หนังสือ

46 ใบความรูเรอื่ ง...การดแู ลสขุ ภาพหญงิ ตง้ั ครรภ ระยะต้ังครรภ จะใชเ วลาประมาณ 40 สปั ดาห หรือบางคนก็ใชเ วลานอยกวานั้นแตสิ่งสาํ คญั ทสี่ ุดคือการที่ทารกของคุณยงั อยูในครรภ ทําใหเ กิดอาการหลายอยางทอ่ี าจจะเกิดขนึ้ มดี งั ตอไปนี้ 1. อาการแพท อ งอาเจียน อาการแพท อ ง อาจมสี าเหตมุ าจากการเปลย่ี นแปลงของฮอรโ มน อารมณ ความกงั วล ความเครยี ด วิธกี ารแกป ญ หาอาการแพทอง • กนิ ทลี ะนอ ยๆ แตกนิ บอยๆ • หลีกเลยี่ งอาหารมันและเผ็ด • เตรยี มของวา งไวข า งเตยี ง กินกอนลุกจากที่นอนตอนเชา • จิบนา้ํ อุนบอยๆ หรอื ใชเ ปนนํา้ ขิง • กินอาหารออ น ยอยงา ย • ใชส มาธดิ ว ยการ ฝก หายใจชา ๆ กอ นรบั ประทานอาหารทกุ มอ้ื โดยวางมอื ขางหน่ึงไวที่ทอ ง และอีก ขา งวางไวท ที่ รวงอก เพง จติ ไปทท่ี อ งพรอ มกบั หายใจเขา ลกึ ๆและผอ นลมหายใจออกชาๆ ทําเชนน้ี ประมาณ 5 นาที • ใชก ารกดจดุ โดยการกดจดุ บรเิ วณแขนดา นใน เหนอื รอยพับขอมือประมาณ 2 นิ้ว ทําวนั ละ 4 ครง้ั ๆละ 10 นาที แตถ า มกี ารแพทองมากผิดปกติ คอื รับประทานอาหารไมได อาเจียนมากรนุ แรง น้ําหนักขน้ึ นอ ย หรอื ไมข นึ้ เลย อายุครรภครบ 3 เดือนแลวอาการยังไมดีขน้ึ ใหแ จงแพทยท ราบ เพ่ือพจิ ารณาการรักษา 2. มีเลือดออกจากชองคลอด ในชวงตัง้ ครรภ ถามีอาการเลือดออกมาจากชองคลอด ไมวาจะมากหรือนอย ถอื เปน สญั ญาณบง บอก ถึงความผดิ ปกติ ตองปรกึ ษาแพทยท นั ที หากมเี ลอื ดออกในระยะแรกของการตั้งครรภ อาจเกดิ การแทงบตุ รได แตห ากมเี ลือดไหลในระยะใกล คลอด สนั นษิ ฐานวา อาจคลอดกอนกาํ หนดหรอื เนือ่ งจากมดลกู บบี ตัวอยา งรุนแรงหรือรกเกาะตํ่าใหใส ผาอนามยั ไวเพ่อื ลดความเปยกชน้ื บริเวณชองคลอด เปน การลดโอกาสติดเชื้อไปสูลูกในครรภ แลวรีบ มาพบแพทย ทนั ที 3. นํา้ คร่าํ รัว่ (แตก) หรือมนี ํา้ เดนิ ทางออกจากชอ งคลอด นํ้าเดินทาง ก็คือนํ้าในถุงหุมทารกในครรภท่ีรั่วออกมาทางชองคลอด จะมีลักษณะใสๆ ไหล ออกมาจากชองคลอด อาจสงสัยวาถุงนํ้าแตกหรือร่ัว ใหใสผาอนามัยไว แลวรีบมาโรงพยาบาล เนือ่ งจากถาปลอยไวน านอาจทาํ ใหท ารกมกี ารตดิ เชื้อหรือเกิดภาวะนํ้าคร่ํานอยหรือแหงจนกอ อนั ตราย กับทารกในครรภไ ด 4. ลูกดนิ้ นอ ยลง การด้ินของทารกในครรภ เปนสิ่งช้ีบงสําคัญวาทารกในครรภมีสุขภาพเปนเชนไร การด้ินท่ี ผิดปกติสามารถบอกสภาวะผิดปกติหรือปญหาท่ีเกิดข้ึนกับทารกในครรภได ตลอดจนเปนสัญญาณ เตือนภัยใหบุคลากรทางการแพทยที่ดูแลสามารถประเมินและใหการชวยเหลือไดทัน ดังนั้นหญิง ตั้งครรภทกุ คนควรไดร ับการสอนและการแนะนําใหร ูจ ักสังเกต และบันทึกการด้นิ ของทารกในแตล ะวนั โดยเริม่ บนั ทึกเมอ่ื อายุครรภ 28 สัปดาห

47 การดิน้ ของทารกในครรภ หมายถึง การเคลอ่ื นไหวของทารกในทุกลกั ษณะ ไดแ ก การยดื แขนขาและลาํ ตวั การโกงตวั การ ถบี กระทงุ เปน ตน โดยหญงิ ตงั้ ครรภรูสกึ วา มสี วนของทารกมากระแทกทีห่ นาทอ งทุกครง้ั ลกั ษณะการด้ินของทารกในครรภท่นี ับเปน การด้นิ 1 ครงั้ ลกั ษณะ ความรสู ึก ระยะเวลาที่ดน้ิ 3-30 วนิ าที 1. หมนุ หรอื พลกิ ตวั ทารกเคล่อื นไหวทงั้ ตวั มีแรงเบารสู กึ ไดท่วั ทอง นอ ยกวา 1 วนิ าที 2. การเตะหรอื ถบี ทารกเคลอื่ นไหวเฉพาะบางสวนของรางกาย เชน แขน ขา รูสึกเปนบางสวนของหนา ทอง มกี ารเคลือ่ นไหวเรว็ ลกั ษณะทีไ่ มนบั เปนลกู ดน้ิ ไดแก อาการสะดุงหรอื กระตุก และอาการสะอึก ลักษณะ ความรูสกึ ระยะเวลาท่ดี ้ิน 1. สะดงุ หรอื กระตุก ทารกเริม่ เคลือ่ นไหวจากแขนขา และไมข ยบั ทัง้ ตัว มักจะ 1 วินาที เกิดข้นึ คร้ังเดยี วและเวน ชวงพกั 2. สะอึก รูสกึ เหมอื นกระตกุ หรือเตนเปนจังหวะในทอง แตไมมี นอยกวา 1 วินาที แรงกระแทกจากลาํ ตัวของทารก วธิ ีการนับลูกด้ิน • เลือกเวลาทท่ี า นวางและสะดวกที่สุด เชน หลังอาหารมื้อเยน็ หรือขณะพักผอ นกลางคืน • ใหน อนตะแคงขณะนบั ลกู ด้ิน • เริ่มจับเวลาเม่อื เริม่ นบั ลกู ดิน้ จนครบ 10 ครง้ั ลงบนั ทกึ เวลาในตาราง โดยลงเวลาเร่ิมตน นบั และเวลาท่นี ับครบ 10 คร้งั • ปฏิบัตทิ กุ วนั จนมารบั บรกิ ารฝากครรภในครั้งตอ ไป • ถาใชเวลามากกวา 4 ชั่วโมงในการนับลูกด้ินครบ 10 ครั้ง มักพบรวมกับภาวะขาด ออกซเิ จนเรื้อรงั และอยูในภาวะอนั ตราย ตองรีบมาโรงพยาบาลโดยดว น 5. เกินกําหนดคลอดแลวแตยงั ไมเ จ็บครรภ เม่ืออายคุ รรภตงั้ แต 40 สปั ดาหขนึ้ ไป รกจะเริม่ เสอ่ื มสภาพทําใหทารกในครรภไ ดร ับอาหารและ ออกซเิ จนนอยลง อาจทําใหเกดิ ปญ หาขาดออกซิเจนจนกระทั่งเสียชีวิตได ควรมาโรงพยาบาลเพ่ือให แพทยต รวจสอบดูสภาพของรก 6. ปวดศีรษะ ตาพรา ลาย ถา มอี าการปวดศรี ษะ ตาพรา ลายรว มกบั ขาบวมกดบมุ มาก ตรวจพบโปรตนี ในปส สาวะ และความดนั โลหติ สงู กวา 140/ 90 มลิ ลเิ มตรปรอท จะเปน อาการแสดงของครรภเ ปน พษิ ซง่ึ จะสง ผลทําใหท ารกใน ครรภม นี ํา้ หนกั นอ ย มารดาเองกอ็ าจชกั ในขณะตงั้ ครรภไ ด ใหร บี มาโรงพยาบาลเพอื่ พบแพทย

48 พฒั นาการ...ทารกในครรภ 10 วนั ภายหลงั การปฏิสนธิไขท ไี่ ดร ับการผสมแลวเดินทางไปฝงตวั ในผนงั เยอื่ บมุ ดลูก อาจทําใหมี เลอื ดออกทางชอ งคลอดไดเลก็ นอย ที่เรียกวา เลอื ดลา งหนา ความเฉลยี วฉลาดหรือความสามารถทาง สติปญ ญาของลกู จะขนึ้ อยกู ับพันธุกรรม สภาพแวดลอ มและประสบการณท พี่ อแมเ ตรียมใหลกู ไดต ้งั แต อยูในครรภและในชวง 3 ปแรกของชีวิต สมองของเด็กอายุ 3 ปมีขนาดประมาณ 80%ของผูใหญ สมองจะแตกกิง่ กา นสาขาของเสนใยสมอง และจดุ เช่อื มตอจะทาํ หนา ทีร่ ับ-สงสัญญาณตา งๆของเซลล สมองหากคนเรามีเสนใยสมองและจุดเชือ่ มตอ มากเทาไรก็ยงิ่ มีความเฉลยี วฉลาดมากข้ึน ชวยใหสมอง สามารถสื่อสารและประมวลความคดิ มเี หตุมีผลท่ีสลับซับซอ น หลงั จากการปฏิสนธิ 3 สัปดาหใ นครรภ เซลลสมองเจริญเติบโตอยางรวดเร็ว จากน้ัน 10-18 สปั ดาหใ นครรภ จาํ นวนเซลลป ระสาทจะเร่มิ คงที่แตจ ะมีการพัฒนาอยางตอเนือ่ ง ในระยะ 20 สปั ดาห ในครรภ สมองมชี ว งเวลาการเจรญิ เตบิ โตอยา งรวดเรว็ และดําเนินตอ ไปจนเดก็ อายุ 2 ป สมองจะมขี นาดใหญ เสนใยสมองจะ เเตกกิ่งกานสาขามากข้ึนใน ขณะทีบ่ างเซลลจ ะสูญหายไปและมีกระบวนการสรางสารเคลอื บ ตามเซลลตางๆของสมองเพือ่ ควบคมุ ระบบประสาทและกลา มเนอ้ื อยา งตอเนื่องจนเด็กอายุ 4 ป สปั ดาหท ี่ 6 ชวี ติ นอ ย ๆ มขี นาด 6 มลิ ลเิ มตร หวั โต มตี งิ่ ยน่ื ออกมาจากใกลห วั คหู นง่ึ ซงึ่ ตอ มาจะเจรญิ เปน แขน มอี กี สองตงิ่ อยใู กลก บั สว นหางสว นนจ้ี ะเจรญิ เปน ขาและสว นหางเลก็ ๆ จะกลายเปน กระดกู กน กบ ระยะนเี้ รม่ิ มกี ารสรา งอวยั วะตา ง ๆ จงึ ไมค วรรบั ประทานยาใด ๆ โดยไมข อคาํ แนะนาํ จากแพทย สายสะดอื ซงึ่ คอ นขา งใหญเ มอื่ เทยี บกบั ลําตวั จะทาํ หนา ทรี่ บั และถา ยเทของเสยี หวั ใจมี 4 หอ ง สัปดาหท ี่ 8 ความยาวขนาด 2.5 เซนติเมตร ลักษณะคลา ยคนมากข้ึน หัวโต ใบหูเปนตุมเล็ก ๆ อา ปาก หุบปากได เริ่มมหี นอฟน สัปดาหที่ 12 มแี ขน ขาครบ ตวั ยาวขนาด 9 เซนตเิ มตร หวั โต มีเล็บมือและอวัยวะเพศแตยังเห็นไม ชดั เจนถา ดจู ากอัลตราซาวด เรม่ิ ดดู ปากเปน มีหนอ ฟนขึ้นครบ สปั ดาหท ่ี 16 ทารกเรม่ิ ดน้ิ ตวั ยาวประมาณ 16 เซนตเิ มตร น้าํ หนกั 1 ขดี (100กรมั ) เรมิ่ มองเหน็ เพศไดช ดั สปั ดาหท ี่ 20 ตวั ยาวประมาณ 25 เซนตเิ มตร น้ําหนกั 3 ขดี (300กรมั ) มเี สน ผมขนึ้ แตเ ปลอื กตายงั ปด อยู สัปดาหท ี่ 24 ตัวยาวประมาณ 30 เซนตเิ มตร น้ําหนกั 6 ขดี (600กรมั ) ปอดเรมิ่ ทาํ งาน เปลือกตาเร่ิม เปดลมื ตา ดดู นวิ้ แยกเสยี งได ตื่นนอนเปนเวลา สปั ดาหท่ี 28 ตัวยาวประมาณ 35 เซนติเมตร นํ้าหนัก 1 กิโลกรมั ลืมตาไดบา ง มองเห็นไดบ างคร้งั สปั ดาหท ี่ 36 ระยะนีจ้ ะรสู ึกอึดอัดมากเพราะเปน ชว งทที่ ารกเจรญิ เตบิ โตเร็วที่สดุ ตวั ยาวประมาณ 45 เซนติเมตร นาํ้ หนกั ประมาณ 2,300-2,500 กรัม ตอมาอกี 1 สปั ดาหเ ริม่ ฝก หายใจ ดดู และกลนื สปั ดาหที่ 40 เปน ระยะกําหนดคลอดทารกจะสมบรู ณเตบิ โตเติมท่ี โดยเฉลี่ยนํา้ หนักจะอยูใ นชวง ประมาณ 2,500 – 3,000 กรมั ผิวหนงั จะเรียบ ไขที่หอ หมุ ตวั เด็กจะนอยลง

49 การสง เสรมิ พัฒนาการทารกในครรภ 1. มีอารมณทมี่ ีความสขุ แจมใส โดยทํากจิ กรรมทท่ี าํ ใหม ีความสขุ เชน ฟงเพลง ไปเทีย่ ว ปลูกตน ไม อานหนังสอื ที่ชอบ หรือดูภาพเดก็ สวย ๆ งาม ๆ เพือ่ ผอ นคลายความเครียด ความวติ กกงั วลใหม ากทสี่ ุด เพราะขณะที่แมมีความเครยี ด ทารกในครรภน้นั สามารถรับรไู ด และอาจสง ผลใหเ กิดอาการแทง การคลอดกอนกําหนด การคลอดทารกน้ําหนกั นอ ย และเมือ่ คลอดแลวจะเปน เดก็ ทเี่ ลีย้ งยาก จากการมอี ารมณหงุดหงิดมากกวา ปกติ 2. พักผอนใหเ พียงพอ การพักผอ นทเี่ พียงพอจะทําใหม อี ารมณแจม ใส ในระยะ 3 เดือนสุดทายใกลคลอดอาจจะ นอนไมคอ ยหลบั เนอ่ื งจากทารกตัวโตข้ึน จนทําใหอ ึดอัด ใหนอนในทา ตะแคงคลา ยกอดหมอนขาง คอื ขาขา งหนึ่งงอเขา และอีกขางหนงึ่ เหยียดออก ชว งกลางวนั ควรหาเวลาพกั 3. การออกกําลังกาย การออกกําลังกายจะชวยเพิ่มความมั่นใจ ผอนคลายความเครียด เลือดในรางกายไหลเวียน ดีข้ึน การออกกําลังกายจะมีผลตอการหล่ังสาร 2 ชนิดท่ีมีผลกับทารกโดยตรง คือ ฮอรโมน adrenaline จะผานรกไปยงั ทารกในครรภ ทาํ ใหทารกต่ืนตัวและกระปร้ีกระเปรา สาร endorphin หรือ สารแหงความสุข สารน้ีจะหล่ังออกมาในขณะออกกําลัง สารน้ีจะสงผานรกไปยังทารก ทาํ ใหม คี วามสขุ ต้งั แตอ ยูในครรภ การออกกําลงั กายควรทําเปนประจําทกุ วนั ครงั้ ละเลก็ ๆ นอยๆ แตหลายๆ คร้ังจะดีกวาหักโหม เพียงครงั้ เดยี ว เชน วายน้ํา โยคะ เดนิ เลน ควรหลกี เลย่ี งการออกกําลังกายประเภทที่ตองใช กลามเนอ้ื หนาทอ ง เชน การว่งิ จอ กกิ้ง ซกิ อัพ และควรเริม่ ตง้ั แต 12 สัปดาหขึ้นไป ถาไมม ขี อหา ม ควรทําเปน ประจําอยางนอ ย 3 วนั ตอ สัปดาหวนั เวนวันครงั้ ละประมาณ 20 นาที 4. ลบู หนา ทอง การลบู สัมผัสลูกในครรภผานทางหนาทอง จะชวยใหเซลลสมองสวนรับความรูสึกมีขนาดใหญ ข้ึน มีเสน ใยประสาทมากขึ้น เพิ่มประสิทธิภาพและความไวในการรบั รู และสรา งความผกู พนั ระหวาง มารดาและทารก ในครรภ การลูบสัมผสั หนาทอ งทาํ ไดโ ดยน่งั บนเกาอ้ีโยกทําใจใหสบาย วางมือบน หนาทอง วนมอื เปนวงกลมรอบสะดือเบาๆ หรือลูบไปตามทุกสวนของตัวทารก พรอมกับโยกเกาอี้ เบาๆ ชาๆ เปน จงั หวะ ควรเร่ิมต้งั แตอ ายุครรภ 5 เดอื นข้ึนไปเพราะทารกเริ่มรับรูการเคล่ือนไหวของ มารดา และทาํ ใหมารดารูสึกผอนคลาย เม่ืออายุครรภได 28 สัปดาหควรสอบถามถึงตําแหนงของ ทารกในครรภ และพยายามลูบไลทารกในครรภจากศีรษะลงไปที่เทาเพ่ือสื่อสารกับทารก เปนการ กระตนุ ระบบประสาทของทารก 5. เสรมิ ระบบการไดย ิน ทารกในครรภเรมิ่ ไดยินตงั้ แตเดอื นที่ 5–6 การไดยินเปน เครื่องมอื ในการเรียนรู ทารกชอบฟง เสียงแมม ากทีส่ ดุ เปนเสียงทค่ี ุนเคย และตองการ เวลาพูดคุยควรใชเสียงทน่ี มุ นวล มอี ารมณ ความรสู ึกของความรกั พูดคาํ ซ้าํ ๆ เพือ่ ใหม คี วามคนุ เคย หรือจะเปน เพลงเหก ลอม ชว งเวลาทีค่ ุยควร ทําขณะทีท่ ารกดน้ิ ซงึ่ แสดงวาต่นื แลว อาจจะบันทึกเสียงของพอแมเ รียกชือ่ รอ งเพลง อานหนังสอื ลง เทปแลวเปดใหฟง โดยนําลาํ โพงมาไว ทบี่ รเิ วณหนาทองของมารดา

50 ถาจะเปน เสียงดนตรี ควรเปน เพลงเยน็ ๆเบาๆ อาจเปนเพลงบรรเลง หรือเพลงคลาสสกิ เพลง ไทยเดมิ เปนประจาํ สมํา่ เสมอใชเวลา 10–15 นาที โดยวางวิทยเุ ทปเพลงไวข า งตัว เปดฟงทง้ั มารดาและ ทารกในครรภพรอมกัน เปด ในชวงเย็นๆ ทารกจะแจมใส เคลอ่ื นไหวตื่นตัว พรอมที่จะรับฟงเพลง หรอื หลังอาหาร 1 ช่ัวโมง เพราะกลูโคสกําลงั เดินทางไปเล้ียงสมอง ดนตรีของแตละทองถิ่นตางก็มีอิทธิพลตอคนฟงท้ังนั้น แตหากตองการพัฒนาดานการรับรู จะตอ งใหเ ดก็ คุนเคยกับดนตรีตอเนอ่ื งกันไมนอยกวา 2 ปแ ละตอ งเร่ิมกอ นเด็กอายุ 7 ขวบ เพราะเปน ชว งที่สมองจะมกี ารเช่อื มโยงและแตกแขนงในสวนที่ใชงานเพือ่ การพัฒนาได 6. สงเสริมสายตา การมองเหน็ การใชแ สงไฟกระตนุ การมองลูกใชแสงไฟจากกระบอกไฟฉายสองผานหนาทองมารดา ควรเริ่ม เมอ่ื อายุครรภป ระมาณ 7 เดือนขึ้นไป เพราะทารกในครรภเรม่ิ มองเห็นไดบางแลว

51 ใบความรูเ รอ่ื ง...การเตรยี มตวั กอนคลอดและการคลอด การคลอดเปน ปรากฏการณตามธรรมชาติท่เี กดิ ขึ้นเพื่อขับทารก เยื่อหุมรก น้ําครํ่า และรก ออกมาจากโพรงมดลูกสูภายนอก หญิงตั้งครรภจะตองปรับตัวทั้งรางกายและจิตใจในระหวาง ตง้ั ครรภและตลอดระยะการคลอด อาการแสดงลว งหนาของการคลอด ในระยะใกลค รบกําหนดคลอดคอื ประมาณ 2 – 3 สัปดาหสุดทายของการต้ังครรภ พบวา หญงิ ตงั้ ครรภจะมีอาการแสดงลว งหนา ของการคลอด ดงั ตอ ไปน้ี 1. ระดับหนา ทองลดลง การทรี่ ะดบั ยอดมดลกู ลดลงซึ่งเปนผลมาจากการท่ีศีรษะของทารก ในครรภเคลอื่ นเขาสอู งุ เชงิ กราน ดังนั้นระดบั หนา ทอ งจึงลดลง ทําใหห ญงิ ตัง้ ครรภห ายใจสะดวกขน้ึ 2. ถา ยปส สาวะบอ ยขน้ึ ซง่ึ เกดิ จากการทศ่ี รี ษะของเดก็ ในครรภเ คลอื่ นลงตํ่า ทําใหม กี ารกดบน กระเพาะปส สาวะและเหลอื เนอื้ ทจี่ ใุ นกระเพาะปส สาวะลดลง ดงั นน้ั จงึ เกดิ มกี ารถา ยปส สาวะบอ ยขนึ้ 3. อาการปวดหลงั เพมิ่ ขน้ึ ซงึ่ เปน ผลจากการหยอ นตวั ของขอ ตอ องุ เชงิ กราน ประกอบกับการ เพมิ่ ขน้ึ ของน้ําหนกั มดลกู และเดก็ ทําใหนา้ํ หนกั ถว งมาขา งหนามากข้นึ จงึ เกิดการเกร็งของกลามเน้ือ บริเวณหลัง ดงั นัน้ จึงเกิดอาการปวดหลังได 4. อาการเจบ็ ครรภเ ตอื น เปน อาการเจบ็ ครรภท เ่ี กดิ จากการหดรดั ตวั ของมดลกู ทไี่ มส ม่ําเสมอและ ลกั ษณะความแรงของการหดรดั ตวั ของมดลกู จะคงทไี่ มเ พมิ่ ขน้ึ ลกั ษณะเจบ็ อาการจะอยบู รเิ วณทองนอ ย ดา นหนา ไมม อี าการรา วไปดา นหลงั การเจบ็ ครรภจ ะดขี นึ้ หรอื หายไปเมอื่ เปลย่ี นอริ ยิ าบถหรอื เมอ่ื นอนพกั อาการแสดงวา เขาสรู ะยะของการคลอด อาการแสดงวา เขา สรู ะยะของการคลอดคอื อาการเจบ็ ครรภจ รงิ ซง่ึ เกดิ จากการหดรดั ตวั ของมดลกู มลี กั ษณะของการเจบ็ ครรภท ส่ี ม่าํ เสมอแลว คอ ยๆ เพมิ่ ขนึ้ สามารถคลาํ ไดท างหนา ทอ ง เมอื่ มดลูกหดรดั ตัวจะรสู กึ วา หนา ทอ งแขง็ และเมอ่ื มดลกู คลายตวั หนา ทอ งจะมลี กั ษณะนมุ การหดรดั ตัวแลวจะคอยๆ เพมิ่ ความแรงขนึ้ จนกระทงั่ มดลกู หดรดั ตวั แรงทสี่ ดุ แลว มดลกู กจ็ ะเริ่มคลายตัว ความแรงของการรัดตวั ของมดลกู คอ ยๆ ลดลง แลว เขา สูระยะพัก ระยะเจ็บมากขน้ึ และถ่ีขึ้น แมวา จะเปลย่ี นอิรยิ าบถหรือ นอนพกั อาการเหลา นจี้ ะไมล ดลงและไมห ายไป อาการปวดนค้ี ลา ยคลงึ กบั อาการปวดประจาํ เดอื น แตจ ะ ปวดทบี่ รเิ วณมดลกู ทงั้ ใบ เมอ่ื เจบ็ ครรภจ รงิ แลว การคลอดจะดาํ เนนิ ตอ ไปจนกระทง่ั ทารกคลอดในทีส่ ุด โดยไมม อี ะไรหยดุ ยง้ั การคลอดได และอาจมอี าการอนื่ รว มดว ย เชน 1. อาการปวดหลังและราวมาทหี่ นาขาทัง้ สองขางเพิ่มขึ้น ในขณะที่มดลูกมีการหดรัดตัวแรง ขึ้นและนานข้นึ ทําใหมกี ารเคลื่อนของศรี ษะเด็กลงมาในอุงเชิงกรานมากขึน้ ดงั น้นั หญิงตง้ั ครรภบาง คนอาจมอี าการปวดหลังและราวมาทหี่ นา ขาทั้งสองขา ง 2. มมี กู ปนเลอื ดออกทางชอ งคลอด ในระยะเจ็บครรภอ าจพบวา จะมมี กู ปนเลือดออกมาทาง ชอ งคลอดได 3. ถุงนํ้าครํ่าแตก ในระยะเจ็บครรภอาจมีการแตกของถุงน้ําคร่ํา ทําใหมีน้ําสีขาวขุนไมมี สี ไมมีกล่ิน ไหลออกทางชองคลอด เมื่อพบวามีถุงนํ้าครํ่าแตกแมวาจะไมมีอาการเจ็บครรภ เลย ตอ งรีบไปโรงพยาบาล ท้งั น้ีเพ่อื ปองกนั อนั ตรายท่อี าจเกิดขน้ึ กับทารกในครรภ อาการเจ็บปวดเนือ่ งจากมดลูกหดรดั ตัวถ่ีขึ้น จะสง ผลใหป ากมดลกู เปด มากข้ึนเรอื่ ยๆ จนมาก พอที่ศีรษะเด็กจะคลอดออกมาได ถา ปากมดลกู เปด ขยายไมห มด หา มเบงคลอดเพราะจะทําใหปาก มดลูกบวม จนทําใหการคลอดลา ชาและอาจมกี ารฉีกขาดของปากมดลูกทาํ ใหตกเลือดได

52 ระยะของการคลอด แบงออกเปน 4 ระยะ ดังน้ี 1. ระยะทหี่ นงึ่ เปน ระยะปากมดลกู เปด ซึง่ เริม่ ตั้งแตปากมดลูกเรมิ่ เปดถงึ ปากมดลูกเปด หมด คอื ปากมดลกู เปด ประมาณ 10 เซนตเิ มตร ในหญงิ ตง้ั ครรภท เ่ี พงิ่ คลอดเปน ครง้ั แรกจะใชเ วลาประมาณ 12 – 16 ชว่ั โมง หญงิ ตง้ั ครรภท เ่ี คยผา นการคลอดมาแลว จะใชเ วลาประมาณ 6 – 12 ชวั่ โมง 2. ระยะทส่ี อง เปนระยะเบงคลอดซ่งึ เริ่มต้ังแตป ากมดลูกเปดหมดถงึ ทารกคลอดมาภายนอก หญงิ ตงั้ ครรภท ค่ี ลอดครงั้ แรกจะใชเ วลาประมาณ 1 – 2 ชว่ั โมง หญงิ ตง้ั ครรภท เี่ คยผา นการคลอดมาแลว ใชเ วลาประมาณ 30 นาที ถงึ 1 ชวั่ โมง 3. ระยะที่สาม เปนระยะคลอดรก โดยเริ่มตั้งแตหลงั จากทารกคลอดออกมาถงึ รกคลอดออก หมด ระยะนหี้ ญงิ ตง้ั ครรภท คี่ ลอดเปน ครง้ั แรกและทเี่ คยผา นการคลอดมาแลว ใชเ วลาประมาณ 15 – 30 นาที 4. ระยะทส่ี ่ี เปน ระยะ 2 ชวั่ โมงแรกหลงั คลอด ระยะนมี้ ดลกู ยังมกี ารหดรดั ตัว ซง่ึ สงผลใหไม เกดิ การเสยี โลหติ หลังคลอด ปกตสิ ามารถคลํามดลกู ไดท างหนาทอง ซงึ่ จะอยูตํ่ากวาสะดอื เลก็ นอ ย มี ลกั ษณะคอ นขา งกลมและแขง็ การลดความเจบ็ ปวดจากการคลอด มี 2 วิธี คอื 1. การลดความเจบ็ ปวดโดยวิธธี รรมชาติ จะชวยใหลดความเจ็บปวดในระยะคลอดไดหากผูคลอด สามารถปฏิบัตไิ ดท กุ ครงั้ ท่ีเจ็บครรภ โดย 1.1 การกําหนดลมหายใจ จะชวยใหรางกายเกิดความสมดุลของปริมาณออกซิเจนและ คารบอนไดออกไซด ลดภาวะแทรกซอ นตา งๆ ที่อาจเกิดขึน้ วิธีทํา ขณะที่มดลูกเร่ิมหดรัดตัวใหหายใจเขาลึกๆ ทางจมูกชาๆ พรอมกับนับในใจ 1 – 4 แลว ผอ นลมหายใจออกทางปากชา ๆ พรอ มนบั ในใจ 1 – 5 ทําเชนน้ีตอไปเฉลี่ย 6 – 9 คร้ัง/นาที จนกระทัง่ มดลูกคลายตัวจึงหายใจปกติ 1.2 การลูบทอง ขณะลบู หนาทอ งจะรสู ึกถงึ การถกู สัมผัส หนาทอ งและเพงความสนใจไปกบั การลูบแทนความสนใจการหดรดั ของมดลูกและความเจ็บปวด วิธีทํา ใชอุมมือทั้งสองขา งวางบนหนาทองบริเวณหัวเหนา โดยทํามือใหมีลักษณะเปนอุมคลายพนมมือ แลวลูบหรือนวด เบาๆ เริ่มจากบริเวณหัวเหนาข้ึนไปทางยอดมดลูกพรอมกับ หายใจเขา และจากยอดมดลกู ใหลบู มอื ทง้ั สองขา งผานตรงลงมาท่ี 2. การใชย าบรรเทาปวด ซงึ่ มี 2 วธิ ี คอื 2.1 การใชย าฉีดแกปวด ยาแกป วดสามารถบรรเทาความเจ็บปวดได แตไ มหายปวดสมบูรณ หลังฉีดยาอาจทําใหงวงนอน เวียนศีรษะ ดังนั้นจึงควรหลับตา หายใจเขาออกลึกๆ ทําจิตใจให สบายอาการปวดจะทุเลาลง โดยจะฉดี ไดเมื่อปากมดลูกเปด 3 – 4 เซนติเมตร เน่ืองจากการใหยา เร็วเกนิ ไปอาจทําใหเ กิดความตองการยาเพ่ิมขึน้ ในการคลอดที่ใชเวลานาน หรือในกรณีท่ีใหยาหลัง ปากมดลูกเปด เกิน 4 เซนติเมตร การคลอดอาจเกิดขนึ้ ภายใน 4 ช่ัวโมง สง ผลใหฤทธ์ิของยาท่ีคง คา งอยูใ นรา งกายของแม ซึ่งอาจกดการหายใจ ทาํ ใหเ ดก็ หายใจผิดปกติ ผวิ กายเขยี วคล้ําได 2.2 การฉีดยาชาท่ไี ขสนั หลัง หรือทเ่ี รยี กกันวา “บล็อกหลัง” โดยจะฉีดยาชาเขาไปท่ีเย่ือ หุมไขสันหลังชั้นนอก และใสสายยางเล็กๆ คางไวเพ่ือเติมยาชา หลังจากฉีดยาชาประมาณ 10 นาที จะมอี าการชาตัง้ แตขาถึงใตราวนม อาการเจ็บปวดจะหายไป จะมีฤทธิ์แกปวดนาน 1 – 2 ช่ัวโมง หลังจากบล็อกหลังพยาบาลจะดูแลวัดความดันโลหิต ชีพจร และการหายใจอยางใกลชิด เพื่อปองกนั ภาวะแทรกซอ น เชน ความดนั โลหติ ตํา่ ศนู ยควบคุมการหายใจถกู กด

53 การเจาะถงุ น้ําคร่ําและการเคล่ือนตา่ํ ของสวนนํา โดยสวนใหญถุงนํา้ คร่าํ จะแตกในระยะคลอด แตถ า ถงุ น้ําคร่ํายังไมแ ตกอาจตองเจาะเพ่ือใหการ คลอดกาวหนาเร็วขึน้ หลงั จากเจาะถงุ นาํ้ ครํา่ ผูคลอดจะรสู กึ วามีนํา้ ซึมออกทางชองคลอดตลอดเวลา สวนศีรษะเดก็ จะเคล่อื นต่ําลงมาพรอมกับปากมดลกู จะคอยๆ เปดขยาย คลา ยกับศรี ษะเด็กดนั ออก จากคอเสื้อเวลาสวมเสอ้ื ยดื แรงท่จี ะชวยดันใหท ารกเคลอ่ื นต่าํ ลงมาและปากมดลกู เปดขยายเพิ่มขึ้น นั้นคอื แรงท่ีเกิดจากการหดรดั ตวั ของมดลูก การเบงคลอดในระยะคลอด เม่อื ปากมดลกู เปด 10 เซนตเิ มตร หรือท่ีเรยี กวาปากมดลูกเปดหมดแลว มดลูกจะมีการหด รัดตัวถ่ขี ้ึน ระยะพักจะนอยลง ขณะทมี่ ดลูกหดรัดตวั ผคู ลอดจะรูส ึกอยากเบง และมีแรงเบงเพ่ิมขึ้น พยาบาลจะสอนวิธีเบง ทถี่ ูกตอง ขณะท่ีผคู ลอดเบงพยาบาลจะชว ยเบง โดยออกเสียงนําใหผูคลอดเบง ตามการเบง แตละคร้งั อยา งถกู วธิ ศี รี ษะเดก็ จะเคลื่อนตา่ํ ลงมาเรอ่ื ยๆ จนเร่ิมเหน็ ศีรษะเด็กบริเวณปาก ชองคลอด พยาบาลจะเตรียมตัวเพ่ือชวยทําคลอด ตอจากนั้นพยาบาลจะฟอกทําความสะอาด บริเวณอวยั วะสบื พันธภ ายนอกดว ยนาํ้ ยาฆา เชอื้ แลว นําผา ทน่ี ่ึงฆาเช้ือคลมุ บรเิ วณทใี่ ชง าน หา มจับผา หรอื วางมือบนผา ทุกผืน เพราะอาจทําใหเกิดการติดเชื้อบริเวณฝเย็บหรือโพรงมดลูก เมื่อพยาบาล เตรยี มชวยคลอดแลวตอไปเปนหนา ท่ีของผูคลอดทจ่ี ะตองเตรียมเบง คลอดใหถ ูกวิธี ดงั นี้ 1. รอเวลามดลูกเรมิ่ หดรัดตวั หรือรสู กึ ปวดทอง ใหหญิงต้ังครรภสูดลมหายใจเขายาวๆ ลึกๆ ใหเตม็ ปอด 2. เม่อื มดลกู หดรดั ตวั เต็มท่ใี หย กศรี ษะ กมคางชดิ อก มือจบั ขา งเตยี ง เร่ิมเบง โดยเบงลงไปที่ กนเหมือนกับเบง ถา ยอจุ จาระ เบง นานๆ เทาทีท่ ําได หากรูสึกหมดลมเบงแตมดลูกยังแข็งตัวอยูให สูดลมหายใจเขาใหม รีบเบง จนมดลูกคลายตวั โดยทว่ั ไปการเจบ็ ทอง 1 ครงั้ ควรเบงใหไ ด 3 ครง้ั 3. ขณะเบงควรปดปากใหส นิทไมใหม ีเสียงออกมา หากเบงแลวปลอยลมหายใจออกทางปาก จะทาํ ใหแรงเบงนอย ศีรษะเด็กจะไมเ คล่อื นตาํ่ ลงมา ตอ งเสยี เวลาเบง นาน 4. เม่อื มดลกู คลายตวั ควรหายใจเขา – ออกยาวๆ ผอ นคลายใหส บายเพ่ือเก็บแรงไวเบง ตอ ไป 5. หลังตดั ฝเ ยบ็ ผูค ลอดตองเบง จนศรี ษะเด็กโผลพ น ชอ งคลอดแลว พยาบาลจะบอกใหผ ูคลอด หยุดเบง ใหอ า ปากหายใจเขาออกลึกๆ เพือ่ ใหพยาบาลหรอื แพทยช ว ยทําคลอดตอ ไป การตดั ฝเ ยบ็ หมายถึง การตัดสวนลางของชองคลอดและฝเย็บ โดยมีจุดประสงคเพ่ือชวยให ชองคลอด และฝเ ยบ็ กวา งพอทเ่ี ดก็ จะคลอดออกมาไดโดยปลอดภัย และชวยปองกันการฉีกขาดของ ชอ งคลอด และการหยอนยานของชอ งทางคลอด เนื่องจากศีรษะเด็กมีการกดทาํ ใหชองคลอดยืน่ ออก มากผิดปกติ การตัดฝเยบ็ แลวเย็บซอมแซมจะทําใหเย็บงาย แผลหายเร็วทําใหชองคลอดคงสภาพ เดมิ เหมือนกอ นคลอดมากทส่ี ุด การผา ตัดคลอด เปนวธิ ีการหน่ึงท่ีแพทยพิจารณา หากใหคลอดทางชองคลอดอาจเปนอันตราย ตอ มารดาและทารกได โดยมขี อบง ชีใ้ นการผา ตดั คลอดทางหนาทอง ดงั นี้ 1. เคยทําผา ตัดคลอดทางหนา ทองหรอื เคยไดร ับการผา ตัดท่มี ดลกู มากอ น 2. เชงิ กรานมารดาและทารกไมไดสดั สวนกนั 3. รกเกาะตํ่าหรือรกลอกตวั กอนกําหนด 4. เดก็ อยูในทา ผดิ ปกติ 5. เสยี งหัวใจเดก็ เตน ผดิ ปกติ

54 6. การคลอดไมกา วหนา 7. มภี าวะแทรกซอนจากโรคตา งๆ เชน ครรภเ ปน พษิ โรคหัวใจ 8. เปนเริมทอี่ วัยวะเพศในระยะติดตอ 9. เคยทาํ ผา ตดั ตกแตงทางชอ งคลอด 10. มีเน้อื งอกขดั ขวางการคลอด 11. มดลกู ผดิ ปกติ การเตรยี มของใชทจี่ ะตองนาํ มาโรงพยาบาล มดี ังน้ี 1. ของใชสาํ หรับเดก็ ออน ของใชทจ่ี ําเปน เชน เสือ้ ผาเดก็ ผาออม ผา เชด็ ตัว สาํ ลเี ชด็ ตวั และเช็ดกน แชมพูสระผม หมวก ผา ยางรองกน เบาะท่ีนอนที่ไมนุมน่ิมเกินไป หวีเด็ก ผาหมและ นํ้ายาซกั ผา เดก็ ออน ของใชสาํ หรับเด็กออนทั้งหมดตองซักทําความสะอาดกอนเนื่องจากของใชที่ไม สะอาดจากฝุนละอองหรือคราบสารเคมตี างๆ อาจทาํ ใหเ ด็กมอี าการแพ เกดิ ผดผ่นื หรอื ตมุ หนองจน อาจเกิดการติดเช้อื ได ไมแนะนําใหใชแปงและสบูในเด็กออน เนื่องจากเด็กอาจเกิดอาการแพสาร ตางๆ ในแปงและสบูได นอกจากน้ีฝุนแปงยังกระตุนใหเกิดภูมิแพในเด็กอีกดวย ไมตองเตรียม ขวดนมมาโรงพยาบาลเน่อื งจากโรงพยาบาลมนี โยบายสง เสริมการเลีย้ งลูกดวยนมแม 2. ของใชสําหรับคุณแม ควรเตรียมของใชที่จําเปนสําหรับคุณแมและเอกสารตางๆ เพื่อ ประกอบการแจง เกิดดงั นี้ • สบู • ยาสีฟน แปรงสฟี น • ผาเช็ดตวั • หวี แปง • ผาอนามัยแบบหว ง • สมุดบนั ทึกสุขภาพแมแ ละเด็ก • บตั รประจาํ ตัวประชาชน • สําเนาทะเบยี นบานทจี่ ะแจง ลูกเขา การเตรยี มของใชด ังกลา วขางตน ควรจดั ไวเ ปนชุดๆ เพื่อใหสะดวกในการหยิบใชหรือเม่ือตอง มาโรงพยาบาลเรงดวน และไมควรสวมเครื่องประดับตางๆ มาโรงพยาบาล โดยเฉพาะการสวม แหวน ไมค วรสวมในระยะตง้ั ครรภเ นื่องจากในระยะตั้งครรภอาจมีอาการบวม ทําใหไมสามารถถอด แหวนออกได ซง่ึ เมอื่ จาํ เปน ตอ งผา ตัดคลอดจะตอ งใชวิธีการตัดแหวนออกเพ่ือไมใหแหวนเปนสื่อนํา ไฟฟา ในขณะผา ตัด

55 ใบความรูเ รอื่ ง...การออกกาํ ลงั กาย การต้งั ครรภ เปน การแบกน้ําหนักทเี่ พิ่มข้นึ ของทั้งลกู และตัวเอง อวัยวะหลายอยางจะใหญขน้ึ ท้งั เตานม สะโพก ฯลฯ ขอ ตอตาง ๆ จะยืดหยนุ มากกวา ธรรมดา ชพี จรขณะพกั ก็เตน เร็วกวาปกติ ทัง้ นี้ เพราะมีการเผาผลาญ ในรา งกายสงู ขน้ึ เหลา นี้ลว นทําใหสมรรถภาพทางกายของหญงิ ตัง้ ครรภลด นอยลง และเสี่ยงตอการบาดเจ็บของเนอ้ื เยือ่ ในชวงของการดําเนินชวี ิตประจําวนั การออกกําลังกายท่ี ถูกตองในขณะตัง้ ครรภ เปน สง่ิ ทม่ี ีประโยชนอยางมากสาํ หรบั หญิงตงั้ ครรภ เพราะจะชวยปองกันและ ควบคุมอาการแทรกซอ นตาง ๆ ท่อี าจเกิดขนึ้ ในระหวางตง้ั ครรภ และหลงั คลอดได ประโยชนการออกกําลงั กายในระยะตัง้ ครรภ 1. ชวยใหก ารทาํ กจิ วตั รประจําวนั มีความคลองตัวข้นึ 2. เพิม่ ความแข็งแรงของระบบหัวใจและหลอดเลือด 3. เพ่ิมความแขง็ แรงของกลา มเนอ้ื องุ เชงิ กรานทําใหคลอดบตุ รงา ย 4. เพมิ่ ความแขง็ แรงของกลา มเนอื้ หนา ทอ ง ชว ยปอ งกนั กลา มเนอ้ื หนา ทอ งแตกลาย และปรแิ ยก 5. ปอ งกนั เสนเลือดขอด และลดการเปน ตะครวิ ขณะตั้งครรภ 6. เพิ่มความแข็งแรงของขา ในการรับนํ้าหนักท่ีเพ่ิมมากขึ้นในระหวางตั้งครรภและเพ่ิม ความแขง็ แรงของแขน เพ่อื ใชใ นการอุมและดูแลลกู หลังคลอด 7. ปอ งกนั อาการปวดหลัง และปองกนั กลามเนือ้ องุ เชิงกรานหยอ น 8. เพอ่ื ชว ยเตรียมรางกายขณะคลอด และใหร ูวิธผี อ นคลายขณะเจ็บทอ งคลอด 9. ทาํ ใหร า งกายแขง็ แรงภายหลังคลอด หญิงตงั้ ครรภร ายใด ทีไ่ มค วรออกกําลังกาย 1. มนี ้ําเดนิ ทางหรอื มีเลือดออกทางชองคลอด 2. ปากมดลูกเปด 3. มภี าวะรกเกาะตํา่ 4. โรคครรภเ ปน พิษ 5. หญิงมีครรภที่เปน โรคหัวใจ หรอื โรคความดันโลหติ สูง 6. ครรภแฝด 7. เคยมีประวัตคิ ลอดกอนกาํ หนด 8. มปี ระวัติแทง บอ ย คําแนะนาํ ในการออกกาํ ลังกายขณะตั้งครรภ 1. ควรออกกําลังกายอยา งนอยสปั ดาหล ะ 3 ครั้ง วันเวนวนั 2. ควรอบอนุ รางกายกอนและผอนคลายภายหลังการออกกาํ ลงั กายครง้ั ละ 5 นาที 3. ควรดืม่ นํ้ากอนออกกาํ ลงั กาย และด่ืมนํ้าเปนระยะๆ ประมาณ 1 แกว ทุกๆ 20 นาที เพ่ือ ชดเชยการเสยี เหงื่อจากการออกกาํ ลังกาย 4. ควรออกกําลงั กายคร้งั ละนอ ยๆ กอ น แลว จงึ เพ่ิมขึน้ อยางชาๆ 5. เริ่มออกกาํ ลงั กายเมือ่ ตัง้ ครรภไ ด 2 เดอื น แตส ําหรบั ผูท แี่ ทงงายติดตอกนั ควรเร่ิมทําเม่ือ ต้งั ครรภได 3 เดือน

56 6. ไมค วรออกกําลังกายในอากาศท่ีรอนชื้นหรือกําลังเปนไข และไมควรออกกําลังกายจน อุณหภูมิรางกายสูงเกิน 38 องศาเซลเซียส ซ่ึงการออกกําลังกายตามปกติรางกายจะมี อุณหภมู ไิ มเกิน 38 องศาเซลเซียส 7. ไมควรออกกําลังกายทใี่ ชก ารเคลอื่ นไหวแบบกระตกุ หรือเคลื่อนไหวเร็วมากและไมควร เหยยี ดแขนขามาก จนเกนิ ไป เพราะจะทําใหเอน็ ขอตอเกดิ การบาดเจ็บได 8. ไมควรออกกําลังกายหนักและเหนื่อยมากจนเกินไป ใหสังเกตวาขณะออกกําลังกาย ยังสามารถพดู คยุ กบั คนอ่นื ได ถา รูส ึกวาเร่ิมหายใจไมทันใหผอนการออกกําลงั กาย 9. หลังต้งั ครรภได 4 เดือนขนึ้ ไป ไมควรออกกําลงั กายในทานอนหงายนานเกิน 5 นาที 10. ไมควรออกกาํ ลงั กายในทา เบงหรือกล้ันลมหายใจ เพราะจะทําใหเลือดไหลกลับสูหัวใจ นอยลงจนเกดิ อาการเปน ลมได อาการทผี่ ิดปกตทิ ีต่ อ งหยุดออกกําลงั กาย การออกกําลังกายแตล ะคร้งั ไมควรเกิน 30 นาที ทง้ั นใ้ี หส ังเกตตวั เองเปน หลัก ถาขณะออกกาํ ลงั กาย รสู ึกวามีอาการปวดทอง ปวดหัวเหนา ปวดหลัง หัวใจเตนผิดปกติ หายใจขดั หนา มืดเปนลม เดิน ลําบาก มีเลือดออกชองคลอด ใหหยุดออกกําลังกายแลวหายใจเขาออกลึกๆ ถายังมีอาการ ผิดปกตหิ ลงั จากหยุดพัก 5-10 นาทใี หมาพบแพทย จากหลายการศึกษาพบวาการออกกําลังกายระหวางตั้งครรภท่ีพอเหมาะ ไมมีผลเสียตอการ ตั้งครรภ ไมไ ดท าํ ใหค ลอดกอนกําหนด นาํ้ เดนิ กอนเจ็บครรภ หวั ใจทารกเตนผิดปกติ ทารกนา้ํ หนกั นอ ย จะเห็นไดวาหญิงตั้งครรภสามารถเลือกการออกกําลังกายที่เหมาะสม และออกกําลังกายไดอยาง สม่าํ เสมอ เพอ่ื สุขภาพกาย และสขุ ภาพจติ ท่ีดีข้นึ ข้ันตอนของการออกกําลังกายขณะต้ังครรภ ขั้นตอนที่ 1. อบอนุ รา งกายโดยการยืดกลามเนอ้ื (Warm UP) ข้ันตอนที่ 2. การบรหิ ารรา งกายเพื่อเพิม่ ความแขง็ แรงของแขนและสะโพก ขน้ั ตอนที่ 3. การบรหิ ารรา งกายเพื่อเพิ่มความแขง็ แรงของกลามเนอ้ื หนาทอ งและองุ เชงิ กราน ข้ันตอนที่ 4. ทาํ เทคนิคการผอ นคลาย (Cool Down) ทา หมุนไหล วิธีบริหาร นง่ั สมาธิ ใชปลายนิ้วทั้ง 2 ขางแตะไหลทง้ั 2 ขา งโดยศอกแนบลาํ ตัวหมนุ แขนไปดา นหนา ไปดานขาง เพื่อกลบั ไปสทู าเดมิ ทาํ ซํา้ ไปมา 10 คร้ัง หลงั จากน้ันหมนุ ไหลไปในทิศทางตรงกนั ขา ม ทาํ เหมอื นเดิม 10 ครงั้ ทายืดดานขา งลําตัว วิธีบริหาร นงั่ ขดั สมาธิ มอื ขางหนง่ึ วางไวบนพื้น เหยยี ดแขนอกี ขา งหนึง่ ขาม ศรี ษะไปทางซาย กลบั สทู าตวั ตรงและทําซาํ้ อีก 10 คร้งั หลงั จากนัน้ ใหเ ปลี่ยน เหยยี ดแขนอกี ขางหนง่ึ ขา มศรี ษะไปทางขวากลับสทู า ตรงซาํ้ อีก 10 คร้ัง

57 ทาบรหิ ารเทา วิธีบรหิ าร เริ่มตนนง่ั ตัวตรง เหยียดขาท้ัง 2 ขางไปขางหนาพรอมเหยียด ปลายเทา ใหตรงข้ึนไปขางหนา แขนทั้ง 2 ขางวางขางลําตัว จากนั้นคอยๆงอ เขา และยกเทาทงั้ 2 ขา งขน้ึ ทาํ ซํ้ากัน 10 คร้งั ทา บิดลําตวั วิธบี รหิ าร น่ังสมาธิ ยืดตัวตรง วางมือ 2 ขาง ไวท พ่ี นื้ ขา งลําตัว ตามองตรงไป ขางหนาบดิ ลําตวั ไปขางซา ย พรอ มกบั วางแขนซา ยไวดา นหลัง เพอ่ื คอยพยุงตัว ตอมาทําสลับขาง โดยบดิ ลําตวั ไปดา นขวาบา ง ทําขางละ 10 ครง้ั ทาเหยยี ดสะโพก และตน ขา วิธบี รหิ าร นัง่ งอเขา งอขา พรอมกบั เหยียดแขน วางมอื 2 ขา งไวดานหลงั คอ ยๆ ยกสะโพกใหพน พน้ื เพือ่ เหยียดสะโพก และตน ขา แลว วางสะโพกลง ทําซ้ํากนั 10 ครัง้ ทา เพอื่ เพิ่มความแข็งแรงของกลามเนื้อ แขนและไหล วธิ ีบริหาร โดยยนื หันหนาเขา หาฝาผนัง เทาทง้ั 2 ขา งวางหา งกนั ประมาณ ชว ง กวางของไหล ใหปลายเทาช้ีไปทางฝาผนงั ใชฝ ามอื ดันฝาผนงั ท่รี ะดับไหล งอขอศอกและลําตวั โนมเขา ไปหาฝาผนงั โดยเทาวางแนบพื้น เกรง็ คา งไว พรอ มกบั หายใจออก นบั 1- 5 แลว คลายการเกรง็ ถอยหางออกจากกําแพง พรอ มกับหายใจเขา ทําเชนนน้ั ซ้ําๆ กัน 10 ครงั้ ทา บรหิ ารกลา มเนอ้ื หนา ทอ ง เพอื่ ลดการเกดิ หนา ทอ งแตกลายและปรแิ ยก วิธีบรหิ าร นอนหงายชันเขาทง้ั 2 ขาง มอื อยูในทาคลา ย กอดอก สูด หายใจเขา ลกึ ๆยกศรี ษะพน พืน้ แขมวทอ ง พรอมกับหายใจออกใชม ือ ดันกลามเน้ือหนา ทอ ง 2 ขา งไปหาแนวกลางของลาํ ตวั เกร็งคา งไว นับ 1 – 5แลวลดศรี ษะบนพื้นอยางชา ๆพรอ มกบั หายใจเขา มือคลายการ กดทห่ี นา ทอ ง พรอมกับคลายการแขมว ทอ ง (คือคลายการเกรง็ ของ กลามเนอ้ื หนา ทอ ง) ทาํ เชนนซ้ี ํ้าๆ กนั 10 – 12 ครงั้ ทา บรหิ ารกลา มเน้อื หนาทอ ง และกลามเนือ้ อุงเชงิ กรานพรอ มกนั วิธบี รหิ าร ทาํ ทา เหมอื นทา ที่ 1 แตเพมิ่ การขมิบกน และยกกนลอย เล็กนอ ยโดยใหห ลงั ชิดกนั กบั พื้นขณะท่แี ขมว ทองพรอมกบั หายใจออก เกรง็ คางไวน ับ1 – 5 แลว คลาย พรอมกับหายใจเขา ทาํ เชน นี้ซํ้าๆกนั 10 – 12 คร้ัง

58 ทาบรหิ ารกลา มเนอ้ื หนา ทอ ง และกลามเนอ้ื อุงเชิงกรานพรอ มกนั วิธบี ริหาร นอนหงายชนั เขาท้งั 2 ขา ง สูดหายใจเขา ลกึ ๆ แขมว ทอ ง ขมิบกน และเหยียดขา 2 ขา งออกไป จากลาํ ตวั พรอมกับหายใจออก นบั 1 – 5 แลว ดึงขา กลับเขา หาลาํ ตวั พรอมกบั คลายการเกรง็ กลามเนื้อ และหายใจเขา ทําเชน นี้ 10-12 ครง้ั ทาบรหิ ารกลา มเน้อื หนาทอ ง และกลามเน้ืออุงเชงิ กรานพรอ มกนั วธิ ีบรหิ าร อยูในทา คลาน สูดหายใจเขาลกึ ๆ แขมว ทอง ขมิบกน โกง หลงั บริเวณเอวขึน้ พรอ มกบั หายใจออกนบั 1–5 แลว ทําหลงั ตรงคลาย การเกรง็ กลามเนอ้ื และหายใจเขา ทําเชนนี้ซํา้ ๆ กัน 10 –12 คร้ัง เทคนคิ การผอนคลาย วธิ ีบรหิ าร นอนในทา สบาย เกรง็ และคลายกลามเนื้อเปน พักๆ โดย เริม่ จากขอ เทาเล่อื นขึน้ ไปยงั กลา มเน้อื บรเิ วณขา ตนขา อุงเชงิ กราน สะโพก ลาํ ตวั แขน พรอ มกับหายใจเขา ชา ๆ การออกกําลงั กายเพอื่ เพมิ่ ความแขง็ แรงของหวั ใจและปอด การออกกาํ ลงั กายขณะต้ังครรภมอี ยูหลายวิธี เรมิ่ ตั้งแตการขมบิ กน วนั ละหลาย ๆ ครง้ั เพอ่ื ชวย ใหกระบงั ลมมีความยืดหยนุ ดี ทําใหก ารคลอดงา ยขนึ้ หรอื ใชวิธีการเดนิ เร็ว ๆ นอกจากน้ีหญิงตั้งครรภ ควรไดอ อกกาํ ลังกายเพ่อื เพ่ิมความแขง็ แรงของหัวใจและปอดรวมกัน เชน การเดินเร็ว การว่ิงเหยาะ การวายน้ํา การขี่จักรยาน การเตนแอโรบิกเปนตน โดยเฉพาะอยางย่ิงการวายนํ้าจะดีตอหญิง ต้ังครรภท ง้ั ในแงข องการถา ยเทความรอ นออกจากรา งกาย และหลกี เลี่ยงการกระทบกระแทก อยางไร กต็ ามการออกกาํ ลงั กายระหวา งต้งั ครรภชว ยใหมสี ขุ ภาพทีแ่ ข็งแรงข้นึ รูส ึกสบายตวั อีกท้ังยงั ชวยทําให นํ้าหนักท่ีข้นึ ระหวางต้งั ครรภอยูในเกณฑท ่ีเหมาะสม นํา้ หนักลดหลังคลอดไดเ ร็ว ไมหงุดหงิดงาย นอน หลับสนิท และอาจมีผลใหระยะเวลาเจ็บทองส้ันลง คลอดงายขึ้น แตก็ควรออกกําลังกายอยาง พอเหมาะกับสภาพรางกายเพื่อไมใหมีผลแทรกซอนแตอยาลืมวา กอนออกกําลังกายจะตองมีการ อบอนุ รางกายเสียกอน ดว ยวธิ ี การเดนิ ชา ๆ 5 นาที และภายหลังเสร็จส้ิน ในการออกกําลังกายแลว อยาหยุดทันทีควรคอย ๆ ผอนรางกายใหเย็นลง ดวยการเดินชา ๆ 5 นาที เชนเดียวกันเพ่ือปองกัน การเปนลมหนามดื และลดอาการปวดตึงท่ีกลามเน้ือภายหลงั การออกกําลังกาย การออกกําลงั กาย..ในหญงิ หลงั คลอด มารดาหลังคลอดปกติประมาณ 6-8 ช่ัวโมง ควรไดรับการกระตุนใหรางกายมีการ เคลื่อนไหวเร็วที่สุด หลังการไดรับการพักผอนจากการผานระยะคลอดมาแลว และไมมี ภาวะแทรกซอ นใดๆ กเ็ ร่ิมออกกาํ ลงั กายไดท ันที ท้งั นีเ้ น่ืองจากอวัยวะสวนตางๆ ของรา งกายที่มีการ เปลย่ี นแปลงตัง้ แตระยะตัง้ ครรภจ ะไดกลบั คนื สสู ภาพเดิมในระยะเวลาอันสนั้ ประโยชนข องการออกกําลงั กายหลังคลอด 1. ชวยใหรางกายกลับคนื สภาพปกติดว ยความรวดเร็ว 2. เปน การกระตุน การทํางานของตอ มน้าํ นม เปนการสง เสรมิ ใหรางกายผลิตน้ํานมออกมา เพยี งพอ สาํ หรับใชเลี้ยงทารก 3. ชวยบรรเทาความเมื่อยลาและทําใหส ดชื่น แจม ใส และเอ็นและขอตางๆแขง็ แรง 4. ชวยใหนอนหลบั ไดง า ยกวาปกติ ทําใหร างกายไดพักผอนมากขึ้น

59 5. ทําใหม สี ขุ ภาพสมบรู ณแ ขง็ แรงทงั้ ดา นรา งกายและจติ ใจเปน การเตรยี มพรอ มสําหรบั มารดาทดี่ ี 6. ชว ยใหน าํ้ คาวปลาออกไดด ยี งิ่ ขนึ้ 7. สลายไขมนั สว นเกนิ กลา มเนอื้ แขง็ แรง มรี ปู รา ง สดั สว นกระชบั ข้ันตอนการออกกําลงั กายหลังคลอด การปฏบิ ตั กิ ารออกกําลงั กายหลงั คลอดซงึ่ นาํ เสนอนม้ี ที ง้ั หมด 5 ทา ซงึ่ แบง ตามระยะเวลาหลงั คลอด โดยเรมิ่ จากทา งา ยๆ และเบาๆ ในวนั แรกหลงั คลอด หลงั จากน้นั เพิ่มขึน้ เรือ่ ยๆ ตามความสามารถ และ ความพรอมของรางกาย ฝกทาํ ทลี ะขางเปนจงั หวะ ปฏิบตั ติ อ เนือ่ ง 10 – 15 ครั้ง ถาฝก ทาํ แลวมี อาการบาดเจบ็ รนุ แรงของกลามเนือ้ ควรหยุดการออกกําลังกาย ดงั นี้ ทาบรหิ ารกลา มเนือ้ ขางลาํ ตวั ทาบรหิ ารกลา มเน้อื เอว วิธบี รหิ าร ยืนตรงแยกเทาหน่ึง วิธีบรหิ าร ยืนตรงเทา ชดิ ประสานมือ ชวงไหล ใชมือขางหน่ึงแตะที่ พรอมแลวบิดลําตัวไปดานขางจนรูสึก ศีรษะ อีกขางหนึ่งปลอยขาง ตึง แลว กลับมาจดุ เริ่มตน ลําตัว พรอมแลวเอียงลําตัวไป ดานขาง จนรูสึกตึง แลวยก ลําตวั ตรงจุดเดิม ทาบริหารกลา มเนอ้ื ตนขา ทาบรหิ ารกลามเนือ้ ตนขา, สะโพก วิธีบริหาร ยืนตรงกาวเทาไป วิธบี รหิ าร ยนื ตรงใหปลายเทาชิด สน ดานหนา 1 กาว ใชมือเทาเอว เทาแยก หัวเขาชิด ตนขาชิดติดกัน ทั้งสองขาง (ถาทรงตัวไมไดให มือเทาเอว พรอมแลวยอตัวลงเหมือน หาท่ีจับ) พรอมแลวยกเทาท่ี จะนง่ั เกาอี้ หัวเขา ไมเลยปลายเทา จน กาวไปดานหนา ขึ้นมาจนตึง รูสกึ ตึงแลว ยืดข้นึ มาจดุ เร่มิ ตน หรือขนานพ้ืน แลวลดกลับ ทาบริหารกลามเนอื้ หนา อก วิธีบริหาร ยืนแยกเทาหน่ึงชวงไหล มือประกบชิดกัน ตนแขนแนบชิดลําตัวดัน กลา มเน้ืออก พรอ มแลวยกแขนข้นึ ดา นบนจนแขนตึงแลวหมนุ แขนเปนวงกลม การออกกําลงั กายควรทําอยา งคอ ยเปน คอ ยไป จากทา งา ยๆและเบาๆ ในวนั แรกหลงั คลอด หลงั จาก น้นั เพมิ่ ความแขง็ แรงขน้ึ เรอื่ ยๆ ตามความสามารถและความพรอ มของรางกาย แตตองไมหักโหมจนทําให เกดิ โทษแกร า งกาย การออกกําลงั กายจําเปน ตอ งทําอยา งสมาํ่ เสมอจงึ จะไดร บั ประโยชนข องการออกกําลัง กาย อยา งไรกต็ ามมารดาหลงั คลอดควรประเมนิ สภาพความพรอ มของรา งกายอยเู สมอ เพอื่ ชว ยลดอนั ตราย หรอื อบุ ตั เิ หตทุ อี่ าจเกดิ จากการออกกําลงั กายทมี่ ากเกนิ ไป ทง้ั น้ีการออกกําลังกายรูปแบบอืน่ ๆ ควรไดรับ การตรวจหลงั คลอดเพอื่ ประเมนิ ความพรอ มของรา งกายกอ นออกกําลงั กาย

60 ใบความรูเรอื่ ง...การนวดในหญงิ ตัง้ ครรภ การนวดไทย เปนภูมปิ ญญาอันลา้ํ คาของคนไทยท่มี ีประวัติและเร่ืองราวสืบทอดกันมาชานาน มี บทบาทสําคัญในการรักษาโรคต้ังแตอดีตจนถึงปจจุบัน เปนวัฒนธรรมและวิถีชีวิตของคนไทยท่ีดูแล และชวยเหลอื กันเองภายในครอบครัว เชน สามนี วดใหภ รรยา ภรรยานวดใหสามี ลูกหลานนวดใหพอ แมหรือปูยา ตายาย ประโยชนข องการนวดในหญิงต้งั ครรภ • ลดการเกรง็ ตวั ของกลา มเนือ้ • เพม่ิ ระบบการไหลเวยี นโลหิตและน้ําเหลอื ง • กระตนุ ระบบประสาท • เพมิ่ ประสทิ ธิภาพของระบบทางเดินหายใจ • ฟน ฟสู ภาพของระบบกลามเนื้อ ระบบไหลเวยี นโลหิตและระบบประสาท • ทาํ ใหร สู ึกสบายคลายเครียด ขอ ควรระวังในการนวด • ไมค วรนวดหลังรับประทานอาหารอิ่มใหมๆ ทาํ ไดหลงั 30 นาที • ไมน วดเมื่อมอี าการฟกช้ําตามผิวหนังหรอื มีอาการอกั เสบซํา้ ซอ น • มอี าการอกั เสบตดิ เชอ้ื คอื มไี ขเกิน 38 องศาเซลเซยี ส ปวด บวม แดงรอ น ไมควรจะนวด ขอหามในการนวด • มไี ขเกิน 38 องศาเซลเซียส • ไขพ ิษ ไขกาฬ สุกใส งูสวดั เรมิ • โรคผวิ หนงั • โรคตดิ ตอ เชนวณั โรค เอดส วิธกี ารนวด จัดทา ใหห ญิงตงั้ ครรภน่ังพบั เพียบ โดยใหขาซา ยไวดานหนา ขาขวาวางขา งลาํ ตวั ผูนวดอยูด า นหลงั ทา ที่ 1 เร่มิ นวดกดจากปลายเทาดา นซา ย (เสน นอก) ไลขึน้ มาถึงตนขา(ทอนบน) ไปมา 3 เทย่ี ว แลว เปลยี่ นมานวดปลายเทาดานซาย (เสนใน) ไลขน้ึ มาถึงตนขา (ทอนบน) ไปมา 3 เท่ียว จากนน้ั เปลีย่ นขางนวดเชนเดิม ทาท่ี 2 ใชส ันเมือกดทบ่ี ริเวณ ทา ท่ี 3 นวดแนวบาขน้ึ ตน เอว เนน น่ังพบั เพียบแลว ไล คอ หา งจากแนวกระดูกคอ ขึ้น เสนกระดูกสนั หลงั ใหได5 1 นิว้ 3 รอบ แนว ขน้ึ ไปมา 3 คร้ัง ทา ท่ี 4 นวดเบาๆ ทท่ี ายทอยและขมบั มาถงึ หนาผาก 3 รอบ

61 ทา ที่ 5 จัดทาใหห ญิงตงั้ ครรภน ่งั เหยียดเทา ไปขา งหนา และผูน วดนัง่ อยู ปลายเทาดา นหนา เรมิ่ กดทป่ี ลายเทาลง และดันขึ้น 3 รอบ ทาที่ 6 ใชนวิ้ มือสอดไปที่เสนเอ็นรอยหวาย แลว นวดจากเสน เอ็นรอ ย หวายขึน้ ไปถึงใตเ ขา กลบั ไปมา 3 ครงั้ ทา ท่ี 7 ใชสนั มือกดแนวขางตั้งแตใตเ ขา (ดานบน) ไลล งถงึ ขอ ขา 3 ครัง้

62 ใบความรูเรอื่ ง...การใชย า หลกั การใชย าในหญิงตั้งครรภ 1. เมื่อมอี าการเจ็บปวยในขณะต้งั ครรภ...ควรเลือกใชย าอยา งไร? เมื่อหญงิ ตงั้ ครรภม อี าการเจบ็ ปวย ควรเลือกวิธกี ารรักษาโดยไมใ ชย าเปน อันดบั แรก เชน อาการ ทองอืด อาจแบงการรบั ประทานอาหารแตล ะมอื้ ใหนอ ยลง แตเพิม่ จํานวนมอื้ ใหมากขน้ึ เมอื่ ไมส ามารถบรรเทาอาการเจบ็ ปว ยไดจงึ เลอื กการใชยาเปน ลําดบั ตอไป ซงึ่ ยาสว นใหญ สามารถใชไ ดอยา งปลอดภยั ในหญิงต้ังครรภ (เชน ยาลดไขพาราเซตามอล, ยาลดน้าํ มูกคลอเฟนริ ามนี , ยาแกค ลื่นไสอ าเจียน ดรามามนี , ยาฆา เช้อื กลมุ เพนนิซลิ ิน) มียาบางชนดิ เทา นัน้ (เนนวาไมใ ชย าทกุ ชนิด) สามารถผา นรกไปเกิดอันตรายตอ ทารกในครรภไ ด โดยเฉพาะในชว งไตรมาสแรกหรือชวง 3 เดอื นแรกของการตง้ั ครรภ ควรหลกี เลย่ี งการใชย า หรือใชใหน อยทีส่ ดุ เพราะเปนชว งของการสรางอวัยวะตางๆ ของรางกาย อาจทําใหเ กิดความพิการใน ทารกได (เชน ยารักษาสิวกรดวิตามนิ เอ) สว นในชวงไตรมาสท่ี 2 และ 3 ยาก็ยงั สามารถเกดิ อนั ตราย ตอ ระบบการทํางานตา งๆ ของอวัยวะทารกได เม่อื แพทยห รอื เภสัชกรเลอื กใชยาที่มคี วามปลอดภัยสําหรับหญิงตั้งครรภ ก็ควรรับประทานยา ตามแพทยส ั่งใหครบถว นเพ่อื รกั ษาอาการเจ็บปว ยใหหายแลวควรหยุดใชย า บางคนมีความกังวลจนไม กลาทีจ่ ะใชย าเลย ซ่ึงอาจสง ผลเสียตอสขุ ภาพของหญิงตง้ั ครรภเ องและทารกในครรภ 2. กรดโฟลกิ ......ควรเริม่ กินตงั้ แต กอ นต้ังครรภ… เพอ่ื ปองกนั ความผดิ ปกตริ ะบบประสาทในทารก กรดโฟลกิ จดั เปน วติ ามนิ ชนดิ หนง่ึ ทลี่ ะลายในน้ํา มบี ทบาทสําคญั ในการสังเคราะหดีเอ็นเอ ซง่ึ เปน องคป ระกอบสําคญั พนื้ ฐานของเซลลต า งๆ หญงิ ตงั้ ครรภม คี วามตอ งการกรดโฟลกิ เพมิ่ ขนึ้ เปน สองเทา ในชว ง ของการปฏสิ นธิ เนอื่ งจากเซลลม กี ารแบง ตวั อยา งมากเพอื่ สรา งเปน อวยั วะระบบตา งๆ ของทารก หญงิ ตงั้ ครรภท ไี่ ดร บั กรดโฟลกิ ในปรมิ าณ 400 ไมโครกรมั ตอ วนั จะชว ยลดโอกาสเกดิ ความพกิ ารแต กาํ เนดิ ของหลอดประสาท, ปากแหวง เพดานโหว, โรคหวั ใจแตก าํ เนดิ , ความผดิ ปกตขิ องแขนทารก ดังนนั้ ควรเร่ิมรับประทานกรดโฟลิกโดยเร็วที่สุดเม่อื รวู าตง้ั ครรภ หรือรบั ประทานกอ นต้งั ครรภ ประมาณ 1 - 3 เดอื น หรอื แนะนําใหห ญงิ วยั เจริญพันธรุ ับประทานกรดโฟลิกเพิม่ ทกุ วนั เปน ประจํา โดย สามารถซอื้ ยาเมด็ กรดโฟลกิ ขนาด 5 มลิ ลกิ รมั ไดจ ากรา นขายยาทวั่ ไป รบั ประทานทกุ วนั วนั ละ 1 เมด็ 3. หญิงต้งั ครรภ… ..ควรรบั ประทานยาเมด็ เสริมธาตุเหลก็ ทกุ วัน…เพอ่ื ปอ งกันโลหติ จาง ความสําคัญของธาตเุ หลก็ ตอรา งกาย ธาตุเหล็กเปนสวนประกอบของฮีโมโกลบินในการสรางเม็ดเลือดแดง ซึ่งทําหนาที่ในการนํา ออกซเิ จนจากปอดไปเล้ยี งสว นตา งๆ ของเซลลท ่ัวรา งกาย หญิงต้ังครรภจะมกี ารสรางเมด็ เลอื ดแดงเพิ่มมากข้ึน เพ่ือใหรางกายสามารถนําสารอาหารและ ออกซิเจนไปเลี้ยงคณุ แม และทารกในครรภอยางเพียงพอ การไดรับธาตุเหล็กจากอาหารเพียงอยาง เดยี วมักไมเพียงพอตอความตองการทเี่ พ่มิ ขึ้นอยางมาก จึงควรรับประทานยาเม็ดเสริมธาตุเหล็กดวย เพ่ือปองกันภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็ก ซึ่งบางคนยังมีความเขาใจไมถูกตองวาสุขภาพ แขง็ แรงดไี มจ าํ เปน ตอ งรบั ประทานยาก็ได

63 เกณฑชีบ้ อกภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็กในหญิงตัง้ ครรภ หญงิ ตั้งครรภควรรบี ฝากครรภทันทเี มอ่ื รูว าตนตั้งครรภ เพ่ือรับการดูแลสุขภาพและตรวจเลือด ถาตรวจพบระดับความเขมขนโลหิต (ฮีมาโตคริต) ตํ่ากวา 33 % โดยที่ไมพบความผิดปกติของเม็ด เลอื ดหรือมีประวัตโิ รคเลือด เชน ธาลัสซีเมีย เปนตน อาจสงสัยวามีภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุ เหล็ก จะไดร บั คาํ แนะนาํ การดูแลสุขภาพ และทสี่ ําคญั จะไดรับยาเมด็ เสรมิ ธาตุเหลก็ ซึง่ จะชวยปอ งกัน และแกปญหาภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตเุ หลก็ ในหญิงตงั้ ครรภได ผลกระทบจากภาวะโลหติ จางจากการขาดธาตเุ หล็ก หลายคนเขาใจผดิ วาถาขาดธาตุเหล็กเม่ือใด ส่ิงท่ีเปนอันตรายคือมีอาการซีด แตที่จริงแลว ผลรา ยจากการขาดธาตุเหล็กเกิดขึ้นกอนที่จะมีอาการซีดเสียอีก สําหรับในหญิงต้ังครรภที่ขาดธาตุ เหล็กจะเพิ่มความเสี่ยงของการแทงและการตกเลือดระหวางคลอด หรือการคลอดทารกทมี่ นี า้ํ หนกั แรก เกดิ ตํา่ กวาเกณฑดว ย ธาตุเหล็กมีความสําคัญตอพัฒนาการและการเรียนรู ในเด็กทารกแรกเกิดจนอายุ 2 ขวบเปน อยางมาก หากเกิดภาวะเลือดจางจากการขาดธาตุเหล็กในชวงวัยนี้โดยท่ีไมไดรับการแกไขอยาง ทนั ทว งที จะสงผลตอ ศักยภาพการเรียนรอู ยางถาวร ทําใหเ ด็กไมสามารถพัฒนาไดเ ทา กบั เด็กปกติ การ รักษาโดยการเสรมิ ธาตุเหล็กในภายหลังจะแกไขไดเพียงภาวะเลือดจาง แตไมชวยใหพัฒนาการดีข้ึน ทดั เทยี มกับเด็กท่ไี มม กี ารขาดธาตุเหล็ก การขาดธาตเุ หลก็ ในระดับเล็กนอยถึงปานกลางเปนระยะเวลานานจะมีผลกระทบตอระบบ การเรียนรู และการเจริญเติบโตของเด็กทารก เด็กกอนวัยเรียนและเด็กวัยเรียน นอกจากน้ี ยังมี ผลกระทบตอ ระบบภมู คิ ุมกันโรคและการเจ็บปวยในทุกกลุมอายุ ดังน้ัน จึงควรปองกันไมใหเกิดการ ขาดธาตเุ หลก็ ในทารกโดยการรบั ประทานยาเมด็ เสริมธาตเุ หล็กต้ังแตตง้ั ครรภ ยาเม็ดเสรมิ ธาตุเหล็กสาํ หรบั หญิงตัง้ ครรภ โรงพยาบาลสง เสริมสขุ ภาพ ศนู ยอ นามัยท่ี 8 มียา 2 รปู แบบ โดยในยา 1 เมด็ ทั้งสองรปู แบบมี ธาตเุ หล็ก กรดโฟลกิ และ ไอโอดีนในปริมาณท่ีเพียงพอตอ หญิงตั้งครรภ (จงึ ไมจ ําเปน ตอ งรบั ประทาน ยาเม็ดกรดโฟลกิ อีก 1 เมด็ ) ไดแก 1. Triferdine หรอื Obimin AZ ใชใ นหญิงตั้งครรภท ่ีไมม ภี าวะซีด เพื่อปองกันภาวะโลหิต จางจากการขาดธาตุเหล็ก โดยรบั ประทานวนั ละ 1 เมด็ วันละ 1 ครง้ั หลงั อาหารกลางวัน ทุกวนั (เพอื่ หลีกเลยี่ งการรบั ประทานพรอมยาแคลเซียมในตอนเชาและเย็น ซงึ่ จะทําใหก ารดดู ซึมยาลดลง) แตถา ลืมรบั ประทานยาตอนกลางวัน ก็สามารถรบั ประทานเวลาใดก็ไดข อใหทานไดวนั ละ 1 เม็ด ยารูปแบบ น้เี ปน ยาเมด็ แบบเคลอื บฟล ม ซง่ึ กลิน่ ฉุนและอาจทําใหคล่ืนไส ถา ไมสามารถรับประทานไดอาจ เปลย่ี นเปนยา FERLI-6 ใน ขอ 2 จะรับประทานไดงายกวา ยารปู แบบที่ 1 นยี้ งั มี ไอโอดีน ผสมอยูด วย ในปริมาณทเี่ พียงพอตอความตองการ ชวยใหสมองทารกในครรภมกี ารเจรญิ เตบิ โตอยางปกติ หากขาด สารไอโอดีน จะทําใหเ ด็กเปน โรคเออ หรือลดความเฉลยี วฉลาด (ไอควิ ) หรือระดับสตปิ ญ ญาของเด็ก

64 2. FERLI-6 ใชใ นกรณีทไ่ี มสามารถรบั ประทานยาในขอ 1 ได ยารูปแบบนเ้ี ปน ยาเมด็ เคลอื บนาํ้ ตาลไม มี กลน่ื ฉุนรับประทานงายกวา โดยรับประทานวันละ 1 เม็ด และใชในกรณีที่หญิงตั้งครรภที่มีภาวะ โลหติ จางจากการขาดธาตุเหลก็ ใหร ับประทานยาเพมิ่ เปนวนั ละ 2 หรอื 3 เวลา เพื่อรักษาภาวะโลหิต จางจากการขาดธาตุเหลก็ ยารปู แบบนไ้ี มมไี อโอดนี ผสมอยู หญงิ ตง้ั ครรภจ งึ ควรรบั ประทานอาหารที่มี ไอโอดนี หรอื เกลือเสริมไอโอดนี ดวย หลังจากคลอดบตุ รแลวแพทยจ ะใหรับประทานยาเมด็ เสรมิ ธาตุเหล็กตอไปเพ่ือทดแทนการเสีย เลือด และใหรบั ประทานยาตลอดระยะใหนมบตุ รดว ย วิธีรบั ประทานยาเม็ดเสริมธาตเุ หล็กในหญงิ ต้งั ครรภ การรับประทานยาเมด็ เสรมิ ธาตุเหลก็ ในสัปดาหแรกอาจเกิดอาการขางเคียงข้ึนได เชน คล่ืนไส อาเจยี น ทองผูก โดยเฉพาะในชว ง 4 เดือนแรกของการต้ังครรภซงึ่ ความตองการธาตเุ หล็กยังมีนอยอยู อาจไมจําเปนตองใหธาตุเหล็กเสริม เพราะแทนท่ีจะมีประโยชน อาจเปนผลทําใหมารดามีอาการ คลื่นไส อาเจียน รุนแรงข้ึนไดจากผลขางเคียงของธาตุเหล็ก แพทยจึงมักใหเริ่มยาหลังอายุครรภ 4 เดอื น และควรปฏบิ ัตติ นดงั นี้ 1. รบั ประทานยา 1 เมด็ หลังอาหารทนั ทีทุกวนั 2. ไมร บั ประทานยาพรอ ม นม, ชา กาแฟ (ขดั ขวางการดดู ซึม) 3. หลกี เลีย่ งการรบั ประทานพรอมยาแคลเซยี ม (การดดู ซึมลดลง) 4. ควรรับประทานยา รวมกับอาหารที่ชวยในการดูดซึมธาตุเหล็ก (อาหารวิตามินซี) เชน สม ฝร่งั กลวยนํา้ วา มะละกอสกุ 5. รับประทานยาเม็ดเสรมิ ธาตเุ หล็กแลว อาจจะทําใหอ จุ จาระเปนสีดําไมตอ งตกใจ ปริมาณสารอาหารอางอิงท่ีควรไดรับประจําวันสําหรับหญิงต้ังครรภ (ตารางปริมาณสารอาหาร อา งอิงที่ควรไดร ับประจาํ วันสาํ หรับคนไทย พ.ศ.2546 กองโภชนาการ กรมอนามัย) ธาตเุ หล็ก 60 มิลลิกรัม (ferrous fumarate 200 มิลลิกรัม หรือ ferrous sulfate 300 มิลลิกรัม) กรดโฟลิก 600 – 800 ไมโครกรมั ไอโอดีน 200 ไมโครกรมั แคลเซยี ม 1,000 มลิ ลกิ รัม รปู แบบยาลดไขสาํ หรบั เด็ก ยาลดไขท่ีมีความปลอดภัยสูงในเด็ก คือ ยานํ้าพาราเซตามอล (Paracetamol) มี 2 รูปแบบ คือ 1. รูปแบบหยด (drop) สําหรับเด็กเล็ก อายุต้ังแตแรกเกิด ถึงอายุประมาณ 8 – 12 เดือน โดย ยา 1 ซีซี มปี ริมาณพาราเซตามอล 60 มิลลกิ รมั ซ่ึงมีความแรงสูงกวา แบบนํ้าเช่ือมหรือ แบบนํ้าแขวนตะกอน ดังน้ันการปอนยาเด็กในรูปแบบหยดหามใชชอนตวงยา ควรใชหลอดหยดยาที่ติดมากับ กลองปอ นยาเด็กเสมอ และตอ งปอนตามปรมิ าณที่แพทยห รอื เภสชั กรส่งั เหมาะสําหรับเด็กเล็กท่ีกิน ยายาก และกินยาไดค รัง้ ละไมมาก

65 2. รปู แบบนํ้าเช่ือม(syrup) สาํ หรบั เด็กโต มคี วามแรง 2 ขนาด คอื 2.1 ขนาด 120 มลิ ลิกรัมตอยา 5 ซีซี (ยา 1 ซซี ี มปี ริมาณพาราเซตามอล 24 มลิ ลิกรัม) 2.2 ขนาด 250 มิลลกิ รัมตอยา 5 ซซี ี (ยา 1 ซีซี มีปรมิ าณพาราเซตามอล 50 มิลลกิ รมั ) เหมาะกบั เด็กโต และสามารถใชช อ นตวงยาหรือกระบอกฉีดยาได เมอ่ื เดก็ มีไขสามารถใหย านํา้ พาราเซตามอลโดยใหกนิ ยาทุก 4 – 6 ชั่วโมงจนไขลด (ปอ นยาครงั้ ตอ ไป หางกนั อยา งนอย 4 ชวั่ โมง) แตถาอาการไมดีข้นึ ภายใน 2 วัน หรอื มีไขส งู มากควรไปพบแพทย นอกจากการใชย าลดไขแลว ควรเชด็ ตวั ดวยผาชุบน้ําหมาดๆ ตามขอพับ ตามซอกตาง ๆ และลาํ ตวั จะ ชวยระบาย ความรอ น ลดไขไดดขี น้ึ ชนิดของอุปกรณในการปอนยาและเทคนคิ วธิ ีปอนยาในเด็ก การใชหลอดหยดยา เหมาะสมในกรณขี องเดก็ เล็กท่ีตองใชข นาดยานอยมาก หรือในกรณีที่ยาบางชนิดที่เปนยาชนิด เขมขน เชน พาราเซตามอล หรอื ยาขับลม ซ่ึงยาเหลานจ้ี ะมีหลอดหยดยามาพรอ มกบั ยาในกลอง กอนดูดยาทกุ คร้ังควรดทู ่หี ลอดวามกี ารแบงขดี อยางไร และขีดปริมาตรที่เราตองการอยูที่ขีดใด เพอ่ื ใหไ ดป ริมาณยาท่ีถูกตอง วิธีการใชโดยบบี ทีห่ ัวยางเพอื่ ไลอ ากาศกอน จากน้ันจงึ จุมหลอดลงไปในยาแลวคอยๆ ปลอยมือ ใหย าไหลข้นึ ตามหลอดจนไดป ริมาตรตามทต่ี องการ การใชช อนตวงยา ชอ นตวงยาเปน อุปกรณทน่ี ิยมใช ซง่ึ จะพบวาชอ นชามาตรฐานทีใ่ ชก นั น้นั จะมีขีดแบง ตรงกลาง โดยรอบ ซง่ึ ถือวาเปน คร่งึ ชอนชา โดยมีวธิ ีตวงยาสาํ รบั ปริมาตรตา งๆ ดังนี้ 1 ชอ นชา = 5 ซีซี (ตวงยาใหเ ต็มขอบบนของชอนพอดี) 3/4 ชอ นชา = 3.75 ซซี ี (ตวงยาเลยขีดกลางข้ึนมาจนเกอื บเต็ม แตไมเ ตม็ ชอน) 1/2 ชอ นชา = 2.5 ซซี ี (ตวงยาแคขดี กลางชอนพอดี) การใชก ระบอกฉดี ยา ควรฉดี ยาไปบรเิ วณกระพงุ แกม ดานใดดานหน่ึงชา ๆ อยา ฉีดลงไปตรงกลางคอเพราะจะทําใหเด็ก สาํ ลกั หลังจากใชแ ลวควรลางกระบอกฉดี ยาโดยดึงกระบอกและกานฉีดออกจากกัน แลวท้ิงไวใหแหง ทกุ ครัง้ กอนเกบ็ เทคนิคการปอนยาเดก็ 1. ตองใจเย็นและมีความอดทน เพราะโดยธรรมชาติของเด็กมักไมชอบกินยา ควรพยายาม หวา นลอมและชักจูงเด็กมากกวา ท่ีจะใชวิธีบงั คับ เพราะย่ิงจะทาํ ใหใหเ ดก็ กนิ ยา ยากย่งิ ขึ้น 2. ไมควรบีบจมกู แลว กรอกยาใสปากเดก็ และไมค วรปอนยาใหเด็กขณะที่เด็กกําลังรองหรือด้ิน เพราะนอกจากจะทาํ ใหเ ดก็ สาํ ลกั แลว ยังสง ผลทางดานจติ ใจตอเด็กดว ย 3. หากยามรี สชาตไิ มดีหรือมีกลน่ิ ไมนาทาน ควรผสมนํ้าเช่ือมเพ่ือเพ่ิมรสชาติที่ดี ทําใหเด็กกิน ยาไดง ายขึน้

66 4. ไมควรใสยาลงไปในขวดนมเพื่อใหเ ด็กไดร บั ยาจากการดดู นม เพราะถาเด็กดูดนมไมหมด จะ ทําใหเ ดก็ ไดรบั ยาไมครบตามจํานวนท่ีควรจะเปน นอกจากนัน้ ยาบางชนดิ อาจทาํ ใหร สชาตขิ องนมเสีย ไป อาจสงผลใหเดก็ ไมอยากกินนมอกี ดว ย 5. ไมควรใชช อ นทานขา วหรือชอนชงกาแฟท่ีใชในครัวเพราะจะทําใหไดปริมาณยาท่ีไมถูกตอง ควรใชชอนขนาดมาตรฐานจากโรงพยาบาลหรอื รานขายยา ควรใหยาแตละครัง้ ในชอนเดียว ซ่ึงจะเปน การงา ยในการปอนยาเด็ก เพราะถา ใหซา้ํ เดก็ บางคนจะปฏิเสธ อาการและการดแู ลอาการขา งเคียงจากการใหว คั ซีนในเด็ก เกิดผลขา งเคียงอะไรบา งหลงั ฉดี วคั ซีนในเดก็ และมีขอ แนะนาํ การปฏบิ ตั ติ ัวอยางไร ช่อื วัคซีน อาการขา งเคียง บซี ีจี ตมุ นูน อาจเปนหนอง แตกออก และกลายเปน แผลเปน ในทส่ี ดุ โดยใชเวลา ตบั อกั เสบบี หลายสปั ดาห คอตบี -บาดทะยกั -ไอกรน พบนอย อาจมีไขตํา่ ๆ ปวดบวมบรเิ วณที่ฉีด เปน อยูน านไมเ กิน 24 ชวั่ โมง โปลโิ อชนดิ หยอด หลงั ไดรบั วัคซีน หดั -หดั เยอรมัน-คางทมู ไขสูง รอ งกวน ชกั ซ่งึ มักเกิดข้ึนภายใน 48 ช่ัวโมง หลังไดร บั วัคซีน ไขสมองอกั เสบเจอี อาการอัมพาต ซ่ึงพบไดนอ ยมากและหายไดเอง วคั ซีนฮิบ ไขและผื่น ซึง่ มกั เกดิ ขน้ึ หลงั ไดรบั วัคซีน 5-7 วนั สว นใหญม อี าการปวดศีรษะ คัน ผนื่ ลมพิษ ไข อาเจียน อาการที่รนุ แรงแต พบนอ ยมาก คอื อาการขางเคียงทางสมองและการแพวัคซีน พบไดเลก็ นอ ย เชน ปวดบวมบริเวณที่ฉดี อาจพบไขสงู ผน่ื อาการ กระสับกระสายไดบ าง เมือ่ ลูกของทา นไดรบั วัคซนี แลว อาจเกิดอาการขา งเคียงบางอยางจึงมีขอ แนะนาํ ดงั น้ี ตุมหนอง มกั เกิดจากวัคซนี บีซจี ี ทใ่ี ชป องกนั วัณโรคซ่งึ ถกู ฉดี ที่ไหลซ า ยตอนแรกคลอดจะพบ ตุมหนอง / ฝหลังฉดี 2-3 สปั ดาห และเปนๆยุบๆ 3-4 สปั ดาห จึงหายเอง ไมจาํ เปนตองใสยาหรือปด แผล ปวด บวม แดง รอ น บริเวณทฉ่ี ีดวัคซีน เด็กอาจจะรองกวน งอแงได ถาอาการมากคุณแม อาจใชผ าชุบนํา้ เย็นประคบใน 24 ช่ัวโมงแรกและรับประทานยาแกปวด จากนน้ั ใหใ ชน ้าํ อุนประคบตอ จนกวาอาการจะดีข้ึน ไขต ัวรอ น มกั เกิดในวัคซคี อตบี ไอกรน บาดทะยัก ท่ีฉีดตอนอายุ 2 เดือน 4 เดือน 6 เดือน ขวบคร่งึ และ 4 ขวบ คุณแมควรชว ยเชด็ ตวั ลูก ดวยผาชุบนาํ้ อุน หมาดๆ โดยเฉพาะบริเวณซอกคอ ขอ พับตางๆ และใหรับประทานยาลดไขประเภทพาราเซตามอล ไอ น้ํามกู ผ่ืน อาจพบหลังฉีดวัคซนี พวก หัด หัดเยอรมนั ไปแลว 5 วัน โดยมากจะไมรุนแรง ถาเดก็ มีอาการอื่นรวมดว ย เชน ซมึ เพลียมาก ไมเลน ไมดดู นม หรือรับประทานอาหารไมได ตองพา กลับมาพบแพทย ชัก มกั ไมเ กดิ จากผลของวัคซนี โดยตรง แตอาจเกดิ จากไขส งู จัดเกินไป ดังน้ันการปองกันอยา ใหไขส ูง จึงมคี วามสาํ คัญมาก และเมื่อเกดิ ชักแลวตอ งปฏบิ ตั ิดังนี้ • ผูปกครองตองตั้งสตใิ หดี ไมตกใจ • จับหนาของเดก็ หนั ไปดา นขาง ดา นใดดานหนึ่ง หรอื นอนคว่ํา เพ่ือปองกันการสาํ ลกั

67 • ไมแนะนาํ ใหเอาแข็งเชน นิ้วมอื ชอน ไม ใสในปาก เพราะจะยงิ่ ทาํ ใหสําลกั มากข้นึ ยังไมเ คย พบใครชักแลว กัดล้นิ ตวั เองขาด • รีบพาเดก็ มาพบแพทย ความรูท่วั ไปเกีย่ วกบั วคั ซนี 1. กรณมี ไี ข ควรเลือ่ นการฉดี วัคซีน โดยเฉพาะกรณไี ขสงู และวัคซีนที่ใหท าํ ใหเ กดิ ไขได ถา เจบ็ ปวย เลก็ นอย เชน เปนหวัด น้าํ มูกไหล สามารถใหวัคซนี ได สาํ หรบั เดก็ ที่เคยชกั จากไขสูง ควรใหยา ลดไขร ว มดว ยหรอื พิจารณาเปลย่ี นเปน วคั ซนี ชนิดอนื่ 2. การใหวคั ซีนซาํ้ ในกรณไี มแ นใจวาเคยไดร ับมากอนหรือไม ไมมีอันตรายนอกจากสิ้นเปลืองและ เจบ็ ตัวเพม่ิ ขน้ึ 3. การใหว ัคซีนหางกันเกินกําหนดไมไดทําใหภูมิคุมกันต่ําลง แตถาระยะหางของวัคซีนสองคร้ัง ใกลเ กนิ ไป อาจทาํ ใหเ กดิ ภูมิคุมกันในระดบั ต่ํากวา ท่คี วรเปน 4. กรณีไมไ ดม ารบั วคั ซีนตามนัด ไมมคี วามจําเปน ตอ งเรมิ่ ตน ใหม ไมว า จะเวน ไปนานเทาใด ใหนับ ตอ จากวคั ซีนคร้ังกอนไดเลย

68 ใบความรูเรอ่ื ง...ทันตสุขภาพ เมือ่ ตั้งครรภ ควรมกี ารดแู ลสขุ ภาพของตนเองใหดีทส่ี ดุ และที่สาํ คญั ทส่ี ดุ เกย่ี วกับเรือ่ ง สขุ ภาพฟนตอ งใหความใสใจเปน พเิ ศษ ไมอ ยางนน้ั อาจทําใหเ กิดปญ หาภายในชองปากไดงา ย โดยเฉพาะโรคฟนผุ และโรคเหงอื กอักเสบ พบวา มีความสัมพนั ธอยางมากระหวางภาวะทันตสขุ ภาพ ของลกู กับแม โดยระดบั เชอื้ Streptococcus mutans ซงึ่ เปน สาเหตสุ าํ คญั ท่ที าํ ใหเ กิดโรคฟนผุ จะมี ความสัมพันธก นั ระหวางแมก บั ลูก แมเปนแหลง สาํ คญั ในการถายทอดเชื้อสูล กู โดยมีน้าํ ลายเปน พาหะ ท่ีสาํ คัญ การท่ีเดก็ ไดร บั เชื้อจากแมน นั้ ขึ้นอยูก บั จาํ นวนเชือ้ ในแม หากระดบั เชือ้ ในแมส ูงจะทําใหล ูกตดิ เช้อื สูงตามไปดว ย ดังน้นั การดแู ลรกั ษาทนั ตสขุ ภาพในแมจงึ เปน การชวยลดการเกดิ โรคในชองปากเด็ก อีกทางหนึง่ ดว ย นอกจากนีย้ ังพบวา หญงิ ตัง้ ครรภท มี่ เี หงอื กอักเสบ ปริทันตอ ักเสบมผี ลทาํ ใหทารก นํ้าหนกั นอย คลอดกอนกําหนดได เน่ืองจากสารอักเสบทเ่ี กดิ ขน้ึ จะเขาสกู ระแสเลือด อาจสง ผลใหผนงั หลอดเลอื ดมดลกู ทํางานผิดปกติ ทารกในครรภไดร บั อาหารนอยลง ไมเตบิ โตตามอายุครรภ สาเหตุของการเกิดโรคฟนและโรคเหงือกอกั เสบในหญิงตงั้ ครรภ • มีการเปล่ยี นแปลงฮอรโมนภายในรางกายของหญงิ ตั้งครรภเองซึ่งมีผลใหเ หงือกบวม เหงอื กอักเสบได • ระยะทมี่ ีอาการแพทอง แลว ทําความสะอาดหลงั อาเจียนไมส ะอาด ไมม กี ารแปรงฟน หลงั อาเจียน • ขณะทีค่ ุณแมต ้งั ครรภม กั มีพฤติกรรมการกนิ อาหารบอ ยขนึ้ กนิ จุบจบิ และกินอาหาร ประเภทแปงและนํา้ ตาลคอ นขางบอย • แปรงฟน ไมส ะอาด ไมทัว่ ถงึ ไมถกู วธิ ี วธิ ีการปองกันการเกิดโรคในชอ งปากของหญงิ ต้งั ครรภ • หญงิ ต้งั ครรภ ควรตรวจฟน ครั้งแรกตอนอายคุ รรภ 2-3 เดือนแรก • หากพบวา มฟี น ผุ หรอื เหงอื กอกั เสบ ควรทาํ การรกั ษาในชว งอายคุ รรภ 4-6 เดอื น เพอื่ ปอ งกนั ไมใ หโ รคในชอ งปากลกุ ลามขน้ึ เนอ่ื งดว ยชว งอายคุ รรภ 4-6 เดอื นเปน ระยะทไี่ มม อี าการคลน่ื ไส อาเจยี นแลว และขนาดทองไมใ หญเกนิ ไป สะดวกตอการลกุ นง่ั นอกจากนีถ้ า อายคุ รรภใกล คลอดอาจทําเกดิ การเจบ็ ครรภค ลอดกอ นกาํ หนดได เนอ่ื งจากมอี าการเกรง็ ขณะทาํ ฟน • หากมอี าการแพท อ ง คลน่ื ไส อาเจยี น ควรบว นปากทกุ ครงั้ ถา สามารถทจ่ี ะแปรงฟน ไดค วรทํา • ควรหลีกเลยี่ ง รบั ประทานอาหารประเภทแปง และนาํ้ ตาล เพราะอาหารประเภทนี้เส่ียงตอ การเกดิ โรคฟน ผุ • หลงั คลอดควรพบทนั ตแพทย เพอื่ การตรวจสุขภาพฟน ทกุ 6 เดือน และในมารดาทีไ่ มไ ดรับ การตรวจฟนในระยะตงั้ ครรภ ประมาณ 2 เดอื นหลงั คลอดควรไปพบทันตแพทย การแปรงฟน อยางมปี ระสิทธิภาพ เปนวิธีการสําคัญที่ชวยขจัดเศษอาหารและคราบจุลินทรีย ทําใหช ว ยปอ งกันฟน ผุ และเหงือกอักเสบ และโรคตางๆในชอ งปากไดเ ปนอยางดี การแปรงฟน ใหส ะอาด ควรวางขนแปรงท่ีคอฟนทํามุม 45 องศา ขยับไปมาส้ันๆ ฟนบนปดลง ลาง ฟนลา งปดขึ้นบน ตามลาํ ดับ ดงั น้ี ฟนบน เริ่มจากฟนกรามซ่ีในสุดดานกระพุงแกม ไลไปจนถึงฟนกรามซี่ในสุดของอีกดานหนึ่ง คือ ตําแหนงท่ี 1,2,3และตาํ แหนงท่ี4,5,6 ดา นเพดาน

69 ฟนลาง เร่ิมจากฟนกรามซี่ในสุดดานกระพุงแกม ไลไปจนถึงฟนกรามซ่ีในสุดของอีกดานหน่ึง คือ ตําแหนง ท7ี่ ,8,9 และตําแหนงที่10,11,12 ดานลิ้นจากนั้นแปรงดานบดเค้ียว ของฟนบนและฟนลาง ตาํ แหนงท่ี 13,14,15,16 และสุดทา ยอยา ลืมแปรงลิ้น แปรงสฟี น ควรเลอื กแปรงทมี่ ีขนออนนุม ปลายขนแปรงมน และมดี า มจบั ถนัดมือเพื่อจะไดทํา ความสะอาดบริเวณคอฟนไดดี โดยไมทําอันตรายตอเหงือกและฟน เมื่อใชเสร็จแลวใหลางทําความ สะอาดดวยน้ําธรรมดาทุกคร้ัง สะบัดใหแหงแลววางผ่ึงในท่ีอากาศถายเท เพราะถาแปรงสีฟนชื้น ตลอดเวลาจะเกดิ เช้ือราไดง าย ยาสีฟน ตอ งมีสว นผสมของฟลอู อไรด เพื่อชว ยปอ งกันฟน ผุ และใชไ หมขัดฟน เปนอุปกรณเสริม ทช่ี วยทาํ ความสะอาดซอกฟนโดยเฉพาะฟนที่ซอ นเก ควรบบี ยาสีฟนประมาณครึ่งเซนตเิ มตรกเ็ พียงพอ ในการแปรงฟน และเปนการประหยดั และเพ่ือการรักษาสภาพยาสีฟนใหคงเดิมควรปดฝาหลอดยาสี ฟน ใหเ รยี บรอ ยทุกคร้ังหลังการใช ทันตสุขภาพในเดก็ ฟนลูกจะสวยตองเรมิ่ ดูแลตง้ั แตในระยะตัง้ ครรภ เนือ่ งจากฟนนํา้ นมเรม่ิ มกี ารสรา งตง้ั แตทารกใน ครรภมอี ายุครรภได 6 สปั ดาห แลวเรมิ่ โผลพ นเหงือกเมอ่ื เดก็ อายุประมาณ 6-9 เดือนแลวจะเริ่มมซี ี่ ตอ ไปเรมิ่ ขน้ึ มาเร่อื ยๆ จนเดก็ อายปุ ระมาณ 2 ปคร่ึง ฟน น้าํ นมจะขน้ึ ครบท้งั หมด 20 ซ่ี ยาทมี่ ีผลตอ ฟนของทารกในครรภคือ ยาปฏชิ ีวนะกลมุ ยา tetracycline ถาหญงิ ตั้งครรภไดร ับในระหวา งตัง้ ครรภ ฟนนา้ํ นมของลูกจะเปนสเี ทาหรอื เปน สีนํา้ ตาลคลํา้ ในเนอ้ื ฟน ซ่งึ ขัดไมออกเปนในชน้ั เนอ้ื ฟนถาวร และในเด็กอายุไมเ กนิ 8 ปก ไ็ มค วรใหร ับประทานยาปฏิชีวนะกลุมยา tetracycline เพราะมผี ล เชน เดียวกนั ในฟนแท ทาํ ใหฟ นตกกระได มีรายงานพบวาทารกอายุนอยทสี่ ดุ ทีพ่ บวามกี ารตดิ เช้ือ Streptococcus mutans คืออายุ 4 เดอื น จงึ ควรพาเดก็ มาพบทันตแพทยค รั้งแรกไดเมอื่ อายไุ ด 6 เดือนหรือเร็วทสี่ ดุ หลงั จากฟนน้ํานม ซ่ี แรกขึน้ แลว เพ่อื ประเมนิ ความเสยี่ งตอ การเกิดโรคฟนผุ และรับการตรวจฟน การท่ผี ปู กครองมคี วามรใู นเรอื่ งพฤติกรรมการดดู นม, การรบั ประทานอาหาร,การทาํ ความ สะอาดฟน และการใหฟ ลอู อไรดเสริม จะทาํ ใหล ดการเกิดโรคฟนผใุ นเด็กได พฤติกรรมการดูดนม นมมื้อดึกเปน ม้ืออันตรายกับฟน เพราะขณะนอนหลบั นา้ํ ลายไมคอยไหลเวียน โดยธรรมชาติ รวมกบั การฝกฝนทเี่ หมาะสม เดก็ นาจะเลิกนมมอ้ื ดกึ ไดเมือ่ อายุประมาณ 6 เดอื น โดยจะนอนกลางคนื ไดน านตดิ ตอ กัน 4-5 ชว่ั โมง ไมต อ งตื่นมากินนม ควรเรม่ิ เตรยี มตัวฝก ลูกตัง้ แตยงั เล็กๆและคอยเปน คอยไป โดยธรรมชาตเิ ด็กวัย 2-3 เดอื นแรกจะตื่นบอ ย กนิ บอ ย เพราะเด็กกาํ ลงั ปรบั ตัว วงจรการนอน ยังไมแ นนอน ความจขุ องกระเพาะอาหารยงั เลก็ จงึ หวิ บอ ย เมอ่ื โตขึน้ วงจรการนอนจะเหมือนผูใ หญ เริม่ นอนไดนานข้ึน การเรมิ่ ฝกในชว งอายุ 3-4 เดอื น กค็ อื การใหลูกเขานอนเปน เวลา ถา ลกู ยงั กินนมมอ้ื ดึกอยูก็เปน เรือ่ งธรรมดา ควรฝก ใหล ูกหลบั ไดด วยตวั เอง ขณะตื่นขึน้ กลางคนื บางคร้ังลูกขยบั ตัวนิดหนอยรอสัก พักวา ลกู หิวจรงิ หรอื ไม ถาไมไดหิวกส็ ัมผสั เบาๆ เชน ตบกน เบาๆ กจ็ ะชินกบั การหลบั ไดเ อง ไมรอ งขอ นม แตถา อุมหรือใหดดู นมจนหลับคา เม่อื ตืน่ กจ็ ะชินกบั การปฏบิ ัติดังกลา ว

70 ฝก ลกู จบิ น้ําและนมจากแกว สลบั กบั ขวดนมบางมอื้ ตั้งแตอายุ 4-5 เดอื น พยายามจดั การเลกิ นม มือ้ ดกึ ใหไ ดเมื่ออายุ 5-6 เดอื น อาจหาตุก ตาหรือของเลนทลี่ ูกชอบใหพาเขานอนดวย ใหลกู ติดของเลน จะดีกวา ติดขวดนม โดยทว่ั ไปทารกทีก่ นิ นมผสมประมาณ 4 เดอื นมกั นอนกลางคืนนาน 4-5 ชัว่ โมง โดย ไมต ่นื มากินนมมือ้ ดกึ ในขณะทีท่ ารกทกี่ นิ นมแมม ักเลกิ ไดเม่ืออายุประมาณ 5 เดอื น เมอ่ื ถึงวัยทเ่ี ร่มิ อาหารเสริมควรฝก ใหล ูกมคี วามสุขในการกิน เม่อื เลกิ ขวดนม ลูกจะไมมปี ญ หาเรอื่ งไมยอมกนิ ขา ว หลายคนกงั วลวา ถาลูกเลิกขวดนมเร็วเกินไป จะมผี ลเสียตอ สภาพจิตใจของลกู กลวั ลกู จะไมมี ความมัน่ คงทางอารมณ เรอื่ งนสี้ มาคมกมุ ารแพทย สหรฐั อเมริกาแนะนําวา ควรเลกิ ดูดนมจากขวด เม่อื อายุ 1 ป ถาลกู ยังไมย อมเลิก หรอื ทําอยางไรแลวลูกยังเลกิ ไมได กใ็ หรอไปถงึ 1 ป 6 เดือนได พบวา ถาใหเ ด็กเลกิ หลงั อายุ 1 ป 3 เดอื นจะยากขึน้ เพราะเดก็ ตดิ ใจขวดนมและไมยอมงายๆ การปลอยใหเ ด็กดดู นมจากขวดหลังอายุ 1 ปส งผลเสียตอ สขุ ภาพไดหลายประการ เชน ไมย อม กนิ ขา ว ฟนผุ โรคอวน เสียโอกาสพัฒนากลา มเนอ้ื มอื และปาก เพราะเมื่อดูดนมจากขวดปรมิ าณนาํ้ นม จะไหลไดสะดวก เดก็ จะชอบมากกวาการเค้ยี วกลนื ประกอบกับวัยทโ่ี ตข้นึ คอ ยๆพัฒนาความเปน ตวั ของตัวเองมากขึ้น เมอ่ื ชอบอะไรมกั จะเลกิ ไดยาก การรบั ประทานอาหาร การใหน มแมจะชวยลดปญหาการเกดิ ฟนผไุ ดดี และเมือ่ ถึงวยั เริม่ อาหารควรหลีกเลย่ี งอาหารทีม่ ี น้าํ ตาลเปน สวนประกอบ และการทําใหเด็กมนี ิสัยกินจบุ จบิ และควรดืม่ นํา้ หลงั ม้อื อาหารทุกครง้ั วธิ กี ารทําความสะอาดชองปากเดก็ อายุแรกเกดิ ถงึ 1 ขวบ ควรทาํ ความสะอาดโดยใชผา สะอาดพันปลายนว้ิ ชบุ นํา้ อุน หรอื นา้ํ สะอาดเช็ดฟน เหงอื ก กระพงุ แกม และลิ้นของเดก็ ใหท ่ัวอยางนอ ยวันละ 2 คร้ัง เชา–เยน็ เมอ่ื เดก็ อายุ 5-6 เดอื นฟนน้ํานมซหี่ นา ลา งจะขึ้นเปน ซีแ่ รก ในระยะทีฟ่ นเริ่มขนึ้ เดก็ จะมอี าการ คนั เหงอื กควรมียางสาํ หรบั กดั ใหเ ด็กไวกดั เลน เมื่อฟนซ่แี รกโผลพ นเหงอื ก ผูป กครองก็เร่มิ แปรงฟนให เด็กทุกวัน วันละ 2 ครง้ั การแปรงฟนใหเ ด็กใชวิธีขยบั ไปมาสั้นๆ ควรแปรงอยางเบามอื อยาใหเ ด็กรสู ึก เจบ็ เพราะจะสรางความรสู ึกท่ีไมด ีตอการแปรงฟน การแปรงฟนระยะแรกยังไมต อ งใชยาสฟี นใหใ ช แปรงชุบนา้ํ เปลา ธรรมดา ชว งอายุ 1–2 ปฟ น น้ํานมจะเรม่ิ ขน้ึ ประมาณ 4 ซแี่ ละฟน กรามนํ้านมซท่ี ่ี 1 กําลงั จะโผลเ ขา มา ในชอ งปาก แลว จะเรม่ิ มซี ตี่ อ ไปเรมิ่ ขนึ้ มาเรอื่ ยๆ จนเดก็ อายปุ ระมาณ 2 ปค รงึ่ ฟน นํา้ นมจะขน้ึ ครบ 20 ซ่ี การดื่มนมของเด็กอายุ 1-2 ป เม่อื เดก็ อายุ 1 ปควรจะเลกิ ดดู นมจากขวดไดแลว สามารถดม่ื นม จากแกว และดดู จากหลอดได ท่ีสําคัญหลังดมื่ นมทุกครั้งควรใหเ ด็กดมื่ นํา้ ตามจะเปน การชะลางในชอง ปาก และควรรบั ประทานอาหารหลกั 3 มอ้ื ควรดืม่ นมเปน อาหารเสริมเทา นั้น หากเดก็ รบั นมมาก เกินไปจะทําใหไ มไ ดร ับสารอาหารครบหมวดหมู วธิ กี ารทาํ ความสะอาดชองปากเดก็ อายุ 1–2 ป เดก็ วัยนม้ี ีฟนกรามนาํ้ นมข้ึน และซ่อี ่ืนๆจะทยอยขึ้นจนครบ 20 ซีก่ ารแปรงฟนตอ งแปรงให ทัว่ ทกุ ซี่และทุกดา นของฟนและผปู กครองควรฝก ใหเ ด็กแปรงฟนเอง แลวผปู กครองแปรงซา้ํ ใหอ ีก ครง้ั โดยเฉพาะอยางยง่ิ เวลากอ นนอน สว นการใชยาสฟี นยงั ไมค วรใชถา จะใชควรใชในปริมาณ เล็กนอ ยเพียงแคแ ตะขนแปรงพอชื้นก็เพียงพอ และพยายามเช็ดออกใหดวยผา สะอาด

71 ชวงอายุ 2–5 ปใ นชว งน้มี ฟี น น้ํานมบนและลางประมาณ 16 ซี่ คอื มีฟนหนา 4 ซี่ ฟน เขย้ี วและ ฟนกรามอยา งละ 2 ซี่ ในขากรรไกรบนและลางแลว จะเรมิ่ มซี ี่ตอ ไปขึน้ มาเรอ่ื ยๆจนเด็กอายปุ ระมาณ 2 ปค รึง่ จนเม่อื อายปุ ระมาณ 4 ปภายในขากรรไกรจะเริม่ มกี ารสรา งหนอ ฟนแท เม่อื อายปุ ระมาณ 5 ปก จ็ ะเริ่มมีการละลายของรากฟนนํ้านม เตรียมพรอมใหฟ นซแ่ี รกข้นึ ทอี่ ายุประมาณ 6 ป การรบั ประทานอาหารของเด็กอายุ 2 – 5 ป พอแมควรตระหนกั ถงึ ความสาํ คญั ของอาหารทมี่ ี ตอโรคฟนผุ และความจําเปน ที่ตอ งจาํ กดั ปรมิ าณอาหารทมี่ ีโทษตอ ฟน ควบคูไปกบั การทําความ สะอาดฟนหลงั การรบั ประทานอาหาร ฝก ใหเด็กรบั ประทานอาหารวางประเภทผลไมแ ทนลูกอม ลูกกวาด และผปู กครองควรรับประทานอาหารใหเ ปน ตวั อยา งทด่ี ีแกเ ด็ก วิธีการทําความสะอาดชองปากเดก็ อายุ 2–5 ป ในชวงนี้ใหใชแปรงสีฟนถูบนฟนกรามและบริเวณฟนหนาไปมาในแนวนอนเปนชวงสั้นๆ โด ยแ ปร ง ให ท่ัวทั้ง ด าน ที่ใ กล ริ มฝ ปา กแ ล ะด าน ที่อ ยู ใก ลลิ้ น ใ นเ ร่ือ งขอ งย าสี ฟน นั้ น ตราบใดท่ีเด็กยังไมสามารถควบคุมการกลืนได ก็ควรใชปริมาณนอยๆเทาเม็ดถั่วเขียว และพยายามเช็ดออกใหดวยผาสะอาด วัยนี้ควรมีการเริ่มใชเสนใยทําความสะอาดบริเวณซอกฟน โดยทาํ ทกุ วันๆ ละ 1 ครัง้ วธิ กี ารแปรงฟน ในเด็กเล็ก วธิ ที แี่ นะนาํ คอื ถไู ปมา ตามแนวนอน โดยวางขนแปรงบรเิ วณคอฟน ใหต งั้ ฉากกบั ผวิ ฟน ถไู ปมา แนวนอนคลา ยถพู นื้ ขยบั สน้ั ๆ ซํา้ ๆประมาณ 10 ครงั้ แลว จงึ ขยบั แปรงไปแปรงทอ่ี นื่ แปรงใหท ว่ั ทกุ ซี่ วิธแี ปรงฟน แบบถไู ปมาเหมาะกบั โครงสรางฟนน้ํานมที่มีสวนปองที่คอฟนทําใหคราบจุลินทรีย หลดุ ออกไดงาย ขนแปรงไมเปนอนั ตรายตอเหงอื ก และฝก หดั ใหเดก็ แปรงได การเรม่ิ แปรงฟนใหเ ดก็ 1. เลอื กบริเวณทม่ี แี สงสวางเพียงพอ พืน้ หองทีใ่ ดกไ็ ด หรือเปนโซฟาท่ีนง่ั สบาย 2. ใชทาแปรงฟนทีใ่ หความรูส ึกสบายทั้งเด็กและผูแปรง โดยยนื หรอื นอน และหนั หนาไปทาง เดียวกนั เพ่อื ใหมองเหน็ ฟน เด็กไดชดั เจน และใชมือโอบคางเด็กไวใ หนงิ่ 3. ขณะแปรงฟนใชน้ิวมือขางท่ีไมไดจับแปรง ชวยกันแกมและริมฝปากเด็ก เพื่อใหเห็นฟน ชัดเจน และปอ งกันไมใ หแ ปรงกระแทกเหงอื กและกระพงุ แกม 4. ผูป กครองควรเปน ผูแปรงฟน ใหเดก็ ต้ังแตม ีฟน ขน้ึ จนถงึ อายปุ ระมาณ 8 ป ซ่งึ กลา มเนอ้ื มอื ของเด็กจะพัฒนาพอทแ่ี ปรงฟนเองไดแลว โดยสงั เกตจากเดก็ สามารถผูกเชอื กรองเทา ไดเอง 5. แปรงฟน ใหเ ดก็ อยา งนอ ยวนั ละ 2 ครงั้ ตอนเชา ตอนเยน็ หรอื หลงั อาหารมอ้ื สดุ ทา ยของวนั 6. เม่อื เร่มิ แปรงฟนใชเวลาส้นั ๆ เพียง 5 – 10 นาที เพ่ือใหเด็กคุนเคย ใหรางวัลเด็กทันทีเม่ือ แปรงเสรจ็ เชน โอบกอด ชมเชย หรืออนุญาตใหเลน 7. เลอื กแปรงสฟี น มขี นาดพอเหมาะกบั ปากเดก็ ขนาดขนแปรงควรคลมุ ฟน ไมเ กนิ 3 ซี่ ขนแปรงเปน ชนดิ ออ น โดยดจู ากฉลากขา งกลอ ง คอยเปลย่ี นแปรงสฟี น ใหเ ดก็ เมอ่ื ขนบานมาก หรอื ประมาณ 3 เดอื น 8. เลอื กใชยาสีฟนผสมฟลอู อไรด เพื่อชวยใหผลึกฟนของเดก็ แขง็ แรงมากขึ้น ควรใชในปรมิ าณ นอยๆ เพื่อปอ งกันการกลนื ยาสฟี น ในเด็กอายุตํ่ากวา 3 ป ใชแปรงแตะยาสีฟนใหติดเปนจุดก็พอ หรอื ใชขนาดเมลด็ ถั่วเขยี ว แปรงเสร็จแลว ใชผ า เชด็ ฟองยาสฟี น ออก เพื่อปองกันการกลืนในเด็กอายุ มากขน้ึ บีบจากหลอดไมยาวเกนิ 0.5 ซม. ขนาดประมาณเมล็ดขาวโพด

72 ขอ สรปุ การดูแลฟนเดก็ เลก็ 1. แรกเกิดถึง 6 เดอื น ใหก นิ นมแมดที สี่ ุด 2. อายุ 4 เดือน เร่ิมเช็ดชองปาก เพ่อื ปองกันการเกดิ ฝา ขาว 3. เมื่อเด็กฟนขึ้น แปรงฟนใหเ ด็กทกุ วันดว ยนํา้ เปลา และเริ่มใชย าสฟี นแคแ ตะเปนจดุ บนขน แปรง หรอื เทา เมลด็ ถวั่ เขยี วเมื่อเดก็ เร่ิมมพี ฤติกรรมการบว นนํา้ ท่ดี ี และใหผ ูปกครองดูแลอยางใกลช ิด แปรงเสร็จแลวใชผา เชด็ ฟองยาสีฟน ออก เพอ่ื ปองกันการกลืนยาสฟี น ในเด็ก 4. ในกรณีที่เดก็ ดม่ื นมขวดใหเ ลอื กนมรสจืด ฝก ใหเ ด็กดม่ื นมจากถว ยเมอื่ เด็กนง่ั ได และใหเลิก ดดู นมจากขวด อายไุ มเกนิ 18 เดอื น ไมควรใสสงิ่ ใดๆ เชน น้าํ หวาน น้าํ ผ้งึ น้าํ อัดลม ในขวดนมให เด็กดูด และไมวา ด่มื นมวิธใี ดก็ตามตองใหเดก็ ดม่ื นํา้ ตามทกุ คร้งั โดยเฉพาะเมือ่ เด็กเขานอนไมควรให เด็กดูดนมแลวหลบั ไปเลย เพราะการทีฟ่ นเดก็ สมั ผสั กับนมตลอดเวลาตลอดคืน ทาํ ใหฟ นผุไดเรว็ และ หลายซ่ี 5. เลอื กอาหารวา งทม่ี คี ณุ คาของสารอาหาร ไมม สี วนผสมของน้ําตาล เกลือมากเกนิ ควรและ ไมม ีสารปรุงแตงรส เชน นมจดื ผลไมส ดและสะอาด ถ่ัวหรือธัญพืช 6. ไมควรใหเ ดก็ ดูดนมจากขวด หรือ ขนมระหวา งม้ืออาหารหลัก มากกวา 2 คร้ังตอ วนั 7. ตรวจฟน ใหเดก็ อยางสมา่ํ เสมอ 8. พาเด็กไปรับการตรวจฟน และพบทันตบุคลากรอยา งนอยปล ะครง้ั ความรเู รอ่ื งฟลูออไรด ฟลอู อไรดชว ยปองกนั หรอื ลดการผขุ องฟนไดอ ยา งมปี ระสทิ ธิภาพ โดยมผี ลตอ ฟน 2 ลกั ษณะ คอื ขณะทฟ่ี นยงั ไมข นึ้ และมกี ารสรา งตัวอยใู นขากรรไกร โดยรวมตวั กบั สารในสวนทจี่ ะเปน ผลกึ ฟน ทาํ ให แขง็ แรงขน้ึ และในกรณีฟน ขนึ้ แลว ฟลอู อไรดชวยในการซอ มแซมกระบวนการผเุ รมิ่ แรกของฟน ทบี่ รเิ วณ ของเคลอื บฟนใหค นื สสู ภาพปกติและมผี ลใหค ราบจลุ นิ ทรียล ดการสรางกรดทเี่ ปน อนั ตรายตอ ฟน การรบั ประทานฟลูออไรดใหไ ดประโยชนทีแ่ ทจ รงิ ตอ งใชกบั วยั เด็กตัง้ แต 6 เดือนถงึ 12 ป และ ใชยาสฟี นที่มีฟลอู อไรดผ สมอยู ซง่ึ จะทําใหส ภาพชองปากไดรบั ฟลูออไรดในความเขม ขน ตํา่ ๆอยาง ตอ เนื่อง

73 ใบความรูเรอ่ื ง...โภชนาการ โภชนาการมีสวนสําคญั สําหรบั หญิงต้ังครรภควรทจี่ ะใหความสนใจในเร่ืองพลงั งานท่เี พียงพอ การไดรบั โปรตนี และสารอาหารอ่ืนๆทเ่ี พมิ่ ข้ึนท้งั คุณภาพและปริมาณจะชวยใหการพฒั นาการของ ทารกในครรภมีความสมบรู ณ และสุขภาพของหญงิ ตัง้ ครรภเ องก็แขง็ แรง ชว งของการตั้งครรภแ บง ไดเ ปน 3 ระยะซง่ึ จะเกดิ การเปลยี่ นแปลงการทํางานของอวัยวะ ตางๆเพมิ่ มากขึน้ หญงิ ตงั้ ครรภจ งึ มภี าวะเสี่ยงตอ การเกิดภาวะทุพโภชนาการถาขาดความใสใ จใน เรื่องการบรโิ ภคอาหาร มีพฤติกรรมการบริโภคไมเ หมาะสม ความตอ งการพลงั งานและสารอาหาร 1. พลงั งาน คนท่วั ไปตอ งการพลงั งานวันละ 2000 กิโลแคลอรี สว นในหญงิ ตั้งครรภควรไดรบั พลงั งาน เพ่มิ วันละ 300 กโิ ลแคลอรี โดยน้ําหนักตัวทีเ่ พิม่ ข้นึ จะเปนสิ่งบง บอกการไดรบั พลงั งานทเี่ พียงพอ นอกจากนั้นยงั ตอ งคํานึงถงึ สารอาหารทีไ่ ดร บั 2. โปรตนี เปน สารอาหารที่สาํ คญั ในการเจรญิ เตบิ โตของรางกายและทารกในครรภ หญิงตงั้ ครรภควรไดรบั โปรตีนเพิม่ 30 กรมั /วัน แหลงของโปรตีนที่ดี เชน เน้อื สตั ว ไข นม ถวั่ และผลติ ภณั ฑจ ากนม 3. คารโ บไฮเดรต เปน แหลงที่ใหพลงั งานแกหญงิ ตงั้ ครรภและชวยในการสรางเนอื้ เยื่อทุกสว นของทารกในครรภ แหลง อาหารทพ่ี บไดแ ก ขา ว แปง และธญั พชื ตา งๆ เชนขาวกลอง อุดมไปดวยวติ ามินบี 4. วิตามิน ชวยในเรื่องระบบการทํางานอวัยวะตางๆใหเ ปน ปกติ ระยะตัง้ ครรภควรไดรบั เพมิ่ โดยเฉลย่ี รอ ยละ 25-50 ของความตอ งการ ดังนี้ • วิตามินซี ชวยในเรือ่ งการซอมแซม การหายของบาดแผล อีกทั้งยงั เพมิ่ ภมู ิตา นทาน พบไดในผักและผลไม เชน ผลไมท ม่ี รี สเปร้ยี ว ฝรง่ั สบั ปะรด เปน ตน • วิตามินบี1 ชว ยในเร่อื งการทํางานของระบบประสาท ชวยในการหมนุ เวยี นโลหิต ลดอาการชาปลายมอื เทา และขบวนการเผาผลาญของคารโบไฮเดรต แหลง ทพ่ี บมากไดแ ก ขาวซอมมอื ขาวกลอง ถว่ั งา ขา วโพด • วติ ามนิ บี 2 ชว ยในเรือ่ งระบบประสาททาํ งานอยา งมปี ระสทิ ธิภาพมากขน้ึ ปอ งกนั การเกดิ โรคปากนกกระจอก การยอ ยอาหารทผี่ ิดปกติ แหลง ทพี่ บ เชน ในถ่วั ลสิ ง ถวั่ เหลอื ง แอปเปล ผกั ใบเขยี ว • วิตามินบี 6 ชว ยในเรื่องความจํา บํารุงกลามเนื้อ ผิวหนงั และสรางเมด็ เลอื ด พบมากใน เนื้อสัตว ขา วกลอ ง ถั่วตางๆ • ไนอาซิน ชว ยในเรือ่ งการเผาผลาญของคารโบไฮเดรต ใหพลงั งานแกร า งกาย ปองกัน ความจาํ เสือ่ ม ลดอาการผิวหนงั อักเสบ มมี ากในเน้อื สัตว ปลา และธัญพืชตางๆ • วติ ามินเอ ชวยในเรื่องการมองเห็น บาํ รงุ สายตาการเจริญเตบิ โตและเพมิ่ ภมู ิตานทาน แกทารกในครรภ พบมากในผักและผลไมท่มี สี เี หลอื งหรอื สม เชน ฟกทอง แครอท

74 5. แรธาตตุ า งๆ ระยะตงั้ ครรภร างกายตองการเกลอื แรห ลายอยา ง ดงั นี้ • แคลเซยี ม หญงิ ตง้ั ครรภค วรไดร บั วนั ละ 1200 มลิ ลกิ รมั เพอื่ ชว ยปอ งกนั การดงึ แคลเซยี ม ลดอาการปวดเมอื่ ยกลา มเนอื้ ตลอดจนถงึ อาการตะครวิ พบมากใน โยเกริ ต ปลาเลก็ ปลานอ ย • ธาตเุ หล็ก ชว ยในการสรา งเม็ดเลือดแดง การดดู ซึมธาตุเหล็กไดดีตองมวี ิตามินซีชว ย พบมากใน เนอ้ื สัตวตางๆ เคร่ืองในสัตว ไขแดง • ไอโอดนี หญงิ ตงั้ ครรภค วรไดร บั วนั ละ 175 ไมโครกรมั เพอื่ ชว ยทาํ ใหก ารตง้ั ครรภส มบรู ณ และยงั เปน สว นประกอบของฮอรโ มนจากตอ มไทรอยด ซง่ึ ในขณะตง้ั ครรภต อ มไทรอยด จะทาํ งานมากขนึ้ ทาํ ใหค วามตอ งการไอโอดนี เพมิ่ ขน้ึ ถา หญงิ ตงั้ ครรภไ ดร บั ไอโอดนี ไม เพยี งพอจะทาํ ใหเ ปน โรคคอหอยพอก ในกรณที ขี่ าดอยา งรนุ แรงจะสง ผลใหก ารเจรญิ เตบิ โต ของทารกผดิ ปกติ ทําใหต วั เลก็ แคระแกรน็ สตปิ ญ ญาตาํ่ หรอื ทเี่ รยี กวา โรคเออ อาจพบทารกพกิ ารทงั้ ทางรา งกายและสมองได แหลง อาหารทมี่ ไี อโอดนี สงู พบไดใ น อาหารทะเล เชน กงุ หอย ปลาทะเล นอกจากนนั้ ยงั พบในเกลอื ไอโอดนี ทใี่ ชส าํ หรบั ในการ ปรงุ อาหาร แตอ ยา งไรกต็ ามไมค วรบรโิ ภคเกลอื ไอโอดนี มากกวา 1 ชอ นชาตอ วนั • ฟอสฟอรสั ชวยในเรื่องการสรางกระดูกและฟนรว มกบั แคลเซยี ม พบไดในผักใบเขียว เน้อื สตั วและนม 6. ไขมัน ไดจากนํา้ มนั พืช ชว ยใหความอบอุน แกร า งกาย ปอ งกันผวิ หนงั แตกแหง หญิงตงั้ ครรภม คี วามตอ งการเพียงเลก็ นอยเทานั้น ปรมิ าณอาหารทีห่ ญงิ ตัง้ ครรภค วรรบั ประทานในแตล ะวัน ตามธงโภชนาการ กลมุ ขาว-แปง วนั ละ 8-12 ทพั พี กลมุ ผัก วันละ 4-6 ทพั พี กลุม ผลไมรสไมห วาน วันละ 3-5 สว น กลมุ เนอื้ สตั วไมต ดิ มัน ไข ถั่ว วันละ 6-12 ชอ นกินขา ว กลมุ เกลอื นา้ํ มัน นาํ้ ตาล ใชนอ ยๆ เทาทจ่ี าํ เปน องคประกอบของธงโภชนาการ ภายในธงโภชนาการมอี งคป ระกอบ 4 สวน หรือ 4 ระดบั โดยมี วัตถปุ ระสงคเ พื่อส่อื สารให ผบู รโิ ภคเขา ใจความหมาย ดงั น้ี สวนที่ 1 คือ สว นท่ีประกอบดว ยอาหารกลมุ ขา ว แปง กลมุ นใ้ี หค ารโ บไฮเดรตเปนหลกั เปน แหลง พลงั งานทสี่ าํ คญั ทส่ี ดุ มีปริมาณพื้นท่ีมากท่ีสุดในธง โภชนาการ หมายถึงใหบ รโิ ภคในปริมาณทมี่ ากทสี่ ดุ ตอ วัน ขา วหน่ึงสว นคือ ขา ว 1 ทพั พี ใหพ ลังงานเทากบั ขนมปง 1 แผน กว ยเต๋ียวหนึง่ จาน บะหมีห่ นงึ่ กอน คนทร่ี บั ประทาน 8 ทพั พี คือ ตอ งการพลงั งานราวๆ 1600 กิโลแคลอรี คนท่ีรับประทาน 10 ทัพพี คือ ตอ งการพลังงานราวๆ 1800 กิโลแคลอรี คนท่ีรบั ประทาน 12 ทพั พี คอื ตอ งการพลงั งาน 2000 กโิ ลแคลอรี

75 สว นที่ 2 คือ สวนทปี่ ระกอบดวยอาหารกลมุ ผกั และผลไม มีปรมิ าณพื้นทเี่ ปน อันดบั 2 หมายถึงใหบ รโิ ภคในปรมิ าณรองลงมาจากสวนที่ 1 โดยแยกพืน้ ท่ี ออกเปน 2 สวน คอื ผกั และผลไม โดยใหบ รโิ ภคผักมากกวา ผลไม หมวดผกั มไี ฟเบอร วิตามิน และเกลอื แร ใหพลงั งานที่ตํา่ ผักหนง่ึ สวน คอื ผกั สกุ 1 ทัพพี ผัก ดิบ 1 ถวยตวง หรอื ผกั สกุ คร่งึ ถว ยตวง การกนิ ผัก 4-6 ทพั พี จะใหไ ฟเบอรร าวๆ 25 กรมั หมวดผลไมใ หว ิตามินเกลอื แร ไฟเบอรแตนอยกวาหมวดผกั แถมยงั มนี ้ําตาลท่ใี หพลงั งานไดเร็ว ผลไมห น่งึ สว นน่นั แตกตางกันไป ตามแตชนิดผลไม ผลไมผลใหญๆ อยาง แตงโม มะละกอ สบั ปะรด นบั 8-10 ชิน้ ทกี่ ินพอดใี น 1 คาํ ผลไมข นาดกลางๆอยา ง ฝรงั่ กลว ยหอมผลใหญ มะมว งสกุ ขนาดกลาง มะมว งดบิ ผลใหญ ให 1/2 ลกู ผลไมขนาดเลก็ อยางสม แอปเปล กลว ยไข กลว ยนํา้ วา ใหนบั 1 ลกู ผลไมข นาดเลก็ มากอยา ง เงาะ ลาํ ไย ลิ้นจี่ ชมพู ใหน ับ 4 ลูก องุน ใหน ับ 20 ผล ทเุ รยี น 1 เม็ด ผลไม 3 สวนสาํ หรบั ผทู ีต่ องการพลังงาน 1600 กโิ ลแคลอรี ผลไม 5 สวนสาํ หรบั ผูต อ งการพลังงาน 2000 กโิ ลแคลอรี สว นท่ี 3 คอื สวนทีป่ ระกอบดวยอาหารกลมุ เนอ้ื สตั ว ไข และนม มพี ืน้ ที่เปนอันดบั 3 หมายถึงให บรโิ ภคในปริมาณนอ ยกวา สวนที่ 2 โดยแยกพืน้ ทเี่ ปน 2 สวน คือ สวนท่ี 1 เนอ้ื สตั ว ไข ถั่วเมลด็ แหง และผลติ ภณั ฑ มพี ื้นท่มี ากกวา สวนที่ 2 คอื สว นของนม และผลิตภณั ฑ เชน เนยแขง็ หมวดเน้อื สตั ว หนงึ่ สว นหนกั 30 กรมั หรอื 2 ชอ นโตะ หมวดนม นมหนึง่ สว นคอื 250 มล หรอื 1 กลอ ง หรือ 1 แกว แตถาเปน คนไมด ม่ื นม สามารถ ชดเชยดวย ผลไม 1 สว น กบั เนอื้ สัตว 1 สว น สวนท่ี 4 คอื สวนทป่ี ระกอบดวยอาหารกลมุ ไขมัน นํา้ ตาล และเกลือ มพี ืน้ ทน่ี อยทสี่ ุด เพราะตองการ ใหบ รโิ ภคนอยมากตอวัน หรอื บริโภคเทาทจ่ี ําเปน เกลือไมเ กิน 1 ชอ นชา นํ้าตาลไมเกิน 4 ชอนชา อาหารหลกั 5 หมู ประกอบดว ย หมทู ่ี 1 เน้ือสัตว ไข นม และถั่วเมล็ดแหง จัดเปนอาหารปอ งกันโรค หมูท ี่ 2 ขา ว แปง นาํ้ ตาล เผือก มนั จดั เปนอาหารใหพ ลงั งาน หมูที่ 3 ผกั ใบเขียว จดั เปน อาหารปอ งกันโรค หมูท ่ี 4 ผลไม จัดเปน อาหารปอ งกันโรค หมทู ี่ 5 ไขมัน นํา้ มนั จากพืช และสัตว กะทิ เนยเทียม จดั เปน อาหารที่ใหพ ลงั งาน ขอปฎิบตั เิ กย่ี วกบั โภชนาการเพื่อสุขภาพที่ดีของหญงิ ตัง้ ครรภกบั ทารกในครรภ ดังน้ี • เลือกรบั ประทานอาหารทีม่ ีคุณคา สารอาหารครบถวนและหลากหลาย • ควรบรโิ ภคอาหารใหครบทกุ ม้อื มมี ือ้ วางเสริมชวยเพิ่มพลังงานและสารอาหาร ถามีปญหาการยอยควรแบงเปน มอ้ื เล็กๆ

76 • เลือกรบั ประทานอาหารประเภทแปง ท่ไี มผ านการขัดสี เชน ขาวกลอง ขนมปงโฮลวีท และ ธญั พืชตางๆ นอกจากใหคารโ บไฮเดรต ยงั มเี สนใยและวติ ามินบสี งู • หลีกเลยี่ งการบรโิ ภคอาหารรสจัด เชน หวาน มัน เค็ม เพราะอาจทําใหเ กิดโรคเบาหวาน ขณะตัง้ ครรภ โรคความดันโลหิตสงู ได • ควรเลือกรบั ประทานผัก ผลไมส ด ตามฤดูกาล ไดวิตามินครบและใหเสน ใยอาหาร • บรโิ ภคอาหารทสี่ ะอาด และปรงุ สกุ เสมอ ปอ งกันเชอ้ื โรคและพยาธิตางๆเขา สูรา งกาย • ระมัดระวังการบรโิ ภคผกั ประเภทกะหลาํ่ ปลี ถั่วลสิ ง มันสําปะหลัง หวั ผกั กาด ขณะดิบ อาจกอใหเกิดโรคคอหอยพอกได เนอ่ื งจากมสี ารทไ่ี ปยบั ย้งั การดูดซมึ ไอโอดีน ดังนน้ั กอนบริโภค ควรทําใหส กุ เสยี กอ นเพราะความรอนจะทําลายสารดังกลา วได โภชนาการในหญิงหลงั คลอด ในระยะใหน มลกู แมต อ งการอาหารเพมิ่ ขนึ้ กวา ระยะกอ นตงั้ ครรภ เพราะตอ งใชอ าหารเพื่อสรางน้ํานม ใหลูก ควรกนิ อาหารท่ีมพี ลงั งานเพมิ่ ขน้ึ อกี ประมาณ 500 กโิ ลแคลอรี และมโี ปรตนี เพมิ่ ขน้ึ ประมาณวนั ละ 25 กรมั อาหารท่มี ีคณุ คาสูงจะชว ยใหม นี ้าํ นมอยา งเพียงพอ ชว ยบาํ รงุ ซอ มแซม และฟนตัวของคุณแม ไดเร็วยิ่งขนึ้ ในทางตรงขา ม ถาไดร ับอาหารไมเพียงพอรางกายจะทรุดโทรม ภูมิตานทานตํ่า อาจเกิด โรคแทรกซอ นได แนวทางในการรบั ประทานของหญงิ ใหนมบตุ ร ดังนี้ • ปรมิ าณและคณุ คาอาหารสาํ คญั มาก แมควรกินอาหารใหค รบ 5 หมู หลากหลาย • ควรบรโิ ภคอาหารมากกวา ปกติ เพื่อชวยเสรมิ สรา งน้ํานม โดยเฉพาะกลมุ โปรตีน • เลอื กรบั ประทานอาหารกลมุ ผกั ผลไมส ด ไมต ่ํากวา 1 มอื้ ชว ยใหว ติ ามนิ และเสน ใย อาหารทด่ี ี • ด่มื น้ําใหไดอยางนอย 7-8 แกวตอวันเพอื่ ชวยเพ่มิ นํา้ นมมากข้ึน • ไมดื่มเครื่องด่ืมหรืออาหารท่ีมีแอลกอฮอล เนื่องดวยแอลกอฮอลสามารถออกมา ทางนํา้ นมได อาจสง ผลใหการเจริญเตบิ โตของสมองเด็กไดไ มเต็มท่ี โภชนาการในเดก็ อาหารมสี ว นชว ยทสี่ ําคญั ตอ การเจรญิ เตบิ โต สตปิ ญ ญา เสรมิ สรา งภมู ติ า นทานและสขุ ภาพ ของเดก็ ใหแ ขง็ แรง วยั ทารกเปน ชว งทร่ี า งกายของเดก็ เจรญิ เตบิ โตอยา งรวดเรว็ มากกวา วยั อนื่ ๆโดยเฉพาะอยา งยงิ่ คอื สมองทง้ั เพมิ่ จาํ นวนและขนาดเซลล นาํ้ หนกั ตวั ทเี่ พมิ่ มากขน้ึ เมอ่ื ทารกอายุ 5 เดอื น ควรมนี ้าํ หนกั ตวั เพมิ่ ขน้ึ 2 เทา จากนา้ํ หนกั แรกเกดิ และเมอื่ อายุ 1 ปค วรมนี า้ํ หนกั ตวั เพมิ่ ขน้ึ 3 เทา จนกระทง่ั เมอื่ อายุ มากกวา 1 ป จนถงึ 5 ปจ ดั อยใู นกลมุ วยั กอ นเรยี น ซงึ่ การเจรญิ เตบิ โตคอ นขา งรวดเรว็ ดังน้นั ภาวะโภชนาการทด่ี ี เปนการวางรากฐานของชีวติ ใหม ี คุณภาพท่ดี ใี นระยะยาว ซง่ึ ใน ทางตรงขา ม ถาเดก็ ขาดสารอาหาร มาจากการไดร บั อาหารขาดทัง้ ปรมิ าณและคุณภาพ พฤติกรรม บรโิ ภคไมถ ูกตอ งอาจสงผลในระยะยาวเปนตน ในชวง 6 เดอื นแรก อาหารทเี่ หมาะสมคอื น้าํ นมแมเ พราะมีสารอาหารพอเหมาะตอการ เจรญิ เตบิ โตของทารกทั้งทางรา งกายและสมองเพิม่ ภมู คิ มุ กนั โรค นอกจากนัน้ ยงั ชวยสานสายใย สมั พันธร ะหวางแมก บั ลกู หลงั จาก 6 เดอื น เร่มิ ใหอ าหารเสรมิ ตามวัยในชวงเปล่ียนของอาหารนี้ สําคัญเนอื่ งจากลกั ษณะอาหารเหลวเปนอาหารออนนมุ ซึ่งจะตองใหท ารกปรบั ตัวใหเหมาะสมและ เพียงพอเมือ่ ทารกอายุ 1 ป อาหารที่ใหควบคูกบั นมแมจ ะกลายเปนอาหารหลกั ซึง่ นมแมเปนอาหาร เสริมทส่ี ามารถใหตอเนอื่ งถึง 2 ป

77 ขอแนะนําการใหอาหารสาํ หรับทารก ดังนี้ 1. เตรยี มอาหารใหเ หมาะสมกบั อายุเดก็ เชน บดอาหารใหล ะเอียดในชวงแรกและหยาบขน้ึ เม่อื เรม่ิ มีฟน 2. การใหอ าหารครงั้ แรกควรเรมิ่ ทลี ะนอยกอนแลวคอ ยเพิ่มปริมาณภายหลงั 3. ไมค วรปรงุ อาหารรสจัดใหเ ด็ก เชน นาํ้ ตาล น้าํ ปลา ผงชรู ส ทาํ ใหเ ด็กติดรสชาด 4. กอ นมือ้ อาหาร 1-2 ชว่ั โมง ไมค วรใหเดก็ กินขนมหรอื ของเลน เดก็ จะอ่ิมกอนมอื้ อาหาร 5. ควรเวน ระยะการใหอาหารใหมแตละชนิดเพ่อื ดูการแพอ าหาร 6. ใหทารกกนิ นมแมตามทกุ คร้งั 7. ควรระมัดระวังเรอื่ งความสะอาดของอาหาร จะตองใหมเสมอ อาหารทีใ่ หส ําหรับเดก็ ใน 1 วัน อายุ อาหาร อายุ 6 เดอื นเตม็ นมแมแ ละอาหาร 1 ม้ือ มผี ลไมเ ปน มอ้ื วาง ดงั นี้ • ขาวบดละเอียด 3 ชอนกนิ ขา ว • ไขแ ดงครึง่ ฟองสลับกบั ตบั บด 1 ชอ นกินขาวหรือปลาบด 2 ชอนกนิ ขาว • ผักบดคร่ึงชอ นกินขาว • ผลไมส กุ 2 ชิ้นหรอื กลว ยนา้ํ วาสุก 1 ผล • กนิ นมแมต ามจนอ่ิม อายุ 7 เดอื นเต็ม นมแมและอาหาร 1 มอื้ มผี ลไมเ ปน มอ้ื วาง ดงั น้ี • ขา วบดละเอียด 4 ชอ นกนิ ขา ว • ไขท ้งั ฟองสลบั กับเนอื้ ปลา 2 ชอ นกนิ ขา วหรอื เนอ้ื หมู 2 ชอนกินขาว • ผักบด1 ½ ชอนกินขาว • ผลไมส กุ 2-3 ชน้ิ หรือสม 1 ผล • กนิ นมแมต ามจนอิม่ อายุ 8-9 เดอื นเตม็ นมแมและอาหาร 2 ม้ือ มผี ลไมเ ปน มอ้ื วาง ดงั น้ี อายุ 10-12 เดอื นเต็ม • ขาวสกุ นม่ิ ๆ 5 ชอนกินขาว • ไขท ้ังฟองและเนือ้ ปลา 2 ชอ นกนิ ขา วหรือเนือ้ หมู 2 ชอ นกินขาว • ผกั บด 2 กนิ ขาว • ผลไมส ุก 2-3 ชนิ้ หรือสม 1 ผล • กินนมแมต ามจนอม่ิ นมแมแ ละอาหาร 3 ม้อื มผี ลไมเ ปน ม้อื วาง ดงั น้ี • ขาวสุกนิ่มๆ 5 ชอนกนิ ขา ว • ไขท ัง้ ฟอง และเน้ือหมู 2 ชอนกนิ ขาวหรอื ตับ 1 ชอนกนิ ขา ว • ผกั บด 2 ชอ นกนิ ขาว • ผลไมส ุก 3-4 ช้ินหรือกลวยน้ําวาสกุ 1 ผล • กินนมแมต ามจนอ่ิม

78 คุณคา ของชนิดอาหารสําหรบั เดก็ ไขแ ดง ใหไ ดเม่อื ลกู อายคุ รบ 6 เดอื น เปน อาหารทีส่ าํ คญั เพราะเปน แหลงอาหารที่ดีของโปรตีน วิตามนิ เอและแรธ าตุ เชน ฟอสฟอรัส ไขท้งั ฟอง สามารถใหไ ดเมือ่ ลกู อายุครบ 7 เดือนจะเปนไขไกห รือไขเปดกไ็ ดค วรทําใหส ุกจงึ จะ ยอ ยงาย ไมควรใหเ ปน ยางมะตูม หรือทําเปน ไขล วก เพราะถาทําไมสะอาดอาจมีเชือ้ โรคติดอยูไ ด ตับ ใหลูกกนิ ไดเมอ่ื อายุครบ 6 เดอื น เพราะตับเปน แหลง ของสารอาหารที่ดี ไดแ ก โปรตนี วติ ามินเอ วิตามนิ บี 1 วติ ามินบี 2 โดยเฉพาะธาตเุ หล็ก ถั่วเมลด็ แหง และผลติ ภณั ฑถัว่ เหลอื ง เปนอาหารทมี่ ีโปรตนี ชว ยในเรื่องของการเจริญเตบิ โตของ เดก็ ควรจะตมสกุ จะไดยอยงายและทอ งไมอืด เชน เตา หู ปลา เรมิ่ เมอื่ อายุ 6 เดอื น โดยจะตองนํามาทาํ ใหส ุก ปลาเปนแหลง โปรตีน ปลาทะเลเปนแหลง กรดไขมันโอเมกา 3 ผักตา งๆ เรมิ่ ใหอายุ 6 เดอื น มีวติ ามินและกากใยชว ยขับถา ย เชน ผกั ตําลึง ฟกทอง ผกั กาดขาว ผลไม เรมิ่ ใหอายุ 6 เดือน เชน กลวยนา้ํ วา มะละกอสกุ มะมว งสกุ สมเขียวหวาน ใหวิตามนิ และ กากใย เคล็ดลบั การเตรยี มอาหาร ประหยัด รวดเร็วไดคุณคา 1. ควรเลือกวัตถุดบิ จากทองถิ่นท่ีมีหรือจากเมนูของผูใหญ ซึง่ คุณคา สารอาหารใกลเ คยี งกนั 2. อาหารประเภทท่ีเตรยี มไวในครวั เรอื น เชน แกงจืดตา งๆ สามารถแบง มาใชเ ปน สวนประกอบ ของลูกนอ ยได 3. ควรกาํ หนดสว นประกอบหรือเมนูกอนเตรียมมอ้ื อาหาร จะไดเมนทู ไ่ี มซ ้ําเดมิ เดก็ อายมุ ากกวา 1 จนถงึ อายุ 5 ป จดั อยใู นกลมุ วยั กอนเรียน เปน วัยทีเ่ ส่ียงตอ การขาด สารอาหาร เนอ่ื งจากเดก็ จะมีชวงเวลาเลนเพมิ่ มากข้นึ โดยเฉพาะเด็กที่ตองอยูก บั คนดแู ลอาจทําใหเ ด็ก ไดรับสารอาหารไมเพียงพอ แนวทางการจดั เตรยี มอาหารใหกบั เดก็ อยางเหมาะสม มดี ังน้ี 1. จดั อาหารใหค รบ 5 หมู และหลากหลายเพอื่ ใหเดก็ ไดรบั สารอาหารครบถวนเพียงพอ 2. จัดอาหารในปริมาณทีพ่ อเหมาะ สะดวกแกก ารรับประทาน ควรมีขนาดเลก็ และยอยงาย 3. การเตรยี มอาหารควรคํานึงถงึ สีสนั กล่ิน รสและคุณคา อาหาร 4. ไมควรวติ กหรือลงโทษเมอ่ื เด็กไมร ับประทานอาหาร ควรใหเ ด็กคอ ยปรบั ตวั 5. ฝกหดั ใหเ ด็กไดห ัดรบั ประทานอาหารเอง รว มโตะอาหารกบั คนในบา น

79 ปรมิ าณอาหารสาํ หรับเด็ก 1- 5 ป ใน 1วนั ท่คี วรไดรบั กลมุ อาหาร ปริมาณ เด็กอายุ 1-3 ป เดก็ อายุ 4-5 ป นม 1 - 2 แกว 1 - 2 แกว เนอ้ื สัตว(สุก) 3 ชอนกินขา ว 5 ชอ นกนิ ขา ว ขา ว 4 ½ ทพั พี 6 ทัพพี ผัก 1 ½ ทัพพี 3 ทัพพี ผลไม 3 สว น 3 สว น ไขมัน 2- 3 ชอ นชา 3 ชอนชา การสรางนสิ ยั บรโิ ภคท่ดี กี บั เด็ก 1. ผูป กครองหรือพอแมตอ งเปน แบบอยางที่ดกี บั เด็กในการรบั ประทานอาหารทมี่ ีประโยชน ไมเ ลือกรบั ประทานอาหาร 2. ไมส ง เสรมิ ใหเ ด็กรับประทานอาหารกรบุ กรอบ อาหารทรี่ สจดั เชน หวาน มัน เคม็ 3. สรา งวนิ ยั การรบั ประทานอาหารไมเดินปอ นอาหาร รจู กั นง่ั โตะ รบั ประทานอาหาร 4. สรางบรรยากาศในการรวมรับประทานอาหารท่ีดี ไมบน ไมเครยี ด ระหวา งรบั ประทาน 5. ใหเ ด็กใชชอนตักอาหาร หยบิ จับอาหาร เพื่อเสริมสรา งพฒั นาการ การแปลความหมายการเจริญเตบิ โตและภาวะโภชนาการ ควรใชดัชนรี ว มกัน 3 ดัชนีเพื่อความถกู ตองชัดเจน ลําดับ ดชั นี การแปลผลการเตบิ โตและ ท่ี นาํ้ หนักตามอายุ สวนสงู ตามอายุ นา้ํ หนักตามสวนสูง ภาวะโภชนาการ 1 นอยกวา เกณฑมาก เต้ีย ผอม เปน เดก็ ทีม่ ีการขาดสาร สมสว น อาหารมีผลใหต วั เต้ยี ซ่งึ ยัง 2 นอ ยกวาเกณฑ เต้ยี เร่ิมอว น ขาดอยา งตอ เนอื่ ง 3 นา้ํ หนกั ตามเกณฑ เตี้ย นํ้าหนกั นอ ยมผี ลทําใหเ ตี้ย มาจากการขาดอาหารเปน เวลานานในอดีตปจ จบุ ัน เตยี้ สมสว น ขาดอาหารมาเปน ระยะเวลา นานในอดตี มผี ลใหเ ตย้ี แต ปจ จบุ นั ไดร บั สารอาหารเกนิ จนทําใหอ ว นควรเสรมิ ดา น การออกกําลงั กาย

80 ลาํ ดับ ดชั นี การแปลผลการเตบิ โตและ ท่ี น้าํ หนักตามอายุ สวนสูงตามอายุ น้าํ หนกั ตามสว นสูง ภาวะโภชนาการ 4 มากเกินเกณฑ เตยี้ อว น ขาดอาหารมาเปนระยะ เวลานานในอดีตมผี ลให เตีย้ แตปจจบุ นั ไดร บั สาร อาหารเกินจนทําใหอ ว น 5 นอ ยกวา เกณฑม าก สงู ตามเกณฑ ผอม ไดร ับอาหารดใี นอดตี แตปจ จบุ นั ขาดอาหารจงึ ทาํ ใหร ปู รางผอม 6 นาํ้ หนักตามเกณฑ สงู ตามเกณฑ สมสวน เตบิ โตดที งั้ นํา้ หนกั และสว นสงู 7 มากเกนิ เกณฑ สูงตามเกณฑ เรมิ่ อวน เตบิ โตดแี ตเ รมิ่ ไดร บั อาหาร มากเกนิ ไปออกกาํ ลงั กาย 8 นอ ยกวาเกณฑ สูง ผอม นอย เรมิ่ อว น ผอม 9 น้ําหนกั ตามเกณฑ สูง สมสว น เตบิ โตดานโครงสรา งดไี ด 10 มากเกินเกณฑ สงู อว น รบั พลงั งานจากอาหารไม 11 มากเกินเกณฑ สงู เพียงพอ คลา ยขอ8ถา สว นสูงชะลอ ตวั นาํ้ หนกั จะปรบั สมดุล มภี าวะโภชนาการปกตเิ พราะ นํ้าหนกั สมดลุ สว นสงู รูปรางสูงใหญไ ดรบั อาหาร มากเกนิ ไปหรอื ออกกําลงั กาย นอย น้าํ หนกั มากเริม่ อวน

81 ใบความรูเรอ่ื ง...นมแม มกี ารศกึ ษามากกวา 30 ชิน้ ท่ีแสดงใหเ ห็นวา ทารกที่ไดร บั นมแมเพียงพอ มีระดบั พัฒนาการ และเชาวปญญาท่ดี กี วาทารกทีไ่ ดร บั นมผสม ความสาํ คญั และประโยชนข องการเลย้ี งลกู ดว ยนมแม 1. นมแมมสี ารอาหารครบถวน โดยเฉพาะในระยะ 6 เดอื นแรกไมจาํ เปน ตอ งเพิ่มอาหารเสริมใหทารก โปรตีนในนมแมมี กรดอะมโิ นท่แี ตกตางจากนมวัวจงึ ยอ ยงายและสามารถนําไปใชไ ดอยางเตม็ ท่ี คารโ บไฮเดรตที่มาก ทีส่ ดุ ในนมแม คอื แลคโตส ชว ยการดูดซมึ ของธาตุเหลก็ และแคลเซียมในลําไส ไขมนั ในนมแมมี กรดไขมนั ทจี่ ําเปนครบถว น จาํ เปน ตอ การเจริญเติบโตของเซลลสมองและเสนใยสมอง มีความสมดลุ และพอเหมาะแกความตอ งการของทารก โซเดียมและเกลอื แรอื่นในนมแมม ีนอยกวานมวัว ไตของ ทารกจงึ ไมตอ งทาํ งานหนกั เกินไปในระยะเร่ิมตน ของชีวิต ไขมนั ในนํ้านมแมถ ูกนาํ ไปใชไดดี เพราะในน้าํ นมแมม ีนา้ํ ยอยไขมันดวย เพื่อใหทารกใชไขมัน เปน แหลง พลังงานไดอยา งเตม็ ที่ ทารกเล็กๆยังสรา งนํ้ายอ ยไขมนั ไดไ มด ี ธรรมชาติจึงสงน้ํายอยไขมัน มาทางนํ้านมแมซ่ึงสารนไ้ี มมใี นน้าํ นมผสม ไขมนั ในนํา้ นมแมม กี ารปรบั เปลยี่ นตามระยะการเจรญิ เตบิ โตของทารก น้าํ นมแมจ ะมปี รมิ าณไขมัน มากและมีโมเลกุลขนาดเล็กทาํ ใหมีสัดสวนของไขมันท่ีสาํ คัญตอการสรางสมอง (ฟอสโฟไลปด) มาก ซงึ่ จะชว ยเสรมิ สรา งเครอื ขา ยและจดุ เชอ่ื มตอ ในสมองไดด สี ง ผลตอ พฒั นาการและความฉลาดของทารก นํ้านมยอยงาย และดดู ซมึ ไปใชใ หเกดิ ประโยชนไ ดด ีกวานมผสม ถายสะดวก ทองไมผูก แตเมื่อ อายุมากขน้ึ ทารกจะดูดนมไดมากข้ึนจนเกล้ียงเตา จะถายหางขึ้นเพราะนํ้านมในชวงทายๆใน เตานมจะมไี ขมนั สงู จะใชเวลายอ ยและดดู ซมึ นานข้ึน อจุ จาระก็จะหางข้นึ บางคนอาจเปน 10 วัน แตถายไมแขง็ ทองไมอ ืด ยงั ไมอ ึดอดั แนนทอง ถือวา ปกติ 2. นมแมสรา งภมู คิ มุ กันโรค ใน 2-3 วัน หลงั คลอดน้าํ นมแมจ ะขน มสี เี หลืองเขมเรียกวา “หัวนาํ้ นม” มีภมู ิคุม กันโรคสูงมาก เสมือนวคั ซีนหยดแรกของชีวิตลูก กระตุนการเจริญเติบโตของเซลลป อ งกันโรคภมู ิแพ นมแมม ีสารท่ี ปกปองลําไสจากการติดเชื้อ กรดอะมิโนในนมแมชวยการเจริญในลําไส ท้ังหมดนี้กระตุนการสราง เสริมภูมคิ ุมกนั โรคในรางกายทารกใหเ พม่ิ ขึ้นอยางรวดเร็วในชวง 6 เดือนแรกของชีวิต เมื่อเทียบกับ ทารกที่กนิ นมผสมพบวาลดโอกาสเกดิ โรคตางๆ ดังนี้ โรคทองเสยี – ปอดบวม 3.5 – 4.9 เทา หชู ้ันกลางอกั เสบ 3 - 4 เทา โรคลาํ ไสอ กั เสบ 20 เทา โรคเยอ่ื หุม สมองอักเสบ 3.8 เทา โรคทางเดินปส สาวะอกั เสบ 2.6 – 5.5 เทา โรคภูมิแพ 2.7 เทา โรคเบาหวานชนิดที่ 1 2 – 4 เทา

82 กรรมพันธุเปนสาเหตุสําคัญของการเกิดโรคภูมิแพ แตการที่ทารกไดรับอาหารท่ีมีโปรตีน แปลกปลอมในระยะที่ทางเดินอาหารยังไมแข็งแรง คือระยะ 6 เดือนแรก เน่ืองดวยในระยะ 6 เดือนแรกเยื่อบุทางเดินอาหารไมแข็งแรง น้ํายอยอาหารยังไมพอ สารภูมิคุมกันท่ีจะคอยดักจับของ แปลกปลอมยังมีไมพอ ดงั นัน้ ถา ไดร ับโปรตีนแปลกปลอมซงึ่ มใี นนมผสมซึ่งเปนนมวัว จึงมีโอกาส หลุดรอดไปกระตนุ ใหเ กดิ ภูมแิ พไ ด ซึ่งตางจากนํ้านมแมซง่ึ เปน โปรตีนของคนจึงไมกระตุนใหเกิด การแพ โดยทวั่ ไปทารกท่ีกนิ นมผสมมโี อกาสเปนโรคภูมิแพมากกวาทารกที่กินนมแม 2–7 เทา การใหนมแมอ ยางเดยี ว 4 เดือนชวยลดความเสีย่ งตอ การเปน โรคหอบหืดเม่ืออายุ 6 ป นอกจากน้ีนม แมยังชว ยลดอตั ราเกดิ ผื่นแพทผ่ี ิวหนัง ในทารกที่มปี ระวัตภิ ูมแิ พใ นครอบครัว 3. นมแมท ําใหท ารกเจรญิ เติบโตอยางเตม็ ที่ ทารกทีไ่ ดร ับนมแมอ ยางเดียว 6 เดอื น จะมีขนาดของเสน รอบศรี ษะโตกวา คา มาตรฐานในขวบ ปแรก จอประสาทตามีปฏิกริ ิยาตอบสนองท่รี วดเร็ว เปนตนทุนที่ดีของพัฒนาการและการสรางเสริม IQ ของทารก 4. นมแมช วยสรางพฒั นาการทางสมองและเชาวนปญญา ทารกทีไ่ ดรับนมแมชว ง 4-6 เดอื นแรก ของชีวิต เม่ือเด็กอายุ 7-13 ป จะมีระดับสติปญญาสูง กวากลมุ ที่ไมไดร บั นมแม 5. นมแมช ว ยลดการเกดิ ฟน ผุ นาํ้ นมแม เปน นา้ํ นมตามธรรมชาตทิ ีไ่ มม กี ารปรงุ แตง มสี ารอาหารชว ยปองกันฟนผุ ไดแ ก • แคลเซยี ม ฟอสฟอรสั ชว ยลดการละลายแรธ าตุ และชว ยเพมิ่ การสะสมแรธ าตทุ ผ่ี วิ เคลอื บฟน • ไขมันในนา้ํ นมจะเคลือบผวิ ฟน ชว ยลดการเกาะตัวของเช้อื โรคฟน ผุ • โปรตนี ในน้าํ นม ลดสภาพกรดดางในชองปาก ทําใหไ มเ หมาะกับการเกดิ ฟนผุ • เอน็ ไซม ภูมคิ มุ กันในนมแม ชวยทําลายเชือ้ โรคฟนผุ • น้าํ ตาลในนมแม คอื นํ้าตาลแลค็ โตส ซง่ึ เมอื่ เทยี บกบั นา้ํ ตาลตวั อนื่ ๆ จะมผี ลตอ การเกดิ ฟน ผนุ อ ย ทส่ี ดุ และมคี วามหวานนอ ยกวา นํา้ ตาลซโู ครสถงึ 5 เทา จงึ ชว ยทางออ มไมใ หเ ดก็ ตดิ หวาน ท่ีสําคญั คอื กลไกการดดู นมแมแตกตางจากการดูดนมขวด การดดู นมแมผ ิวฟนสมั ผสั กบั น้าํ นม ไดนอยกวาการดูดนมจากขวด เพราะน้ํานมแมจ ะไหลออกมาเมื่อเด็กออกแรงดูด น้ํานมจะพุง เขาดา น หลงั ของฟน ประกอบกับหัวนมแมมีความยดื หยนุ ไดด ีกวา หัวนมทท่ี าํ จากยาง เด็กจงึ ดูดไดล ึก ทําให นํา้ นมพุงลงสูทางเดนิ อาหารมากกวา ทจ่ี ะเออลน ในปาก 6. นมแมมผี ลตอ จิตใจของแมและลกู ลูกกนิ นมแม มใิ ชเพยี งแตไ ด “นํา้ นมแม” แตลูกจะได”ตวั แม” อยใู กลช ิดดวย การที่แม-ลูกได สัมผัสกนั กอใหเ กดิ ความผูกพนั ระหวา งแม-ลกู ลูกจะรูสึกปลอดภัย อบอุน ไดรับความรักเต็มเปยม สรา งเสริมความม่นั คงทางดา นจิตใจของท้ังแมแ ละลูก การสมั ผสั และการมีปฏิสัมพันธระหวางแมและ ลูกตัง้ แตร ะยะแรกเกดิ อยางสมา่ํ เสมอและตอเนอ่ื งชว ยสรางเสริมความมนั่ คงทางดา นจติ ใจของทง้ั แมแ ละ ลกู ชวยกระตุนจุดเชื่อมโยงในสมองใหแข็งแรงย่ิงขึ้นกอ ใหเ กดิ พฒั นาการทางดา นสมอง สตปิ ญ ญา ความ ฉลาดทางอารมณ และบคุ ลกิ ภาพ ทส่ี มบรู ณพ รอ มในวยั เดก็ โตและวยั ผใู หญ 7. นมแมชว ยลดอาการตัวเหลอื งของลูก น้ํานมเหลืองชวยขบั ถายข้เี ทา ทาํ ใหท ารกสามารถขับสารที่ทําใหเกิดอาการตัวเหลืองออกจาก รา งกายไดเร็ว

83 8. นมแมชวยปกปอ งสขุ ภาพของแม • การใหลกู กนิ นมแมท นั ทหี ลังคลอด ชวยการบบี ตัวของมดลูก จงึ ทําใหภาวะตกเลือดหลัง คลอดลดลง มดลกู เขาอเู ร็ว • ลดความเสยี่ งตอ การเปน มะเร็ง เชน มะเร็งรงั ไข มะเร็งเตานม • ปองกันภาวะกระดูกพรุน เพราะในระหวางใหนมบุตรจะมีฮอรโมนท่ีอยูในกระแสเลือด หลายชนิด ทส่ี ามารถเพิ่มประสิทธิภาพการดูดซมึ แคลเซยี มจากอาหารที่รับประทานเขาสู รา งกายไดใ น อัตราทส่ี ูงขึน้ เปน เทาตวั • รปู รา งดขี นึ้ จากการลดไขมนั สว นเกนิ เพราะรา งกายไดน ําไขมนั สว นเกนิ นน้ั มา ใชส รา งนาํ้ นม • ปองกันการตกไข ในระยะแรกหลังคลอดเปนการคุมกําเนิดโดยธรรมชาติ อาจจะ สามารถคมุ กําเนิดได 98% โดยจะตองประกอบดวยเง่ือนไขตอไปน้ี ทารกจะตองดูดนํ้านมจากอกแม เทา นัน้ การใหท ารกกนิ นมผสม หรอื การใชเคร่อื งปม นมแทนทีจ่ ะใหทารกดูดจากอก และการใหอ าหาร เสริม จะลดความสามารถในการคุมกําเนิด ทารกจะตองไดดูดนมจากอกแมทุกๆ 4 ชั่วโมง ในตอน กลางวัน และทกุ ๆ 6 ชั่วโมง ในตอนกลางคืน เปนอยางนอย และทารกอายุไมเกิน 6 เดือน และแม จะตองไมมีประจําเดือนอยา งนอ ย 56 วันหลงั คลอด 9. นมแมมปี ระโยชนตอเศรษฐกจิ ครอบครวั และสงิ่ แวดลอม การเลี้ยงลกู ดวยนมแมช วยประหยดั คา ใชจ า ยเพอื่ ซอ้ื ผลติ ภณั ฑท ดแทนนมแม คาอุปกรณในการ ใหอาหารทารก ลดคา ใชจ า ยดานการเจ็บปวย เคล็ดลับใหน มแมเ พียงพอ ในเตานมของแมแตละคน จะมีตอมสรางนํ้านมใกลเคียงกัน ดังน้ันแมทุกคนจึงสามารถสราง นาํ้ นมไดใ นปริมาณใกลเ คยี งกนั ในระยะแรกหลังคลอด แมบางคนอาจมีน้ํานมออกชาหรือเร็วตา งกนั ดังนนั้ แมท ีย่ ังมนี าํ้ นมไมม าก จงึ ไมตองวติ กกังวลมากนัก เพราะแมส ามารถทําใหนํ้านมตนเองมาไดเร็ว และเพยี งพอตอความตอ งการของลูกโดยใชห ลกั 4 ดดู ได ดงั นี้ ดูดที่ 1 ดดู เร็ว โดยใหท ารกดูดนมมารดาใหเรว็ ทส่ี ุดภายในครงึ่ ช่ัวโมงหลงั คลอด ทําใหน้ํานม มาเร็วเพราะกระตุน การสรางน้ํานมโดยเรว็ ดูดท่ี 2 ดดู บอ ย ภายใน 2-3 วันแรก ควรใหแมลกู นอนภายในบริเวณเดียวกนั เพอ่ื ใหท ารกไดดูด นมแมท กุ 2-3 ชัว่ โมง เพราะลกู จะไดห วั น้ํานมซ่งึ มีภูมคิ มุ กนั มาก และมสี ารชว ยกระตุนการเคล่ือนตัว ของลําไส ชว ยเรงขบั ขี้เทาออก และหลังจากนนั้ ใหไดตามความตอ งการของลูก ดูดท่ี 3 ดูดถกู วธิ ี รวมถงึ การจดั ทาอุม การเอาหัวนมเขาปากลกู การใหล ูกอมหัวนมอยางถกู ตอ ง และการเอาหัวนมออกจากปากลูก แมแ ละลกู ควรอยใู นทา ทผ่ี อ นคลาย แมน ง่ั หรอื นอนใหน มลกู กไ็ ด ถา นง่ั ควรมที พ่ี งิ ใหห ลงั ตรง ไมเ กรง็ ไมค วรโนม ตวั ไปขา งหนา หรอื เอนไปขา งหลงั มากเกนิ ไปเพราะจะทาํ ใหเ มอื่ ย หลงั อาจใชห มอนชว ยรองใตข อศอก (ขางหวั ลูก) หรอื รองตัวลกู ไว หัวและลําตวั ของลกู อยูในแนว เดียวกัน หนาของลกู หนั เขาหาเตา นมแม จมกู ลกู อยูต รงขา มหวั นมแมพ อดี แมอ มุ ลูกแนบชดิ ตัวแม ทาท1ี่ . Cradle hold แมอ ุมลกู วางบนตกั ประคองศรี ษะลกู โดยใหศรี ษะลูกวางบนทองแขนแม ใชม อื และแขนอีกขางประคองบริเวณกนและตนขา (หรอื อาจใชแ ขนขาง เดยี วกันกบั ทปี่ ระคองศีรษะลูก) เปน ทาท่แี มส วนใหญถ นัดมากทส่ี ดุ

ทาท่ี 2.modified cr adl e 84 แมใชฝ ามอื จบั ศรี ษะลูก บริเวณทายทอย ลกู ดดู นมแมดา นตรงขามกบั ฝา มอื แมทจ่ี บั ลกู ในทานี้สามารถควบคมุ การเคลอ่ื นไหวของศรี ษะลูก ซ่งึ จะ ชว ยไดมากในลูกที่เกดิ กอ นกําหนด น้าํ หนักตัวนอย เพราะกลามเนอ้ื บรเิ วณคอยังไมแ ขง็ แรง หรอื ลกู ทมี่ ีปญ หาดดู นมแลวหลุดบอยๆ ทาที่ 3 football hold แมอ ุม ลกู ใชฝามอื จบั ศรี ษะบริเวณทายทอย แมส ามารถควบคมุ การ เคล่อื นไหวของศรี ษะลกู ได สว นลําแขนแมป ระคองไหล ลาํ ตวั ลูก ลูกดดู นมแมดานเดียวกันกบั แขนแมท ป่ี ระคองลูก ลาํ ตวั ลูกอยูด า นขางใตรกั แร แม ทา นี้มปี ระโยชนในรายแม หลงั ผา ตดั คลอด ลูกแฝด ลกู ตัวเล็ก คลอดกอนกําหนด ลูกทีม่ ีปญ หาดดู นมแลวหลุดบอ ยๆ ลกู ทีป่ ว ย แมท่ี เตา นมใหญ ใชเปน ทา เปล่ียนตาํ แหนง การกดของเหงือกลกู เวลามปี ญ หา หวั นมเจบ็ แตก ทา ท่ี 4 Side lying ลูกนอนตะแคงหันหนาเขา หาแม ประคองลูกใหล ําตวั ชดิ แม หรือใช position ผาออมพบั หรือหมอนใบเล็กๆ วางดานหลังลูก เพื่อไมใหล ูกหลงั พลกิ ได มีประโยชนในการใหน มตอนกลางคืน หรือในรายหลังผา ตดั คลอด วันแรกๆ ที่แมอาจจะสะดวกในการนอนใหนมมากกวา นัง่ หรือแมห ลงั คลอดใหม ทอ่ี อ นเพลียมาก วธิ ีการใหล กู ดูดนมอยางถกู ตอง ประคองเตานมในทาท่ถี กู ตอ ง โดยใหนว้ิ หัวแมมอื อยูดา นบนเตา นม อีก 4 น้ิวทเี่ หลอื พยงุ เตา นม ดานลางขน้ึ เลก็ นอย ประคองเตานมไว หลงั จากประคองเตา นมแลวใหเอาหัวนมเขย่ี ที่รมิ ฝป ากลา งของ ลกู เบา ๆรอจนลกู อาปากกวา งเตม็ ท่ี จงึ รบี โอบศีรษะของลกู เขาหาหวั นมของแม จนริมฝปากของลกู อมลานนมไดห มดหรืออมลานนมลกึ อยางนอ ย 1-1.5 เซนตเิ มตร ใหจ มกู และคางของลูกสัมผสั กบั เตา นมของแม ลาํ ตวั ของลกู แนบกบั ลาํ ตวั ของแม ถา แมเ กรงวา ลกู จะหายใจไมส ะดวกก็ใหขยับกนของลกู เขา มาชิดกบั ลําตวั ของแมใหมากขึ้น ไมควรใหน ิว้ มอื กดหวั นมดานบนลง เพราะจะทาํ ใหหวั นมเล่อื น ออกจากปากของลกู และในแตล ะมือ้ ควรใหดูดท้ังสองขางนานประมาณ 10 – 15 นาที ดูดท่ี 4 ดดู เกล้ยี งเตา ควรใหล ูกดูดนมแมท ัง้ 2 ขา ง โดยใหดูดไดเ กลย้ี งเตา ทีละขาง เมอ่ื ใหนมลกู ในมือ้ ตอ ไป กใ็ หเ ร่ิมจากเตา ทด่ี ดู คางไวในม้อื กอน เพื่อใหลูกไดน้ํานมท้ัง 2 สวน คือสวนหนาและสวน หลงั อยา งตอ เน่อื ง นา้ํ นมสว นหนา (Foremilk) ซึ่งเปน นา้ํ นมท่ไี หลออกมาในชวงแรกของการใหน ม จะ คอนขางใส ไขมันตํ่า คารโบไฮเดรตสูง น้ํานมสวนหลัง (Hindmilk) ซ่ึงเปนนํ้านมจะไหลออกมา หลังจากใหน มทารกไปไดระยะหนงึ่ จะมีลักษณะขน กวาจะมีไขมนั สูง เมอ่ื ลูกไดน ้ํานมสวนหลงั จะทําให ลูกอ่มิ ทอ ง และหลบั ไดน าน

85 ลกู ดูดนมแมไ ดอยา งไร ทารกแรกเกดิ ปกติ มรี ีเฟลก็ ซท่ชี ว ยในการดูดนมแม 3 ชนิดคือ 1. Rooting reflex เปน รีเฟล็กซ ท่ชี วยใหทารกในการหาตําแหนง หัวนม เม่ือบริเวณใกลร มิ ฝปากทารก ถกู กระตนุ โดยการสมั ผัส และถาทารกหวิ จะหันเขา หา และอาปากกวา ง 2. Sucking reflex รีเฟล็กซการดดู เมอ่ื มีสิ่งใดกต็ ามเขาไปในปากทารก และสมั ผัสกับเพดานปาก จะ กระตนุ ใหท ารกดูดโดยอตั โนมตั ิ รเี ฟลก็ ซการดูดมีไดแ ข็งแรงตง้ั แตใ นชั่วโมงแรกหลังเกิด 3. Swallowing reflex เม่อื ในปากทารกมนี าํ้ นมอยเู พียงพอ จะกระตุนใหท ารกกลืนน้ํานมลงไปในคอ การดแู ลเตานมและหัวนม • อาบนา้ํ ฟอกตัว ตามปกตวิ ันละ 2 คร้งั ไมค วรฟอกสบูท ห่ี วั นมมากเกินไป หากมีสะเก็ด แผลทห่ี ัวนมใหใ ชส าํ ลชี บุ นํ้าเชด็ ออกเบา ๆ • สวมเส้ือยกทรงทมี่ ีขนาดเหมาะกบั เตา นมท่ขี ยายใหญขึ้น และเสื้อทส่ี วมใสไมเปยกชน้ื • เมอ่ื เตานมมีปญ หา เชน หัวนมบอด บุม ควรพบเจาหนา ทเ่ี พือ่ ดําเนินการแกไ ขในขณะ ตั้งครรภถ า หวั นมบุม ใช nipple puller หรอื ใช syringe ทดี่ ดั แปลง ชวยดงึ หวั นมออก เชนเดยี วกับในระยะกอนคลอด ถา ลานหัวนมตงึ แขง็ แกใหน ุม ยดื หยนุ ดดี ว ยการใชปทมุ แกว ครอบหัวนมและใสยกทรงทับ ใชปทมุ แกวชว งกลางวันเทา นั้น หยดุ ใชป ทุมแกวเม่ือลาน หวั นมยดื หยุนดแี ลว สภาพรา งกาย และจติ ใจของแม • รับประทานอาหารใหครบ 5 หมู และปริมาณอาหาร ในแตล ะวนั ควรมากพอ • ดม่ื นํา้ ประมาณวันละ 3 ลิตร และควรดมื่ ทกุ คร้ังท่ีกระหาย หรือกอนและหลงั ใหนม • ไมด่ืมเครอ่ื งดม่ื ทีมีคาเฟอีน และ แอลกอฮอล • ไมสบู บหุ รี่ / หลกี เล่ียงจากควันบุหร่ี • เมือ่ จาํ เปนตองใชยาควรปรึกษาแพทยก อน เพราะยาบางชนิด อาจทาํ ใหน้าํ นมลดลงได • พักผอ นใหเพียงพอ โดยนอนพกั ชวงกลางวันอีก 1 – 2 ช่ังโมง • ขณะใหน มลูก ควรทําจิตใจใหสบายไมวิตกกังวล หรือหงุดหงิด เพราะจะทําใหนํ้านมหล่ัง นอยลงได หากมปี ญ หาเรอื่ งน้าํ นมออกนอยหรือหัวนมบอดบุม ภาวะสุขภาพแมและลูกไมแ ขง็ แรง จะ แนะนําใหแ มบ บี นํา้ นมใหล ูกดม่ื นมจากแกวแทนการดูดนมจากเตา เพือ่ ปองกนั ปญหาเรอ่ื งการสบั สน หวั นม ซงึ่ การดมื่ จากแกว ลกู จะใชการไลล ิ้นเปน คลืน่ เชน เดียวกับการดูดจากเตา นมแม เมอ่ื ลกู แขง็ แรงดี แลว กส็ ามารถกลบั มาดดู นมแมจากเตา ไดตามเดิม น้าํ นมมานอ ยหลงั คลอด 2 วนั จะทาํ อยา งไร อยา งทรี่ มู าแลว วา นมแมเปน อาหารสมองทีด่ ที สี่ ดุ สําหรับทารก ควรใหล ูกดดู นมแมอยางเดยี ว 6 เดอื นแรกของชวี ิต จากน้นั หลัง 6 เดือนควรใหนมแมค วบคูกับอาหารไปจนกระทงั่ ลูกนอ ยอายุ 2 ป หรือนานกวานั้น เพื่อใหเ กิดผลดตี อ สขุ ภาพของลกู และของแมอยางเตม็ ท่ี แตใ นระยะ 1-2 วนั แรกหลงั คลอด แมส ว นใหญจ ะพบวา น้ํานมมานอ ย ซงึ่ เปน เรอื่ งปกติ แมค วรใหล กู ดดู นมบอ ยๆ วนั ละ 8-12 ครงั้ หรอื บอ ยกวา นน้ั พยายามตดั ความกงั วลใจ จะชว ยใหน ้ํานมมาเรว็ แลว ตวั แม ควรรบั ประทานอาหารและดมื่ น้าํ ใหเ พยี งพอ บาํ รงุ สุขภาพดว ย

86 ควรจะใหล กู ดดู นมแมบ อ ยแคไ หน การใหล ูกกนิ นมแมนนั้ ไมจ าํ เปนตองกาํ หนดเวลาที่จะใหลูกกินเพราะลูกจะรูเองวาจะกินเมื่อไร เพยี งแตเขมงวดในชวง 2-3 วันแรกใหลูกดูดนมบอยๆ ทุก 2-3 ชั่วโมง เพ่ือกระตุนใหแมมีนํ้านม ถา นํา้ นมไหลตามปกติกส็ ามารถใหล ูกดดู ไดบอ ยตามความตอ งการ ลกู กนิ นมแมอ ยา งเดยี วในชว ง 6 เดอื นแรก ทาํ ไมจงึ ไมต อ งใหล กู ดดู น้าํ ตาม ในน้ํานมแมม ีน้าํ เพยี งพอแลว ในเฉพาะแรกเกิดถงึ 6 เดือน กระเพาะลูกยงั มขี นาดเลก็ การให ลูกกินนํา้ จะทําใหน าํ้ ไปแยง ทน่ี ํา้ นมแม ทาํ ใหไ ดนมแมนอยลง จะรไู ดอ ยา งไรวา ลกู ไดร บั นมแมเ พยี งพอ • เตา นมแมค ดั ตงึ กอ นใหน มและนมิ่ ลงหลงั ใหน มแลว • ลกู ปส สาวะ 6- 8 ครงั้ ขนึ้ ไปใน 24 ชวั่ โมง • ลูกถา ยอจุ จาระ 4-8 ครง้ั ใน 24 ชวั่ โมงหรอื ไมถ า ยบอ ยแตป รมิ าณมากในแตล ะครง้ั • ขณะทลี่ กู ดดู นมขา งหนงึ่ น้ํานมกไ็ หลอกี ขา งหนงึ่ ดว ย • ไดย นิ เสยี งลกู กลนื น้ํานม แมเ จบ็ หวั นมขณะที่ใหลกู ดดู นม และหวั นมแตกเปนแผลเกิดจากอะไร และแกไขอยางไร • อาการหัวนมเจ็บขณะใหล ูกดดู นม เกิดจากลกู อมหัวนมไมลกึ ถงึ ลานหัวนม ควรแกไขโดยจดั ทาอุมลูกดูดนมแมใหถนัด ใหลูกอมหัวนมใหลูกถึงลานหัวนม อาการเจ็บก็จะลดลงและ หายไป • ถาหัวนมแตกเปนแผล แมไ มจําเปน ตอ งใหล กู หยุดดดู นมแม แตควรปรับใหล กู ดดู นมแมโดย ไมใหงบั บรเิ วณทีเ่ ปน แผล และใชน าํ้ นมทาบรเิ วณหวั นมจะทําใหแผลท่ีแตกแหง และทุเลา การเจบ็ ถาเจบ็ มากจนทนไมได อาจหยุดขา งทเ่ี จบ็ ชวั่ คราว แตใ หบ บี นํ้านมขา งนน้ั ออกทกุ 3 ชวั่ โมง เพอื่ คงสภาพน้ํานมไว ปญ หาเตานมคัด เตา นมอกั เสบเกดิ ไดอ ยางไร แกไ ขไดอยางไร เกิดจากการท่ีลูกไมไดดูดนมแมบอยมากพอหรือมีการค่ังของนํ้านมเมื่อมีเตานมคัดจะทําให บริเวณลานนมตึงหวั นมแบนลงลูกจะดูดนมไดยาก ถาไมไดรับการแกไขอาจทําใหมีการติดเช้ือได ควร ปฏบิ ตั ิดงั น้ี • ใชผา ชุบน้ําอุนจดั ประคบและนวดเตา นมเบาๆขางละ 5 นาที • บีบน้าํ นมออกจากเตา ดวยมอื จนลานนมน่มิ • ใหล ูกดดู นมบอ ยข้นึ ทุก 2-3 ช่ัวโมงและนานขางละ 15-20 นาที • ใหลูกดดู นมในสถานทีส่ งบและผอนคลาย ทําจติ ใจใหส บาย ถา ปวดมากสามารถรบั ประทาน ยาแกปวดพาราเซตามอลได การทํางานนอกบานคูกบั การเลย้ี งลูกดว ยนมแม เพอื่ ปอ งกนั ความยงุ ยากทอ่ี าจเกดิ เมอื่ ไปทาํ งาน แมค วรวางแผนไวล ว งหนา ตงั้ แตก อ นไปทาํ งานดงั น้ี • กอ นไปทาํ งาน ใหล กู ดดู นมแมม อ้ื เชา กอ น ระหวา งทแี่ มอ ยใู นทที่ ํางานใหหาเวลาบบี นํ้านมออกเปน ระยะๆตามเวลาทลี่ กู เคยดดู หรอื อยา งนอ ยในชว งพักกลางวนั เกบ็ น้ํานมทบ่ี บี ไดเก็บใสตเู ยน็ เพอื่ ให ลูกกนิ ในวันตอ ๆไป • ในชวงเย็นและตอนกลางคนื ใหลูกดดู นมจากเตา เพือ่ กระตุนการสรางนาํ้ นมใหค งอยู ในชว ง วนั หยดุ สดุ สปั ดาหค วรใหล กู ดูดนมจากเตาเชนเดยี วกนั

87 ถาลูกไมยอมดูดนมจากขวด ในระยะท่ีเริ่มฝกใหมๆ ซ่ึงควรเริ่มในชวงอายุ 1-2 เดือน แตเด็ก บางคนอาจยงั มปี ญหาไมยอมรบั มวี ธิ ชี ว ยใหเดก็ ปรับตวั ไดดังนี้ • ใหคนอ่ืนปอนนมแทน อาจเปน พอ หรอื คนเลย้ี ง • แมตอ งไมอยใู หลูกเหน็ ควรอยูหางๆ เพ่อื ไมใ หลูกไดย นิ เสยี ง หรือไดกล่นิ • ใหค นเลยี้ งอุมลูกในทา เดียวกบั ท่ลี กู เคยกินนมแม อาจหอตวั ดวยเสือ้ ผา หรอื สิ่งอ่ืนทีมกี ล่ิน ของแมอ ยูดว ย • ใหอยใู นบรรยากาศสงบสบาย • ในชว งแรกๆ อาจใหน มในขณะท่ลี ูกงวง ลูกจะตอตานนอยกวา • ขวดนม ใหใชจกุ นมทนี่ ิม่ และขวดขนาดเลก็ กอ น • ชวงแรกควรใหนมแมทีบ่ ีบเกบ็ ไวอุนแลวเทใสขวด เพื่อไมใหรูสึกแตกตางมากนักกับนมท่ีดูด จากเตานมแม การบบี เกบ็ น้าํ นม • ระวงั เรอื่ งความสะอาด ควรลา งมอื ดว ยสบใู หส ะอาดทกุ ครงั้ กอ นเสมอ • ควรบีบน้ํานมในบรรยากาศทีส่ งบ • วางหัวแมม ือไวท ่ขี อบลานหวั นมและนว้ิ มอื อกี 4 นว้ิ ไวใตนมท่ขี อบลานหัวนม • กดน้ิวดันเขาหาตัวแม แลวบีบนิ้วหัวแมมือกับนิว้ ทง้ั 4 เขา หากนั • คลายนิ้วที่บบี แลว วางนิว้ ทตี่ าํ แหนง เดมิ บบี เปน จังหวะ ยายตาํ แหนง ท่วี างน้วิ ไปรอบๆ เตา นมเพือ่ บีบนํา้ นมใหอ อกจากกระเปาะนา้ํ นมทกุ อัน การเกบ็ รกั ษาน้ํานมแมทบ่ี บี ออกมาแลว • ควรเกบ็ นํา้ นมในปรมิ าณทีล่ กู กินหมดพอดี • ควรปด ภาชนะใหมดิ ชดิ เขียนวนั ที่และเวลาที่เก็บไว จดั เรียงตามลําดบั กอ นหลัง • อายุของน้ํานมแมท เ่ี กบ็ ไวใ ช • อุณหภูมหิ อง เกบ็ ไดนาน 1 ชั่วโมง • ตูเ ย็นชอ งธรรมดา เกบ็ ไดน าน 48 ชัว่ โมงใตช องแชแขง็ • ตเู ยน็ ชอ งแชแขง็ แบบประตเู ดยี วจะเก็บไดนาน 2 สัปดาห • ตเู ย็นชองแชแ ข็งแบบ 2 ประตจู ะเกบ็ ไดนาน 3 เดอื น การนาํ นํา้ นมทเ่ี กบ็ ไวม าใหล ูกกนิ • ถาเปน นํา้ นมแมท เ่ี ก็บในตูเยน็ ชอ งธรรมดาอันดับแรกใหนํามาวางขางนอกใหหายเย็นกอน หรือจะนําไปแชในนํ้าอนุ กไ็ ด • นํา้ นมแชแขง็ ใหย ายลงมาวางในตเู ยน็ ชอ งธรรมดากอน 1 คนื เพอ่ื ใหละลาย • ในกรณีท่ีเดินทางใหแชในกระตกิ นํา้ แข็ง ใหม นี ้ําแขง็ เพยี งพอกับการทาํ ความเย็น • หา มแชน ้าํ นมในน้าํ รอ นหรอื อนุ ดว ยเตาไมโครเวฟ เพราะจะทําใหภ มู ติ า นทานในน้าํ นมแมส ญู เสยี ไป วธิ ใี หน มแกทารกทีม่ ีภาวะเจบ็ ปว ยแรกเกิด มี 4 วิธี 1. การใหทารกดูดเอง 2. การปอนดว ยท่หี ยด (dropper) ชอ น (spoon) หรือถวย (cup) 3. การใหทางหลอดใหอาหาร ( feeding tube ) 4. การใหนํา้ นมอยางตอ เน่อื ง ( continuous feeding)

88 ขอบงช้ี การใหท ารกดดู เอง • ทารกมกี ารดดู การกลนื และการหายใจสมั พนั ธก นั ทารกกลนื ไดด ี เมอ่ื ปอ นนมดว ยชอ นหรอื ดว ยถว ย • ทารกดดู ปากตัวเอง หรือเอามอื เขา ปาก • ทารกไมม ี ภาวะหายใจเรว็ หรอื เขยี ว ขอ บงช้ี การปอ นดวยท่หี ยด( dropper) หรอื ชอ น (spoon) ในทารกกอนกําหนด หรอื ถวย (cup) ใน ทารกครบกาํ หนด • สําหรบั ทารกทด่ี ดู -กลนื ไดด แี ละอยใู นระหวา งคอยใหด ดู นมแมต อ ไป หากทารกและมารดามคี วามพรอ ม • การใหท ารกดดู นมจากขวด อาจทาํ ใหท ารกปฏเิ สธการดูดนมแมซ ง่ึ กลไกการดดู แตกตา งกนั ภาวะ นี้เรียกวา Nipple/teat confusion ขอบงช้ี การใหท างหลอดใหอาหาร ( feeding tube) • ทารกมอี ัตราหายใจเกิน 60 ครัง้ /นาที • ทารกทมี่ ีการดูดและการกลืนบกพรอง • ทารกทมี่ ีอายุครรภน อยกวา 32-34 สัปดาห • ทารกเกดิ กอ นกําหนดทอ่ี ยใู นระยะฝก ดดู นม หรอื มอี าการเหนอ่ื ยเวลาดดู นม หรอื ดดู ไดไ มห มด • ทารกมปี ากแหวง เพดานโหว หรอื คางเลก็ (micronagthia) ควรหลกี เลย่ี งการใหท างหลอดอาหาร เพราะทารกแรกเกดิ เปน obligatory nose breather ทําใหเ พมิ่ แรงตา นทานทท่ี างเดนิ หายใจสว นบน และอาจเกดิ nasal septum erosion และ otitis mediaไดB olus feeding ใหน มไหลเขา สกู ระเพาะ ตามแรงดงึ ดดู ของโลก การใหน มดว ยอตั ราการไหลทเี่ รว็ ไป อาจกระตนุ reflex ทเ่ี กดิ จากกระเพาะ อาหารขยายตวั อยา งเรว็ มผี ลใหท ารกหยดุ หายใจ ขอควรระวังกอ นใหนมทางหลอดใหอ าหาร( feeding tube) กอนใหน มแตล ะมอ้ื ใหตรวจตาํ แหนง ของหลอดใหอาหาร และดดู ของเหลวทคี่ างอยูใ นกระเพาะ เพ่อื ใหคนื ของเหลวกลับสูกระเพาะทุกคร้ังใหปริมาณนํ้านมที่จะปอนเพ่ิม โดยหักออกเทา กบั ปรมิ าณ ของเหลวทดี่ ดู ได หากดดู ออกไดเ ทา กบั หรอื มากกวา ปรมิ าณทจี่ ะปอ น ใหง ดนมมอื้ นนั้ ขอบงช้ีการใหนมอยางตอเนื่อง (Continuous feeding) ใชในทารกที่ไดรับการปอนนมทางหลอดใหอาหารเปนม้อื ๆ แลว ทองอืดหรืออาเจียน หรอื ทารก มีการหยดุ หายใจ โดยใช syringe pump เพอื่ ใหนมเขา กระเพาะอาหารอยางชา ๆ และสม่าํ เสมอ ขอควรระวังในการใหนมอยางตอ เนอื่ ง (Continuous feeding) ระวังการปนเปอ นเชื้อโรคในนม และการสูญเสียไขมัน ใชเ วลาปอ นนมทสี่ ้ันทีส่ ดุ ทไี่ มท าํ ใหท ารก อาเจียน ทองอืด หรือ หยุดหายใจ ขอที่ตอ งระวังเกย่ี วกบั ไขมันคอื การบบี นมแมไ วในภาชนะอาจทําใหไ ขมันตดิ อยูก บั ภาชนะ กระบอกฉีดยาและ feeding tube เกิดการแยกสวนของไขมัน เม่อื ตัง้ ทง้ิ ไว ซ่ึงตองเขยาเพื่อใหผสม เขา กันดี และควรตง้ั กระบอกฉีดยาไวในแนวดงิ่

89 ใบความรูเ รอื่ ง...การดแู ลสขุ ภาพหญงิ หลงั คลอด ระยะหลงั คลอด หมายถงึ ระยะเวลาต้ังแตคลอดลกู จนถึง 6-8 สปั ดาหหลังคลอด ซ่ึงเปนระยะที่ อวยั วะตา งๆของรา งกายพยายามปรบั ตวั ใหก ลบั คนื สูสภาพเดมิ เหมอื นกอนตัง้ ครรภ โดยท่ัวไปน้ันหาก แมคลอดธรรมชาติ สวนใหญจะพักอยูในโรงพยาบาลประมาณ 2-3 วัน ถาคลอดโดยผาตัดคลอด อาจจะตอ งนอนพักอยใู นโรงพยาบาลนานกวา นี้ เม่ือกลับไปอยูบานแลว แมควรหลีกเลี่ยงการทํางาน การยกของหนกั หรอื ขึ้นลงบนั ไดบอ ยๆอยา งนอย 1-1½ เดือน แลวจงึ ไปทํางานไดตามปกติ ลกั ษณะทางคลนิ ิกทีพ่ บในระยะหลงั คลอดและการปฏิบตั ติ ัว 1. ออนเพลยี แมจะรูสึกออนเพลีย และเหนื่อยงาย เน่อื งจากตง้ั แตขณะตงั้ ครรภจ นถึงหลังคลอด ระบบตางๆ ของรางกายมีการเปล่ยี นแปลงอยางมากมาย นอกจากนีย้ งั ตองใชแรงและพลงั งานของรางกายระหวาง ทอ่ี ยใู นชว งการคลอดอยางมากอีกดวย การปฏิบัตติ น • นอนหลบั พกั ผอน.ใหเพียงพอกบั ความตองการของรางกาย • รบั ประทานอาหารที่มปี ระโยชนครบถวน รวมทง้ั ผกั ผลไม เพื่อปองกันไมใหท องผูก • ดืม่ นํา้ มากๆ • จดั สง่ิ แวดลอ มใหส ะอาด สงบ อากาศถา ยเทสะดวก เพอื่ ใหม บี รรยากาศเหมาะกบั การพกั ผอ น • ทาํ จิตใจใหสบาย ผอ นคลายและไมต ึงเครยี ด • ควรหาคนมาอยเู ปน เพอื่ น สําหรบั ไวค อยดแู ลและชว ยเหลอื เพราะบางคนอาจออ นเพลยี มาก เกดิ อาการหนามดื เปน ลมได ดงั นน้ั หลงั คลอดใหมๆ ไมค วรลุกเขาหองน้ําตามลาํ พงั เพือ่ ปองกันการเกดิ อุบตั เิ หตุ 2. มีน้าํ คาวปลาออกทางชอ งคลอด ภายหลังคลอดลูก รา งกายจะขับเนื้อเยื่อและเซลลตา งๆท่คี ัง่ คางภายในโพรงมดลูกออกมาพรอ ม กับเลือดและน้าํ คาวปลา ดวยแรงจากการหดรดั ตวั ของกลามเนื้อมดลูก ในระยะ 2-3 วันแรกจะออก มากและมีสแี ดงสด หลังจากนนั้ จะออกนอ ยและสจี างลงจนกลายเปนสีชมพูเรื่อๆ หลังจาก 10 วันไป แลวกจ็ ะกลายเปน มูกสขี าวๆ โดยปกตินํา้ คาวปลามักหมดไปภายใน 14 วัน สําหรับแมที่ผาตัดคลอด นํา้ คาวปลาอาจจะหมดลงเร็วกวาคลอดปกติ การปฏบิ ัตติ น • ใสผ า อนามัยเพื่อรองรบั น้ําคาวปลาและทําความสะอาด รวมท้งั เปลย่ี นผา อนามัยทกุ คร้งั เม่ือ มนี ้ําคาวปลาออกจํานวนมาก เพอื่ ปองกันการสะสมของเชือ้ โรค • สงั เกตลกั ษณะและกลนิ่ ของน้าํ คาวปลา หากพบลกั ษณะผดิ ปกตแิ ละกลนิ่ เหมน็ ควรบอกให พยาบาล / แพทย ทราบ เพราะอาจเกดิ การอกั เสบตดิ เชอื้ ในบรเิ วณโพรงมดลกู หรอื ชอ งคลอดได 3. เหง่ือออกมากกวาปกติ เกดิ จากการเปลย่ี นแปลงของระดบั ฮอรโมนในรางกาย และเปนวธิ กี ารทรี่ า งกายจะขบั ของเหลว สว นเกนิ ขณะตง้ั ครรภ บางครงั้ แมอ าจรสู กึ มไี ขต ่าํ ๆ รว มดว ย การปฏิบตั ติ น • แนะนาํ ด่มื นํา้ มากๆ เพื่อลดไขแ ละสญู เสยี น้ําออกจากรางกาย

90 4. ปวดมดลูก ภายหลังคลอดลกู ใหมๆ มดลกู จะยงั มกี ารบบี รัดตัวตามธรรมชาติ เพือ่ ปองกนั การตกเลอื ดและ ขับน้าํ คาวปลาออกจากโพรงมดลกู จะมีอาการปวดทองนอ ย คลา ยๆปวดประจําเดอื น ปวดเปน พกั ๆ เวลาใหน มลกู อาจรูสึกปวดมากกวาปกติ เน่อื งจากเวลาทล่ี กู ดดู นมจะกระตุนใหส มองหลงั่ ฮอรโมน ออกมาชนิดหนง่ึ ซ่งึ มีฤทธก์ิ ระตุน ใหมดลูกบบี ตวั มากขึ้น การปฏิบตั ติ น • แมท ค่ี ลอดลกู ตามธรรมชาตใิ หน อนคว่ํา และใชห มอนประคองบรเิ วณมดลกู ไวเ พอื่ บรรเทาอาการปวด • ควรดมื่ น้ํามากๆและถา ยปส สาวะทกุ ครงั้ ทปี่ วด เมอ่ื กระเพาะปส สาวะวา งจะทําใหม ดลกู ทํางานไดด ขี นึ้ • สามารถรับประทานยาแกปวดตามที่แพทยสงั่ และควรรบั ประทานหลังใหนมลกู เรยี บรอ ย แลว เพ่อื ลดยาทจี่ ะเทไปสลู กู ทางน้ํานม 5. อาการปวดแผลฝเยบ็ การปฏบิ ตั ิตน • ทําความสะอาดบริเวณแผลฝเยบ็ หลังการขับถา ยและเปลี่ยนผาอนามัยทกุ คร้งั ซับบรเิ วณ แผลฝเ ยบ็ ใหแ หง สนทิ • รับประทานยาแกปวด ตามที่แพทยส ง่ั • บรหิ ารรา งกายโดยการขมบิ บริเวณชองคลอดเพื่อชวยใหเ ลือดไหลเวียนไดด ีขึ้นกลา มเน้อื บรเิ วณแผลฝเยบ็ แขง็ แรงและหายเร็วขนึ้ 6. เตานมคดั ตงึ เกิดจากการทเี่ ตา นมขยายโตข้ึน ซ่งึ ถอื เปน เรื่องปกติ แตจะไมปกติเม่ือเตานมเกิดการคัดจนทํา ใหแ มม ไี ขข้นึ การปฏิบัติตน • ใชผา ขนหนชู บุ น้าํ อุนประคบเตานม พรอ มๆกับบบี นวดเบาๆท่วั ทั้งเตา แลว บีบเอาน้ํานม ออกมาจนลานนมนมิ่ แลว ใหล ูกดูดหลงั นํา้ นมออกมาจนเกลี้ยงเตา แลว ใชผาขนหนชู ุบนํา้ เย็นมาประคบเตานมทงั้ สองขา ง • ควรใสเส้ือยกทรงไวเสมอ เพอ่ื ประคองทรงปองกนั ไมเ ตานมหยอ นยานเนอ่ื งจากการขยาย ใหญกวาปกติ • ในกรณีที่ปวดเตา นมมาก ใหร ับประทานยาแกปวด ตามทีแ่ พทยสง่ั จนกวาอาการดีข้นึ แตถา มอี าการบวมแดงกดเจบ็ หรือไขส งู มากควรไปพบแพทย 7. ตงึ อาการทอ งผูก เปน อาการปกติทเ่ี กดิ ทเี่ กดิ ขึน้ ไดภายหลังคลอด เพราะกลามเนือ้ ทีท่ ําหนา ท่ขี ับถายอจุ จาระ เคล่อื นไหวชาลง เน่อื งจากมีแรงดนั มากขณะเบง คลอด ทาํ ใหรสู ึกชาบรเิ วณชองทวารหนัก และหลงั คลอดสวนใหญจ ะพักบนเตยี ง ไมคอยไดเคลอ่ื นไหวรางกาย ดงั นน้ั อาจไมถา ยอจุ จาระภายใน 5 วนั แรกหลงั คลอด แตถานานกวา 1 สัปดาหข ึน้ ไปควรปรกึ ษาแพทย การปฏิบตั ิตน • รบั ประทานอาหารประเภทผักและผลไมส ด รวมทง้ั ดูดน้ําหรอื นม เพือ่ ชวยในการขับถาย • ออกกําลงั กายอยางเหมาะสม ไมหกั โหม เชน เดินเลน เพอ่ื ใหมีการเคล่อื นไหวของลําไส • ถา ทองผกู มากควรปรึกษาแพทย เพือ่ พิจารณาใหย าขบั ถา ยอยางออน แตไมควรซือ้ ยามา รบั ประทานเอง

91 8. ความรสู ึกหดหูใจหลังคลอด เกดิ จากการเปล่ยี นแปลงระบบภายในและฮอรโมนของรางกาย การปรบั เปลีย่ นบทบาทเปน แม ซงึ่ ตอ งเลยี้ งดลู กู ทาํ ใหเ กดิ ความเครยี ด เหนด็ เหนอ่ื ยและวติ กกงั วล บางครง้ั เกดิ อาการหดหู และรําคาญใจ เศราใจ และรองไหงา ยซ่งึ อาการเหลา นี้อาจเกดิ ขึน้ ในชวง 1 สปั ดาหห ลงั คลอด การปฏิบตั ิตน • พอเปน บุคคลสาํ คญั ทจ่ี ะชวยดแู ลประคับประคองจิตใจ และชวยเหลือแบงเบาภาระในการ เลี้ยงดเู จาตวั นอ ยตามความสามารถท่จี ะทําได วธิ ปี ฏิบัติตัวสําหรบั แมในระยะหลังคลอดเพอื่ สุขภาพทดี่ ี 1. การรับประทานอาหาร ในระยะใหน มลกู แมต อ งการอาหารเพมิ่ ขนึ้ กวา ระยะกอ นตง้ั ครรภ เพราะตอ งใชอ าหารเพ่ือสรางนํ้านม ใหลูก ควรกินอาหารท่ีมพี ลงั งานเพมิ่ ขน้ึ อกี ประมาณ 500 กโิ ลแคลอร่ี และมโี ปรตนี เพมิ่ ขนึ้ ประมาณวนั ละ 25 กรมั อาหารท่มี ีคุณคา สูงจะชวยใหม ีน้าํ นมอยางเพยี งพอ ชวยบาํ รงุ ซอมแซม และฟนตัวของคุณแม ไดเรว็ ยิ่งขึน้ ในทางตรงขา ม ถาไดรับอาหารไมเพียงพอรางกายจะทรุดโทรม ภูมิตานทานต่ํา อาจเกิด โรคแทรกซอนได แนวทางในการรับประทานของหญงิ ใหน มบตุ ร ดงั น้ี • ปริมาณและคุณคา อาหารสําคญั มาก แมควรกนิ อาหารใหครบ 5 หมู หลากหลาย • ควรบริโภคอาหารมากกวาปกติ เพ่ือชวยเสริมสรางน้ํานม โดยเฉพาะกลุมโปรตีน เชน ควรดมื่ นมเพม่ิ 1-2 แกวตอวัน สลบั กับปลาเล็กปลานอ ย • เลือกรับประทานอาหารกลุมผักผลไมสด ไมต่ํากวา 1 ม้ือ ชวยใหวิตามินและเสนใย อาหารทด่ี ี • ด่ืมนาํ้ ใหไ ดอ ยางนอย 7-8 แกวตอ วนั เพอ่ื ชวยเพมิ่ น้ํานมมากขน้ึ 2. การพกั ผอนนอนหลับ ควรพักผอ นและนอนหลบั ใหเ ต็มทใ่ี นระยะ 1-2 วันแรกภายหลงั คลอด อยางนอ ยวันละ 6-8 ชั่วโมง และหาเวลาพักผอ นบางในขณะทลี่ ูกหลบั 3. การทาํ งาน สามารถทาํ งานเบาๆไดตามปกติ เชน กวาดบา น หุงขา ว ทาํ กบั ขาว แตไมค วรยกของหนัก หรอื ขนึ้ ลงบันไดบอ ยๆ เพราะอาจทําใหแ ผลฝเ ยบ็ แยก และมผี ลตอการยืดและคลายกลามเนอ้ื มดลูก ทาํ ให เกิดกระบงั ลมหยอ นได 4. การทําความสะอาดรา งกาย • ควรอาบน้าํ อยา งนอ ยวันละ 2 ครั้ง เพราะแมจะมกี ลิน่ ตวั จากหลายๆแหลงผสมผสานกันท้ัง กลิ่นนา้ํ นมแม กลน่ิ ตัว กลิน่ นา้ํ คาวปลา การอาบน้ําจะชวยบรรเทากลิน่ รบกวนเหลานี้ได โดย ใชขนั ตักอาบ หรือนํ้าฝกบวั โดยไมควรลงแชในอางน้ํา สระนํ้าหรือแมน้ําลําคลอง เพราะเช้ือ โรคอาจเขา สโู พรงมดลูกได เน่อื งจากปากมดลูกยังปดไมส นิท • ทําความสะอาดบริเวณแผลฝเยบ็ ใหส ะอาดจากจากบริเวณดานหนาไปดานหลัง(ทวารหนัก) โดยการใชน า้ํ สะอาด หรือสบู และหม่ันเปล่ียนผาอนามัยบอยๆ

92 • แปรงฟน ใหสะอาดอยา งนอ ยวนั ละ 2 คร้งั และแปรงลิ้นทกุ ครง้ั หลังการแปรงฟน โดยเลือกใช ยาสฟี นผสมฟลอู อไรด ควรบวนปากหลังการกนิ อาหารทุกมอื้ เพราะสวนใหญแมหลังคลอด อาจพบวา กลิ่นปากแรงขน้ึ ควรและสาํ คญั ในแมทไ่ี มไ ดรบั การตรวจฟน ในระยะตงั้ ครรภ ควรไป พบทันตแพทย ประมาณ 2 เดอื นหลังคลอดหรอื พรอ มกลบั วันทีน่ ัดมาตรวจหลังคลอด 5. การเริ่มมีเพศสัมพนั ธภายหลังคลอด ควรละเวนการมเี พศสมั พันธในระยะ 6 สัปดาหหลงั คลอด เนือ่ งจากยงั มแี ผลในโพรงมดลกู ซง่ึ ยงั ไมห ายดี ปากมดลูกยงั ปดไมสนทิ กลา มเน้อื ชองตลอดยงั ไมแ ขง็ แรง การมเี พศสัมพันธ อาจทําใหเ กดิ การฉกี ขาดบรเิ วณแผลฝเ ยบ็ ชองตลอด และเกิดการติดเชื้อได กอนมีเพศสมั พันธควรไปรบั การตรวจ รางกายหลงั คลอดวาระบบภายในเปนปกตแิ ลว 6. การตรวจภายในหลงั คลอด ควรไปรบั การตรวจภายใน ประมาณ 6 สปั ดาหห ลงั คลอด เพอื่ รบั การดอู งุ เชงิ กรานวา ปกตหิ รอื ไม ตรวจแผลฝเ ยบ็ ตรวจสอบวา มกี ารอกั เสบในมดลกู หรอื ไม และการตรวจหาเซลลม ะเรง็ ปากมดลกู 7. การรบั ประทานยา ควรรบั ประทานยาตามแพทยส ั่ง หา มซือ้ ยารับประทานเอง เพราะยาบางชนิดขบั ออกทางน้ํานม เปน อันตรายตอลกู ได 8. การคุมกําเนดิ มี2แบบคอื วธิ คี มุ กาํ เนดิ แบบชว่ั คราว และวธิ ีคุมกาํ เนดิ ถาวร วธิ คี มุ กําเนดิ แบบชว่ั คราว เหมาะสาํ หรบั ครอบครวั ทตี่ อ งการเวน ระยะการมบี ตุ ร ยาเมด็ คมุ กาํ เนิด เปน ยาเม็ดฮอรโมนทท่ี ําใหไมมไี ขสุกมกู ปากมดลกู เหนยี วขนและเย่อื บโุ พรง มดลูกไมเ จริญ จงึ ปอ งกันการตง้ั ครรภได มีทง้ั ทม่ี ีผลตอ นา้ํ นมและไมมผี ลตอน้าํ นมยาคมุ กาํ เนดิ ยา เมด็ คุมกําเนิดน้ันตองกนิ ทุกวันจึงจะไดผ ลดีตอการคมุ กาํ เนดิ ในสวนของอาการขา งเคียงอาจพบเวียน ศรี ษะ คลืน่ ไส อาเจียนได แตไ มพบวาทาํ ใหค วามสนใจทางเพศในสตรลี ดลง ยาฉดี คมุ กาํ เนดิ เปน ฮอรโมนทีฉ่ ดี เพื่อปอ งกันการตงั้ ครรภเ ชน เดยี วกับยาเมด็ คุมกาํ เนิด หน่ึงเข็ม สามารถคมุ กําเนิด 2- 3 เดอื น แลว แตชนดิ ของยาหลังฉดี ยาอาจมีเลือดประจําเดอื นขาดหรือมากระ ปรดิ กระปรอย ซง่ึ ไมเปนอันตรายแตอยางใด และเมอื่ ครบกําหนดควรไปฉดี ยาใหตรงตามนัด หากไม ตรงนัดยาหมดฤทธ์ิ ก็อาจตง้ั ครรภไ ด ยาฝงคมุ กําเนดิ เปนฮอรโ มนที่บรรจุอยูในหลอดเล็กๆ โดยการฝงหลอดยาใตผิวหนังบริเวณตน แขนดานใน หลังฝงยาแลวสามารถคุมกําเนิดไดนาน 3-5 ปแลว แตชนิดของยา หลังฝงยาอาจพบ เลือดออก กระปริดกระปรอย ซึ่งอาจมีรบกวนตอการมเี พศสมั พันธไ ด หว งอนามัย เปน อปุ กรณป องกนั การต้งั ครรภท ี่สอดผานชองคลอด เขาไปในโพรงมดลูก ไมมผี ล ตอฮอรโ มนเพศ สามารถปองกันการต้ังครรภไ ดผ ลสูงถึง 97% หลังใสหวงอนามยั แลว สามารถ คุมกาํ เนิดไดนาน 3-8 ป แลวแตชนดิ ของหวง หว งอนามัยจึงเหมาะกบั แมห ลงั คลอดที่ตองการ คุมกาํ เนดิ นานๆ และผทู ่ีมีขอหามในการใชฮอรโมนในการคมุ กาํ เนดิ ซง่ึ ถาเปน แมห ลังคลอดจะใสควร เริม่ ใสเมือ่ หลังคลอด 6- 8 สปั ดาห แตถา เปนสตรีทว่ั ไปใหใสในขณะเปน ประจาํ เดอื น และภายใน ระยะ 2-3 เดอื นแรกหลังใสห ว งอนามัยอาจมีประจําเดอื นมากขึ้นเล็กนอ ย แตอยูใ นเกณฑป กตแิ ละอาจ มตี กขาวเล็กนอย ในบางรายอาจมผี ลกระทบตอ การมีเพศสัมพันธได ถา สายหวงอนามัยนน้ั ยาวหรอื สน้ั เกินไป กก็ ลับมาปรบั ได

93 ถุงยางอนามัย ใชสวมที่อวัยวะเพศของผูชาย ใชไดสะดวก และไมมีภาวะแทรกซอน ชวย ปองกนั โรคติดตอ ทางเพศสมั พันธ โดยเฉพาะโรคเอดสไดเปนอยางดี ซ่ึงลดความวิตกกังวลในขณะมี เพศสัมพันธได แตอาจพบมีความเจ็บปวดในขณะมีเพศสัมพันธได โดยเฉพาะในสตรีวัยใกลหมดระดู เน่ืองจากชองคลอดแหงและอาจทําใหค วามพงึ พอใจทางเพศลดลงได วธิ คี มุ กําเนดิ ถาวร เหมาะสําหรบั ครอบครวั ที่มลี ูกพอแลว ไดแ ก การทาํ หมนั หญงิ เปน การปอ งกนั การตง้ั ครรภ โดยทําใหท อ รงั ไขท ง้ั สองขา งตบี ตนั หรอื ขาดจากกนั จน ไขไ มส ามารถออกมาผสมกบั อสจุ ขิ องฝายชายได การทําหมนั ชาย เปนการผกู และตัดทออสุจิใหขาดจากกันทําใหอสุจิผานออกมาไมได หลังทํา หมันชายเมอ่ื มกี ารรวมเพศยงั คงมีการหลั่งนํ้าเชื้อออกมาตามปกติ แตไมมีตัวอสุจิปนออกมา หลังทํา หมันชาย ตอ งคุมกาํ เนิดดวยวิธีอน่ื ควบคูไป จนกวา จะตรวจไมพ บนํา้ เชอ้ื อสจุ ิ อาการผดิ ปกตหิ ลงั คลอดท่ีควรมาพบแพทย หากมอี าการผิดปกตดิ งั ตอ ไปนใ้ี นระยะหลังคลอด หรอื เม่อื กลับไปอยูบาน ควรรีบมาพบแพทย เพอื่ รับการตรวจรกั ษาทันท่ี • มีเลือดสดๆ ออกทางชองคลอด • แผลฝเ ย็บ หรือแผลผา ตดั คลอดลูก หรือแผลทําหมันเจ็บมากขึ้น เปน หนอง อักเสบ บวม แดง หรอื แยก • มไี ขสงู หนาวส่นั • ปวดศรี ษะรุนแรง ตาพรามวั • ปวดเตา นม ลูกดดู นมแลว ไมด ีข้ึน เตานมอักเสบ บวมแดง • ปส สาวะแสบ ขดั ขนุ • ปวดทอ งอยางรนุ แรง (ปวดจนบิด) โดยไมมเี พศสัมพันธ • คลําพบมดลูก หรอื กอนทางหนาทอ งภายหลงั คลอด 2 สปั ดาหไปแลว อาการผิดปกติของทารกทคี่ วรมาพบแพทย 1.อุณหภมู ิกายสงู (มีไข) อาการ ระยะแรกทารกจะหงุดหงดิ เม่อื รอ นมากขึ้น การเคลอ่ื นไหวลดลง หายใจเร็วและแรง หรือหยดุ หายใจ ซมึ การดูแลเบอ้ื งตน • อุณหภูมกิ ายอยรู ะหวาง 37.5-39 c ใหถอดเครอื่ งหอหมุ กายทารกออก และใหท ารกอยูใ น อุณหภมู ิหองทเ่ี ย็นจนกวา อุณหภมู กิ ายจะปกติ • อุณหภูมกิ ายสงู เกนิ 39 c ใหเ ชด็ ตัวเพอื่ ลดไขโ ดยใชน้ําอุนเชด็ ตัว ภายใน 1 ช่วั โมงถา อุณหภูมิ กายปกติ แตท ารกยงั มีอาการซมึ ควรรีบพามาพบแพทย 2. อณุ หภูมิกายตา่ํ (ตวั เย็น) อาการ เร่ิมแรกทารก ซึม ดูดนมชา ไมยอมดูดนม อาเจียน ทองอืด นํ้าหนักลด การดูแลเบือ้ งตน • ควบคมุ อุณหภูมใิ หอยูใ นเกณฑทเี่ หมาะสม อยาใหล มธรรมชาตหิ รือกระแสอากาศ จากพัดลม หรือเครื่องทาํ ความเย็น พดั ผา นตาํ แหนง ท่ีทารกนอน • ใหค วามอบอุนแกร า งกายทารกโดยการสวมหมวกและเสอื้ ผา และหม ผา ให

94 3. ภาวะตวั เหลอื ง ทารกทกุ รายจะมอี าการตวั เหลอื งในสปั ดาหแ รกโดยเฉพาะวนั ที่ 3 หลงั คลอด และคอ ยๆ หายไป สาเหตเุ กดิ จากการสลายตวั ของเมด็ เลอื ดแดงและการทาํ งานของตบั ยงั ไมส มบรณู  เมอ่ื ทารกไดน มมากขนึ้ อวยั วะตา งๆ ทาํ งานเปน ปกตอิ าการตวั เหลอื งจะหายไปเอง การตรวจวา ทารกเหลอื งหรือไม • การสงั เกตสผี ิวดว ยตาเปลา ทารกเมเหลอื งที่ใบหนากอ น และคอยๆไลไปทหี่ นา อก ทอ ง แขนขา มอื และเทา บรเิ วณตาขาวของทารกจะมสี ีเหลอื ง • การใชน ิ้วมือกดลงบนผิวหนงั ทารก เม่อื ปลอ ยมือ ควรจะเหน็ เปน สขี าวซดี แตถา ทารกตัวเหลือง จะเห็นเปน สเี หลอื ง การดูแลเบือ้ งตน • กระตุน ดูดนมทกุ 2-3 ชัว่ โมง • สังเกตเหน็ เดก็ ซมึ ดูดนมนอยลงหรือไมดดู นม ควรรบี พาไปพบแพทยเ พื่อทําการรกั ษา 4. อาเจียน การแหวะนมเลก็ ๆนอ ยๆ เปน ภาวะปกตขิ องทารกแรกเกดิ เนอ่ื งจากหรู ดู กระเพาะอาหารยงั ทํางานได ไมด ที าํ ใหร ดู ปด ไมส นทิ แตก ารอาเจยี น หมายถงึ การมนี ํ้านมออกมาจาํ นวนมากและอาจออกทางจมกู การดแู ลเบื้องตน • หลงั มื้อนมตอ งไลล มใหท ารกโดยการจบั ทารกใหนงั่ ตวั ตรงบนตกั หรืออมุ พาดบานาน 5-10 นาที • จัดใหน อนตะแคงขวารวมกบั นอนทาศรี ษะสงู ชว ยปองกันการอาเจียนได • ขณะที่ทารกอาเจียนจดั ใหท ารกนอนราบและตะแคงตัวเพื่อปอ งกันการสาํ ลกั 5. สะดือ 5.1 สะดอื หลดุ ชา ปกตสิ ะดอื จะแหง และหลดุ ออกภายใน 5-10 วนั ถา หลดุ ชา แตไ มม กี ารอกั เสบ การดูแลเบื้องตน • ดแู ลโคนสะดือ และสะดือใหแหง ไมต องใหการรกั ษา 5.2 เลอื ดออกทส่ี ะดอื ซ่ึงพบบอ ยวันท่ี 2-7 วนั หลงั คลอด การดูแลเบื้องตน • ถา ออกเลก็ นอ ยดแู ลเชด็ โคนสะดือใหแหง • ถา เลือดออกมากและตลอดใหปรกึ ษาแพทยท ันที 5.3 สะดอื อกั เสบ ผวิ หนงั รอบๆโคนสะดอื แดงบวม และรอ น อาจมหี นองไหลและมกี ลนิ่ เหมน็ ทารกอาจมไี ข ซมึ ดดู นมไมด ี การดูแลเบ้ืองตน • ลางมือใหส ะอาดกอนสัมผสั ทารก • ปรึกษาแพทยท ันที 5.4 สะดอื แฉะ การดแู ลเบ้ืองตน • ลางมือใหส ะอาดกอนและหลงั เช็ดสะดอื • หลีกเลยี่ งการโรยสะดือดวยสารทเี่ ปน ผง เชน แปง ยาฆา เช้อื 5.5 สะดอื จนุ เกดิ จากการปด ไมส มบรู ณข องวงรอบสะดอื ซง่ึ จะสมั พนั ธก บั การไอบดิ ตวั รอ งไห หรอื เบง กอ นปดู และสมั ผสั นมุ ภาวะนจ้ี ะหายไดเ องหลงั อายุ 1 ปข นาดใหญอ าจหายเมอื่ อายุ 5-6 ป

95 6. โรคปวดทองหรอื ออน 3 เดือน รอ งเวลาเดยี วกนั กวนหรอื รอ งเกนิ 3 ชวั่ โมง/วนั หรอื 3 วนั /สปั ดาห และนานกวา 3 สปั ดาห การดูแลเบอื้ งตน • หลงั ม้ือนมตอ งไลล มใหท ารกทุกครง้ั • ใหน มทารกในปรมิ าณทพ่ี อเหมาะ • วางทารกใหน อนคว่าํ ขวางบนตักแม 7. ทารกรองกวนจากการคดั จมูก ทารกหายใจเขา จะไดยนิ เสียงลมผานจมูกท่คี ดั และจะสดู ลม หายใจเขาแรง ทารกรอ งกวนเวลาดูดนม หรอื หายใจลาํ บาก หายใจเรว็ และเขียว การดแู ลเบื้องตน • ใชไ มพันสาํ ลีขนาดเลก็ ทพี่ อเหมาะกับจมกู ทารก ชุบน้ําตม สกุ ทีเ่ ยน็ แลว เชด็ น้ํามูกออก 8. เชอื้ ราในปาก 7-10 วันหลงั คลอดพบแผน สีขาวคลายคราบนม ติดตามริมฝป าก ลิน้ เหงอื ก เพดาน หรือกระพุง แกม แผนตดิ แนน เข่ียออกยาก ทารกอาจดูดนมนอยลง การดแู ลเบ้อื งตน • เชอื้ ราในปากพบนอยมากในทารกที่เลี้ยงลกู ดว ยนมแม • ทารกทเี่ ลีย้ งดว ยนมผสม ขวดนมและจุกนมตอ งสะอาด • ถา เชด็ ไมอ อกหรอื หลงั เชด็ มเี ลอื ดออกและเปน มากบรเิ วณกระพงุ แกม ทงั้ สองขา งควรไปพบแพทย 9. ตาอักเสบ ทารกมีข้ีตาซงึ่ มกั เกดิ จากทอน้าํ ตาอดุ ตนั การดูแลเบอ้ื งตน • โดยนวดหวั ตาเบาๆขา งทีม่ นี ํา้ ตาชว ยใหท อน้ําตาเปด เพื่อปอ งกันถงุ นํ้าตาและเยื่อบุตาอักเสบ ใหน วดวันละ 2-6 คร้ัง ครงั้ ละ 10 นาที • แตถา ขตี้ ามีสเี หลอื งหรือเขียวแสดงวา มกี ารอกั เสบของตาควรพบแพทย • ไมซ ื้อยามารกั ษาเอง 10. ฝจ ากวัคซีนวัณโรค ตําแหนง ท่ฉี ีดหัวไหลดานซาย เมอ่ื อายุ 1 เดือนตําแหนงทฉี่ ีดจะปรากฏเปน ฝเ ลก็ ๆและแหง กลายเปนแผลเปน บมุ เมื่ออายปุ ระมาณ 2 เดอื น โดยไมตอ งใหการรกั ษาใดๆ ถาเปน ฝขนาดใหญ แตกและมหี นองไหลและเปน ฝอ ยนู านกวา 2 เดอื นใหด แู ลโดยใช 70% แอลกอฮอล วันละหลายๆครง้ั จนกวาแผลแหง 11. ขกี้ ลากนาํ้ นม ผิวหนงั มผี น่ื แดง มนี ้ําเหลอื งเยิม้ เรมิ่ ปรากฏทีแ่ กม สองขางแลว กระจายไปที่ ใบหนา คอ ขอมอื มอื ทอ งและแขนขา การดูแลเบื้องตน • หลกี เลยี่ งการอาบนํ้าบอ ย การฟอกสบู และการอาบดว ยนา้ํ อนุ การใชผ า หรอื ฟองน้าํ ถบู รเิ วณผวิ หนงั • หากมีการตดิ เช้อื โดยมีนาํ้ เหลอื งเยม้ิ มากหรือแหงกรงั ควรปรึกษาแพทย 12. ผน่ื ผา ออ ม เปน การอกั เสบของผวิ หนงั จากการระคายเคอื งของสงิ่ ทมี่ าสมั ผสั การเสยี ดสี การสมั ผสั ปส สาวะ และอจุ จาระทนี่ านเกนิ การคง่ั คา งของน้ํายาซกั ผา ออ ม การอบั แฉะ ผนื่ มลี กั ษณะเปน ตมุ พองขนาดเลก็ หรอื เมด็ พองขนาดใหญ อาจมรี อยแยก หากเปน เรอื้ รงั ผวิ หนงั อาจมลี กั ษณะเปน ผน่ื นนู ราบ หรอื เปน ปมุ เลก็ การดูแลเบอื้ งตน • ผิวหนงั ใตผ าออมตองดแู ลใหแ หง และสะอาด อยาปลอ ยใหแชอ ุจจาระหรือปส สาวะ รบี เปล่ยี น ผาออม ลา งดว ยสบอู อนๆ และน้าํ แลวเชด็ ใหแ หง