วิปัสสนากรรมฐานทีปนี

5 การเจรญิ วิปส สนาญาณใหส งู ขึ้น ( น. ๙๙ ) - 49 - ๑) ผปู ฏบิ ตั ิไดก ําหนดไตรลักษณ ตามแนวทาง \"นยวิปส สนา \" ถา ไมมอี ุปสรรคใดๆ จะตอ งไดใ น ขอ ๑. - อาศัยปญญาพจิ ารณา \" สภาวะของรปู นาม \" ปรากฏแก นามรปู ปรจิ เฉทญาณ \" อทุ ยัพพยญาณ \" - เม่ือกําลังปญ ญาพจิ ารณาในสภาวะมากเขา จนปญ ญาเห็น \" การเกิด \" ปรากฏในปจ จยปริคคหญาณ ๒) เหตุท่ีทาํ ใหวิปสสนาญาณสงู ขึ้น - เมือ่ กาํ ลงั ปญญาพิจารณาในเหตุปจจัย (การเกิด) มากเขาๆ จนปญญาเห็น การดับ (อนิจจะ / ทกุ ขะ / อนัตตะ) ของรปู นามปรากฏแก สมั มสนญาณ ( เปน การเหน็ ดับแบบสันตติไมขาด - น.๑๑๕ ) - เกดิ ความเบื่อหนา ยในญาณเดิม - พยายามให รชู ดั ในความดบั ของสงั ขารธรรมรูปนาม ทีไ่ ดเ กดิ ข้นึ แลว เพอ่ื ใหเขา ถงึ \"สันตตขิ าด\" - ตองมีความเพียรอยา งแรงกลา จะไดข ามไป \" อุทยพั พยญาณ \" - ตองเปนผูเคยสรางบุญบารมใี นกาลกอ น - ตอ งอาศัยความแกกลาของโพธปิ กขิยธรรม ขอ ๒-๔ ในขณะที่เหน็ ความดับไปของสังขารทงั้ หลายนน้ั ควรพยายามใหถ งึ พรอ มดวยการ - ตองเวนจาก อสัปปายะ พงึ เสพสัปปายะ ๗ มีสติ (สตปิ ฏ ฐาน ๔ ) -> สมั มัปปธาน ๔ -> อิทธบิ าท ๔ -> อนิ ทรีย ๕ -> พละ ๕ ๓) วธิ ีเจริญวปิ ส สนาญาณใหส ูงขึน้ พงึ กระทําอินทรีย ๕ มีศรทั ธาเปน ตนใหถึงความแกก ลา โพธปิ ก ขยิ ธรรมเบ้อื งตน ดวยวิธีปฏิบัติ ๙ ขอ โพชฌงค ๗ แกกลา -> อริยมรรคมอี งค ๘ โพธิปก ขยิ ธรรมเบอ้ื งสงู ปจ จยั ภายใน ปจจยั ภายนอก ๑. หลักการปฏิบัติ ขอ ๑ - ๕ ๑. เวนจากอสัปปายะ ขอ ๕. ขอ เตือนใหการปฏิบัตสิ มาธอิ ยา ใหแรงเกินไป (วปิ สสนาจะไมเกิด ) ๒. ใหเ สมอภาคดว ยกําลงั โพชฌงค ๗ ๒. พึงเสพสปั ปายะ ๗ (กลาวไวในขอ ๖ ) เพ่อื ใหวฏุ ฐานคามนิ ี เกิดขึ้น อาวาสะ, โคจระ, ภสั สะ, ปคุ คละ, ขอ ๖. เปนไปโดยความเหมาะสมของโพชฌงค ๗ ๓. พิจารณาสงั เวควัตถุ (ไมอาลัยในรางกาย+ชวี ิต) โภชนะ, อุตุ, อิริยาบถ ขอ ๗ - ๙ ธมั มวิจยสมั โพชฌงค วริ ยิ ะสมั โพชฌงค สติสัมโพชฌงค ปตสิ มั โพชฌงค เอกัคคตาสมั ., ปสสัทธสิ มั ., อุเปกขาสมั . ขอ ๗-๙ อยาอาลัยรา งกาย และชีวติ ใหต องหยุดการปฏบิ ัตกิ ลางคัน

- 50 - 5 การกําหนดรปู ในสมั มสนญาณ ( น. ๑๐๐ - ๑๐๑ ) กรรม ปฏิ รปู ๑ รปู = จิต ๑๗ ดวง สป. ๑๗ สป. ๑๗ ๑ ๕๑ x ๔ = ๒๐๔ ๑๑ ๑๗ ๕๑ x ๓ = ๑๕๓ ขณะ มี ๔ กลาป (เพ่ิม ชีวติ ) มี ๘ กลาป ๕๑ x ๘ = ๔๐๘ ฐีตปิ ต ตะ ๔๙ ( กาย,ภาวะ,วัตถุ, ชวี ติ , จกั ข,ุ โสต, ฆาน, ชิวหา ) กาย, ภาวะ, วัตถุ ** อายุของรปู +นาม เทา กัน คอื เกดิ + ดับ ** อายุของรูป มขี ณะตง้ั อยู ๔๙ ขณะคอื ๑๖ ดวง + ๑ ขณะ ** อายขุ องนาม มีขณะตง้ั อยู ๑ ขณะคอื ฐตี ิขณะ รปู ารมณ มโนวญิ ญาณธาตุ มโนธาตุ ๓ ๑๖ ดวง ปฏิ ภ.๑ ภ.๒ ภ.๓ ............... ๑๖ ๑๗ ..... ภ ตี น ท ป จัก สํ ณ วุ ช ช ช ช ช ช ช ต ต ภ ภ .......... ๑๗ < .< .< .< .< . จุติ ปฏิ หทย. จกั ขุปสาท ชว ย ปญ จวญิ ญาณธาตุ หทยวัตถุ หทยวัตถดุ ับพรอ มจุติ หทย. วตั ถปุ ุเรชาต. * วัตถุ ๕ ชว ย มโนธาตุ + มโนวญิ ญาณธาตุ เกดิ คร้งั สดุ ทาย วัตถปุ ุเรชาต. และเกิดพรอ มปฏิสนธิ * หทยวัตถุ ชวย วญิ ญาณธาตุ ๗ ชวยดวงตอดวง วัตถุปเุ รชาต. = วตั ถุ ๖ ไมไดแ ลว ปฏิ. ๑๕, เจ.๓๕ (สหชาต.) หทยวัตถุ วตั ถุปเุ รชาต. ๑) หทยวัตถุ เกิดพรอ มปฏิสนธจิ ติ โดยความเปน สหชาต. ๒) หทยวตั ถุ มาชวย ภวงั คดวงที่ ๑ โดยความเปน วตั ถุปุเรชาต.

- 51 - 5 รูปท่ีเกดิ จาก ๔ สมฏุ ฐาน ( น. ๑๐๑ ) ๘ วตั ถทุ สกกลาป, ๙ ชีวติ นวกกลาป ๑) กรรม มี ๒๕ [ โลกยี กุศล ๑๓ + อกุศล ๑๒ ( -อรูป.ก.ุ ๔ ) ] เปน ปจ จัยใหกมั มชรปู ๑๘ ( ปสาทรูป ๕, ภาวะ ๒, หทย ๑, ชีวติ ๑, ปริจเฉทรปู ๑, อวินพิ โภครูป ๘ ) จัดได ๙ กลาป คือ ๑ จักขทุ สกกลาป ---> ๕ กายทสกกลาป ๖ อติ ถภี าวทสกกลาป, ๗ ปุรสิ ภาวทสกกลาป, * เกดิ คร้งั แรกท่ี อปุ าทักขณะ ของปฏิสนธิ และเกดิ ทกุ ขณะจนถงึ จติ ดวงท่ี ๑๗ ที่นบั ถอยหลงั จากจุตจิ ติ วนั อาทิตยท่ี ๒๖ ต.ค. ๒๕๕๑ พระบาลีท่ี ๔ วปิ สสนาญาณ ๑๐ [ โดย อ.อาณัตชิ ัย เหลอื งอมรชยั ] ๒) จติ ๗๕ ( - ทวิ.๑๐, อรูปวิปาก ๔, ปฏิสนธิจิตของสตั วท้งั หลาย, จตุ ิจติ ของพระอรหนั ต ) * จิตตชรูป ๑๕ มี ๘ กลาป วิญญัติ สัทท. วกิ าร. อวินพิ . ( จิตตชกกลาป เกิดครงั้ แรกในปฐมภวงั ค ) ๑) สทุ ธฏั ฐ กลาป =๘ ๘ ปฏิ ภ.๑ ........ จุติ < ๑๓ ดวง ( ม.วิ.สํ.๔, ๒) สทั ท นวก กลาป =๙ ๑ ๘ ไมด ี ๓) กายวิญญตั ิ นวก กลาป =๙ ๑ ๘ 2 จิตต. 2 รปู .วิ.๕, อรูป.ว.ิ ๔ ) ดี จติ ตชรปู วา โดยประเภท มี ๗ คอื กรรม กาย, ภาวะ, วตั ถุ ๔) วจวี ญิ ญตั สิ ทั ท ทสก กลาป = ๑๐ ๑ ๑ ๘ ไมดี ดี ๑) สามัญ = ๗๕ ๕) ลหตุ าทิ เอกาทสก กลาป = ๑๑ ๓๘ ไมด ี ดี ๒) หวั เราะ = ๑๓ (โล.โส.๔, ม.กุ.โส.๔, ม.กิ.โส.๔, หส.ิ ๑ ) ๖) สทั ทลหตุ าทิ ทวาทสก กลาป = ๑๒ ๑๓ ๘ ๓) รองไห = โท.๒ ๗) กายวญิ ญัตลิ หุตาทิ ทวาทสก กลาป = ๑๒ ๑ ๓๘ ๔) อิรยิ าบถนอย ๘) วจีวิญญัติสัททลหตุ าทิ เตรสก กลาป = ๑๓ ๑ ๑ ๓ ๘ ๕) พูด = ๓๒ (มโน.๑, กามชวนะ ๒๙, อภิ.๒ ) * อุตชุ รปู ๑๓ ความเย็น ความรอ น เปนปจ จยั ใหอุตชุ รปู มี ๔ กลาป ๖) อริ ยิ าบถใหญ ๔ ๑) สุทธฏั ฐ กลาป =๘ ๘ ๗) อิริยาบถ ๔ ตง้ั มน่ั ---> กายานปุ ส สนา, ญาณ, ฌาน ๒) สทั ท นวก กลาป =๙ ๑ ๘ = ๓๒ (มโน.๑, กามชวนะ ๒๙, อภิ.๒ ) + อัปปนาชวนะ ๒๖ = ๕๘ ๓) ลหุตาทิ เอกาทสก กลาป = ๑๑ ๓๘ ๔) สัททลหตุ าทิ ทวาทสก กลาป = ๑๒ ๑๓ ๘ * จติ ตชรปู ๑๕ ( ไมม ีชีวิตรปู เพราะ ชวี ิตรปู ตองเกิดกบั รปู ท่เี กดิ จากกรรมเทาน้นั ) * อาหารชรูป ๑๒ อาหารที่ทาํ เปนคาํ ๆ หรอื โอชา เปนปจ จยั ให โอชารปู มี ๒ กลาป วญิ ญัติ สัทท. วิการ. อวนิ พิ . ปรจิ เฉ. ๑) สทุ ธฏั ฐ กลาป =๘ ๘ ๒ ๑ ๓ ๘ ๑ = ๘ กลาป ๒) ลหุตาทิ เอกาทสก กลาป = ๑๑ ๓๘ ๓) อุตชุ รปู ๑๓ 2 3 3 3 3 = ๔ กลาป * อาหารสมุฏฐานิกรูป คอื รูปที่มอี าหารเปนสมุฏฐานไดแ ก อาหารชรูป ๔) อาหารชรูป ๑๒ 2 2 3 3 3 = ๒ กลาป = พหิทธโอชา โอชารูป ( อชั ฌตั ต. ) กัมมชโอชา ชนก.(สตั ต)ิ อปุ ถมั ภ อตุ ุชโอชา

- 52 - 5 สรุปรปู ทเ่ี กิดจากสมฏุ ฐาน ๔ 5 การกาํ หนดรรู ปู ทาง \" รูปสตั ตกะ \" กําหนดรรู ปู ธรรมเพ่ือเหน็ ไตรลักษณมีวธิ กี าํ หนดรู ๗ อยาง ( น. ๑๐๕ - ๑๑๑ ) ปสาท. ภาวะ หทย. ชวี ิต อวินพิ . ปริจเฉ. ๑) โดยพิจารณาความยดึ ถือและการปลอ ยวาง ๕) โดยพิจารณารปู ทเ่ี กดิ ขนึ้ จากกรรม ๑) กรรม ๑๘ = ๕ ๒ ๑ ๑ ๘ ๑ ๒) โดยพิจารณาความแตกดบั ของรปู ทีเ่ ติบโตข้ึนตามวยั ๖) โดยพิจารณารูปท่ีมีจิตเปนสมุฏฐาน วิญญตั ิ สทั ท. วิการ ๓) โดยพิจารณารปู ทเ่ี กิดข้ึนจากอาหาร ๗) โดยพิจารณารูปธรรมดา ๔) โดยพจิ ารณารปู ท่เี กดิ ข้นึ จากฤดู ๒) จติ ๑๕ = ๒๑๓๘๑ ๓) อตุ ุ ๑๓ = ๑๓๘๑ ๔) อาหาร ๑๒ = ๓๘๑ (๒) จํานแนก ๑๐๐ ป --> ๓วยั , ๑๐ ระยะ, ๒๐ระยะ, ๒๕ ๓๓ ๕๐ ๑๐๐, ๓ ฤดู, ๖ ฤดู, ๒ ปก ษ, กลางวันกลางคนื , ๑วัน > ๖ สวน, อาการ ๖, กา วเทา ๖ ระยะ (น.๑๐๙) * รูป ๒๘ นิปผันนรูป ๑๘ \" สภาวะ \" --> เกดิ จาก ๔ สมุฏฐาน (๑) ปลอ ยวาง จตุ ิ ปฏิ ยดึ ถือ ปลอยวาง จตุ ิ ปฏิ ยึดถือ ( มีอาการของสภาวะ คอื ลกั ขณะรูป ๔ - อุปจายะ, สนั ตติ, ชรตา, อนิจจตา ) อนิปผันนรูป ๑๐ พิจารณาในลักษณะของสมั มสนญาณ ๔๐ ขอ กาย,ภาว,วัตถุ อนจิ จัง ๑๐ ก. มคี วามเกดิ ขึ้นและเสอ่ื มไป รางกายเกดิ จาก ๔ สมฏุ ฐาน ข. มคี วามแปรปรวน * รปู ที่เกดิ จากสมฏุ ฐานเดยี ว (แนน อน ) = ปสาทรูป ๕, ภาวะ ๒, หทย ๑, ชวี ิต ๑ (กรรม) อาหาร (๓), อุตุ (๔) ค. มคี วามเปน ไปช่ัวขณะ * รูปท่เี กดิ จาก ๒ สมฏุ ฐาน = วิญญัติ ๒ (จิต) กรรม (๕), จิต (๖) ง. มีความขดั แยง กบั ความเท่ียง * รูปที่เกดิ จาก ๓ สมุฏฐาน * รปู ท่เี กิดจาก ๔ สมุฏฐาน = สัททารมณ - รูปธรรมดา (๗) ทกุ ขงั ๒๕ ก. ถูกเบียดเบยี นอยูเ นอื งๆ * รูปทใี่ มเกดิ จากสมฏุ ฐานใดเลย มี ๔ = วิการรปู ๓ ข. เปนทุกข = อวินพิ โภครูป ๘, ปรจิ เฉทรูป ๑ ค. ทนไดยาก = ลักขณะรูป ๔ หรือเรยี กวา \" นกุโตจสิ มฏุ ฐาน \" ง. เปนทต่ี อ งแหง ทกุ ข จ. ขัดกบั ความสุข 5 การกําหนดนามในสมั มสนญาณ ( น. ๑๐๔ ) ฉ. เหตุทใ่ี ครๆ ไมมีอาํ นาจ ๓ อยาง คือ อดตี ปจจบุ ัน สงั ขารทั้งหลายที่เกดิ ขนึ้ แลว จงตั้งอยู ทถี่ ึงความตัง้ อยูแลว จงอยาแกชรา กรรม ๒๙ ปฏิ. ๑๙ ภวงั ค ภ.ค่ันระหวางวิถี ..... จตุ ิ ทถ่ี ึงความแกช ราแลว จงอยา แตกดบั กุ / อกุ - โลกีย.ก.ุ ๑๗ อ.ุ ณ.๒, ม.วิ.๘ ทําหนาท่ี กิริยา อนัตตา ๕ ก. เปนของวางเปลา - อกุ.๑๒ ตทารมั มณกิจ รปู ารมณ ข. ไมม ีเจา ของ สาธารณปจ จยั ภ ตี น ท ป จัก สํ ณ วุ ช.....ช ต ต ภ ค. ไมเปน ไปในอํานาจ จกั ขุปสาท วปิ าก ง. ปฏเิ สธอตั ตา

- 53 - 5 การกาํ หนดนามธรรมทางนามสัตตกะ (น.๑๑๑ - ๑๑๓ ) ใหเหน็ ไตรลกั ษณ โดยวิธี ๗ อยา ง คอื ๓) ขณกิ โต การกําหนดรูนามธรรม โดยความเปนไปโดยขณะ (จติ ) ๑) กลาปโต - การกําหนดรูนามธรรม โดยความเปน กลุม (รปู กลาป - น.๗๓ ) ขอ ๑ ยดึ ถอื +ปลอยวาง --> จติ ดวง ๑ รูวารปู ไมเ ที่ยง / จิต ๒ รูว า จิต ๑ ก็ไมเท่ยี ง / ........ / จิต ๕ รจู ติ ๔ ปถวี ๑๘ (เวน อาหารเกา อาหารใหม) เกิดรูป ๔๔ รูป เปน ตน ขอ ๗ รปู ธรรมดา ยม--ก>โต \" \"\" \" \" - จนกระท่งั นามกลาป ปรากฏชัดโดยผา น ผัสสะ เวทนา สัญญา วิญญาณ (น.๗๖) - นามกลาปปรากฏโดยความ ไมเ ทีย่ ง เปนทกุ ข เปน อนตั ตา แกป ญ ญาในสมั มสนญาณ - พิจารณาอยางไร ยกมาจาก ธัมมสงั คนียปกรณ (ปจ จุบันแท) ขณกิ โต เพราะนามไปรรู ปู ซ่งึ มอี ายยุ าวกวา กามาวจรกุศลดวงท่ี ๑ เปน ไฉน ๔) ปฏิปาฏโิ ต การกําหนดรูน ามธรรม โดยลําดบั - \" ผัสสปญจกราศี \" (นามธรรมทัง้ หลายมหี มวด ๕ ) = ผสั ส. เว. สญั . เจ. วิญ - เหมือนขอ (๓) แตเรม่ิ ที่จติ ดวงที่ ๖ --> ๑๐ (ทาํ ใหม กี าํ ลังมาก ) อัญญ. ๑๓ - อทิ ธบิ าท ๔, อินทรยี  ๕, พละ ๕, โพชฌงค ๗, อริยมรรคมอี งค ๘ ๕) ทฏิ ฐิอุคฆาฏนโต การกาํ หนดรูนามธรรม โดยเพกิ ทฏิ ฐิ ละอัตตะ เมื่อนัน้ กป็ ราศจากทฏิ ฐิ โสภณจติ ๒๓ - มโนสจุ ริต ๓ ( อนภิชฌา, อพยาปาท, สมั มาทฏิ ฐิ - อโลภ. อโทส. อโมห. ) ๖) มานสมคุ ฆาฏนโต การกาํ หนดรูนามธรรม โดยเพกิ มานะ (เวน อปั ปมญั ญา) - ธรรมทเ่ี ปนโลกบาล ---> หริ ิ โอตัปปะ, สตสิ มั ปชญั ญะ, สมถวปิ ส สนา - เมอ่ื สงั ขารธรรมถกู รโู ดยจิตทปี่ ราศจากทฏิ ฐิ เมื่อนั้นกส็ ามารถเพกิ มานะออก - ปค คหะ ---> วริ ิยะ ๗) นกิ ันติปรยิ าทานโต การกําหนดรูนามธรรม โดยความสิ้นไป เพราะเจรญิ วปิ สสนา - อวิเขป ---> สมาธิ - เม่ือสงั ขารธรรมถูกรูโดยจติ ทปี่ ราศจากมานะ เมื่อนนั้ กส็ ามารถละนิกนั ติ ( สละความใคร ) แม \" ธรรมอ่นื ใด \" ก็เกิดในสมัยนี้ (๕) ธรรมทไ่ี มสามารถนับเขาหมวดใด อตั ตะ ---> อนตั ตานปุ สสนา ( เพิกทิฏฐิ ) ๒) ยมกโต การกาํ หนดรนู ามธรรม โดยความเปนคู (๗) (๖) ๑. อาศยั การกําหนดรูปสตั ตกะ ทั้ง ๗ มาแลว ทกุ ขานุปส สนา <--- ทกุ ขํ อนิจจํ ---> อนจิ จานุปสสนา ๒. นามธรรมเปน ผูไ ปรูร ปู สตั ตกะ ๗ วา ไมเทย่ี ง เปนทกุ ข เปนอนตั ตา ( ละทงิ้ นิกนั ติ ) ( เพิกมานะ ) ๓. พิจารณาอยา งไร 5 สรปุ ลกั ษณะสมั มสนญาณ ( น.๑๑๔ - ๑๑๕ ) คูท่ี ๑ พิจารณารูปท่ียึดถอื และปลอ ยวาง ---> นามกลาปจากขอ ๑ เปนผรู ูวา รปู ไมเ ทยี่ ง (นามรูร ูปอดตี ) ๑) กลาปสมั มสนะ - พิจารณาโดยอาการ ๑๑ ไมเที่ยง ฯลฯ... ๒) อัทธานสมั มสนะ - การไตรตรองใครครวญเปรียบเทยี บ (ในอาการ ๑๑) เปน เหตุใหรูใ น ตรี ณปริญญา ยมกโต ๓) สันตตสิ มั มสนะ - พจิ ารณาเหน็ ความสืบตอ ของรูปนาม มงุ หมายในการสอื ตอ ของ ยมกโต ขณกิ โต ปฏิปาฏิโต คูท่ี ๗ รูปธรรมดา ---> \" \" \" ๔) ขณสัมมสนะ - พจิ ารณารูขณะเกิด ตง้ั ดบั ไมเท่ียง ฯลฯ... * การเหน็ \" ดับ \" ของสมั มสนญาณ จะเหน็ เม่อื รปู ใหมเ กิดข้ึนแลวจงึ จะไปเห็นรปู เกา ดับ เพราะปญญายงั มกี าํ ลงั ออนอยู

- 54 - 5 พระบาลบี ทท่ี ๔ อุทยพั พยญาณ (น. ๑๑๕ ) สัมมสน. + ตรุณอทุ ยัพพ. <--- มัคคามัคคญาณทสั สวสิ ทุ ธิ ---> ตรุณ.ปลาย --> ตอ กับพลว. - ปญญาพิจารณาการเกิด และการแปรปรวนของสังขารธรรม - อทุ ยะ + วยะ + ญาณ ๑. ชว งตน ของวสิ ุทธนิ ้มี ไี ตรลักษณเ ปนอารมณ ๑. ชว งปลายของวิสทุ ธนิ ้ี ปญญารูว า วปิ สสน.ู เกดิ ดับ ปญ ญาท่พี ิจารณา เปนหนทางที่ปฏิบตั ิถกู ตอ ง (จดั เปน \" มัคค \" ) กไ็ มเ ทย่ี ง เปนทุกข เปน อนตั ตา ๒. ชว งกลางของวิสทุ ธนิ ี้ / ชวงตน ของอทุ ยพั (ตรณุ .) ๒. ปญ ญารกู ารปฏิบัติทถ่ี ูกตองดาํ เนินสไู ตรลกั ษณ - วจนัตถะ อุปปฺ าทภงฺคานปุ สสฺ นาวสปปฺ วตตฺ ํ ญาณํ อุทยพพฺ ยาณํ มีวปิ ส สนูปกเิ ลสปรากฏ (จัดเปน \" อมคั ค \" ) เชน เดิม (จัดเปน \" มัคค \" ) ญาณทเี่ ปนไปดว ยอํานาจพจิ ารณาการเกิดขึ้นและความดบั ไปของสังขารท้ังหลาย อธ. ปญ .เจ.--> ม.ก.ุ ส.ํ ปจจยปริคคห. สัมมสน. นามรปู ปริจเฉท. (ปจ จบุ ัน) ขอดี ปฏบิ ตั ิถกู ตองมคี วามเพยี ร ๓. นับตั้งแต พลว. เปน ตนไปดาํ เนนิ ไปสมู คั คปฏิปทา ขอ เสีย ๑.ถา ผปู ฏบิ ตั ิไมฉลาดตดิ นาน โดยสวนเดียว (พลว.เปนบาทใหอ กี ๘ ญาณตอไป) (ปฏบิ ตั ลิ าํ บาก ) ๔. เครอ่ื งปดบังไตรลกั ษณถ กู ทาํ ลาย เปนเหตุให เห็นการดับแบบสนั ตตขิ าด ๒. เปนเหตใุ หเขาใจผิดนึกวาสาํ เรจ็ พลว. เหน็ ไตรลักษณทั้ง ๓ ถงึ กัน (น. ๑๓๐) เปน พระอรหันต ๓. การปฏบิ ตั ไิ มก า วหนา 5 ปญ ญาพจิ ารณาในอทุ ยัพพยญาณ อยางไร ๑) เปน ปญ ญาทีอ่ าศยั ญาณท้งั ๓ ญาณ คอื \" นามรูป. + ปจ จย. + สัมม.\" ปรากฏอยใู น อทุ ยพั พยญาณ ๒) เปน ปญ ญาทีเ่ หน็ การ \" ดับ \" แบบสันตตขิ าด ๓) ปญ ญามกี าํ ลังมาก เปน เหตใุ ห คาหธรรม คือ ตณั หา มานะ ทฏิ ฐิ ทอี่ ยูในจิตตสนั ดานใหปรากฏขน้ึ ในระหวา งการเจรญิ วิปส สนาตรง \" ตรุณอทุ ยัพพยญาณ \" ๔) ญาณนี้จัดอยูในตรี ณปรญิ ญา ซงึ่ ยังไมมีกําลงั ประหาณ ตองใหถ งึ ภังคญาณ อันเปน ปหาณปริญญา ทําการประหาณโดย ตทังคปหาน ในอารัมมณานุสยั ๕) วาโดยการนับสงเคราะห - ตรุณอุทยัพพยญาณ นับสงเคราะหใน มคั คามัคคญาณทัสสนวิสุทธิ - พลวอุทยพั พยญาณ นับสงเคราะหใน ปฏิปทาญาณทสั สนวิสทุ ธิ จัดเปน ตรี ณปรญิ ญา - นับสงเคราะหไ ดในลกั ษณะ ๓, อนุปสสนา ๓, วิโมกขมุข ๓

- 55 - 5 การเกดิ ดับของขนั ธ ๕ มลี ักษณะ ๕๐ อยา ง / การเห็นรูปนาม โดยปจ จยั และขณะ / โดยนยั ๔ อยา ง / ลักษณะ ๓ (น. ๑๑๗ - ๑๑๘ ) (ขอ ๑ - ๓ ) (ขอ ๔ ) อนัตตลกั ษณะปรากฏ (ขอ ๕ ) อนจิ จ / ทุกขลักษณะปรากฏ อดีตเหตุ ๓ ปจ จุบนั เหตุ อดตี เหตุ ๓ ปจจบุ นั เหตุ เหน็ รูปนาม โดยปจจยั ตรณุ อทุ ยพั พยญาณ เห็นรูปนาม โดยขณะ ขันธ ๕ รวม ๕ ๑.อวิชชา สงั ขาร วญิ ญาณ (สป.๑) (สป.๒+๓) อวชิ ชา, ตณั หา, กรรม อาหาร เกิด สมุทัยสัจจะ ปญญาเหน็ ลักษณะการเกิด ทกุ ขสจั จะ ๑.รูปขันธเ กิด ๕ ๒.ตัณหา ๓.กรรม ดบั นโิ รธสจั จะ ปญญาเหน็ ลักษณะแปรปรวน ๒.รปู ขนั ธดับ ๑๕ ปฏิ.๑๕, เจ.๓๕, ปฏิ.กํ. ๑๕ ๕ อุปาทาน ปฏิ.กํ. (รปู ขนั ธ) อาหารชรปู อวชิ ชา, ตณั หา, กรรม ผสั สะ เกดิ สมุทัยสัจจะ ปญญาเหน็ ลกั ษณะการเกิด ทกุ ขสัจจะ ๓.เจ.ขนั ธ ๓ เกิด x ๕ ๕ เจตสิกขันธ ๓ ผสั สะ ดับ นิโรธสัจจะ ปญ ญาเห็นลกั ษณะแปรปรวน ๔.เจ.ขันธ ๓ ดับ x ๕ ๕๐ วิญญาณขนั ธ นามรูป อวชิ ชา, ตัณหา, กรรม นามรปู เกดิ สมุทยั สัจจะ ปญ ญาเหน็ ลกั ษณะการเกิด ทกุ ขสัจจะ ๕.วญิ ญาณขนั ธเ กดิ ดบั นิโรธสจั จะ ปญ ญาเหน็ ลักษณะแปรปรวน ๖.วญิ ญาณขนั ธด ับ *มคั คสจั จะ เห็นการเกิดและดับ แบบปจจัย + ขณะ รวม โดยนยั ๔ อยาง ๑) เอกตั ตนยั (ละอจุ เฉททิฏฐิ) เห็นการเกดิ โดยปจ จัย เกิดขันธ ๕ ๒ สจั จะ ปญ ญาเหน็ ลักษณะการเกิดของขันธ ๕ ทกุ ขสจั จะ ๔) เอวงั ธมั มตานยั (ละอกริ ยิ ทฏิ ฐ)ิ ๓) อัพยาปารนยั (ละอตั ตทฏิ ฐ)ิ เห็นเกิด+ดบั โดยปจจัย ดับขนั ธ ๕ ปญญาเห็นลกั ษณะการดบั ของขันธ ๕ โดยขณะอยางเดยี ว เฉพาะเหน็ การเกิดของขนั ธ ๕ = ๒) นานัตตนัย (ละสัสสตทิฏฐิ) 5 การปรากฏของวิปสสนปู กเิ ลส (น. ๑๑๙ ) ๗) ความตางกันของการปฏบิ ัติฝา ยสมถะ และวิปสสนา ฝา ยสมถะ ๑) ปรากฏเพราะกาํ ลงั ปญญาในอุทยัพพยญาณมาจาก ๓ ญาณ (นามรูป.+ปจจย.+สัมม.) ฝายวิปส สนา - วปิ ส สน.ู รบกวนมากติดนาน เพราะถอื วาตนได - สวนใหญว ปิ ส สนู. รบกวนนอ ยตดิ ไมนาน เปนเหตุใหป ญ ญามีกาํ ลงั มาก ประหาณนวิ รณ โดยวกิ ขัมภนปหานไปแลว - กเิ ลสมีความละเอียดเปน เหตใุ หเขาใจผดิ นกึ วา - แตกวาจะถงึ ในตรณุ อุทยพั พยญาณ ๒) ปญ ญาเขา ถึง \" อารทั ธวิปส สโก \" คือ ปญญาท่แี ทงตลอดในลกั ษณะ ๕๐ อยาง ดวยปจจัย ดว ยขณะ ตนสาํ เรจ็ เปน พระอรหนั ต ยากกวา ฝา ยสมถะเพราะมีกเิ ลสรบกวน - สวนใหญป รากฏในโอภาสมาก ดวยนยั ทัง้ ๔ เขาถงึ สัจจะ ๔ ๓) จากขอ ๑, ๒ จึงเปนเหตใุ ห \" คาหธรรม \" ปรากฎข้ึนมาแทรกระหวา งการเจรญิ วิปส สนา ๔) ในอุทยัพพยญาณ มีการพิจารณาทงั้ การเกดิ และการดับ ซึง่ \" การเกิด \" น้เี องเปนที่อาศัยเกดิ ของกเิ ลส ๕) กําลงั สมาธมิ ากกวาปญ ญา เปนเหตใุ หตกกระแสวิปส สนา ทําใหโ ยคาวจรเกดิ ความผอ งใสมคี วาม แปลกประหลาดมหศั จรรยปรากฏ ๖) วปิ ส สนูปกเิ ลส ไมเกิดกบั ๑. พระอรยิ ะทถี่ งึ ปฏิเวธแลว ๒.ผูมคี วามเกยี จครา นในการปฏิบตั ิ ไมเ ขา ถงึ อารทั ธวปิ ส สโก ๓.ผปู ฏบิ ัตผิ ิด

5 วปิ ส สนูปกิเลสเกดิ ไดอยางไร แสดงโดยวถิ ี - 56 - อารมณ > อนจิ จลกั ษณะ อารมณ > วปิ สสนปู กิเลส (วิปสสนา + อุปกิเลส ) อารมณ > วิปส สนปู กเิ ลส ๑๐ พลวอุททยพั พยญาณ > ทุกขลักษณะ ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ปฏปิ ทาญาณทัสสนวิสุทธิ > อนตั ตลกั ษณะ - วิปสสน.ู ๙ (กศุ ล) - นิกันติ ๑ (อกศุ ล) ปญ ญาใน ม.กุ.สํ. ๔ ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... อนปุ ส สนา ๓ ปญญาทใ่ี นม.กุ.ส.ํ ๔ คาหธรรม (นกิ นั ติ ) = อุปกเิ ลส ๓๐ - อนุปสนา ๓ ( วิปส สนู.๑๐ x ตณั หา, มานะ, ทฏิ ฐิ ) ตรณุ อทุ ยัพพยญาณ (ชว งปลาย) สัมมสนญาณ ตรณุ อทุ ยัพพยญาณ ตรณุ อทุ ยัพพยญาณ ( ชวงกลาง ) รใู นลกั ษณะ ๕๐ อารทั ธวปิ สสโก - ขอดี ปฏิบตั ถิ กู ตอ ง - ขอ เสีย ติดนาน (อโยนโิ ส / ไมฉลาดคดิ ) ตรณุ อทุ ยพั พยญาณ (ชวงตน ) มคั คามคั คญาณทัสสนวสิ ุทธิ ** ปญ ญาในมหาก.ุ สํ. ๔ ทาํ ไมเปน อารมณใ นวิปสสนูปกเิ ลสได ใน ม.ก.ุ ส.ํ ๔ มเี จตสกิ ประกอบ ผัสสะ, เว, สญั , เจต, เอกัค, ชีวิต, มนสิการ ปฏภิ าคนิมิต = โอภาส วติ ก, วิจาร, อธ,ิ วิริยะ, ปต ิ, ฉนั ทะ สทั ท, สต,ิ หริ ,ิ โอตัป, อโล, อโท, ตัต, ยุคล.๖ -ปสสทั ธิ ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ปญ ญา -ญาณ อปุ จาร --> อัปปนา

5 พระบาลบี ทท่ี ๔ ภังคญาณ (น. ๑๓๑ ) ปญ ญาทพ่ี ิจารณารปู นามโดย \" ความดับ \" เพียงอยา งเดยี ว - 57 - ๑) ตอ งอาศัยเน้อื ความเดมิ ในญาณตนๆ เปน ปจ จัย 5 วจนัตถะ (น. ๑๓๑ ) อทุ ยํ มุ จฺ ิตฺวา วเย ปวตฺตํ าณํ ภงฺคาณํ ปญ ญา ๑. รสู ภาวรูปนาม ทเี่ ปน ปจ จุบันอารมณ = นามรูปปรจิ เฉทญาณ ญาตปริญญา ความเปนไป การดบั ๒. เหน็ เหตุปจจัยของรปู นาม = ปจ จยปรคิ คหญาณ ๒] อุทยพั ๓] ภงั คญาณ พน การเกิด ๓. เหน็ ความดบั ไปของรปู นาม = ๑] สัมมสนญาณ (เห็นเกดิ +ดบั ) (เหน็ ดบั ) แปลวา ญาณที่ปลอยความเกิด แลวเปน ไปในความเสื่อม ช่อื วา ภังคญาณ อธ. ปญ.เจ.ใน ม.กุ.สํ. ตรี ณปริญญา ปหานปริญญา ๒) พระบาลที พ่ี ระพทุ ธองคทรงกลา วไวในมหาสติปฏฐานสูตร 5 พจิ ารณารปู ธรรมนามธรรม มกี ารเกิดดบั อยา งไร - อชฌฺ ตฺตํ วา กาเย กายานปุ สฺสี วหิ รถ ภกิ ษทุ ัง้ หลายพจิ ารณากายในกาย โดยภายใน (จติ = อารมั มณิกะ ) นามธรรม - พหทิ ธฺ า วา กาเย กายานปุ สสฺ ี วิหรถ - เหน็ แบบสนั ตตไิ มข าด - มีการเกดิ ดบั ในทสี่ ดุ ภิกษทุ ัง้ หลายพจิ ารณากายในกาย โดยภายนอก (อารมณ ) หุตวา อภาว = ดับไปโดยไมม สี ว นเหลือ - มีการเปล่ียนแปลงไมค งท่ี - อชฌฺ ตฺตพหทิ ฺธา วา กาเย กายานุปสสฺ ี วิหรถ สัมม. \" ภงั คญาณ \" - มีการตั้งไวชว่ั ขณะหนง่ึ ภิกษุทง้ั หลายพิจารณากายในกาย โดยภายในและภายนอก - เห็นแบบสนั ตตขิ าด (ในภังค.) อทุ ยพั . วเย ปวตตฺ ํ - ปฏิเสธความเท่ียง ปญญาที่เหน็ ความดบั ไปท่อี ารมณและจิต ถือวาเปนความดบั เพราะเห็นรูปนามดบั พรอ มกัน มกี ารเกิดดบั ทนี่ า กลัว เปน ปจจบุ ัน และมสี ว นเหลือ (ชรา) = อทุ ยํ มุ ฺจติ วฺ า ๓) ในอุทยัพพยญาณ เปนเหตุใหเ กิดวปิ สสนูปกิเลส แตก าํ ลังปญ ญาไมสามารถประหาณได เมอื่ ปญ ญา เขาถึงภงั คญาณสามารถประหาณไดโดย \" ตทงั คปหาน \" 5 นิโรธ มีความสิ้นไปเสือ่ มไปและแตกดับไป มี ๒ อยาง ๔) ภงั คญาณ เปนญาณท่ี ๑ ใน \" ปหานปรญิ ญา \" ๑. อุปปาทนโิ รธ ไดแ ก ความดบั ที่ยงั มกี ารเกดิ ข้นึ ๕) ภงั คญาณ เปน ที่ปรากฏของอนุปส สนา ๗ ๒. อนุปปาทนโิ รธ ไดแ ก ความดับทเ่ี ปนมัคคนโิ รธ เชน นิโรธของทานผูเขาผลสมาบัติและนโิ รธสมาบัติ ๖) ภังคญาณ เกิดข้ึนไดจากกาํ ลังของ อทุ ยัพพยญาณ ท่ีพจิ ารณาเขา ถงึ \" อารทั ธวปิ สสโก \" และผานพน วปิ สสนูปกเิ ลส จงึ เปน เหตุใหส ภาวะมีแตการดบั เพียงอยา งเดยี ว สําหรับ นโิ รธ ในท่นี ้ีหมายถึง อุปปาทนิโรธ คอื ความดับทยี่ งั มีการเกิดขนึ้ อกี ๗) วาโดยการนับสงเคราะห - ปฏิปทาญาณทัสสนวสิ ทุ ธิ - ลกั ษณะ ๓, อนปุ ส สนา ๓, วโิ มกขมุข, ปหานปรญิ ญา ๘) วา โดยชอ่ื มี ๓ ช่อื ๑) ปฏิสงั ขาวิปสสนา ๒) วยลกั ขณวปิ สสนา ๓) อธปิ ญญาวปิ ส สนา

- 58 - 5 ปญ ญาทพี่ จิ ารณาอยเู นืองๆ ( น. ๑๓๒ ) 5 ปฏนิ ิสสคั คานุปส สนา มี ๒ อยาง ( น. ๑๓๓ ) รูปดับ - มีนามเปนผรู ูรปู ดบั การสลดั ทงิ้ มี ๒ การไมยดึ ถือ ปญญาท่พี จิ ารณาสภาวธรรมทีด่ ับไปอยางเดียว นามดบั - มีนามหลงั มารนู ามกอ นๆวาดบั ไป ๑) ปฏจิ าคปฏินสิ สคั โค - ไมย ึดถือกเิ ลสไวดวยการทําใหเ กิด ( อนิจจัง / ทุกขงั / อนตั ตา ) การสลดั ทิง้ \"การเกิด\" ดวยการละกเิ ลส รูปธรรมดบั --> นามธรรมดับ. นามธรรมหลงั ๆ ดวยกาํ ลังปญ ญาที่เขาถึง \" ตทงั คปหาน \" ยมกโต เกิด ปจ จุบนั แท ดบั ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ปจจบุ นั สนั ตติ เกิด เสียง ดับ ๑. อนจิ จานุปสสนา - ละนิจจสญั ญา, จิตต, ทิฏฐิวิปลลาส เกิด ๒. ทกุ ขานปุ สสนา - ละสขุ สัญญา, จิตต, สุขทฏิ ฐิวิปล ลาส ดับ ภงั คญาณ ๒) ปกขนั ทนปฏนิ สิ สัคโค - ไมย ึดถือขันธ ๕ ดวยการไมเ หน็ ทกุ ขโทษภัยในขนั ธ ๕ ๓. อนัตตานปุ สสนา - ละอัตตสญั ญา, จติ ต, อตั ตทิฏฐวิ ปิ ลลาส การสลดั ทงิ้ \"ขันธ ๕\" พรอ มดวยกิเลส ๔. นพิ พิทาานปุ ส สนา - ละนนั ทิ ( ความยนิ ดพี อใจ ) ใจกม็ ุงตรงตอพระนพิ พาน ๕. วิราคานุปส สนา - ละความกําหนัดความใคร 5 ภังคญาณ วา โดยช่ือ มี ๓ คอื ๖. นิโรธานุปสสนา - ละสมทุ ยั คอื ความเกดิ ๑) ปฏสิ งั ขาวิปสสนา ๗. ปฏินิสสัคคานุปส สนา - ละอาทาน ( ความยดึ ม่นั ) ๑. การยา ยอารมณ รูถงึ ความแตกดบั ของอารมณภายนอก รูปดับ <-- นาม (ดบั ) <-- นาม (ดบั ) รคู วามดบั ของอารมณทีเ่ ปนอดีต - เบือ้ งตน กําหนดในอนุปสสนา ๓ อนิจจานปุ สสนา ๒. ความคงท่ใี นอารมณ รูถึงความแตกดับของจติ คอื การรอู ารมณภ ายใน ( มกี ารละการเกิด ) ทกุ ขานุปส สนา เพิกตณั หาออกไป ---> วิราคานปุ ส สนา ๓. มีกาํ ลังเขม แข็งในการคิดนกึ (กาํ ลงั ปญญา ขอ ท่ี ๑ + ขอ ที่ ๒ ) พจิ ารณาอารมณภายนอก+ภายใน อนัตตานปุ ส สนา เขา ถึง นพิ พทิ านปุ สสนา - นามรูว า \" รูปดับ \" ( แลว นามนัน้ กด็ บั ดวย ) - นามรวู า \" นามดับ \" ( แลว นามนัน้ ก็ดบั ดว ย ) เพิกมานะ + ราคะ ๒) วยลกั ขณวปิ สสนา ๑. อาศัยปญ ญารสู ภาวธรรมดับตรงปจจุบันชดั เจน แลวอนุมานไปในอดีต+อนาคตก็มีการดบั เชนเดยี วกบั ปจ จบุ ัน - ภิกษุทง้ั หลายได \"มนสกิ าร\" ถึงความดับอยูอยา งเดียว ละการเกดิ อยทู กี่ ารดบั ---> นโิ รธานปุ ส สนา - ถอื วา ๒. มีลักษณะนอมไปใน นโิ รธ ( ความดับ ) เมอ่ื กําลังปญ ญารถู ึงการดบั ทง้ั ๓ กาล กน็ อมไปในการเห็น กาํ ลังปญ ญาในภังคญาณมกี ําลงั แกก ลา ปญ ญาก็สลดั ท้งิ และไมย ึดในรูปนาม ---> เขา ถงึ ปฏินิสสัคคานุปส สนา ทุกขโ ทษภยั เบื่อหนา ยในรปู นาม ๓) อธปิ ญ ญาวิปส สนา ๑. กาํ หนดรูรปู ดับ เพราะนามเปนผรู ู ๒. กาํ หนดรูนามดบั เพราะนามหลังๆเปน ผรู ู ( เหมอื นในปฏสิ งั ขาวิปสสนา ) ๓. ขณะที่กาํ หนดความดบั ไปปรากฏโดยความเปนของวางเปลา

- 59 - 5 พระบาลบี ทที่ ๔ ภยญาณ, อาทีนวญาณ, นิพพทิ าญาณ (น. ๑๓๗ ) ปญญาเหน็ สงั ขารเวยี นวา ยตายเกดิ ในภพ ๓ กําเนิด ๔ คติ ๕ วญิ ญาณฐีติ ๗ สสั ตาวาส ๙ ปญ ญาท่พี ิจารณาในอาการ ๑๑, อารมณสมั มสน. ๒๕, อารมณไตรลกั ษณ ๔๐, ลักษณะอาการ ๕๐ ลกั ษณะเกดิ ดบั ( อนจิ จํ ๑๐, ทุกขํ ๒๕, อนตั ตา ๕ ) ๕๐ -> อารัทธวิปส สโก สมั มสน. ตรณุ . วปิ สสนู. พลว. ภงั ค. [ ภย. + อาทนี ว. + นพิ พทิ า. ] --> [ มุญจิต.ุ + ปฏิสงั ขา. + สงั ขารุ. ] [ อนโุ ลม | โค | ม ผ ] --> ปจจเวกขณะ (อาการ ๑๑, อารมณ ๒๕ ไตรลักษณ ๔๐ ) วุฏฐานคามิน.ี มัคคามคั คญาณทสั สนวิสทุ ธิ ตีรณปรญิ ญา ปฏปิ ทาญาณทัสสนวิสทุ ธิ ปหานปรญิ ญา 5 ภยญาณ มว. ปญ ญาทเ่ี หน็ รปู นามโดยความเปน ภยั 5 อาทนี วญาณ ( อนจิ จ./ ทกุ ข./ อนตั ตลักษณะ ) ๑) อาศยั ปญ ญาเหน็ รูปนามดับไป ---> ปรากฏโดยความเปนภัย ปญ ญาท่เี ห็นรปู นาม ดบั ไป ปรากฏโดยความเปน ภัย เมือ่ นน้ั ความเปน คณุ ในรูปนามยอมไมมี ยอ มปรากฏโดยความเปนโทษของรปู นาม ปญ ญาท่เี ห็นรูปนาม ดับไป มคี วามรสู ึกวา สังขารท่ีเปนสาระถูกสลายไปแลว เมอื่ ปรากฏโดยความเปนโทษของรูปนาม ขณะน้ันกป็ รากฏโดยความเหน็ คณุ ของพระนพิ พาน ความเห็นดับมาปรากฏแทน ๒) เมอื่ ปญ ญาเห็นโทษของรูปนาม ในขณะนัน้ กเิ ลสกไ็ มไดเ ขาไปอาศยั ในอารมณนนั้ ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ๓) กาํ ลังพละ ในโพธปิ ก ขยิ ธรรม มีกําลงั มากท่ีสุดในญาณน้ี ( พละ คือ ปญ ญาท่ีเปน ปฏปิ ก ษตอ ขา ศกึ อันเปนกิเลส ) ภังคญาณ ภยญาณ เพราะปญ ญาเขา ถึง \" ภยตุปฏฐานญาณ \" - อนิจจานปุ ส สนา 5 โทษ ๑๕ ประการ - ทกุ ขานุปส สนา - อนตั ตานุปส สนา กาํ หนดรทู กุ ขล ะสมทุ ัย อวิชชา สังขาร วิญญาณ นามรปู สฬายตนะ ผสั สะ เวทนา ตณั หา อปุ าทาน กมั ม. ชาติ ชรามรณะ +อนฏิ ฐผล ๕ ๔.อายหู นะ ทกุ ขสัจจ อภธิ รรม ๘๑ เจ.๕๑ (-โล) ๒๘ ๔. อายหู นะ ๑.อุปปาทะ นานกั . วิปสสนาญาณ ๒.ปวัตตะ - นามรูป.+ปจจยปริค. สหชาต. ๑.อปุ ปาทะ ๕.ปฏิสนธิ ๓.นมิ ิต - ไตรลกั ษณ สัมม.อทุ ยัพ ๑๕.อปุ ายาสะ ๖.คติ ๗.นิพพัตติ ภังค, ภย, อาทีนว ๘.อปุ ปต ติ ๙.ชาติ ๑๐.ชรา ๑๑.พยาธิ ๑๒.มรณะ ๑๓.โสกะ ทุกขโ ดยพระสตู ร \"กมั มสั สกตาญาณ\" ๑๔.ปริเทวะ ๑๕.อุปายาสะ

- 60 - 5 นิพพทิ าญาณ ( น. ๑๔๔ ) ๑) เบอื้ งตน กาํ หนดรูปนามเขา ถงึ สภาวะรปู นาม ยงั ไมเ บ่ือหนา ยในรูปนาม ๒) เม่อื ปญญากําหนดสภาวรูปนามจนปรากฏเปนอาการไตรลักษณ ไมเบ่ือไตรลักษณ ๓) เม่อื กําลังปญญากําหนดไตรลักษณ กลับไปเบอ่ื หนา ยรูปนาม ๔) ในนิพพทิ าญาณ เปน ญาณเกดิ กับ ภาวนามยปญญา เทานน้ั เบอ่ื หนา ยในรูปนามเพราะเห็นรปู นามเปน ภัย ใน ๓, ๔, ๕, ๗, ๙ ทําใหมีกาํ ลงั ปฏบิ ัตใิ นไตรลักษณ เพอ่ื ใหหลดุ พน จากสังสารวฏั และแลน เขาถงึ พระนพิ พาน \" \" เปนโทษ ของสังขาร ๑๕ ประการ 5 อนุปส สนา ๗ ( น. ๑๔๕ ) อนปุ ส สนา ๗ เหน็ รูปนามโดย โดยยอมี ๒ โดยพสิ ดาร อานสิ งส ปจจกั ข อนุมาน ๑๐ ๑) ละนจิ จวปิ ล ลาส ๓ ๒๕ ๒) ละสขุ วปิ ล ลาส ๓ ๑. อนจิ จานปุ ส สนา - โดยความไมเ ทยี่ ง อาศัยเห็น อนมุ านไป ๕ ๓) ละอตั ตวิปล ลาส ๓ ๒. ทุกขานุปสสนา - โดยความเปน ทกุ ข เบียดเบียนเฉพาะหนา เปน ประจกั ษ ใน ๓๑ ภมู ิ ๔) ละนันทิ (ความเพลิดเพลิน ) ๓. อนตั ตานุปส สนา - โดยความเปนอนัตตา บงั คบั บญั ชาไมได ในปจจุบัน อดตี และ ๕) ละราคะ ๔. นพิ พทิ านุปสสนา - โดยทุกขโทษภยั แลว เบอื่ หนาย ชดั เจน อนาคต ๖) ละสมทุ ยั = การเกิด ๕. วริ าคานุปส สนา - โดยทกุ ขโทษภัย แลว คลายกําหนัด ๗) ละอาทาน (ยดึ ม่นั ถอื มัน่ ) ๖. นโิ รธานปุ สสนา - โดยความดบั และเห็นโดยทกุ ขโ ทษภัย ๗. ปฏินสิ สัคคานุปส สนา - โดยไตรลักษณแ ลวสลัดคืน นิจจ, สขุ , อตั ต

- 61 - 5 พระบาลบี ทท่ี ๔ มุญจิตุกัมยตาญาณ, ปฏสิ งั ขาญาณ, สงั ขารเุ ปกขาญาณ (น. ๑๕๓ - ๒๑๑ ) รปู นามดบั ไป - อปุ ปาทนิโรธ ๑) เปนปญญาในการ \" หาอุบาย \" ใหแ กม ญุ จิตกุ มั ยตาญาณในการอยากหนี - อนปุ ปาทนโิ รธ ( ผลสมาบัต,ิ นโิ รธสมาบตั ิ ) อยากพน จากรปู นาม การหาอบุ ายของญาณ กไ็ ดแก การกลับไปพจิ ารณา ไตรลักษณในญาณตน ๆ อกี คร้ังหน่ึง ปฏิสงั ขาวปิ ส สนา ( เห็นสภาพรปู นามดบั ) วยลกั ขณะวิปสสนา ๒) อาศยั อารมณ ๕ ญาณ รวมกนั คือ ภงั ค+ภย+อาทีนว+นพิ พทิ า+มุญจิ อธปิ ญญาวิปส สนา เพื่อใหก าํ ลงั ปญญาแกก ลาทําลายกเิ ลสได ภังคญาณ ภยญาณ อาทนี วญาณ นพิ พทิ าญาณ มุญจิตุกัมยตาญาณ ปฏสิ ังขาญาณ สงั ขารุเปกขาญาณ ๓) ในปฏสิ งั ขาญาณเปน วิปส สนาญาณท่ี รูไ ตรลักษณก วา งขวางท่ีสดุ ทานจงึ เรยี กวาเปนวิธใี นการ \" หาอบุ าย \" (ดับ = อนิจจํ / ทกุ ขํ / อนัตตา ) ๔) เมอ่ื มีการหาอบุ ายแลว สิ่งที่เปน เหตุใหเขา ถึงมรรคผลไดก็ดว ยการ \"วายเฉย\" อาศยั ปญ ญาในญาณใดญาณหนง่ึ ใน ๕) อุบาย มุงหมายในไตรลักษณ (อนจิ จํ / ทุกขํ / อนัตตา ) อบุ าย นจ้ี ะมเี ฉพาะในพทุ ธศาสนาเทา นนั้ ๓ ญาณ เปน เหตใุ หอยากละรปู นาม การอยากละรปู นามจงึ ตอ งอาศัยปญญา กลบั ไปพิจารณาไตรลักษณอ ีกครัง้ หนง่ึ ๑) เปนปญ ญาทีว่ างเฉยในรปู นาม ตามความเปน จรงิ ทเี่ กิดจากปญญาในวิปสสนา ๒) อาศยั ปญญาในวปิ ส สนาดวยความแรงกลาเขา ถึง สงั ขารุเปกขาญาณ ปญญาทเี่ กดิ ความเบื่อหนา ยในรูปนามเพราะ ทม่ี ีกาํ ลังมาก เม่อื นน้ั ถอื วาเปน \" ยอดแหงวปิ สสนา \" ไปเหน็ ดว ยความเหน็ ภัยและเปน โทษ = วฏุ ฐานคามนิ ี --> มันทะ, ติกขะ ---> เขา มรรค ผล นิพพาน ๓) สงั ขารุ. (ปลาย ) เปน วิปส สนาท่ี เห็นไตรลกั ษณชัดเจนท่สี ดุ ปญ ญาทีเ่ หน็ โทษในสังขาร ๑๕ ประการ (เหน็ ไตรลกั ษณอยางกวางขวาง --> เห็นไตรลักษณช ดั เจน --> ไดมรรคผล ) ขณะทเ่ี ห็นเปน โทษ กเ็ หน็ โดยความเปนภยั และเบื่อหนา ยดว ย ๔) ทานนบั สงเคราะหม ญุ จิ. + ปฏิสงั ขา. รวมใน สงั ขารุ. ดวย เพียงแตกาํ ลงั ปญญาออนกวาเทานัน้ ปญญาทีเ่ หน็ รปู นามเปนภยั ใน ภพ ๓, ๔, ๕, ๗, ๙ มญุ จ.ิ ปฏสิ ังขา. สังขารุ. ไดญาณใดญาณ ขณะทีเ่ ห็นโดยความเปนภัย ขณะนัน้ กเ็ หน็ โดยความเปนโทษดว ย และเกิดความเบอื่ หนายดว ย ปญญาในมุญจิ. ปฏสิ งั ขา. สังขารุ. หนึ่งใน ๓ ญาณ ปญ ญาในสงั ขาร.ุ ปฏิสงั ขา. ละรปู นาม(มญุ จิ.) ไดท ง้ั ๓ ญาณ ปญ ญาในปฏสิ ังขา. มญุ จ.ิ สงั ขารุ.--> มรรค ผล เหมือนกัน

- 62 - 5 มญุ จิตุกมั ยตาญาณ (น. ๑๕๓ - ๑๕๗ ) มว. ญาณท่ีมคี วามปรารถนาใครจ ะพนจากรูปนาม โดยพิจารณาเห็นรูปนามเปน ของนา กลัว มที ุกข มีโทษ เปน เหยอื่ ลวงใหห ลงติดอยใู นวฏั ฏสงสาร เปนสงั ขารปรุงแตง ใหไ ดรบั ความเดอื ดรอน และมีความแปรปรวนอยเู ปน นติ ย จติ กเ็ กดิ ความเบื่อหนาย อยากออกอยากหนีอยากหลดุ อยากพนจากสังขารธรรม อยากพน จากสังสารวฏั ใจก็นอมไปสูพระนิพพาน สงั ขารธรรม ไดแ ก ขนั ธ ๕ คอื รูป เวทนา สัญญา สังขาร วญิ ญาณ ยอ ลงไดแ ก รปู นาม * การพิจารณาในมุญจติ ุกมั ยตาญาณ ๑๕ ขอ อวชิ ชา สงั ขาร วิญญาณ นามรปู สฬายตนะ ผสั สะ เวทนา ตัณหา อปุ าทาน กมั ม. ชาติ ชรามรณะ + อนิฏฐผล ๕ ๔.อายหู นะ ทกุ ขสัจจ อภธิ รรม ๘๑ เจ.๕๑ (-โล) ๒๘ ๒.ปวัตตะ - นามรปู ปรจิ เฉท. + ปจ จยปรคิ คห. ๔.อายูหนะ นานกั . ๑.อุปปาทะ ๕.ปฏิสนธิ ๖.คติ ๓.นิมติ - ไตรลกั ษณ สมั ม. อทุ ยัพ. ภังค. ภย. อาทีนว. ๗.นพิ พาน ๘.อปุ ปต ติ ๙.ชาติ ๑๐.ชรา ๑๑.พยาธิ นานกั . ๑.อปุ ปาทะ ทุกขโดยพระสตู ร รูป.ก.ุ ๕ อรปู .ก.ุ ๔ รูป.วิ.๕, อรปู .ว.ิ ๔ ๑๒.มรณะ ๑๓.โสกะ สหชาต. ๕.ปฏสิ นธิ ๖.คติ ๑๔.ปรเิ ทวะ \" กมั มสกตาญาณ \" \"อปุ รมิ สงั สาร\" > รปู .๑๖,อรปู ๔ \" พรหมสงั สาร\" ๑๕.อุปายาสะ ๗.นพิ พัตติ ๘.อุปปต ติ ๙.ชาติ ๑๐.ชรา ๑๑.พยาธิ ม.กุ.๘ อ.ุ ณ.ก.ุ ๑, ม.ว.ิ ๘ ๑๒.มรณะ ๑๓.โสกะ ๑๔.ปริเทวะ ภยตุปฏ ฐานญาณ ( ภยญาณ ) \"มชั ฌิมสังสาร\" > กาม.๗ \" กามสคุ ตสิ ังสาร\" ๑๕.อปุ ายาสะ > เหน็ โดยภยั ๓,๔,๕,๗,๙ อกุ.๑๑ (-อทุ ) อ.ุ ณ.อกุ.๑ อาทนี ว. > เหน็ โดยโทษ \"เหฏฐิมมสงั สาร\" > อบาย.๔ \" อปายสงั สาร\" นิพพิทา. > เหน็ โดยภยั + โทษ จงึ เกดิ ความเบ่ือหนาย * อุปมา มุญจิตุกมั ยตาญาณ ๘ อยาง ( น. ๑๕๕ ) ๑) ปลาติดขา ย ๕) งอู ยใู นมอื หมองู ๒) กบถกู งคู าบ ๖) ชางติดหลม ๓) ไกป าตดิ ดกั บว ง ๗) พญานาคอยูในปากครุฑ ๔) เนอ้ื ติดบว ง ๘) บรุ ษุ ถูกขาศกึ ลอม ยอมอยากหลุดพน ฉนั ใด ผปู ฏิบัติกฉ็ ันน้ัน

- 63 - 5 ปฏิสงั ขาญาณ (น. ๑๕๗ - ๑๖๕ ) มว. ญาณพจิ ารณาเหน็ รูปนาม โดยขะมักเขมน ตอ กจากมญุ จติ ุกมั ยตาญาณ ปฏิ = เฉพาะ / หวนกลับ สังขา = การพจิ าณา ญาณ = ปญญาทเ่ี กดิ จากการพจิ ารณายอนกลับไปในวปิ สสนาญาณเบื้องตน เพอื่ เปนกาํ ลงั ใหม ญุ จิตุกัมยตาญาณ อยากหนีอยากพน * การพจิ ารณาในปฏสิ งั ขาญาณ (น. ๙๐ - ๙๙ ) พจิ ารณารปู นามโดยความเกิดดับ ๕๐ อยาง (ซง่ึ ผาน \" อารทั ธวปิ สสโก \" แลว ) ( เดิมเคยเกิดใน อทุ ยพั พยญาณ คร้งั หนงึ่ แลว เรียกวา อารทั ธวปิ ส สนโก แลวเกิดวิปส สนูปกิเลส แตคร้ังนี้ไมเกดิ แลว ) ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ปฏสิ งั ขาญาณ > อนจิ จานปุ ส สนา > อนจิ จํ ๑๐ x ขนั ธ ๕ = ๕๐ * การหาอบุ าย เพอื่ การหลดุ พน ขอ ที่ ๑ \" หาอบุ าย \" > ทกุ ขํ ๒๕ x ขันธ ๕ = ๑๒๕ ปญ ญาในปฏสิ ังขาญาณ พจิ ารณาไตรลกั ษณ ๔๐ โดยขันธ ๕ = ๒๐๐ เพ่อื เปน กําลังใหก ับมุญจติ กุ ัมยตาญาณ > ทุกขานุปสสนา เพ่ือจะละทิ้งในรปู นาม > อนตั ตานุปส สนา > อนัตตา ๕ x ขนั ธ ๕ = ๒๕ * การหาอุบาย เพอื่ การหลดุ พน ขอ ท่ี ๒ > ๔๐ x ขันธ ๕ = ๒๐๐ พจิ ารณาสงั ขารท้ังหลาย โดยความเปน ทุกข โทษ ภยั เบื่อหนา ย ทัง้ ๑๕ ขอ ตงั้ แต อุปาทาย......... อุปายาสะ * ปฏสิ งั ขาญาณ (เหน็ ไตรลักษณ กวางขวางท่สี ุด ) หาอบุ าย ---> ความหลุดพน = มุญจติ ุกัมยตาญาณ ---> สงั ขารเุ ปกขาญาณ ---> ปฏสิ ังขาญาณ ---> - มุญจติ ุกมั ยตาญาณ ใหมกี ําลังในการหลดุ พน ๑) พิจารณาไตรลกั ษณ ๔๐ / ๒๐๐ อุบาย - สังขารุเปกขาญาณ ๒) พจิ ารณาสังขาร ๑๕ ขอ โดยทุกข โทษ ภัย เบ่ือหนาย ไตรลกั ษณ ๔๐ อาการ ๑๕

- 64 - 5 พระบาลบี ทที่ ๔ สังขารุเปกขาญาณ (น. ๑๖๕ - ๒๑๑ ) มว. ญาณพจิ ารณาเห็นรปู นาม โดยอาการวางเฉยในสังขารนิมติ อารมณ สงั ขา = ธรรมทถ่ี กู ปจจยั ปรงุ แตง ไดแ ก ขนั ธ ๕ อุเบกขา = วางเฉยในสังขารธรรม ญาณ = ปญ ญาที่อาศยั การพิจารณาในไตรลกั ษณอ ยางกวา งขวาง ทเ่ี ปนไปในปฏิสังขาญาณ * การพิจารณา ๑) พจิ ารณาสังขารุ. อุปปาทะ ..... อุปายาสะ โดยความเปน ทุกข โทษ ๑๕ ขอ ๒) \" \" \" ภัย ๑๕ ขอ ๓) \" \" \" สังขารปรงุ แตง ๑๕ ขอ พิจารณาเพ่ือใหปญญามีกาํ ลัง ในการ\" วางเฉย \" ในรปู นาม ๔) \" \" \" พยสนะ ๕ (ความเส่อื ม) ๑๕ ขอ เพ่อื ใหอ ินทรยี แกก ลา --> พละ ๕ --> โพชฌงค ๗ (สมงั คี ) เปนปจ จยั กบั อรยิ มรรคมอี งค ๘ ๕) \" \" \" สงั ขารปรุงแตง + ทกุ ข ๑๕ ขอ ( ขอ ๑ + ๓ ) ๖) ปญ ญาพิจารณาเห็นวา สังขารและอุเปกขา ทั้ง ๒ นั้นกเ็ ปน สงั ขาร แลววางเฉยในสังขารเหลานัน้ จดั เปน สงั ขารุเปกขาณาณ ซึง่ จะพจิ ารณาสงั ขาร ๑๕ ประการ แลว วางเฉย ภงั คญาณเองกด็ บั ไปสนิ้ ไปเหมอื นกนั ปรากฏโดยความเปน อนจิ จงั ทกุ ขงั อนตั ตา ตัวญาณในสงั ขารเุ ปกขาญาณ กน็ าํ ทกุ ขโ ทษภยั มาใหผ ปู ฏบิ ตั เิ หมอื นกนั \" สงั ขาร เปนอารมณของสงั ขาร \" แลวเขาถงึ การวางเฉย การวางเฉยก็มกี ารดบั ไปเชน กนั คือ สงั ขารเุ ปกขาญาณตน ๆ ดบั ไป มีสงั ขารเุ ปกขาญาณหลงั ๆ เปน ผูต ามรู ๗) จิตของปถุ ชุ น ( มงุ หมายใน ติเหตกุ ปุถุชน ) เม่ือถึง สังขารุเปกขาญาณ มีอาการเปน ๒ อยา ง คอื ๑. ยนิ ดี เพลิดเพลนิ ตอสังขารุเปกขาญาณ ๒. เห็นแจง สงั ขารุเปกขาญาณ นามรูป. ---> ปจจย. ---> สมั ม. ---> ตรณุ . ---> วปิ ส สนูปกิเลส พลว. ---> ภังค. ---> [ ภย. + อาทีนว. + นิพพิทา. ] ---> มญุ จติ .ุ + ปฏสิ งั ขา. + สังขาร.ุ ---> ตน - ยนิ ดใี นการวางเฉย อนุโลม ---> ปลาย - เหน็ แจง ( วุฏฐานคามิน.ี ) ๘) จิตของเสกขบุคคลนับตัง้ แต พระโสดาบนั เปนตน ไป เมือ่ ถึง สงั ขาร.ุ แลว มอี าการ ๓ อยา ง คอื ๑. ยินดี เพลดิ เพลินตอสังขารเุ ปกขาญาณ ๒. เห็นแจง สังขารเุ ปกขาญาณ ๓. พิจารณาสงั ขารเุ ปกขาญาณแลว เขา ผลสมาบัติ ๙) จติ ของผูป ราศจากราคะ (อเสกข) เม่อื ถึง สังขาร.ุ แลว มีอาการ ๓ อยา ง คือ ๑. เหน็ แจง สังขารเุ ปกขาญาณ ๒. พจิ ารณาสงั ขารเุ ปกขาญาณแลว เขาผลสมาบตั ิ ๓. วิหารธรรม (การอยูเปน สขุ ในอารมณท เ่ี ปน พระนิพพาน ) ครนั้ เมอ่ื วางเฉยตอสงั ขารนนั้ แลว ยอ มอยดู ว ยธรรมเปนเครอ่ื งอยู นามรปู . ---> ปจจย. ---> สมั ม. ---> ตรณุ . ---> วปิ สสนปู กิเลส พลว. ---> ภังค. ---> [ ภย. + อาทีนว. + นิพพิทา. ] ---> [ มุญจติ ุ. + ปฏสิ งั ขา. + สงั ขารุ. ] อนโุ ลม. ---> มรรคสงู ขน้ึ , ( วุฏฐานคามนิ ี. ) ผลสมาบัติ, ปุถชุ นเร่ิมตนที่ นามรูป. พระอรยิ ตํา่ ๓ ทําใหม คั คสูงขึ้น / เขาผลสมาบัติ เร่มิ ที่ พลว. ชว งตน ชวงปลาย ๒) เหน็ แจง นโิ รธสมาบตั ิ ๑) ยินดี (มีโลภ)ในการวางเฉย พระอรหนั ต เขา ผลสมาบตั ิ เร่ิมที่ พลว.

- 65 - ๑๐) จติ ของปถุ ชุ นกับเสกขบุคคล เมื่อถึงสังขารุ. แลว มีลักษณะเหมอื นกัน ๔ อยา ง คือ ๑. เศรา หมองเพราะยินดี ---> สงั ขาร.ุ (ชวงตน ) ๒. อันตรายตอ ภาวนา ถาเปน ปถุ ุชนโอกาสท่จี ะไดม รรคผลไมมี / อริยต่ํา ๓ โอกาสไดม รรคผลสงู ขน้ึ กไ็ มม ี ๓. อันตรายตอการรูแจง ในอรยิ สัจจ ๔ ๔. เปนปจจัยในการปฏสิ นธิ ๑๑) จติ ของปุถชุ น เสกขบคุ คล พระอรหันต เมือ่ ถึงสังขาร.ุ แลว เหมือนกันคอื มไี ตรลักษณ เปน อารมณ ต.ิ ปุถุชน สาํ เร็จเปน --> โสดาบนั ผานสงั ขาร.ุ --> สกทาคามี ยาก / ---> ผลสมาบตั ิ งา ย ๑๒) จติ ของปุถชุ น เสกขบุคคล อเสกขบุคคล เมอ่ื ถงึ สังขาร.ุ แลว ตางกันตรงเปน กุศล และอพั พยากต สมถะ วิปสสนา ๑. วางเฉยใน นิวรณ เพือ่ ใหไ ดใน ปฐมฌาน ๑. สังขาร.ุ ของติ.ปุ ---> ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค โสดา.มคั ค ผ ผ ๒. วางเฉยใน วติ กวิจาร \" ทตุ ิยฌาน ๒. สงั ขาร.ุ ของโสดา. ---> \" \" สก.มัคค \" ๓. วางเฉยใน ปต ิ \" ตติยฌาน ๓. สงั ขาร.ุ ของสก. ---> \"\" อนา.มคั ค \" ๔. วางเฉยใน สขุ เวทนา \" จตตุ ถฌาน ๔. สังขาร.ุ ของอนา. ---> \" \" อร.มัคค \" กศุ ล ๕. วางเฉยใน รปู , ปฏฆิ , นานตั ตสญั ญา \" อากาสานญั จา. ๕. สงั ขารุ. ของโสดา.--->ภ น ท ม นุ นุ นุ นุ โสดาผลเกดิ ดบั อารมณ กามจิต ๔๔ = นานตั ต กุศล ๖. สงั ขาร.ุ ของสก. ---> \"\" สก.ผลเกดิ ดบั อนา.ผลเกดิ ดบั รปู สญั ญา ภ ตี น ท ป ปญ สํ ณ วุ ช ช ช ช ช ช ช ต ต ภ ภ ๗. สังขารุ. ของอนา.---> \" วัตถุ ปฏฆิ สญั ญา ๘. สงั ขาร.ุ ของอร.---> \"\" อร.ผลเกดิ ดับ ๖. วางเฉยใน อากาส. \" วญิ ญาณัญจา. ๙. สังขาร.ุ ของพระอรหนั ตท เ่ี ปน อนมิ ติ ตวโิ มกข มี อนิมิตตนิพพานเปน อารมณ อพั พยากตะ (กิริยา ) ๗. วางเฉยใน วญิ ญาณญั จา. \" อากญิ จัญญา. ๑๐. สังขารุ. ของพระอรหันตท เ่ี ปน สุญญตวโิ มกข มี สญุ ญตนพิ พานเปนอารมณ ๘. วางเฉยใน อากญิ จญั ญา. \" เนวสัญญา. ๑๓) จิตของปุถชุ น เสกขบคุ คล อเสกขบุคคล เมอ่ื ถึงสงั ขาร.ุ แลว ตางกนั ตรงปรากฏชดั คอื ๑. ต.ิ ป.ุ + เสกข. จะปรากฏชดั เมอ่ื เขาวปิ ส สนา ๒. อเสกข. ปรากฏชดั เสมอ ๑๔) จติ ของปถุ ชุ น เสกขบุคคล อเสกขบคุ คล เม่อื ถึงสังขาร.ุ แลว ตางกนั ตรงกจิ ทท่ี าํ คอื ๑. ติ.ป.ุ + เสกข. กิจหนา ทยี่ ังไมหมด ๒. อเสกข. กจิ หนาท่ีหมดแลว ๑๕) วาโดยการประหาณกเิ ลส สงั ขาร.ุ ปลาย.ของปถุ ชุ น ทาํ ลาย สักกายทิฏฐิ, วจิ กิ จิ ฉา, สีลพั พตปรามาส ---> โสดาบัน. ๑๖) สังขาร.ุ เกดิ ขึน้ ดวยอํานาจสมถะ และวปิ ส สนา ในกสุ ลตกิ แสดงสงั ขารุ. ไดท้งั หมด ๑๘ ขอ กุสลติก - ปฐมบท กสุ ลาธมมฺ า สมถะ ๘ ขอ วปิ ส สนา ๗ ขอ - ทตุ ิยบท อกุสลาธมมฺ า 2 2 - ตติยบท อพฺยากตาธมฺมา 2 วิปส สนา ๓ ขอ

- 66 - 5 สังขารุเปกขาญาณ > ความวางเปลาดวยเง่อื น ๒, ๔, ๖, ๘, ๑๐, ๑๒ อายตนะภายนอก ๖ - รปู ารมณ รปู ขนั ธ วญิ ญาณ ๖ + ผสั สะ ๖ เงอื่ น ๒ รูปภายใน (๑) และภายนอก (๑) ท่ีเกดิ กบั ตัวเรามแี ตค วามเสอ่ื มส้ินสลายไป ภ ตี น ท ป ปญ สํ ณ วุ ช ช ช ช ช ช ช ต ต ภ ภ เงอ่ื น ๔ มีการแยกออกจากกนั เปน สภาพท่เี ปนอัพยากต ไมรอู ารมณ ตวั เรา (๒) กับตัวผอู ่นื (๒) วิญญาณขันธ สพั พ.๗, เวทนาขนั ธ, สัญญาขันธ, สงั ขารขนั ธ เง่อื น ๖ เงื่อน ๘ อายตนะภายใน ๖, อายตนะภายนอก ๖, วญิ ญาณ ๖, ผัสสะ ๖ เกดิ ฐตี ิปต ตะ ๔๙ ขณะ (ชรา) ดบั (มรณะ) รูปขันธ, เวทนาขันธ, สัญญาขันธ, สงั ขารขันธ, วิญญาณขันธ, จักขุ, ชรา, มรณะ อายตนะภายใน ๖ -จักขุปสาท 5 เง่ือน ๑๐ 5 พิจารณาความวางเปลาดว ยอาการ ๔๒ (น.๑๗๕ - ๑๗๗ ) ปญ ญาทพ่ี จิ ารณาความวา งเปลา ดวยเงอื่ น ๒, ๔, ๖, ๘ - เดิมพิจารณาอาการไตรลกั ษณใ นสัมมสนญาณ ๔๐ ขอ - เม่ือปญญาพจิ ารณาสงั ขารทง้ั หลายแลววางเฉยในสังขารน้นั ปญญาไดพจิ ารณาอาการไตรลกั ษณ ๔๒ เปน การ พิจารณาซา้ํ ของเดมิ ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... - ขอ ๓๙ ทานรวม โสก ( ๓๘ ) ปรเิ ทว (๓๘ ) ทุกขอุปายาสะ (๓๙ ) รวมเปนขอเดียว สงั ขาร.ุ ---> อนัตตานปุ สสนา - ทานแสดงเพ่ิมอกี ๔ ขอ คอื ปญ ญาเหน็ โดยความเปน ของสญู - เดมิ แสดงไวใ นสัมมสน. (น.๙๙) = ๕ ขอ ๒๕) อนสฺ าทโต พจิ ารณาเหน็ รปู โดยความไมน า ชืน่ ใจ = สุญญตานุปส สนา - กําลังปญญาพจิ ารณาโดยความวางเปลา ๔๐) สมุทยโต \" \" โดยความเปน สมุทัยคือ เหตุใหทกุ ขเ กิด ดวยเงอ่ื น ๒, ๔, ๖, ๘ ๔๑) อตถฺ งคฺ มโต \" \" โดยความเปนของเส่อื ม เพราะต้งั อยไู มได ทานแสดงของเดิมไว ๕ ขอ คอื ขอ ๑ - ๔ ขอ ๙ ๔๒) นสิ ฺสรณโต \" \" โดยความเปนของปราศจากทพ่ี ึง่ และเพม่ิ อกี ๕ ขอ ขอ รวมเปน เง่อื น ๑๐ (น. ๑๗๓ - ๑๗๔ ) 5 เงอ่ื น ๑๒ (น.๑๗๕) มองความวา งเปลา คือ มองทุกอยางเปนของสูญ

- 67 - 5 ผลของสังขารุเปกขาญาณ ๙ ขอ ( น. ๑๗๗ - ๑๗๙ ) ๑) ละความกลวั ละความยินดเี สยี ใจ มีใจวางเฉยอยกู บั รปู นาม ( พน จากสังขารุเปกขาญาณ ชวงตน แลว ) พิจารณาในไตรลกั ษณดว ยอาการ ๔๒ ๒) ไมยึดมน่ั ถอื ม่นั รปู นามวา เปนเรา อาศยั อนปุ สสนา ๗ ประการ ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... สงั ขารุ.พจิ ารณาใน ---> - อนิจจานปุ สสนา ๓) มสี ตสิ ัมปชญั ญะรูเ ห็นอยู ไมหวนคนื ไปในภพ ๓, ๔, ๕, ๗, ๙ มีแตการหวนไปพจิ ารณารูปนามเทา น้นั - ทกุ ขานปุ ส สนา ตน ปลาย - อนตั ตานปุ สสั นา ๔) ปฏิสสฺ ติ - มีสติต้งั มน่ั การรวู าสงั ขารเุ ปกขาญาณ ก็เปนไตรลกั ษณ และกาํ หนดไตรลักษณไดเสมอ 2 ยนิ ดี 3 เหน็ แจง ๕) วิรตตฺ จติ ตฺ ํ - ใจไมยดึ มัน่ ไมถือม่ันไมผ ูกพันไมเกาะเก่ยี วไมกาํ หนัดพอใจในรปู เสียง กลนิ่ รส (เผลอขาดสต)ิ ( ความวปิ ลลาสธรรมไมมี ความเปนกิเลสมาอาศยั วปิ ลลาสไมไ ด ) ๖) นชโฺ ฌสตฏิ นํ - ไมรบั บัญญตั ิไวเ ปนอารมณ ไมถือนิจจ. สุข. อตั ต. สุภ ละใหหมดไป ๗) ทุกขฺ อปจนิ ํ - ไมสงั่ สมทกุ ข มแี ตพ ยายามตัดรากของทกุ ขใ หหมดไป ใจกว็ างเฉยในรปู นาม ๘) นพิ พฺ านเมว ปกขฺ นฺทติ - พิจารณารปู นามวา เปนภยั เปน ทกุ ขโ ทษ เบอ่ื หนา ย อยากหลดุ พน แลววางเฉย จิตก็จะแลนไปสูสันติบท ๙) ติวธิ านุปสฺสนาวเสน - จิตของพระโยคาวจรมีกาํ ลังมากในสังขารุเปกขาญาณ ใหอ นปุ ส สนา ๓ + วโิ มกขมุข ๓ และโพชฌงค ๗ ตฏิ  ติ เปน ปจ จยั ในการจาํ แนกพระอรยิ ะ ๗ จาํ พวก 5 อนุปสสนา ๓, วโิ มกขมขุ ๓, วโิ มกข ๓, พระอริยบคุ คล ๘ / ๗, พระอรยิ กับไตรลกั ษณ ( น. ๑๘๐ - ๑๘๗ ) พระอริยบคุ คล ๗ - อนจิ จลกั ษณะ ศรทั ธินทรีย แกก ลา ๑. สัทธานสุ ารี = โส.มคั . ๕. ธมั มานุสารี = โส.มคั . - ทุกขลกั ษณะ สมาธนิ ทรยี  แกก ลา ๖. ทฏิ ฐปิ ต ตะ = โส.ผ.-> อร.มัค. - อนัตตลักษณะ ปญญนิ ทรีย แกกลา ๒. สทั ธาวิมตุ = โส.ผ. -> อร.ผ. ๗. ปญญาวิมตุ = อร.ผ. อินทรียท เี่ หลืออีก ๔ = ส. น.ิ ถ.ิ อ., อัญ. สัม. ๓. กายสกั ขี (รปู . / อรปู . ) = โส.มัค. -> อร.ผ. ๔. อภุ โตภาควิมตุ = อรูป. / อร.ผ. นามรปู ปรจิ เฉท. …ฯลฯ... พระอริยบุคคล ๘ -- ๑๖ ญาณ -- -- ๑๒ ญาณคร่งึ -- -- ๑๒ ญาณครึ่ง -- ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค โส.มัค. ผ ผ .../ โว สก.มัค. ผ ผ .../ โว อนา.มคั . ผ ผ .../ โว อร.มคั . ผ ผ อนปุ สสนา ๓ วิโมกขมุข ๓ วโิ มกข ๓ (พนจากกเิ ลส อธ. = อริยมรรค ) - อนจิ จานุปส สนา แลนไปในธาตทุ ่ี ไมม นี มิ ติ อนิมติ ตานุปส สนา เห็นอนจิ จํ = อนิมติ ตวิโมกข เปน อธิบดี อนมิ ิตตวโิ มกข กระทํานิพพานใหเปน อารมณดว ยการ ไมม ี นมิ ิต (ธุวะ, นิจจ) วโิ มกขท เ่ี หลือ ๒ เปน ส. น.ิ ถิ. อ. อัญ. สัม. แทงตลอดในสจั จ.๔ - ทกุ ขานปุ สสนา แลน ไปในธาตุท่ี ไมเ ปนทต่ี งั้ อปั ปณิหติ านุปสสนา เห็นทุกขํ = อปั ปณิหิตวิโมกข .... อัปปณิหติ วิโมกข \" \" ไมเปน ทต่ี ้งั ของกเิ ลส - อนตั ตานุปส สนา แลนไปในธาตุที่ วาง สุญญตานปุ สสนา เหน็ อนัตตา = สุญญตวโิ มกข .... สญุ ญตวิโมกข \" \" เปน ของสูญ

- 68 - 5 วปิ สสนาญาณ ๓ ที่เหมอื นกนั ( น. ๑๙๓ ) 5 ยอดแหงวปิ สสนา ( น. ๑๙๔ ) พจิ ารณาสังขาร ๑๕ ขอ โดยทุกข โทษ ภยั สังขารุเปกขาณาณ สงั ขารุ.=ทั้งสงั ขาร+อเุ บกขา กด็ บั ไปๆ เบอ่ื หนา ย อยากหนี อยากพน นําทกุ ขโ ทษภยั เหมอื นกนั เบือ้ งตน ---> นพิ พิทาญาณ มุญจิตุกมั ยตาญาณ สงั ขารเุ ปกขาญาณ มคี วามเบื่อหนายในรูปนาม อยากหนอี ยากพน ไมย ึดมนั่ ไมถ อื มัน่ ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ปฏิสังขา.> สงั ขารเุ ปกขาญาณ อยกหนีอยากพน ไตรลกั ษณ ๔๐ วางเฉย โลภ (ยนิ ด)ี สังขารเุ ปกขาญาณ (ปลาย) อาการ ๑๕ มญุ จิตุกมั ยตาญาณ หาอบุ าย สังขารเุ ปกขาญาณ สังขารเุ ปกขาญาณ (ตน ) ไดแ ก สงั ขารุ.ทคี่ รบองค ๖ และวุฏฐานคามินีวปิ ส สนา ปฏิสังขาญาณ เรยี ก \"วฎุ ฐานคามนิ ี \" เพราะ มกี ารออกไปดว ยการสบื ตอ กบั มรรค วุฏฐานคามนิ ี มี ๒ อยา ง ดังพระบาลีแสดงไวว า \" มคเฺ คน สทธฺ ิ ฆฏิยติ \" = มกี ารสบื ตอ กนั กบั มรรค ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค มคั . ผ ผ สังขารุเปกขาญาณ (ปลาย) อนโุ ลมญาณ มกี ารออกไป ๒ อยา ง - ออกจากวตั ถุ ออกจากนมิ ิต คอื ขนั ธ ๕ (รูปนาม) อินทรยี  ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ อรยิ มรรคมีองค ๘ - ออกจากมิจฉาทิฏฐิ (อนสุ ัยกเิ ลส ) ยอดแหง วิปสสนา ๑. สิกขาปตตะ ไดแ ก วิปสสนาทถี่ งึ ยอด ถงึ ปลาย ตอ งเปนวิปสสนาท่คี รบองค ๖ ๒. วฏุ ฐานคามนิ ี ๑) ไมม คี วามกลัว ไมมคี วามยินดียนิ รา ย ๒) ดีใจก็ไมมี เสียใจกไ็ มมี มแี ตสติสัมปชัญญะ วฏุ ฐานคามินีวปิ ส สนา ( สงั ขารุเปกขาญาณ + อนุโลม.) วุฏฐาน (มรรค) ๓) ไมยดึ วา สังขารเุ ปกขาญาณเปน ของเรา ๔) วางเฉยไดเ ปน เวลานาน ๑) เปนวปิ สสนาท่มี ีไตรลกั ษณเปนอารมณ ออกจากวตั ถุ ออกจากกองทุกข ๕) มใี จเปนกลางในการตรวจสอบสงั ขาร ๖) ไมห ดกลบั ไปในภพ ๓, ๔, ๕, ๗, ๙ ๒) เปนวิปส สนาทีเ่ ปนเหตุใหถ ึงมรรค ๓) มกี ารออกไปดว ยการสืบตอ กับมรรค ๔) ออกไปจากรูปนาม ไมใชออกจากไตรลักษณ ๕) ญาณน้เี ปนญาณที่รแู จงแทงตลอดในรปู นาม ( กินความไปถึงไตรลักษณ )

- 69 - 5 วิธีออกจากความยึดมนั่ ๑๘ นัย ( น. ๑๙๕ ) * การพิจารณา ๑) กาํ หนดรปู นามภายใน ออกไปเพราะ รปู นามภายใน เบอ้ื งตน กาํ หนด ธาตุ ๔ อุปาทายรปู ๒๔ ๒) กาํ หนดรูปนามภายใน ออกไปเพราะ รปู นามภายนอก ( ๔ สมฏุ ฐาน) รปู ขันธชดั เบอ้ื งตน ๓) กําหนดรปู นามภายนอก ออกไปเพราะ รูปนามภายนอก ทา มกลาง นามธาตุ (ปรากฏชดั ในภายหลัง ) ๔) กําหนดรปู นามภายนอก ออกไปเพราะ รูปนามภายใน เวทนา สัญญา สงั ขาร วญิ ญาณ ภายหลงั ปรากฏชดั ท้งั รูป+นาม ---> วางเฉย ---> มคั ค สังขารภายใน ๑๕ ประการ เปรียบเทียบภพ ๓, ๔, ๕, ๗, ๙ \"ปจจกั ขะ\" \"อนมุ าน\" = ภายนอก ๑๐) พจิ ารณาอนิจจัง ---> ออกเพราะ อนจิ จงั อาศัยความแกก ลาของ ศรทั ธนิ ทรยี  (การเห็นเปนประจกั ษ ) ๑๑) พจิ ารณาอนจิ จัง ---> ออกเพราะ ความเปนทกุ ข อาศัยความแกก ลา ของ สมาธนิ ทรีย [ภย, อาทนี ว, นพิ พทิ า] [มุญจิ, ปฏสิ ังขา, สงั ขารุ > ปลาย อนโุ ลม. โค มัคค ๑๒) พจิ ารณาอนจิ จงั ---> ออกเพราะ ความเปนอนตั ตา อาศยั ความแกก ลาของ ปญ ญนิ ทรีย ( เบอ้ื งตน ) ( ทามกลาง ) > ยอดแหง วปิ ส สนา ออกจากวตั ถุ ๑๓) พิจารณาทกุ ขัง ---> ออกเพราะ ความเปนทกุ ข > สกิ ขาปต ตะ - รปู นาม ๑๔) พจิ ารณาทกุ ขงั ---> ออกเพราะ อนจิ จงั > วุฏฐานคามนิ ี - กิเลส ๑๕) พจิ ารณาทกุ ขงั ---> ออกเพราะ ความเปนอนัตตา ๑๖) พจิ ารณาอนัตตา ---> ออกเพราะ ความเปนอนัตตา รูป < ดบั <-- นามรวู ารูปดบั ---> นามรนู ามดบั ---> \" วางเฉย \" ---> มัคค ๑๗) พิจารณาอนตั ตา ---> ออกเพราะ อนิจจัง ๑๘) พจิ ารณาอนตั ตา ---> ออกเพราะ ความเปน ทุกข อารมณ อารมั มณกิ อารมั มณิก รปู นามภายใน ภายนอก ภายใน รูปนามภายนอก * พจิ ารณาเบอื้ งตน ทา มกลาง ภายหลัง ไตรลักษณ ไตรลักษณ อาศยั ความแกก ลา ของอินทรีย ๕) พจิ ารณารูป ออกเพราะรปู ฝา ยวปิ ส สนา อยา งใดอยา งหนง่ึ คละกนั ทง้ั ๓ ศรทั ธิน.-อนิจจ / สมาธิน.-ทุกข / ปญญนิ .-อนตั ตา ๖) พจิ ารณารูป ออกเพราะนาม ฝา ยสมถะ ยก ปฐมฌาน เปนบาท ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ ....ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ ....ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ๗) พจิ ารณานาม ออกเพราะนาม ๘) พจิ ารณานาม ออกเพราะรูป นาม อาศัย หทยวัตถุเกิด สัมมสน. ---> ฯลฯ ภงั ค. --> ภย อาที นิพพทิ า ---> มญุ จิตุ ปฏสิ งั ขา สงั ขาร.ุ ปลาย ---> มัคคญาณ ๙) พจิ ารณารูป ออกเพราะรปู นาม อาศัยธาตุ ๔ เกิดแลว เขา ไปหาอปุ าทายรปู รูป อนจิ จงั ออกจากอนิจจงั = ญาณตน ---> สังขารุ.ปลาย ---> มัคคญาณ ทกุ ขัง ออกจากทกุ ขงั ( นาม - ออกไปรปู , รปู - ออกไปนาม ) อนตั ตา ออกจากอนตั ตา

- 70 - 5 ผลของสังขารุเปกขาญาณ ( น. ๑๙๘ ) ผลของสงั ขารุเปกขาญาณ อนิจจลกั ษณะ ศรทั ธนิ ทรยี  อนิมติ ตานปุ สสนา อนิมิตตวโิ มกข สทั ธานุสารี สทั ธาวิมุต ทุกขลักษณะ สมาธนิ ทรีย อปั ปณิหิตานุปสสนา อัปปณิหติ วิโมกข อนัตตลกั ษณะ ปญ ญินทรยี  สุญญตานปุ ส สนา สญุ ญตวิโมกข กายสักขี อภุ โตภาควิมุต วโิ มกข ๓ เปนช่ือของ พระอรยิ ะดวย ธัมมานุสารี, ทิฏฐปิ ต ตะ, ปญญาวมิ ุต ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค มคั . ผ ผ สัมมสน + ตรณุ . --> พลว., ภงั ค. --> [ ภย อาทนี ว นิพพิทา ] --> [ มญุ จิ. ปฏสิ งั ขา สังขารุ. ปลาย ] --> อนโุ ลม. อนปุ สสนา ๓ (อนจิ จา / ทุกขา / อนัตตา) โพชฌงค ๗ <--- วิโมกขมขุ ๓ <--- ยอดวปิ สสนา <--- วฏุ ฐานคามนิ ี สกิ ขาปต ตะ 5 การอุปมาสังขารุเปกขาญาณ ๖ อยา ง ( น. ๑๙๙ ) * เบ้ืองตน ๑. คางคาว ๒. งเู หา ๓. เรือนไฟไหม ๔. โค ๕. ยกั ษินี ๖. เด็ก - ยดึ รปู นาม ดว ยบญั ญตั ิ ละบัญญัติ เขา ถึงรปู นาม - กาํ หนดรปู นาม เหน็ ไตรลกั ษณ กําหนดไตรลักษณ เหน็ ทุกข โทษ ภยั เบอื่ หนาย - เพอ่ื ใหน บั สงเคราะหลงในญาณ ๑๖ - รูถึงความเบอื่ หนา ย อยากหนีอยากพน หาอบุ าย วางเฉย - เบอื้ งตน ยึดรปู นาม ยังมบี ัญญตั ิ - อปุ มา เขาถึง นามรูปปรจิ เฉทญาณ ปจจยปริคคหญาณ เขา ถึงไตรลักษณ ดัวย สมั มสน., อทุ ยัพ., ภังค. นพิ พิทา. มญุ จิตุ. ปฏสิ ังขา. สงั ขารเุ ปกขา. - อปุ มา ๓ ญาณทีเ่ ขา ถึงกัน ภย. อาทีนว. นิพพิทา. - อุปมา ๓ ญาณทเ่ี ขา ถงึ กัน มุญจติ .ุ ปฏิสังขา. สงั ขารุเปกขา. - อปุ มา ในอนุโลมญาณ - อุปมา ในโคตรภูญาณ - อุปมา ในมคั คญาณ - อุปมา ในผลญาณ - อุปมา ในปจ จเวกขณญาณ

- 71 - 5 สังขารุเปกขาญาณทคี่ วรทราบ ( น. ๒๐๕ ) - ปญ ญาทีม่ กี ารวางเฉยในรปู นาม เขาถงึ ความแกก ลาดว ยสติ ดว ยปญญา ไดแก ค ) ฌานงคฺ วิเสสํ เพงไตรลักษณใ หน พิ พานปรากฏ สังขารุเปกขาญาณ ชว งปลาย หมายถงึ ๒ อยาง คือ สกิ ขาปต ตะ และวฏุ ฐานคามนิ ี ญาณตนๆ เพงรปู นามให ไตรลกั ษณ ปรากฏ ซึ่งผูปฏิบัตคิ วรทราบ ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค มัค. ผ ผ ๑) นิยม ทําใจใหต้ังมนั่ ม่ันคงในจดุ เดียว คือ พระนพิ พาน ๒) นยิ ม ความวิเศษของธรรม ๕ ประการ สมั มสน + ตรุณ. วิปส สน.ู พลว., ภงั ค. --> [ ภย อาทีนว นิพพิทา ] --> [ มญุ จิ. ปฏิสังขา สังขาร.ุ ตน --> ปลาย --> อนโุ ลม ก ) โพชฺฌงฺควเิ สสํ ฆ ) ปฏิปทาวิเสสํ ข ) มคฺคงฺควิเสสํ ง ) วิโมกขฺ วิเสสํ ฆ ) ปฏปิ ทาวิเสสํ ก ) โพชฌฺ งคฺ วเิ สสํ ง ) วโิ มกขวเิ สสํ ข ) มคคฺ งฺควเิ สสํ ค ) ฌานงคฺ วิเสสํ ก ) โพชฺฌงคฺ วิเสสํ ข ) มคฺคงคฺ วเิ สสํ - สงั ขารเุ ปกขาญาณตอนปลาย โพชฌงคทง้ั ๗ สมงั คี มกี าํ ลงั มากทง้ั ๗ องค ความวิเศษขององคม รรค - สงั ขารเุ ปกขาญาณตอนตน กําลงั โพชฌงคเ หลอื่ มล่ํากนั - มหากุศล. ๘ - ขณะท่เี กดิ ขนึ้ มิไดเกิดจากการเวนทุจริต ๑๐ เชน ขณะทมี่ ี ศรทั ธา, เมตตา, กรุณา, สติ วริ ตไี มป ระกอบ อเุ บกขา มาก -> ปญญา ตกวปิ ส สนา - มหากุศล - ท่เี กิดขึ้นจากการเวน วจที ุจริต ๔ ไมเ ก่ยี วกับอาชพี สมาธิ มาก -> ปญญา วปิ ลลาสเขา แทรก ยนิ ดีในสังขารุ. ของตน ขณะน้ันมสี มั มาวาจาประกอบ แตสัมมากมั มนั ตะ+สมั มาอาชีวะไมป ระกอบ วิริยะ มาก -> ทําใหฟุง - มหากุศล - ทเ่ี กิดขึน้ จากการเวน กายทจุ รติ ๓ ไมเก่ียวกบั อาชพี - มัคคจิต ๔ จะมอี งคโพชฌงค ๗ ท่ีมกี าํ ลังมากทสี่ ุด ขณะนน้ั มสี มั มากัมมนั ตะประกอบ แตสมั มาวาจา+สมั มาอาชวี ะไมประกอบ ซึ่ง สังขาร.ุ ปลาย ( ถือเปน ความวิเศษเทา นนั้ ) - มหากศุ ล - ท่เี กิดข้ึนจากการเวน วจที ุจรติ ๔ กายทุจริต ๓ ท่ีเกย่ี วกบั อาชีพ ขณะน้ันมสี มั มาอาชวี ะประกอบ แตสัมมาวาจา+สัมมากัมมันตะไมประกอบ สตสิ มั โพชฌงค ธัมมวจิ ยสัมโพชฌงค - ในมัคคจติ ๔ มวี ริ ตี ๓ เกิดพรอมกันและแนนอน ต้งั แต สมั ม. --> สังขาร.ุ ตน มเี พยี งแตองคม รรค ๕ / ๖ เทา น้นั (กําหนดสงั ขาร ซา้ํ ๆ บอยๆ ) วิริยะสมั โพชฌงค สงั ขารุเปกขาญาณ มี ๒ สว น ปตสิ ัมโพชฌงค สมั ม. ---> สงั ขารุ. ตน สังขารุ.ปลาย นบั ยอ น อนุโลม โค มคั . เอกัคคตาสมั ., ปส สัทธสิ ัม., อุเปกขาสัม. มอี งคมรรค ๕ / ๖ เทานน้ั มีองคมรรค ๘ เกิดขนึ้ ชว งวฏุ ฐานคามินี ( อาศัยความวิเศษ )

ค ) ฌานงฺควิเสสํ ฌาน = การเพง มี ๒ อยา ง ๑) วปิ สสนายานิกะ - 72 - ๑. ลักขณปู นิชฌาน เพงรปู นามใหไตรลักษณปรากฏ เปน ชื่อฌานแตตอ ง อาศัยปญญา สาํ เร็จพรอมองคฌาน ๕ ได ๒. อารมั มณปู นิชฌาน เพงอารมณก รรมฐาน ๔๐ อยา ง อาศัยสมาธิ มคั ค เกิดขน้ึ ในปฐมฌานดวงที่ ๑ เทา นัน้ เฉพาะสมถยานกิ ะ เขา ไดแ ตผ ลสมาบตั ิ ๑. เพง รูปนามใหไ ตรลักษณ ปรากฏ โส ๒) สมถยานิกะ สก เพงรูปนามใหไตรลักษณ ปรากฏ ๒. เพงไตรลกั ษณใหนิพพาน นพิ พานเปนอารมณ เอาปฐมฌานมาเปนบาท อนา ( ลักขณูปนชิ ฌาน ) ( ตถลกั ขณะ ) มคั ค ของทา นคอื ดวงที่ ๑ อร สมั ม. สังขารุ. ตน เปน อารมณ (ปรากฏ) โค มัค. ผ ผ เขา ผลสมาบตั ิ + ปฐมฌานสมาบัตไิ ด ป ทุ ตติ จตุ ปญ ปญญา -> ม.กุ.สํ.๔ เจ.๓๗ (-ปญญา) ( มีองคฌาน ๕ วติ ก วิจาร ปติ สุข เอกัค. ) สงั ขาร.ุ ปลาย อนโุ ลม ๓) สมถยานิกะ * แตถา สมถยานิกะ ท่ีไดปฐม --> ปญ จ. สําเรจ็ ตั้งแตป ฐม --> ปญ จมฌาน แตไ มไดเอาฌานเปน บาท เอาฌานเปนบาท มคั คของทา น = ฌานงคฺ วเิ สสํ มคั ค ของทา นคอื ดวงที่ ๑ ก็ไดต ามฌาน ดวงท่ี ๑ - ๕ ฆ ) ปฏปิ ทาวเิ สสํ ความวิเศษแหง ขอปฏบิ ตั ิ ไดแก ปฏิปทาทง้ั ๔ - เกดิ จากกาํ ลงั ญาณทัง้ ๓ ( นามรปู + ปจ จย + สมั ม ) - พจิ ารณาเกิดดบั ๕๐ อยา ง \" อารัทธวิปสสโก \" --> แปลกประหลาดมหศั จรรยไมเคยพบเหน็ มากอ น ** เวทนาท่เี กดิ สัมม. - สมาธิ มากวา ปญ ญา สังขารเุ ปกขา - ปลาย อนโุ ลม โค มัค. ผ ผ ปญญา = ม.กุ.สํ.๔ โสมนสั ตรุณ. สงั ขารุ.ชว งตน (โสม.๒ อุ.๒) วปิ สสนา + สมถยานิกะ ปญ ญา = ม.กุ.ส.ํ โสม.๒ - วปิ สสนปู กเิ ลส - ยินดใี นสังขาร.ุ ของตน ( ปญ.โสม. เปน ผูวางเฉย ไมใ ช ปญ .อ.ุ เปน ผูว างเฉย ) ต.ิ ปุ. - ทกุ ขาปฏิปทา - ลําบาก - ทันทาภญิ ญา - ชา ต.ิ ปุ. + เสกขบุคคล ๓ สมถยานกิ ะ ปญญา = ม.ก.ุ สํ.อุ.๒ - สขุ าปฏปิ ทา - สะดวก - ขปิ ปาภิญญา -เรว็ - เศรา หมองเพราะยินดี - อันตรายตอภาวนา, สจั จ.๔ วิปส สนายานิกะ สมถยานิกะ ๑) ไดเ ฉพาะปฐมฌาน ไมม โี อกาสไดฌานเบ้อื งสงู - ปจ จยั ใหป ฏิสนธิ ๒) เขาไดเ ฉพาะผลสมาบตั ิ ๑) ไดตั้งแตป ฐมฌาน ถงึ ปญจมฌาน ๓) เวทนาเปน \" โสมนัส\" เทานน้ั ๒) เขาไดท ้ังผลสมาบตั ิ และฌานสมาบตั ิ ๔) ทานใหแ สดงมคั คจิตเพียง ๔ ดวง (ปฐมฌาน ) ง ) วิโมกขวิเสสํ วิปส สนายานิกะ ๓) เวทนามี ๒ อยา ง สงั ขารุเปกขาญาณ. ปลาย โค มัค. ผ ผ อนโุ ลม --> วโิ มกขเกิดกไ็ ดอ งคฌ าน ๕ ดวยทนั ที - ปฐมฌาน --> จตุ. = โสมนัส. โพชฌงค มรรค ๘ แตเขาฌานสมาบัติไมไ ด เขา ไดแต - ปญจมฌาน = อเุ บกขา ฌาน ผลสมาบัติ ๔) ทานใหแ สดงมคั คจติ เพยี ง ๒๐ ดวง ( ปฐม. --> ปญ จ.)

- 73 - 5 เหตุที่ชื่อวามรรค เพราะเหตุ ๕ อยาง ( น. ๒๐๘ ) ๑) สรเสน เพราะกจิ ของตนไดแก ความเปน ไปพิเศษของตน ( ยกลกั ษณะ ๓ เปนเหตใุ หเขา ถึงวิโมกข ๓ ) ๒) ปจฺจนเี กน เพราะเปน ปฏปิ ก ษต อขาศึก ( ยกอนปุ ส สนา ๓ ละวิปล ลาส ) ๓) สคุเณน เพราะคุณของตน ( ยกวโิ มกขมุข ๓ เปน เหตใุ หว โิ มกข ๓ เกิด ) ๔) อารมมฺ เณน เพราะอารมณ ( ยกนพิ พานเปนอารมณ ) ๕) อาคมเนน เพราะอาคม -การมา ( ยกวิปส สนาใหช ่อื แกมรรค มรรคใหช ่อื แกผล ) ๑) อนจิ จลักษณะ ศรัทธนิ ทรีย อนิมิตตานุปส สนา หลดุ พน ดวย อนิมติ ตวโิ มกข อนมิ ติ ตมรรค + ผล ๕) สมาธินทรีย อปั ปณหิ ติ านุปส สนา หลุดพน ดวย อัปปณหิ ติ วิโมกข อัปปณิหิตมรรค + ผล ทุกขลกั ษณะ ปญ ญนิ ทรยี  สญุ ญตานปุ ส สนา หลุดพน ดว ย สญุ ญตวโิ มกข สญุ ญตมรรค + ผล อนตั ตลักษณะ ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค โส.มัค. ผ ผ .../ โว สก.มคั . ผ ผ .../ โว อนา.มัค. ผ ผ .../ โว อร.มคั . ผ ผ ๒) อนจิ จานุปส สนา ละธุวะ, นจิ จ, สัสสตทิฏฐิ อนมิ ิตตานปุ สสนา อนมิ ิตตวิโมกข มอี นิมิตตนพิ พาน ๔) ( มรรคชื่อวา อนิมิตตมรรค ) แลนไปในธาตุไมมีนิมิต อัปปณิหิตวโิ มกข มีอปั ปณิหิตนพิ พาน ทกุ ขานปุ ส สนา ละสขุ , ปฏธิ ิ อัปปณหิ ิตานปุ ส สนา สญุ ญตวิโมกข มีสุญญตนพิ พาน อนัตตานุปสสนา ( มรรคช่อื วา อปั ปณิหิตมรรค ) แลนไปในธาตุไมมีท่ตี ้งั ละอตั ตะ อนัตตานุปส สนา ( มรรคชอื่ วา สุญญตมรรค ) แลน ไปในธาตทุ ี่วาง ๓)

- 74 - 5 วมิ ุตติ และการปหาน ( น. ๒๑๐ ) หลดุ พน การละ สมถะ ละช่วั คราว ละเดด็ ขาด วปิ สสนา ละโดยออกไป ละโดยขม ไว ตทงั ควมิ ุตติ สมุจเฉทวิมุตติ ละโดยสงบ นิสสรณวมิ ุตติ วิกขัมภนวมิ ุตติ ตทังคปหาน สมจุ เฉทปหาน นิสสรณปหาน วิกขมั ภนปหาน ภังคญาณ ---> อนโุ ลมญาณ มัคคญาณ ปฏปิ สสัมภนวิมุตติ อนุปาทิเสสนิพพาน ( อร.) อปั ปนาสมาธิ - ละโดยอารมั มณานุสัย - ละโดยอารัมมณานุสยั ปฏิปส สมั ภนปหาน - ละขนั ธ ๕ - ขมนานเปนเดอื น / ป / ชาติ ยังมีสันตานานสุ ัย และสันตานานุสยั ผลญาณ ตราบใดท่ีฌานไมเสือ่ ม - อาศยั อานิสงสของมรรค ท่ปี ระหาณแลว ผลจงึ อยูใน ฐานของความสงบ * ปหาน ทยี่ อดท่สี ดุ คือ สมุจเฉทปหาน * วิมุตติ ทย่ี อดที่สุด คอื นสิ สรณวิมตุ ติ ถา ยก ฌานเปนบาทในเจริญวิปสสนา ปฏิปส สัมภนวมิ ุตติ ปฏปิ ส สมั ภนปหาน ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค ฌาน นามรูป. + ปจ จย. ภงั ค. ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค มัค ผ ผ ... ฯลฯ ... ปรินพิ พาน วิกขัมภนวิมุตติ + ปหาน สัมม. + อุทยัพ. ตทงั ควิมตุ ติ สมุจเฉทวมิ ตุ ติ นิสสรณวมิ ตุ ติ ตทงั คปหาน สมจุ เฉทปหาน นสิ สรณปหาน สมถะได ๕ วปิ สสนา ได ๔ ( เวน วิกขมั ภน. )

- 75 - 5 พระบาลบี ทที่ ๔ อนโุ ลมญาณ (น. ๒๑๑ ) - พระสตู ร - ทกุ ขใ นการเวียนวายตายเกดิ ปญ ญาที่อนโุ ลมคลอยตาม ๘ ญาณขา งตน เพอื่ ใหเ หน็ อริยสจั จ ๔ - พระอภธิ รรม - จิต ๘๑, เจ.๕๑ (-โลภ), ๒๘ = ๑๖๐ \" สัจจานโุ ลมกิ ญาณ \" - พระสตู ร - กามตณั หา, ภวตัณหา, วภิ วตัณหา - พระอภิธรรม - โลภเจตสิก ปญ ญา - พระนพิ พาน อนุโลม ตาม ๘ ญาณขา งตน - อรยิ มรรคมีองค ๘ ตามโพธปิ ก ขยิ ธรรม สจั จะ - ทุกขสจั จะ = กําหนดรู - สมุทยสัจจะ = กจิ ท่ีควรละ - นโิ รธสัจจะ = กิจท่ีควรทําใหแ จง - มคั คสจั จะ = กจิ ทคี่ วรทาํ ใหเ จรญิ 5 ปญญาในอนโุ ลมญาณ มีอารมณไตรลักษณอ ยา งใดอยา งหนึง่ อาวัชชนจิต มนสิการไตรลักษณ ตามความแกกลาของอินทรีย ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ... ฯลฯ ... อนุโลมจติ มีไตรลกั ษณเปน อารมณคร้งั สดุ ทาย ซึ่งรบั มาจาก สังขารุเปกขาญาณ สงั ขารุ. (ปลาย ) ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค ม ผ ผ ปจ จเวกขณะ อนุโลมญาณ ทาํ หนาท่ีอาวัชชนะ นิพพานใหแ ก มัคค. ๑) เปน ปญ ญาท่อี าศยั จติ ดวงสดุ ทายของสังขารเุ ปกขาญาณ แนะนําไตรลักษณ อยางใดอยางหนึ่ง ใหอนุโลมญาณคลอ ยตาม ดวยจติ ๓ / ๒ ขณะ โดยอาศยั มโนทวาราวชั ชนจิต เปนผอู าวชั ชนะ ๒) อนุโลมญาณไดเ สพอารมณใน สงั ขารเุ ปกขาญาณมากทส่ี ุด แลวหย่งั ลงสูโลกยี สัจจะ ๒ คือ ทกุ ขสัจจะ และสมทุ ยสัจจะ แลวอนโุ ลมใหก บั โคตรภเู ปนปจจัยใหก บั มคั ค อีก ๒ สจั จะ ๓) อนโุ ลมใหโพธิปก ขยิ ธรรมโดยเฉพาะโพชฌงค ๗ ใหม กี ําลงั มากท่ีสุด ๔) อนโุ ลมญาณเปน ญาณทนี่ ําไตรลกั ษณเขาสูเขตแดนของมัคควิถี

- 76 - 5 พระบาลีบทท่ี ๔ โคตรภูญาณ (น. ๒๑๕ ) ๔) เปนผูมากดว ยโอฆะ ๔ (ทิฏโฐฆะ, กาโมฆะ, ภโวฆะ, อวชิ โชฆะ ) ปญญาท่ีปรากฏในมคั ควถิ ี ท่มี ี พระนพิ พานเปนอารมณ แตจติ เปนโลกียจติ ๕) เปน ผูเรา รอ นดว ย ราคะ โทสะ โมหะ ๖) ผกู าํ หนัด ชอบใจ ติดใจ ของ จม หลง ในกามคุณทั้ง ๕ * ปญญาในโคตรภูญาณพิจารณา ดังน้ี ๗) ผูถ ูกนิวรณ ๕ ครอบงาํ ๑) ปญญาครอบงาํ สงั ขาร ๑๖ ขอ ๘) ผหู ยั่งลงสูธรรมอันต่ํา ๒) เปน ปญ ญาทีท่ าํ ลายโคตรแหงปถุ ชุ น เขาถงึ โคตรแหงพระอรยิ ะ ๙) ผปู ราศจากสาระธรรมท้ัง ๕ ( ศรัทธา, ศลี , สุตะ, จาคะและปญ ญา ) ๓) เปน ญาณทเ่ี รยี กวา \" อพั โพหาริกะ \" คือ อยูระหวา งโลกยี ะกับโลกตุ ตระ * ปถุ ุชน มี ๒ พวก คอื ๑. อนั ธปุถชุ น - ชนผูหนา ๒. กัลยาณปุถชุ น - คนมกี เิ ลสหนา อยูระหวา งปฏปิ ทาญาณทสั สนวิสทุ ธิ กบั ญาณทัสสนวสิ ุทธิ * โคตรภนู ัยท่ี ๑ (น.๒๑๗) - พิจารณาครอบงาํ ความเกดิ ของรูปนาม (ภพน)้ี - อปุ ายาสะ ( เพ่ิมขอ ๑๖ สังขารนิมิตภายนอก ) ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค มคั . ผ ผ * โคตรภนู ยั ท่ี ๒ - ความไมเ กิด ไมมีอุปายาสะ ไมม ีสังขารนมิ ิตภายนอก * โคตรภูนัยที่ ๓ - ออกจากสังขาร ๑๖ ขอ แลนเขาสพู ระนิพพาน ไตรลักษณด บั ลงในภงั คขณะเปน ครง้ั สดุ ทาย 5 โคตรภญู าณโดยสมถะและวปิ ส สนา (น. ๒๒๓ -๖ ) รปู นามก็ไมม ี ทุกขก ็ไมม ี นิโรธสัจจก็ปรากฏกับโคตรภู สมถะ มี ๘ วิปสสนา มี ๑๐ ( ปญ ญาที่ครอบงาํ สังขาร ๑๖ ขอ แลนเขาสมู รรคผล ) ๔) โคตรภูญาณ กระทาํ พระนพิ พานใหเ ปน อารมณเ ปนครั้งแรกและดวยจิตดวงเดียว จงึ ไมมีกําลังในการ ๑) ครอบงาํ นิวรณ ---> ปฐมฌาน ๑) ติเหตุ --> โค โสดา. ประหาณกิเลส ตองรอใหจติ อกี ๑ ขณะปรากฏ คอื มัคคจิต ๒) \" วติ ก,วจิ าร ---> ทุตยิ ฌาน ๒) โสดา. --> โว สก. ๕) โคตรภญู าณ มกี ารออกไปจากอารมณท เ่ี ปนไตรลกั ษณแ ตย งั ไมอ อกไปจากโลกียจิต ๓) \" ปติ ---> ตตยิ ฌาน ๓) สก. --> โว อนา. จงึ ช่ือวา \" เอกโตวุฏฐาน \" สวน มคั ค ช่ือวา \" อภุ โตวุฏฐาน \" ออกจากโลกยี ะทงั้ จิต + อารมณ ๔) \" สุข,ทุกข ---> จตตุ ถฌาน กุสลาธัมมา ๔) อนา. --> โว อรหันต กสุ ลาธัมมา ๕) \" รปู สญั ญา,ปฏฆิ , นานัตต.--> อากาสา. ๕) เขาผลสมาบตั ิของ โสดา. * \" ปุถุชน \" ชนผหู นา ๙ อยาง ๖) \" อากาสา. ---> วิญญา. ๖) \" \" สก. ๗) \" วญิ ญา. ---> อากญิ . ๗) \" \" อนา. อวชิ ชา สังขาร วิญ. ---> เวทนา ตณั หา ---> กมั มภวะ ชาติ ชรามรณะ ๘) \" อากญิ . ---> เนว. ๘) \" \" อรหันต อายหู นะ ภพ ๓, ๔, ๕, ๗, ๙ อายูหนะ ภพ ๓, ๔, ๕, ๗, ๙ อัพยากต ๙) การเขา วิหารธรรมของ อร.ท่เี ปนอนมิ ิตตวโิ มกข ๑๐) การเขา วหิ ารธรรมของ อร.ทีเ่ ปน สญุ ญตวิโมกข ๑) เปนผูมกี เิ ลสหนา ไดแกม ีสักกายทิฏฐิ วิจกิ จิ ฉา สลี ัพพตปรามาส เปน ตน กุสลาธัมมา อกสุ ลาธัมมา อพั ยากตาธัมมา ๒) เปนผูม คี ติ ๕ ( นริ ยคติ, ติรจั ฉานคติ, เปตติวสิ ยคติ, มนุสสคต,ิ เทวคติ ) สมถะ มี ๘ 2 2 ๓) เปนผูส่งั สมสังขาร ๓ อยา ง ( ปญุ ญาภสิ งั ขาร, อปุญญาภิสังขาร, อาเนญชาภสิ ังขาร ) วปิ สสนา มี ๗ 2 มี ๓

- 77 - 5 พระบาลบี ทที่ ๔ มัคค + ผลญาณ (น. ๒๒๗ ) ญาณทงั้ ๔ ในมัคควิถี ปจ จเวกขณวถิ ี โลกยี ะ < > โลกตุ ตระ ไตรลักษณ ๓ ลักษณะ ภพ ๓, ๔, ๕, ๗, ๙ สนั ตบิ ท คอื พระนิพพาน ( อนจิ จ / ทกุ ข / อนตั ต ) มโน. อาวัชชนะไตรลกั ษณ โค. อาวชั ชนะหนว งพระนพิ พาน ใหปรากฏแกอนุโลมญาณ ใหป รากฏแกม ัคค. ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค ม ผ ผ ... ฯลฯ ... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... สังขารุเปกขาญาณ (ปลาย ) ๑. อนุโลมญาณ ยอดแหงวปิ สสนา (น.๑๙๔) ๔. ผลญาณ - สกิ ขาปต ตะ (วปิ ส สนาทคี่ รบองค ๖ ) ๓. มคั คญาณ = \" อภุ โตวฏุ ฐาน \" ออกจากโลกยี ะทง้ั อารมณ + จติ - วุฏฐานคามินี ๒. โคตรภูญาณ = \" เอกโตวุฏฐาน \" ออกจากโลกยี ะเฉพาะอารมณ (เวน จติ ) หรือเรยี กวา \" อพั โพหาริกะ \" คอื อยูร ะหวางโลกียะกับโลกตุ ตระ 5 โสดาปตตมิ รรค และโสดาปตตผิ ล (น. ๒๒๗ ) ชวนะ ๗ ขณะของ ติกขบคุ คล อุ นุ โค โส.มัค. ผ ผ ผ ชวนะ ๗ ขณะของ มนั ทบคุ คล \" ตเิ หตุกปุถชุ น \" เจรญิ นามรปู ปริจเฉทญาณ ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค โส.มคั . ผ ผ ... ฯลฯ ... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... - ตอ งผานญาณ ๑๖ ถงึ จะสําเรจ็ เปนโสดา. ปจ จเวกขณะ - เวลาตายกจ็ ะตายในขณะทเี่ ปน โสดา. ภงั คญาณ มคั คญาณ = ตทังคปหาน = สมจุ เฉทปหาน ประหาณ อารมั มณานสุ ยั ประหาณสันตานานสุ ยั ๗ คือ กิเลสทีน่ อนเน่ืองอยูในอารมณ ทีเ่ ปน คอื กเิ ลสที่นอนเนื่องอยูในการสืบตอ ของรปู นาม ปยรูป สาตรูป อปย รปู อสาตรูป เปน กาลวมิ ตุ ติ ไมป รากฏโดยวิถีจติ ( วถิ ีจิตจะปรากฏโดยความเปนอารัมมณานสุ ยั เทาน้นั ) เปน ปรยิ ฏุ ฐานกิเลส - ปรากฏทางใจโดยความเปนวถิ จี ิต สนั ตานานสุ ยั จะปรากฏเปนปจ จุบนั ไดตอเม่อื มคั คจิตเกิดข้นึ ๑ ขณะในมคั ควถิ ี

- 78 - 5 พระโสดาบัน ๓ ประเภท ( น. ๒๓๓ ) ๑) เอกพีชโี สดาบนั - เกิดเปน โสดาบนั อกี ๑ ชาติ แลว สาํ เร็จ ๓ ม. ๓ ผ. หรอื เรยี กวา อุคฆฏติ ัญูบุคคล = เพยี รอตุ สาหมาก เจริญวิปสสนา มากกวา สมถะ หรอื เรยี กวา วิปญ จติ ัญบู คุ คล = เพียรอุตสาหปานกลาง เจรญิ วิปส สนา เทา กบั สมถะ ๒) โกลังโกลโสดาบนั - เกิดเปน โสดาบนั อีก ๒-๖ ชาติ แลวสาํ เรจ็ ๓ ม. ๓ ผ. หรอื เรียกวา เนยบคุ คล = เพยี รอตุ สาหนอ ย เจริญสมถะมากกวาวิปสสนา ๓) สัตตกั ขตั ตปุ รมโสดาบนั - เกิดเปน โสดาบันอีก ๗ ชาติ แลวสําเรจ็ ๓ ม. ๓ ผ. 5 ปฏเิ วธ มี ๒ ( น. ๒๓๐ ) 5 การมอบช่ือใหม รรค ๑) วาโดยไตรลักษณ โคตรภู. อาวัชชนะหนวงพระนิพพาน - ถาไตรลกั ษณช อื่ วา อนิจจํ โสดาปต ตมิ รรคนัน้ ชือ่ วา อนิมติ ตมรรค ใหปรากฏแกม คั ค. - \" \" ทุกขํ \" \" อปั ปณหิ ติ มรรค - \" \" อนัตตา \" \" สญุ ญตมรรค โค ม มพี ระนพิ พานเปน อารมณ \"นโิ รธสัจจะ\" เรยี กวา \" อารัมมณปฏิเวธ \" ๒) วา โดยอนิ ทรยี  มรรคนั้นช่อื วา สทั ธานสุ าร,ี สทั ธาวิมุต ทกุ ขสัจจะ, สมทุ ยสัจจะ, มรรคสจั จะ - ศรทั ธินทรีย \" \" กายสกั ขี, อุภโตภาควิมตุ = ปญญาในโลกตุ ตระ เรียกวา \" อสมั โมหปฏเิ วธ \" - สมาธินทรีย \" \" ธมั มานสุ ารี, ทิฏฐปิ ตตะ ปญ ญาวิมุต มงุ หมายในสัจจะ ๔ อยา ง สมงั คีในมคั คจติ เดยี วกนั - ปญ ญนิ ทรีย และมีองคม รรค ๘ สมังคีในมคั คจติ เดยี วกนั ดวย และการมีองคมรรค ๘ สมังคีในจิตเดยี วกันนนั้ เร่มิ มตี ั้งแตว ุฏฐานคามินี ๓) วา โดย วปิ ส สนาญาณ ไดชือ่ ๔ คู ๘ บคุ คล แตก อนวฏุ ฐานคามนิ ี จะไมม ีองคม รรค ๘ สมงั คมี เี พียงองคม รรค ๓ หรือ ๕ ๔) วา โดย วสิ ทุ ธิ ไดชอื่ วา ญาณทสั สนวิสทุ ธิ ๕) วา โดย คุณธรรม ๖ บท และสังฆคุณ ๙ บท

- 79 - 5 พระสกทาคามมิ รรค และผล ( น. ๒๒๙ ) ดาํ เนินงาน ๑๖ ญาณ ดาํ เนนิ งาน ๑๒ ญาณครึง่ ปฏิ ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค โส.มคั . ผ ผ ฯลฯ เรม่ิ ที่ พลว. ภ น ท ม ปริ อุ นุ โว สก.มัค. ผ ผ ... ฯลฯ ... โว \" ติเหตกุ ปุถุชน \" เจริญนามรปู ปริจเฉทญาณ โสดาบันบคุ คล \" สกทาคามบี คุ คล \" ทาํ กิเลสใหเ บาบาง ประหาณ สกั กายทิฏฐิ เปน ตนกุ รปหาน และ วจิ ิกจิ ฉา 5 สาระสาํ คญั ใน สกทาคามี ( น. ๒๓๔ ) เกิดในชาตปิ จ จุบนั เกดิ ในชาตทิ ี่ ๒ เกิดในชาตทิ ี่ ๓ รวมปฏสิ นธิ - การกลับมาเกดิ ในมนสุ สภมู ิเพียงครั้งเดียว มนุษย เทวโลก มนษุ ย เทวโลก มนษุ ย - สกทาคามี ๕ จําพวก อิธ = มนุษย, ตตฺถ = เทวโลก, ปรินพิ ฺพายี = การปรนิ พิ พาน ( น. ๒๓๕ ) สก. (ตาย) สก. (ตาย) ๑) อิธ ปตวฺ า ตตฺถ นพิ ฺพตตฺ ติ วฺ า อิธ ปรินิพฺพายี ฯ - เกิดซาํ้ ภมู ิเดิม ถือวากลับ (มนษุ ย ) สก. (ตาย) สก. สก.> อนา.> อร. รวมเกิด ๒ ครงั้ = สกทาคามโี ดยตรง ๒) อิธ ปตฺวา อิธ ปรินพิ ฺพายี ฯ - เกิดซา้ํ ภูมิเดมิ ถอื วา ไมกลับ (มนุษย ) สก. (ตาย) สก.> อนา.> อร. รวมเกิด ๑ ครั้ง สก. (ตาย) ๓) อิธ ปตฺวา ตตฺถ ปรินิพฺพายี ฯ - เกิดไมซ า้ํ ภูมิเดมิ ถือวาไมกลบั สก.> อนา.> อร. รวมเกดิ ๑ ครัง้ = สกทาคามีโดยออ ม ๔) ตตถฺ ปตฺวา ตตฺถ ปรินพิ ฺพายี ฯ - เกดิ ซํา้ ภูมิเดิม ถอื วาไมก ลับ (เทวโลก ) สก.> อนา.> อร. รวมเกดิ ๑ คร้ัง เปรียบไดก บั การเกดิ ๕) ตตถฺ ปตวฺ า อิธ ปรนิ พิ ฺพายี ฯ - เกิดไมซ าํ้ ภมู ิเดมิ ถือวาไมก ลับ สก.> อนา.> อร. รวมเกดิ ๑ คร้งั อีก ๑ คร้ังของเอกพชี .ี

- 80 - 5 พระอนาคามมี รรค และผล 5 พระอนาคามี จําแนกตามอนิ ทรีย ๕ ทแ่ี กกลา (น. ๒๓๗ ) ๑) พระอนาคามี มกี ารประหาณ กามราคะ + ปฏิฆะ จงึ เปนเหตุใหไ มไ ปเกิดในกามภมู ิอกี แลว จึงทําใหพระอนาคามี ตอ งไปเกดิ ท่พี รหมโลก ๑) ศรัทธนิ ทรีย เกดิ ใน อวิหาภูมิ ๒) มี \" มัคคสทิ ธฌิ าน \" ปรากฏตอนใกลจ ะตาย เปนเหตใุ หไ ปเกิดในพรหมโลก ( มคั คสิทธิฌาน ไมใ ชก ารเพงสมถะ แตเ กิดจากอํานาจของอนาคามิมรรคในชาติน้ี ) ๒) วริ ยิ นิ ทรยี  \" อตปั ปาภูมิ 5 การเกิดของพระอนาคามี ในพรหมโลกมี ๒ ประเภท ๓) สตินทรยี  \" สทุ ัสสาภูมิ ๑) สมถยานิกะ - พระอนาคามีทเ่ี จริญฌานกิจ ไปเกดิ ตามภูมนิ ั้นๆ - พระอนาคามที ีเ่ จรญิ ถึงปญ จมฌานแลว มคี วามแกก ลาของอินทรีย ๕ ๔) สมาธนิ ทรยี  \" สุทัสสีภมู ิ ก็จะปฏสิ นธใิ น สุทธาวาสภมู ิ ๕ ตองมีคณุ สมบัติเฉพาะถึงไปได เมื่อไปแลวจะสาํ เรจ็ เปนพระอรหันตในชั้นสุทธาวาสภูมิ ๕ นี้เลย ๕) ปญญนิ ทรีย \" อกนฏิ ฐาภูมิ ๒) วปิ สสนายานกิ ะ - พระอนาคามที ไี่ ปเกดิ ในพรหมโลกได เพราะอาศยั \"มคั คสทิ ธฌิ าน \" - การไปเกดิ ในพรหมโลกช้นั ใดนนั้ โดยการตามใจที่ปรารถนาอยางหนง่ึ 5 จาํ แนกพระอนาคามอี กี นัยหนงึ่ (น. ๒๓๘) การเกดิ ของมัคคสทิ ธฌิ าน ตอนใกลจ ะตายอีกอยางหน่งึ ๑) อนั ตราปรินพิ พายี ไดแ กอนา.ท่เี กิดในสุทธาวาสภมู ใิ ดภูมิหนึ่ง ปรนิ ิพพานในอายคุ รงึ่ แรก - จําแนกตาม ๒) อุปหจั จปรินิพพายี \" \" \" ปรนิ ิพพานในอายคุ ร่งึ หลงั อายุ ๓) อสังขารปรนิ ิพพายี \" \" \" สําเร็จสะดวก - จาํ แนกตาม ๔) สสงั ขารปรนิ พิ พายี \" \" \" สาํ เรจ็ ลาํ บาก ความเพยี ร ๕) อุทธงั โสโต อกนฏิ ฐคามี ไดแ ก อนา.ทเ่ี จรญิ ตามลําดบั ตงั้ แตอ วิหา ---> อกนฏิ ฐา - จําแนกตาม ลาํ ดับ 5 ผลของจตตุ ถมรรค ( น. ๒๓๙ ) 5 การประหาณของมรรคตางๆ ป ทุ ตติ จตุ ปญ อปายคมนยิ ะ ปฐมมรรค โส ๑. ผปู ฏิบตั ิ เจรญิ วปิ สสนาลว นๆ ไมนับเปน อปายคมนิยะ ทุตยิ มรรค สก ๒. ผปู ฏิบตั ิ สมถยานกิ ะ เอาปฐมฌานเปนบาท (กามราคะ + ปฏิฆะ) ตติยมรรค อนา ๓. ผปู ฏบิ ัติ สมถยานกิ ะ ปฐม --> ปญจ แตไ มน าํ ฌานเปน บาท (ไมน ําไปสูอ บาย) โอฬารกิ ะ สุขมุ จตุตถมรรค ผปู ฏบิ ัติ ๑ - ๓ สําเร็จเปน พระอรยิ ะ ดวงแรก (ปฐม) อร โสดาบัน 3 22 สมถยานิกะ สกทาคามี 3 32 สมถะ / วิปสสนายานิกะ ผปู ฏบิ ตั ิ ๒ - ๓ เปนพระอรยิ ะ ทส่ี ามารถปฏิบัตไิ ดท ง้ั อนาคามี 3 3 3 ( - กามะเหลือ รูป / อรปู ) ผลสมาบัติ + ฌานสมาบัติ อรหันต 3 3 3 ( - กามะ / รปู / อรปู ) * แตถ า สมถยานกิ ะ ทีไ่ ดป ฐม --> ปญจ. เอาฌานเปน บาท มัคคของทาน ก็ไดตามฌาน ดวงท่ี ๑ - ๕

5 พระอรหตั ตมรรค และผล - 81 - ปฏิ ดําเนินงาน ๑๖ ญาณ ดาํ เนนิ งาน ๑๒ ญาณครง่ึ \" ตเิ หตกุ ปถุ ชุ น \" นามรปู ปริจเฉท. ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค โส.มัค. ผ ผ .. ฯลฯ .. พลว. ภ น ท ม ปริ อุ นุ โว สก.มคั . ผ ผ ... ฯลฯ ... โว อนา.มคั . ผ ผ ... ฯลฯ ... โว อร.มคั . ผ ผ \" ปฐมมรรค \" \" ทตุ ยิ มรรค \" \" ตตยิ มรรค \" \" จตุตถมรรค \" ละสักกายทิฏฐิ + วิจกิ ิจฉา ทํากิเลสใหเ บาบาง ละกามราคานุสยั ละอนุสัยที่เหลอื ปรากฏเปน เปน ตนกุ รปหาน และปฏฆิ านสุ ยั ปจจบุ ันใหอรยิ มรรคประหาณ 5 การเปรยี บเทียบกเิ ลส ๑๐ และสงั โยชน ๑๐ กิเลส ๑๐ - ธรรมทีม่ สี ภาพเศราหมอง สังโยชน ๑๐ - เครือ่ งรอยรดั ใหส ตั วท ง้ั หลายอยูในสังสารวฏั * การประหาณของพระอรยิ ะ และใหเ กดิ ความเรา รอ น วา โดยพระสตู ร (ปคุ คลา. ) วา โดยพระอภธิ รรม (ธมั มา.) กเิ ลส ๑๐ สงั โยชน ฝายพระสตู ร สงั โยชน ฝายพระอภธิ รรม ๑) โลภะ - กามราคะ ๑) กามราคะ ๑) กามราคะ ๑) พระโสดาบัน ทฏิ ฐิ, วิจกิ จิ ฉา ทฏิ ฐ,ิ สีลัพ, วิจ.ิ อิสสา, มจั ฉริยะ, - รปู ๒) รูปราคะ ๒) ภวสังโยชน ทิฏฐ,ิ สีลพั พต, - อรูป ๓) อรปู ราคะ โอรมั ภาคยิ วจิ กิ ิจฉา โอรัมภาคยิ ๒) โทสะ ๔) ปฏฆิ สังโยชน ๓) ปฏฆิ สังโยชน ๒) พระอนาคามี โลภ > กาม. กามราคะ สงั โยชน กามราคะ สงั โยชน ๓) พระอรหันต ๔) อิสสาสงั โยชน โทสะ ปฏฆิ ะ ปฏฆิ ะ ๕) มัจฉรยิ สังโยชน โลภ > รปู , อรูป โลภ > รูป, อรูป, ภว., ๓) โมหะ ๕) อวิชชาสงั โยชน ๖) อวิชชาสังโยชน โมหะ อวชิ ชา อวิชชา, ๔) มานะ ๖) มานสงั โยชน ๗) มานสังโยชน มานะ มานะ อุทธัมภาคิย มานะ อทุ ธมั ภาคิย ๕) ทฏิ ฐิ ๗) ทิฏฐสิ งั โยชน ๘) ทิฏฐิสังโยชน ถีนะ สงั โยชน สงั โยชน ๘) สลี พั พตปรามาส. ๙) สลี ัพพตปรามาส. อทุ ธัจจะ อทุ ธจั จะ ๖) วจิ ิกิจฉา ๙) วิจกิ จิ ฉาสงั โยชน ๑๐) วจิ กิ ิจฉาสงั โยชน อหิรกิ ะ ๗) ถนี ะ -- อโนตตัปปะ ๘) อุทธจั จะ ๑๐) อทุ ธัจจสงั โยชน - โล.วปิ .มานะ โล.วปิ .ท่เี ก่ยี วกับรปู ๙) อหิรกิ -- โสดาบนั . อนาคามี. อรหันต ๑๐) อโนตตปั ปะ --

5 มานกเิ ลส ( น. ๒๔๐)ไดแกความถือตวั ยึดเอารปู นามมาเปนเราเปนเขา เปนเหตุใหต ิดอยใู นวฏั ฏ - 82 - ยาถาวมานะ - ตนเปนคนชน้ั สงู แตถ ือวาตนเปนคนช้นั สูง อยาถาวมานะ 5 พระมหาขณี าสพ ๒ ประเภท ( น. ๒๔๒) ความถอื ตัว - ตนเปน คนช้ันสงู แตถ ือวาตนเปนคนชัน้ กลาง ความถอื ตวั ๑) เจโตวมิ ตุ ติพระอรหนั ต = กายสกั ข,ี อุภโตภาควิมตุ เปนไปตาม - ตนเปน คนชั้นสูง แตถ ือวา ตนเปนคนช้ันต่าํ ไมเ ปนไปตาม - ฝายสมถยานกิ ะ ท่ไี ดยกฌานเปนบาท ความเปนจริง - ตนเปน คนชนั้ กลาง แตถ อื วา ตนเปน คนชนั้ สงู ความเปน จรงิ - แสดงอภญิ ญาตางๆ ได - ตนเปนคนช้นั กลาง แตถ อื วาตนเปนคนชนั้ กลาง - พระอรหันตท ไ่ี มไดเ จรญิ สมถะ แตเม่ือสาํ เรจ็ เปน พระอรหันต ฌานอภิญญาในชาตกิ อนก็ปรากฏพรอมกันดว ย - ตนเปนคนชน้ั กลาง แตถือวาตนเปน คนช้ันตา่ํ ( อาศยั การอธิษฐานจติ ในอดีตชาติ ) - ตนเปน คนชน้ั ต่ํา แตถือวาตนเปน คนชั้นสูง - ตนเปน คนชนั้ ตาํ่ แตถ อื วาตนเปน คนช้นั กลาง ๒) ปญญาวมิ ตุ ตพิ ระอรหนั ต = ปญญาวิมตุ - ตนเปนคนชั้นตํ่า แตถ ือวา ตนเปน คนชั้นต่าํ - การเจริญวปิ สสนาลว นๆ 5 พระมหาขีณาสพ วา โดยประเภทแหง คณุ วิเศษ มี ๒ ประเภท ( น. ๒๔๓) ๑) ปฏสิ มั ภทิ าปต ตพระอรหนั ต ไดแ ก พระอรหันตผ แู ตกฉานในปฏสิ มั ภทิ า ๔ ประการ ( มกี ารอธิษฐานจิตไว ) 5 ถีนกเิ ลส ( น. ๒๔๑) ไดแ ก กเิ ลสทที่ าํ ใหจติ งว งเหงาทอ ถอยไมม กี ําลัง ก. อตั ถปฏสิ ัมภิทา แตกฉานในอรรถ เกิดกับอกศุ ลที่เปน สสงั ขาริก ข. ธมั มปฏิสมั ภิทา แตกฉานในธรรม ประโยชนเ กดิ แก > ปถุ ชุ น ---> งวงนอน ---> หลับลงสูภวังค ---> ตนื่ นอน ค. นริ ุตติปฏสิ มั ภิทา แตกฉานในภาษา ผฟู ง ธรรม ง.ปฏิภาณปฏสิ มั ภิทา แตกฉานในปฏภิ าณ ไหวพริบ มอี กุศลถนี ะ ไมมถี ีนะ มีอกศุ ลถนี ะ ๒) อปั ปฏสิ ัมภิทาปต ตพระอรหนั ต พระอรหันตไมแตกฉานในปฏิสัมภทิ าญานทั้ง ๔ > อรหันต ---> รปู ออนเพลยี ---> หลับลงสูภ วังค ---> ตน่ื นอน * นิวรณ ๕ นั้นมที ้งั ถนี ะ + มิทธะ แตกิเลส ๑๐ ยกเพยี ง ถนี ะ เนอ่ื งจากเม่ือยกถีนะ ก็มมี ทิ ธะสําเรจ็ ดวยเสมอ เพราะ ถนี ะ มิทธะ ---> ทําเจตสิกใหท อ ถอย ทาํ จิตใหท อ แท เมื่อยกจติ ที่เปน สสงั ขาริกแลว ทงั้ \" ถนี มิทธเจตสกิ \" กเ็ ขาสมั ปยตุ เสมอ จงึ ไมต องยกมทิ ธะ

- 83 - 5 พระบาลีบทที่ ๔ ปจ จเวกขณญาณ (น. ๒๔๔ ) - ปฏิ = อกี ครง้ั หนึง่ ปญ ญาทกี่ ลบั ไปพจิ ารณา มคั ค. ผล, นิพพาน, กเิ ลสที่ละ, กเิ ลสทเ่ี หลอื ท่ีผานมาแลว ใน \" ญาณทสั สนวิสทุ ธิ \" อกิ ขฺ ณะ = การกําหนด - เปนมโนทวารวิถี ท่ีมีชวนะ ๗ ขณะ ทําหนาท่ี อาเสวนปจจยั ๕ คร้งั คอื พิจารณามรรค ครงั้ หนึ่ง / ผลครงั้ หน่ึง / นพิ พานครั้งหน่ึง / กิเลสทล่ี ะครั้งหนึ่ง / กเิ ลสทีเ่ หลอื คร้ังหน่งึ - ปจจเวกขณวถิ ี เปนวถิ ีฝายโลกยี ะ ที่เกดิ ตอจากมคั ควถิ ี ( หลังจากผลดวงสุดทา ยดบั ลงในมัคควิถี ) - นบั สงเคราะหลงในญาณทสั สนวิสทุ ธโิ ดยปริยาย หรือโดยออ ม - อารมณใ นปจ จเวกขณวิถี ตดั กระแสภวังคขาด แลว พิจารณา มรรค, ผล, พระนพิ พาน, กิเลสทลี่ ะ, กเิ ลสท่เี หลือ โดยเปน ปรยิ ุฏฐานกเิ ลส แบบอารมั มณานุสยั มัคควถิ ี ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค โส.มัค. ผ ผ ... ฯลฯ ... ปจจเวกขณวถิ ี ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... มีพระนพิ พานเปน อารมณ อารมณไ มไ ดป รากฏเฉพาะหนา ปรากฏเฉพาะหนา เปนปจจุบันอารมณ แตเ ปน การตามดูกเิ ลสท่ลี ะไดแ ลว ในอดีต เชนวนั น้กี ินเกลือกร็ รู สเคม็ เดี๋ยวนัน้ วันใหมไ ประลึกถึงรสเกลือท่ชี ิมไปแลววาเค็ม 5 การพจิ ารณาการประหาณ (น. ๒๔๕ ) ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค โส.มคั . ผ ผ .. ฯลฯ .. ภ น ท ม ปริ อุ นุ โว สก.มัค. ผ ผ ... ฯลฯ ... โว อนา.มัค. ผ ผ ... ฯลฯ ... โว อร.มคั . ผ ผ... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ประหาณ ๕ คือ ตนุกรปหาน (ทาํ ใหเ บาบาง) สมุจเฉทปหาน อุทธัมภาคิยะ [ ปจ จเวกขณะ ] ๑. สกั กายทิฏฐิ กาม. + ปฏฆิ ะ ที่เปน โอฬาริกะ กามราคะ + ปฏฆิ ะ มีปจจเวกขณะ ๔ ครง้ั ๑. พจิ ารณามรรค ๒. วิจกิ จิ ฉา ที่ไมใชอ ปายคมนยิ ะ เวนขอ ๕ คอื ไมมีเหลือ ๒. พจิ ารณาผล ๓. สีลพั พตปรามาส ๓. พิจารณาพระนิพพาน เฉพาะพระอริยะที่ ๔. อปายคมนิยะที่เปน กามราคะ โอรัมภาคิยะ ๔. พจิ ารณากเิ ลสทล่ี ะ ศึกษาปริยตั ิ ถาไมไ ด ๕. อปายคมนยิ ะทเ่ี ปนปฏฆิ ะ ๕. พจิ ารณากเิ ลสที่เหลอื ศกึ ษาจะพจิ ารณาได เพียงขอ ๑ - ๓ เทา นั้น

- 84 - 5 สรุปพระบาลี ๖ บท พระบาลบี ทที่ ๑ วิสทุ ธิ ๗ ๑.สีลวิสุทธิ + ๒.จติ ตวิสุทธิ ๓.ทิฏฐวิ ิสุทธิ ๔.กงั ขาวติ รณวิสุทธิ = นามรูปปรจิ เฉทญาณ = ปจ จยปริคคหญาณ เบอ้ื งตน มไี ตรลักษณ พระบาลบี ทท่ี ๒ ลักษณะ ๓ สุดทา ยปรากฏชัดเจน อยางใดอยา งหนึง่ ตามอินทรียอยา งใด - อนิจจลกั ษณะ อยางหนง่ึ แกก ลา - ทกุ ขลกั ษณะ ตอนกลางมี - อนัตตลักษณะ ไตรลักษณ ๓ คละกัน ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ช ช ช ช ช ช ช ภ .... ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค / โว มัค. ผ ผ ... ปจ จเวกขณญาณ พระบาลบี ทที่ ๔ วปิ สสนาญาณ ๑๐ สมั มสน + ตรณุ . วปิ ส สนู --> พลว., ภงั ค. --> [ ภย อาทนี ว นพิ พทิ า ] --> [ มญุ จิ. ปฏสิ งั ขา สงั ขารุ. ปลาย ] --> อนโุ ลม. ๕.มัคคามคั คญาณทัสสนวิสุทธิ ๖.ปฏิปทาญาณทัสสนวิสทุ ธิ ๗.ญาณทัสสนวิสทุ ธิ พระบาลีที่ ๓ อนุปส สนา ๓ พระบาลที ี่ ๖ วโิ มกขมขุ ๓ พระบาลีที่ ๕ วิโมกข ๓ - อนจิ จานุปส สนา อนมิ ติ ตานุปสสนา = หลุดพน ดว ยอนิจจงั = อนิมิตตวโิ มกข - ทุกขานปุ สสนา อัปปณหิ ติ านปุ ส สนา = หลุดพนดวยทกุ ขัง = อปั ปณิหติ วิโมกข - อนัตตานุปสสนา สุญญตานปุ สสนา = หลดุ พนดวยอนัตตา = สุญญตวโิ มกข 5 สมาปตติเภท ( น. ๒๔๙ ) ไดแ ก ๑) ฌานสมาบตั ิ ๒) ผลสมาบัติ ๓) นิโรธสมาบัติ ๒) ผลสมาบตั ิ (น. ๒๕๐ ) ๑.โสดาปต ตผิ ลวถิ ี ๑) ฌานสมาบัติ ๒.สกทาคามผิ ลวิถี ยกปฐมฌาน --> ปญจ. ตกิ ขปญ ญา = ขิปปาภญิ ญา =๒ ป ทุ ตติ จตุ ปญ ๓.อนาคามผี ลวถิ ี เปนบาท = ๕ มันทปญญา = ทันทาภญิ ญา ๔.อรหตั ตผลวถิ ี ฌานได ๓ ประเภท คอื ปฐมมรรค โส ๑.ปาทกฌาน รวมจาํ นวนผลสมาบตั ิ ๒.สมั มสติ ฌาน ทตุ ยิ มรรค สก ๔ x ๕ x ๒ x ๓ = ๑๒๐ ๓.ปคุ คลัชฌาสยฌาน ตติยมรรค อนา อรูป -> ฌานสมาบตั ิ / ผลสมาบัติ / = ยกฌานสงู สุดที่ไดเ ปนบาท ดงั น้ันการเขาผลสมาบตั ิจะตรงกับฌาน นโิ รธสมาบตั ิ = ยกองคฌ านเปนบาท (วิตก วจิ าร ปต ิ สุข เอกัคคตา ) จตตุ ถมรรค อร = ยกฌานตามอัธยาศยั เชน ไดป ญจมฌานแตยกปฐมฌานเปนบาท ---> ฌานสมาบัติ / ผลสมาบัติ สมถะ / วปิ สสนายานกิ ะ สมถยานกิ ะ

- 85 - 3 ผลชวนะในมัคควิถี ไมเรียกวา \" ผลสมาบตั ิ \" ๓) นิโรธสมาบตั ิ ( น. ๒๕๔ ) ๑) ผลชวนะ อาศยั มัคคจติ เกดิ ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค มคั . ผ ผ ... - ความดบั ของจติ และเจตสกิ เรยี กวา นิโรธ ในขณะนั้น จิตตชรูปก็ยอมไมเกิด ๒) ผลชวนะ เกิดเพียง ๒ - ๓ ขณะเทานน้ั ชวนะ ๗ - การเขา หรือการทาํ ความเพียร เรียกวา สมาบัติ - เปนการเขา สมาบัตริ ะหวา ง \" ผลกบั ฌาน \" เทากัน ผเู ขา นิโรธสมาบัติไดค ือ พระอนาคามีและพระอรหนั ตเทา นั้น 3 ผลชวนะในผลสมาบัติ เรียกวา \" ผลสมาบัติ \" อาศยั การเขา สลบั กันระหวา งฝา ยสมถะ กบั ฝา ยวิปส สนา ๑) ผลชวนะ ไมไ ดอาศัยมรรค แตอ าศยั ความแรงกลา ภ น ท ม นุ นุ นุ นุ ผ ผ ผ - ฝายสมถยานกิ ะ เขา ต้งั แตปฐมฌาน ---> เนว. - ฝา ยวปิ ส สนายานิกะ เขา ต้งั แต พลว. ---> สังขารุ. ของวิปส สนา นับตั้งแต พลว. ---> อนุโลม. พลว ---> อนโุ ลม - โดยลําดบั คอื > เขา ปฐมฌาน ออกจากปฐม. เขา พลว.---> สงั ขาระ. ๒) ผลชวนะ เกิดดับมากมาย ( ...เขา ฌานตามลําดับ ... ) > เขา อากญิ จญั ญายตนสมาบตั ิ ออกจากอากญิ . ทําบุพกจิ ๔ อยาง ๑) นานาพันธอวโิ กปนะ - อธษิ ฐานวาวัตถสุ งิ่ ของทอี่ ยใู กลห รอื หางตวั อยาไดเ สยี หาย 3 การเรยี กอนโุ ลม ๔ ขณะ ( น. ๒๕๑ - ๒ ) ๒) สงั ฆปฏิมานนะ - อธษิ ฐานวา ขณะสงฆป ระชมุ สันนบิ าตหากตองการตวั กใ็ หอ อกจากสมาบตั ไิ ด โค. อาวชั ชนะพระนพิ พาน ๓) สัตถปุ กโกสนะ - อธิษฐานวา หากพระพุทธเจา รับส่งั หา กใ็ หอ อกจากสมาบตั ไิ ด ใหแ กม ัคค.ดว ยอํานาจอนันตร.+อาเสวน. (ชาติเดยี วกัน) ๔) อทั ธานปริจเฉทะ - พิจารณาอายขุ ยั ของตน วา ควรเขาไมควรเขา เปน อนันตร.เทานัน้ เพราะคนละชาติกัน > เขาเนวสญั ญานาสญั ญายตน มีอารมณ เมอื่ เขา นิโรธ. เหลือ ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค มัค. ผ ผ ... ภ น ท ม นุ นุ นุ นุ ผ เกิดดับ * ขณะเขาผลสมาบัติ เพงปฏิภาคนิมิต อากิญ. กํ, อตุ ,ุ อาหาร มอี ารมณพ ระนพิ พาน ผลจะขมภวังคไ มใหเ กิด ยอดวิปสสนา ไตรลกั ษณ <----- ภ น ท ม ปริ อุ นุ โค ฌ ฌ จิต. เจ. รุ ดับ อนา.ผล, อร.ผล.. ภ - วาโดยญาณ ๓ นุ แรกชอ่ื วา \"อนุโลมญาณ \" กาม.๗ = ม.ว.ิ สํ.๔ เนว.ก.ุ ๒ ทําลายสังสารวัฏใหสตั ว นุ หลงั ชื่อวา \"โคตรภญู าณ \" รูป.๑๕ = รปู .วิ.๕ เนว.กิ.๒ เวยี นวา ยตายเกิดนอ ยลง - วาโดยจิต นุ ทง้ั ๔ ชื่อเดียวกนั วา \"อนุโลม\" > ชวนะเกดิ ๒ ครง้ั ( เนว.ก.ุ ๒, เนว.ก.ิ ๒ ) และดบั ลงแลว ยอ มถึงนโิ รธสมาบตั ิทนั ที เพราะ นุ ทง้ั ๔ มีสงั ขารธรรมรปู นาม ที่เปน ไตรลกั ษณเปนอารมณ * โสดา + สก. เขานิโรธสมาบตั ไิ มไ ด เพราะ ยงั ไมไ ดประหาณกามราคานุสยั ซง่ึ เปนอปุ สรรคตอ สมาธิ ในการเขา นิโรธสมาบัติ * ปฏสิ มั ภทิ ามรรค กลา ววา โคตรภู เปน อนนั ตนยั - มีพระนพิ พานเปนอารมณก็มี * นิโรธสมาบตั ิ ไมเรียกวา สงั ขตะ/อสังขตะ/โลกยี ะ/โลกุตตระ ( ไมมีสภาวะรับรอง ) - มีสงั ขารรปู นามเปน อารมณก ็มี แตเ รยี กวา นิปผนั นะ = การสาํ เร็จจากการเขาสมถะ + วิปส สนา