คู่มือ จูฬอาภิธรรมิกโท [ ปกิณณก.สมุจยสังคหะ ]

ป ริ จ เ ฉ ท ท่ี ๗ สมจุ จยสงั คหะ อนสุ ันธิ และปฏิญญา ทวาสตตตวิ ิธา วุตตา วตถธุ มม า สลกขณา เตสํ ทานิ ยถาโยคํ ปวกข ามิ สมุจจ ยํ ฯ วัตถุธรรม คอื ธรรมทม่ี ีสภาพของตนโดยแท ๗๒ ประการน้ัน ขา พเจา ไดแสดงไปแลว บัดนจ้ี ะแสดง สมุจจยสังคหะ คือ สงั คหะทรี่ วบรวมธรรมตา ง ๆ ของวตั ถธุ รรม ๗๒ ประการนนั้ ตามท่จี ะเขากนั ได แสดงการรวบรวมปรมัตถธรรม ๔ คอื จติ (๑) เจตสิก(๕๒) นปิ ผันนรูป(๑๘) นพิ พาน(๑) ทเี่ รียกวา วัตถธุ รรม ๗๒ ประการทมี่ สี ภาพเขา กนั ไดใ หอ ยเู ปน หมวด ๆ ชอ่ื วา สมจุ จยสงั คหะ มี ๔ หมวด คือ ๑) อกศุ ลสงั คหะ การแสดงสงเคราะห ธรรมท่ีเปน ฝา ยอกศุ ลโดยสว นเดยี ว หมวดหนึง่ ๒) มิสสกสงั คหะ การแสดงสงเคราะห ธรรมทเี่ ปนกุศล อกศุ ล อพยากตะทัง้ ๓ ปนกนั หมวดหนง่ึ ๓) โพธิปก ขยิ สงั คหะ การแสดงสงเคราะห ธรรมท่เี ปนฝา ยมรรคญาณ หมวดหนง่ึ ๔) สพั พสงั คหะ การแสดงสงเคราะห จติ เจตสกิ รปู นิพพาน ซึ่งเปน วัตถธุ รรมทง้ั หมดรวมกัน หมวดหนงึ่ สมจุ จยสังคหะ ๔ หมวด อกุศลสังคหะ มสิ สกสงั คหะ โพธปิ ก ขยิ สังคหะ สัพพสงั คหะ หมวด ประเภท หมวด ประเภท หมวด ประเภท หมวด ประเภท ๑. อาสวะ ๔ ๑. เหตุ ๖ ๑. สติปฏฐาน ๔ ๑. ขนั ธ ๕ ๒. โอฆะ ๔ ๒. ฌานงั คะ ๗ ๒. สมั มัปปธาน ๔ ๒. อุปาทานกั ขันธ ๕ ๓. โยคะ ๔ ๓. มคั คงั คะ ๑๒ ๓. อิทธิบาท ๔ ๓. อายตนะ ๑๒ ๔. คนั ถะ ๔ ๔. อินทรยี  ๒๒ ๔. อินทรยี  ๕ ๔. ธาตุ ๑๘ ๕. อุปาทาน ๔ ๕. พละ ๙ ๕. พละ ๕ ๕. อรยิ สัจจะ ๔ ๖. นวี รณะ ๖ ๖. อธิบดี ๔ ๖. โพชฌงค ๗ * ไมนับอุปาทา ๗. อนสุ ยั ๗ ๗. อาหาร ๔ ๗. มัคคงั คะ ๘ นกั ขนั ธโ ดยเฉพาะ ๘. สังโยชน ๑๒ - พระสูตร ๑๐ - พระอภิธรรม ๑๐ ๙. กเิ ลส ๑๐ รวม ๙ หมวด ๕๕ รวม ๗ หมวด ๖๔ รวม ๗ หมวด ๓๗ รวม ๕ หมวด ๓๙ อธ. ๑๔ ๓๖ ๑๔ ๗๒ อกุ. จติ .๑ เจ.๒๖ รูป๙ จติ .๑ เจ.๑๓ จติ .๑ เจ.๕๒ นปิ .๑๘ นพิ .

อ กุ ศ ล สั ง ค ห ะ การแสดงสงเคราะหธรรมที่เปน ฝายอกุศล โดยสว นเดียวหมวดหน่ึง (มี ๙ หมวด ๕๕ ประเภท) ๑) อาสวะ เปรยี บเหมอื นสรุ า อาสวะ ๔ ธ.ที่เปน เครื่องไหลอยูใน องคธ รรม ( รวม ๓ ) โม โลภเจตสิก ท่ีใน โลภมูลจติ ๘ โล ทฏิ ๑) กามาสวะ …กามคุณอารมณ โลภเจตสิก ท่ีใน ทฏิ ฐิคตวปิ ปยุตตจิต ๔ ทฏิ ฐิเจตสิก ทีใ่ น ทฏิ ฐิคตสัมปยุตตจิต ๔ ๒) ภวาสวะ …รปู ภพ อรปู ภพหรอื รปู ฌาณ อรปู ฌาณ โมหเจตสกิ ท่ใี น อกศุ ลจติ ๑๒ ๓) ทิฏฐาสวะ …ความเห็นผดิ ๔) อวิชชาสวะ …ความหลง ความโง ๒) โอฆะ เปรียบเหมือนหวงนาํ้ โอฆะ ๔ ธ.ท่เี ปน เครอ่ื งทาํ ใหสัตวจมอยใู น องคธ รรม ( รวม ๓ ) โม โลภเจตสิก ที่ใน โลภมลู จติ ๘ โล ทิฏ ๑) กาโมฆะ …กามคณุ อารมณ โลภเจตสกิ ที่ใน ทิฏฐิคตวปิ ปยุตตจิต ๔ ทิฏฐเิ จตสกิ ทีใ่ น ทิฏฐคิ ตสมั ปยตุ ตจติ ๔ ๒) ภโวฆะ …รูปภพ อรปู ภพหรอื รปู ฌาณ อรปู ฌาณ โมหเจตสิก ทใ่ี น อกุศลจติ ๑๒ ๓) ทิฏโฐฆะ …ความเห็นผิด ๔) อวิชโชฆะ …ความหลง ความโง ๓) โยคะ เปรียบเหมือนกาว โยคะ ๔ ธ.ทเี่ ปน เครื่องประกอบสัตวใหตดิ อยูใน องคธรรม ( รวม ๓ ) โม โล ทิฏ ๑) กามโยคะ …กามคณุ อารมณ โลภเจตสกิ ที่ใน โลภมลู จิต ๘ ๒) ภวโยคะ …รปู ภพ อรูปภพหรือรูปฌาณ อรปู ฌาณ โลภเจตสกิ ทใี่ น ทฏิ ฐคิ ตวิปปยตุ ตจติ ๔ ๓) ทิฏฐโิ ยคะ …ความเหน็ ผดิ ทิฏฐเิ จตสิก ที่ใน ทฏิ ฐิคตสัมปยุตตจติ ๔ ๔) อวชิ ชาโยคะ …ความหลง ความโง โมหเจตสิก ทใ่ี น อกุศลจิต ๑๒ ๔) คนั ถะ เปรยี บเหมอื นโซเ หล็ก คนั ถะ ๔ ธ.ท่เี กี่ยวคลอ งนามกายรปู กาย องคธรรม ( รวม ๓ ) โล ทิฏ ไวโ ดยอาการ… โท ๑) อภชิ ฌากายคันถะ …ทผ่ี ูกพันอยูในกามคณุ อารมณ โลภเจตสิก ที่ใน โลภมูลจติ ๘ ๒) พยาปาทกายคันถะ โทสเจตสกิ ท่ีใน โทสมลู จติ ๒ …โกรธ ๓) สีลพั พตปรามาสกายคันถะ …ยดึ ถือในการปฏบิ ัตทิ ผี่ ดิ ๔) อิทังสัจจภินเิ วสกายคนั ถะ …ยึดมัน่ ในความเห็นผดิ ของตนวา ถูก ทฏิ ฐิเจตสิก ที่ใน ทิฏฐิคตสมั ปยตุ ตจิต ๔ ความเห็นของคนอ่ืนผดิ ขอ สังเกต-ความแตกตา งระหวางอภิชฌาและพยาบาทท่ีเปนมโนทุจรติ กับ อภิชฌาและพยาบาทท่ีเปนคันถะ อภิชฌา ทเี่ ปน มโนทจุ ริต เปนโลภะอยางหยาบมีสภาพอยากไดทรพั ยส มบตั ขิ องผูอืน่ มาเปน ของตนโดยไมชอบธรรม ทเี่ ปน คนั ถะ เปน โลภะท้งั หยาบและละเอียดท้งั หมดที่เกีย่ วกับความอยากได ความพอใจทงั้ ในทรพั ยสมบตั ิของผูอ ื่น หรือของตนเองโดยชอบธรรมก็ตาม หรือไมชอบธรรมก็ตาม จดั เปน อภชิ ฌากายคันถะทง้ั สนิ้ พยาบาท ทีเ่ ปน มโนทจุ รติ เปน โทสะอยา งหยาบท่เี กย่ี วกบั ความปองรา ยผอู ่ืน คิดใหเขาลําบากเสียหายตางๆ หรือนึกแชง ใหผูทต่ี นไมชอบน้ันใหถึงตาย ที่เปน คันถะ เปนโทสะทงั้ หยาบและละเอยี ด คอื ความไมชอบ ไมพอใจ โกรธ กลัว กลุมใจ เสียใจ ไปจนถึงการทาํ ปาณาติบาต ผรสุ วาจา เหลา น้ีจดั เปน พยาปาทกายคนั ถะทัง้ สิน้

๕) อุปาทาน เปรียบเหมือนงูทจี่ บั กบไดกดั กบไวแนน ไมย อมปลอย อปุ าทาน ๔ ธ.ท่เี ปน เครอ่ื งยดึ มน่ั ใน… องคธรรม ( รวม ๒ ) ๑) กามุปาทาน …กามคุณอารมณ โลภเจตสิก ทใี่ น โลภมูลจติ ๘ โล ทฏิ ๒) ทฏิ ปุ าทาน …ความเหน็ ผดิ ทน่ี อกจาก ทิฏฐเิ จตสิก ทใ่ี น ทฏิ ฐิคตสมั ปยตุ ตจติ ๔ ๓) สีลพั พตุปาทาน สีลัพพตปรามาสทิฏฐิ และ อัตตวาททิฏฐิ …การปฏบิ ัตผิ ดิ อาทปิ ฏบิ ตั ิเย่ยี งโคเยยี่ งสุนขั ๔) อัตตวาทุปาทาน …รปู นามขันธ 5 วา เปน ตวั เปน ตน ๖) นีวรณะ เครือ่ งหาม เครอื่ งก้ันความดหี รอื กุศลธรรมตา ง ๆ ไมใ หเ กดิ หรอื ใหกุศลบางอยา งทเ่ี กดิ แลว เส่อื มไป นีวรณะ ๖ ธ. ทเ่ี ปนเครอื่ งก้ันความดคี อื … องคธรรม ( รวม ๘ ) โม อุท ๑) กามัจฉนั ทนวี รณะ …ความพอใจในกามคุณอารมณ โลภเจตสิก ท่ใี น โลภมลู จิต ๘ โล กุก ๒) พยาปาทนีวรณะ …ความโกรธ โทสเจตสิก ทใ่ี น โทสมลู จติ ๒ ๓) ถนี มทิ ธนวี รณะ …ความหดหทู อถอยอารมณ ถนี ะ+มิทธะ ทใ่ี น อกุศลสสงั ขาริกจติ ๕ โท ถีน มิท ๔) อุทธัจจกกุ กุจจนวี รณะ …ความฟงุ ซานรําคาญใจ อุทธัจจเจตสิก ทีใ่ น อกุศลจิต ๑๒ วจิ ิ กุกกจุ จเจตสิก ท่ีใน โทสมลู จิต ๒ โล โท ถี มิ ๕) วิจิกจิ ฉานีวรณะ อุ กุ วิ โม ๖) อวชิ ชานีวรณะ …ความสงสยั ลงั เลใจในสิ่งทีค่ วรเช่อื วิจกิ จิ ฉา เจ. ท่ใี น วิจกิ ิจฉาสมั ปยุตตจิต ๑ …ความหลง ความโง ที่ไมรตู ามความเปน จรงิ โมหเจตสกิ ทใ่ี น อกศุ ลจติ ๑๒ ๗) อนสุ ยั ธรรมทนี่ อนเนอื่ งอยใู นขันธสนั ดาน อนสุ ยั ๗ ธ. ที่นอนเนอ่ื งอยูใ นขันธสันดาน คอื … องคธ รรม ( รวม ๖ ) โม โล ทฏิ มา ๑) กามราคานุสยั …ความติดใจในกามคณุ อารมณ โลภเจตสิก ทใ่ี น โลภมูลจติ ๘ โท ๒) ภวราคานสุ ยั …ความตดิ ใจในรูปภพ อรปู ภพ หรอื รูปฌาณ โลภเจตสกิ ท่ใี น ทิฏฐิคตวปิ ปยุตตจติ ๔ วจิ ิ ๓) ปฏิฆานุสัย อรปู ฌาณ ท่ใี น โทสมูลจติ ๒ …ความโกรธ โทสเจตสิก ๔) มานานุสยั …ความเยอ หยิ่งถอื ตัว มานเจตสิก ทใ่ี น ทฏิ ฐิคตวิปปยุตตจิต ๔ ๕) ทฏิ ฐานสุ ยั …ความเหน็ ผดิ ทิฏฐิเจตสกิ ทใ่ี น ทฏิ ฐิคตสมั ปยตุ ตจิต ๔ ๖) วิจกิ จิ ฉานุสัย …ความสงสัยลังเลใจในสิง่ ทีค่ วรเชอ่ื วจิ กิ จิ ฉา เจ. ทใ่ี น วจิ กิ ิจฉาสัมปยตุ ตจิต ๑ ๗) อวิชชานสุ ยั …ความหลง ความโง ที่ไมร ตู ามความเปนจรงิ โมหเจตสกิ ทใ่ี น อกุศลจิต ๑๒

๘) สังโยชน เหมือนเชือกทผี่ กู โยงสตั วห รอื วตั ถสุ ิง่ ของไวไ มใหห ลดุ ไปจากวัฏฏทกุ ขไ ด พระสตู ร โม อทุ นัยพระสตู ร ๑๐ นัยพระอภธิ รรม ๑๐ ธ. ท่ผี ูกสตั วไ วโดยอาการท่ี… ประหาณ โดย องคธรรม ( รวม ๙ ) โล ทิฏ มา โท อสิ มจั โอ ๑) กามราคสังโยชน …ติดอยใู นกามคุณอารมณ อนา โลภเจตสิก ทใี่ น โลภมูลจิต ๘ อุ ๒) รปู ราคสงั โยชน …ตดิ อยูในรปู ภพ หรือ รปู ฌาณ อร โลภเจตสิก ทใ่ี น ทิฏฐิคตวิปปยตุ ตจติ ๔ วิจิ อุ ๓)อรูปราคสังโยชน ภวราคสังโยชน …ตดิ อยูในอรูปภพ หรอื อรปู ฌาณ พระอภิธรรม โอ ๔) ปฏฆิ สังโยชน …โกรธ อนา โทสเจตสิก ที่ใน โทสมูลจิต ๒ โล โท มา ทิ วิ จิ มจั โม อุ ๕) มานสงั โยชน …เยอ หยิ่งถือตัว อร มานเจตสกิ ท่ีใน ทิฏฐิคตวปิ ปยตุ ตจติ ๔ โอ ๖) ทฏิ ฐิสงั โยชน …มีความเหน็ ผิด โอ ๗) สีลัพพตปรามาสสังโยชน …ปฏิบัตผิ ิด ทฏิ ฐิเจตสิก ทีใ่ น ทฏิ ฐิคตสัมปยุตตจติ ๔ โอ ๘) วิจิกจิ ฉาสังโยชน …สงสยั ลงั เลใจในส่ิงทีค่ วรเช่ือ โสดา ทฏิ ฐเิ จตสิก ท่ีใน ทฏิ ฐคิ ตสัมปยุตตจิต ๔ สกทา วิจิกิจฉาเจ. ทีใ่ น วิจกิ จิ ฉาสัมปยตุ ตจิต ๑ โอ อสิ สาสังโยชน …อิจฉาในคุณงามความดขี องผอู ื่น อสิ สาเจตสกิ ที่ใน โทสมูลจิต ๒ โอ มัจฉริยสงั โยชน …ตระหน่หี วงแหนในสมบัติ อนา มัจฉรยิ เจตสิก ทใี่ น โทสมลู จิต ๒ อุ ๙) อุทธัจจสังโยชน หรอื คุณความดีของตน อุทธัจจเจตสิก ทใี่ น อกศุ ลจิต ๑๒ อุ ๑๐) อวิชชาสงั โยชน …ฟุง ซา น อร …หลงโงไมรูต ามความเปนจริง โมหเจตสิก ท่ีใน อกุศลจิต ๑๒ เชือกคือสงั โยชนทงั้ ๑๐ เสน ซ่ึงผกู มดั สตั วท ้ังหลายไวก ับวฏั ฏทุกขนั้น ถาเสน หนงึ่ เสน ใดมีอาการตึงข้ึนแลว สงั โยชนเ สน นน้ั กจ็ ะ นาํ สตั วใหไ ปเกดิ ในภมู ทิ ี่เกย่ี วกบั สังโยชนน ้ัน ๆ โดยอาศัยกรรมท่ีสัตวนั้น ๆ กระทําข้ึนปุถุชนท่ไี มไ ดฌ าณ กามราคสงั โยชนต งึ เปน ประจําอยเู สมอ - พระโสดาบันบุคคล พระสกิทาคามิบุคคล ประหาณ ทฏิ ฐสิ งั โยชน วจิ กิ ิจฉาสังโยชน ลีลัพพตปรามาสสังโยชน ( โอรมั ภาคิยสงั โยชน ) ไดเ ปนสมจุ เฉทปหาณ พน แลวจาก เหมฐิมสงั สาระ คือ อบายภมู ิ ๔ - พระอนาคามบี ุคคล ประหาณ กามราคสงั โยชน ปฏิฆสงั โยชน ( โอรมั ภาคยิ สงั โยชน ) ไดเปนสมุจเฉทปหาณ พน แลว จาก มัชฌมิ สังสาระ คือ มนุษยภูมิและเทวดาภมู ิ - พระอรหนั ต ประหาณ อทุ ธัมภาคิยสงั โยชน ไดเ ปน สมุจเฉทปหาณ พน แลว จาก อปุ รมิ สังสาระ คือ รปู ภมู ิ อรปู ภูมิ ๙) กเิ ลส เคร่ืองทาํ ใหเศรา หมองหรอื เรา รอ น องคธ รรม ( รวม ๑๐ ) โม อหิ อโน อุท โล ทฏิ มา กเิ ลส ๑๐ ธ. ที่เปนเครอ่ื งเศรา หมอง คอื … โท ถีน ๑) โลภะ …ความยนิ ดพี อใจในโลกยี อารมณต า ง ๆ โลภเจตสกิ ท่ใี น โลภมลู จติ ๘ วจิ ิ ๒) โทสะ …ความโกรธ ความไมพอใจ โทสเจตสกิ ท่ใี น โทสมลู จิต ๒ ๓) โมหะ …ความหลง ความโง โมหเจตสิก ทใ่ี น อกุศลจิต ๑๒ โล โท โม มา ทิ ๔) มานะ …ความเยอหยิง่ ถอื ตัว มานเจตสิก ท่ใี น ทิฏฐิคตวิปปยุตตจิต ๔ วิ ถี อุ อ อ ๕) ทฏิ ฐิ …ความเห็นผดิ ทฏิ ฐเิ จตสิก ทใ่ี น ทฏิ ฐคิ ตสมั ปยตุ ตจิต ๔ ๖) วิจกิ ิจฉา …ความสงสัยลังเลใจในสิง่ ที่ควรเช่อื วจิ ิกจิ ฉาเจตสกิ ทใ่ี น วิจกิ ิจฉาสัมปยุตตจติ ๑ ๗) ถนี ะ …ความหดหู ถนี เจตสกิ ท่ใี น อกศุ ลสสงั ขาริกจติ ๕ ๘) อทุ ธจั จะ …ความฟงุ ซา น อทุ ธจั จเจตสกิ ท่ใี น อกศุ ลจิต ๑๒ ๙) อหิรกี ะ …ความไมละอายตอ ทุจรติ อหิริกเจตสกิ ท่ใี น อกุศลจิต ๑๒ ๑๐) อโนตตปั ปะ …ความไมส ะดงุ กลัวตอ ทุจรติ อโนตตัปปเจตสิก ท่ใี น อกุศลจติ ๑๒

มิ ส ส ก สั ง ค ห ะ การแสดงสงเคราะหธรรมทเ่ี ปน กุศล อกศุ ล อพยากตะ ทงั้ ๓ ปนกนั หมวดหนงึ่ (มี ๗ หมวด ๖๔ ประเภท) ๑) เหตุ เหตุ ๖ …เปน เครอื่ งใหร ูปนามทเี่ กดิ พรอ มกนั กบั ตน องคธ รรม ( รวม ๖ ) ต้ังมั่นและเจริญข้นึ ไดใ นอารมณ ๑) โลภเหตุ ความอยากได… โลภเจตสกิ ทใ่ี น โลภมลู จติ ๘ ๒) โทสเหตุ ความโกรธ… โทสเจตสกิ ทใ่ี น โทสมลู จิต ๒ ๓) โมหเหตุ ความหลง… โมหเจตสกิ ที่ใน อกศุ ลจิต ๑๒ ๔) อโลภเหตุ ความไมต ิดใจในกามคณุ อารมณ… อโลภเจตสกิ ทใี่ น โสภณจิต ๕๙/๙๑ ๕) อโทสเหตุ ความไมโกรธ… อโทสเจตสกิ ที่ใน โสภณจิต ๕๙/๙๑ ๖) อโมหเหตุ ความไมห ลง… ปญญาเจตสกิ ทใ่ี น ญาณสัมปยุตตจติ ๔๗/๗๙ ๒) ฌานังคะ ฌานงั คะ ๗ ธรรมชาติท.่ี ....เปนเคร่อื งเพงอารมณ องคธ รรม ( รวม ๕ ) ๑) วิตก …ยกจิตขนึ้ สูอ ารมณ… วิตก เจ. ท่ีใน กามจิต ๔๔ ปฐม ๑๑ ๒) วิจาร …เคลาคลึงอารมณ… วจิ าร เจ. ทีใ่ น กามจิต ๔๔ ปฐม ๑๑ ทตุ ิย ๑๑ ๓) ปติ …มีความชืน่ ชมยนิ ดใี นอารมณ… ปติ เจ. ทใี่ น กามโส.๑๘ ปฐม ๑๑ ทตุ ิย ๑๑ ตติย ๑๑ ๔) เอกคั คตา …ตงั้ ม่ันในอารมณเ ดยี ว… เอกคั คตา เจ. ทใ่ี น จิต ๑๑๑ ( เวน ทวิ.๑๐ ) ๕) โสมนสั …เสวยอารมณเ ปน สุขใจ… เวทนา เจ. ที่ใน โสมนสั สหคตจติ ๖๒ ๖) โทมนัส …เสวยอารมณเ ปนทกุ ขใจ… เวทนา เจ. ท่ใี น โทสมูลจติ ๒ ๗) อเุ บกขา …เสวยอารมณเปน กลาง… เวทนา เจ. ที่ใน อเุ บกขาสหคตจติ ๔๗ ( เวน ทว.ิ อุเบกขา ๘ ) ธรรมที่เปนปฏปิ ก ษก ับองคฌาน ถีนมทิ ธะ เปน ปฏปิ ก ษกบั วิตก วิจกิ ิจฉา เปน ปฏปิ กษก ับ วจิ าร พยาบาท เปน ปฏิปกษก ับ ปต ิ กามฉนั ทะ เปนปฏปิ ก ษก บั เอกคั คตา อทุ ธจั จะกกุ กจุ จะและโทมนสั เวทนา เปนปฏปิ กษก บั โสมนสั เวทนาและอเุ บกขาเวทนา ปต แิ ละโสมนัสเวทนา เปนปฏิปก ษก บั โทมนสั เวทนา ๓) มัคคังคะ มคั คงั คะ ๑๒ …เปน หนทางใหถ ึงสคุ ติภมู ิ องคธ รรม ( รวม ๙ ) และพระนพิ พาน ๑๒+๒๗+๘ ๑) สัมมาทฏิ ฐิ ความเห็นชอบ… ปญ ญาเจตสิก ที่ใน ญาณสมั ปยุตตจติ ๔๗/๗๙ ๒) สมั มาสงั กัปปะ ความดําริชอบ… วติ กเจตสิก ทใ่ี น กามาวจรโสภณจติ ๒๔ ปฐม ๑๑ ๓) สมั มาวาจา การกลา ววาจาชอบ… สมั มาวาจาเจตสิก ทใี่ น มหากุศลจติ ๘ โลกตุ ตรจิต ๔๐ ๔) สัมมากมั มันตะ การทําการงานขอบ… สัมมากมั มนั ตเจตสิก ที่ใน มหากุศลจิต ๘ โลกตุ ตรจิต ๔๐ ๕) สมั มาอาชีวะ การเล้ยี งชีพชอบ… สัมมาอาชวี เจตสกิ ที่ใน มหากุศลจติ ๘ โลกุตตรจิต ๔๐ ๖) สัมมาวายามะ ความเพยี รชอบ… วิรยิ เจตสิก ทใ่ี น โสภณจติ ๙๑ ๗) สมั มาสติ ความระลึกชอบ สติเจตสกิ ที่ใน โสภณจิต ๙๑ ๘) สมั มาสมาธิ ความตง้ั มน่ั ชอบ… เอกัคคตาเจตสกิ ทใี่ น โสภณจติ ๙๑ ..เปน หนทางใหถ งึ ทคุ ตภิ ูมิ ๙) มิจฉาทฏิ ฐิ ความเห็นผดิ … ทฏิ ฐเิ จตสิก ที่ใน ทฏิ ฐิคตสมั ปยตุ ตจิต ๔ ๑๐) มจิ ฉาสังกัปปะ ความดํารผิ ิด… วิตกเจตสิก ที่ใน อกศุ ลจติ ๑๒ ๑๑) มิจฉาวายามะ ความเพยี รผิด… วิริยเจตสกิ ทใี่ น อกุศลจติ ๑๒ ๑๒) มจิ ฉาสมาธิ ความตง้ั มั่นผิด… เอกัคคตาเจตสิก ทีใ่ น อกศุ ลจิต ๑๑ ( เวน วจิ ิกจิ ฉาสมั ปยตุ ตจติ ๑) ธรรมท่ีเรียกวาเปน องคมรรค เพราะเปน เหตแุ ละเปน หนทางใหเขา ถงึ สคุ ติภมู ิ ทุคติภมู ิและนิพพานและเพราะเปน สวนหนึง่ ๆ ของมรรค

๔) อินทรีย ธรรมชาตทิ ่เี ปน ผูป กครองใน…. องคธรรม รวม ๑๖ จาํ แนกอนิ ทรีย โดยภมู ิ อนิ ทรีย ๒๒ …การเห็น จกั ขุปสาท ๑) จกั ขนุ ทรยี  อินทรียท่ีเปน ูรปปร ัมตถ ๒) โสตนิ ทรีย …การไดยนิ โสตปสาท ๓) ฆานนิ ทรีย …การรูกลน่ิ ฆานปสาท ๔) ชิวหนิ ทรีย …การรูร ส ชวิ หาปสาท กามอนิ ทรีย ๕) กายินทรีย …การสมั ผัส กายปสาท ๖) อิตถินทรีย …ความเปน หญิง อิตถีภาวรูป ๗) ปรุ สิ ินทรยี  …ความเปน ชาย ปุริสภาวรูป รูปและ ๘) ชีวติ นิ ทรีย …การรักษารปู และนาม ชวี ติ รปู และชีวิตนิ ทรียเ จตสกิ กามอนิ ทรยี  รูปอนิ ทรีย นาม …การรบั อารมณ จิตท้งั หมด อรูปอนิ ทรยี  ๙) มนนิ ทรีย โลกตุ ตรอินทรยี  ๑๐) สขุ ินทรีย …การเสวยความสขุ กาย เวทนาเจตสกิ ทใ่ี น สุขสหคตกายวิญญาณจติ ๑ กามอินทรยี  ๑๑) ทุกขินทรยี  …การเสวยความทุกขกาย เวทนาเจตสิก ท่ใี น ทุกขสหคตกายวญิ ญาณจติ ๑ ๑๒) โสมนสั สนิ ทรยี  …การเสวยความสุขใจ เวทนาเจตสิก ทใ่ี น โสมนัสสหคจิต ๖๒ กามอินทรีย รปู อินทรยี  โลกตุ ตรอนิ ทรีย ๑๓) โทมนสั สนิ ทรีย …การเสวยความทุกขใจ เวทนาเจตสิก ท่ใี น โทสมลู จิต ๒ กามอินทรีย ๑๔) อเุ ปกขนิ ทรยี  …การเสวยอารมณเ ปนกลาง เวทนาเจตสกิ ทใ่ี น อุเบกขาสหคตจิต ๕๕ อินทรียท่ีเปนนามปรมัตถ ๑๕) สัทธนิ ทรีย …ความเชือ่ ตอ สิ่งทีค่ วรเชอ่ื สัทธาเจตสกิ ท่ใี น โสภณจติ ๙๑ ๑๖) วิริยนิ ทรีย …ความเพยี ร วิริยเจตสกิ ทใ่ี น วริ ิยสมั ปยตุ ตจติ ๑๐๕ กามอนิ ทรยี  รปู อนิ ทรีย ๑๗) สตินทรยี  …การระลึกชอบ อรปู อินทรีย ๑๘) สมาธินทรยี  …การตง้ั มัน่ ในอารมณอนั เดยี ว สตเิ จตสกิ ท่ใี น โสภณจิต ๙๑ โลกตุ ตรอินทรีย ๑๙) ปญญินทรยี  …การรตู ามความเปน จริง เอกคั คตาเจตสกิ ทใ่ี น จติ ๗๒ เวน อวีรยิ จิต ๑๖ วิจกิ ิจจฉาสมั ปยตุ ตจติ ๑) ปญญาเจตสิก ทใ่ี น ญาณสมั ปยุตตจติ ๔๗/๗๙ ๒๐)อนญั ญาตญั ญสั สามิ …การรแู จงอรยิ สจั จ ๔ ปญญาเจตสิก ทใ่ี น โสดาปตตมิ รรคจติ ๑ โลกตุ ตรอินทรยี  ตินทรีย ท่ีตนไมเ คยรู ปญ ญาเจตสิก ทใ่ี น มรรคจติ เบื้องบน ๓ ผลจิตเบอ้ื งตาํ่ ๓ ๒๑) อัญญนิ ทรีย …การรูแ จง อิรยสจั จ ๔ ปญ ญาเจตสิก ทใ่ี น อรหัตตผลจติ ๑ ๒๒) อัญญาตาวินทรยี  ท่ีตนเคยรู …การรแู จง อรยิ สจั จ ๔ สนิ้ สดุ แลว จติ ๑ เจตสกิ ๗ รูป ๘

๕) พละ ธรรมชาตทิ ไี่ มห ว่ันไหว ไมหว่นั ไหวใน… องคธรรม ( รวม ๙ ) ใน…(หนาทขี่ องตน) ( อกุศลธรรมท่ีเปน ปฏปิ กษก บั ตน และ พละ ๙ ทําลายอกุศลธรรมนน้ั ใหเ สอ่ื มส้นิ ไป ) ๑) สัทธาพละ …ความเชื่อตอ สิ่งทีค่ วรเช่อื …อกุศลธรรมที่เปน เหตใุ หเกิดวามไมศรัทธา สัทธาเจตสกิ ทใ่ี น โสภณจิต ๙๑ ๒) วริ ยิ พละ …ความเพียร …อกศุ ลธรรมที่เปนเหตุใหเ กดิ ความเกียจครา น วิริยเจตสกิ ที่ในวิรยิ สัมปยตุ ตจิต ๑๐๕ ๓) สตพิ ละ …การระลึกชอบ …อกุศลธรรมที่เปนเหตุใหเ กิดการหลงลมื สติเจตสิก ท่ใี น โสภณจิต ๙๑ ๔) สมาธพิ ละ …การตัง้ มัน่ ในอารมณอ ันเดยี ว …ความฟุง ซา น เอกัคคตา เจ. ทใ่ี น จติ ๑๐๔ (เวน อวีริยจิต ๑๖ วิจิกิจฉาสมั ปยตุ ตจิต ๑) ๕) ปญ ญาพละ …การรตู ามความเปน จรงิ …การไมรูต ามความเปนจริง ปญญาเจตสิก ที่ใน ญาณสมั ปยตุ ตจติ ๗๙ ๖) หริ พี ละ …ความละอายตอ ทุจริต …ความไมล ะอายตอ ทจุ รติ หิรเิ จตสิก ทีใ่ น โสภณจติ ๙๑ ๗) โอตตัปปพละ …ความสะดงุ กลวั ตอทจุ ริต …ความไมสะดุง กลวั ตอ ทุจริต โอตตัปป เจ. ที่ใน โสภณจิต ๙๑ ๘) อหิรีกพละ …ความไมล ะอายตอ ทุจรติ …ความไมสะดงุ กลวั ตอ ทุจรติ อหริ กี เจตสกิ ท่ใี น อกศุ ลจิต ๑๒ ๙) อโนตตปั ปพละ …ความไมสะดุงกลวั ตอ ทุจรติ …ความไมสะดุงกลัวตอ ทจุ ริต อโนตตปั ป เจ. ที่ใน อกศุ ลจติ ๑๒ ๖) อธิบดี ธรรมชาตทิ ีเ่ ปน ใหญใน… องคธรรม ( รวม ๔ ) อธิบดี ๔ …ความพอใจ ฉนั ทเจตสิก ท่ีใน ทวเิ หตกุ ชวน ๑๘ ตเิ หตุกชวน ๓๔/๖๖ ๑) ฉนั ทาธิปติ …ความเพยี ร วีริยเจตสกิ ท่ใี น ทวิเหตกุ ชวน ๑๘ ตเิ หตุกชวน ๓๔/๖๖ …การรบั อารมณ ๒) วริ ยิ าธิปติ …การรแู จง ตามความเปนจรงิ ทวิเหตกุ ชวน และ ติเหตกุ ชวน ๕๒/๘๔ ( ๑๘+๓๔/๖๖ ) ๓) จติ ตาธปิ ติ ๔) วมิ งั สาธปิ ติ ปญญาเจตสิก ทใี่ น ตเิ หตุกชวน ๓๔/๖๖ ๗) อาหาร ธรรมชาติทเี่ ปนผูนาํ ให… ……เกิด องคธ รรม ( รวม ๔ ) อาหาร ๔ …อาหารชรปู … โอชาทอี่ ยูในอาหารตาง ๆ …เวทนา… ผสั สเจตสกิ ทใ่ี นจติ ท้ังหมด ๑) กพฬีการาหาร …วปิ ากวญิ ญาณมีปฏิสนธจิ ติ เปนตน… เจตนาเจตสิกท่ีในจิตท้งั หมด ๒) ผัสสาหาร …เจตสกิ และกมั มชรูป… จติ ทงั้ หมด ๓) มโนสญั เจตนาหาร ๔) วิญญาณาหาร * สรุปสมฏุ ฐานและรูปท่เี กิดจากสมุฏฐานท้งั ๔ พละ อธ.๙ อธิบดี อธ.๔ อาหาร อธ.๔ กรรมท่ีทาํ ใหร ปู เกิดมี ๒๕ รปู ทีเกิดจากกรรมมี ๑๘ + ทวิเหตุกชวนจติ และ + โอชาทอี่ ยูใ นอาหารตางๆ แนน อน ๙ ไมแนน อน ๙ ติเหตกุ ชวนจิต ๕๒/๘๔ และจิตท้ังหมด จิตทท่ี ําใหร ูปเกิดมี ๗๕ รปู ทเี่ กิดจากจติ มี ๑๕ แนน อน ๒ ไมแนน อน ๑๓ อุตทุ ท่ี าํ ใหร ปู เกิดมี ๒ รปู ทเี่ กิดจากอตุ ุมี ๑๓ แนนอนไมม ี ไมแ นนอน ๑๓ อาหารทท่ี าํ ใหรูปเกดิ มี ๑ รปู ที่เกดิ จากอาหารมี ๑๒ แนนอนไมม ี ไมแ นนอน ๑๒

โ พ ธิ ป ก ขิ ย สั ง ค ห ะ การแสดงสงเคราะหธ รรมท่ีเปน ฝายมรรคญาณ มี ๗ หมวด ๓๗ ประเภท ๑) สติปฏฐาน สติที่ต้ังมนั่ อยใู นการพิจารณาเนือง ๆ ซึง่ … องคธ รรม ( รวม ๑ ) …กาย คอื รปู ขนั ธ มลี มหายใจเขา ออก สติปฏ ฐาน มี ๔ คอื สติ (มหากศุ ลจิต ๘ มหากริ ิยาจติ ๘ อปั ปนาชวนะ ๒๖) ๑) กายานปุ ส สนาสตปิ ฏฐาน อริ ยิ าบถใหญ อริ ยิ าบถนอ ย เปน ตน ๒๖ = มหคั .ก.ุ ๙ มหัค.ก.ิ ๙ โลก.ุ ๘ …เวทนา คือ สุข ทกุ ข เฉยๆ ๒) เวทนานปุ ส สนาสตปิ ฏฐาน …จติ มโี ลภจติ อโลภจติ โทสจติ อโทสจติ โมหจติ ๓) จติ ตานปุ ส สนาสตปิ ฏฐาน อโมหจติ เปน ตน ๔) ธมั มานปุ ส สนาสติปฏ ฐาน …สภาพธรรมทีเ่ ปน อยู โดยอาการที่ปราศจากตัวตน มสี ภาพของ โลภะ โทสะ โมหะ เปน ตน สติดวงเดยี วเปน สตปิ ฏ ฐานทง้ั ๔ ได เพราะ (๑) อารมณอนั เปน ที่ต้งั แหงการกําหนด มี ๔ (๒) ลักขณะอนั เปน นมิ ิต (๓) การประหาณ ทีป่ รากฏขน้ึ มี ๔ วปิ ลาสธรรม มี ๔ ๑.รปู ขันธ เปน อารมณข องสติ เรยี กวา กายานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน ๑.อสุภลกั ขณะ สุภวปิ ลาส ถกู ประหาณ ๒.เวทนาขนั ธ เปนอารมณข องสติ เรียกวา เวทนานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน ๒.ทกุ ขลกั ขณะ สุขวิปลาส ถกู ประหาณ ๓.วญิ ญาณขันธ เปนอารมณข องสติ เรียกวา จติ ตานปุ ส สนาสติปฏ ฐาน ๓.อนจิ จลกั ขณะ นิจจวิปลาส ถกู ประหาณ ๔.สญั ญาขนั ธ+ สังขารขันธ เปน อารมณข องสติ เรียกวา ธมั มานุปส สนาสตปิ ฏ ฐาน ๔.อนัตตลักขณะ อตั ตวปิ ลาส ถกู ประหาณ ๒) สัมมปั ปธาน ความพยายามเพ่ือ… องคธ รรม ( รวม ๑ ) วรี ยิ เจตสกิ ที่ใน กุศลจิต ๒๑/๓๗ สัมมัปปธาน มี ๔ คอื ๑) อุปปนน านํ ปาปกานํ ปหานาย วายาโม …ละอกศุ ลธรรม ท่เี กิดขึน้ แลว ๒) อนุปป นน านํ วายาโม …ใหอกุศลธรรม ทย่ี งั ไมเกิดนัน้ ไมใ หเกิดขึน้ ๓) อนปุ ป นนานํ ปาปกานํ อนปุ ปาทาย วายาโม …ใหกุศลธรรม ที่ยังไมเกิดใหเกดิ ขึ้น ๔) อุปปนนานํ กุสลานํ อุปป าทาย วายาโม …ใหกุศลธรรม ทีเ่ กดิ ขึน้ แลวใหเจรญิ ยง่ิ ๆ ขึน้ ไป กสุ ลานํ ภิยโยภาวาย เหตุที่ วริ ิยเจตสิก ดวงเดยี ว เปน สมั มปั ปธานท้ัง ๔ ได เพราะกิจของวริ ิยะในทีน่ ม้ี อี ยู ๔ อยางคอื ( ๑ ) พยายามเพอ่ื ละอกุศลท่เี กิดแลว ( ๒ ) พยายามเพ่ือไมใหอ กศุ ลใหมเกดิ ( ๓ ) พยายามเพ่ือใหก ศุ ลใหมเ กิด ( ๔ ) พยายามเพอ่ื ใหก ุศลทเี่ กดิ แลว เจริญรงุ เรืองข้นึ

๓) อทิ ธบิ าท …เปนบาทเบ้อื งตน แหง ความสาํ เร็จฌาน มรรค ผล องคธรรม ( รวม ๔ ) ความพอใจอยางแรงกลา … ฉันทเจตสิก ท่ใี น กศุ ลจิต ๒๑ ( ม.ก.ุ ๘ มหคั .ก.ุ ๙ มรรค ๔ ) อิทธิบาท ๔ ความพยายามอยางแรงกลา … วริ ยิ เจตสกิ ท่ใี น กุศลจิต ๒๑ ๑) ฉันททิ ธิบาท ความตั้งใจอยางแรงกลา… กศุ ลจติ ๒๑ ๒) วิริยทิ ธิบาท ปญ ญาอยา งแรงกลา … ปญญาเจตสิก ท่ใี น กุศลญาณสมั ปยตุ ตจิต ๑๗ ๓) จิตตทิ ธิบาท ๔) วมี งั สทิ ธิบาท ( ม.ก.ุ ๔ มหัค.ก.ุ ๙ มรรคจิต ๔ ) ๔) อินทรยี  ความหมาย องคธรรม ( รวม ๕ ) อินทรีย มี ๕ คอื ๑) สทั ธินทรีย ศรัทธา เปนผปู กครองใน ความเลือ่ มใสตอ สิง่ ทีค่ วร สัทธาเจตสิก ทใ่ี น มหากศุ ลจิต ๘ มหากิรยิ าจติ ๘ อปั ปนาชวนะ ๒๖ ๒) วริ ยิ ินทรยี  วริ ยิ ะ เปนผูปกครองใน ความพยายามตอสิ่งที่ควร วริ ยิ เจตสิก ทใ่ี น มหากุศลจติ ๘ มหากิริยาจติ ๘ อัปปนาชวนะ ๒๖ ๓) สตนิ ทรีย สติ เปน ผปู กครองใน การระลึกถงึ สง่ิ ทคี่ วร สตเิ จตสกิ ทใ่ี น มหากุศลจิต ๘ มหากริ ิยาจิต ๘ อัปปนาชวนะ ๒๖ ๔) สมาธนิ ทรีย สมาธิ เปนผูปกครองใน การตง้ั มั่นในอารมณท ค่ี วร เอกัคคตา เจ. ทใ่ี น มหากุศลจติ ๘ มหากิริยาจิต ๘ อปั ปนาชวนะ ๒๖ ๕) ปญญนิ ทรยี  ปญญา เปนผูปกครองใน การรูตามความเปนจรงิ ปญญา เจ. ทใ่ี น มหากศุ ลญาณสมั ๔ มหากริ ยิ าญาณสัม ๔ อปั ปนาชวนะ ๒๖ ๕) พละ ความหมาย องคธรรม ( รวม ๕ ) พละ ๕ ศรทั ธา เปนผูไ มห วัน่ ไหวใน ความเลอ่ื มใสตอสิง่ ทีค่ วร สัทธา เจ. ท่ใี น มหากศุ ลจิต ๘ มหากิรยิ าจติ ๘ อปั ปนาชวนะ ๒๖ ๑) สทั ธาพละ วรี ิยะ เปนผไู มหวัน่ ไหวใน ความพยายามตอสิ่งทีค่ วร วริ ยิ เจ. ท่ใี น มหากุศลจติ ๘ มหากิริยาจติ ๘ อัปปนาชวนะ ๒๖ ๒) วีรยิ พละ ๓) สตพิ ละ สติ เปนผไู มหวน่ั ไหวใน การระลกึ ถงึ สงิ่ ทคี่ วร สติ เจ. ทใ่ี น มหากศุ ลจิต ๘ มหากิรยิ าจิต ๘ อปั ปนาชวนะ ๒๖ ๔) สมาธิพละ สมาธิ เปนผไู มหวน่ั ไหวใน การตง้ั มั่นในอารมณท ่คี วร เอกัคคตา ทใ่ี น มหากุศลจิต ๘ มหากริ ิยาจิต ๘ อปั ปนาชวนะ ๒๖ ๕) ปญญาพละ ปญ ญา เปน ผไู มห วน่ั ไหวใน การรตู ามความเปนจรงิ ปญ ญา เจ ทใ่ี น มหากุศลญาณสมั ๔ มหากริ ยิ าญาณสมั ๔ อัปปนาชวนะ ๒๖

๖) โพชฌงค …เปนองคแหงการรอู รยิ สัจจ ๔ องคธ รรม ( รวม ๗** ) โพชฌงค ๗ ความระลกึ ได… สตเิ จตสกิ ทใ่ี นมหากศุ ลจิต ๘ มหากิริยาจิต ๘ อปั ปนาชวนะ ๒๖ ๑) สติสัมโพชฌงค ๒) ธัมมวิจยสัมโพชฌงค การพจิ ารณาคน ควา ในธรรมทั้งภายใน ปญญาเจตสกิ ท่ใี นมหากศุ ลญาณสัม ๔ มหากิริยาญาณสัม ๔ และภายนอก… อปั ปนาชวนะ ๒๖ ๓) วีริยสมั โพชฌงค ท่ใี นมหากุศลจติ ๘ มหากริ ิยาจิต ๘ อปั ปนาชวนะ ๒๖ ๔) ปต สิ มั โพชฌงค ความเพียร… วิริยเจตสิก ท่ใี นมหากศุ ลโสมนสั ๔ มหากิริยาโสมนสั ๔ สปั ปต กิ อปั ปนาชวนะ ๓๐* ๕) ปสสทั ธสิ มั โพชฌงค ความอิม่ ใจ… ปต เิ จตสิก ท่ใี นมหากศุ ลจิต ๘ มหากริ ยิ าจติ ๘ อัปปนาชวนะ ๒๖ ๖) สมาธิสมั โพชฌงค ท่ใี นมหากศุ ลจิต ๘ มหากิรยิ าจิต ๘ อปั ปนาชวนะ ๒๖ ๗) อุเบกขาสัมโพชฌงค ความสงบกายสงบใจ… ปส สทั ธิเจตสกิ ที่ในมหากศุ ลจติ ๘ มหากริ ยิ าจิต ๘ อปั ปนาชวนะ ๒๖ ความตั้งมั่นในอารมณ… เอกคั คตาเจตสกิ การทําใหสัมปยตุ ตธรรมมคี วาม ตตั ตรมัชฌตั ตตา สมํ่าเสมอในหนาทข่ี องตน ๆ เจตสกิ * สปั ปต ิกอปั ปนาชวนะ ไดแก รูปาวจรกุศลจติ ๓ ( ปฐมฌาน ๑ ทตุ ิยฌาน ๑ ตตยิ ฌาน ๑) รปู าวจรกรยิ าจิต ๓ ( ปฐมฌาน ๑ ทุติยฌาน ๑ ตตยิ ฌาน ๑) โลกตุ ตรจติ ๒๔ ( ปฐมฌาน ๘ ทุตยิ ฌาน ๘ ตติยฌาน ๘) ** องคธรรมของกายปสสทั ธเิ จตสกิ และจติ ตปสสทั ธิเจตสิก นบั รวมเปน ปสสทั ธิ ๑ ดงั น้นั เมอื่ รวมองคธรรมของโพชฌงคแลว จงึ ได ๗ อธบิ ายในโพชฌงค ๗ โพชฌงค ๗ องค ทม่ี ีความเจรญิ คอื โดย ทาํ ลาย …สัมโพธญิ าณ… ธรรม กิจ ๑) สตสิ ัมโพชฌงค สติเจตสกิ …ต้ังอยูไดติดตอ กนั ในอารมณสตปิ ฏ ฐานท้ัง ๔ ความประมาท ทําให…เกิดขน้ึ ๒) ธมั มวิจยสัมโพชฌงค ปญ ญา …รูอยูในรปู นามและความเกดิ ดบั ของรปู นาม โมหะ ปรากฏข้นึ โดยความ เจตสิก เปน … ๓) วีรยิ สมั โพชฌงค วริ ยิ …มคี วามพยายามอยางแรงกลา ในการละอกุศล โกสัชชะ (ความเกียจครา น) ทาํ ให…เกิดขนึ้ เจตสกิ ทเ่ี กิดแลว / ระวังไมใหอ กศุ ลใหมเ กิด/ทําใหกุศลใหมเกดิ / ใหกศุ ลทเี่ กิดแลว เจรญิ ๔) ปติสัมโพชฌงค ปต เิ จตสิก …มีความชมุ ชนื่ ใจในอารมณข องวปิ สสนา ภาวนา อรติ (ความไมยนิ ดี) ทาํ ให… เกิดข้ึน ภาวนา กิจ ๕) ปส สัทธิสัมโพชฌงค ปส สทั ธิ …มคี วามสงบทั้งกายและใจ ความกระดางกาย ทาํ ให…เกิดขึ้น เจตสกิ เดอื ดรอ นใจ ๖) สมาธสิ ัมโพชฌงค เอกัคคตา …ตงั้ มัน่ ในอารมณข องวปิ ส สนาภาวนา ความฟงุ ซาน ทําให…เกดิ ข้นึ เจตสกิ ๗) อเุ บกขาสมั โพชฌงค ตตั ตร …ทําใหศรทั ธากับปญ ญา วิรยิ ะกับสมาธิ กามฉันทะ / วิจกิ จิ ฉา / ทาํ ให…เกิดขึ้น มชั ฌัตต มีความสมํ่าเสมอ ไมหยอนไมยงิ่ กวากนั อทุ ธัจจะ / กุกกจุ จะ / ถีน ตาเจตสกิ มิทธะ

๗) มัคคงั คะ (ธรรมอนั เปนเครอื่ งประกอบของธรรมทีเ่ ปนเหตุแหง การฆา กิเลสและเขาถึงพระนพิ พาน ช่อื วา มคั คงั คะ ไดแ ก องคมรรค ๘ โดยเฉพาะ ๆ) มคั คังคะ ๘ …เปน หนทางใหถ ึง องคธรรม ( รวม ๘ ) มรรค ผล นิพพาน ๑) สัมมาทิฏฐิ ความเห็นชอบ… ปญ ญาเจตสกิ ทีใ่ น มหากุศลญาณสมั ๔ มหากริ ิยาญาณสมั ๔ อัปปนาชวนะ ๒๖ ๒) สัมมาสงั กัปปะ ความดาํ ริชอบ… วติ กเจตสิก ทีใ่ น มหากุศลจติ ๘ มหากริ ิยาจติ ๘ ปฐมฌานชวนจติ ๑๐* ๓) สมั มาวาจา การกลาววาจาชอบ… สมั มาวาจาเจตสิก ทใ่ี น มหากศุ ลจิต ๘ โลกตุ ตรจิต ๘ ๔) สัมมากัมมนั ตะ การทาํ การงานชอบ… สัมมากมั มนั ตเจตสิก ท่ีใน มหากศุ ลจิต ๘ โลกตุ ตรจติ ๘ ๕) สมั มาอาชีวะ การเลี้ยงชีพชอบ… สมั มาอาชีวเจตสกิ ท่ใี น มหากุศลจติ ๘ โลกตุ ตรจิต ๘ ๖) สัมมาวายามะ ความเพียรชอบ… วริ ิยเจตสิก ทใี่ น มหากุศลจติ ๘ มหากริ ิยาจิต ๘ อัปปนาชวนะ ๒๖ ๗) สัมมาสติ ความระลึกชอบ สติเจตสกิ ทใี่ น มหากุศลจติ ๘ มหากิริยาจิต ๘ อัปปนาชวนะ ๒๖ ๘) สมั มาสมาธิ การต้งั มนั่ ชอบ… เอกัคคตาเจตสิก ทใ่ี น มหากศุ ลจติ ๘ มหากริ ยิ าจิต ๘ อปั ปนาชวนะ ๒๖ * ปฐมฌานชวนจติ ๑๐ ไดแก รูปาวจรกศุ ลปฐมฌานจิต ๑ รปู วาจรกิริยาปฐมฌานจติ ๑ โลกตุ ตรปฐมฌานจิต ๘ อธิบายในองคม รรค ๘ อธิบาย จาํ แนกโดยศีลขนั ธ เปน ตน มัคคังคะ ๘ ๑) สมั มาทฏิ ฐิ การเหน็ แจงในอรยิ สจั จท้งั ๔ โดยกิจทัง้ ๔ คอื ๒) สมั มาสังกปั ปะ เหน็ แจงใน ทุกขสัจจะ โดย ปริญญากจิ (กจิ คือ ความกาํ หนด) ๓) สัมมาวาจา เหน็ แจงใน สมทุ ยสจั จะ โดย ปหานกจิ (กจิ คอื ความละหรือประหาณ) ๔) สัมมากมั มันตะ ๕) สมั มาอาชีวะ เห็นแจง ใน นิโรธสจั จะ โดย สัจฉิกรณกจิ (กจิ คอื ควรกระทําใหแ จง) สงเคราะหเขา ใน ปญ ญาขันธ ๖) สัมมาวายามะ ๗) สมั มาสติ เหน็ แจง ใน มรรคสจั จะ โดย ภาวนากิจ (กิจ คือ ควรกระทําใหม ขี ้ึน) สงเคราะหเขา ใน ศีลขันธ ๘) สมั มาสมาธิ สงเคราะหเขาใน สมาธิขันธ ความดาํ ริชอบ… นิกขมสงก ปป ความดํารทิ ี่ออกจากกามคุณอารมณ อพย าปาทสงกปป ความดําริทปี่ ระกอบดวยเมตตา อวหิ สึ าสงก ปป ความดาํ รทิ ป่ี ระกอบดวยกรุณา การเวน จาก วจที จุ ริตทง้ั ๔ ทีไ่ มเก่ยี วกบั อาชพี การเวน จาก กายทจุ ริตทง้ั ๓ ทีไ่ มเกีย่ วกับอาชพี การเวน จาก วจที จุ รติ ๔ และกายทุจริต ๓ ท่เี ก่ียวกับอาชีพ ความเพียร ทีด่ ําเนนิ ไปตามสัมมัปปธานท้งั ๔ ความระลึก ท่ดี ําเนินไปตามสติปฏฐานทัง้ ๔ ความตัง้ มน่ั ในอารมณวปิ ส สนากรรมฐาน

สั พ การแสดงสงเคราะห จิต เจตสิก รปู นพิ พาน ซงึ่ เปน วัตถธุ รรมทง้ั หมดรวมกนั หมวดห ขนั ธ ๕ อายตนะ ๑๒ จกั ขปุ สาท เปน จกั ขายตนะ โ อ ฬ า ริ ก รู ป ๑ ๒โสตปสาทเปน โสตายตนะ วิสย ูรป ๗ ปสาทรูป ๕ ฆานปสาท เปน ฆานายตนะ โอฬาริกายตน ะ ๑๐ ชิวหาปสาท เปน ชวิ หายตนะ รปู ๒๘ เปน รูปขนั ธ กายปสาท เปน กายายตนะ รปู ารมณ เปน รปู ายตนะ สทั ทารมณ เปน สทั ทายตนะ คันธารมณ เปน คันธายตนะ รสารมณ เปน รสายตนะ ป, เต, วาโผฏ เปน โผฏฐัพพายต เวทนาเจตสกิ เปน เวทนาขนั ธ ๕๒ สญั ญาเจตสิก เปน สญั ญาขันธ เจตสิกที่เหลอื ๕๐ เปน สังขารขนั ธ ( เวน เวทนาเจตสกิ , สญั ญาเจตสิก ) จติ ๘๙ เปน วญิ ญาณขันธ จติ ๘๙ เปน มนายตนะ นพิ พาน เปน ขันธวมิ ุตติ เจ๕๒ สขุ ุม๑๖ นพิ เปน ธมั มายตนะ

พ สั ง ค ห ะ หนง่ึ (มี ๕ หมวด ๓๙ ประเภท ไมน ับอปุ าทานกั ขนั ธโ ดยเฉพาะ) ๒ ธาตุ ๑๘ อรยิ สัจจะ ๔ เปน จักขธุ าตุ โลกยี จติ ๘๑+เจตสิก ๕๑(เวน โลภ)+รูป ๒๘ เปน ทุกขสัจจะ เปน โสตธาตุ โลภเจตสิก เปน สมทุ ยสจั จะ เปน ฆานธาตุ นิพพาน เปน นิโรธสัจจะ เปน ชวิ หาธาตุโอฬาริกธาตุ ๑๐ องคม รรค ๘ ท่ีในปฐมฌานมรรค หรือ เปน มรรคสจั จะ เปน กายธาตุ เปน รูปธาตุ หรือ องคมรรค ๗ [เวน สมั มาสังกปั ปมรรค ( วติ ก ) ท่ีใน ทุตยิ ฌานมรรคขึ้นไป ] ตนะ เปน สทั ทธาตุ * มรรคจติ ตปุ บาททีเ่ หลือ๒๙ ผลจติ ตปุ บาท ๓๗ เปน สัจจวมิ ตุ ติ เปน คนั ธธาตุ เปน รสธาตุ * องคมรรค ๘ : เปน โผฏฐพั พธาตุ สัมมาทฏิ ฐ,ิ สมั มาสงั กปั ปะ, สัมมาวาจา, สัมมากมั มันตะ สัมมาอาชีวะ, สมั มาวายามะ, สมั มาสติ, สมั มาสมาธิ ๑ จักขุวญิ ญาณจิต ๒ เปน จักขวุ ญิ ญาณธาตุ ๒ โสตวิญญาณจิต ๒ เปน โสตวญิ ญาณธาตุ ๓ ฆานวิญญาณจติ ๒ เปน ฆานวิญญาณธาตุ ๔ ชวิ หาวิญญาณจิต ๒ เปน ชวิ หาวญิ ญาณธาตุ เปน วิญญาณธาตุ ๗ ๕ กายวิญญาณจติ ๒ เปน กายวญิ ญาณธาตุ เปน มโนธาตุ ๖ สมั ๒ + ปญ จ ๑ ๗ จติ ท่ีเหลือ ๗๖ เปน มโนวญิ ญาณธาตุ (เวนทวิ ๑๐, มโนธาตุ ๓) เปน ธัมมธาตุ * มคั คังคเจตสิก ๘ ดวง (องคมรรค ๘) คือ ปญ ญา วติ ก วริ ตี ๓ วิริยะ สติ เอกคั คตา ขณะประกอบกบั มรรคจติ เรียกวา มรรคสัจจะ ขณะประกอบกบั โลกยี จิต เรยี กวา ทกุ ขสัจจะ ขณะประกอบกบั ผลจติ เรียกวา สจั จวมิ ตุ ติ