໃຊ້ຄູ່າເສຍ ແລະ ເງນິ ຄູາ່ ທາໍ ຂວັນບກຸ ຄນົ ຕູ່າງໆຖ້າສະຫຍາມບໍສ່ າມາດປະຕິບັດໄດ້ ກໍຕອ້ ງຍອມໃຫ້ ລດັ ຖະບານຝຣງັົ່ ຖືສດິ ເກັບເງນິ ຄາູ່ ສວຍອາກອນ ໃນມນົ ທົນຕາໍ ບອງ ແລະ ສຽມລຽບທີ່ສະຫຍາມ ຄວບຄຸມ. ຈັກກະພັດຝຣ່ົັງໄດ້ການົດສະຫຍາມໃຫ້ຕອບພາຍໃນ 48 ຊ່ົວໂມງ (2 ວັນ) ວູ່າຈະປະຕິ ບັດ ຫຼື ບ່ໍປະຕິບັດ (ດຣ ນວີ ອນ ໄຊຍະວົງ ເອກະສານສາລບັ ການສອນ, 2005:25). ມາຮອດວັນທີ 22 ກໍລະກົດ 1893 ສະຫຍາມໄດ້ຕອບຮັບຄໍາຂາດຝຣ່ັົງພຽງແຕູ່ບາງບັນຫາ ເທົ່ານຶ້ັນ. ດົ່ັງນັຶ້ນຝຣ່ັົງຈີ່ຶງຖືວູ່າລັດຖະບານສະຫ ຍາມບໍ່ຍອມຮັບຄໍາຂາດຝຣ່ັົງ. ເມີ່ືອເປັນດ່ັົງນຶ້ັນ ປາວີ ໄດ້ເພີ່ມທະວີ ການເຄ່ືີອນໄຫວທາງການທະຫານຢູ່າງເຄັົ່ງຄັດ ໂດຍສະເພາະເພ່ີມກໍາປັ່ນຈາກ 3 ລໍາມາເປັນ 8 ລໍາ ກຽມພ້ອມເພື່ີອ ປະຕິບັດງານ ແລະ ປະກາດ ແລະ ໄດ້ປະກາດປິດອູ່າວສະ ຫຍາມ, ພ້ອມທັງປະກາດເຖິງທູດປະເທດຕູ່າງໆ ຫ້າມ ເຄີື່ອນໄຫວໄປມາຕາມບາງກອກເດັດຂາດ ຈົນກູ່ວາຈະມີການປູ່ຽນແປງ ໃນຄະນະທ່ີຝຣົ່ັງປະກາດປິດອູ່າວຢູ່ນັ້ຶນ ສະຫຍາມກໍໄດ້ຂຄໍ ວາມຊ່ວູ ຍ ເຫອຼື ຈາກອັງກິດ, ແຕູ່ຝຣ່ັງົ ຜູ່ານການເຈລະຈາລະຫວູາ່ ງຝຣ່ົັງ ກບັ ອັງກດິ ຢປູ່ າຣີ ອັງກິດ ບ່ໍມີການ ຊູ່ວຍເຫຼືອສະຫຍາມແຕູ່ຍູ່າງໃດ, ນອກຈາກອັງກິດບ່ໍຊູ່ວຍເຫຼືອສະຫຍາມແລ້ວ ເອກະລາສະທູດ ອັງກິດ ນາວາເອກ ຈອນໂດ້ ຍງັ ແນະນໍາໃຫ້ສະຫຍາມຮັບຄາໍ ຂາດຂອງຝຣັົ່ງ. ໃນທສ່ີ ຸດມາໃນວັນທີ 29 ກລໍ ະກດົ ຄ.ສ 1893 ສະຫຍາມໄດ້ຍອມຮັບຄໍາຂາດຂອງຝຣັົ່ງ, ແຕູ່ຝຣັ່ົງໄດ້ຢ່ືນຄໍາຂາດຕືີ່ມ ອີກ ໂດຍອ້າງວູ່າ ເພ່ີືອເປັນການລົງໂທດທີ່ ສະຫຍາມຕອບຮັບຄໍາຂາດຊ້າເຊີ່ິງຝຣັ່ົງຈະຢດເອົາແມູ່ນໍ້າ ຈັນທະບູລີ ແລະ ເມືອງຈັນທະບູລີໄວ້ຈົນກູ່ວາສະຫຍາມຈະ ປະຕິບັດທຸກຄໍາຂາດ ແລະ ຖອນ ກໍາລັງ ອອກຈາກຝັ່ງຊ້າຍແມູ່ນໍ້າຂອງໝົດ. ນອກຈາກນ້ັຶນລັດຖະບານຝຣົ່ັງຍັງໄດ້ ສະເໜີສິດຂໍຕັຶ້ງກົງສູນ ຝຣັ່ົງໄວ້ທີ່ເມືອງນະຄອນລາຊະສີມາ ແລະ ເມືອງນານ ຈາກຄໍາຂາດເພີ່ມເຕີມນ້ີຶສະຫຍາມຈໍາ ຕ້ອງ ໄດ້ປະຕິບັດທຸກຄໍາຂາດ ໃນວັນທີ 1 ສິງຫາ ຄ.ສ 1893 ແລະ ມາໃນວັນທີ 23 ສິງຫາ 1893 ລັດ ຖະ ບານຝຣ່ັົງເຫັນວ່າູ ສະຫຍາມຍອມຮັບທຸກຄາໍ ຂາດ ກໄໍ ດປ້ ະກາດຍກົ ເລີກການປິດອູາ່ ວສະຫຍາມ 4. ການເຈລະຈາຕັດແບ່ງູ ດິນລາວລະຫວູາ່ ງຝຣົັງ່ ກບັ ສກັ ດນິ າສະຫຍາມ ຫຼັງຈາກທີ່ຝຣ່ັົງໄດ້ຮັບຄໍາຕອບຈາກສະຫຍາມໃນການຍອມຮັບປະຕິບັດທຸກຄໍາຂາດ, ລັດ ຖະບານຝຣັົ່ງ ໄດ້ສົ່ັງ ໃຫເ້ ອກອັກຄະລະສະທດູ ຜມູ້ ີອໍານາດເຕັມປະຈາໍ ອາຊອີ າຄະເນ ເມີເມຍ ເດິ ວີນມີອາ ແລະ ປາວີ ເອກອກັ ຄະຣາສະທູດ ປະຈໍາບາງກອກ ດໍາເນີນການເຈລະຈາກັບສະຫຍາມ, ເພືີ່ອຮູ່າງສັນຍາສະຫງົບເສິກລະຫວູ່າງຝຣ່ົັງ ກັບ ສະຫຍາມ ການເຈລະຈາໄດ້ແກ່ຍູ າວເປັນເວລາ 1 ເດອື ນ ເພາະຕູ່າງຝູ່າຍຕາູ່ ງປກົ ປ້ອງ ແລະ ຮັກສາສິດຜົນປະໂຫຍດຂອງຕົນເອງ. 6

ຈົນຮອດວັນທີ 3 ຕຸລາ 1893 ທັງສອງ ຝູ່າຍຈ່ີຶງໄດ້ຕົກລົງ ແລະ ໄດ້ເຊັນສັນຍາຮູ່ວມກັນ, ເຊິີ່ງເອຶີ້ນວູ່າ : ສົນທິ ສນັ ຍາບາງກອກ ຄັງ້ຶ ວັນທີ 3 ຕລຸ າ 1893 ເຊ່ງີິ ມີ ເນຶອ້ື ໃນດ່ັົງນີຶ້: - ຍົກເອາົ ເຂດຝັງ່ ຊ້າຍແມູ່ນນ້າຶ ຂອງ ໃຫແ້ ກຈູ່ ກັ ກະພັດລູາ່ ເມືອງຂນຶ້ ຝຣງ່ົັ - ຍົກເອົາເຂດຝັ່ງຂວາແມູ່ນນ້ຶາຂອງ ໃຫ້ແກູ່ສັກດິນາສະຫຍາມ (ເດຊານຸລາດ ແສນ ດວງ ເດດ, ນີວອນໄຊ ຍະວົງ, ປະຫວດັ ສາດລາວສະໄໝໃໝູ່ ແລະ ປະຈຸບນັ ;2005:25 ). ຫຼັງຈາກນັຶ້ນຝຣ່ັົງ ແລະ ສະຫຍາມກໍຮູ່ວມລົງນາມໃນອານຸສັນຍາສະບັບໜີຶ່ ງຕືີ່ມອີກເພີື່ອເປັນ ການປະຕິບັດ ສົນທິສນັ ຍາ ແລະ ຂ້ໍຄວາມໃນຄໍາຂາດທີ່ສະຫຍາມໄດຕ້ ກົ ລົງຮບັ ເອາົ ຄື : - ກອງທະຫານກອງສຸດທາ້ ຍຂອງສະຫຍາມທ່ຕີ ຶັງ້ ຢູ່ດິນແດນຝງ່ັ ຊ້າຍຂອງແມນູ່ ຶ້າຂອງ ຕອ້ ງຖອນອອກຢ່າູ ງຊ້າ ສດຸ ພາຍໃນ 1 ເດອື ນນັບແຕວູ່ ນັ ທີ 5 ກັນຍາ ປີ ຄສ 1894 - ບັນດາປ້ອມທີ່ຕ້ຶັງຢູ່ພາຍໃນເຂດພະຕາບອງ, ສຽມລຽບ ແລະ ເທິງຝັ່ງຂວາຂອງແມູ່ ນ້ໍາຂອງຕ້ອງຮືຶ້ຖອນ ອອກໃຫໝ້ ົດ. - ຜູ້ເປັນຕົວກໍ່ເຫດການໃນທ່ົງຊຽງຄາ, ຄໍາມູ່ວນນຶັ້ນລັດຖະບານສະຫຍາມຈະຕ້ອງນໍາມາ ພິພາກສາໂທດ ໂດຍຊອ້ ງໜ້າຜູ້ແທນຂອງລດັ ຖະບານຝຣ່ົັງ ທີມ່ າເບງ່ິີ ການພິຈາລະນາຄະດິທີ່ຈະ ເຫນັ ສມົ ຄວນຕາມຮູບຄະດິ ຫືຼ ບໍ່ - ລັດຖະບານສະຫຍາມ ຈະຕ້ອງມອບຊັຶ້ນຄົນຕາູ່ ງໆຂອງຝຣົັ່ງເຊັ່ົນ: ຫວຽດນາມ, ຂະ ເໝນ ແລະ ລາວບ່ໍວູ່າ ຈະຖືກຕອ້ ງໂທດໃດໆກໍຕາມກຕໍ ້ອງໄດ້ສ່ົງກັບຄນື ພູມລາໍ ເນົາເດມິ . - ຜູ້ແທນລັດຖະມົນຕີການຕູ່າງປະເທດສະຫຍາມ. ຕ້ອງນາເອົາບາງບຽນ ( Bang bien) ແຫູ່ງທົ່ງຊຽງຄໍາ ພ້ອມໝູ່ຄະນະ ເຄ່ີືອງອາວຸດ ແລະ ທຸງຝຣ່ັົງທ່ີຖືກຝູ່າຍສະຫຍາມຍຶດໄວ້ນຶັ້ນມາ ມອບໃຫ້ສະຖານທູດຝຣົ່ັງ ທ່ີປະຈໍາຢູ່ ບາງກອກ. - ລັດຖະບານຝຣ່ົັງ ຈະຄົງຍຶດເມືອງຈັນທະບູລີ ໄວ້ຈົນກູ່ວາລັດຖະບານສະຫຍາມຈະປະ ຕິບັດຕາມສັນຍາ ທກຸ ໆຂໍ້ທຝີ່ ຣ່ົງັ ໄດ້ກາໍ ນົດໃຫ.້ ຮບູ ທີ 2 : ເຮອື ຮບົ ຝຣງົ່ັ 3 ລາຈອດຢໜູ່ າ້ ສະຖານທດູ ຝຣງັ່ົ ທບ່ີ າງກອກເພອືີ່ ຂມົ່ ຂໃູ່ ຫສ້ ະຫຍາມຕກົ ລງົ ເຊນັ ສນັ ຍາ ຕາມຄາໍ ຮຽກຮອ້ ງຂອງຝຣງົ່ັ , ກລໍ ະກດົ ປີ 1893 7

ບດົ ທີ 2 ປະເທດລາວພາຍໃຕກ້ ານປກົ ຄອງຂອງຈກັ ກະພັດຝຣງົ່ັ ໃນປີ ຄ.ສ 1893-1941 1. ການກໍານດົ ຊາຍແດນປະເທດລາວຂອງຈັກກະພັດຝຣັງ່ົ ກັບບັນດາອານາຈກັ ອ້ອມຂ້າງ ພາຍຫັຼງເຊັນສົນທິສັນຍາບາງກອກຄຶັ້ງວັນທີ 3 ຕຸລາ ປີ ຄ.ສ 1893 ກັບສະຫຍາມ. ຈັກກະພັດຝຣ່ົັງ ກໍໄດ້ ປົກຄອງລາວໃນຖານະເປັນຫົວເມືອງຂຶ້ນ ແລະ ຫວັງເອົາລາວເປັນປ້ອມຍຸດທະ ສາດປະເຊີນໜ້າຕ້ານອິດທິພົນທາງ ການເມືອງການທະຫານຂອງອັງກິດ ແລະ ສະຫຍາມ. ພ້ອມນ້ຶັນປະເທດລາວຍັງເປັນຖານທັບທີ່ສໍາຄັນເພືີ່ອໜີບຮັດ ແລະ ນາບຂູ່ກໍາລັງຮັກຊາດຢູ່ແຄວ້ນ ອ່ີືນໆໃນອິນດູຈີນ. ດ້ວຍເຫດຜົນດົັ່ງກູ່າວ, ຈັກກະພັດຝຣົ່ັງຈີ່ຶງໄດ້ຂຸ້ນຂ້ຽວ ເຈລະຈາກໍານົດຂອບເຂດ ຊາຍແດນກັບບັນດາປະເທດອ້ອມຂ້າງປະເທດລາວ ເພີ່ືອໃຊ້ເປນັ ເອກະສານຢງ້ັຶ ຢນທາງກົດ ໝາຍ ກູ່ຽວກັບດນິ ແດນທຕີ່ ົນຄອບຄອງຄື: 1.1 ການກໍານດົ ຊາຍແດນທາງພາກຕາເວນັ ຕົກ ຕາມສົນທິສັນຍາ ວັນທີ 3 ຕຸລາ ປີຄສ 1893 ລະຫວູ່າງຝຣັົ່ງກັບສະຫຍາມນ້ຶັນໄດ້ກໍານົດ ໂດຍເອົາລໍາ ນໍ້າຂອງເປັນເສຶ້ັນຊາຍແດນລະຫວ່າູ ງລາວ-ສະຫຍາມ. ເຊ່ີິງການກໍານົດນຶ້ັນເປັນ ການລູ່ວງລະເມີດສິດທິ ພ້ຶືນຖານຂອງ ປະຊາຊົນລາວຜູ້ເປັນເຈາ້ົຶ ຂອງດິນແດນ 2 ຝັ່ງຂອງຕອນນ້ຶີ ມາແຕ່ບູ ຮູ ານນະການ. ສະນັຶ້ນ, ເຂົາເຈ້ຶົາໄດ້ທາໍ ການຕໍ່ຕ້ານ, ຂັດຄາ້ ນ, ປະທ້ວງທວງເອົາດິນແດນ ຄືນດວ້ ຍຫຼາຍຮບູ ການ, ເຊິີງ່ ນາໍ ໂດຍ ເຈຶ້ົາອຸປະຣາດບຸນຄົງ ພ້ອມດ້ວຍປະຊາຊົນ ຫຼວງພະບາງ ໄດ້ຂຽນສານ (ສະບບັ ລງົ ວນັ ທີ 12 ພະຈິກ ປີ ຄ.ສ 1894) ທວງຕ່ໍວາູ່ ປາວວີ ູ່າ: ອານາຈັກຂອງຄົນ ລາວ ແຕູ່ໃດມາ ແມູ່ນຢູ່ດົງພະຍາໄພ, ພູພະຍາພໍ່, ເມືອງແຜູ່ , ນູ່ານ, ພະເຍົາ, ຊຽງ ແສນ, ລໍາປາງ, ລໍາພູນ ແລະ ຊຽງໃໝູ່ ...ແຕຫູ່ າກບໍ່ແມູ່ນນຶ້າຂອງເປນັ ເຂດແດນ.ສົມທບົ ກບັ ການໂຮມຊຸມນຸມຂອງ ປະຊາຊົນຊຽງແມນ, ພ້ອມດ້ວຍຈດັ ຕຶ້ັງ ກອງທະຫານ ເພືີ່ອຂັບໄລູ່ສະຫຍາມອອກຈາກເມືອງປາກ ລາຍ, ໄຊຍະບູລີ, ຫົງສາ... ຝຣ່ັົງ ແລະ ສະຫຍາມຈໍາຕ້ອງ ເຈລະຈາແບູ່ງປນັ ດິນແດນກັນຄືນໃໝູ່ ໃນວັນທີ 13 ກຸມ ພາ ປີ ຄ.ສ 1904, ໂດຍທ່ີສະຫຍາມໄດ້ຍົກດິນແດນ ຝັ່ງ ຂວາຂອງແຂວງຫຼວງ ພະບາງ (ຮວມທງັ ແຂວງໄຊຍະບູລີ ໃນປັດຈບຸ ັນ) ແລະ ຈໍາປາສັກ ຝັ່ງຂວາໃຫ້ແກຝູ່ ຣົັ່ງ, ສູ່ວນ ສະຫຍາມຈະໄດ້ ເມອື ງຈັນທະບລູ ີ ຂອງສະຫຍາມ. ມາຮອດປີ ຄ.ສ 1907 ໄດ້ມີການເຊັນສັນຍາອີກ, ໂດຍໄດ້ກໍານົດຊາຍແດນແຂວງຫຼວງ ພະບາງຝັ່ງຂວາ (ຮວມທງັ ແຂວງໄຊຍະບູລີໃນປດັ ຈບຸ ັນ) ໃຫ້ຈະແຈ້ງກູ່ວາເກົ່າ; ແຕູ່ສັນຍານຶີ້ຝຣັົ່ງ ໄດຍ້ ົກດິນແດນເມືອງດູ່ານຊາ້ ຍ ໃຫ້ ແກູ່ສະຫຍາມເພືີ່ອແລກປູ່ຽນເອາົ ແຂວງສຽມລຽບ, ສີໂສພົມ, ພະຕະບອງ ແລະ ພະນີມສົກຂອງກໍາປູເຈຍ. ຈາກການ ກໍານົດຂອງບັນດາສັນຍາປີ ຄ.ສ 1904 ແລະ ປີ ຄ.ສ 1907 ທີ່ຝຣັົ່ງ ແລະ ສະຫຍາມໄດ້ຕົກລົງກັນຂ້າງເທິງນ້ຶີໄດ້ ເຮັດໃຫ້ປະເທດລາວທ່ີ ເຄີຍກ້ວາງໃຫຍູ່ໄດ້ສູນເສຍຝ່ັງຂວາແມູ່ນໍ້າຂອງເກືອບໝົດ, ເຊີິ່ງມັນໝາຍເຖິງການສູນເສຍ 8

ອນັ ຍິີ່ງ ໃຫຍູໂ່ ດຍສະເພາະການສູຍເສຍມີພົນລະເມອື ງລາວ ແລະ ເຂດທີອ່ ຸດມົ ສົມບູນ, ໃນນຶນັ້ ຮວມມີ ຫາຼ ຍແຂວງຄື: ເລີຍ, ເພັດຊະບູນ, ໜອງ ຄາຍ, ອຸດອນ, ຂອນແກູ່ນ, ນະຄອນພະນົມ, ສະກົນນະ ຄອນ, ມະຫາສາລະຄາມ, ກາລະ ສິນ, ຮ້ອຍເອັດ, ນະຄອນຣາຊະສີມາ, ບູຣີຣໍາ, ສຸລິນ, ສີສະເກດ, ອຸບົນລາດຊະທານີ, ລໍາປາງ, ຊຽງຮາຍ, ພະເຍົາ, ແພູ່, ນູ່ານ... ເຊີ່ິງບັນດາແຂວງເຫຼ່ົານີ້ຶກໍຄືພາກອີ ສານຂອງໄທໃນປັດຈຸບນັ (ເດຊານຸລາດ ແສນດວງເດດ, ນີວອນໄຊ ຍະວງົ ,2005:25). 1.2 ການກໍານດົ ຊາຍແດນພາກຕາເວັນຕກົ ສູ່ຽງເໜືອ ຈາກຄວາມພະຍາຍາມຍາດແຍງູ່ ດນິ ແດນຫວົ ເມືອງຂຶ້ນເຊ່ີິງກັນ ແລະ ກັນລະຫວາູ່ ງສອງ ຈັກກະພັດດ້ວຍກັນ ຄື ຈັກກະພັດຝຣ່ັົງ ແລະ ອາເມລກິ າ ອນັ ເຮັດໃຫ້ການພົວພັນທັງສອງຝູ່າຍນບັ ມ້ືຶເຂົັ່ງຕຶງ ໂດຍສະເພາະອັງກິດໄດທ້ ວງ ເອົາເຂດ 12 ພັນນາລຶ້ື ແລະ ບູ່ອນອື່ີນໆທີ່ຄົນລຶື້ອາໄສຢູ່ ເຊ່ິີງອ້າງວູ່າເປັນດິນແດນຂອງພະມ້າ (ມຽນມ້າ) ທີ່ຂ້ຶນກັບ ອັງກິດ, ອັນເປັນການຂັດກັບສັນຍາ ຝຣ່ົັງ-ສະຫຍາມ ໃນປີ ຄ.ສ 1893. ສະນັ້ຶນ, ມາຮອດວັນທີ 8 ເມສາ ປີ ຄສ 1904 ຝຣັງ່ົ ແລະ ອງັ ກດິ ໄດ້ ຕກົ ລງົ ເຊນັ ສັນຍາກນັ ວູ່າ: ໃຫ້ສະຫຍາມເປນັ ລັດກັນຊນົ ລະຫວູ່າງຝຣງົັ່ ກບັ ອງັ ກິດ ແລະ ໄດ້ ກໍານົດຊາຍແດນລາວ-ພະມ້າ ໂດຍຖືເອົາແມູ່ນ້ໍາຂອງເປັນເສຶັ້ນທາງແບູ່ງດິນແດນ. ດ່ັົງນຶ້ັນ, ສັນຍາ ນ້ຶີເຮັດໃຫ້ ປະເທດລາວເສຍດິນແດນຝັງ່ ຂວາແມູ່ນ້ໍາຂອງ ເຊົັນ່ : ເມອື ງຊຽງຕງຸ , ທູ່າເດືີ່ອ, ທົງ່ ຂີເຶ້ ຫຼກັ , ລັດຊານ, ຊຽງລາຍ, ເມອື ງ ຢອງ... ຈົນຮອດປດັ ຈຸບັນ (ບວົ ພນັ ທາໍ ມະວົງ, ປະຫວັດສາດລາວ; 1998:87). 1.3 ການກໍານດົ ຊາຍແດນທາງພາກເໜອື ພາຍຫຼັງສົງຄາມລະຫວູ່າງຈີນກັບຍ່ີປູຸ່ນສ້ຶິນສຸດລົງ (ໃນນ້ັຶນຝຣັ່ົງກໍໄດ້ປະກອບສູ່ວນກັບຈີນ ໃນການຕີຢື່ີປຸູ່ນ ປະລາໄຊ) ຝຣ່ັົງກໍຂຸ້ນຂ້ຽວເຈລະຈາ ກັບຈີນ ກູ່ຽວກັບບັນຫາການພົວພັນທາງດ້ານ ການເມືອງ, ເສດຖະກິດ ແລະ ກາໍ ນົດຊາຍແດນລາວ-ຈີນ. ການເຈລະຈາສໍາເລັດລງົ ໃນວັນທີ 20 ມິຖຸນາ ປີ ຄ.ສ 1895 ເຊີງ່ິ ມີເນຶື້ອໃນດງັົ່ ນີຶ້ : ຝຣ່ັົງ ມີສິດຕັ້ຶງກົງສູນ, ບໍລິສັດການຄ້າ, ບໍລິສັດຂຸດ ບໍ່ແຮູ່ ແລະ ເຄື່ີອນໄຫວທຸລະກິດຕູ່າງໆຢູ່ບາງແຂວງຂອງຈີນ ເຊົັ່ນ: ຊຽງໄຮ້, ທຽນສິນ, ກວາງຕຸ້ງ. ແຕູ່ໃນ ນັຶ້ນຝຣ່ົັງໄດ້ຍົກດິນແດນລາວເຂດ 12 ປັນນາລໃຶ້ື ຫ້ແກູ່ຈີນ. ພ້ອມດຽວກັນນ້ຶີ ສັນຍາດງັົ່ ກູ່າວໄດ້ກາໍ ນົດເອົາທາ້ ງອ້ໍເປັນເຂດແດນລາວ-ຈີນ, ອັນເຮດັ ໃຫ້ປະຊາຊົນລາວສູນເສຍເຂດສິບສອງປັນ ນາ ລື້ຶ, ໂດຍສະເພາະແມູ່ນເມືອງຊຽງຮຸູ່ງ ໃຫ້ແກູ່ຈີນຈົນເຖິງປັດຈຸບັນ (ບົວພັນ ທໍາມະວົງ , ປະຫວັດສາດ ລາວ; 1998:87). 1.4 ການກໍານດົ ຊາຍແດນພາກຕາເວັນອອກ ແລະ ພາກໃຕ້ ເມີ່ືອຝຣັ່ົງໄດ້ເຂົ້ຶາມາ ແລະ ມີສິດປົກຄອງດິນແດນລາວຝັ່ງຊ້າຍແມູ່ນໍ້າຂອງຕາມສັນຍາ ບາງກອກວັນທີ 3 ຕຸລາ ປີ ຄສ 1893 ແລ້ວພວກເຂົາໄດ້ຈັດໃຫ້ເປັນແຄວ້ນໜີ່ຶງທີ່ຂ້ຶນກັບ \" ສະຫະ ພັນອິນດູຈີນ-ຝຣັົ່ງ\", ເຊີິ່ງໃນ 9

ນຶນ້ັ ຮວມມີ 5 ແຄວ້ນຄ:ື ແຄວ້ນຕງົ ແກງ, ແຄວນ້ ອານາມ, ແຄວ້ນໂກ ແຊງຊນິ , ແຄວ້ນກໍາປູເຈຍ ແລະ ແຄວ້ນລາວ. ການກໍານົດເຂດແດນນີ້ຶພວກເຂົາເຫັນເປັນເລີື່ອງບໍ່ ສໍາຄັນ ແລະ ພວກເຂົາໄດ້ຈັດແບູ່ງການປົກຄອງຕາມລໍາພັງໃຈ ແລະ ອີງໃສູ່ຄວາມສະດວກໃນ ການປົກຄອງຂອງພວກເຂົາ, ສະນ້ັຶນ, ພວກຝຣັ່ົງໄດ້ຕັດແບູ່ງດິນແດນຂອງແຄວ້ນ ລາວບາງສູ່ວນ ໃຫ້ຂຶ້ນກັບແຄ້ວນອື່ີນທີ່ໄກ້ຄຽງເຊົ່ັນ: ໄດ້ກໍານົດເຂດສົບໂມ້, ເມືອງແສນ, ເມືອງກະຢາ, ເມືອງກອນ ກວາງ, ເມືອງໄລູ່, ເມອື ງລ້າ ແລະ ເມອື ງແຖງໄປຂຶນ້ ກັບແຄວນ້ ຕງົ ແກງ (ຫວຽດ ນາມ). ກາໍ ນົດໃຫ້ ແຂວງຊຽງແຕງ, ແສນປາງ ແລະ ເວີນໄຊໄປຂ້ຶນກັບກໍາປູເຈຍ (ປີ ຄ.ສ 1904) ແລະ ໃຫ້ກໍານົດ ແດນລາວແຂວງຢາລາຍ, ກອນຕູມ ໄປຂຶ້ນກບັ ແຄວ້ນອານາມ (ຫວຽດນາມ). ເວົ້ຶາລວມຊາຍແດນທາງພາກຕາເວັນຕົກ ແລະ ພາກໃຕ້ແມູ່ນບໍ່ໄດ້ຮັບການເອົາໃຈໃສູ່ ກໍານົດຢູ່າງຈະແຈ້ງ ເລີຍ ຍ້ອນວູ່າເວລານັຶ້ນທັງສາມປະເທດ (ລາວ, ຫວຽດນາມ, ກໍາປູເຈຍ) ແມູ່ນຂຶ້ນກັບຝຣ່ົັງ ແລະ ພວກເຂົາຖືເປັນ ປະເທດດຽວກັນຄື: ປະເທດອິນດູຈີນ-ຝຣັົ່ງສູ່ວນຊາຍ ແດນທ່ີແບູ່ງກັນນຶັ້ນເປັນພຽງການແບູ່ງປັນເຂດພາຍໃນເພີື່ອ ປົກຄອງເທົ່ານ້ຶັນ. ແຕູ່ມັນກໍໄດ້ກາຍ ເປັນເສັ້ຶນຊາຍແດນຖາວອນ ແລະ ຖືກຕ້ອງຕາມກົດໝາຍ, ສະນ້ຶັນ, ປະຊາຊົນ ລາວ ຈ່ຶີງເປັນຜູ້ ສນູ ເສຍດິນແດນຫຼາຍເຂດແຂວງຄືດັງົ່ ກ່າູ ວມາຂາ້ ງເທິງຈນົ ຮອດປດັ ຈຸບນັ ນຶ້.ີ 2. ການຈດັ ຮູບແບບການປກົ ຄອງລາວຂອງຈກັ ກະພດັ ຝຣງັ່ົ ແຕູ່ ຄ.ສ 1893-1941 2.1 ການປົກຄອງໄລຍະທີ I ( ປີ ຄ.ສ 1893 - 1895 ) ເພ່ີືອປະຕິບັດຍຸດໂທບາຍ \"ເອົາໃຈສັກດິນາລາວ\" ໃນຕອນຕ້ຶົນນີຶ້ຝຣົ່ັງໄດ້ຮັກສາຮູບການ ຈັດຕັ້ຶງເດີມຂອງ ສັກດິນາລາວໄວ້ ເພ່ືີອສະແດງໃຫ້ຄົນລາວເຫັນວູ່າຝຣັ່ົງໄດ້ເຄົາລົບອໍານາດອະທິ ປະໄຕຂອງລາວຕາມສັນຍາຄື: ເຈຶົ້າ ຊີວດິ ມີຫໍສະໜາມຫຼວງຕາມແບບເດີມ, ມີລະບົບຂ້າລາຊະ ການຄບົ ຊດຸ ເໝືອນເດີມຕາມທີໄ່ ດ້ສັນຍາໄວ້ກັບເຈ້ົຶາຊີວິດ ອຸູ່ນຄໍາ (ເຈົຶ້າຊີວິດຫຼວງພະບາງ). ສູ່ວນ ການປົກຄອງບໍ່ມີຫຼາຍຂ້ຶັນເຊ່ີິງມີພຽງແຕູ່ຂ້ັຶນແຂວງ, ເມືອງບ້ານ ແລະ ບ້ານ ແຕ່ພູ ວກຝຣ່ງັົ ໄດ້ ຈດັ ຂ້ນຶັ ຕາແສງ ຂ້ຶນອີກເພອືີ່ ສະດວກໃນການປົກຄອງ. ມາຮອດວນັ ທີ 5 ມຖິ ຸນາ ປີ ຄສ 1894 ໂອ ກຸດສ ປາວີ ໄດ້ແຕູ່ງຕຶ້ງັ ໃຫຜ້ ຕູ້ າງໜ້າລດັ ຖະບານຝຣົງ່ັ ປະຈໍາລາວ ໃນປີດຽວກັນນີຝ້ຶ ຣງ່ັົ ໄດ້ ຈັດຕັຶງ້ ກົງຈັກປົກຄືນ ໃໝູ່ ເພີອ່ື ໃຫແ້ ໜ້ນໜາຂຶນ້ ກ່ວູ າເກົ່າ. ມາໃນວນັ ທີ 19 ເມສາ ປີ ຄສ 1895 ປາວີ ໄດອ້ ະພເິ ສດ ເຈາົຶ້ ສັກກະລິນ ຂຶ້ນເປນັ ເຈຶ້ົາຊີວິດແທນ ເຈ້ົຶາອຸູ່ນຄໍາ. ມາໃນວັນທີ 3 ທັນວາ ຄ.ສ 1895 ຝຣັົ່ງໄດ້ແນະນາໃຫ້ ເຈ້ຶົາສັກກະລິນ ເຊັນສັນຍາ ກັບຝຣ່ົັງ ເພືີ່ອບັນຍັດລະບອບລູ່າ ເມືອງຂ້ຶນຢູ່ລາວນັບແຕູ່ນຶັ້ນມາຈັກກະພັດຝຣ່ົັງ ຈ່ິີງຖືວູ່າຕົນເອງໄດ້ສ້າງລະບອບລູ່າ ເມອື ງຂຶ້ນໃຫ້ ປະເທດລາວຢາູ່ ງຖືກກົດໝາຍ. 2.2 ການປກົ ຄອງໄລຍະທີ II (ປີ ຄ.ສ 1895-1899) ຫັຼງຈາກທີ່ໂອກຸດສ໌ ປາວີ ໄດ້ເດີນທາງກັບຄືນປະເທດຝຣັ່ົງແລ້ວ ລັດຖະບານຝຣົ່ັງ ກໍໄດ້ ຕັຶ້ງ ບູໂລດສ (Boulloche) ມາເປັນຜູ້ສາໍ ເລັດລາຊະການປະຈາໍ ຢປູ່ ະເທດລາວເດືອນທັນວາ ຄ.ສ 1895. ເມອ່ີື ບູໂລດສ໌ ມາຮອດ ຫຼວງພະບາງ ກໍໄດ້ເລ່ີມປູ່ຽນແປງການປົກຄອງ, ດ້ວຍການ ເພ່ີມຍົດຕໍາແໜູ່ງໃຫ້ບັນດາສັກດີນາເພືີ່ອຈອບອອຍ. 10

ພ້ອມນ້ີຶພວກເຂາົ ຍັງໄດ້ປະກາດລົບລາ້ ງກດົ ໝາຍເກ່ົາຂອງສັກດີນາບາງສະບັບທີຂ່ ັດກັບລະບບົ ການປົກຄອງໃໝູ່ຂອງ ພວກເຂາົ . ຈາກນນ້ຶັ , ບຸ ໂລດສ໌ ກໍໄດຈ້ ດັ ແບງູ່ ປະເທດລາວອອກເປນັ 2 ເຂດເພ່ືີອປກົ ຄອງຄື: ພາກເໜືອ: ແມູ່ນເຂດພາກເໜືອ (ໝາຍເຖີງຂອບເຂດອານາຈກັ ຫຼວງພະບາງໃນເມີື່ອ ກູ່ອນ) ລວມທັງໝົ ດ 6 ແຂວງຄື: ແຂວງວຽງຈັນ, ຫຼວງພະບາງ, ຊຽງຂວາງ, ຫົວພນັ , ຜຶ້ົງສາລີ, ຫວົ ຂອງ (ຫຼວງນາ້ໍ ທາ). ໂດຍເອາົ ຫວຼ ງ ພະບາງເປັນສູນກາງຈັກກະພັດຝຣ່ັົງໄດ້ຈັດໃຫ້ເປນັ ເຂດອາ ລັກຂາ (Protectorat) ຂອງພວກເຂົາ, ເຊິີ່ງມີເຈຶົ້າຊີວິດ ສັກກະຣິນ ເປັນຜູ້ປົກຄອງ ແຕູ່ກໍຕ້ອງຢູ່ ໃຕ້ການຄວບຄຸມບ່ົງການຂອງ ບຸໂລສ໌ (Boulloche) ຜູ້ສໍາເລັດ ລາຊະການຝຣ່ົັງປະຈາໍ ລາວ. ພາກໃຕ້: ນັບແຕູ່ແຂວງວຽງຈັນລົງໄປຮອດຊາຍແດນກໍາປເູ ຈຍ, ເຊ່ີິງມີລວມທັງໝົດ 7 ແຂວງຄື: ບໍລຄິ າ ໄຊ, ຄໍາມູ່ວນ, ສະຫວັນນະເຂດ, ສາລະວັນ, ຈໍາປາສັກ, ເຊກອງ, ອັດຕະປ. ໂດຍເອົາເມືອງໂຂງເປັນສູນກາງ. ຈັກກະພັດລູ່າເມືອງຂຶ້ນຝຣົັ່ງ ໄດ້ຈັດຕັງການປົກຄອງເອງ ໂດຍ ຖືເອົາເປັນຫົວເມືອງຂຶ້ນໂດຍກົງ (ສີລາ ວິຣະວົງ 1973 : 176 - 177) 2.3 ການປົກຄອງໄລຍະທີ III ( ປີ ຄສ 1899 - 1941 ) ມາໃນປີ ຄ.ສ 1899 ຈັກກະພັດລູ່າເມືອງຂຶ້ນຝຣ່ົັງ ໄດ້ມກີ ານປັບປຸງກົງຈກັ ການປກົ ຄອງຢູ່ລາວອີກຄັຶ້ງໜີ່ຶ ງ ແລະ ໃນໄລຍະນຶີ້ເອງທີປ່ ະຊາຊົນລາວບັນດາເຜົ່າໄດລ້ ຸກຂຶ້ນຕໍ່ສູ້ທວງໃຫຝ້ ຣ່ົງັ ທ້ອນໂຮມປະເທດລາວໃຫ້ເປັນເອກະ ພາບ ໂດຍເອົາວຽງຈັນເປັນນະຄອນຫຼວງ. ໃນທີ່ສຸດ ທ້າຍປີ ຄ.ສ 1899 ຝຣ່ົັງຈາຕ້ອງໄດ້ປະຕິບັດຕາມຄວາມ ຕ້ອງການຂອງປະຊາຊົນລາວ ໂດຍໂຮມ 2 ເຂດ ພາກໃຕ້ ແລະ ພາກເໜືອເຂຶົ້າກັນ ແລະ ຝຣງັ່ົ ກໍໄດ້ຈັດການປົກຄອງ ລາວໃໝູ່ ໂດຍໄດ້ແບູ່ງອອກ ເປັນ 2 ພາກສູ່ວນຄື: ພາກສູ່ວນກາງ ແລະ ພາກສູ່ວນທ້ອງຖິ່ີນ. ເພ່ືີອໃຫ້ຖືກກັບ ລກັ ສະນະ ເປັນລັດ ຫຼື ແຄວ້ນໜງຶ່ີ ທ່ີຂຶນ້ ກບັ ແຄວ້ນອື່ນີ ໆຂອງສະຫະພນັ ອນິ ດຈູ ີນ - ຝຣ່ງົັ . ອໍານາດການປົກຄອງສູ່ວນກາງ: ໃນການປົກຄອງສູ່ວນກາງຂອງແຄວ້ນລາວນ້ີຶ, ແຂວງຫຼວງພະບາງມີສິດ ພິເສດເປັນເຂດອາລັກຂາ (Protectorate) ມືເຈຶົ້າຊີວິດລາວປົກຄອງ ແຕູ່ຢູ່ໃຕ້ການບັນຊາຂອງຜູ້ສໍາເລັດລາຊະ ການຝຣ່ັົງປະຈາໍ ແຄວ້ນລາວ. ອໍານາດການປົກຄອງທ້ອງຖີ່ິນ: ພວກຈັກກະພັດຝຣົັ່ງໄດ້ແບູ່ງເຂດປົກຄອງອອກເປັນ 10 ແຂວງຄື : ຜ້ົຶງ ສາລ,ີ ຫົວຂອງ (ຫວຼ ງນາ້ຶ ທາ), ຫວົ ພັນ, ຊຽງຂວາງ, ຫວຼ ງພະບາງ, ວຽງຈັນ, ຄໍາ ມວູ່ ນ, ສະຫວັນນະເຂດ, ສາລະວັນ ແລະ ຈໍາປາສັກ. ແຕູ່ລະແຂວງແມູ່ນຄົນຝຣົັ່ງເປັນເຈຶົ້າແຂວງ, ສູ່ວນເຈົ້ຶານາຍຂຶ້ັນຕ່ໍາລົງມາແມູ່ນຄົນລາວທ່ີໄດ້ຮັບ ຄວາມໄວ້ເນືຶ້ອເຊີື່ອໃຈ ແລະ ການເຫັນດີຂອງ ພວກຝຣັົ່ງ. ມາໃນປີ ຄ.ສ 1911 ຝຣ່ັົງກໍໄດ້ມີການແບູ່ງເຂດການ ປົກຄອງຄືນໃໝູ່ ໂດຍແບູ່ງອອກ ເປັນ 12 ແຂວງ ຄື ເພີ່ມອັດຕະປ ແລະ ແຂວງ ເມືອງໂຂງ (ບົວພັນ ທາມະວົງ, ປະຫວັດສາດ ລາວ; 1998:88). 11

ຄຽງຄູ່ກັບການຈັດຕ້ັຶງລະບົບບໍລິຫານແລ້ວຝຣົັ່ງຍັງໄດ້ຈັດຕັ້ຶງລະບົບເຄື່ີອງມື ເພ່ີືອປາບ ປາມປະຊາຊົນຂຶ້ນ, ເຊ່ີິງຮວມມີການຈັດຕ້ຶັງກໍາລັງຕໍາຫຼວດ, ກໍາລັງທະຫານ ແລະ ອໍານາດຕຸລາການ. ກໍາລັງຕໍາຫຼວດ ແມູ່ນໄດ້ຮັບ ການຈັດຕຶັ້ງຂຶ້ນ ແລະ ຈັດວາງໄວ້ຢູ່ຢູ່າງທົ່ວເຖິງແຕູ່ຂ້ັຶນສູງສຸດ ລົງຮອດຂັ້ຶນພືຶ້ນຖານ. ແຕູ່ໃນນ້ຶັນບູ່ອນທີ່ເອົາໃຈໃສູ່ກູ່ ວາໝູ່ແມູ່ນແຂວງວຽງຈັນ ແລະ ແຂວງຫຼວງ ພະບາງ. ນອກນຶ້ີ, ພວກເຂົາຍັງໄດ້ສ້າງຄຸກຫຼາຍໆແຫູ່ງຂຶ້ນເພີື່ອຈັບກຸມ ຄຸມຂງັ ປະຊາຊນົ ຜູ້ທຮີ່ ກັ ຊາດ ແລະ ຂັດຂນື ຄາໍ ສົັ່ງຂອງພວກເຂົາ. 3. ນະໂຍບາຍຂດູ ຮດີ ປະຊາຊົນລາວຂອງຈັກກະພັດຝຣ່ົັງ 3.1 ນະໂຍບາຍຂູດຮດີ ທາງດ້ານເສດຖະກດິ ນັບຕັຶ້ງແຕູ່ສັນຍາວັນທີ 3 ຕຸລາ ປີຄສ 1893 ລະຫວູ່າງຝຣັົ່ງ ແລະ ສະຫຍາມອັນໄດ້ເຮັດໃຫ້ປະເທດລາວ ສູນເສຍດິນແດນອັນທ່ີກ້ວາງໃຫຍູ່ໄພສານອຸດົມສົມບູນ ແລະ ສູນເສຍກໍາລັງຄົນເປັນ ຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍ. ສະນັຶ້ນ , ພວກລູ່າເມືອງຂຶ້ນຝຣັ່ົງຈີ່ຶງເຂຶ້ົາມາປົກຄອງລາວໃນສະພາບເສດຖະ ກິດມີຄວາມຫຍຸ້ງຍາກສັບສົນ , ພ້ຶືນຖານ ເສດຖະກິດແມ່ນູ ກະສິກໍາທີ່ຫຼ້າຫັຼງ, ຂ້ນຶ ກັບທາໍ ມະ ຊາດ ແລະ ດໍາເນນີ ການຜະລດິ ຕາມແບບປະຖົມປະຖານ, ເທົາ່ ນ້ັຶນ ຍັງບໍ່ພໍພວກຝຣັ່ົງຍັງບ່ໍມີນະໂຍບາຍ ປັບປຸງ ແລະ ຂະຫຍາຍເສດຖະກິດລາວແຕູ່ຢູ່າງໃດເລີຍ, ພວກເຂົາມີເປ້ຶົາໝາຍ ພຽງແຕູ່ປຸ້ນສະ ດົມກອບໂກຍເອົາຊັບພະຍາກອນທໍາຊາດຂອງລາວເຊັ່ົນ: ທອງແດງ, ກົ່ວ, ຊືນ, ເຫັຼກ, ຖູ່ານຫີນ, ມາດ, ຂີ່ ເຈຍ, ຫີນສົຶ້ມ, ໄມ້, ຢາຝ່ິືນ, ຄ່ັົງ, ຍານ, ຂ້ີຶຊີ, ໝາກ ແໜູ່ງ, ນ້ໍາກ້ຽງ, ກາເຟ ແລະ ອ່ີືນໆອີກ. ເພາະສິ່ີງ ດັົ່ງກູ່າວນ້ຶີສນິ ຄ້າທີ່ກອບໂກຍເອົາໄດ້ງູ່າຍ, ໄວ ແລະ ລົງທຶນໜ້ອຍ. ເພີ່ືອປະຕິບັດແຜນ ການກອບໂກຍ ພວກເຂົາໄດ້ ຮັກສາອໍານາດຂອງເຈົ້ຶາຊີວິດໄວ້. ນອກຈາກນ , ພວກເຂົາໄດ້ນໍາເອົາ ນາຍທຶນອຸດສະຫະກໍາ ແລະ ນາຍທຶນ ກະສິກໍາຝຣົ່ັງຈໍານວນໜ່ຶີງເຂົ້ຶາມາລາວ. ພ້ອມດຽວກັນພວກ ເຂົາກໍມີນະໂຍບາຍຂູດຮີດແຮງງານ ແລະ ເກັບພາສີ ອາກອນຂອງຄນົ ລາວ ຢູ່າງໜັກໜູວ່ ງ. 3.1.1 ການເກບັ ເກນແຮງງານຄົນລາວ ເພ່ືີອບັງຄັບປະຊາຊົນລາວອອກແຮງງານຮັບໃຊ້ພວກມັນ ຈັກກະພັດລູ່າເມືອງຂ້ຶນຝຣ່ັົງໄດ້ວາງກົດ ລະບຽບອອກເພີ່ືອບັງຄົນລາວເຊົັ່ນ: ໃຫ້ຜູ້ຊາຍອາຍຸແຕູ່ 18-60 ປີ ຕ້ອງໄປເຮັດວຽກຮັບໃຊ້ຝຣັ່ົງ ຢູ່າງໜ້ອຍ 100 ວັນຕໍ່ປີ. ໃນຈໍານວນ 100 ວັນນີ້ຶແບູ່ງເປັນ 2 ປະເພດ ຄື: ປະເພດ1 ແມູ່ນເປັນກູ ລີ 60 ວັນ ຖ້າຜູ້ໃດບໍ່ໄປຈະຖືກ ປັບໄໝໃສູ່ໂທດຢູ່າງໜັກ (ບົວພັນ ທໍາມະວົງ, ປີ 1995: 98 ) ແລະ ປະເພດ2 ແມູ່ນການຫຼວງ 40 ວັນ 40 ວັນ ແມູ່ນໄປເຮັດວຽກເອງ ຫຼື ເສຍເປັນເງິນກໍໄດ້ເອີ້ຶນ ວູ່າ: \"ຄູ່າໄຖູ່ການ\" ຖ້າບໍປະຕິບັດກໍຈະຖືກລົງໂທດເຊົັ່ນກັນ. ນອກຈາກນ້ີຶ, ຊາຍສະກັນທຸກຄົນຍັງ ຕ້ອງຖືກເກນໄປເຮັດການຈ້າງ 3 ຖ້ຽວຕ່ໍປີ, ສໍາລັບລາວລຸູ່ມ ແລະ ລາວສງູ 16 ວັນ ຕໍ່ຖ້ຽວ (ຄູ່າຈ້າງ =0,40 ກີບຕໍ່ວັນ), ສໍາລັບລາວເທິງ 20 ວັນຕໍ່ຖ້ຽວ(ຄູ່າຈ້າງ=0,20 ກີບຕ່ໍວັນ) ຖ້າຜູ້ໃດ ຂດັ ຂືນກໍຖກື ປັບໄໝໃສໂູ່ ທດເຊັນກັນ (ທອງສາ ໄຊຍະວງົ ຄໍາດີ ພ້ອມດວ້ ຍຄະນະ;1989:26). 12

ຈາກນະໂຍບາຍຂດູ ຮີດແຮງງານອນັ ໜັກໜ່ວູ ງຄືແນວນນ້ຶັ ເຮັດໃຫຄ້ ນົ ລາວຕ້ອງໄດ້ຖກື ບງັ ຄັບ ເຮດັ ວຽກຢາູ່ ງ ໜັກໜູ່ວງຢູ່ຕາມສະຖານທີ່ຕູ່າງໆເຊັົ່ນ: ປຸກສ້າງໂຮງຮຽນ, ສ້າງຂົວ, ສ້າງຖະໜົນ ຕາມຕົວເມືອງ, ສ້າງເສຶັ້ນທາງ, ຄ້າຍທະຫານ, ເດ່ີນບິນທີ່ຮັບໃຊ້ຍຸດທະສາດການທະຫານ ແລະ ການຄ້າຂອງຝຣົ່ັງ, ປຸກສ້າງ ຫຼື ສ້ອມແປງຫໍໂຮງ, ເຮືອນຢູ່... ໃຫ້ແກູ່ພວກລູ່າເມືອງຂຶ້ນຝຣັ່ົງຢູ່ລາວ. ໃນການເຮັດວຽກຄົນລາວແມູ່ນຕ້ອງຮັບຜິດຊອບກຸ້ມຕົນເອງທຸກ ຢູ່າງ. ຈາກສະພາບການດັົ່ງກູ່າວ ເຮັດໃຫ້ປະຊາຊົນລາວ ໂດຍສະເພາະຊາຍຊະກັນ ແມູ່ນບ່ໍມີເວລາທໍາການຜະລິດ ສາໍ ລບັ ຄອບເຮັດ ໃຫສ້ ະພາບຊີວດິ ທີ່ຫຍຸ້ງຍາກທ່ສີ ັບສົນຢູ່ແລວ້ ຍີິງ່ ສບັ ສນົ ຮາ້ ຍແຮງຂນ້ຶ ກ່ວູ າເກ່າົ . 3.1.2 ການເກັບພາສອີ າກອນ ນັບແຕູ່ຈັກກະພັດລູ່າເມືອງຂຶ້ນຝຣົ່ັງມີກາມະສິດໃນດິນແດນລາວ ໃນປີ ຄ.ສ 1893. ພວກເຂົາໄດ້ ເອົາໃຈໃສູ່ເປັນພິເສດໃນວຽກງານດ້ານເສດຖະກິດເຊັົ່ນ: ເກັບພາສີ, ເກັບຄູ່າສູ່ວຍ ແລະ ອາກອນຕູ່າງໆ ເພ່ືີອຮັບໃຊ້ ໃນງົບປະມານປະຈໍາປີຂອງກົງຈັກການປົກຄອງຝຣົ່ັງຢູ່ລາວ, ເຊີ່ິງ ສັງລວມແລ້ວການເກັບສູ່ວຍໄດ້ແບູ່ງອອກເປັນ 2 ປະເພດພາສີຄື: ພາສທີ າງກົງ ແລະ ພາສທີ າງອອ້ ມ. ພາສທີ າງກົງ: ແມນູ່ ພາສີເກັບເປັນປະຈໍາທຸກໆປີ (ປີລະເທີື່ອ) ຫືຼ ຕາມກໍານົດທີ່ແນູ່ນອນ ແລະ ຕາຍໂຕເຊັົ່ນ: ເກັບສ່ວູ ນຄາູ່ ຫົວຄນົ , ພາສີຍົກເວັຶ້ນການເປນັ ທະຫານ, ພາສີຕົຶ້ມເຫຼ້າົຶ , ພາສີຄູ່າຫວົ ຊາ້ ງ,ພາສີອາກອນອາວຸດ... ພາສີທາງອ້ອມ: ແມູ່ນພາສີເກັບຕາມຕົວເລກວິສາຫະກິດ ແລະ ກິດຈະການຕູ່າງໆ ທາງດ້ານເສດຖະກິດ ເຊົັ່ນ: ພາສີຂຸດຄົນຶ້ ກະສກິ ໍາບໍແ່ ຮູ່ (ປີ ຄ.ສ 1929 ພາສຂີ ຸດຄົຶ້ນບໍ່ແຮູ່ເກັບໄດ້ 100.000 ກີບ), ພາສີເຄືີ່ອງປູ່າຂອງດົງ (ໜັງສັດປູ່າ, ງາຊ້າງ, ນໍແຮດ, ຄ່ົັງ, ຍານ), ພາສີພືດອຸດ ສະຫະກໍາ. ພາສີວິສາຫະກິດອຸດສະຫະກໍາ ແລະ ການຄ້າ. ນອກຈາກນ້ຶີ, ຍງັ ມີອາກອນຕາູ່ ງໆ ເຊັ່ົນ: ອາກອນສິນຄາ້ ຂາເຂ້ຶົາ-ຂາອອກ, ອາກອນຈົດທະບຽນຊບັ ສິນ, ອາກອນໜັງ ສເື ດີນທາງ, ອາກອນ ສະແຕມ, ອາກອນຢາຝືິ່ນ ແລະ ອີື່ນໆ. ໃນການເກັບພາສີພວກຈກັ ກະພດັ ຝຣັົ່ງ ໄດເ້ ປນັ ຜ້ກູ ໍານດົ ເອງຈະເພີ່ມຂຶ້ນ ຫືຼ ຫຸຼດລງົ ແມ່ນູ ຕາມໃຈຂອງພວກ ເຂົາ ແຕູ່ສໍາລັບຄົນລາວແມູ່ນເພ່ີມຂ້ຶນຢູ່າງລຽນຕິດ ເຊ່ັົນ: ປີ ຄ.ສ 1893 -1940 ພາສີເພ່ີມຂ້ຶນ 4-5 ເທ່ົາ, ສູ່ວນ ພາສີທີ່ເກັບຈາກຄົນຝຣ່ົັງ ແລະ ຄົນຢູໂຣບແມູ່ນເພ່ີມຂຶ້ນໜ້ອຍ ຫຼື ຫຸຼດລົງບາງໄລຍະຕາມສະພາບການຕົວຈິງ. ນອກຈາກພາສີທີ່ກູ່າວມາຂ້າງເທິງ ໃນແຕູ່ລະປີພວກ ເຂົາຍງັ ເກັບພາສີພິເສດເພ່ືີອເປັນເງິນຄັງຫຼວງເອນ້ຶີ ວູ່າ: \"ພາສີຊົດ ຊ່ວູ ຍ\" ຫຼື \"ພາສີບໍລຈິ າກ\" ເຊິ່ີງ ແຕູ່ລະປຢີ ູ່າງໜ້ອຍຕ້ອງເກັບໜີຶ່ງຄຶັ້ງ, ພາສີດ່ັົງກູ່າວນຶ້ີປະຊາຊນົ ລາວໄດ້ຮັບພາລະໜັກ ໜູວ່ ງຫຼາຍ ໃນໄລຍະສງົ ຄາມ ໂດຍສະເພາະແມູ່ນໄລຍະສົງຄາມໂລກ ຄັງຶ້ ທີ I ແລະ ສົງຄາມໂລກຄງ້ຶັ ທີ II. 3.1.3 ດາ້ ນກະສກິ າ ແລະ ປູ່າໄມ້ ການກະສິກາ ແມູ່ນຂະແໜງເສດຖະກິດຕົ້ຶນຕໍຂອງປະຊາຊົນລາວ, ແຕູ່ກໍຍັງແມູ່ນຂະແໜງການທີ່ຫຼ້າຫຼັງ ແລະ ຂະຫຍາຍຕົວຊັກຊ້າທີ່ສຸດ ຍ້ອນພວກຈັກກະພັດຝຣ່ົັງບໍ່ພຽງແຕູ່ບ່ໍສ່ົງເສີມ ເທົ່ານຶັ້ນ ພວກເຂົາຍັງກົດໜູ່ວງບີບ ຮັດກໍາລັງການຜະລິດ ໂດຍການເກນເອົາຊາຍສະກັນໄປເຮັດ ວຽກຮັບໃຊ້ພວກເຂົາ. ນອກນີຶ້ , ພວກເຂົາຍັງໃຊ້ 13

ອາໍ ນາດຍດຶ ຈູອ່ ງຕອນດນິ ທີອ່ ຸດົມສົມບູນ ເພືອ່ີ ຂະ ຫຍາຍການປກູ ພດື ອຸດສະຫະກໍາຂອງພວກເຂົາເຊົນ່ັ : ປກູ ຊາ, ກາເຟ , ໝາກແໜູ່ງ, ມັນຝຣ່ົັງ... ສູ່ວນການປູກເຂົຶ້າ ແມູ່ນເປັນອາຊີບຫັຼກຂອງປະຊາຊົນລາວ, ແຕູ່ພວກເຂົາບໍ່ໄດ້ສົນໃຈໃຫ້ ການຊູ່ວຍເຫຼືອ ຫືຼ ປັບປຸງຢູ່າງໃດເລີຍ, ການປູກເຂ້ົຶາ ແມູ່ນຂ້ຶນກັບທໍາມະຊາດ. ດ້ວຍເຫດ ນຶັ້ນ, ຜົນຜະລິດຈີ່ຶງຕົກຕ່ໍາ (ຜົນຜະລິດ ສະເລູ່ຍ 600 - 700 ກລ/ຮຕ). ສູ່ວນຂະແໜງລ້ຽງສັດ ເຊິີ່ງ ໄດ້ຖືວູ່າເປັນຂະແໜງການໜີຶ່ງທີ່ປະຊາຊົນລາວໄດ້ ເອາົ ໃຈໃສູ່ຄຽງຄູ່ໄປກັບການປູກເຂົຶ້າ, ແຕກູ່ ໍ ຖືກປະປູ່ອຍຕາມທໍາມະຊາດ, ເພາະມັນບໍ່ນໍາລາຍໄດ້ອນັ ມະຫາສານໃຫ້ ແກູ່ພວກເຂົາພຽງແຕູ່ ເປນັ ແຫງ່ຼູ ສະໜອງອາຫານໃຫ້ແກພູ່ ວກເຂົາເທ່າົ ນັນຶ້ . ນອກຈາກນຶີ້ ພວກເຂົາຍັງໄດ້ຜູກຂາດທັງການປູກ ແລະ ການຈໍາໜູ່າຍຕະຫຼອດ ຮອດຜູກຂາດການຊ້ຶື ຂາຍເຄ່ີືອງປູ່າຂອງດົງອັນມີຄູ່າທີ່ຄົນລາວຊ້ືຶຂາຍກັນມາແຕູ່ບູຮານນະການ. ອີກບັນຫາໜຶ່ີງພວກລູ່າເມືອງຂຶ້ນຝຣ່ັົງໄດ້ ເອົາໃຈໃສູ່ ແມູ່ນຂຸດຄຶົ້ນ ແລະ ຈໍາໜູ່າຍໄມ້ທູ່ອນຂອງ ລາວ. ດັ່ົງນຶັ້ນ, ປູ່າໄມ້ຈຶີ່ງກາຍເປັນຂະແໜງເສດຖະກິດທ່ີນໍາ ໜ້າເຊງ່ີິ ບລໍ ສິ ດັ ການຄາ້ ຂອງຝຣງ່ັົ ໄດ້ຜກູ ຂາດ. 3.1.4 ການຂຸດຄນົ້ຶ ຊບັ ພະຍາກອນ ແລະ ການຄົມມະນາຄມົ ມາໃນປີ ຄ.ສ 1990 ຈັກກະພັດຝຣ່ັົງໄດ້ທໍາການສໍາຫຼວດບໍ່ແຮູ່ໃນປະເທດລາວ ແລະ ສາມາດຮູ້ໄດ້ວູ່າ ປະເທດລາວມີແຮຫູ່ ຼາຍຊະນິດເຊນ່ົັ : ຖູ່ານຫນີ , ເຫັກຼ ,ທອງ, ມາດ, ຊືນ , ກວົ ແລະ ຄໍາ, ເພັດ-ພອຍ ຫືຼ ອາດມີຮອດບ່ໍ ນໍ້າມັນກໍຕາມ, ແຕູ່ວູ່າການທີ່ຈະລົງທຶນນ້ຶັນມັນຕ້ອງໄດ້ໃຊ້ທຶນເປັນຈໍານວນມະຫາສານ ແລະ ໃຊ້ເວລາຍາວນານ. ດັ່ົງນ້ຶັນ, ພວກເຂົາຈຶ່ີງບໍ່ໄດ້ເອົາໃຈໃສູ່ຂະຫຍາຍວຽກ ງານນຶີ້ເທ່ົາທ່ີຄວນ. ຈົນມາຮອດປີ ຄ.ສ 1923 ພວກເຂົາໄດ້ ເລີ່ມຂຸດຄຶົ້ນບໍ່ກົວໂພນຕຶິ້ວ ຢູ່ໂພນຕຶ້ິວ ແລະ ຢູ່ບໍ່ແໜູ່ງ (ແຂວງຄາມູ່ວນ) ແລະ ໃນປີ ຄ.ສ 1930 ພວກເຂົາສາມາດ ຂາຍກວົ ໄດ້ 123 ລາ້ ນກີບ. ເມືີ່ອເວ້ົຶາເຖິງການຄົມມະນາຄົມຂົນສົ່ງແລ້ວ ກໍເປັນຂະແໜ ງການໜີຶ່ ງທີ່ສໍາຄັນໃນການຂະ ຫຍາຍ ເສດຖະກິດ ແຕູ່ພວກຈັກກະພັດລູ່າເມືອງຂຶ້ນຝຣ່ົັງ ແມູ່ນໄດ້ລົງທຶນດ້ານນ້ຶີໜ້ອຍທີ່ສຸດພໍແຕູ່ ກ່ໍສ້າງທາງທີ່ຈໍາເປັນໃນ ການຮັບໃຊ້ຍຸດທະສາດທາງການທະຫານ, ດ້ານເສດຖະກດິ ບ່ໍແມູ່ນເປ້ົຶາ ໝາຍຫັຼກຂອງພວກເຂາົ , ເພາະພວກເຂາົ ປັນ ສວູ່ ນໃຫຍ.ູ່ ຈົນມາຮອດປີ ຄ.ສ 1904 ພວກເຂົາໄດ້ ບັງຄັບປະຊາຊນົ ລາວສາ້ ງເສ້ຶັນທາງຢູ່າງໜກັ ໜວູ່ ງໃຫ້ພວກເຂົາ ເຊ່ັນົ : - ປີ ຄ.ສ 1904 ເລີມ່ ສາ້ ງເສ້ຶັນທາງເລກ 9 (ສະຫວນັ ນະເຂດ-ຫວຽດນາມ) - ປີ ຄ.ສ 1911 ເລມ່ີ ສ້າງເສັຶນ້ ທາງເລກທີ 13 (ຫຼວງພະບາງ-ໄຊງູ່ອນ ໂດຍຜາູ່ ນກາໍ ປູເຈຍ) - ປີ ຄ.ສ 1927 ເລີມ່ ສ້າງເສຶັ້ນທາງເລກທີ 8 ( ທູາ່ ແຂກ-ເມືອງວນິ ຫວຽດນາມ ). - ປີ ຄ.ສ 1930 ເລມ່ີ ສ້າງເສັຶ້ນທາງເລກທີ 6 (ຊໍາເໜືອ ຫາ ຮາໂນຍ) ແລະ 7 (ຊຽງຂວາງຫາ ເມອື ງວິນ). - ປີ ຄ.ສ 1942 ເລີ່ມສ້າງເສນຶ້ັ ທາງເລກທີ 23 (ສາລະວນັ -ເມືອງພີນ). 14

ເສຶັ້ນທາງທ່ີຖືກສ້າງຂຶ້ນນຶ້ີແມູ່ນແຄບບ່ໍໄດ້ມາດຕະຖານ, ສູ່ວນຫຼາຍແມູ່ນທາງດິນ ແລະ ປູຫີນ ໃຊ້ໄດ້ພຽງ ລະດູແລ້ງ ແລະ ສາມາດຮັບນໍ້ານັກໄດ້ພຽງແຕູ່ 10 ໂຕນເທ່ົານັຶ້ນ. ນອກຈາກນ້ຶັນ, ພວກ ເຂົາຍັງໄດ້ສ້າງເສຶ້ັນທາງ ລດົ ໄຟນ້ອຍຍາວພຽງແຕູ່ 7 ກມ ແຕູ່ຫາງຄອນ ຫາ ຫວົ ດອນເດດ ເພີືອ່ ຮບັ ໃຊ້ການລໍາລຽງທາງນຶາ້ ຫຼີກເວັ້ຶນຫາດຫ່ຜຼີ ີ (ນະຄອນເພັງ ແຂວງຈາປາສກັ ). ຮບູ ທີ 3 : ພວກລາູ່ ເມອື ງຂນຶ້ ຝຣງ່ັົ ເກນເອາົ ປະຊາຊນົ ລາວມາເຮດັ ທາງຢຊູ່ ຽງຂວາງ ( ປີ 1926 ) 3.2 ນະໂຍບາຍຂູດຮດີ ທາງດາ້ ນວດັ ທະນະທາໍ ສງັ ຄົມ ວັດທະນະທໍາ - ສັງຄົມກໍເປັນບັນຫາໜີຶ່ງທີ່ສາຄັນສາລັບຄົນລາວ ແຕູ່ພວກຈັກກະພັດລູ່າເມືອງຂ້ຶນຝຣົັ່ງໃດ້ ວາງນະໂຍບາຍ ເພີ່ືອແນູ່ໃສູ່ເຮັດໃຫ້ຄົນລາວເປັນຄົນໂງູ່ຈ້າຫ້ຼາຫັຼງ ແລະ ຍອມ ເປັນຂ້ອຍຂ້າຮັບໃຊ້ພວກເຂົາຕະຫຼອດ ໄປ, ເຊິີ່ງມນັ ສະແດງດ່ັງົ ນ້ີຶ: 3.2.1 ດ້ານການສກຶ ສາ ເນ່ືີອງຈາກວູ່າພວກຈັກກະພັດລູ່າເມືອງຂຶ້ນຝຣົ່ັງ ຕ້ອງການໃຫ້ຄົນລາວເປັນຄົນໂງູ່ຈ້າຫ້ຼາຫຼັງ. ສະນ້ັຶນ , ພວກເຂົາຈ່ີຶງບໍ່ໄດ້ເອົາໃຈໃສູ່ກໍ່ສ້າງຂະຫຍາຍການສຶກສາແຕູ່ຢູ່າງໃດ, ມາຮອດປີ ຄ.ສ 1902 ຂອງພວກລູ່າເມືອງ ຂຶ້ນຝຣງ່ົັ ໄດ້ລົງທຶນເລັກໜ້ອຍໃສູ່ວຽກງານການສຶກສາຢູ່ລາວຄື: ພວກ ເຂົາໄດ້ຫັກເອົາເງິນງົບປະມານລາຍຈູ່າຍຈາກ ບ້ວງ \"ເບັດຕະເລດັ \" (ເງິນຄັງ) ຈໍານວນ13.800 ຝຣົັ່ງເຊິ່ີງເທ່ົາກັບ 2% ຂອງງົບປະມານທັງໝົດໃນອິນດູຈີນ ເພ່ືີອ ນາໍ ໃຊ້ເຂຶ້ົາໃນວຽກງານການສກຶ ສາ, ແຕໃູ່ ນນັ້ຶນແມູ່ນແນໃສູ່ກໍ່ສາ້ ງຜູ້ແປພາສາ ແລະ ສະໝຽນຂອງພວກເຂົາເທົ່ານຶັ້ນ ຄື: ສ້າງໂຮງ ຮຽນ 2 ຫຼັງ ຄື: ຢູ່ວຽງຈັນ ແລະ ຫຼວງພະບາງ. ຫັຼກສູດການຮຽນແມູ່ນພາສາຝຣົ່ັງ, ຫັດຂຽນ ງາມ ແລະ ເລກ. ໃນປີ ຄ.ສ 1909 ພວກຝຣ່ັົງໄດ້ຈັດຕງັ້ຶ ໂຮງຮຽນເຝິກຫັດຢູວ່ ຽງຈັນ ໂດຍແນໃສບູ່ າລຸງພະສງົ ຈໍາ ນວນ 50 ກູວ່ າອງົ ແລະ ໃຊ້ເວລາຝກຫດັ ໄລຍະສັຶ້ນແຕ່ບູ ໄ່ໍ ດ້ຮັບຜົນ, ຍອ້ ນພວກເຂາົ ໄດບ້ ງັ ຄັບໃຫ້ພະສງົ ດູຖກູ ດູໝ່ີິນພາສາລາວ , ວັດທະນະທໍາລາວ ແລະ ໃຫ້ເຊີດຊູວັດທະນະທໍາຝຣົ່ັງ, ແຕູ່ ພະສົງຍັງສືບຕ່ໍສອນໜັງສືລາວ, ໜັງສືທໍາ, ວິຊາເລກ ແລະ ອ່ືີນໆຢູ່ໃນວັດ. ມາຮອດປີ ຄ.ສ 1915 ທ່ົວປະເທດມີໂຮງຮຽນພຽງ 12 ຫັຼງ (ໂຮງຮຽນປະຖົມ 5 ຫັຼງ ສູ່ວນ ອີກ 7 ຫຼັງ ເປນັ ໂຮງຮຽນມູນປະຖົມ). ປີ ຄ.ສ1917 ເຊິີງ່ ເປັນຄງ້ຶັ ທາອິດທ່ີໄດ້ມກີ ານຈັດຕັຶງ້ ສອບເສັງ ຈົບຊ້ຶັນປະຖົມຢູ່ລາວ ແລະ 15

ມີພຽງ 2 ຄົນເທົ່ານ້ັຶນເສັງຈົບຊຶັ້ນປະຖົມລູ່າເມືອງຂ້ຶນ. ໃນປີ ຄ.ສ1920 ຝຣ່ັົງໄດ້ເປີດໂຮງຮຽນການຊູ່າງຫັຼງທາອິດ (ປາກປາູ່ ສັກ) ຢວູ່ ຽງຈນັ . ເວົ້ຶາລວມແລວ້ ຝຣັງົ່ ຂະຫຍາຍຕາໜູ່າງການສຶກສາພຽງແຕໜູ່ ້ອຍດຽວ, ສູ່ວນຫຼາຍແມູ່ນຢູ່ ເຂດເທດສະບານ ເມືອງເທົ່ານ້ັຶນຢູ່ຊົນນະບົດແມູ່ນບໍ່ມີເລີຍ. ເພ່ີືອຕອບສະໜອງຄວາມຮຽກຮ້ອງ ຕ້ອງການຂອງພວກເຂົາ, ລູກຫຼານ ສັກດີນາລາວ, ຄົນມີເງິນ ເພີື່ອສ້າງເປັນໄມ້ມືຮັບໃຊ້ແທນພວກ ເຂົາເທ່ົານຶ້ັນ. ຈາກນະໂຍບາຍດົ່ັງກູ່າວນັ້ຶນ ປີ ຄ.ສ 1923 ໃນທົວ່ ປະເທດ ມີປະຊາຊົນລາວກືກໜັງ ສກື ວມເອາົ ອັດຕາສູ່ວນ 90 - 96 %. 3.2.2 ດາ້ ນສາທາລະນະສກຸ ວຽກງານສະທາລະນະສຸກ ກໍເປັນວຽກງານໜ່ີຶງທ່ີຈາເປັນທີ່ສຸດສາລັບການດາລົງຊີວິດຂອງຄົນເຮົາ. ແຕູ່ ພວກເຂົາໄດ້ເອົາໃຈໃສູ່ໜ້ອຍທີ່ສຸດ ໃນປີ ຄ.ສ 1896 ພວກເຂົາໄດ້ໃຊ້ງົບປະມານ ເຂຶ້ົາໃນວຽກງານພຽງແຕູ່ 1% ຂອງງົບປະມານທັງໝົດຢູ່ລາວ, ໃນປີ ຄ.ສ 1910 ເພ່ີມຂ້ຶນ 1,6% ແລະ ປີ ຄ.ສ 1900 ໄດ້ມີໂຮງໝໍພຽງແຫູ່ງ ດຽວຢູວ່ ຽງຈນັ ຈດຸ ປະສົງກເໍ ພີ່ືອປ່ືນິ ປົວຄົນ ຝຣງ່ົັ ແລະ ຊນົ ຊຶນ້ັ ສັກດິນາເທົ່ານຶ້ັນ. ປະໃຫ້ປະຊາຊົນລາວໃນໄລຍະນີຶຕ້ ົກ ຢູ່ໃນສະພາບງົມງວາຍຢູ່າງ ໜັກໜູ່ວງ, ໃນເມີື່ອມີການເຈັບປູ່ວຍກໍໃຊ້ວິທີແບບເກ່ົາເພືີ່ອປື່ິນປົວຄົນເຈັບ ເປັນຕ້ຶົນ ແມູ່ນຫາ ໝໍຜີ, ໝໍເຢົາ... ແຕູ່ສູ່ວນຫຼາຍກໍປືິ່ນປົວຢູ່ກັບເຮືອນຊານຂອງຕົນ, ບາງເຂດກໍປື່ິນປົວດ້ວຍຢາພ້ຶືນ ເມືອງ. ມາຮອດປີ ຄ.ສ 1916 ເກີດມີໂລກອະຫິວາທົ່ວປະເທດ ແລະ ໃນປີ ຄ.ສ 1933 ພະຍາດອະຫິວາ ລະບາດຢູ່າງຮ້າຍ ແຮງ ເຊົັນ່ : ຢູ່ຫຼວງພະບາງ ແລະ ວຽງຈັນ... ແລະ ພະຍາດອີນ່ື ໆ. ຮບູ ທີ 4: ຍາມເຈບັ ໄຂໄ້ ດປ້ ວູ່ ຍ ປະຊາຊນົ ລາວບມ່ໍ ແີ ພດໝປໍ ນິ່ື ປວົ ຈງີິ່ ຫນັ ໄປເພງິ່ີ ໝເໍ ຢາົ , ໝຜໍ ຕີ າມແບບໄສຍະສາດ 3.2.3 ດາ້ ນວັດທະນະທໍາ ນັບແຕູ່ພວກລູ່າເມືອງຂ້ຶນຝຣ່ົັງເຂ້ຶົາມາພວກເຂົາໄດ້ເຮັດທຸກວິທີທາງ ເພີື່ອລົບລ້າງວັດທະນະທໍາອັນດີງາມ ແລະ ເກົ່າແກູ່ຂອງຄົນລາວ. ພວກເຂາົ ໄດ້ນໍາເອົາວດັ ທະນະທໍາທ່ີເປ່ືອຍເຍີື່ອເຂົາ້ຶ ມາ ເຜີຍແຜທູ່ ັບຖົມວັດທະນະທໍາລາວ ເພື່ີອປູກຝັງແນວຄິດນິຍົມຊາດຝຣ່ັົງ ໂດຍສະເພາະແມູ່ນຮູບ ແບບການດໍາລົງຊີວິດຂອງຊາວຕາເວັນຕົກເຊົ່ັນ: ໄດ້ ສ່ງົ ເສມີ ໃຫມ້ ີໂຮງໂສເພນີ, ໂຮງເຫົຼຶ້າ, ໂຮງ ຝ່ິນື ແລະ ໂຮງການພະນັນ. ພວກເຂົາໄດ້ຊອກຮູ້ ແລະ ສວຍໃຊຂ້ ອດອູ່ອນ ຂອງສາສະໜາພຸດ ໂດຍ ອີກໃສູ່ຈຸດພິເສດຂອງຄນົ ລາວທ່ີມັກດໍາລົງຊວີ ິດແບບສະຫງົບ ເພີືອ່ ຊັກຈູງໃຫປ້ ະຊາຊົນລາວ ໄປ ໃນທາງທີ່ຜິດ. ພ້ອມກັນນັຶ້ນ, ກໍນໍາເອົາສາສະໜາຄຣິສເຂຶ້ົາມາເຜີຍແຜູ່ຢູ່າງກ້ວາງຂວາງ ເພ່ີືອສ້າງ ຄວາມສັບສົນ ໃນສັງຄົມ. ເຖິງຢາູ່ ງໃດກໍຕາມດ້ວຍມນູ ເຊອື້ຶ ອັນດງີ າມ ແລະ ນໍ້າໃຈຮັກເຊ້ຶືອແພງ ຊາດຂອງຄນົ ລາວຈ່ີຶງສາມາດຮັກສາ ເອກະລັກ ແລະ ວດັ ທະນະທໍາອນັ ດງີ າມປະຈາໍ ຊາດມາຈນົ ເຖງິ ທຸກວນັ ນ.້ີຶ 16

ບດົ ທີ 3 ຂະບວນການຕໍສ່ ຂູ້ ອງປະຊາຊນົ ລາວຕາ້ ນຝຣງົັ່ 1. ຂະບວນການຕ່ໍສຂູ້ ອງປະຊາຊົນລາວກອູ່ ນມພີ ັກນາໍ ພາ ເມ່ືີອພວກລູ່າເມືອງຂຶ້ນຝຣັ່ົງຍຶດຄອງແຜູ່ນດິນລາວແລ້ວ, ກໍດໍາເນີນນະໂຍບາຍແບູ່ງແຍກ, ປາບປາມ, ເກັບເກນ ແລະ ກົດຂ່ີຂູດຮີດປະຊາຊົນລາວຢູ່າງໜັກໜູ່ວງທ່ີສຸດ, ປະຊາຊົນລາວບ່ໍພຽງ ແຕູ່ອອກແຮງງານຫາລ້ຽງຕົນເອງ ແລະ ຄອບຄົວເທ່ົານັຶ້ນ, ຍງັ ໄດ້ໄປອອກແຮງງານເຮັດວຽກ ຕູ່າງໆ ໃຫ້ແກູ່ພວກເຂົາ ໂດຍບໍ່ມີຄູ່າຕອບແທນແຕູ່ຢູ່າງໃດເຖິງ ມີກໍມພີ ຽງເລັກໜ້ອຍຕາມນະໂຍບາຍຂູດ ຮີດຂອງພວກເຂາົ . ຈາກສະພາບການດັ່ົງກູ່າວ, ປະຊາຊນົ ລາວບນັ ດາເຜົ່າຜູ້ ທີມ່ ີນໍ້າໃຈຮັກເຊືຶ້ອ ແພງຊາດ, ຮັກຄວາມເປັນເອກະລາດ ແລະ ບໍ່ຍອມຈໍານົນ ຈງີ່ຶ ໄດ້ລຸກຮ້ຶືຂ້ຶນຕສໍ່ ູ້ຕ້ານດ້ວຍຮູບການ ເຊົ່ັນ: ບໍ່ເສຍສູ່ວຍ, ບໍ່ເສຍພາສີ, ບໍ່ໄປເປັນກູລີ... ກ້າວໄປເຖິງການປຸກລະດົມກັນຕໍ່ສູ້ດ້ວຍກໍາລັງ ອັນພິລະອາດຫານ ເພີື່ອເອກະລາດ ແລະ ອດິ ສະຫະຼ ພາບແຫງູ່ ຊາດ. ໃນຊູ່ວງໄລຍະນີກຶ້ ໍໄດມ້ ີ ຫາຼ ຍຂະບວນການເກດີ ຂນຶ້ ເຊ່ົັນ: 1.1 ຂະບວນການຕສ່ໍ ູ້ ຂອງປະຊາຊນົ ລາວ ຢູ່ ພາກກາງ ແລະ ພາກໃຕ້ ກ. ຂະບວນການຕໍສ່ ພູ້ າຍໃຕກ້ ານນາພາຂອງພໍ່ກະດວດ (ປີ ຄ.ສ 1901-1903) ພໍ່ກະດວດຊີື່ແທ້ແມູ່ນ ອາຍີ່, ເປັນຄົນທ້ອງຖີິ່ນຖານເມືອງພີນ ແຂວງສະຫວັນນະເຂດ. ພ່ໍຂອງ ອາຍີ່ ແມູ່ນອາຍງັ ເປັນຄົນເຜົ່າລາວເທິງ ມາຈາກດົງບໍລະເວນ ແລະ ແມູ່ຊີ່ືວູ່າ: ນາງ ບຸນທົມ ເປັນ ຄົນເຜົ່າຜູ້ໄທ, ອາຍີ່ມີລູກ ສອງຄົນ, ຜູກ້ ົກຊີ່ືວູ່າ: ນາງກະລູ່ວຍ, ຜູ້ທີສອງຊ່ີືວູາ່ : ທ້າວກະດວດ, ຍ້ອນນໍ້າໃຈຮັກຊາດຢູ່າງດູດດືີ່ມພໍ່ກະດວດ ແລະ ທົນຕໍ່ການກົດຂີ່ຂູດຮີດຂອງພວກຈັກກະພັດຝຣັ່ົງບໍ່ໄດ້ ຈິ່ີງຕັດສນິ ໃຈເຄ່ືີອນໄຫວປຸກລະດົມປະຊາຊົນຢູ່ເມືອງພິນລຸກ ຮືຶ້ຂຶ້ນຕໍ່ສູ້ຈົນເຮັດໃຫ້ ຖືກຕາມຈັບ. ສະ ນ້ັຶນ, ລາວໄດ້ພາລູກຊາຍລົບໜີໄປເຄີື່ອນໄຫວຢູ່ເມືອງຈໍາພອນຢູ່ທ່ີນ້ີຶພ່ໍກະ ດວດ ໄດ້ຈັດຕ້ຶັງຂະບວນ \"ຜູ້ມີບຸນ\" ໂດຍມີຍາທູ່ານແກ້ວ ເປັນທີ່ປກສາຂະບວນການດັົ່ງກູ່າວນຶີ້ໄດ້ຮັບການຮູ່ວມມື ຈາກປະຊາ ຊົນຫຼາຍຊົນເຜ່ົາ. ພາຍຫັຼງກະກຽມຮຽບຮ້ອຍແລ້ວຂະບວນການດັົ່ງກູ່າວ ໄດ້ເປີດສາກບຸກໂຈມຕີ ຝຣົ່ັງ ໃນເດືອນພຶດສະພາ ປີ ຄ.ສ 1901 ສາມາດຍຶດເອົາໂຮງໄປສະນີ ແລະ ຄ້າຍທະຫານຝຣັົ່ງຢູ່ ເມືອງສອງຄອນ, ເຮັດ ໃຫ້ທະຫານຝຣ່ັົງຖືກບາດເຈັບ ແລະ ລ້ມົຶ ຕາຍຢູາ່ ງຫຼວງຫຼາຍ. ຫຼັງຈາກນຶນັ້ ກໍກະກຽມຍດຶ ເອົາເມືອງສະຫວັນນະເຂດ. ສະນຶ້ັນ, ຝຣົັ່ງຈຶີ່ງໄດ້ສ່ົັງໃຫ້ທະຫານກອງປາບຈາກເຂດ ໄຕຫງຽນ ແລະ ທາງພາກກາງຫວຽດນາມ ສົມທົບກັບກໍາລັງ ຢຕູ່ ົວເມືອງສະຫວັນນະເຂດ ເພືອີ່ ປາບປາມຂະບວນການດັ່ົງກູ່າວ. ມາຮອດວນັ ທີ 19 ເມສາ ປີ ຄ.ສ 1902 ຂະບວນ ການຂອງພໍ່ກະດວດໄດ້ປິດລ້ອມຕົວເມືອງສະຫວັນນະເຂດ, ບຸກໂຈມຕີໂຮງການແຂວງ, ທໍາລາຍໂຮງໄປສະນີແຂວງ ຈາກນ້ຶັນກໍປິດລ້ອມຄ້າຍທະຫານຝຣົ່ັງ ຢູ່ໃຈກາງເມືອງສະຫວັນນະເຂດ, ຝຣົ່ັງໄດ້ສັ່ົງທະຫານໜຶີ່ງກອງຈາກພາກໃຕ້ ຫວຽດນາມມາສົມທົບອີກ, ໃນການຕໍ່ສູ້ຄ້ຶັງນຶ້ີທະຫານຂອງພ່ໍກະດວດເສຍຊີວິດປະມານ 200 ກວູ່າຄົນ, ພ່ໍກະດວດ 17

ຈ່ີຶງໄດ້ນໍາກໍາລັງລົບໜີໄປເຄີື່ອນໄຫວຢູ່ເມືອງເຊໂປນ ແຕູ່ຖືກທະຫານຝຣ່ັົງໄລູ່ຕິດຕາມອີກ, ພໍ່ກະດວດຈ່ຶີງກັບໄປ ເຄ່ືີອນໄຫວຢູ່ດົງຄໍາສີດາ (ເມືອງແກ້ງກອກ) ຢູ່ທ່ີນີຶ້ພ່ໍກະດວດ ຖືກປິດລ້ອມ ແລະ ຖືກໂຈມຕີຢູ່າງໜັກໜູ່ວງ. ສຸດ ທາ້ ຍພກ່ໍ ະດວດ ແລະ ທະຫານປະມານ 300 ຄນົ ຖືກຈັບ ແລະ ນໍາໄປປະຫານຊວີ ດິ . ຈາກນຶ້ນັ , ຂະບວນການຕໍສ່ ູ້ຂອງ ລາວ ກໍໄດ້ສິ້ຶນສດຸ ລງົ ( ທອງສາ ໄຊຍະວງົ ຄໍາດີ ພ້ອມ ດວ້ ຍ ຄະນະ 1899 : 36 - 67 ). ຂ. ຂະບວນການຕສໍ່ ູ້ພາບໃຕ້ການນໍາພາຂອງອງົ ແກ້ວ-ອງົ ກົມມະດໍາ (ປີ ຄ.ສ 1901-1937) ຄຽງຄູ່ກັບຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນຢ່ສູ ະຫວັນນະເຂດ, ຢູ່ທາງພາກໃຕ້ຂອງລາວ (ຢູ່ເຂດ ພພູ ຽງບໍ ລະເວນ) ກໍມີຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຕ້ານພວກຝຣົັ່ງ, ເຊີ່ິງນໍາໂດຍອົງແກ້ວ (ເປັນຄົນຊົນເຜ່ົາແງະ, ຢູ່ບ້ານຈະຫຼາມ, ເມືອງ ທູ່າແຕງແຂວງສາລະວັນ). ມາໃນວັນທີ 5 ເມສາ ຄ.ສ 1901 ການຕໍ່ສູ້ໄດ້ ເປີດສາກໂດຍການບຸກໂຈມຕີ ທະຫານຝຣັົ່ງ ຢູ່ເມືອງທູ່າແຕງ, ແຂວງສະຫວັນນະເຂດ ແລະ ຢູ່ກອງ ກະຕູເປັນຜົນສໍາເລັດ, ຈາກນ້ັຶນຂະບວນການ ດັົ່ງກູ່າວ ກໍສືບຕ່ໍບຸກໂຈມຕີຄ້າຍທະຫ ານຝຣົັ່ງຫຼາຍ ແຫູ່ງເຊັ່ົນ: ຢູ່ບ້ານກະເຊາະ ( 6/1901), ຢູ່ບ້ານຕາແຊ (7/1901), ຢູ່ເຊປູ່ຽນ ແຂວງ ອັດຕະປ (8/ 1901) ຢູ່ບ້ານກາປ...ແຕູ່ເຖິງເດືອນຕຸລາ ຄ.ສ 1901 ພວກຝຣົ່ັງກໍ ເລີ່ມປາບປາມຂະບວນການຕໍ່ສູ້ ດ້ວຍການສົ່ງກໍາລັງທະຫານໄປກວດລ້າງຖານທີ່ໝັຶ້ນຂອງຂະບວນການຕໍ່ສູ້ແຕູ່ ຂະບວນການເຄີ່ືອນທັບຂອງພວກເຂົາຖືກສະກັດລັດຕີຢູ່າງລຽນຕິດ. ຈົນຮອດເດືອນ ທັນວາ ທະຫານຝຣັົ່ງຈີ່ຶງໄປ ເຖິງ ທີ່ໝ້ຶັນໜອງບົກ, ການຕໍ່ສູ້ແກູ່ຍາວເຖິງ 3 ເດືອນ. ມາຮອປີ ຄ.ສ 1902 ຝຣ່ັົງໄດ້ສັ່ົງທະຫານໄປໂຈມຕີເຂດທີ່ ໝັຶ້ນກອງກະຕູ, ອົງແກ້ວຈ່ີຶງໄດ້ນໍາພາກໍາລັງໜີໄປເຄີ່ືອນໄຫວບຸກຕີແບບກອງຫຼອນຢູ່ເຂດອ່ີືນໆ. ເພືີ່ອເປັນການຕັດ ກໍາລັງຂອງຂະບວນການຕ່ໍສູ້ມາໃນປີ ຄ.ສ 1904 ຝຣົ່ັງໄດ້ຕັດແບູ່ງ ເອົາແຂວງຊຽງແຕງ ແລະ ແສນປາງໄປຂຶ້ນກັບ ກໍາປູເຈຍ ແລະ ໄດ້ເອົາເມືອງກອງກະຕູ, ບ້ານແມູ່ ທວດ ແລະ ດາລັກໄປຂ້ຶນກັບຫວຽດນາມ. ເມືີ່ອສະພາບການມີ ການປູ່ຽນແປງ ມາໃນເດືອນທັນວາ ຄ.ສ 1905 ຄະນະຜູ້ມີບຸນ ໄດ້ວາງຍຸດທະສາດການຕໍ່ສູ້ໃໝູ່ ໂດຍແບູ່ງເຂດ ຮັບຜິດຊອບອອກຄື: ອົງແກ້ວເຄືີ່ອນໄຫວຢູ່ເຂດພູພຽງບໍລະເວນ, ອົງທອງເຄືີ່ອນ ໄຫວຢູ່ເມືອງສາລະວັນ (ເຂດພູ ກະແຕ), ອົງສັງຄີ ເຄ່ືີອນໄຫວຢູ່ເຂດອດັ ຕະປ, ອົງກມົ ມະດາໍ ເຄື່ີອງ ໄຫວຢູ່ເຂດທ່ົງຫວາຍສາຍພຫູ ຼວງ. ມາຮອດປີ ຄສ 1906 ຝຣ່ັົງກໍໄດ້ນໍາກໍາລັງຂະໜາດໃຫຍູ່ບຸກ ໂຈມຕີເຂດທີ່ໝັຶ້ນແມູ່ນຶ້າເຊກອງ ແລະ ພູກະແຕ. ສະນຶັ້ນ, ຂະບວນ ການຕໍ່ສູ້ໄດ້ເຄີື່ອນໄຫວແຍກຍ້າຍໄປເຄື່ີອນໄຫວບຸກຕີແບບກອງຫຼອນ ຢູ່ບູ່ອນອ່ືີນ. ເມື່ີອປາບປາມດ້ວຍກໍາລັງບ່ໍ ສໍາເລດັ ພວກເຂົາຈ່ງີຶ ຫັນມາໃຊ້ເລ້ກົນ ຊືຶຈ້ ້າງຈອບອອຍ, ເຈລະຈາຫຼອກລວງ ແລະ ລອບສັງຫານຜູ້ນໍາຂະບວນການ ຄື: ພວກເຂາົ ໄດ້ຊ້ືຶຈ້າງເອົາເຈ້ົຶາລາດຊະ ດາໄນ (ເປັນພ່ໍຂອງ ເຈ້ຶົາບຸນອູ້ມ ນະຈໍາປາສັກເປັນສູ່ຽວກັບອົງແກ້ວ) ໃຫ້ເກ້ຍ ກູ່ອມອົງແກ້ວເຂ້ົຶາມາ ເຈລະຈາສະຫງົບເສິກກັບຝຣົັ່ງ. ອົງແກ້ວໄດ້ຕັດສິນໃຈເຂົຶ້າເຈລະຈາກັບຝຮ່ັົງ, ແຕູ່ກູ່ອນທີ່ອົງ ແກ້ວ ຈະໄປເຈລະຈາກັບຝຣັ່ົງນຶ້ັນເພິີ່ນໄດ້ ມອບໜ້າທ່ີນໍາພາໃຫ້ແກູ່ອົງກົມມະດໍາ ສືບຕ່ໍນໍາພາຂະບວນ ການຕໍ່ສູ້. 18

ການເຈລະຈາລະຫວ່າູ ງ ອງົ ແກ້ວ ກບັ ແຝຣງເດແິ ລ ເຈົາຶ້ ແຂວງສາລະວັນ ໄດເ້ ປີດຂຶ້ນຢູ່ ວັດກາງ ໃນວນັ ທີ 15 ພະຈິກ ຄ.ສ1910, ໃນຄະນະທ່ີເຈລະຈາຢູ່ນ້ຶັນ ແຝຣງເດິແລ ໄດ້ສວຍໂອ ກາດຈົກປນອອກຈາກໝວກຍິງ ອົງແກ້ວຕາຍຄາ ທ່.ີ ພາຍຫັຼງການຕາຍຂອງອົງແກ້ວ, ອົງກົມມະດໍາ (ແມູ່ນຊົນເຜ່ົາອາລັກ ຢູ່ບ້ານໜອງເມັກ ແຂວງສາລະວັນ) ໄດ້ເຄ່ີືອນໄຫວປຸກລະດົມຂົນຂວາຍກໍາລັງຢູ່າງກວ້າງຂວາງ ພ້ອມທັງໄດ້ປັບປຸງ ກໍາລັງທະຫານ, ປັບປຸງອາວຸດ, ສ້າງ ຖານທ່ີໜຶ້ັນ... ມາໃນໄລຍະປີ ຄ.ສ 1929 - 1933 ຂະບວນ ການອົງກົມມະດໍາໄດ້ເຄ່ີືອນໄຫວຢູ່ແຂວງສາລະວັນ, ອັດຕະປ, ປາກເຊ... ເມີ່ືອຝຣ່ົັງໃຊ້ກໍາລັງ ປາບປາມຫຼາຍຄຶ້ັງບ່ໍສໍາເລັດຜົນ ຈີຶ່ງໄດ້ດໍາເນີນຍຸດໂທບາຍປິດລ້ອມດ້ານ ເສດຖະກິດ. ພ້ອມກັນນ້ຶັນ ພວກເຂົາດໍາເນີນການກວາດລ້າງຢູ່າງປູ່າເຖ່ີືອນເຊັົ່ນ: ຈູດເລ້ຶົາເຂຶົ້າ, ເຜົາຜານເຮືອນຊານ, ເຂົ່ັນຂ້າ ປະຊາຊົນທີ່ສະໜັບສະໜູນຂະບວນການຕໍ່ສູ້. ໃນປີ ຄ.ສ 1935 ປະຊາຊົນເຂດພາກໃຕ້ລາວຖືກ ກວດລ້າງ 200 ກວູ່າບ້ານ, ປະຊາຊົນຖືກຈັບກຸມປະມານ 5.000 ກວູ່າຄົນ. ຈົນມາຮອດຕ້ົຶນປີ ຄ.ສ 1936 ພວກເຂົານາ ກາໍ ລງັ ຂະ ໜາດໃຫຍູ່ຈາກແຄວນ້ ຕູ່າງໆໃນອນິ ດູຈນີ ໄດ້ບຸກຖະຫົມຼ່ ເຂົຶ້າສໍາ ນັກງານຂອງອົງການອົງກົມມະດາໍ ຢູ່ພູຫວຼ ງ ຢູ່າງກະທັນຫັນ. ຝຣົັ່ງສາມາດສັງຫານ ອົງກົມມະດໍາ ແລະ ທະຫານເພີ່ິນຕາຍຄາທີ່. ຈາກນັຶ້ນລູກຊາຍຂອງເພ່ີິນກໍ ສບື ຕໍ່ນໍາພາຂະບວນການຕ່ໍສູ້, ແຕູມ່ າ ຮອດປີ ຄ.ສ 1937 ກໍຖືກຝຣັງຈບັ ໄດ້ ແລະ ຂະບວນການຕ່ໍສກູ້ ໄໍ ດ້ສະຫຼາຍຕົວ ໄປ ຮບູ ທີ 5 : ສອງຄນົ ນແີຶ້ ມນູ່ ທະຫານຂອງອງົ ແກວ້ , ອງົ ກມົ ມະດາໍ 19

ຄ. ຂະບວນການຕໍສ່ ຂູ້ ອງນາຍຄຄູ ໍາ (ປີ ຄສ 1920) ພ້ອມດຽວກັບຂະບວການຕໍ່ສູ້ຢູ່ທາງພາກເໜືອ ແລະ ພາກໃຕ,້ ຢູ່ທາງພາກກາງ (ນະຄອນວຽງຈັນ) ກໍໄດ້ ມີຂະບວນການຕໍ່ສູ້ ເຊ່ິີງນໍາໂດຍນາຍຄູຄໍາ ເກີດທ່ີບ້ານໜອງໄລເມືອງເຂືອງ ແຂວງ ອຸບົນ (ປະເທດໄທປັດຈຸບັນ). ພໍ່ ແມູ່ຂອງເພິີ່ນເປັນຄົນວຽງຈັນ ແລະ ໄດ້ອົບພະຍົບກັນຄືນມາວຽງຈັນໃນປີ ຄ.ສ 1901. ເພິ່ີນເປັນຄົນຮັກຊາດ ແລະ ຄຽດຊັງລະບອບປົກຄອງລູ່າເມືອງຂ້ຶນຂອງຈັກ ກະພັດຝຣັົ່ງ. ຮອດປີ 1907 ເພີ່ິນໄດ້ເຂົ້ຶາອົບຮົມວິຊາຄູໂດຍແມູ່ນ ຝຣັົ່ງເປັນຜູ້ຈັດຂຶ້ນ ແລະ ໃນປີ ຄ.ສ 1909 ເພິີ່ນໄດ້ເປັນຄູສອນຢູ່ວັດຈັນ. ຈາກນຶ້ັນ, ກໍໄປສອນຢູ່ໂຮງຮຽນຕັບໂຟ ແຣງ, ເຊິ່ີງເປັນ ໂຮງຮຽນທ່ີມີຊື່ີສຽງໂດູງ່ ດັງຂອງລາວໃນສະໄໝນັ້ນຶ , ຈົນມາຮອດທາ້ ຍສົງຄາມໂລກຄ້ຶັງທີ I ເພ່ິີນ ຈີ່ຶງ ໄດ້ໄປສອນຢູ່ບ້ານຫ້ອມ. ຕະຫຼອດໄລຍະການສອນແຕູ່ລະບູ່ອນເພ່ີິນໄດ້ສຶກສາໃຫ້ນັກຮຽນລາວ ມີນໍ້າໃຈຮັກຊາດ ແລະ ຈດັ ຕ້ຶັງຂະບວນການຕ້ານຝຣົ່ັງ ໂດຍການຕ້ານພາສີ, ບໍ່ຍອມໄປເປັນກູລີ ພ້ອມທັງລັດຕີ ແລະ ລອບສັງຫານເຈົຶ້າ ໜາ້ ທີ່ຄນົ ຝຣົັ່ງອີກ, ດ່ັົງນັຶ້ນ, ຝຣົັ່ງຈີ່ຶງໄດ້ສົ່ງກໍາ ລງັ ໄປກວດ ລ້າງກໍາລັງຮັກຊາດ ແລະ ເກບັ ກວາດເອາົ ຊັບສມົ ບັດຂອງ ປະຊາຊົນໃນຂົງເຂດນຶ້ັນພ້ອມ. ເມ່ືີອເຫັນສະພາບການຄືດັົ່ງກູ່າວນຶ້ັນ ນາຍຄູຄໍາ ຈີຶ່ງຮີບຮ້ອນເຕຶົ້າໂຮມກໍາລັງ ເພື່ີອ ຕ່ໍຕ້ານຝຣັ່ົງ, ມາຮອດເດືອນ ພະຈິກ ຄ.ສ 1920 ນາຍຄຄູ ໍາ ໄດນ້ ໍາພາຂະບວນມຸ້ງໜາ້ ເຂຶ້ົາສູ່ຕວົ ເມືອງ ວຽງຈນັ . ການ ເດນີ ທາງເຂົ້ຶາວຽງຈັນນ້ຶັນປະຊາຊົນກໍເຂາຶ້ົ ຮວູ່ ມຂະບວນຢູ່າງຫວຼ ງຫາຼ ຍອນັ ສ້າງຄວາມຢ້ານກົວໃຫ້ ແກູຝ່ ຣັ່ງົ ພໍສົມຄວນ. ສະນ້ັຶນ, ຝຣັ່ົງໄດ້ສ່ົງກອງທະຫານມາສະກັດລັດຕີເຮັດໃຫ້ເກີດມີການປະທະ ກັນ, ແຕູ່ຍ້ອນຝູ່າຍຂະບວນການ ປະຊາຊນົ ມີອາວຸດທີ່ລ້າສະໄໝ ແລະ ກໍາລັງໜ້ອຍກວູ່ າຈ່ຶີງ ຖືກຝຣັົ່ງປາບປາມລົງ, ສູ່ວນນາຍຄູຄໍາ ໄດຖ້ ືກບາດເຈັບ ພວກຝຣ່ົັງຈ່ີຶງນໍາໄປປືິ່ນປົວທ່ີໂຮງໝໍມະໂຫ ສົດ, ນາຍຄູຄໍາສວຍໂອກາດທ່ີນາຍຄຸມເຜີຕົວເພີ່ິນລົບໜີລົງດອນຈັນ ແລ້ວອາໄສໄມ້ພາງລໍາໜີຶ່ງ ລອຍຂ້າມຂອງໄປອາໄສຢູ່ປະເທດໄທ (ເດຊານຸລາດ ແສງດວງເດດ, ນີວອນ ໄຊຍະວົງ 1998: 46-47). 1.2 ຂະບວນຕໍສ່ ູ້ ຂອງປະຊາຊນົ ລາວ ຢທູ່ າງພາກເໜືອ 1.2.1 ຂະບວນການຕໍສ່ ຂູ້ ອງປະຊາຊົນເມືອງສງິ ( ປີ ຄ.ສ 1908 ) ຍ້ອນທົນບໍ່ໄດ້ຕໍ່ນະໂຍບາຍການປົກຄອງຂອງພວກຈັກກະພັດລູ່າເມືອງຂ້ຶນຝຣັົ່ງທີ່ມີຕໍ່ປະຊາຊົນລາວ ໂດຍສະເພາະປະຊາຊົນເມືອງສິງ. ດ່ົັງນຶ້ັນ, ພະຍາຄໍາລຶ້ື ຈຶງ່ີ ໄດ້ປຸກລະດົມຂົນຂວາຍປະ ຊາຊົນຈດັ ຕຶ້ັງຂະບວນການຕໍ່ສູ້ ຕ້ານຝຣ່ັົງດ້ວຍຫຼາຍຮູບການເຊົ່ັນ: ບໍ່ເສຍພາສີ, ບໍ່ໄປເຮັດວຽກ ເກນ, ບໍ່ໄປເປັນທະຫານ...ມາໃນປີ ຄ.ສ 1908 ຂະບວນການຕໍ່ຕ້ານໄດ້ສ້າງທີ່ໝ້ັຶນຢູ່ບ້ານມອມ, ເຊິີ່ງ ມີປະຊາຊົນເຂ້ົຶາຮູ່ວມ 200 ກວູ່າຄົນໃນເດືອນ ພຶດສະພາ ຄ.ສ 1908 ຂະບວນການດັ່ົງກູ່າວໄດ້ ເປີດສາກບກຸ ໂຈມຕີກອງບັນນາທິການທະຫານຢູ່ ເມືອງສິງ ໄດ້ສໍາເລັດອັນເຮັດໃຫ້ ວິຕຣີ ຜູ້ບັນ ຊາການທະຫານຝຮັົ່ງປະຈໍາເຂດໄດ້ໃຊ້ກົນອຸບາຍຫຼອກລວງເຊີນ ພະຍາຄໍາລື້ຶ ມາເຈລະຈາ, ຍ້ອນ ບໍ່ຮູ້ ເຖິງກົນ ອຸບາຍພວກເຂົາ. ດັົ່ງນັຶ້ນ, ພະຍາຄໍາລ້ຶື ຈ່ຶີງມາເຈລະຈາຕາມຄໍາເຊີນ ແຕູ່ຂະນະທ່ີຮັບ ປະທານອາຫານຢູ່ນັ້ຶນ 20

ທະຫານຝຣົ່ັງ ຈ່ີຶງໄດ້ສວຍໂອກາດຈັບເອົາພະຍາຄໍາລື້ຶແລ້ວ ສ່ົງລົງມາກັກຂັງ ຢູ່ວຽງຈັນ; ເຮັດໃຫ້ຂະບວນການຕ່ໍສູ້ ຂອງປະຊາຊນົ ເມອື ງສງິ ສະຫາຼ ຍຕົວໄປ. ຮບູ ທີ 6 : ຂະບວນແຫເູ່ ຈາຶົ້ ເມອື ງສງິ ຕໜ່ໍ າ້ ໂຮງ, ຮບູ ຖາູ່ ຍລະຫວາູ່ ງປີ 1864 - 1869 1.2.2 ຂະບວນການຕໍສ່ ູ້ຂອງປະຊາຊນົ ລາວນາໍ ພາໂດຍ ເຈົ້າຶ ຟ້າປັດໄຈ (ຄ.ສ 1918-1922) ແມນູ່ ຂະບວນການຂອງປະຊາຊນົ ເຜົ່າມຶງ້ົ ເຊ່ງີິ ນາພາໂດຍ ເຈຶົ້າຟ້າປັດໄຈ (ເປັນຄົນພ້ນຶື ຖານແຂວງຫົວຂອງ ,ຊົນເຜົ່າລາວສູງ), ເນີື່ອງຈາກທົນບ່ໍໄດ້ຕ່ໍກັບນະໂຍບາຍກົດຂ່ີຂູດຮີດຂອງ ພວກຈັກກະພັດລູ່າເມືອງຂຶ້ນຝຣ່ັົງ. ຈ່ີຶງໄດ້ ປຸກລະດົມຂນົ ຂວາຍປະຊາຊນົ ເຜົາ່ ມຶ້ງົ ຕໍ່ຕາ້ ນຝຣັ່ົງດວ້ ຍ ຮູບການຂັດຄ້ານບ່ໍຍອມໄປເປັນກູລີ ແລະ ບໍ່ເສຍພາສີຢາຝນ່ືິ , ມາຮອດເດືອນ ຕຸລາ ປິ ຄ ສ 1918 ຂະບວນການປະກອບອາວຸດໄດ້ແຜູ່ລາມໄປຢູ່າງກວ້າງຂວາງຢູ່ພາກເໜືອຈາກ ແຂວງຫວົ ຂອງແລ້ວ ໄດແ້ ຜ່ລູ າມລົງມາແຂວງອຸດົມໄຊ, ຫຼວງພະບາງ, ຫົວພັນ, ຊຽງຂວາງ ແລະ ແຜລູ່ າມ ຈົນຮອດ ພາກຕາເວນັ ຕົກສູ່ຽງເໜອື ຂອງຫວຽດນາມ ແລະ ໄດ້ສົມທົບກັບຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງ ປະຊາຊົນຫວຽດນາມ. ພອ້ ມ ທງັ ໄດ້ສາ້ ງເຂດທ່ີໜ້ຶັນຢູ່ຫຼາຍແຫູ່ງເຊົັ່ນ: ເຂດສົບສານ, ເມືອງຊູ່ອນ, ພູເລີຍ, ພູຫຼວງ ແລະ ເຂດຝັ່ງຂວານໍ້າອູ. ມາໃນ ວັນທີ 1 ພະຈິກ ຄ.ສ 1919 ທະຫານເຈົຶ້າຟ້າປັດ ໄຈໄດ້ບຸກໂຈມຕີຄ້າຍທະຫານຝຣົ່ັງຢູ່ເມືອງເຫີບຢູ່າງກະທັນຫັນ ເຮັດໃຫ້ຝຣົ່ັງແຕກໜີໄປ. ມາໃນ ຕ້ຶົນປີ ຄ.ສ 1920 ຈັກກະພັດຝຣັົ່ງໄດ້ລະດົມກໍາລັງພິເສດຢູ່ຫຼາຍໆເຂດເຂົຶ້າປາບ ປາມຂະບວນການຕໍ່ຕ້ານເຜົ່າມົ້ຶງ ພາຍໃຕ້ການບັນຊາຂອງ ພົນເອກອົງຊະລີ (Anzalie). ການສູ້ຮົບໄດ້ດໍາເນີນ ໄປ ຢູ່າງດຸເດືອດ, ເບື້ຶອງຕ້ຶົນກໍາລັງຮັກຊາດສາມາດຕໍ່ຕ້ານໄດ້ຢູ່າງເຂ້ຶັມແຂງ ມີການຈັດຕຶັ້ງທີ່ແໜ້ນໜາ. ສະນັຶ້ນ, ຝຣັົ່ງຈໍາ ຕ້ອງໄດ້ສັົ່ງກໍາລັງຈາກ ເງອ້ ານ ມາເພີ່ມຫວັງຈະທໍາລາຍຂະບວນການຕໍ່ສູ້, ແຕູ່ກໍາລັງຮັກຊາດ ໄດ້ສ່ົງກອງຫຼອນລັດຕີ ກອງທະຫານຝຣັົ່ງຈາກ ເງອ້ ານ ແຕກກະຈາຍ. ຈາກສະ ພາບການດງົ່ັ ກູ່າວ, ຝຣງົ່ັ ຈີ່ງຶ ໃຊ້ກົນອບຸ າຍ ໂດຍສົ່ງລກູ ມືຂອງ ພວກເຂົາເຄອີື່ ນໄຫວຢູ່ຂະບວນການ ຕຕໍ່ ້ານ ເພີື່ອລອບສັງຫານຫົວໜ້າຂະບວນຕໍ່ຕ້ານຂອງກໍາລັງຮັກຊາດ. ມາຮອດ 21

ວັນທີ 17 ພະຈິກ ຄ.ສ 1922 ເຈົຶ້າຟ້າປັດໄຈ ກໍຖືກລອບສັງຫານຢູ່ເມືອງເຫີບແຂວງຫຼວງພະບາງ. ຈາກນັຶ້ນ, ຂະ ບວນ ການຂະບວນການຕໍ່ສູ້ດົັ່ງກູ່າວກໍຄູ່ອຍໆມິດງຽບລົງ. (ເດຊານຸລາດ ແສນດວງເດດ , ນີວອນ ໄຊຍະວົງ 1998:49-50). 1.2.3 ຂະບວນການຕ່ໍສູ້ຂອງປະຊາຊນົ ຢຜູ່ ້ງົຶ ສາລີ ( ປີ ຄສ 1899 - 1915 ) ໃນປີ ຄ.ສ 1899 ປະຊາຊົນຜ້ົຶງສາລີໄດ້ລຸກຮຶື້ຂ້ຶນຕໍ່ສູ້ຕ້ານຝຣ່ັົງ ຢູ່ເຂດເມືອງອູ ພາຍໃຕ້ການນາພາ ຂອງເຈ້ົຶາວັນນະພູມ, ເຊ່ິີງມີການເຄືີ່ອນໄຫວແບບປິດລັບ ຈົນມາຮອດ ປີ ຄ.ສ 1908 ເພິີ່ນກໍຖືກຝຣັ່ົງຈັບໄດ້, ແຕູ່ ພາຍຫຼັງແຫກຄຸກເພ່ີິນໄດ້ປັບປຸງກໍາລັງຄືນໃໝູ່ ແລະ ໄດ້ນໍາກໍາລັງບຸກ ໂຈມຕີທະຄ້າຍຫານຢູ່ເມືອງອູເໜືອ ແລະ ບູ່ອນອື່ີນໆອີກ ໃນຕົ້ຶນປີ ຄ.ສ 1910 ສຸດທ້າຍ ເຈຶ້ົາວັນ ນະພູມ ກໍຖືກບາດເຈັບໜັກຢູ່ຕໍ່ມາບໍ່ດົນກໍເສຍຊີວິດ. ຈາກນັ້ຶນ, ຂະບວນການຕ່ໍສູ້ກໍມິດງຽບໄປ. ມາໃນເດືອນ ກຸມພາ ປີ ຄ.ສ 1915 ຂະບວນການຕ່ໍຕ້ານຝຣັ່ົງກໍລະເບີດ ຂນຶ້ ອີກ, ເຊ່ິີງນໍາພາໂດຍ ອົງແສນ ( ຊ່ລີື ັບແມູ່ນ ດູຕຸ ) ເພີິ່ນໄດ້ນໍາກໍາລັງ 300 ຄົນ ຈາກເມືອງຂວາ ໄປອູເໜືອ ເພື່ີອ ເກບັ ກໍາ ສະພາບການ ແລະ ວາງແຜນຕີສັດຕ.ູ ມາຮອດເດອື ນ ເມສາ ຄ.ສ 1915 ກາລງັ ຮກັ ຊາດໄດບ້ ຸກ ໂຈມຕີຄ້າຍ ທະຫານຝຣັ່ົງຢູ່ວັດບຸນເໜືອ. ຈົນມາຮອດວັນທີ່ 3 ສິງຫາ ຄ.ສ 1915 ກາລັງຮັກຊາດ ກໍສາມາດຍຶດໄດ້ເມືອງຜ້ຶົງ ສາລີ ເຊິີ່ງເປັນທີ່ຕ້ັຶງຍຸດທະສາດອັນສໍາຄັນຂອງພວກຝຣັົ່ງ, ເມືອງອູ່ ເໜືອ ແລະ ເຂດມົກຝາໄດ້. ຈາກໄຊຊະນະ ດ່ັົງກູ່າວເຮັດໃຫ້ຂະບວນການຕໍ່ຕ້ານ ໄດ້ມີເຂດກວາດ ກາກວ້າງຂວາງຂ້ຶນຫຼາຍສົມຄວນ. ມີກໍາລັງຮັກຊາດມີເຖິງ 1.000 ກູ່ວາຄົນ, ອາວຸດປະມານ 200 ກະບອກ ພ້ອມທັງໄດ້ຮັບການສະໜັບສະໜູນຈາກປະຊາຊົນຢູ່າງກ້ວາງ ຂວາງ. ມາເຖິງເວລານ້ີຶ ຝູ່າຍກາໍ ລງັ ຮັກຊາດມີ ທີ່ໜັ້ຶນເຖິງ 3 ແຫງູ່ ຄື : ລອ້ ງນາຍ, ມກົ ຝາ ແລະ ຜົຶງ້ ສາລີ. ໃນທ້າຍເດືອນ ກັນຍາ ປີ ຄສ 1915 ພົນເອກ ຟຣີເກີຢົງ ( Frigueyond ) ໄດ້ສ່ົງກໍາລັງພິ ເສດ 2700 ຄົນໂຈມຕີເຂ້ົຶາແຂວງຜຶ້ົງສາລີທັງພາກເໜືອ ແລະ ພາກໃຕ້ ເພ່ີືອກວດລ້າງກາລັງຮັກ ຊາດ. ການສູ້ຮົບຄັ້ຶງນີ້ຶ ກໍາລັງຝູ່າຍຮັກຊາດໄດ້ຖືກປະລາໄຊ, ການປະທະກັນຄ້ຶັງນ້ຶີເຖິງວູ່າສັດຕູຈະ ໄດ້ຮັບໄຊຊະນະກໍຕາມ ແຕູ່ມັນກໍໄດ້ສ້າງ ຄວາມເສຍຫາຍຫຼາຍສົມຄວນ. ສູ່ວນຂະບວນການຕໍ່ສູ້ ແຕກກັນອອກເປັນຈຸເປັນໜູ່ວຍ ເພ່ີືອລົບໜີ, ຈາກນ້ັຶນ ຂະບວນການດ່ັົງກາູ່ ວກມໍ ິດງຽບລົງ. 22

ບດົ ທີ 4 ການສາ້ ງຕງັ້ຶ ພກັ ຄອມມນູ ດິ ອນິ ດຈູ ນີ ແລະ ຂະບວນການຕສໍ່ ຂູ້ ອງປະຊາຊົນລາວໃນ ໄລຍະສງົ ຄາມໂລກຄງ້ັຶ ທີ 2 1. ພກັ ຄອມມນູ ດິ ອນິ ດຈູ ີນກບັ ການປະຕິວດັ ລາວ. 1.1 ການສາ້ ງຕງັ້ຶ ພັກກອມມນູ ດິ ອນິ ດຈູ ນີ ພ້ອມດຽວກັບກະແສຟອງປະຕິວັດຟົດຟຶ້ນ ແລະ ແຜູ່ລາມໃນທົ່ວອິນດູຈີນຢູ່ນຶ້ັນອັນໄດ້ ສ້າງເງີ່ືອນໄຂອັນສຸກ ງອມໃຫ້ແກ່ກູ ານດໍາເນີນການຈດັ ຕ້ງັຶ ພກັ ການເມືອງຂອງຊົນຊຶັນ້ ກໍາມະກອນ. ໂດຍໄດ້ຮັບການມອບໝາຍຈາກສາກົນ ຄອມມຸຍນິດ ທູ່ານ ຫງວຽນອາຍກວກັ ໄດຖ້ ືກໃຫ້ຮັບຜິດຊອບກໍ່ສາ້ ງ ແລະ ຂະຫຍາຍຂະບວນການກອມມູນດິ ໃນ ພາກພືຶ້ນອາຊີຕາເວັນອອກສູ່ຽງໃຕ້. ສະ ນ້ຶັນ, ທູ່ານ ຫງວຽນອາຍກວັກ ຈຶ່ີງໄດ້ຮຽກໂຮມນັກປະຕິວັດຢູ່ອິນດູຈີນ ເພືີ່ອປະສານສົມທົບການ ຕ້ານສັດຕູໂຕດຽວກັນໃຫ້ເປັນເອກະພາບ, ໂດຍໄດ້ເປີດກອງປະຊຸມຢູ່ຈິວລົງ (ຮົງກົງ- ປະເທດຈີນ). ໃນວັນທີ 3-7 ກຸມພາ ປີ ຄ.ສ 1930 ໃນກອງປະຊຸມໄດ້ເປັນເອກະພາບກັນຈັດຕັຶ້ງ \"ພັກກອມມູນິດ ຫວຽດນາມ\" ຂຶ້ນໂດຍແມູ່ນທູ່ານ ເຈິນຟູ ເປັນເລຂາທິການພັກໃຫຍູ່. ຫຼັງຈາກກອງປະຊຸມຂະບວນການຕ່ໍສູ້ຂອງ ປະຊາຊົນອິນດູຈນີ ກ້າວຂຶ້ນສູ່ລະດັບສູງກູວ່ າເກົ່າ. ມາຮອດເດືອນ ຕຸລາ ປີ ຄ.ສ 1930 ໂດຍໄດ້ຮັບຄໍາສ່ົັງຂອງສາກົນ ຄອມມຸຍນິດກອງປະຊຸມພັກຄັ້ຶງທີ I ໄດ້ໄຂຂຶ້ນ. ໃນກອງປະຊຸມ ໄດ້ຕີ ລາຄາສະພາວະການ, ປັບປຸງໂຄງສ້າງ ການເມືອງ ແລະ ໄດ້ຕົກລົງປູ່ຽນຊີື່ \"ພັກກອມມູນິດຫວຽດ ນາມ\" ມາເປັນ \"ພັກກອມມູນິດອິນດູຈີນ\" ນັບແຕູ່ນ້ຶັນ ເປັນຕຶົ້ນມາການຕໍສ່ ູ້ຂອງປະຊາຊົນສາມ ຊາດອິນດຈູ ີນ ຈ່ຶີງມີພັກນໍາພາ, ເຊງີ່ິ ເປນັ ພັກການເມອື ງປະຕິວັດຢູາ່ ງແທຈ້ ິງທີ່ ນໍາພາຂະບວນການ ປະຕິວັດສາມຊາດອິນດູຈີນຍາດເອົາເອກະລາດແຫູ່ງຊາດ ແລະ ລົບລ້າງລະບອບສັກດີນາຢູ່າງ ສົມບນູ ໃນໄລຍະຕໍ່ມາ. 2. ປະເທດລາວໃນໄລຍະສງົ ຄາມໂລກ 2.1 ການແຊກແຊງລາວຂອງຍ່ີປ່ນູຸ ພາຍຫງຼັ ສງົ ຄາມໂລກຄ້ຶັງທີ II ໄດ້ລະເບີດຂນ້ຶ (ວນັ ທີ 1 ກັນຍາ ປີ ຄ.ສ1939) ການຕໍສ່ ູ້ໄດແ້ ຜູລ່ າມໄປທ່ົວ ເອີລົບ ຈີິ່ງເຮັດໃຫ້ບັນດາຈັກກະພັດຕູ່າງໆເຊົ່ັນ: ຝຣ່ົັງ, ອັງກິດ, ໂຮນລັງໄດ້ປະ ປູ່ອຍຫົວເມືອງຂ້ຶນຂອງຕົນຢູ່ເຂດ ອາຊີຕາເວັນອອກສູ່ຽງໃຕ້ ອັນໄດ້ເປັນໂອກາດດີໃຫ້ແກູ່ຟາຊິດຍີ່ ປູຸ່ນດໍາເນີນສົງຄາມເຂົ້ຶາສອູ່ າຊີຕາເວັນອອກສູ່ຽງໃຕ້. ມາໃນເດຶອນ ກໍລະກົດ ປີ ຄ.ສ 1940 ຍ່ີປູຸ່ນ ໄດ້ບຸກຍຶດເອົາໄທ, ພະມ້າ, ອິນໂດເນເຊຍ ແລະ ສ້າງຖານທັບຢູ່ ສິງກະໂປ. ສະເພາະອນິ ດູຈີນຈາກ ສະພາບສົງຄາມໂລກ ເຮັດໃຫ້ອໍານາດຂອງຈັກກະພັດລູ່າເມືອງຂ້ຶນຝຣົັ່ງຢູ່ອິນດູຈີນ ອູອ່ ນເພຍລົງ, ພວກເຂົາຈາໍ ຕ້ອງຍອມຖອຍເທີືອ່ ລະກ້າວໃຫ້ແກູ່ຟາຊິດຍປ່ີ ນູຸ່ ແລະ ໄດ້ມີການເຊນັ ສັນຍາກັນ ໃນວນັ ທີ 30 ສິງຫາ ປີຄ.ສ 1930 ສັນຍານີຶ້ເຮັດໃຫ້ຍ່ີປູຸ່ນມີສິດເອົາກໍາລັງເຂ້ຶົາກວດກາທ່ົວບໍລິເວນຊາຍແດນ ຈີນ-ອິນດູຈີນ. 23

ມາຮອດວັນທີ 23 ກໍລະກົດ ປີ ຄ.ສ1941 ຝຣ່ັົງຈໍາຕ້ອງ ເຊັນສັນຍາ \"ຮູ່ວມປ້ອງກັນອິນດູຈີນ\" ກັບຟາຊິດຍີ່ປູຸ່ນ, ເຊງີິ່ ເປນັ ການຍອມຮບັ ຮູ້ສິດອໍານາດຂອງຍ່ີ ປນູຸ່ ໃນອນິ ດຈູ ີນ. ນັບແຕູ່ປີ ຄ.ສ 1940 ເປັນຕົ້ຶນມາປະເທດລາວ ແມູ່ນຕົກຢູ່ໃຕ້ 2 ແອກປົກຄອງຄື: ຈັກກະພັດລູ່າເມືອງ ຂຶ້ນຝຣ່ົັງ ແລະ ຟາຊິດຍີ່ປນຸູ່ . ເຖິງວູ່າພວກເຂົາຈະພະຍາຍາມຍາດແຍູ່ງອິດທິພົນກັນ ກໍຕາມແຕູ່ພວກເຂົາກໍເອກະພາບ ກັນຄື: ຂຸດຄ້ຶົນເອົາຊັບພະຍາກອນຢູ່ອິນດູຈີນຈົນສຸດຄວາມສາມາດ ພ້ອມທັງປາບປາມຂະບວນການຕ່ໍສູ້ຂອງ ປະຊາຊົນ. ຕະຫຼອດໄລຍະການປົກຄອງຂອງຝຣັົ່ງ ແລະ ຍີ່ປູຸ່ນ (ປີ ຄ.ສ 1940-1945) ປະຊາຊົນລາວຈໍາຕ້ອງໄດ້ ຕອບສະໜອງສດິ ຜນົ ປະໂຫຍດ ທຸກຢູ່າງໃຫ້ແກູ່ສອງອາໍ ນາດດົ່ງັ ກ່າູ ວ. 3. ການຕ່ໍສູ້ຂອງປະຊາຊນົ ລາວຕ້ານກບັ ຝຣ່ັົງ ແລະ ຍປ່ີ ູຸ່ນ ການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນລາວ ຕ້ານສອງອານາດການປົກຄອງໃນໄລຍະນ້ຶີ (1940-1945) ແມູ່ນໄດ້ສົມທົບກັບ ຂະບວນການຕ່ໍສູ້ຂອງປະຊາຊົນສາມຊາດອິນດູຈີນ. ພາຍໃຕ້ການນໍາພາຂອງ ພັກກອມມູນິດອິນດູຈີນ ເຊີິ່ງໄດ້ວາງ ມະຕິວູ່າ: ໃນເວລານຶ້ີຫາກບໍ່ແກ້ໄຂບັນຫາປົດປູ່ອຍຊາດ, ບ່ໍທວງເອົາເອກະລາດ ແລະ ອິດສະຫຼະພາບມາໃຫ້ຊາດ ແມູ່ນບໍ່ພຽງແຕູ່ຊາດຈະຈົມຢູ່ໃຕ້ແອກປົກຄອງ ແລະ ຢູ່ໃນຄວາມເປັນຂ້ອຍຂ້າມາໃຊ້ຕະຫຼອດໄປເທົ່ານັ້ຶນ, ຫາກໃນ ຫຼາຍສິບປີຕ່ໍໜ້າພວກ ເຂົາກໍຈະບໍ່ມີໂອກາດທວງເອົາສິດຜົນປະໂຫຍດຂອງຊົນຊຶັ້ນໄດ້ອີກ (ນີວອນ ໄຊຍະວົງ, 2006). ອີງໃສູ່ທິດທາງດ່ົັງກູ່າວກໍາລັງປະຕິວັດລາວກໍມີການຈັດຕັ້ຶງ ແນວໂຮມ \"ພັນທະມິດລາວເອກະລາດ\" ເພື່ີອ ຂົນຂວາຍເອົາມະຫາຊົນເຂ້ຶົາຮູ່ວມຂະບວນການຕໍ່ ຕ້ານຟາຊິດຍີ່ປູຸ່ນ. ນັບແຕູ່ ປີ ຄ.ສ 1942 ເປັນຕົຶ້ນມາອົງ ການຈັດຕັ້ຶງມະຫາຊົນຕູ່າງໆໄດ້ຮັບ ການຟນ້ຶ ຟູ ແລະ ຂະຫຍາຍຕົວ, ໃນນຶ້ນັ ອົງການພນັ ທະມິດລາວເອກະລາດ ເປັນຜູ້ ມີບົດບາດສູງ ໃນການຂົນຂວາຍກໍາລັງທ່ົວປວງຊົນ, ຊາວກໍາມະກອນ, ຊາວນາຂ້າລາດຊະການ, ນັກຮຽນນັກ ສຶກ ສາປັນຍາຊົນ, ນາຍທຶນນ້ອຍ... ເຂົຶ້າສະໜັບສະໜູນພາຍໃຕ້ຄາຂວັນທີ່ວູ່າ: \"ຕີຕ້ານຝຣັ່ົງຂັບ ໄລູ່ຍີ່ປຸູ່ນຍາດເອົາ ເອກະລາດ\". ດັົ່ງນັຶ້ນ, ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ເຫົຼ່ານ້ຶີໄດ້ເຕົ້ຶາໂຮມກັບ ແລະ ສ້າງອົງ ການ \"ລາວອິດສະຫຼະ\" ເພື່ີອເຄືີ່ອນໄຫວ ຕໍສ່ ູ້ຍາດເອົາເອກະລາດ ແລະ ອດິ ສະຫຼະພາບຄນື ມາ. ມາຮອດເດືອນມິຖຸນາ ປີ ຄ.ສ 1945 ຟາຊິດຍີ່ປຸູ່ນ ໄດ້ໂຄູ່ນລຶ້ົມກົງຈັກການປົກຄອງລູ່າ ເມືອງຂຶ້ນຝຣົ່ັງລົງ. ໃນທ້າຍເດືອນມີນາ ປີ ຄ.ສ 1945 ຢູ່ນາແກ (ນະຄອນພະນົມ, ພາກອີ ສານຂອງໄທ) ກໍມີການສ້າງ \"ກອງທະຫານ ປະສົມລາວ-ຫວຽດ\" (ກອງທະຫານອິດສະລະ). ຕກົ ມາຮອດເດືອນກໍລະກົດ ປີ ຄ.ສ 1945 ຟາຊິດຍປ່ີ ຸູ່ນ ໄດ້ເປີດບ້ັຶນ ກວາດລ້າງທີ່ໝຶ້ັນນາແກ. ສະນ້ນຶັ , ກອງທະຫານອິດສະຫຼະຈງີ່ຶ ໄດຂ້ ້າມແມນູ່ ໍ້າຂອງມາປະເທດລາວ ແລະ ແຍກຍາ້ ຍໄປ ຕາມທອ້ງຖິີ່ນ ຕູ່າງໆ ເພີື່ອສືບຕໍ່ເຄ່ືີອນໄຫວ ພ້ອມກັບໄດ້ຈັດຕັ້ຶງກໍາລັງປະກອບອາວຸດຂອງປະຊາຊົນຂຶ້ນເອຶີ້ນວູ່າ: \"ໜວູ່ ຍປ້ອງກັນອິດສະຫຼະ\" ເພີື່ອສາ້ ງເງີື່ອນໄຂອນັ ຈາເປັນໃຫ້ແກກູ່ ານລຸກຮຶືຂ້ ້ຶນຍຶດອານາດ. 24

4. ການລຸກຮືຶ້ຂຶ້ນຍດຶ ອໍານາດ ແລະ ປະກາດເອກະລາດໃນປີ ຄ.ສ 1945 4.1 ເງືອີ່ ນໄຂໃນການລກຸ ຮື້ຂຶ ຶ້ນຍຶດອໍານາດ ມາໃນກາງປີ ຄ.ສ 1945 ພວກຟາຊິດເຢຍລະມັນໄດ້ຖືກກອງທັບແດງໂຊວຽດດັບສູນຢູ່ ແບັກແລັງ ແລະ ເຢຍລະມັນຈໍາຕ້ອງຍອມຈໍານົນໃນວັນທີ 7 ພຶດສະພາ ປີ ຄສ1945, ເຊ່ີິງເປັນວັນສຶິ້ນສຸດສົງຄາມຢູ່ເອີລົບ, ສູ່ວນຢູ່ ພາກຕາເວັນອອກຟາຊິດຍີ່ປູຸນ່ ໄດ້ຖືກບກຸ ໂຈມຕຂີ ະໜາດໃຫຍູ່ ຈາກຝູ່າຍສໍາພນັ ທະມິດ. ຈນົ ມາຮອດວັນທີ່ 6 ສິງຫາ ປີ ຄ.ສ1945. ອາເມລິກາໄດ້ຖຶີ້ມລະເບີດປະລາມານູໃສູ່ເກາະຮີໂຣຊີມາ (Hiroshima) ແລະ ອີກ 3 ວັນຕໍ່ມາຄືວັນ ທີ່ 9 ສງິ ຫາ ປີ ຄ.ສ1945 ອາເມລິກາກຖໍ ຶິ້ມລະເບີດປາລະມານູໃສູ່ເກາະນາກາສະກິ (Nagaski) ຂອງຍີ່ປູ່ນຸ ອີກເຮັດ ໃຫ້ຍີ່ປູຸ່ນ ເສຍຫາຍຢູ່າງມະຫາສານ. ພ້ອມດຽວກັນນຶັ້ນກອງທັບແດງໂຊຫວຽດກໍໄດ້ບຸກໂຈມຕີກອງທັບຟາຊິດຍີ່ປຸູ່ນ ຢູ່ເກາົ ຫີຼ, ມານຈູລີ ແລະ ເຂດກວາງຕງຸ ຢ່າູ ງເປນັ ການໃຫຍູ່ ແລະ ໃນ ທ່ສີ ດຸ ມາຮອດວັນທີ 2 ກັນຍາ ປີ ຄ.ສ 1945 ຟາຊິດຍປ່ີ ຸ່ນູ ຈາໍ ຕ້ອງຍອມຈໍານົນ, ເຊິີ່ງໝາຍເຖງິ ເປັນວນັ ອນັ ອາວະ ສານຂອງສງົ ຄາມໂລກຄງ້ຶັ ທີ II. ສະຫຼຸບແລ້ວສົງຄາມໂລກຄັຶ້ງທີ II ສຶິ້ນສຸດລົງດ້ວຍໄຊຊະນະຂອງຝູ່າຍພັນທະມິດອັນໝາຍເຖິງ ການໝົດ ອໍານາດຂອງຝູ່າຍຟາຊດິ ຢເູ່ ອີລບົ ກຄໍ ືອາຊີ, ພັກກອມມູນິດອິນດູຈີນ ກໍໄດ້ມີນະໂຍບາຍໃຫແ້ ຕູ່ລະປະເທດລກຸ ຮືຶ້ຂຶ້ນຍຶດ ອໍານາດພາບດຽວເພືີ່ອຂັບໄລູ່ຟາຊດິ ແລະ ຕາ້ ນການແຊກແຊງຂອງພວກຈັກກະພັດ. ມາຮອດວນັ ທີ 9 ສງິ ຫາ ປີ ຄ.ສ 1945 ປະຊາຊົນຫວຽດນາມ ໄດ້ລຸກຮືຶ້ຂ້ຶນຍຶດອໍານາດໄດ້ຢູ່າງສະງູ່າງາມ, ເຊີິ່ງສະພາບດ່ັົງກູ່າວນີຶ້ໄດ້ເອືຶ້ອອໍານວຍໃຫ້ ແກ່ກູ ານລຸກ ຮຂືຶ້ ຶ້ນຍຶດອໍານາດຂອງປະຊາຊົນລາວ. ຕາມການຕົກລົງຂອງກອງປະຊຸມເມືອງປົດສະດໍາ (Potsdam:17/ 7-2/8/1945). ໃນການກໍານົດໃຫ້ ທະຫານຈຽງໄຄເຊັກ (ຈີນກົກມີນຕັງ) ແລະ ທະຫານອັງກິດເປັນຜູ້ປົດອາວຸດທະຫານຟາຊິດຍ່ີປຸູ່ນ ຢູ່ອິນດູຈີນ (ກະຊວງສຶກສາທິການກິລາ ແລະ ກາມະການ ບປພ: 28). ສະນຶ້ັນ, ພາຍຫຼັງຍ່ີປຸູ່ນໝົດອໍານາດຢູ່ອິນດູຈີນ, ກອງ ທະຫານຈີນຈຽງໄຄເຊັກ ຈ່ິີງເຄ່ີືອນກໍາລັງເຂຶົ້າມາທາງ ພາກເໜືອ, ສູ່ວນກອງທະຫານອັງກິດກໍເຄີື່ອນທັບເຂົຶ້າມາທາງ ພາກໃຕ້ ໂດຍຖືເອົາການປົດອາວຸດ ທະຫານຍີ່ປູຸ່ນເປັນສາກບັງໜ້າ, ເຊ່ີິງຕົວຈິງແລ້ວໄດ້ມີກອງທະຫານຂອງພວກ ເຂາົ ເຊີື່ອງຊ້ອນປະ ປົນມານາໍ ຢາູ່ ງຫຼວງຫຼາຍ ເພ່ີືອສົມທົບກບັ ກອງທະຫານກອມມັງໂດຂອງຝຣັົ່ງທີ່ເຄື່ີອນໄຫວລຊ້ຶີ ້ອນ ຢູ່ຕາມຊົນນະບົດຂອງລາວໂດຍມງຸ້ ຫວັງຈະຍຶດອາໍ ນາດ ແລະ ຟຶ້ນຟູແອກປົກຄອງລູ່າເມືອງຂຶ້ນ ຝຣ່ົັງຄືນມາອກີ (ທອງ ສາ ໄຊຍະວງົ ຄາໍ ດີ ພອ້ ມຄະນະ; 1989:152-153). ສະພາບການອັນເຄົັ່ງຮ້ອນນີຶ້ ໄດ້ອໍານວຍໃຫ້ແກູ່ການລຸກຮ້ືຶຂຶ້ນຍຶດອໍານາດຄື ໃນໄລຍະນີ້ຶ ກອງທະຫານ ອັງກິດ ແລະ ທະຫານຈຽງໄຄເຊັກຍັງບ່ໍທັນເຄ່ີືອນທັບຮອດຕົວເມືອງເທີ່ືອ; ພ້ອມດຽວ ກັນນຶ້ີຍ່ີປູຸ່ນກໍໝົດອໍານາດ. ສະນຶັນ້ , ປະຊາຊົນລາວບນັ ດາຊົນຊາດຈງີ່ິ ໄດ້ຕດັ ສນິ ໃຈລກຸ ຮືຂ້ຶ ນຶ້ ຍຶດອໍາ ນາດການປກົ ຄອງຈາກຟາຊດິ ຍີ່ປຸູ່ນ. 25

4.2 ການລຸກຮຶື້ຂ້ຶນຍດຶ ອານາດ ແລະ ປະກາດເອກະລາດ ປີ ຄ.ສ 1945. ເມ່ີືອກະແສຟອງການປະຕິວັດໄດ້ມາເຖິງແລ້ວ, ຢູ່ນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ ຂະບວນການປະຕິວັດຂອງ ປະຊາຊນົ ລາວໄດ້ລະເບີດຂນຶ້ ໂດຍຂະບວນກໍາມະກອນໂຮງງານຕໍ່າແຜູ່ນກາຟາ ໃນ ວັນທີ 16 ສິງຫາ ປີ ຄ.ສ 1945 ທວງໃຫ້ຍີ່ປຸູ່ນມອບໂຮງງານຕ່ໍາແຜູ່ນໃຫ້ແກູ່ລາວ; ຂະບວນການນີ້ຶໄດ້ຮັບການສະໜັບສະໜູນຈາກມະຫາຊົນຢູ່າງກ້ ວາງຂວາງ ອັນເຮັດໃຫ້ພວກຍີ່ປຸູ່ນຢ້ານກົວ ແລະ ຍອມປະຕິບັດຕາມຄໍາຮຽກຮ້ອງ. ຈາກນ້ຶັນກໍແຜູ່ລາມໄປເມືອງ , ແຂວງຕູ່າງໆໃນທົ່ວປະເທດ ເຊົ່ັນ: ວັນທີ 23 ສິງຫາ ຄ.ສ 1945 ມະຫາຊົນຊາວນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນທຸກຊ້ັຶນຄົນ ຈໍານວນຫຼາຍ ພັນຄົນ ໄດ້ໂຮມຊຸມນຸມຄ້ັຶງຍ່ິີງໃຫຍູ່ທ່ີສະໜາມກໍລາແຫງູ່ ຊາດ ເພ່ືີອສະແດງກາໍ ລັງແຮງມະຫາຊົນ ແລະ ອອກຖະແຫຼງການປະຊາຊົນທີ່ຕ້ອງການເອກະລາດ ແລະ ອິດສະຫຼະພາບ. ໄປພ້ອມກັບ ການຍຶດອໍານາດຂອງ ປະຊາຊົນລາວ ພວກລູ່າເມືອງຂຶນ້ ຝຣັ່ົງ ກພໍ ະຍາຍາມຟຶນ້ ຟແູ ອກປົກຄອງ ຂອງຕນົ ຄນື ໃໝູ່ເຊັນົ່ : - ວັນທີ 25 ສງິ ຫາ ທະຫານຝຣົງັ່ ໄດເ້ ຂົາຶ້ ຍຶດເອາົ ບາ້ ນເກນີ ເມືອງທລຸ ະຄມົ . - ວນັ ທີ 30 ສງິ ຫາ ພວກເຂົາໄດເ້ ຂຶາ້ົ ຍດຶ ເອາົ ຫຼວງພະບາງ. - ວັນທີ 5 ກັນຍາພວກເຂົາໄດ້ບຸກເຂ້ຶົາຕົວເມືອງວຽງຈັນ. ແຕູ່ຖືກປະຊາຊົນຊາວນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ ຕ້ານທານຄືນຢູ່າງແຂງແຮງ ບັງຄັບໃຫ້ພວກເຂົາອອກໄປຈາກວຽງຈັນ.ຕ່ໍກັບສະພາບການທີ່ສັບສົນນ້ຶັນ ຄະນະພັກ ແຄ້ວນລາວ ກໍໄດ້ຂຸ້ນຂ້ຽວຈັດຕຶ້ັງລັດຖະບານໃໝູ່ຂ້ຶນກູ່ອນທີ່ຝຣັົ່ງຈະຟຶ້ນຟູແອກປົກຄອງຂອງພວກເຂົາຄືນມາອີກ. ສະນັ້ຶນ, ມາໃນ ວັນທີ 1 ກັນຍາ ປີ ຄ.ສ 1945 ເຈຶົ້າເພັດຊະຣາດ ໃນຖານະເປັນອົງມະຫາອຸປະຣາດ ທັງເປັນ ນາຍົກລັດຖະມົນຕີ ຂອງລັດຖະບານລາຊະອານາຈັກຫຼວງພະບາງ ໄດ້ອອກຖະແຫຼງການກູ່ຽວກັບສິດອໍານາດ ປະຊາທິປະໄຕ ແລະ ຜືນແຜູ່ນດິນອັນຄົບຖ້ວນຂອງປະເທດລາວ; ພ້ອມທັງປະກາດ ລົບລ້າງຂໍ້ສັນຍາ ແລະ ຂ້ໍຜູກພັນ ທາງການເມືອງທີ່ເຄີຍມີມາລະຫວູ່າງລາວກັບຝຣົັ່ງ. ມາໃນວັນທີ 15 ກັນຍາ ເພິີ່ນໄດ້ຕາງໜ້າໃຫ້ອໍານາດການ ປົກຄອງປະກາດການເຕຶ້ົາໂຮມເອົາທຸກແຂວງຂອງປະ ເທດລາວເຂ້ຶົາເປັນຜືນແຜູ່ນດິນຕອນດຽວ ແລະ ຢູ່ໃຕ້ອໍານາດ ລັດອັນດຽວກັນຢູ່າງເປັນເອກະພາບ. ມາຮອດວັນທ່ີ 10 ຕຸ ລາ ປີ ຄ.ສ 1945 ກອງປະຊຸມຄະນະກໍາມະການ ປະຊາຊົນໄດເ້ ລືອກຕ້ງຶັ ເອົາ ຄະນະລັດຖະບານ, ເຊິ່ີງມລີ າຍຊ່ືີ ດົ່ັງລູ່ມຸ ນ:ຶີ້ 1. ພະຍາຄໍາມາ້ ວ ວໄິ ລ ( ເຈ້ົາຶ ແຂວງວຽງຈນັ ) ເປັນນາຍົກລດັ ຖະມົນຕີ. 2. ທາູ່ ນ ກະຕາູ່ ຍ ໂດນສະໂສລດິ ເປນັ ລດັ ຖະມົນຕີ ກະຊວງການຄາ້ . 3. ທູ່ານ ຫຍຍຸ ອາໄພ ເປນັ ລັດຖະມົນຕີ ກະຊວງສກຶ ສາ. 4. ເຈຶົ້າສວຸ ນັ ນະພມູ າ ເປັນລັດຖະມົນຕີ ກະຊວງໂຍທາທກິ ານ. 5. ທ່າູ ນ ພນັ ຕີ ສິງລດັ ຕະນະສະໄໝ ເປນັ ລັດຖະມົນຕີ ກະຊວງປ້ອງກນັ ປະເທດ 26

6. ເຈາ້ົຶ ສຸພານວຸ ງົ ເປນັ ລດັ ຖະມົນຕີ ຊູ່ວຍກະຊວງການຕູ່າງປະເທດ 7. ທູ່ານ ອຸູ່ນ ຊະນະນກິ ອນ ເປັນລັດຖະມນົ ຕີ ກະຊວງເສດຖະກດິ 8. ເພຍ ອນູຸ່ ເຮືອນ ເປນັ ລດັ ຖະມົນຕຊີ ວູ່ ຍ ກະຊວງມະຫາໄທ ແລະ ຢຸດຕິທາໍ . 9. ທູ່ານ ເກອື ງ ປະທຸມຊາດ ເປັນລັດຖະມົນຕຊີ ວູ່ ຍ ກະຊວງກະເສດ. 10. ທ່າູ ນ ທາໍ ໄຊຍະສດິ ເສນາ ຮອງລັດຖະມົນຕີ ກະຊວງໂຄສະນາ. 11.ເຈາ້ຶົ ສມົ ສະນດິ ຮອງລັດຖະມນົ ຕີ ກະຊວງມະຫາໄທ ແລະ ຢຸດຕທິ ໍາ. ໃນຕອນເຊົ້ຶາຂອງວັນທີ 12 ຕຸລາ ຄ.ສ 1945 ມວນຊົນຊາວນະຄອນຫຼວງວຽງຈັນ ແລະ ຈາກຕົວເມືອງ ຕູ່າງໆ. ໂດຍສະເພາະຈາກແຂວງວຽງຈັນ ນັບເປັນໝີື່ນໆຄນົ ໄດ້ໂຮມຊຸມນຸມຄງ້ຶັ ໃຫຍູ່ຕໍ່ໜ້າໂຮງການແຂວງ ເພ່ອີື ຮັບ ຟັງຄໍາປາໄສຂອງ ພະຍາຄໍາມ້າວ ເຈຶ້ົາແຂວງວຽງຈັນ; ຈາກ ນັ້ຶນທູ່ານ ທໍາ ໄຊຍະສິດເສນາ ໄດ້ອູ່ານຄໍາປະກາດ ເອກະລາດ ແລະ ອິດສະຫຼະພາບແຫູ່ງປະເທດ ລາວ; ຄໍາປະກາດໂຮມຜືນແຜູ່ນດິນ ລາວເຂຶ້ົາເປັນອັນດຽວກັນ, ຄໍາ ຖະແຫຼງການກູ່ຽວກັບການປົກ ຄອງ, ຄໍາປະກາດໃຊ້ລັດຖະທໍາມະນູນຊົ່ວຄາວ ແລະ ຄໍາປະກາດແຕູ່ງຕັຶ້ງຄະນະ ລັດຖະບານຂອງ ປະເທດລາວເອກະລາດ (ທອງສາ ໄຊຍະວົງຄໍາດີ ພອ້ ມຄະນະ; 1983 :165 -167) . ວນັ ທີ 12 ຕຸລາ ສະພາປະຊາຊົນ ໂດຍແມູ່ນທູ່ານ ຄູນພິລາວັນ ເປັນປະທານ, ທູ່ານຄໍາ ພອນ ພົນລາດ ເປັນ ເລຂາທິການ ກໍໄດ້ຖືກຮບັ ຮອງຢູາ່ ງເປັນທາງການ ແລະ ສະພາປະຊາຊົນກໍ ໄດ້ຮັບຮອງເອົາຄະນະລັດຖະບານຢູ່າງເປັນ ທາງການ ໂດຍແມູ່ນທູ່ານ ຄາໍ ມາ້ ວ ເປນັ ນາຍກົ ແລະ ເຈົ້າຶ ເພດັ ຊະຣາດ ເປນັ ປະມກຸ ລັດ. 4.3 ຄວາມໝາຍປະຫວັດສາດ ຂອງການປະຕິວດັ ປີ ຄ.ສ 1945 ໄຊຊະນະຂອງການຍຶດອານາດ ແລະ ປະກາດເອກະລາດແຫູ່ງຊາດ ໃນປີ ຄ.ສ 1945 ນີຶ້ໄດ້ມີຄວາມໝາຍ ປະຫວັດສາດ ອັນໃຫຍູ່ຫຼວງຕໍ່ກັບປະຫວັດສາດ ແລະ ຍຸກສະໄໝແຫູ່ງຊາດ ລາວເພາະໄຊຊະນະດ່ົັງກູ່າວໄດກ້ າຍເປັນ ບາດລຽ້ ວປະຫວັດສາດອັນສໍາຄນັ ສາໍ ລັບການປະຕວິ ັດລາວຄື: - ເປັນການໄຂຊູ່ອງທາງໃຫ້ແກກູ່ ານປະຕວິ ັດ ແລະ ໄຂສງັ ກາດໃໝູໃ່ ຫແ້ ກູ່ການຕ່ສໍ ູ້ກູ້ຊາດ - ມັນເປັນການທັບມ້າງແອກປົກຄອງຟາຊິດຍີ່ປູຸ່ນ ແລະ ແອກລູ່າເມືອງຂ້ຶນຝ່ັງ, ນັບເປັນ ການລົບລ້າງ ລະບອບອາລກັ ຂາທ່ີແກູຍ່ າວມາກວູ່າເຄງິ່ີ ສະຕະວັດ. - ມັນເປັນຂີດໝາຍແຫູ່ງບາດລ້ຽວປະຫວັດສາດຊາດລາວ, ມັນແມູ່ນໄຊຊະນະທ່ີເຮັດໃຫ້ລາວໄດ້ມີ ເອກະລາດ, ອະທິປະໄຕ ແລະ ເຮັດໃຫ້ໂລກໄດ້ຮັບຮູ້ວາູ່ , ລາວແມູ່ນຊາດໜີຶ່ງທ່ີມີ ເອກະລາດຄົບຖ້ວນຄືກັບນາໆຊາດ ໃນໂລກ. -ມັນເປັນການຢັຶ້ງຢນຄວາມຖືກຕ້ອງຂອງແນວທາງຂອງພັກກອມມຸຍນິດທີ່ສາມາດຍາດເອົາໄຊຊະນະຈາກ ລດັ ທຈິ ກັ ກະພດັ ແລະ ລັດທິຟາຊິດໄດ້. 27

ຮບູ ທີ 7 : ທາູ່ ນ ບງົ ສວຸ ນັ ນະວງົ ( ທີ 2 ຈາກຂວາ ), ທາູ່ ນ ພມູ ີ ວງົ ວຈິ ດິ ( ຊາ້ ຍມື ), ທາູ່ ນ ສພຸ ານວຸ ງົ ( ທີ 2 ຈາກ ຊາ້ ຍ) ແລະ ຂວາມຄື ື ທາູ່ ນ ໜຮູ ກັ ພມູ ສະຫວນັ 5. ການປັບປຸງອໍານາດ ແລະ ຟ້ຶນຟເູ ສດຖະກິດຂອງລາວ 5.1 ການປັບປຸງອານາດການປກົ ຄອງ ຫັຼງຈາກການຍຶດອໍານາດໃນເດືອນສິງຫາ ແລະ ປະກາດເອກະລາດ 12 ຕຸລາ ພ້ອມທັງ ປະກອບສ້າງ ລັດຖະບານລາວອິດສະຫຼະຂ້ຶນແລ້ວ ກົງຈັກການປົກຄອງຂອງປະຊາຊົນຢູ່ຂັ້ຶນສູນກາງ ໄດ້ຮັບການຈັດຕຶັ້ງຂ້ຶນ ແລະ ໄດ້ກໍານົດອາໍ ນາດຂອງຕົນຢູ່າງຄົບຖ້ວນເຊັົ່ນ: ອໍານາດນິຕິ ບັນຍັດ, ອໍານາດບໍລິຫານ ແລະ ອໍານາດຕຸລາການ, ພ້ອມ ກນັ ນຶັ້ນກໍໄດ້ສ້າງຕັຶ້ງ \"ສະມະຄມົ ລາວເປນັ ລາວ\" ຂຶ້ນ, ເຊິ່ີງມີຊື່ີຫຍ້ໍວູ່າ: \"ລປລ\" ເພີື່ອເຄ່ີືອນໄຫວເຕຶ້ົາໂຮມເອົາກາໍ ລັງທີ່ ສະໜັບສະໜນູ ລັດຖະ ບານໃໝູ່ (ດຣ ນວີ ອນ ໄຊຍະວົງ, ເອກສານສໍາລັບກນສອນປະຫວດັ ສາດລາວສະໄໝຕກົ ເປັນ ຫົວ ເມືອງຂຶ້ນຂອງຈັກກະພດັ ຕູ່າງດ້າວ, ພິມປີ 2006). ພ້ອມດຽວກັບການຟຶ້ນຟູການປົກຄອງເອກະລາດຢູ່ສູນກາງ ຢູ່ນຶັ້ນ ສະພາບການຢູ່ຕາມທ້ອງຖິ່ີນແມູ່ນຍັງສັບສົນເປັນຕ້ຶົນແມູ່ນຢູ່ທາງພາກເໜືອ ລາວກອງທະຫານຝຣ່ົັງພວມນາບ ຂູ່ ເຈຶົ້າຊີວິດສີສະຫູ່ວາງວົງ ແຫູ່ງຫຼວງພະບາງ; ຄະນະດຽວກັນ ນັຶ້ນທະຫານ ຈີນກົກມີນຕັງ ກໍໄດ້ເຄືີ່ອນໄຫວເຂົ້ຶາມາ ນາບຂ່ເູ ອກະລາດຂອງລາວຢູ່ພາກເໜືອ. ສໍາ ລັບພາກໃຕ້ລາວກອງທະຫານອັງກິດ ກໍໄດ້ເຄ່ືີອນທບັ ເຂ້ຶົາມາພ້ອມໆກັນ ນັຶ້ນກໍເຊືີ່ອງຊ້ອນກໍາລັງທະຫານຝຣົ່ັງເຂົ້ຶານໍາອີກ. ຈາກນ້ຶັນທະຫານຝຣ່ົັງທີ່ເຊີື່ອງຊ້ອນເຂົ້ຶາມານໍາທະຫານອັງກິດກໍໄດ້ ສົມທບົ ກອງທະຫານຝຣັ່ົງທີ່ແຕກທບັ ແລວ້ ໄດ້ລຊ້ີຶ ້ອນຕາມປູ່າໃນເມີ່ອື ກູອ່ ນ ຍດຶ ເອົາຕົວເມອື ງຕູ່າງໆ. ເຖິງວູ່າຢູ່ຫຼາຍທ້ອງຖິ່ີນໄດ້ຕົກຢູ່ແອກປົກຄອງຂອງພວກຈັກກະພັດກໍຕາມ, ແຕູ່ຢູ່ຫຼາຍທ້ອງຖິີ່ນຕູ່າງໆ ປະຊາຊນົ ລາວກໄໍ ດທ້ ໍາການເຄ່ືີອນໄຫວຍຶດອໍານາດ ແລະ ຈັດຕັຶ້ງອາໍ ນາດການປກົ ຄອງໃໝູ່ຂ້ຶນຄກື ນັ ກບັ ສນູ ກາງເຊນ່ົັ : ໃນທ້າຍເດືອນຕຸລາ ຊາວໜຸູ່ມເມືອງຫຼວງພະບາງນໍາພາດ້ວຍ ສໍາມະຊິກແນວໂຮມ ລປລ ໂດຍລຸກຮືຶ້ຂຶ້ນໂຄູ່ນລຶົ້ມ 28

ອໍານາດການປົກຄອງຂອງຈັກກະພັດຝຣ່ົັງ ແລະ ຈັບເຈົຶ້າ ສຸກບົວວົງ, ເຈຶົ້າແຂວງເກົ່າ ພ້ອມດວ້ ຍຄະນະຫຼາຍຄົນ ແລະ ແຕູ່ງຕ້ຶັງ ເຈຶ້ົາບຸນຍະ ວັດ ຂຶ້ນເປັນເຈົ້ຶາແຂວງແທນ, ແຕູ່ງຕັຶ້ງທູ່ານພູມີວົງວິຈິດເປັນທີ່ປກສາຂອງເຈ້ົຶາແຂວງ. ຂະບວນ ຍຶດ ອໍານາດນັບມ້ືຶນັບຟດົ ເດືອດຂຶ້ນ, ບັນດາຂ້າລາຊະການ, ທະຫານ, ຕໍາຫຼວດ,ພໍ່ຄ້າຊາວຂາຍຕະຫຼອດຮອດທະຫານ ຮັກສາພະລາຊະວັງກໍໄດ້ເຂຶົ້າຮູ່ວມຂະບວນການຍຶດອໍານາດເຊົ່ັນກັນ ຕົຶ້ນເດືອນ 11 ປີ ຄ.ສ 1945 ຄະນະຜູ້ແທນ ລັດຖະບານລາວເອກະລາດໂດຍ ແມູ່ນທູ່ານ ສິງລັດຕະສະໄໝ ລັດຖະມົນຕີກະຊວງປ້ອງກັນຊາດ ເປັນຫົວໜ້າໄດ້ ເດີນທາງໄປຫຼວງພະບາງ ເພືີ່ອນໍາເອົາລັດຖະທໍາມະນູນສະບັບໃໝູ່ໄປມອບໃຫ້ ເຈົຶ້າຊີວິດສີສະຫູ່ວາງວົງ ລົງນາມ ຮັບຮອງຢູ່າງເປັນທາງການ ແຕູ່ກໍຖືກປະຕິເສດ. ສະນັ້ຶນ, ມາໃນວັນທີ່ 11 ພະຈິກ ປີ ຄ.ສ 1945 ມວນຊົນຊາວ ນະຄອນຫຼວງ ພະບາງໄດ້ ປິດລ້ອມພະລາຊະວັງເລັົ່ງທວງໃຫ້ເຈ້ົຶາຊີວິດສະຫຼະບັນລັງ, ກອງທະຫານອາສາສະ ໝັກ ແລະ ຊາວໜ່ມູຸ ໄດເ້ ຂ້ົາຶ ປິດປະຕູ 4 ດ້ານຂອງພະລາຊະວງັ , ພ້ອມທງັ ຍງິ ປນນາບຂູ່. ໃນທີ່ສດຸ ເຈ້ຶົາຊີວດິ ສີສະ ຫວູ່າງວງົ ກໍຍອມຈໍານົນ ໂດຍແຕູ່ງຕຶັ້ງໃຫ້ເຈຶ້ົາສີສະຫວູ່າງວັດທະນາ (ອົງມົງກຸດລາ ຊະກຸມມານ) ອອກມາເຈລະຈາຍອມ ປະຕິບັດຕາມຂັຶ້ນຕອນຂອງມວນຊົນ ແລະ ໄດ້ມອບຊັບສົມ ບັດພ້ອມທັງອາວຸດຍຸດທະພັນຕູ່າງໆຢູ່າງຫຼວງຫຼາຍ ທີ່ ພວກຝຣງັ່ົ ຝາກໄວ້ ກອູ່ ນຈະໂຕນໜໄີ ປໃນ ເດອື ນ ມນີ າ ຄ.ສ 1945 ( ພມູ ີ ວງົ ວຈິ ິດ: 1987: 45-46 ). ຈາກຂະບວນການທີ່ສໍາເລັດຄືດົັ່ງກູ່າວ ເຮັດໃຫ້ແຂວງອືີ່ນໆລຸກຂ້ຶນຕໍ່ສູ້ເພ່ີືອຍຶດອໍານາດການປົກຄອງຢູ່າງ ດຸເດືອດແຂງແຮງ ແລະ ສາມາດສ້າງຕຶັ້ງອໍານາດການປົກຄອງໃໝູ່ໄດ້ເຊົ່ັນກັນ ຄື: ວັນທີ 28 ພະຈິກ ປີ ຄ.ສ 1945 ທະຫານລາວອິດສະຫຼະໄດ້ປົດປອູ່ຍເມືອງຊຽງຂວາງ, ວັນທີ 8 ທັນວາ ປີ ຄ.ສ 1945 ບຸກຕີທະຫານຝຣ່ັົງ ຢູ່ຫ້ວຍ ຊາຍແຕກໜີໄປ, ວັນທ່ີ 28 ເດືອນດຽວກັນປະຊາຊນົ ເມືອງປາກຊັນ ກໍຄັບໄລູ່ພວກຝຣ່ງົັ ອອກຈາກເມອື ງຂອງຕົນໝົ ດ ມາຮອດທ້າຍເດືອນ ທັນວາ ປີ ຄ.ສ 1945 ອໍານາດການປົກຄອງໃໝູ່ໄດ້ຮັບການສ້າງຕຶັ້ງຂ້ຶນຢູ່ພຽງແຕູ່ເຂດ ເທດສະບານຂອງ ບັນດາຕົວເມືອງເຫົ່ຼານຶັ້ນເຊັ່ົນ: ສະຫວັນນະເຂດ, ທູ່າແຂກ, ປາກເຊ, ວຽງຈັນ, ຫຼວງພະບາງ, ຊຽງ ຂວາງ, ຊໍາເໜອື ແລະ ຫ້ວຍຊາຍ. ແຕູທ່ າງພາກໃຕສ້ ດັ ຕສູ າມາດຄວບຄຸມຕົວເມືອງໄວ້ໄດ້ ເຊັ່ົນ: ປາກເຊ, ສາລະວນັ , ອັດຕະປ... ແຕູ່ຂະນະດຽວກັນທະຫານລາວອິດສະຫຼະກໍສາມາດຄວບ ຄຸມຊົນນະບົດ ແລະ ເຄ່ີືອນໄຫວບຸກຕີ ທະຫານຝຣັົ່ງແບບກອງຫຼອນເຮັດໃຫ້ພວກເຂົາໄດ້ຮັບຄວາມເສຍຫາຍສົມຄວນ, ທັງເປັນການຖູ່ວງດຶງບໍ່ໃຫ້ພວກ ສດັ ຕູເຄ່ືີອນກໍາລັງຂຶ້ນໄປທາງພາກເໜືອໄດ້ ຕາມແຜນການ. ນອກຈາກນັນ້ຶ , ອໍານາດການປົກຄອງ, ບນັ ດາສະມາຄົມ ແລະ ອງົ ການຈັດຕັ້ງຶ ຕູ່າງໆກໍຖຶກສ້າງຕັຶ້ງ ແລະ ໄດຮ້ ັບການປັບປຸງຢູ່ແຕລູ່ ະທອ້ ງຖີິນ່ ເຊນ່ົັ : ສະມາຄມົ ລາວເປນັ ລາວ, ຍຸ ວະຊົນ, ຍຸວະນາລີ, ກອງທະຫານປະຊາຊົນ... ເພ່ີືອເຕ້ົຶາໂຮມກໍາລັງສະໜັບສະໜູນລັດຖະບານ ອິດສະຫຼະ ແລະ ເພີື່ອ ປົກປກັ ຮັກສາໝາກຜນົ ຂອງການປະຕວິ ັດທຍ່ີ າດມາໄດ້ (ທອງສາ ໄຊຍະ ວງົ ຄໍາດີ ພອ້ ມຄະນະ, 1989:179-180). 29

5.2 ການຟນຶ້ ຟເູ ສດຖະກດິ ແຫູ່ງຊາດ ຄູ່ຽງຄູ່ກັບການປັບປຸງອໍານາດການປົກຄອງ ເສດຖະກິດກໍເປັນປັດໃຈໜຶ່ີງ ທ່ີຈໍາເປັນຈະຕ້ອງໄດ້ຮັບການ ປັບປຸງຢູ່າງຮີບດູ່ວນ ຈາກສະພາບລັດຖະບານລາວອິດສະຫຼະ ທ່ີເລີ່ມຕົຶ້ນບໍລິຫານປະເທດຊາດໃນເງ່ີືອນໄຂທີ່ສະພາບ ເສດກິດທີ່ຫຍຸ້ງຍາກສັບສົນ ໂດຍສະເພາະບັນຫາເສດຖະກິດ- ການເງິນ, ໃນເວລານັຶ້ນງົບປະມານ 4 ລ້ານກວູ່າກີບ ແມູ່ນງົບປະມານປະຈໍາປີ ຄ.ສ 1945 ກໍ ຖືກພວກຝຣັ່ົງຂົນໜີໄປນໍາ ແລະ ເຮັດໃຫ້ເງິນງົບປະມານຂອງລັດຖະບານ ຍງັ ເຫຼືອປະມານ 1 ແສນ ກີບ. ສະນຶ້ັນ, ຈຶີ່ງຂາດງົບປະມານໃຊ້ຈູ່າຍເຂຶ້ົາໃນການບໍລິຫານວຽກງານຕູ່າງໆ...ໃນຂະນະ ດຽວກັນ ນຶ້ັນຊີວິດການເປັນຢູ່ຂອງປະຊາຊົນຊໍ້າພັດປະສົບກັບໄພອຶດຢາກອັນມີເຫດມາຈາກການຜະລິດຫຼ້າ ຫຼັງຜົນ ຜະລິດຕ່ໍາສົມທົບກັບບັນຫາຕູ່າງໆທີ່ເກີດຂຶ້ນໃນໄລຍະສົງຄາມໂລກຄ້ັຶງທີ II ເຊັົ່ນ: ແຮງງານ ຖືກເກັບເກນໄປເປັນກູ ລີ, ຜົນຜະລິດຖືກເກັບເກນໄປຮັບໃຊ້ສົງຄາມ, ການປະທະກັນຂອງກໍາລັງ ທະຫານໄດ້ສ້າງຄວາມເສຍຫາຍໃຫ້ແກູ່ ການຜະລິດ ແລະ ຜົນຜະລດິ . ເມີອື່ ເປັນຄດື ງ່ົັ ນນຶ້ັ ລດັ ຖະ ບານໄດແ້ ກ້ໄຂບັນຫາສະເພາະໜາ້ ໂດຍສະເພາະແມູນ່ ໄດ້ແກ້ ໄຂບັນຫາການເງິນກູ່ອນໝູ່ ໂດຍ ຈັດຕຶ້ັງພິມທະນາບັດຂອງຕົນອອກໃຊ້ ເຊ່ີິງມີພຽງແຕູ່ໃບ 10 ກີບ ແລະ ໃບ 50 ກີບ. ກູ່ຽວກັບບັນ ຫາງົບປະມານ, ໃນຂະນະທີ່ປະເທດພວມຖືກໄພຂົ່ມຂູ່ຄວາມບໍ່ສະຫງົບຍັງປົກຄຸມໃນຫຼາຍເຂດ ແຂວງນຶ້ັນລັດຖະບານໄດ້ໂຄສະນາປຸກລະດົມແຜູເ່ ງນິ ຈາກປະຊາຊນົ ເພ່ືອີ ເອາົ ມາເປັນງບົ ປະມານ ໃຊ້ຈູ່າຍໃນດ້ານການ ທະຫານ, ໂດຍສະເພາະຊືຶ້ອາວຸດໃຫ້ແກູ່ທະຫານກອງຫຼອນ ແລະ ທະຫານ ສູນກາງ. ຈາກການດໍາເນີນນະໂຍບາຍ ເສດຖະກດິ ເບຶືອ້ ງຕ້ຶົນນີຶ້ ລັດຖະບານສາມາດດໍາເນນີ ບລໍ ິຫານບາ້ ນເມອື ງໄດ້ເປນັ ຢາູ່ ງດ.ີ 30

ບດົ ທີ 5 ການກບັ ຄນື ມາຮກຸ ຮານລາວຄງຶັ້ ທີ 2 ຂອງຈກັ ກະພດັ ຝຣງັົ່ ປຄີ .ສ 1946-1954 1. ແຜນການຟຶນ້ ຟູແອກປກົ ຄອງລາວຂອງຝຣົ່ັງ ພາຍຫັຼງທີ່ຟາດຊິດຍ່ີປຸູ່ນລັດຖະປະຫານຍຶດອໍານາດ 9 ມີນາ ປີ ຄ.ສ 1945, ຈັະກະພັດຝຣ່ັົງ ໄດ້ປະຕິບັດ ນະໂຍບາຍການຄອບຄອງອິນດູຈີນຄືນອີກຄງ້ຶັ , ເຊິ່ີງສະແດງອອກໃນການເຊ່ີືອງຊ້ອນ ກໍາລັງໄວ້ຕາມຊົນນະບົດເຄ່ືີອນ ໄຫວປິດລັບ ເພ່ີືອລໍຄອຍໂອກາດຟ້ຶນຟູອໍານາດຢູ່ລາວກໍຄືຢູ່ອິນດູ ຈີນຄືນ ເມີ່ືອຟາດຊິດຍີ່ປູຸ່ນຊຸດໂຊມລົງ. ພວກຝຣັົ່ງ ຈ່ີຶງສວຍໂອກາດເລັ່ົງລັດແຜນການຕູ່າວມາປົກຄອງອິນດູຈີນ, ໂດຍອາໄສການຊູ່ວຍເຫລືອຂອງອັງກິດໃນການເອຶ້ືອ ອໍານວຍຄວາມສະດວກເຊັ່ົນ: ຂົນສົ່ງອາວຸດ, ສະບຽງອາຫານ ແລະ ກໍາລັງທະຫານທະຫານຝຣົ່ັງໃນເຄືີ່ອງແບບຂອງ ທະຫານອງັ ກິດເຂຶາ້ົ ອນິ ດຈູ ີນໂດຍອ້າງວາູ່ ມາປົດອາວຸດຍີ່ປູຸ່ນຕາມສນັ ຍາປດົ ສະດໍາ. ການປະຕິບັດແຜນການເປີດສົງຄາມຮຸກຮານລາວຄັຶ້ງນຶີ້ຝຣັົ່ງໄດ້ກະກຽມວັດຖຸເງິນຄໍາສໍາລັບຊືຶ້ຈ້າງຈອບອອຍຄົນ ລາວ, ອາວຸດທັນສະໄໝ, ຍົນຍານພາຫານະ, ວິທະຍຸສ່ີືສານ ແລະ ພົນທະຫານຫຼວງຫຼາຍເປັນຕ້ຶົນ ແມູ່ນການນໍາເອົາ ກອງທະຫານສົ່ງນອກຂອງຝຣັ່ົງເຂ້ຶົາມາເພີ່ມ ໂດຍສະເພາະ ແມູ່ນມາຈາກຫວຽດນາມໃຕ້ ແລະ ກໍາປູເຈຍ (ໃນວັນທີ 3 ຕຸລາ ຄ.ສ 1945 ທະຫານຝຣ່ັົງ ໄດ້ໂດດຈ້ອງລົງຍຶດເອົາພະນົມເປັນ ແລະ ເຄ່ືີອນທັບເຂົ້ຶາມາທາງພາກໃຕ້ຂອງ ລາວ) ເພືີ່ອບຸກຕີ ແບບຟ້າແມບ \"ຕີໄວສາໍ ເລັດໄວ\". ມາໃນທ້າຍປີ ຄ.ສ 1945 ຫາຕົ້ຶນປີ ຄ.ສ 1946 ກອງທະຫານ ຈິນກົກມິນຕັງໄດ້ເຂຶົ້າມາທາງພາກເໜືອຂອງລາວ, ສະນ້ຶັນ, ຝຣົັ່ງຈຶ່ີງມີອຸບາຍເຈລະຈາກັບຈີນຈຽງ ໄຄເຊັກໃນວັນທີ 28 ກຸມພາ, ຈີນໄດ້ອານຸຍາດໃຫ້ທະຫານຝຣົ່ັງເຂ້ຶົາມາປູ່ຽນແທນທະຫານຈີນ ເພືີ່ອປົດອາວຸດທະຫານຍ່ີປຸູ່ນຢູ່ທາງ ພາກເໜືອຂອງລາວກໍຄືຢູ່ອິນດູຈີນ. ຈາກນຶັ້ນທະຫານຝຣ່ົັງ ກໍໄດ້ຫັຼົ່ງ ໄຫຼເຂົ້ຶາມາຕຶ້ັງຖານທັບຢູ່ທາງພາກເໜືອຂອງ ລາວເຊັ່ນົ : ເມອື ງສງິ , ຫຼວງນໍາ້ ທາ... ໂດຍບໄ່ໍ ດ້ມີການສູ້ຮບົ ແລະ ບໍມ່ ີການເສຍຫາຍແຕຢູ່ ູາ່ ງໃດ. 2. ການຕ່ໍສູ້ປອ້ ງກັນຕວົ ເມອື ງຕູາ່ ງໆ ມາໃນວັນທີ 5 ເດືອນ ມີນາ ຄ.ສ 1946 ກອງທະຫານອັງກິດໄດ້ຖອນອອກຈາກພາກໃຕ້ຂອງລາວ ຫັຼງຈາກທ່ີ ຊູ່ວຍໃຫ້ທະຫານຝຣ່ົັງ ເຂົ້ຶາຍຶດເອົາປາກເຊ, ສາລະວັນ, ອດັ ຕະປ, ຈໍາປາສັກຄືນໄດ້ແລ້ວ ແລະ ຝຣົ່ັງກໍອ້າງເອົາສິດໃນ ການເຂ້ຶົາມາແທນທະຫານອັງກິດ ເພີື່ອປົດອາວຸດທະຫານຍ່ີປຸູ່ນທີ່ຢູ່ພາກໃຕ້ໂດຍທັນທີ ພ້ອມກັບໄດ້ຂະຫຍາຍເຂດ ປົກຄອງຕາມຈຸດຕູ່າງໆ ທີ່ໄດ້ ກໍານດົ ໄວ.້ ມາຮອດວັນທີ 15 ມີນາ ຄ.ສ 1946 ຈັກກະພັດຝຣັົ່ງໄດ້ບຸກເຂຶາົ້ ສະຫວັນ ນະເຂດ ແຕູ່ກໍຖືກກໍາລັງຮັກຊາດໄດ້ຕ່ໍສູ້ຕ້ານຄືນຢູ່າງພິລະອາດຫານ ແຕູ່ຍ້ອນກໍາລັງອູ່ອນນ້ອຍກວູ່າສັດຕູຈຶີ່ງບໍ່ ສາມາດຕ້ານໄດ້ ແລະ ກໍໄດ້ຖອນກໍາລັງອອກຈາກສະຫວັນນະເຂດໄປເຂດຕູ່າງໆໃນຄືນວັນທີ 18 ເດືອນດຽວກັນ. ສູ່ວນກໍາລັງຕົຶນ້ ຕໍຂອງກໍາລງັ ຮກັ ຊາດໄດຂ້ ້າມຂອງໄປຢເູ່ ມືອງມຸກດາຫານ (ປະ ເທດໄທ). ພາຍຫັງຼ ທີຝ່ ຣົງັ່ ຍຶດສະຫວັນ 31

ນະເຂດໄດ້ແລ້ວ ກໍສືບຕ່ໍບຸກໂຈມຕີເມືອງທູ່າແຂກ, ເຊ່ີິງເປັນ ທີ່ຕຶັ້ງຍຸດທະສາດ, ເປັນບູ່ອນທ່ີມີກໍາລັງທະຫານລາວ ອດິ ສະຫຼະຮັກສາການຢູ່າງແໜ້ນໜາໂດຍ ແມູ່ນທູ່ານສຸພານຸວົງ ເປັນຫົວໜ້າບັນຊາການ ແລະ ທູ່ານ ສງິ ກະໂປສໂີ ຄດ ຈຸລະມະນີ ເປັນ ຮອງຜູ້ບັນຊາການ (ດວງໄຊ ຫຼວງພະສີ, 1993:49-50). ໃນຕອນເຊ້ຶົາມືດຂອງວັນທີ 21 ມີນາ ຄ.ສ 1946 ຝຣງົັ່ ໄດ້ໃຊຍ້ ົນສູ້ຮົບຖຶິ້ມລະເບີດ ແລະ ຍີງ່ິ ປນໃຫຍູ່ຖະຫົຼ່ມເມອື ງທູ່າແຂກອັນເຮດັ ໃຫ້ເກີດໄຟໄໝ້ຢູ່ຫຼາຍ ບູ່ອນ, ກໍາລັງທະຫານ ແລະ ປະຊາຊົນປ້ອງກັນເມືອງທູ່າແຂກໄດ້ຕ່ໍຕ້ານຄືນ ຢູ່າງອາດຫານສາມາດດັບສູນສັດຕູໄດ້ ຫຼວງຫຼາຍ. ແຕູ່ຍ້ອນກອງປ້ອງອາວຸດເມືອງທູ່າແຂກມີອາ ວຸດລ້າສະໄໝກວູ່າ, ກໍາລັງພົນກໍໜ້ອຍກວູ່າ ຈຶີ່ງບ່ໍສາມາດ ປອ້ ງກນັ ເມອື ງທູ່າແຂກໄວ້ໄດ້. ຈາກນຶ້ັນ ກອງກໍາລງັ ປ້ອງກັນສວູ່ນໃຫຍູ່ກໍ ໄດ້ຖອຍໜີຂ້າມຂອງໄປຝັ່ງໄທ (ນະຄອນ ພະນົມ). ແຕູ່ໃນຄະ ນະທີ່ກໍາລັງຮັກຊາດພວມຂ້າມຂອງຢູ່ນ້ນັຶ ກໍໄດ້ຖືກກໍາລັງອາກາດໂຈມຕີຢູ່າງໜັກໜູ່ວງເຮັດໃຫ້ ນກັ ຮບົ ປະຕິວັດບາດເຈບັ ແລະ ເສຍຊວີ ດິ ເຖງິ 2000 ຄນົ ແລະ ເຈົຶ້າ ສຸພານວຸ ົງ ກໄໍ ດ້ຮບັ ບາດເຈັບ, ສວູ່ ນຕວົ ເມືອງ ທູ່າແຂກກໍຖືກຝຮ່ົັງຍຶດໄດ້. ພາຍຫຼັງທ່ີຝຣ່ົັງເຂົຶ້າຍຶດຕົວເມືອງທູ່າແຂກໄດ້ແລ້ວພວກ ເຂົາກໍໄດ້ດໍາເນີນການປາບປາມ ແລະ ຂ້າຊາວເມືອງທູ່າແຂກຢູ່າງໂຫດຮ້າຍປູ່າເຖີື່ອນທ່ີສຸດ (ທະ ຫານຝຣົັ່ງໄດ້ເຂົ່ັນຂ້າປະຊາຊົນເມືອງທູ່າແຂກຢູ່າງ ໂຫດຮ້າຍດ້ວຍການຈັບກຸມເອົາແມູ່ຍິງ, ເດັກນ້ອຍ, ຜູ້ເຖ້ົຶາມາຍັດໃສູ່ເປົາຖ້ິຶມໃສູ່ນໍ້າຂອງ, ໃສູ່ຄົກຕໍາ, ດາບແທງ, ຍິີ່ງ ເປົຶ້າລົງ ນໍ້າຂອງ). ດົັ່ງນຶ້ັນ, ວັນທີ 21 ມີນາ ຄ.ສ 1946 ຢູ່ ທູ່າແຂກຈຶີ່ງກາຍເປັນວັນຄຽດແຄ້ນຂອງປະຊາຊົນລາວ ມາຈົນເຖິງ ທຸກວນັ ນຶີ້ (ນີວອນ ໄຊຍະວົງ, 2006). ພາຍຫັຼງທ່ີຈັກກະພັດຝຣົ່ັງຍຶດຕົວເມືອງທູ່າແຂກ ກໍໄດ້ເຄືີ່ອນກໍາລັງເຂ້ຶົາມາປິດລ້ອມວຽງ ຈັນຂຶ້ນມາວຽງຈັນ ໃນວັນທີ 30 ມີນາ ຄ.ສ 1946, ຕໍ່ໜ້າສະພາບການນຶ້ັນລັດຖະບານລາວອິດສະຫຼະມີແຜນການຈັດຕ້ຶັງປ້ອງກັນໄວ້ ຢູ່າງແໜ້ນໜາ ແລະ ໄດ້ເຄ່ອີື ນຍ້າຍຄະນະລັດຖະບານຂ້ນຶ ຢູ່ຫຼວງພະບາງຊົ່ວຄາວ. ວນັ ທີ 21 ເມສາ ຝຣົັ່ງໄດ້ບຸກໂຈມ ຕີເຂ້ຶົາວຽງຈັນ ທັງ 3 ປີກຄື: ທິດໃຕ້, ທິດ ຕາເວັນອອກ ແລະ ທິດເໜືອ, ພ້ອມກັນຢູ່າງດຸເດືອດ ແລະ ສາມາດຍຶດ ຕົວເມືອງວຽງຈັນໄດ້ໃນ ວັນທີ 24 ເມສາ ຄ.ສ 1946. ສູ່ວນກໍາລັງຮັກຊາດກໍໄດ້ແຕກກັນໄປສູ່ວນໜຶີ່ງກໍໄດ້ຂ້າມ ໄປຝັງ່ ໄທ ແລະ ສູ່ວນໜ່ີຶງກໄໍ ດ້ຕຜີ ູ່າວົງລ້ອມຂຶນ້ ໄປຫຼວງພະບາງ ເພ່ີືອສືບຕ່ປໍ ົກປ້ອງຫຼວງພະບາງ, ແຕູ່ ມາຮອດວນັ ທີ 24 ພຶດສະພາ ທະຫານຝຣົ່ັງກໍໄດບ້ ຸກຕີເຂາຶົ້ ຫຼວງພະບາງໄດ້ຢູ່າງງາູ່ ຍດາຍ, ກໍາລັງ ຮກັ ຊາດກພໍ າກນັ ຕ່ໍຕາ້ ນແຕ່ກູ ໍຕໍ່ຕາ້ ນ ໄດພ້ ຽງໄລຍະດຽວກຖໍ ອຍຕວົ ໜີເພີ່ືອຮກັ ສາກໍາລັງ. ເຈ້ົາຶ ເພັດສະຣາດ ແລະ ທະຫານຈໍານວນໜີງ່ຶ ໄດຂ້ ້າມຊາຍແດນໄປ ຢູ່ປະເທດໄທ, ສູ່ວນໜຶີ່ງກໍໜີເຂຶົ້າປູ່າ ເພ່ີືອເຄື່ີອນໄຫວຕໍ່ສູ້ໃນໄລຍະຍາວ, ສູ່ວນກໍາລັງປະຕິວັດທີ່ຫົຼບໜີໄປຝ່ັງໄທນ້ັຶນ ໄດເ້ ຕາ້ົຶ ໂຮມກັນ ແລະ ໄດ້ຈດັ ຕັຶ້ງລັດຖະບານລາວອດິ ສະຫຼະພັດຖິ່ນີ ຂຶ້ນ ເພີ່ືອສືບຕພໍ່ າລະກິດຕໍ່ຕາ້ ນຈັກກະພັດ ເພອ່ີື ປົດ ປອູ່ ຍຊາດ. 3. ການຟ້ນຶ ຟູກົງຈັກການປກົ ຄອງຂອງຈັກກະພດັ ຫັຼງຈາກພວກລູ່າເມືອງຂຶ້ນຝຣ່ົັງຍຶດເອົາປະເທດລາວເປັນເທື່ີອທີ່ສອງແລ້ວ ກໍຂຸ້ນຂ້ຽວດາເນີນການຟຶ້ນຟູກົງຈັກ ການປົກຄອງລູ່າເມືອງຂຶ້ນຢູ່າງຮີບດູ່ວນ ໂດຍມີການປູ່ຽນແປງແບບວິທີການປົກຄອງຄື: ປູ່ຽນຈາກປົກຄອງແບບ 32

\"ໂດຍກົງ\" ມາເປັນແບບ \"ເຊີື່ອງຊ້ອນ\" ເຊິ່ີງໝາຍເຖິງກົງຈັກ ການປົກຄອງ \"ຫູຸ່ນ\" ຂອງລາວຂ້ຶນເພ່ືີອປະຕິບັດ ເລູ່ກົນຍຶດຄອງລາວຂອງພວກເຂົາ. ດັ່ົງນັ້ຶນ, ມາ ໃນວັນທີ 27 ສິງຫາ ຄ.ສ 1946 ເຈ້ຶົາຊີວິດ ສີສະຫວູ່າງວົງ ໄດ້ ມອບໝ າຍໃຫ້ ເຈົຶ້າສີສະຫວູ່າງວັດ ທະນາລົງນາມເຊັນສັນຍາກັບຈັກະພັດຝຣົັ່ງ , ເຊີິ່ງແມູ່ນສັດຍາຜູກມັດ ລະຫວູ່າງຝຣັົ່ງກັບລາຊະອາ ນາຈັກລາວເຊິີ່ງມີເນືຶ້ອໃນວູ່າ: ຝຣົັ່ງຮັບຮູ້ຄວາມເປັນເອກະລາດ ແລະ ສິດອໍານາດການ ປົກຄອງຂອງພະລາຊະອານາຈັກລາວແຕູ່ຕ້ອງນອນຢູ່ໃນເຄືອສະຫະພັນອິນດູຈີນ-ຝຣັ່ົງແຊ. ຈາກນ້ັຶນ, ພວກເຂົາກໍໄດ້ ຈັດຕຶ້ັງລະບົບການປົກຄອງຂຶ້ນ ໂດຍສະເພາະແມູ່ນຢູ່ວຽງຈັນ ແລະ ຫຼວງພະບາງ. ຢູ່ວຽງຈັນໃນວັນທີ 15 ມີນາ ຄສ 1947 ຝຣ່ັົງໄດ້ບົ່ງຕົວເອົາ \"ຜູ້ແທນ\" 44 ຄົນມາປະກອບເປັນ \"ສະພາຮູ່າງລັດຖະທາມະນູນ\" ໂດຍແມູ່ນທູ່ານບົງ ສຸວັນນະວົງເປັນປະທານສະພາ, ໂດຍມີຄົນຝຣົ່ັງຈໍານວນຫຼວງຫຼາຍເປັນທີ່ປກສາ ແລະ ເປັນຜູ້ຄວບຄຸມ. ຢູ່ຫຼວງພະ ບາງຝຣ່ົັງໄດຟ້ ້ຶນຟຫູ ໍສະໜາມຫຼວງ ໂດຍແຕູ່ງຕຶັ້ງ ເຈົຶ້າສຸວັນນະລາດ ເປັນນາຍົກລັດຖະມົນຕີ ແລະ ລັດຖະມົນຕີອີກ 6 ຄົນ ເຊິີ່ງເປັນຄະນະລດັ ຖະບານຫູນຸ່ ຊຸດທໍາອິດຂອງລາຊະອານາຈກັ ລາວ. ເພີື່ອແຕູ່ງແປງໂສມໜ້າຂອງລັດທິລາເມ່ີືອງຂຶ້ນຝຣົ່ັງຢູ່ລາວ, ພວກຝຣັ່ົງໄດ້ໃຫ້ລັດຖະບານລາ ຊະອານາຈັກ ລາວຮູ່າງລັດຖະທໍາມະນູນຂ້ຶນ ແລະ ໄດ້ປະກາດອອກໃຊ້ຢູ່າງເປັນທາງການ ໃນ ວັນທີ 11 ພຶດສະພາ ຄ.ສ 1947 , ລັດຖະທໍາມະນູນສະບັບໃໝູ່ນ້ີຶໄດ້ບ່ົງໄວ້ວູ່າ:\" ປະເທດລາວ ແມູ່ນລາຊະອານາຈັກສັງກັດໃນເຄືອສະຫະພັນອິນດູຈີນ ຂອງຝຣ່ົັງ...\"ມາໃນເດືອນສິງຫາຄ.ສ1947 ພວກ ເຂົາໄດ້ດໍາເນີນປູ່ອຍປັດເລືອກຕັ້ຶງຢູ່າງກະທັນຫັນ (ວຽງວິຈິດ ສຸທິເດດ, ເດຊາ ນຸລາດ; ປຶ້ມປະຫວັດສາດຊັ້ຶນມັດທະຍົມປີທີ 6; 2005) ເພ່ີືອຄັດເລືອກເອົາລູກມືເກົ່າຂອງພວກ ເຂົາເຂ້ຶົາມາ ນັ່ົງໃນສະພາຈໍານວນ 33 ຄົນເອີຶ້ນວູ່າ: \"ສະພາແຫູ່ງຊາດ\". ຈາກນັ້ຶນສະພານີຶ້ ກໍໄດ້ຮັບຮອງ ເອົາລາຍຊື່ີ ຄະນະລົດຖະບານຫຸູ່ນ (ເຊິີ່ງແມູ່ນຝຣັົ່ງເປັນຜູ້ແຕູ່ງຕຶັ້ງຢູ່ຫຼວງພະບາງ) ຊຸດທໍາອິດຢູ່າງ ເປັນທາງການ. ພ້ອມດຽວກັນ ນຶ້ນັ ອໍານາດການປົກຄອງທ້ອງຖນີິ່ , ຕໍາແໜງເຈົຶ້າແຂວງ, ເຈ້ົຶາເມືອງ, ນາຍກອງ, ນາຍບ້ານ ແລະ ຂ້າລາຊະການຕູ່າງໆ ກໍຖກື ຟຶນ້ ຟູຂຶນ້ ໂດຍແມນູ່ ສັກດີນາ ແລະ ບກຸ ຄນົ ທ່ີມຜີ ນົ ງານຕໍຝ່ ຣັ່ງົ ໄດ້ກໍາຕໍາແໜູ່ງຕູາ່ ງໆ. ມາຮອດວັນທີ 18 ມີນາ ຄ.ສ 1948 ພວກຝຣັ່ົງໄດ້ປັບປຸງກົງຈັກການປົກຄອງຫູຸ່ນ ໂດຍແຕູ່ງ ຕຶັ້ງເຈ້ຶົາບຸນ ອູ້ມນະຈໍາປາສັກ ເປັນນາຍົກແທນ ເຈ້ຶົາສຸວັນນະຣາດ. ຈາກນຶ້ັນ. ເພືີ່ອປະຕິບັດເລູ່ກົນ\" ເອົາຄົນລາວຂ້າຄົນລາວ\" ຈກັ ກະພັດຝຣ່ງົັ ໄດສ້ ້າງກອງທບັ ແຫງູ່ ຊາດຂຶ້ນ ເພ່ີອື ແນໃສປູ່ າບປາມຄນົ ລາວທີ່ຮັກຊາດ. ຈາກນຶັ້ນ, ຈກັ ກະພັດຝຣົັງ່ ໄດ້ ມີຄໍາສ່ງັົ ໃຫ້ເອົາກອງທະຫານທກຸ ໆກອງ ໃນ ດິນແດນລາວໃຫຂ້ ້ຶນກບັ ກອງບັນຊາການສູງສຸດຂອງກອງທັບສະຫະພັນ ອິນດຈູ ີນ-ຝຣງັົ່ (ກະຊວງສຶກສາ ແລະ ກິລາ; 1990:18-19). ພາຍຫັຼງທີ່ຈັດຕັຶ້ງກົງຈັກການປົກຄອງ ຫຸູ່ນ ສໍາເລັດແລ້ວ ຝຣ່ັົງກໍໄດ້ທໍາອຸບາຍມອບເອກະລາດໃຫ້ແກູ່ລາວ, ໂດຍໄດ້ເຊນີ ເອົາ ເຈ້ຶົາສີສະຫວາູ່ ງວົງ ພ້ອມດວ້ ຍ ເຈົຶ້ານາຍຊນ້ັຶ ສູງຫຼາຍຄນົ ໄປ ຮູ່ວມລົງນາມມອບ-ຮັບເອກະລາດທີ່ກຸງ ປາຮີ (ຝຣົ່ັງໃນ ວັນທີ 19 ກໍລະກົດ ຄສ 1949 ). ຈາກນຶ້ັນ, ມາລັດຖະບານຫຸູ່ນລາວກໍໄດ້ເຊັນອານຸສັນຍາກັບຝຣັົ່ງ ຫາຼ ຍ, ເຊ່ີິງແຕູ່ລະສະບັບໄດ້ກາໍ ນົດສດິ ຂອງ ຈັກກະພັດລູ່າເມືອງຂຶ້ນຝຣົງັ່ ໃນການເຄ່ືອີ ນໄຫວແຕູ່ລະຂົງເຂດວຽກງານ 33

ເຊ່ັົນ: ການທະຫານ, ເສດ ຖະກິດ, ວັດທະນະທໍາ, ສຶກສາໆລໆ. ບັນດາສັນຍາ ແລະ ອານຸສັນຍາທັງໝົດນຶ້ັນໄດ້ເປັນ ເອກະ ສານທາງກດົ ໝາຍຢັຶ້ງຢນເຖິງແອກປົກຄອງຂອງຝຣງ່ົັ ໃນຮູບການໃໝໃູ່ ນປະເທດລາວ. 4. ການຕໍສ່ ູ້ຂອງປະຊາຊົນລາວຕ້ານຝຣົ່ງັ ຂອງປະຊາຊນົ ລາວ 1946-1950 4.1 ການກສໍ າ້ ງກາໍ ລັງ ແລະ ເຂດທີໝ່ ັນຶ້ ພາຍຫຼັງຈັກກະພັດລູ່າເມືອງຂຶ້ນຝຣົ່ັງຍຶດເອົາຕົວເມືອງຕູ່າງໆ ຂອງລາວໄດ້, ກໍາລັງປະຕິວັດລາວກໍໄດ້ຖອນ ອອກຈາກຕົວເມືອງໄປຊົນນະບົດແລ້ວເຄ່ີືອນໄຫວກໍສ້າງເຂດທ່ີໜ້ຶັນແລະຂະຫຍາຍສົງຄາມກອງຫຼອນພ້ອມທັງ ປຸກລະດົມຂົນຂວາຍມະຫາຊົນ ໃຫ້ເຂົຶ້າຮູ່ວມຂະບວນການປະຕິວັດ. ການເຄີື່ອນໄຫວຕ່ໍສູ້ແບບກອງຫຼອນຂອງ ປະຊາຊົນເຮົາໃນໄລຍະນີ້ຶ ແມູ່ນໄດ້ປູ່ຽນຈາກການສ້າງເຂດທີ່ໜັ້ຶນເອກະລາດໄປສູ່ການສ້າງເຂດທ່ີໜັ້ຶນ ແລະ ສູ້ຮົບ ເຄີືອ່ ນທີ່, ໃນນຶີເ້ ອາົ ການສ້າງພ້ນຶື ຖານເປັນຈຸດໜັກ, ປຸກລະດົມປະຊາຊົນໃຫ້ເຈົ້າຶ ໃຈແຈງ້ ແລະ ເຂ້າົຶ ຮູ່ວມໃນຂະບວນ ການຕໍສ່ ູ້ (ກະຊວງສກຶ ສາ ແລະ ກລິ າ;1990:16). ຜູ່ານຂະບວນການເຄືີ່ອນໄຫວປະຊາຊົນຫຼວງຫຼາຍ ໄດ້ຮູ້ສຶກຕືີ່ນຕົວໃຫ້ການສະໜັບສະໜູນ, ປະກອບສູ່ວນ ເຂ້ຶົາຮູ່ວມຂະບວນການຕໍ່ຕ້ານ, ໃຫ້ການຊູ່ວຍເຫລືອທາງດ້ານສະບຽງ, ອາວຸດໃຫ້ແກູ່ຂະບວນການຮັກຊາດເຮັດໃຫ້ ກາໍ ລງັ ຕໍຕ່ ້ານຝຣົງ່ັ ນັບມືຶ້ນບັ ເຕີບໃຫຍເູ່ ຂມຶ້ັ ແຂງຂ້ນຶ ແລະ ມີສູນກາງເຄ່ອີື ນໄຫວຢູ່ຫຼາຍເຂດເຊ່ັົນ: - ເຂດຕາເວັນອອກສຽງເໜືອ: ເມອື ງຊໍາໃຕ້, ເມືອງໂມ້, ເມືອງໂສຍ, ສົບຮາວ, ຊຽງຄໍ້...ຄະນະຊຶີ້ນໍາ ຢູ່ເຂດ ດົ່ັງກູ່າວນຶັ້ນມີ: ທູ່ານ ໄກສອນ ພົມວິຫານ, ທູ່ານ ມາ ໄຂຄໍາພິທູນ, ທູ່ານ ຊຽງສິງ ( ເພຍຫອມ ), ທູ່ານ ສິ ສະຫວາດ ແກວ້ ບນຸ ພັນ... - ເຂດຕາເວັນຕົກສຽງເໜືອ: ກວມເອົາແຂວງຫຼວງພະບາງ, ຫຼວງນໍ້າທາ ແລະ ໄຊຍະບູຮີ, ໃນນຶ້ັນມີ ເມືອງ ສງິ , ເມອື ງຫຼວງນໍ້າທາ, ເມືອງສະ, ເມອື ງຕົ້ນຶ ເຜຶ້ິງ, ເມືອງລອງ, ເມືອງປາກທາ, ເມືອງ ປາກແບງ, ເມືອງຫງົ ສາ, ເມືອງ ຊຽງຮອນ, ເມອື ງຊຽງລົມ... ຄະນະນໍາຢ່ເູ ຂດນີຶ້ ທ່າູ ນ ພມູ ີ ວົງວຈິ ິດ ,ທູ່ານ ອດຸ ຕະມະ ຈນຸ ລະມະນ.ີ .. - ເຂດເຄີື່ອນໄຫວຢູ່ແຂວງວຽງຈັນ ແມູ່ນ ເມືອງທຸລະຄົມ, ເມືອງເຟອງ, ລ້ອງສັງ, ລ້ອງຕອນ, ລ້ອງງີື່ມ, ບ້ານແທ້, ນາໂພ, ໜອງບົວ... ຄະນະນໍາເຄີື່ອໄຫວເຂດນຶ້ີມີ ທູ່ານ ໝືີ່ນ ສມົ ວິຈິດ, ທູ່ານໂຊດ ເພັດລາ ສີ, ທູ່ານ ທິດ ມູ່ວນ ສາວຈນັ ທະລາ... - ເຂດເຄີ່ືອນໄຫວຢແູ່ ຂວງຊຽງຂວາງ ແມູ່ນເມືອງໜອງແຮດ, ບວມຫຼົງ, ເມືອງໝອກ...ຄະ ນະຊຶ້ີນໍາຢູ່ເຂດ ນແຶ້ີ ມ່ນູ ທາູ່ ນໄຟດາູ່ ງ ລໍເບຼຍຢາວ, ທູາ່ ນເຢຍວີື່, ທາູ່ ນທ້າຄ.ູ້ .. - ເຂດເຄີ່ືອນໄຫວແຂວງຄໍາມູ່ວນ ແລະ ສະຫວັນນະເຂດ ມີເມອື ງບໍລິຄັນ, ປາກຊັນ, ປາກກະ ດິງ, ເຊ ໂປນ ເມືອງພີນ... ຄະນະຊນີ້ຶ າໍ ເຄອື່ີ ນໄຫວຢູ່ເຂດນມີ້ຶ ີ ທູ່ານ ໜຮູ ັກ ພມູ ສະຫວນັ , ທູ່ານເຈົຶ້າ ສກຸ ວງົ ສັກ, ທ່າູ ນ ສສີ ົມພອນ ລໍ ວັນໄຊ, ທູ່ານ ສີຊະນະສສີ ານ, ທູ່ານສິງກະໂປ ສີໂຄດຈນຸ ລະມະນ.ີ . 34

- ເຂດເຄີ່ືອນໄຫວຢີຸູ່ແຂວງຈໍາປາສັກ, ສາລະວັນ ແລະ ອັດຕະປ ແມູ່ນພູພຽງບໍລິເວນ, ຕະໂງ, ທະຊຽງ, ດກັ ຈຶງ, ດກັ ຊຸນ, ເຊກອງ...ຄະນະຊີ້ຶນໍາມທີ າູ່ ນ ຄໍາໄຕ ສພີ ັນດອນ, ທ່າູ ນພູນ ສປີ ະເສີດ, ທູ່ານ ສທີ ນົ ກົມມະດາໍ ... ການເຄີ່ືອນໄຫວຂອງຂະບວນການຮັກຊາດຢູ່ແຫູ່ງຕູ່າງໆ ສູ່ວນຫຼາຍແມູ່ນຢູ່ຊົນນະບົດຫູ່າງໄກສອກຫີຼກ ຫືຼ ຕາມຖໍ້າ, ພູຜາປູ່າດົງ ແຕູ່ກໍມີຈໍານວນໜີ່ຶງເຄີື່ອໄຫວຢູ່ຕາມຕວົ ເມືອງໃຫຍູ່. ໜ້າທີ່ຕຶນົ້ ຕໍຂອງແຕູ່ລະໜູ່ວຍເຄີ່ືອນໄຫວ ຕຕໍ່ າ້ ນໃນໄລຍະນ້ຶີ ແມນູ່ ການກໍສາ້ ງຮາກຖານການເມືອງ. ການປຸກລະດົມສົງຄາມກອງຫອຼ ນໃຫ້ກວາງຂວາງ ແລະ ສູ້ ຮົບດີ: ເອາົ ໃຈໃສູ່ກໍ່ສ້າງພະນັກງານທ້ອງຖີິນ່ ແກ່ນູ ສານຊົ່ວຄາວ. ຜູ່ານການເຄ່ີືອນໄຫວຢູ່າງຕ້ັຶງໜ້າຂອງບັນດາໜູ່ວຍກອງຫຼອນ, ກອງໂຄສະນາປະກອບອາວຸດ ຈ່ຶີງໄດ້ຜົນ ສາໍ ເລັດໃນການປກຸ ລະດົມ ປະຊາຊົນໃຫຮ້ ່ວູ ມຂະບວນການຕ່ໍຕາ້ ນນັບມ້ນືຶ ບັ ຫຼາຍ; ພອ້ ມດຽວກນັ ກໍສາມາດສະກັດລັດ ຕີເປັນກົມກອງ ເຮັດໃຫ້ພວກເຂົາໄດ້ຮັບເສຍຫາຍຢູ່າງຫຼວງຫຼາຍບົນພືຶ້ນຖານຄວາມເຕີບໃຫຍູ່ຂອງຂະບວນການ ຕ່ໍຕ້ານນຶ້ັນ, ພັກໄດ້ຕັດສິນໃຈສ້າງກໍາລັງຫຼວງຂຶ້ນ ໂດຍຄັດເລືອກເອົາພະນັກງານ, ນັກຮົບຜູ້ດີເດັົ່ນຈາກບັນດາໜູ່ວຍ ກອງຫຼອນ ແລະ ກອງໂຄສະນາປະກອບອາວດຸ ສາ້ ງເປັນກອງທບັ ລາວອິດສະຫະຼ (ຕໍມ່ າກາຍເປນັ ກອງທັບປົດປູ່ອຍປະ ຊາຊົນລາວ ແລະ ເປັນກອງທັບປະຊາຊົນລາວໃນປັດຈຸບັນ) ຢູ່າງເປັນທາງການໃນວັນທີ 20 ມັງ ກອນ ຄສ 1949 ຢູ່ທີ່ກອງລາດຊະວົງ ເຂດທີ່ໜ້ັຶນຕາແສງລາວຮຸູ່ງ, ເມືອງຊຽງຄໍ້ ແຂວງຫົວພັນ ເຊ່ີິງລວມມີ 25 ຄົນ,ໃນນຶ້ັນ ແມູ່ນ ທູ່ານ ໄກສອນ ພົມວິຫານ ເປັນຜູ້ບັນຊາການສູງສຸດ (ກະຊວງ ສຶກສາ ແລະ ກິລາ;1990: 17). ພາຍຫັຼງສ້າງຕັ້ຶງບໍ່ ດົນກອງເອກະລາດອ່ີືນໆເຊນັົ່ : ກອງໄຊຍະຈັກກະພັດ, ກອງໄຊຍະເສດຖາທິຮາດ, ກອງປາໄຈ ແລະ ກອງຟາ້ ງູ່ມຸ ກໍໄດ້ ຮູ່ວມກັນເຂຶົ້າເປັນອັນດຽວ ການສ້າງຕັ້ຶງກອງກໍາລັງປະກອບອາວຸດດັ່ົງກູ່າວໄດ້ເປັນບາດລ້ຽວປະຫວັດສາດ ການ ຂະຫຍາຍກໍາ ລັງປະຕິວດັ ເຮັດໃຫ້ຂະບວນການປະຕິວດັ ປດົ ປູ່ອຍຊາດເຕີບໃຫຍູເ່ ຂຶ້ມັ ແຂງຂຶນ້ 4.2 ການເຄ່ີອື ນໄຫວຕຕໍ່ ້ານຂອງລດັ ຖະບານລາວພດັ ຖິີນ່ ສໍາລບັ ພາກສູວ່ ນລັດຖະບານລາວເອກະລາດພດັ ຖີນ່ິ ທອ່ີ າໃສຢູ່ປະເທດໄທ ສວູ່ ນໃຫຍູ່ ແມນູ່ ເຄ່ືອີ ນໄຫວ ຕາມບັນດາແຂວງຊາຍແດນໄທລາວເຊ່ັົນ: ໜອງຄາຍ, ອຸດອນ, ເລີຍ, ສະກົນນະ ຄອນ ແລະ ອຸບົນ. ພາກສູ່ວນ ດົັ່ງກູາ່ ວໄດເ້ ຄ່ືີອນໄຫວເຕ້າຶົ ໂຮມກໍາລັງ, ຝກແອບອບົ ຮົມ ແລະ ພັດ ປຽູ່ ນກນັ ມາເຄອື່ີ ນໄຫວຢູ່ລາວ ໂດຍສະເພາະແມູ່ນ ບນັ ດາແຂວງແຄມແມູ່ນ້ໍາຂອງ. ພມໍ າຮອດປີ ຄສ 1949, ສະພາບການຢູ່ປະເທດໄທໄດ້ມີການປູຽ່ ນແປງອັນໄດ້ເປັນຜົນສະ ທອ້ ນຕ່ໍກັບການ ເຄື່ີອນໄຫວປະຕິວັດຂອງລັດຖະບານລາວອິດສະຫຼະພັດຖ່ິີນຄື: ລັດຖະບານຂອງ ທູ່ານ ປິດີ ພະນົມຍົງ, ເຊິີ່ງເປັນ ລດັ ຖະບານທີ່ໃຫກ້ ານສະໜບັ ສະໜນູ ການເຄືີອ່ ນໄຫວຂອງ ລດັ ຖະ ບານລາວອດິ ສະຫຼະພດັ ຖນ່ິີ ນັນຶ້ ໄດຖ້ ກື ໂຄນູ່ ລົມ້ຶ ລົງ ແລະ ປູຽ່ ນແທນ ໂດຍລດັ ຖະບານ ປ. ພິບນູ ສົງຄາມ, ເຊ່ິີງເປັນລັດຖະບານ ທີ່ນຍິ ມົ ອາເມລິກາ ແລະ ເປັນປໍລະປັກກັບ ຄອມມຸຍນິດລັດ ຖະບານ ນຶີ້ໄດ້ຍຸດເຊົາການອູ້ມຊູຊູ່ວຍເຫລືອ ແລະ ບອກໃຫ້ເຈຶ້ົາ ເພັດສະລາດ ນໍາພາຄະນະລັດ ຖະ ບານພັດຖິີ່ນທັງໝົດກບັ ຄືນວຽງຈັນ ເຂົ້ຶາຮູ່ວມມກື ບັ ຝຣັົງ່ . ພອ້ ມດຽວກນັ ນ້ັນຶ ຈັກກະພັດຝຣ່ົັງຍັງໄດສ້ ົ່ງລູກມືຂອງຕົນ 35

ໄປຊັກຊວນ, ຊ້ືຶນຈ້າງຈອບອອຍບຸກຄົນຜູ້ສໍາຄັນໃນຄະນະລັດຖະບານລາວ ອິດສະຫຼະພັດຖິີ່ນໃຫ້ກັບມາຮູ່ວມມືກັບ ລັດຖະບານຫຸູ່ນທີ່ຝຣົ່ັງສ້າງຂຶ້ນ ໂດຍອ້າງວູ່າຝຣ່ົັງໄດ້ມອບເອກະລາດ ໃຫ້ແກູ່ລາວຢູ່າງສົມບູນແລ້ວ...ໃນທີ່ສຸດຄະນະ ລັດຖະບານພັດຖີິ່ນກໍໄດ້ຖືຜັນແຍກ; ພາກສູ່ວນໜຶີ່ງ ທ່ີນໍາພາໂດຍ ພະຍາຄໍາມ້າວວິໄລ ແລະ ປະກອບອາວຸດ ໂດຍຜູ້ ສໍາຄັນໃນຄະນະ ລັດຖະບານຫຼາຍ ຄົນເຊັ່ົນ: ກະຕູ່າຍ ໂດນສະໂສສິດ, ບຸນອູ້ມ, ຜຸຍຊະນະນິກອນ, ເຈົ້ຶາສຸວັນນະພູມ ມາ ໄດ້ເປີດກອງ ປະຊຸມຂຶ້ນທ່ີບາງກອກ ແລະ ປະກາດຍຸບລັດຖະບານຂອງຕົນ ໃນວັນທີ 25 ຕຸລາ ຄສ 1949; ຈາກ ນັຶ້ນ, ກໍກັບຄືນມາຍອມຈໍານົນຕໍ່ຝຣົ່ັງ ເພີື່ອຮັບເອົາຕໍາແໜູ່ງສໍາຄັນໃນລັດຖະບານຫຸູ່ນ. ໃນວັນດຽວ ກັນນຶັ້ນ (25 ຕຸລາ) ໃນນາມຄະນະລັດຖະບານລາວອິດສະຫຼະພັດຖີ່ິນຜູ້ຮັກຊາດ, ເຈ້ຶົາສຸພານຸວົງ ໂດຍໄດ້ຮັບການເຫັນດີຈາກ ເຈ້ຶົາເພັດຊະຮາດ ກໍໄດ້ເປີດກອງປະຊຸມທີ່ບາງກອກ ເຊ່ັົນກັນ ເພີ່ືອເປີດໜ້າກາກ ແລະ ກູ່າວປະນາມຜູ້ຂາຍຊາດ, ຢນຢນັ ຄວາມຕັດສິນໃຈ ແລະ ຫຼັກໜນ້ັຶ ຂອງຂະບວນການລາວອິດສະຫຼະທຈ່ີ ະສືບຕ່ໍ ຕໍສ່ ້ຈູ ົນໄດ້ໄຊຊະນະຢູ່າງສົມບນູ . ຈາກນັ້ຶນ ເຈຶົ້າ ສຸພານຸວົງ ກໍໄດ້ນໍາພາຄະນະຂອງຕົນກັບມາເຂດທ່ີໜັຶ້ນຕໍ່ຕ້ານທີ່ປະເທດລາວ ເພ່ີືອສືບຕ່ໍພາລະກິດ ປະຕວິ ດັ ຕໍ່ສ້ຂູ ບັ ໄລ່ຈູ ັກກະພດັ ຝຣົງັ່ ຍາດເອາົ ເອກະລາດອັນສົມບນູ ໃຫ້ກບັ ປະເທດຊາດ. 36

ບດົ ທີ 6 ການຕໍ່ສ້ຂູ ອງປະຊາຊນົ ລາວຕາ້ ນພວກລາູ່ ເມອື ງຂນຶ້ ແລະ ອາເມລກິ າ 1. ກອງປະຊມຸ ໃຫຍູ່ຜ້ແູ ທນລາວຕຕ່ໍ າ້ ນທວົ່ ປະເທດ ເດອື ນ ສງິ ຫາ ຄສ 1950 ໃນທ້າຍປີ ຄສ 1949-1950 ສະພາບການຂອງໂລກມີຫຼາຍຢູ່າງຜັນແປໄປອັນໄດ້ ເປັນຜົນດີ ໃຫ້ແກູ່ຂະບວນ ການຕ່ໍສູ້ຕ້ານຝຣົ່ັງຂອງປະຊາຊົນລາວ ເຊັ່ົນ: ໃນວັນທີ 1 ຕຸລາ ຄສ 1949 ປະເທດສາທາລະນະລັດ ປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນຈີນໄດ້ຮັບການສ້າງຕຶັ້ງຂຶ້ນເຮັດໃຫ້ຄ້າຍສັງຄົມນິຍົມ, ເຊີ່ິງເປັນບູ່ອນອີງໃຫ້ແກູ່ຂະບວນການປົດປູ່ອຍຊາດ ໃນໂລກເຂ້ຶັມແຂງຂນ້ຶ . ຢູ່ປະເທດ ຝຣ່ົັງຂະບວນການຄັດຄ້ານຂອງປະຊາຊົນຝຣ່ົັງທີ່ທວງໃຫລ້ ັດຖະບານຂອງຕົນຢຸດຕິ ສງົ ຄາມຮຸກຮານອິນດູຈີນໄດແ້ ຜູ່ຂະຫຍາຍກວ້າງຂວາງດ້ວຍຫຼາຍຮູບການ, ປະຊາຊົນຢູ່ຫົວເມືອງຂຶ້ນຕູາ່ ງໆຂອງຝຣ່ັົງ ກໄໍ ດຕ້ ່ໍສູ້ຢູ່າງແຂງແຮງ ເພອີື່ ຄດັ ຄ້ານສງົ ຄາມອິນດູຈີນຂອງຝຣັ່ງົ . ມາເຖິງປີ ຄ.ສ 1949 ຈກັ ກະພັດລູ່າເມືອງຂຶ້ນຝຣົັ່ງ ກໍຕົກຢູ່ໃນທູ່າປ້ອງກັນຕົວຢູ່ສະໜາມຮົບຫວຽດນາມ, ອັນໄດ້ເຮັດໃຫ້ ຝຣັົ່ງຮີບຮ້ອນປັບປຸງກໍາລັງເພ່ືີອປາບປາມ ຂະບວນການປະຕິວັດຢູ່ອິນດູຈີນ ໃນນຶັ້ນຝຣັົ່ງໄດ້ຂໍຄວາມຊູ່ວຍເຫລືອຈາກອາເມລິກາ, ເຊິ່ີງເປັນການແກູ່ດຶງເອົາ ຈັກກະພັດໃຫຍູ່ເຂົ້ຶາມາພົວພັນສົງຄາມອິນດູຈີນ, ອາເມລິກາ ໄດ້ຊູ່ວຍເຫືຼອຝຣົ່ັງທາງດ້ານການທະຫານ (ທັງອາວຸດ ແລະ ເງິນ ໂດລາ) ເພີ່ືອແກູ່ຍາວສົງຄາມອິນດູຈີນ ພ້ອມກັນນ້ຶັນອາເມລິກາກໍປະຕິບັດຍຸດໂທບາຍແຊກແຊງເຂ້ຶົາ ອນິ ດຈູ ີນ ແລະ ສວຍໂອກາດປັດເຂູ່ຍອດິ ທິພນົ ຂອງຝຣົງ່ັ ອອກຈາກອນິ ດຈູ ີນ. ນບັ ແຕູ່ທາ້ ຍປີ ຄ.ສ 1949 ເປນັ ຕນຶ້ົ ມາ, ການຕໍ່ສຂູ້ ອງປະຊາຊົນລາວຕ້ານຝຣົັ່ງໄດ້ຂະຫຍາຍ ຕວົ ຢາູ່ ງກວ້າງຂວາງ, ເຂດຕ່ໍຕ້ານໄດ້ຮັບການຈັດຕຶັ້ງ ແລະ ປັບປຸງແໜ້ນໜາໃນທົ່ວປະເທດ; ການ ຈັດຕຶັ້ງກໍາລັງປະກອບອາວຸດໄດ້ ຂະຫຍາຍຕວົ ອອກໄປຕາມເງ່ືີອນໄຂທ້ອງຖິີ່ນ, ເຊິ່ງີ ຂະຫຍາຍຕົວ ສມົ ຄວນເຊັນົ່ : ກອງລາຊະວງົ , ກອງໄຊຍະເສດຖາທິ ຮາດ, ກອງໄຊຈກັ ກະພັດ, ກອງຟ້າງຸ່ມູ ... ພ້ອມດຽວກນັ ກ່ໍໄດ້ມີຫຼາຍອງົ ການຈັດຕຶ້ງັ ຕໍ່ສທູ້ ່ີມີລກັ ສະນະເອກະລາດເຊນົັ່ : ສະມາຄົມລາວກູ້ຊາດ, ສະມາຄົມລາວຮູ່ວມໃຈ, ສະມາຄົມກົມມະດໍາກູ້ຊາດ... ເຊິີ່ງລ້ວນແຕູ່ມີເປົ້ຶາໝາຍດຽວກັນ. ສະພາບການດົັ່ງກູ່າວມັນໄດ້ຮຽກຮ້ອງໃຫ້ມີການເຂ້ົຶາໂຮມກັນ ແລະ ຢູ່ພາຍໃຕ້ການນໍາພາທີ່ເປັນເອກະລາດ. ດ່ົັງນັຶ້ນ, ຄະນະພັກແຄວນ້ ລາວຈີ່ຶງໄດ້ຮຽກໂຮມບັນດາຜນູ້ ໍາເຂດຕາູ່ ງໆ ເພີື່ອໄຂກອງປະຊມຸ ຜ້ແູ ທນລາວຕໍຕ່ າ້ ນທົ່ວປະເທດ. ໃນ ທີ່ສຸດມາເຖິງວັນທີ 13 ສິງຫາ ຄສ 1950 ກອງປະຊຸມໃຫຍູ່ຜູ້ແທນລາວຕໍ່ຕ້ານທ່ົວປະເທດຈີຶ່ງໄດ້ໄຂຂຶ້ນຢູ່ເຂດທີ່ໜຶັ້ ນ ແຂວງຫົວພັນມີຜູ້ແທນ ເຂ້ົຶາຮູ່ວມ 150 ຄົນ, ເຊິີ່ງເປັນຕົວແທນໃຫ້ແກູ່ປະຊາຊົນບັນດາເຜົ່າທ່ີເຂຶ້ົາຮູ່ວມການ ປະຕິວັດ. ກອງປະຊຸມຄັຶ້ງນ້ຶີໄດ້ຕົກລົງສ້າງຕັຶ້ງແນວໂຮມແຫູ່ງຊາດຂຶ້ນຊືີ່ວູ່າ: \"ແນວລາວອິດສະຫຼະ\" ເພືີ່ອສືບທອດ ພາລະກິດລາວອິດສະຫຼະ, ພ້ອມທັງໄດ້ຄຶ້ົນຄວາ້ ແລະ ວາງແຜນທາງການປະຕວິ ັດທີ່ເປັນເອກະພາບໃຫ້ແກູ່ການຕໍ່ສູ້ກູ້ 37

ຊາດ ເຊ່ີິງລວມມີ 12 ຂໍ້, ໂດຍແນູ່ໃສູ່ເພ້ຶີມທະວີຄວາມສາມັກຄີ ທົ່ວປວງຊົນເປັນເອກະພາບກັນທາງດ້ານເຈດຈານົງ ແລະ ທາງດ້ານພຶດຕິກໍາ, ກອງປະຊຸມໃຫຍູ່ ຄ້ັຶງນ້ີຶໄດ້ເປັນຂີດໝາຍເຫດການຂະຫຍາຍຕົວຂອງການປະຕິວັດລາວ, ການກໍາເນີດລາວອິດສະຫຼະມັນເປັນການໃຫ້ກໍາເນີດແນວໂຮມແຫູ່ງຊາດ ທີ່ມີບົດບາດເຕ້ົຶາໂຮມກໍາລັງຂອງຊາດ ໃຫ້ ເປັນກ້ອນກາໍ ລັງສາມັກຄີອັນແໜ້ນແກນູ່ ຢູ່ພາຍໃຕ້ການນໍາພາຂອງພັກ ເພອີື່ ທັບມ້າງລັດທິລາູ່ ເມືອງຂ້ຶນ ຝຣົັ່ງຍາດເອົາ ເອກະລາດ ແລະ ອິດສະຫຼະພາບແຫູ່ງຊາດ. ກອງຊຸມນ້ີຶບໍ່ພຽງແຕູ່ມີຄຸນປະໂຫຍດຢູ່າງໃຫຍູ່ຫຼວງຕ່ໍກັບພາລະກິດ ປະຕິວດັ ເທາົ່ ນ້ັນຶ , ມັນຍງັ ສ່ົງຜນົ ສະທ້ອນຕໍ່ຂະບວນການປະຕວິ ັດອນິ ດູຈີນອກີ ດວ້ ຍ. 2. ການປບັ ປງຸ ແລະ ເສມີ ຂະຫຍາຍກາໍ ລັງການປະຕິວັດ ແຕູ່ປີ ຄ.ສ 1950-1953 ພາຍຫຼັງສ້າງຕຶັ້ງແນວລາວອິດສະຫຼະ ແລະ ລັດຖະບານລາວຕໍ່ຕ້ານ, ກໍາລັງການປະຕິວັດລາວໄດ້ຮັບການປັບປຸງ ແລະ ຂະຫຍາຍຕົວໃນທຸກດ້ານເປັນຕ້ຶົນດ້ານການເມືອງ, ການປົກຄອງ, ການທະຫານ ແລະ ການຕູ່າງປະເທດ ລະອຽດດ່ງັົ ນຶີ້: 2.1 ດາ້ ນການເມືອງການປກົ ຄອງ ຫັງຼ ຈາກປະຊຸມໃຫຍູ່ຜູແ້ ທນລາວຕໍ່ຕ້ານທົ່ວປະເທດໃນທ້າຍປີ ຄ.ສ 1950 ແລ້ວ. ບັນດາຜູ້ແທນທີ່ມາຈາກ ແຕູ່ລະທ້ອງຖິ່ີນຂອງຕົນໃນທົ່ວປະເທດນັຶ້ນ ກໍໄດ້ນໍາເອົາແນວທາງນະໂຍບາຍລົງໄປເຜີຍແຜູ່, ຜັນຂະຫຍາຍໃນ ທ້ອງຖ່ິີນຂອງຕົນ, ເຮັດໃຫ້ພະນັກງານ, ນັກຮົບ ແລະ ປະຊາຊົນເຂ້ົຶາໃຈເຖິງສະພາບການ, ກໍາແໜ້ນແນວທາງ ນະໂຍບາຍການຕສ່ໍ ອູ້ ນັ ໄດເ້ ຮັດໃຫລ້ ະດັບຄວາມຕີນື່ ຕົວທາງດາ້ ນການເມືອງຂອງມະຫາຊນົ ສູງຂ້ຶນອີກບາດກາ້ ວໜງຶີ່ . ໃນຕ້ຶົນປີ ຄ.ສ 1951, ສູນກາງໄດ້ຈັດຕັງ້ຶ ໂຮງຮຽນການເມືອງລວມສນູ ຂ້ຶນຊ່ີືວາູ່ : \"ໂຮງຮຽນສາມັກຄີ\" ເພ່ີືອ ຍົກລະດັບພະນັກງານ ແລະ ນັກຮົບທາງດ້ານການເມືອງ. ໃນປີດຽວກັນນີ້ຶຄະນະໂຄສະນາສູນກາງກໍໄດ້ຮັບການ ສ້າງຕ້ັຶງຂຶ້ນ ແລະ ນັກສືພິມລາຍເດືອນຊ່ີືວູ່າ: \"ອິດສະຫຼະ\" ກໍໄດ້ຮັບການເຜີຍແຜູ່ສູ່ມວນຊົນ, ເຊ່ີິງເປັນບາດກ້າວ ຂະຫຍາຍຕົວຂອງວຽກງານໂຄສະນາແນວທາງການເມືອງຂອງສູນກາງແນວລາວອິດສະຫຼະກໍ່ຄືຂອງລັດຖະບານລາວ ຕໍ່ຕ້ານ. ພ້ອມດຽວກັນນແີ້ຶ ນວໂຮມແຫູ່ງຊາກກ່ໍໄດ້ຮັບການປບັ ປຸງ ແລະ ຂະຫຍາຍຕົວຢູ່າງກວ້າງຂວາງ, ບັນດາອົງ ການຈັດຕຶ້ັງຕູ່າງໆເຊົັ່ນ: \"ສະມາຄົມກູ້ຊາດ\", \"ສະມາຄົມແມູ່ຍິງອິດສະຫຼະ\",\"ສະມາຄົມຊາວໜູຸ່ມອິດສະຫຼະ\", \"ສະມາຄົມລາວສູງຕ້ານຝຣັ່ົງ\", \"ສາມາຄົມຜູ້ເປັນພໍ່ແມູ່\"... ລ້ວນແຕູ່ ໄດ້ເຄີ່ືອນໄຫວຕາມແນວທາງຂອງແນວລາວ ອດິ ສະຫຼະ. ພຽງແຕູ່ໃນໄລຍະປີດຽວຫັຼງຈາກກອງປະຊມຸ ໃຫຍູ່ສະມາຊກິ ແນວລາວອິດສະຫຼະກໍໄດ້ເພ່ີມຂຶ້ນເປັນໝີື່ນໆ (ທອງສາ ໄຊຍະວົງຄາດີພ້ອມຄະນະ; 1989:218) ອັນໄດ້ເຮັດໃຫ້ຄວາມສາມັກຄີປວງຊົນນັບມື້ຶນັບແໜ້ນແຟ້ນ ແລະ ເປັນບູ່ອນອີງອັນແໜ້ນແກູ່ນໃຫ້ແກູອ່ ໍານາດການປົກຄອງຕໍ່ຕາ້ ນໃນການປະຕິບັດໜ້າທີ່ຍຸດທະສາດຍຸດໂທບາຍ ຂອງການປະຕວິ ດັ . 38

ນັບແຕູ່ທ້າຍປີ ຄ.ສ 1950 ເຖິງປີ ຄ.ສ 1952, ພາຍໃຕ້ການນໍາພາຂອງແນວລາວອິດສະຫຼະ ແລະ ລັດຖະບານຕໍ່ຕ້ານອໍານາດການປົກຄອງປະຕິວັດ ບໍ່ພຽງແຕູ່ໄດ້ຮັກສາໄວ້ຢູ່າງໝຶັ້ນຄົງເທົ່າ ນັຶ້ນແຕູ່ຫາກຍັງໄດ້ ຂະຫຍາຍຕົວຈາກພູດອຍຈົນເຖິງທ່ົງພຽງແຄມແມນູ່ ໍ້າຂອງ ເຮັດໃຫເ້ ຂດປົດ ປູ່ອຍຕິດຈອດກັນແຕູ່ເໜືອຕະຫຼອດໃຕ້ ທາງພາກຕາເວັນອອກຂອງປະເທດ. ພ້ອມນນ້ຶັ ເຂດຕ່ໍຕ້ານທາງພາກກາງ ແລະ ພາກໃຕຂ້ ອງລາວຍັງຕິດຈອດກັບເຂດ ທີ່ໝຶັ້ນ ຂອງປະຕິວັດຫວຽດນາມຕ່ີືມ ອີກຢູ່ໃນເຂດພ້ຶືນຖານປະຕິວັດ (ເຂດອິດສະຫຼະ) ອໍານາດການປົກຄອງປະສົມ ຕໍ່ຕ້ານຂ້ຶັນຕູ່າງໆ ນັບທັງຂ້ັຶນບ້ານ, ຕາແສງ, ເມືອງ ແລະ ຂວາງໄດ້ຮັບການສ້າງຕ້ຶັງຂຶ້ນຕາມຮູບແບບຄະນະກໍາມະ ການປະສົມລະຫວູ່າງທະຫານ-ປະຊາຊົນ-ການປົກຄອງ; ເຊ່ິີງແມູ່ນປະຊາຊົນເປັນຜູ້ເລືອກຕຶ້ັງເອົາເອງ. ໃນລະບົບ ປົກຄອງໃໝູ່ນຶີ້, ລັດຖະບານລາວຕ່ໍຕ້ານໄດ້ປະກາດໃຊ້ສິດເສລີພາບ, ປະຊາທິປະໄຕປະກາດລົບລ້າງລະບອບເກນກູລີ ລະບອບເສຍສູ່ວຍ, ລະບອບພາສີທ່ີພວກລູ່າເມອື ງຂຶນ້ ໄດວ້ າງໄວ້ຕະຫຼອດຮອດຮູບການກົດຂຂ່ີ ູດຮດີ ຂອງສກັ ດນີ າ. 2.2 ດາ້ ນການທະຫານ ນບັ ແຕູ່ສ້າງຕງຶ້ັ ກອງທບັ ລາວອິດສະຫະຼ ເປັນຕ້ນຶົ ມາ, ກາໍ ລງັ ປະກອບອາວຸດກໄ່ໍ ດ້ຮບັ ການປບັ ປງຸ ທາງດ້ານ ປະລິມານ ແລະ ຄນຸ ນະພາບ ກາຍເປັນກອງທບັ ທ່ີປະກອບອາວຸດ ແລະ ມີລະດັບວິທະຍາການໃນການບັງຄັບບັນຊາດີ ພໍສມົ ຄວນ, ບນັ ດານັກຮບົ ລາວອິດສະຫຼະໄດ້ຮບັ ການເຝກຝົນຫໍ່ຼຫອຼ ມຕາມແນວທາງອນັ ຖກື ຕ້ອງທງັ ກໍ່ສ້າງ-ຝກແອບ ກໍາລັງທັງສູ້ຮົບພ້ອມທັງຍາດເອົາອາວຸດຂອງສັດຕູມາປະກອບໃຫ້ຝູ່າຍຕົນ, ຂະຫຍາຍສົງຄາມກອງຫຼອນ ແລະ ກ້າວ ຂ້ນຶ ຕີສັດຕຢູ ເູ່ ຂດຄວບຄມຸ ຊວົ່ ຄາວຂອງພວກເຂາົ . ນັບແຕູ່ປີ ຄສ 1952 ເປັນຕົ້ຶນມາກອງທັບລາວອິດສະຫຼະໄດ້ເປັນເຈົ້ຶາການບຸກໂຈມຕີສັດຕູ ແລະ ສາມາດ ຍາດໄດ້ໄຊຊະນະຢຫູ່ ຼາຍແຫູ່ງເຊ່ັົນ: ຢູ່ເຂດທີ່ໜ້ຶັນປາຍລາຍ ແລະ ສະກດັ ລດັ ຕີຢູ່ ເສ້ັຶນທາງເລກທີ 13, ສາມາດບັງຄັບ ສັດຕູອອກເຂດທ່ີໜັ້ຶນ ບ້ານແສ້, ເມືອງງອຍ, ປາກແຊງ (ຫຼວງພະບາງ).ລະດູແລ້ງຕ່ໍລະດູຝົນ ຄ.ສ 1953 ກອງ ທະຫານອິດສະຫຼະໄດ້ສົມທົບກອງທະຫານອາສາສະມັກຫວຽດນາມບຸກໂຈມຕີຝຣັົ່ງຢູ່ສົບຮາວ, ເມືອງແອດ, ໜອງ ຄ້າງແລ້ວເຄື່ີອນທັບ ປິດລ້ອມເມືອງ ຊໍາເໜື ອ, ຜູ່ານການສູ້ຮົບດຸເດືອດ ເປັນເວລາ 20 ວັນ 20 ຄືນ ກອງ ທະຫານຝຣ່ົັງ 3 ກອງພັນໄດຖ້ ືກຕແີ ຕກໃນຄນື ວນັ ທີ 12 ເມສາ ຄ.ສ 1953, ໃນຄະນະທແີ່ ຕກສະຫຼຜຸ ຸຍຜູາ່ ຍ ອອກ ມານຶນ້ັ ກຖ່ໍ ືກກອງທັບລາວອິດສະຫະຼ ສະກດັ ລດັ ຕຢີ ູ່ບລໍ ເິ ວນເມືອງຮາມ ແລະ ຫົວເມອື ງອກີ . ພາຍຫຼັງທ່ີທະຫານຝຣົ່ັງ ແຕກທັບຢູ່ນາໜອງ ແລະ ຊໍາເໜືອແລ້ວ, ພວກເຂົາໄດ້ຖອນໄປຢູ່ຖໍ້າລາ ແລະ ນາ ຄັງ ຫວັງຈະສ້າງເປັນຈຸດຍຸດທະສາດລະຫວູ່າງແຂວງຫົວພັນ ແລະ ຊຽງຂວາງ ແຕູ່ກໍ່ຖືກກອງທັບລາວອິດສະຫຼະໄລູ່ ຕິດຕາມ, ປິດລອ້ ມ ແລະ ບຸກໂຈມຕີເປັນເວລາ 6 ວັນຈ່ີຶງຖືກ ດັບສູນເກືອບໝົດ, ໃນຈໍານວນ 3 ກອງພັນເຫຼືອພຽງ 3 ກອງຮ້ອຍກໍໄດ້ອອກມາຍອມຈໍານົນ, ໃນໄລຍະດຽວກັນນຶີ້ກອງທະຫານລາວອິດສະຫຼະສົມທົບກັບກອງທະຫານ ອາສາສະໝັກຫວຽດນາມ ໄດ້ບຸກໂຈມຕີຂັບໄລູ່ທະຫານຝຣັົ່ງອອກຈາກເມືອງຊໍາໃຕ້ ແລະ ເມືອງໂສຍ ແຂວງຫົວພັນ ໄດ້. ຈາກໄຊະນະທັງໝົດນຶ້ັນໄດ້ເຮັດໃຫ້ແຂວງຫົວພັນໄດ້ຮັບການປົດປູ່ອຍຢູ່າງສົມບູນໃນກາງເດືອນ ເມສາ ຄ.ສ 39

1953. ນັບແຕູ່ນ້ຶັນມາຫົວພັນໄດ້ກາຍເປັນທີ່ໜັຶ້ນປະຕິວັດ, ເປັນໃຈກາງ, ເປັນສູນຊ້ຶີນໍາ ນໍາພາກອງທັບ ແລະ ປະຊາຊົນລາວຕ່ໍສູ້ປົດປູ່ອຍຊາດ. ນອກຈາກນຶີ້, ກໍາລັງຮັກຊາດຍັງໄດ້ຕິດຕາມ ແລະ ບຸກຕີສັດຕູປົດປູ່ອຍເມືອງຊຽງ ຂວາງໄດ້ ໃນວັນທີ 19 ເມສາ ຄສ 1953; ຈາກນ້ັຶນໄດ້ ສືບຕໍ່ເປີດບັຶ້ນຮົບນໍ້າອູໃນວັນທີ 24 ເມສາ ປົດປູ່ອຍເອົາ ເມອື ງງອຍ, ນໍ້າບາກ ແລະ ຂະຫຍາຍເຂດປດົ ປູ່ອຍໄປຈົນເຖງິ ກໍາແພງເມືອງຫວຼ ງພະບາງ. + ສະຫຼຸບແລວ້ : ການເປີດບຶ້ັນຮບົ ຢູ່ທາງພາກເໜືອລາວໃນຄຶັ້ງນຶ້ີກໍາລັງລາວອິດສະຫຼະໄດ້ ດັບສູນກາໍ ລງັ ສັດຕູ ເຖິງ 2800 ຄົນ, ປົດປູ່ອຍດິນແດນໄດ້ປະມານ 40.000ກມ ເຊ່ີິງກວມເອົາ ແຂວງຫົວພັນ, ພາກສູ່ວນໜ່ຶີງຂອງ ແຂວງຫວຼ ງພະບາງ ແລະ ຊຽງຂວາງ, ໃນນ້ັນຶ ໄດກ້ ວມເອົາພນົ ລະເມືອງປະມານ 300.000 ກວູ່າຄນົ (ທອງສາ ໄຊຍະ ວົງຄໍາດີ ພ້ອມຄະນະ; 1989:222- 223). ໄຊຊະນະທັງໝົດນີຶ້ມັນມີຄວາມໝາຍສໍາຄັນເປັນພິເສດ, ເພາະມັນໄດ້ ສ້າງເງືີ່ອນໄຂໃຫ້ແກູ່ການປັບປຸງ ແລະ ເສີມຂະຫຍາຍເຂດທີ່ໜ້ຶັນອັນແໜ້ນແກູ່ນ. ມັນຍັງໄດ້ເຮັດໃຫ້ແນວລາວ ອິດສະຫະຼ ມອີ ິດທພິ ົນສູງຂ້ຶນ ແລະ ໄດ້ຮັບຄວາມເປັນໃຈສະໜັບສະໜນູ ຈາກປະຊາຊົນຢາູ່ ງກວ້າງຂວາງ. 2.3 ດ້ານເສດຖະກດິ ການປັບປຸງເສດຖະກິດແກ້ໄຂຊີວິດການເປັນຢູ່ ເປັນບັນຫາສໍາຄັນ ແລະ ຈໍາເປັນທ່ີສຸດທັງຢູ່ໃນພືຶ້ນຖານ ປະຊາຊົນກໍຄືໃນໝູ່ພະນັກງານ ແລະ ນັກຮົບ, ອັນເນ່ີືອງມາຈາກການຂາດງົບປະມານທ່ີຈໍາເປັນ ແລະ ຕົກຢູ່ໃນ ສະພາບຫຍຸ້ງຍາກສັບສົນຍ້ອນຜົນຮ້າຍຂອງສົງຄາມ. ຕ່ໍກັບບັນຫານ້ີຶອໍານາດການປົກຄອງ ຕໍ່ຕ້ານໄດ້ອອກແຮງ ປກຸ ລະດົມຂົນຂວາຍປະຊາຊນົ ໃຫເ້ ພມຶີ້ ພູນຜະລດິ ຜນົ ເພ່ອີື ຮບັ ປະກນັ ຊີວດິ ການເປັນຢູຂ່ ອງຕົນເອງ ແລະ ເພີື່ອຕອບສະ ໜອງຄວາມຮຽກຮ້ອງຕ້ອງການຂອງການຕ່ໍຕ້ານ. ໃນຂະບວນການຂອງພະນັກງານ, ນັກຮບົ ປະຕິວັດກໍ່ໄດ້ຍາດແຍູ່ງ ເວລາເພຶີມ້ ພູມຜະລິດຜົນ ແລະ ທໍາການຜະລດິ ວັດຖຸຮັບໃຊຕ້ ູ່າງໆຕາມຄວາມສາມາດຢູ່າງຕ້ງຶັ ໜາ້ ເພ່ອີື ປະຕິບດັ ໜ້າທີ່ ບົນພືຶ້ນຖານກຸູ່ມຕົນເອງ. ເພ່ີິງຕົນເອງທາງດ້ານຊີວິດການເປັນຢູ່ໄປຄຽງຄູ່ກັບການອູ້ມຊູຊູ່ວຍເຫຼືອປະຊາຊົນ. ເວຶົ້າ ລວມແລ້ວ ນະໂຍບາຍເພ້ຶີມພູນຜະລິດຜົນ ເພິີ່ງຕົນເອງກຸ້ມຕົນເອງ ໄດ້ແກ້ໄຂຄວາມຫຍຸ້ງຍາກທາງດ້ານເສດຖະກິດ ໂດຍພ້ຶືນຖານເປັນການທັບມ້າງກົນອຸບາຍປິດ ລ້ອມທາງດ້ານເສດຖະກິດຂອງສັດຕູເຮັດໃຫ້ເຂດຕໍ່ຕ້ານຄົງຕົວ ແລະ ຂະຫຍາຍຕົວເທ່ອີື ລະກ້າວ. 2.4 ດ້ານການຕາູ່ ງປະເທດ ວຽກງານການຕ່າູ ງປະເທດເປນັ ວຽກງານໜຶີ່ງ ທີ່ລັດຖະບານລາວຕ່ໍຕ້ານກໍຄືແນວລາວອິດສະຫະຼ ໄດ້ເອົາໃຈໃສູ່ ໂດຍສະເພາະແມູ່ນພົວພັນສະໜິດແໜ້ນກັບພັກປະຕິວັດຂອງຫວຽດນາມ ແລະ ກໍາປູເຈຍ. ໃນຕົ້ຶນປີ ຄສ 1951 ເຈົ້ຶາສຸພານວຸ ົງ ປະທານແນວລາວອິດສະຫຼະໄດ້ພົບປະເຈລະຈາກບັ ບັນດາຜູ້ນໍາຂະບວນການປະຕິວັດຫວຽດນາມ ແລະ ຂະແມ ເພີ່ືອສ້າງຕ້ັຶງແນວໂຮມພັນທະພາບປະຊາຊົນ 3 ຊາດອິນດູຈີນ. ມາຮອດວັນທີ 13 ມີນາ ຄ.ສ 1951 ກອງ ປະຊຸມຜູ້ແທນແນວໂຮມ 3 ຊາດຄ:ື 40

- ແນວລາວອິດສະຫະຼ ນໍາພາໂດຍ ເຈົາ້ຶ ສຸພານວຸ ງົ - ແນວໂຮມສາໍ ພນັ ຫວຽດນາມ ( ຫຼແື ນວໂຮມຫວຽດ ) ນາໍ ພາໂດຍ ທາູ່ ນ ຮວາງກັວກຫວຽດ -ແນວໂຮມຂະແມ ອິດສະຫະຼ ນາໍ ພາໂດຍ ທ່າູ ນເຊິນງອກມງິ ກອງປະຊຸມນ້ີຶໄດ້ເປັນເອກະສັນກັນສ້າງຕັຶ້ງ \"ແນວພັນທະພາບລາວ-ຫວຽດນາມ-ຂະແມ\" ໂດຍໄດ້ແຕູ່ງຕັ້ຶງ ຄະນະກໍາມະການປະຊາຊົນລາວ-ຫວຽດນາມ-ຂະແມຂຶ້ນ ເພີ່ືອປະຕິບດັ ໜ້າທີ່ການພວົ ພນັ ປະສານສມົ ທົບລະຫວູ່າງ 3 ຊາດ ລາວ-ຫວຽດນາມ-ຂະແມ ຈີຶ່ງໄດ້ເພ້ມີຶ ທະວຂີ ນ້ຶ . ນອກຈາກພົວພັນກັບປະເທດໃກ້ຄຽງແລ້ວ ລັດຖະບານລາວອິດສະຫຼະຍັງໄດ້ພົວພັນກັບສາກົນຕ່ີືມອີກ ໂດຍສະເພາະແມູ່ນບັນດາປະເທດທີ່ຮັກຫອມສັນຕິພາບ ແລະ ຄວາມເປັນທໍາໃນໂລກເຊົ່ັນ: ໃນເດືອນ ກັນຍາ ຄສ 1952 ແນວລາວອິດສະຫຼະໄດ້ສົ່ງຜູ້ແທນທໍາອິດຂອງຕົນໄປ ຮູ່ວມກອງປະຊຸມສາມັກຄີສາກົນອາຊີ-ອາຟລິກກາ-ປາ ຊຟີ ິກ ທປີ່ ັກກີ່ິງ (ຈນີ ) ແລະ ກອງປະຊຸມສນັ ຕິພາບໂລກທ່ີກຸງວຽນ (ໂອຕຣດິ ). ໃນປີດຽວກນັ ນ້ີຶກອງປະຊຸມກໍ່ໄດສ້ ົ່ງຜູ້ ແທນຊາວໜຸູ່ມໄປຮູ່ວມກອງປະຊຸມໃຫຍູ່ຊາວໝູຸ່ມ ແລະ ນັກສຶກສາສາກົນທີ່ ເມືອງບູກາແຮດ (ຣູມານີ)...ຢູ່ແຕູ່ລະ ກອງ ປະຊຸມຄະນະຜູ້ແທນລາວອິດສະຫຼະ ໄດ້ກູ່າວປະນາມໂທດກໍາ ແລະ ເຜີຍແຜູ່ໃບໜ້າຮຸກຮານລາວຂອງພວກລູ່າ ເມືອງຂຶ້ນຝຣັົ່ງ ແລະ ຈັກກະພັດອາເມລິກາຜູ້ແຊກແຊງ. ເຊີິ່ງໄດ້ເຮັດໃຫ້ຂະບວນການຕໍ່ສູ້ຂອງປະຊາຊົນລາວ ໄດ້ຮັບ ການສະໜັບສະໜູນຈາກປະຊາຊົນຜູ້ຮັກຫອມສັນຕິພາບໃນໂລກເຊ່ົັນ: ກອງປະຊຸມສັນຕິພາບໂລກຢູ່ກຸງວຽນໄດ້ ລງົ ມະຕິ ເພີ່ືອສະໜັບສະໜູນການຕໍ່ສູ້ອັນເປັນທໍາຂອງປະຊາຊົນລາວ, ຫວຽດນາມ ແລະ ກໍາປູເຈຍໂດຍໄວ (ບົວພັນ ທາໍ ມະວງົ ;1995:117). 2.5 ດ້ານສັງຄົມ ແລະ ວດັ ທະນະທາໍ ຄຽງຄູ່ກັບການສ້າງເສດຖະກິດແກ້ໄຂຊີວິດການເປັນຢູ່, ອໍານາດການປົກຄອງຕໍ່ຕ້ານຍັງໄດ້ເອົາໃຈໃສູ່ກໍ່ສ້າງ ແລະ ຂະຫຍາຍການສຶກສາ ໂດຍໄດ້ເປີດໂຮງຮຽນສໍາລັບເຍົາວະຊົນ, ຊາວໝູຸ່ມ, ຈັດຕ້ຶັງວຽກງານບໍາລຸງປະຊາສຶກສາ ສໍາລັບຜູ້ໃຫຍູ່ ເພື່ີອລົບລ້າງໄພບ່ໍຮູ້ໜັງສື ໃນໄລຍະນ້ຶີໄດ້ກໍານົດແບບວິທີຂຽນໜັງສືລາວໃຫ້ເປັນເອກະພາບ ເພືີ່ອໃຫ້ ແທດເໝາະກັບລັກສະນະຊາດວທິ ະຍາສາດ ແລະ ມະຫາຊນົ . ໃນໄລຍະນ້ຶີໄດຕ້ ິດພນັ ກບັ ວຽກງານປຸກລະດມົ ຂນົ ຂວາຍມະຫາຊົນ, ເຊິ່ີງໄດ້ມີການສງົ່ ເສີມໃຫ້ມກີ ານປະດິດ ຄິດແຕູ່ງບົດເພງ, ບົດລໍາ ແລະ ບົດຟ້ອນ ທີ່ແນໃສູ່ສ້າງບັນຍາກາດໃຫ້ມູ່ວນຊີ່ືນ, ທັງເປັນການປຸກລະດົມຈິດໃຈຮັກ ຊາດ ແລະ ປະຕິວັດໃນໝູ່ປວງຊນົ ກໍ່ຄືໃນກອງທະຫານ. ເປັນວຽກງານທີ່ໜຶີ່ງໄດ້ຮັບການເອົາໃຈໃສູ່ ໃນນ້ຶັນເໜ້ຶັນໜັກວຽກງານຮັກສາອະນາໄມປ້ອງກັນພະຍາດ ເປັນຕົຶນ້ ຕໍ ແລະ ຖືເອາົ ການປື່ິນປົວພະຍາດເປັນສາໍ ຄັນ ໂດຍສົ່ງເສີມໃຫ້ມີການນໍາໃຊ້ຢູ່າພ້ຶືນເມືອງຄຽງຄູ່ກັບຢູ່າຫຼວງ. ອາໍ ນາດການປົກຄອງຕ່ໍຕ້ານຍງັ ໄດ້ເອາົ ໃຈໃສປູ່ ບັ ປງຸ ສັງຄົມໃຫ້ ມຄີ ວາມສະຫງົບ, ກໍາຈັດໄພສົງຄາມເຊ່ົັນ: ການພະນັນ ,ການສບູ ຝນ່ືິ ກິນຊາ ແລະ ການເຊ່ີືອຖືງມົ ງວາຍຕ່າູ ງໆ ເຮັດໃຫສ້ ງັ ຄມົ ມີຄວາມສະຫງົບ ແລະ ເປນັ ລະບຽບຮຽບຮ້ອຍ. 41

3. ບຶັ້ນຮົບລະດູແລ້ງປີ ຄ.ສ 1953 3.1 ແຜນການນາຂອງຝຣ່ງັົ ແລະ ອາເມລກິ າ ມາເຖິງປີ ຄສ 1953 ການຕໍ່ສູ້ກູ້ຊາດຂອງປະຊາຊົນ 3 ຊາດອິນດູຈນີ ກ້າວຂຶ້ນສູ່ປທີ ີ 8, ກໍາລັງປະຕວິ ັດຍີິ່ງ ຕີຍີິ່ງເຕີບໃຫຍູ່ເຂຶ້ັມແຂງຍາດເອົາໄຊຊະນະນັບມືຶ້ນັບໃຫຍູ່ຫຼວງ,ກົງກັນຂ້າມກອງທະຫານຝຣ່ົັງນັບ ມຶ້ືນັບຊຸດໂຊມປາ ລາໄຊ ແລະ ຕກົ ຢູ່ໃນທູາ່ ຮັບ ໃນໄລຍະ 8 ປີ ພວກເຂາົ ໄດ້ສິ້ຶນເປອງວັດຖຸເງິນຄໍາ ແລະ ກາລງັ ຄົນຫວຼ ງຫຼາຍ(ສະເພາະຢູ່ ຫວຽດນາມ ທະຫານຂອງພວກເຂາົ ຖືກ ດັບສູນເຖິງ 390.000 ຄົນ) ນບັ ແຕູ່ປີ ຄ.ສ 1950 ເປນັ ຕົ້ຶນມາອາເມລິກາ ກໍໄດ້ແຊກແຊງເຂຶ້ົາມາ ຮູ່ວມມືກັບຝຣັ່ົງ, ໂດຍສະເພາະແມູ່ນທຸ້ມເທດ້ານງົບປະມານສົງຄາມໃຫ້ແກູ່ຝຣັົ່ງດໍາເນີນ ສົງຄາມໃນອິນດູຈີນ ມາເຖິງປີ ຄ.ສ 1953 ອາເມລິກາຍ່ີິງແຊກແຊງເລິກເຂົຶ້າໃນສົງຄາມອິນດູຈີນ (80% ຂອງ ງົບປະມານລາຍຈູາ່ ຍສົງຄາມອນິ ດູຈນີ ແມູນ່ ອາເມລກິ າ ເປັນຜແູ້ ບກຫາບ). ສະນຶນ້ັ , ອາເມລກິ າຈ່ີຶງເປັນເຈາຶົ້ ການຮູວ່ ມ ມືກັບຈັກກະພັດຝຣ່ົັງປະຕິບັດຕາມແຜນຍຸດທະສາດຍຶດຄອງອິນດູຈີນ ເພືີ່ອດັບມອດກໍາລັງປະຕິວັດຂອງ 3 ຊາດ ອນິ ດູຈີນ. ໃນພດຶ ສະພາ ຄ.ສ 1953, ລັດຖະບານຝຣງ່ັົ ໄດສ້ ່ົງນາຍພົນນາວາ (General Naarre) ມາເປນັ ຜູ້ບນັ ຊາ ການສູງສຸດ ຢູ່ອິນດູຈີນເພ່ືີອປະຕິບັດແຜນຍຸດທະສາດກັບ ອາເມລິກາທີ່ມີຊື່ີ ວູ່າ: \"ແຜນການນາວາ\" (Navarre plan) (ແຜນການນາວາ ແມູ່ນແຜນຍຸດທະສາດການທະຫານທນ່ີ າຍພນົ ນາວານາຍທະຫານຊັ້ຶນສູງຂອງຝຣັ່ງົ ) ຮູ່ວມ ກບັ ທະຫານຊຶັນ້ ສູງຂອງອາເມລກິ າສ້າງຂຶນ້ ໂດຍຫວັງດັບສູນກໍາລັງປະຕິວດັ ຢອູ່ ນິ ດູຈີນ) ໃນການປະຕິບດັ ແຜນການນີຶ້ ອາເມລິກາໄດ້ສົ່ງສູ່ຽວຊານດ້ານການທະຫານ, ພາຫານະຂົນສ່ົງ ແລະ ອາວຸດຍຸດໂທປະກອນຕູ່າງໆເຊ່ັົນ: ເຮືອບິນ, ລົດຖັງ ແລະ ປນໃຫຍູ່ສະເລູ່ຍແລ້ວ ແຕູ່ລະເດືອນອາເມລິກາຈະສົ່ງພາຫານະສົງຄາມມາໃຫ້ຝຣັ່ົງຢູ່ອິນດູຈີນປະມານ 25.000 ໂຕນ, ສູ່ວນຝຣ່ັົງກໍໄດ້ລະດົມກໍາລັງທະຫານສົ່ງນອກມາຈາກປະເທດຂອງເຂົາເອງ ແລະ ມາຈາກສະໝາມ ຮົບເກົາຫີຼຮວມທັງໝົດ 112 ກອງພັນ, ໃນນ້ັຶນເປັນກອງພັນເຄ່ີືອນ 44 ກອງພັນເຊ່ີິງເທ່ົາກັບ 50% ຂອງຈໍານວນ ທະຫານຝຣັົ່ງທ່ີເຄ່ີືອນໄຫວຢູ່ອນິ ດູຈີນ, ໃນເວລານຶີ້ກອງທະຫານສົ່ງນອກເພ້ຶີມຂຶ້ນເຖິງ 250.000 ຄົນ, ທະຫານຫູຸ່ນ ລາວ 110.000 ຄົນ, ທະຫານຫຸູ່ນຫວຽດນາມ 300.000 ຄົນ. ໃນນ້ຶັນມີກອງປນໃຫຍູ່ 25 ກອງພັນ, ຍົນ 528 ລາໍ ກໍາປັ່ນ 390 ລໍາ. ຕາມແຜນການນາວາ, ໃນເບ້ືອຶ ງຕຶົ້ນແມ່ນູ ເຕາ້ຶົ ໂຮມກາໍ ລັງຂະໜາດໃຫຍູ່ຢເູ່ ຂດພາກເໜືອ ຫວຽດນາມ ເພີ່ືອ ບຸກໂຈມຕີກໍາລັງຮັກຊາດຢູ່ບູ່ອນທ່ີໜາແໜ້ນເຂັຶ້ມແຂງ ເພື່ີອປູ່ຽນສະຖານະການຂອງສົງຄາມຈາກທູ່າຮັບມາເປັນທູ່າ ບຸກ, ຫວັງຈະດັບສູນກໍາລັງປະຕິວັດ ແລະ ບັງຄັບໃຫ້ຝູ່າຍປະຕິວັດເຂົຶ້າຍອມຈໍານົນ (ທອງສາ ໄຊຍະວົງຄໍາດີ ພ້ອມ ຄະນະ; 1989: 225) ແຜນການນີຶ້ ໄດ້ເລີຶ້ມປະຕບິ ັດໃນລະດູແລງ້ ປີ ຄ.ສ 1953 ແລະ ຄາດໝາຍວູ່າຈະສໍາເລັດພາຍ ໃນ 18 ເດອື ນ. 42

3.2 ໄຊຊະນະໃນບ້ັຶນຮບົ ລະດແູ ລງ້ ຂອງປະຊາຊນົ ລາວ ເມີ່ືອຈັກກະພັດຝຣ່ົັງ ແລະ ຈັກກະພັດອາເມລິກາ ເຕົຶ້າໂຮມກໍາລັງຂອງພວກເຂົາຢູ່ພາກເໜືອຂອງຫວຽດ ນາມຕາມແຜນຍຸດທະສາດຂອງເຂົາ. ມັນໄດ້ເຮັດໃຫ້ເຂດຍຸດທະສາດອືີ່ນເປັົ່າຫວູ່າງເບົາບາງ ແລະ ບໍ່ຖືກເອົາໃຈໃສູ່. ສະນັຶ້ນ, ພັກຄອມມູນິດອິນດູຈີນ ຈ່ຶີງໄດ້ວາງຍຸດໂທບາຍເປີດການບຸກໂຈມຕີຂະໜາດໃຫຍູ່ເຂົ້ຶາໃສູ່ເຂດຍຸດທະ ສາດອືີ່ນໆ, ພ້ອມທັງເປີດກວ້າງສົງຄາມກອງຫຼອນໃນທົ່ວອິນດູຈີນ ເພື່ີອບຸກໂຈມຕີເຂົຶ້າເຂດທີ່ເປັນຈຸດອູ່ອນຂອງ ສັດຕ.ູ ໃນລະຫວູ່າງເດືອນ 10-11 ຄ.ສ 1953 ກອງທະຫານລາວອິດສະຫຼະ ແລະ ທະຫານກອງຫຼອນບຸກໂຈມຕີ ຄ້າຍ (ປົດ) ນ້ອຍໃຫຍູ່ຫຼາຍແຫູ່ງສາມາດປົດປູ່ອຍດິນແດນສູ່ວນໃຫຍູ່ຂອງແຂວງຜົ້ຶງສາລີ, ກອງທະຫານຝຣົ່ັງໄດ້ ຖອນອອກ ແລະ ມາເຕຶົ້າໂຮມກັນຢູ່ແຂວງຫຼວງພະບາງ. ວັນທີ 20 ພະຈິກ 1953, ຝຣັົ່ງ ແລະ ອາເມລິກາ ໄດ້ສົ່ງ ກໍາລັງມາໂດດຈ້ອງລົງດຽນບຽນຟູ ໂດຍຫວັງຈະຍຶດເອົາເຂດນ້ີຶເປັນຖານທັບຍຸດທະສາດ ໃນສະໜາມຮົບໄລູ່ເຈົາ- ດຽນບຽນຟູ-ຫຼວງພະບາງ. ໃນຄະນະນຶນ້ັ ກອງທັບປະຕິວັດຫວຽດນາມ ກໍໄດ້ເລ່ີມປິດລ້ອມດຽນບຽນຟູ. ສູ່ວນຢູ່ລາວ ເຮົາ, ເພືີ່ອປະສານງານກັບບັ້ຶນຮົບພາກເໜືອເລີ່ມ ແຕູ່ເດືອນ ທັນວາ ຄສ 1953 ກອງທະຫານລາວອິດສະຫຼະໄດ້ ສົມທົບກັບທະຫານອາສາສະໝັກຫວຽດນາມເປີດບ້ຶັນຮົບເຂົຶ້າເຂດຍຸດທະສາດ ພາກກາງຂອງລາວໂດຍ ແບູ່ງເປັນ 3 ປກີ ຄ:ື - ປີກທີ 1: ເຄ່ີອື ນກາລງັ ເຂົາຶ້ ທາງເລກທີ 8 ເຂຶ້າົ ຫານາແປ ແລະ ຄໍາເກີດ - ປກິ ທີ 2: ເຄອ່ີື ນກາໍ ລງັ ເຂຶາົ້ ທາງເລກທີ 12 ເຂຶາ້ົ ຫາເມອື ງມະຫາໄຊ ແລະ ທູ່າແຂກ - ປກີ ທີ 3: ເຄີື່ອນກາໍ ລັງເຂາຶ້ົ ທາງເລກທີ 23 ຫາເມືອງພີນ, ເຊໂປນ ແລະ ທາງເລກທີ 9. ໃນຄະນະດຽວກັນນນ້ຶັ ພວກສັດຕູກໍຟ້າວອອກຄໍາສົັ່ງໃຫທ້ ະຫານຮາບທີ 2 ຈາກພາກເໜືອ ຫວຽດນາມ ແລະ ບິນຈ່ທີ ຽນ, ເຕ້ົາຶ ໂຮມກໍາລັງຂະໜາດໃຫຍູ່ຢູ່ ສະຫວັນນະເຂດ, ເຊໂປນ: ພ້ອມກນັ ນ້ັຶນຈັກກະພັດອາເມລິກາ ກໍໄດ້ສັົ່ງ ໃຫ້ລັດຖະບານໄທສົ່ງທະຫານຮາບ, ທະຫານຫຸູ່ນເກາະມາ ສະແດງກໍາລັງຢູ່ຕາມຊາຍແດນລາວ-ໄທ ແລະ ກຽມພ້ອມ ສູຮ້ ົບ. ຜູ່ານການບກຸ ໂຈມຕີເບ້ຶືອງຕົຶ້ນ ໃນວນັ ທີ 21 ທັນວາ ຄສ 1953 ຢູບ່ ້ານຄາແຮູ່, ບ້ານຄາໍ ມ້າ, ແລະ ໃນວນັ ທີ 25 ທັນວາ ທ່ີບ້ານ ປູ່າກ້ວຍກໍາລັງປະຕິວັດກໍ່ສາມາດທໍາລາຍກໍາລັງສັດຕູໄດ້ 3 ກອງພັນ(2200 ຄົນ), ຈັບເປັນສະ ເລີຍເສກິ ໄດ້ 500 ຄົນ (ໃນນນຶັ້ ມແີ ຂກດາ, ຝຣງັ່ົ ແລະ ທະຫານຕູ່າງດ້າວທັງໝດົ 455 ຄນົ . ນອກນ້ຶັນແມູ່ນທະຫານ ຫູຸ່ນລາວ) ຍຶດລົດໃຫຍູນ່ ້ອຍໄດ້ 140 ຄັນ, ປນ ໃຫຍູ່ 105 ມມ 2 ກະບອກ, ໃນ ວັນທີ 25 ທັນວາ ຕວົ ເມືອງທູ່າ ແຂກ ໄດ້ຮັບການປົດປູ່ອຍ, ເຮັດໃຫ້ເຂດປົດປູ່ອຍຂະຫຍາຍຮອດແຄມຂອງ. ຈາກນ້ຶັນກໍາລັງປະຕິວັດໄດ້ສຶບຕໍ່ບຸກ ຕີຍຶດເອົາເມືອງຫີນບູນບໍ່ກົ່ວໂພນຕຶ້ິວ ເມືອງຄໍາເກີດ, ເມືອງມະຫາໄຊ... ສະຫຸຼບແລ້ວໃນໄລຍະນີຶ້ສາມາດຈັບສະເລີຍ ໄດ້ເຖງິ 700 ຄົນ. 43

ຕກົ ມາຮອດຕຶ້ນົ ປີ ຄ.ສ 1954 ແຜນການນາວາໄດ້ຖກື ປາລາໄຊຢາູ່ ງໜັກໜ່ວູ ງ ເນື່ອີ ງຈາກພວກເຂົາຈາເປັນ ຕອ້ ງແຍກກໍາລັງໄປຫຼາຍບູ່ອນ, ທງັ ຮັກສາດຽນບຽນຟູ ທັງສງ່ົ ໄປພາກເໜືອ ແລະ ພາກກາງລາວ (35 ກອງພນັ ). ໃນ ທ້າຍເດືອນ ມັງກອນ ຫາ ເດືອນກຸມພາ ຄສ 1954 ກອງທັບ ລາວອິດສະຫຼະ ແລະ ກອງທະຫານອາສາສະໝັກ ຫວຽດນາມໄດ້ຍາດເອົາໄຊຊະນະ ໂດຍການຕັດສາຍທາງເລກ 9, ປົດປູ່ອຍ ເຊໂປນ, ເມືອງພິນ, ເມືອງພະລານ, ແຂວງອັດຕະປ, ເມອື ງເລົ່າ ງາມ (ແຂວງສາລະວັນ), ພູພຽງບໍລິເວນ ແລະ ພາກສູ່ວນໜຶີ່ງຂອງແຂວງຈໍາປາສກັ . ຜູາ່ ນ ການສູ້ ຮົບໃນສະໜາມຮົບພາກກາງລາວ, ກໍາລັງລາວອິດສະຫຼະ ແລະ ກອງທະຫານອາສາສະໝັກ ຫວຽດນາມ ສາມາດດັບສູນສັດຕູໄດ້ 6 ກອງພັນ, ຈັບທະຫານຝຣ່ັົງໄດ້ 900 ຄົນ ແລະ ທະຫານຫຸູ່ນ ລາວເກືອບ 2000 ຄົນ, ປນໃຫຍູ່ 105 ມມ 2 ກະບອກ, ລົດຍົນ 150 ຄັນ, ສາມາດປົດປູ່ອຍດິນ ແດນໄດ້ປະມານ 40.000 ກມ ແລະ ປດົ ປູ່ອຍປະຊາຊົນໄດເ້ ກອື ບ 4 ແສນຄນົ ໄປຄຽງຄູ່ກບັ ບ້ນັຶ ຮບົ ຢພູ່ າກກາງ ແລະ ພາກໃຕ້, ກອງທບັ ລາວອິດສະຫະຼ ຍັງ ໄດ້ບຸກຕີສດັ ຕູຢູ່ພາກເໜືອເຊ່ົັນ: ເມືອງຂວາ, ເມືອງງາຍ, ສາມາດປດົ ປູອ່ ຍຜ້ຶົງສາລີ, ທົວ່ ເຂດນ້ໍາອູ, ຂະຫຍາຍລົງພາກ ໃຕ້ຫຼວງພະ ບາງ ເຮັດໃຫ້ພວກຝລ່ັົງຢ້ານກົວ ແລະ ຖອນກໍາລັງທະຫານຈາກພາກເໜືອຂອງຫວຽດນາມ ແລະ ດຽນ ບຽນຟູມາເພີມ່ ເພີື່ອຮັກສາຫວຼ ງພະບາງ ແລະ ເສ້ຶັນທາງຕດິ ຕ່ໍດຽນບຽນຟໄູ ວ.້ ຜູ່ານການສູ້ຮົບທໍລະຫົດອົດທົນເປັນເວລາ 9 ປີ, ມາຮອດຕົ້ຶນ ປີ ຄ.ສ 1954 ກໍາລັງປະກອບອາວຸດລາວ ອດິ ສະຫຼະກໍສາມາດປດົ ປອູ່ ຍດິນແດນໄດ້ກວູ່າ 1/2 ຂອງເນ້ຶືອທທ່ີ ່ົວປະເທດ, ເຊ່ິີງກວມເອົາພົນລະເມືອງກວາູ່ 1 ລ້ານ ຄົນ. ໄຊຊະນະດ່ົງັ ກ່າູ ວໄດ້ຢັຶ້ງຢນເຖິງແນວທາງການຕ່ໍສູ້ ອນັ ຖືກຕ້ອງຂອງແນວລາວອິດສະຫະຼ ແລະ ລັດຖະບານລາວ ຕ່ໍຕາ້ ນ, ມນັ ແມ່ນູ ໄຊຊະນະອັນໃຫຍູ່ ຫຼວງຂອງກອງທັບ ແລະ ປະຊາຊນົ ລາວຕ່ກໍ ັບລດັ ທິລູາ່ ເມືອງຂ້ຶນຂອງຈັກກະພດັ , ເປນັ ການປະກອບສູ່ວນເຂົ້ຶາໃນການຍາດເອົາໄຊຊະນະ ໃນບ້ຶັນຮົບດຽນບຽນຟູທງັ ເປັນການປະກອບສູ່ວນເຂາົຶ້ ໃນການ ບັງຄັບໃຫຈ້ ັກກະພັດຝຣົ່ງັ ຖອນອອກອນິ ດຈູ ນີ . 3.3 ໄຊຊະນະດຽນບຽນຟູ ໃນຄະນະທີ່ກອງທັບ ແລະ ປະຊາຊົນລາວພວມຍາດໄດ້ໄຊຊະນະຢູ່າງເນ່ືີອງນິດລຽນຕິດໃນບັນຶ້ ຮົບລະດູແລ້ງ ປີ ຄ.ສ 1953 -1954 ນັ້ຶນ, ກອງທັບ ແລະ ປະຊາຊົນຫວຽດນາມກໍໄດ້ດໍາເນີນການຕ່ໍສູ້ຢູ່າງດຸເດືອດ ໃນສະໜາມ ຮົບດຽນບຽນຟູ. ສະໜາມຮົບດຽນບຽນຟູຕັຶ້ງຢູ່ໃກ້ຊາຍ ແດນຫວຽດນາມ-ລາວ-ຈີນ, ເປັນເຂດພູຜາປູ່າດງົ ທີ່ຕຶບໜາ ອ້ອມຮອບກດ້ວຍສາຍພູສງູ ຊັນ, ເປັນຖານທບັ ຍຸດທະສາດມີລະບບົ ການປ້ອງກັນແໜ້ນໜາ ແລະ ທັນສະ ໄໝ, ມີ ທະຫານຮາບ 17 ກອງພັນ ແລະ 10 ກອງຮ້ອຍ, ກອງປນໃຫຍູ່ 3 ກອງພັນ, ກອງຊູ່າງແຊງ 3 ກອງພັນ, ກອງລົດ ຕັງ 1 ກອງຮ້ອຍ ແລະ ລົດ 200 ຄັນກອງບິນປະຈາການ 12 ລໍາ ມີການຈັດວາງລະບົບຄ້າຍເປັນ 3 ເຂດຮວມມີ 49 ຄ້າຍ (ສະຖາບນັ ວິທະຍາສາດສັງຄົມແຫູ່ງຊາດ 1989:61); ພວກເຂົາເຄີຍອ້າງວູ່າ: \"ຖານທັບດຽນບຽນຟູແມູ່ນ ຖານທັບທີ່ບໍ່ມີໃຜອາດສາມາດແຕະຕ້ອງໄດ້\" (ທອງສາ ໄຊຍະວົງຄໍາດີ ພ້ອມຄະນະ; 1989: 230) ແຕູ່ດ້ວຍຄວາມ 44