เอกสาร ปรมัตธรรม

นโม ตสฺ ส ภควโต อรหโต สมฺ มาสมฺ พุทฺ ธสฺ ส ฯ ขอนอบนอ้ มแด่พระผมู้ ีพระภาคเจา้ พระองคน์ ัน ซึงเป็ นผไู้ กลจากกิเลส ตรสั รชู้ อบไดโ้ ดยพระองคเ์ อง คาํ ปณามและปฏิญญาของพระอนุรุทธาจารย์ แสดงปรมตั ถธรรมทงั ๔ ประการ ๑. สมฺ มาสมฺ พุทฺ ธมตลุ ํ สสทฺ ธมฺ มคณุตฺ ตมํ ๒. ตตฺ ถ วุตฺ ตาภธิ มฺ มตฺ ถา จตธุ า ปรมตฺ ถโต อภิวาทยิ ภาสสิ ฺ สํ อภิธมฺ มตฺ ถสงฺ คหํ จติ ตํ เจตสกิ ํ รูปํ นิพฺพานมิติ สพฺพถา ฯ แปลความวา่ แปลความว่า ขา้ พระพุทธเจา้ (พระอนุรุทธาจารย)์ ขอนอบนอ้ ม ในคาํ วา่ อภิธมั มตั ถสงั คหะนัน เมือวา่ โดย ถวายอภิวนั ทนาการแด่พระพทุ ธองค์ ผูต้ รสั รเู้ ญยยธรรม ปรมตั ถธรรมแลว้ ไมว่ า่ โดยประการใดๆ ยอ่ มมี ทงั หลายเอง ไมม่ ีผเู้ ปรียบปาน พรอ้ มดว้ ยพระสทั ธรรม เนือความของพระอภิธรรมอยเู่ พียง ๔ ประการ และคณะพระอริยสงฆเ์ จา้ ทงั หลายซึงเป็ นผอู้ ุดมแลว้ จกั คือ จติ เจตสิก รปู นิพพาน แตง่ คมั ภีรท์ ีมีนามวา่ อภิธมั มตั ถสงั คหะ ตอ่ ไป คาถาสงั คหะเจตสิกปรมตั ถ์ คาถาเบืองตน้ แสดงจิตปรมตั ถ์ ๔ ประเภท แสดงลกั ษณะ ๔ ประการของเจตสิก ๓. ตตฺ ถ จติ ฺ ตํ ตาว จตพุ ฺพธิ ํ โหติ ๔. เอกุปฺปาทนิโรธา จ เอกาลมฺ พนวตฺ ถุกา กามาวจรํ รูปาวจรํ อรูปาวจรํ โลกุตฺ ตร ฺ เจติ เจโตยุตฺ ตา ทฺ วิป ฺ ญาส ธมฺ มา เจตสกิ า มตา แปลความว่า แปลความวา่ ในปรมตั ถธรรมทงั ๔ จติ ปรมตั ธรรมทีแสดง (ภมู ิ)ไว้ นักศึกษาทงั หลายพงึ ทราบธรรมชาติของเจตสิก ซึงมี เป็ นอนั ดบั แรก ในอารมั ภบทนัน มี ๔ ประเภท คือ จาํ นวน ๕๒ ดวง ทีประกอบกบั จิต มีลกั ษณะดงั นี คือ ๑. เกิดพรอ้ มกบั จติ ๓. มอี ารมณเ์ ดียวกนั กบั จติ กามาวจรจิต รปู าวจรจติ อรปู าวจรจติ โลกุตตรจติ ๒. ดบั พรอ้ มกบั จิต ๔. มีทีอาศยั เกิดอยา่ งเดียวกนั กบั จิต คาถาเบืองตน้ แสดงรปู ปรมตั ถ์ ๕ นัย คาถาแสดงนิพพานปรมตั ถ์ ๕. สมุทฺ เทสา วิภาคา จ สมุฏฺ ฐานา กลาปโต ๖. ปทมจฺ จุตมจฺ จนฺ ตํ อสงฺ ขตมนุตฺ ตรํ ปวตั ฺ ตกิ ฺกมโต เจติ ป ฺ จธา ตตฺ ถ สงฺ คโห ฯ นิพฺพานมิติ ภาสนฺ ติ วานมุตฺ ตา มเหสโย แปลความว่า แปลความว่า การแสดงสงเคราะหร์ ปู ในรปู ปริจเฉทนี พระอนุรุทธาจารยแ์ สดงเป็ น ๕ นัย คือ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ทงั หลาย ผแู้ สวงหาซึงคุณอนั ๑. รปู สมุทเทสนัย การแสดงรปู โดยสงั เขป ยงิ ใหญ่ คือ ศีลขนั ธ์ สมาธิขนั ธ์ ปัญญาขนั ธ์ ผพู้ น้ ๒. รปู วภิ าคนัย การจาํ แนกรปู โดยพสิ ดาร แลว้ จากตณั หาเครืองรอ้ ยรดั ยอ่ มกล่าวสภาวธรรม ๓. รปู สมุฏฐานนัย การแสดงสมุฏฐานของรูป ชนิดหนึง ทีเขา้ ถึงไดม้ ีอยโู่ ดยเฉพาะ ไมเ่ กียวดว้ ย ๔. รปู กลาปนัย การแสดงรปู ทีเกิดขนึ เป็ นหมวดๆ สงั ขตธรรม ไม่มีความตาย และกา้ วล่วงไปจากขนั ธ์ ๕ ๕. รปู ปวตั ติกกมนัย การแสดงความเกิดขนึ พรอ้ มดว้ ย เสียได้ ไม่ถกู ปรุงแต่งดว้ ยปัจจยั ๔ อยา่ งใดอยา่ งหนึง เป็ นธรรมทีประเสริฐสุด นันวา่ นิพพาน ความดบั ของรปู ตามลาํ ดบั จติ = ธรรมชาติทีรอู้ ารมณ์ (อารมฺมณ วชิ านนลกฺขณ)ํ คอื ไดร้ บั อารมณอ์ ยเู่ สมอนันเอง จึงชอื วา่ รอู้ ารมณ์ เจตสิก = ธรรมชาติทีอาศยั จติ เกดิ (จิตฺตนิสฺสติ ลกฺขณ)ํ รูป = ธรรมชาติทีมกี ารผนั แปรเปลียนแปลงสลายไป (รุปปฺ นลกฺขณ)ํ เพราะวโิ รธิปัจจยั คือ ปัจจยั ทีไมถ่ กู กนั มีความรอ้ น เยน็ หวิ ขา้ ว กระหายนํา ยุง รนิ เหลือบ ไร ลม แดด งกู ดั ตะขาบต่อย แมลงป่ องต่อย เป็ นตน้ นิพพาน = ธรรมชาติทีสงบจากรปู นามขนั ธ์ ๕ (สนฺติลกฺขณ)ํ By Kanrasi (Liew)