หลักสูตรบาลีไวยากรณ์และหลักสัมพันธ์วัดโมลี

38 หลกั สูตรบาลีไวยากรณแ์ ละหลกั สมั พนั ธ์ อิ การันต์ ในนปสํุ กลงิ ค์ แจกอยา่ ง อกขฺ ิ (นยั น์ตา) ดงั นี้ :- เอก. พห.ุ ป. อกขฺ ิ อกฺขีนิ อกขฺ ี ท.ุ อกขฺ ึ อกฺขีนิ อกฺขี ต. อกฺขินา อกฺขีหิ อกขฺ ีภิ จ. อกฺขิสสฺ อกขฺ ิโน อกขฺ ีนํ อกขฺ ีภิ ป.ฺ อกขฺ ิสมฺ า อกขฺ ิมหฺ า อกขฺ ีหิ ฉ. อกขฺ ิสสฺ อกฺขิโน อกฺขีนํ อกฺขี ส. อกขฺ ิสมฺ ึ อกขฺ ิมหฺ ิ อกฺขีสุ อา. อกขฺ ิ อกขฺ ีนิ ศัพท์ที่เปน็ อิ การันต์ เช่นนีแ้ จกเหมือน อกขฺ ิ อจฺจิ เปลวไฟ อฏฺิ กระดกู ทธิ นมสม้ สปปฺ ิ เนยใส www.kalyanamitra.org

พระเทพปรยิ ัติโมลี (สุทศั น์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรยี บเรยี ง 39 อุ การนั ต์ ในนปสํุ กลงิ ค์ แจกอยา่ ง วตถฺ ุ (พสั ด)ุ ดงั น้ี :- เอก. พห.ุ ป. วตถฺ ุ วตถฺ นู ิ วตถฺ ู ท.ุ วตถฺ ํุ วตถฺ นู ิ วตถฺ ู ต. วตถฺ นุ า วตถฺ หู ิ วตถฺ ภู ิ จ. วตถฺ สุ สฺ วตถฺ โุ น วตถฺ นู ํ วตถฺ ภู ิ ปฺ. วตถฺ สุ มฺ า วตถฺ มุ หฺ า วตถฺ หู ิ ฉ. วตถฺ สุ สฺ วตถฺ โุ น วตถฺ นู ํ วตถฺ ู ส. วตถฺ สุ มฺ ึ วตถฺ มุ หฺ ิ วตถฺ สู ุ อา. วตถฺ ุ วตถฺ นู ิ ศพั ท์ท่ีเปน็ อุ การันต์ เช่นน้ีแจกเหมอื น วตฺถุ อมฺพุ น้�ำ อสฺสุ น้�ำตา อายุ อายุ จกฺขุ นยั น์ตา ชตุ ยาง ธนุ ธนู มธุ น้�ำผง้ึ มสฺสุ หนวด วปุ กาย สชฺฌุ เงนิ จบวิธีแจกการันต์ทั้ง ๓ ในนปสุํ กลิงค์ จบวธิ แี จกสามญั ศัพท์ www.kalyanamitra.org

อันการเรยี น พระบาล ี น้แี สนยาก ลว้ นล�ำ บาก ล�ำ ล้ กึ จำ�ศกึ ษา ตอ้ งพร่ำ�เพยี ร เรียนไป หลายเพลา เพราะภาษา ท่ีใช ้ มิใช่ไทย ถงึ จะยาก ล�ำ บาก แสนมากนกั คงไมจ่ ัก เหลือลน้ พ้นวสิ ยั ของมนษุ ย ์ โลกน้ี ท่ใี ฝใ่ จ ศกึ ษาไป คงส�ำ เร็จ เผล็ดผลงาม. ...บวชเปน็ พระเป็นเณร ต้องเรียนพระบาล-ี นกั ธรรมให้รู้ชัด แล้วปฏบิ ัตใิ ห้ถกู ทาง จงึ จักเปน็ มรรควิธี ตอบแทนคุณขา้ วปลาอาหารของญาติโยมได้.... พระเทพปรยิ ัติโมลี (สทุ ัศน์ ป.ธ.๙) ๒๕๖๐ www.kalyanamitra.org

พระเทพปริยตั ิโมลี (สุทัศน์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรยี บเรยี ง 41 นามนาม ตอนท่ี ๒ กตปิ ยศพั ท์ ศพั ท์เล็กน้อยหรอื ศพั ท์ท่เี ร่ยี ราด มวี ธิ แี จก เฉพาะตนต่างหาก ไมท่ วั่ ไปแก่ศพั ทอ์ ่นื เรยี กวา่ กติปยศพั ท ์ หรอื ปกิณณกศพั ท ์ มี ๑๒ ศพั ท ์ คอื อตตฺ , พรฺ หมฺ , ราช, ภควนฺต,ุ อรหนฺต, ภวนฺต, สตถฺ ,ุ ปิ ต,ุ มาต,ุ มน, กมมฺ , โค. อตฺต (ตน) เปน็ ปํุลิงค์ แจกอย่างน้ี :- เอก. ป. อตตฺ า ท.ุ อตตฺ านํ ต. อตตฺ นา จ. อตตฺ โน ป.ฺ อตตฺ นา ฉ. อตตฺ โน ส. อตตฺ นิ อา. อตตฺ www.kalyanamitra.org

42 หลกั สตู รบาลีไวยากรณ์และหลกั สัมพันธ์ พรฺ หฺม (พรหม) เป็นปลํุ ิงค์ แจกอย่างน้ี :- เอก. พห.ุ ป. พรฺ หมฺ า ท.ุ พรฺ หมฺ านํ พรฺ หมฺ าโน พรฺ หเฺ มภิ ต. พรฺ หมฺ นุ า พรฺ หมฺ าโน พรฺ หเฺ มภิ จ. พรฺ หมฺ โุ น พรฺ หเฺ มหิ ปฺ. พรฺ หมฺ นุ า พรฺ หมฺ านํ ฉ. พรฺ หมฺ โุ น พรฺ หเฺ มหิ ส. พรฺ หมฺ นิ พรฺ หมฺ านํ อา. พรฺ หเฺ ม พรฺ หเฺ มสุ พรฺ หมฺ าโน www.kalyanamitra.org

พระเทพปรยิ ัตโิ มลี (สทุ ศั น์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรียบเรียง 43 ราช (พระราชา) เป็น ๒ ลิงค์ ในปลุํ งิ ค์ แจกอย่างน้ี :- เอก. พห.ุ ป. ราชา ราชาโน ท.ุ ราชานํ ราชาโน ต. รญฺ า ราชหู ิ ราชภู ิ จ. รญโฺ  ราชิโน รญฺ ํ ราชนู ํ ป.ฺ รญฺ า ราชหู ิ ราชภู ิ ฉ. รญโฺ  ราชิโน รฺํ ราชนู ํ ส. รญเฺ  ราชินิ ราชสู ุ อา. ราช ราชาโน ราช ศพั ท์ ในอติ ถลี งิ ค ์ มรี ูปเป็น ราชินี แจกอยา่ ง นารี (นาง) www.kalyanamitra.org

44 หลกั สตู รบาลไี วยากรณแ์ ละหลกั สัมพนั ธ์ ศพั ทส์ มาส มี ราช ศัพท์ เป็นท่ีสุด เหมือน มหาราช แจกอยา่ งนี้ก็ได.้ เอก. พห.ุ ป. มหาราชา มหาราชาโน ท.ุ มหาราชํ มหาราเช ต. มหาราเชน มหาราเชหิ มหาราเชภิ จ. มหาราชสสฺ มหาราชาย มหาราชตถฺ ํ มหาราชานํ ป.ฺ มหาราชสมฺ า มหาราชมหฺ า มหาราชา มหาราเชหิ มหาราเชภิ ฉ. มหาราชสสฺ มหาราชานํ ส. มหาราชสมฺ ึ มหาราชมหฺ ิ มหาราเช มหาราเชสุ อา. มหาราช มหาราชาโน หมายเหตุ :- ศพั ทส์ มาส ม ี ราช ศพั ท์ เป็นทส่ี ดุ จะแจกเหมอื น ราช กไ็ ด.้ www.kalyanamitra.org

พระเทพปรยิ ตั ิโมลี (สทุ ัศน์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรียบเรียง 45 ศัพทเ์ หลา่ น้ี แจกเหมอื น มหาราช อนุราช พระราชาน้อย อภริ าช พระราชายง่ิ อปุ ราช อปุ ราช จกฺกวตฺตริ าช พระราชาจกั รพรรดิ เทวราช เทวดาผพู้ ระราชา นาคราช นาคผพู้ ระราชา มคิ ราช เน้อื ผพู้ ระราชา สปุ ณฺณราช ครฑุ ผพู้ ระราชา หสํ ราช หงสผ์ พู้ ระราชา ภควนฺตุ (พระผ้มู ีพระภาคเจา้ ) เปน็ ปลุํ งิ ค์ แจกอย่างนี้ :- เอก. พห.ุ ป. ภควา ภควนฺตา ภควนฺโต ท.ุ ภควนฺตํ ภควนฺเต ภควนฺโต ต. ภควตา ภควนฺเตหิ ภควนฺเตภิ จ. ภควโต ภควตํ ภควนฺตานํ ปญ.ฺ ภควตา ภควนฺเตหิ ภควนฺเตภิ ฉ. ภควโต ภควตํ ภควนฺตานํ ส. ภควติ ภควนฺเต ภควนฺเตสุ อา. ภคว ภควา ภควนฺตา ภควนฺโต www.kalyanamitra.org

46 หลักสูตรบาลีไวยากรณแ์ ละหลกั สมั พันธ์ ศพั ทเ์ หลา่ นี้ แจกเหมือน ภควนตฺ ุ อายสมฺ นฺตุ คนมอี ายุ คณุ วนฺตุ คนมคี ณุ จกฺขมุ นฺตุ คนมจี กั ษุ ชตุ มิ นฺตุ คนมคี วามโพลง ธนวนฺตุ คนมที รพั ย์ ธติ มิ นฺตุ คนมปี ญ ญา ปญฺวนฺตุ คนมปี ญ ญา ปญุ ฺวนฺตุ คนมบี ญุ พนฺธมุ นฺตุ คนมพี วกพอ้ ง สตมิ นฺตุ คนมสี ติ คำ� วา่ ภควนฺตา ภควนฺเต ภควนฺโต มวี ธิ ใี ช้ ไมเ่ หมอื นกนั ภควนฺตา ภควนฺเต ใชเ้ ป็น ทฺววิ จนะ สำ� หรบั กลา่ วถงึ คน ๒ คน ภควนฺโต ใชเ้ ป็นพหวุ จนะ สำ� หรบั กลา่ วถงึ คนมาก ตงั้ แต่ ๓ ขน้ึ ไป. อรหนฺต พระอรหนั ต์ เป็น ๒ ลงิ ค ์ ในปลุ งิ ค์ แจกเหมอื น ภควนฺตุ แปลกแต ่ ป. เอก. อรหา อรหํ เทา่ นนั้ . ในอติ ถลี งิ คเ์ ป็น อรหนฺตี แจกอยา่ ง นารี. www.kalyanamitra.org

พระเทพปริยตั โิ มลี (สทุ ัศน์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรียบเรยี ง 47 ภวนตฺ (ผู้เจริญ) เปน็ ๒ ลงิ ค์ ในปลํุ งิ ค์ แจกอยา่ งน้ี :- เอก. พห.ุ ป. ภวํ ท.ุ ภวนฺตํ ภวนฺตา ภวนฺโต ต. ภวตา โภตา ภวนฺเต ภวนฺโต จ. ภวโต โภโต ภวนฺเตหิ ภวนฺเตภิ ปญ.ฺ ภวตา โภตา ภวตํ ภวนฺตานํ ฉ. ภวโต โภโต ภวนฺเตหิ ภวนฺเตภิ ส. ภวนฺเต ภวตํ ภวนฺตานํ อา. โภ ภวนฺเตสุ ภวนฺโต ภวนฺตา โภนฺโต โภนฺตา ขอ้ ควรจำ� :- ๏ ภวนฺต ศพั ท์ ในอติ ถลี งิ คเ์ ป็น โภตี, ภวนฺตี แจกอยา่ ง นารี ๏ กริ ยิ ากติ กท์ ป่ี ระกอบดว้ ย อนฺต ปัจจยั ในปํลุ งิ ค ์ แจกอยา่ ง ภวนฺต กไ็ ด้ ๏ ศพั ทท์ ม่ี ี อนฺต เปน็ ทส่ี ดุ บางวภิ ตั ตจิ ะแจก เหมอื น อ การนั ต์ ใน ป.ุ นป.ุ กไ็ ด้ www.kalyanamitra.org

48 หลักสูตรบาลไี วยากรณ์และหลักสมั พันธ์ สตฺถุ (พระศาสดา, ผู้สอน, คร)ู เป็นปลํุ ิงค์ แจกอย่างน้ี :- เอก. พห.ุ ป. สตถฺ า สตถฺ าโร ท.ุ สตถฺ ารํ สตถฺ าโร ต. สตถฺ ารา สตถฺ นุ า สตถฺ าเรหิ สตถฺ าเรภิ จ. สตถฺ ุ สตถฺ โุ น สตถฺ ารานํ ปฺ. สตถฺ ารา สตถฺ าเรหิ สตถฺ าเรภิ ฉ. สตถฺ ุ สตถฺ โุ น สตถฺ ารานํ ส. สตถฺ ริ สตถฺ าเรสุ อา. สตถฺ า สตถฺ าโร ศพั ทเ์ หล่านี้แจกเหมอื น สตถฺ ุ กตฺตุ ผทู้ ำ� ขตฺตุ ผขู้ ดุ าตุ ผรู้ ู้ ทาตุ ผใู้ ห้ นตฺตุ หลาน เนตุ ผนู้ �ำไป ภตฺตุ ผเู้ ลย้ี ง, ผวั วตฺตุ ผกู้ ลา่ ว โสตุ ผฟู้ ง หนฺตุ ผฆู้ า่ www.kalyanamitra.org

พระเทพปรยิ ัติโมลี (สทุ ัศน์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรียบเรียง 49 ปิตุ (บิดา) เปน็ ปลุํ งิ ค์ แจกอยา่ งน้ี :- เอก. พห.ุ ป. ปิ ตา ปิ ตโร ปิ ตโร ท.ุ ปิ ตรํ ต. ปิ ตรา ปิ ตนุ า ปิ ตเรหิ ปิ ตเรภิ ปิ ตหู ิ ปิ ตภู ิ จ. ปิ ตุ ปิ ตโุ น ปิ ตรานํ ปิ ตนู ํ ปญ.ฺ ปิ ตรา ปิ ตเรหิ ปิ ตเรภิ ปิ ตหู ิ ปิ ตภู ิ ฉ. ปิ ตุ ปิ ตโุ น ปิ ตรานํ ปิ ตนู ํ ส. ปิ ตริ ปิ ตเรสุ ปิ ตสู ุ ปิ ตโร อา. ปิ ตา ๏ ภาตุ พช่ี าย, น้องชาย, ชามาตุ ลกู เขย, ๒ ศพั ทน์ ้ี แจกเหมอื น ปิ ต.ุ ๏ ในอาลปนะ ใช ้ ตาต, ตาตา แทน www.kalyanamitra.org

50 หลกั สตู รบาลไี วยากรณแ์ ละหลักสมั พนั ธ์ มาตุ (มารดา) เป็นอิตถลี ิงค์ แจกอยา่ งนี้ :- เอก. พห.ุ ป. มาตา มาตยุ า มาตโร มาตราภิ ท.ุ มาตรํ มาตยุ า มาตโร มาตภู ิ ต. มาตรา มาตราหิ มาตนู ํ จ. มาตุ มาตยุ า มาตหู ิ มาตราภิ ป.ฺ มาตรา มาตรานํ มาตภู ิ ฉ. มาตุ มาตราหิ มาตนู ํ ส. มาตริ มาตหู ิ มาตสู ุ อา. มาตา มาตรานํ มาตราสุ มาตโร ๏ ธีตุ (ธดิ า) แจกเหมอื น มาต.ุ ๏ ในอาลปนะ ใช ้ อมมฺ , อมมฺ า แทน www.kalyanamitra.org

พระเทพปริยัติโมลี (สทุ ศั น์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรยี บเรียง 51 มโนคณะ ศพั ท์ ๑๒ ศพั ท์ มี มน ศพั ทเ์ ป็นต้น เรียก ว่า มโนคณะ เพราะเป็นหมแู่ หง่ มน ศพั ท ์ มวี ธิ ี แจกเหมอื น มน ศพั ท ์ แตว่ ธิ แี จกนนั้ กไ็ มผ่ ดิ กบั แบบ อ การนั ต์ในปุลิงค์และนปุสกลิงค์ ท่ีกล่าว ขา้ งตน้ นกั แปลกอยู่ ๕ วิภตั ติ คอื นา กบั สมฺ า เป็น อา, ส ทงั้ ๒ เป็น โอ, สมฺ ึ เป็น อิ, แล้ว ลง ส อาคม เป็น สา เป็น โส เป็น สิ. เอา อํ เป็น โอ ได้บา้ ง เหมอื นคำ� วา่ อทาเน กุรเุ ต มโน. (ชโน ชน) ยอ่ มทำ� ซึ่งใจ ในความ- ไมใ่ ห.้ ยโส ลทฺธา น มชฺเชยฺย. (ชน) ไดแ้ ลว้ ซึ่งยศ ไมพ่ งึ เมา เป็นตน้ . อกี อยา่ งหน่งึ เมอ่ื ศพั ทเ์ หล่านี้เขา้ สมาสแล้ว เอาสระท่ีสดุ ของตนเป็น โอ ได้ เหมอื นคำ� วา่ มโนคโณ หมแู่ หง่ มนะ, อโยมยํ ของอนั บคุ คลทำ� - ดว้ ยเหลก็ , เตโชธาตุ ธาตุคอื ไฟ, สิโรรโุ ห อวยั วะ- ทง่ี อกบนหวั (ผม) เป็นตน้ . www.kalyanamitra.org

52 หลกั สูตรบาลีไวยากรณแ์ ละหลกั สมั พนั ธ์ ในศพั ทเ์ หลา่ น้ี มน เป็น ๒ ลงิ ค ์ คอื ปํลุ งิ ค์ และนปํสุ กลงิ ค ์ นอกนนั้ เป็นปํลุ งิ คอ์ ยา่ งเดยี ว. ศัพทช์ ือ่ิ มโนคณะ มน ใจ อย เหลก็ อรุ อก เจต ใจ ตป ความรอ้ น ตม มดื เตช เดช ปย น้�ำนม ยส ยศ วจ วาจา วย วยั สิร หวั มน (ใจ) เปน็ ๒ ลงิ ค์ ในปลํุ งิ ค์ แจกอยา่ งน้ี :- เอก. พห.ุ ป. มโน มโน มนา ท.ุ มนํ มเน ต. มนสา มเนหิ มเนภิ จ. มนโส มนานํ ป.ฺ มนสา มเนหิ มเนภิ ฉ. มนโส มนานํ ส. มนสิ มเนสุ อา. มน มนา www.kalyanamitra.org

พระเทพปริยตั ิโมลี (สุทัศน์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรยี บเรยี ง 53 กมมฺ (กรรม) เปน็ นปสํุ กลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ี :- เอก. พห.ุ ป. กมมฺ ํ ท.ุ กมมฺ ํ กมมฺ านิ กมเฺ มภิ ต. กมมฺ นุ า กมมฺ านิ กมเฺ มภิ จ. กมมฺ โุ น กมเฺ มหิ ปฺ. กมมฺ นุ า กมมฺ านํ ฉ. กมมฺ โุ น กมเฺ มหิ ส. กมมฺ นิ กมมฺ านํ อา. กมมฺ กมเฺ มสุ กมมฺ านิ ข้อควรจำ� :- กมมฺ จะแจกตามแบบ อ การนั ตใ์ น นปํสุ กลงิ ค ์ (กุล) กไ็ ด้ www.kalyanamitra.org

54 หลกั สตู รบาลีไวยากรณ์และหลกั สมั พนั ธ์ โค (โค) สามญั ไมน่ ยิ มว่า ตัวผู้ หรอื ตวั เมยี แจกอยา่ งนี้ :- เอก. พห.ุ ป. โค คาโว ท.ุ คาวํ คาวํุ คาโว ต. คาเวน โคหิ โคภิ คาเวหิ คาเวภิ จ. คาวสสฺ คนุ นฺ ํ คาวานํ ปญ.ฺ คาวสมฺ า คาวมหฺ า คาวา โคหิ โคภิ คาเวหิ คาเวภิ ฉ. คาวสสฺ คนุ นฺ ํ คาวานํ ส. คาวสมฺ ึ คาวมหฺ ิ คาเว โคสุ คาเวสุ อา. คาว คาโว ๏ ในปลุ งิ คใ์ หแ้ ปลง โค เป็น โคณ (โคผ)ู้ แลว้ แจกตามแบบ ปรุ ิส (บรุ ษุ ) ในอติ ถลี งิ ค ์ เป็น คาว ี (แมโ่ ค) แจกตามแบบ นารี (นาง). ๏ ศพั ทท์ งั้ หลาย ๖ คอื ปมุ ชาย, สา หมา (ไม่นิยมว่าตวั ผ,ู้ ตวั เมีย), อทธฺ า กาลยืดยาว, มฆว ช่ือพระอินทร,์ ยวุ ชายหนุ่ม, สข เพื่อน. www.kalyanamitra.org

พระเทพปรยิ ตั โิ มลี (สทุ ศั น์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรียบเรยี ง 55 สังขยาคุณนาม ศพั ทท์ ่ีเป็นเคร่ืองกำ� หนดนับนามนาม ชอ่ื สงั ขยา. สงั ขยาแบ่งเป็น ๒ คอื ปกติสงั ขยา อย่าง ๑ ปรู ณสงั ขยา อย่าง ๑. ปกติสงั ขยา นบั โดยปกตเิ ป็นตน้ วา่ หน่งึ สอง สาม ส ่ี หา้ สำ� หรบั นบั นามนามใหร้ วู้ า่ มปี ระมาณ เทา่ ใด ปรู ณสงั ขยา สำ� หรบั นบั นามนามทเ่ี ตม็ ในท่ี นนั้ ๆ คอื นบั เป็นชนั้ ๆ เป็นตน้ วา่ ทห่ี น่ึง ทส่ี อง ทส่ี าม ทส่ี ่ี ทห่ี า้ ปกตสิ งั ขยาน้ี ในคมั ภรี ศ์ พั ทศาสตรท์ า่ นแบ่ง เป็น ๒ พวก คอื ตงั้ แต ่ เอก ถงึ จตุ จดั เป็น สพั พนาม ตงั้ แต ่ ปญจฺ ไป เป็นคณุ นาม. สว่ น ปรู ณสงั ขยาเป็นคณุ นามอยา่ งเดยี ว. www.kalyanamitra.org

56 หลักสตู รบาลไี วยากรณแ์ ละหลกั สมั พนั ธ์ วธิ นี บั ปกติสังขยา อยา่ งนี้ :- เอก ๑ ทฺวิ ๒ ๓ จตุ ๔ ติ ๖ ปจฺ ๕ ฉ สตฺต ๗ อฏฺ ๘ ๙ ทส ๑๐ นว ๑๑ ทฺวาทส, พารส ๑๒ เอกาทส เตรส ๑๓ จตุทฺทส, จทุ ฺทส ๑๔ ปฺจทส, ปณฺณรส ๑๕ โสฬส ๑๖ ๑๗ อฏฺารส ๑๘ สตฺตรส ๒๐ เอกนู วสี ต,ิ อนู วสี ๑๙ วสี , วสี ติ เอกวสี ติ ๒๑ ทฺวาวสี ต,ิ พาวสี ติ ๒๒ เตวสี ติ ๒๓ จตุวสี ติ ๒๔ ๒๕ ฉพฺพสี ติ ๒๖ ปจฺ วสี ติ ๒๗ อฏฺวสี ติ ๒๘ สตฺตวสี ติ ๓๐ เอกนู ตฺตสึ , อนู ตฺตสึ ๒๙ ตสึ , ตสึ ติ เอกตฺตสึ ๓๑ ทฺวตฺตสึ , พตฺตสึ ๓๒ เตตฺตสึ ๓๓ จตุตฺตสึ ๓๔ ๓๕ ฉตฺตสึ ๓๖ ปฺจตฺตสึ www.kalyanamitra.org

พระเทพปรยิ ตั โิ มลี (สทุ ศั น์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรียบเรียง 57 }สตฺตตฺตสึ }๓๗ อฏฺตฺตสึ๓๙จตฺตาฬสี ,๓๘ ตาฬสี ๔๐ เอกนู จตฺตาฬสี , ๔๑ เทฺวจตฺตาฬสี อนู จตฺตาฬสี ๔๓ จตุจตฺตาฬสี ๔๒ เอกจตฺตาฬสี ๔๕ ฉจตฺตาฬสี ๔๔ เตจตฺตาฬสี }๔๗ อฏฺจตฺตาฬสี ๔๖ ปฺจจตฺตาฬสี ๔๙ ปฺ าส, ๔๘ ปณฺณาส ๕๐ }สตฺตจตฺตาฬสี ๖๐ สตฺตติ ๘๐ นวตุ ิ ๗๐ เอกนู ปฺาส, รอ้ ย สหสฺสํ ๙๐ อนู ปฺาส หมน่ื สตสหสฺส,ํ ลกฺขํ พนั สฏฺี ลา้ น โกฏิ แสน อสตี ิ โกฏิ สตํ ทสสหสฺสํ ทสสตสหสฺสํ www.kalyanamitra.org

58 หลักสูตรบาลีไวยากรณแ์ ละหลักสมั พันธ์ เอกสังขยา เป็ นเอกวจนะอย่างเดียว. เอกสพั พนาม เป็นไดท้ งั้ เอกวจนะ และพหวุ จนะ. ตงั้ แต่ ทวฺ ิ จนถงึ อฏฺารส เป็นพหวุ จนะ อยา่ งเดยี ว เป็น ๓ ลงิ ค.์ ตงั้ แต่ เอกนู วีสต ิ จนถงึ อฏฺนวตุ ิ เป็น เอกวจนะ อติ ถลี งิ คอ์ ยา่ งเดยี ว แมเ้ ขา้ กบั ศพั ทท์ เ่ี ป็น พหวุ จนะลงิ คอ์ น่ื กค็ งอยอู่ ยา่ งนนั้ ไมเ่ ปลย่ี นไปตาม. สรปุ สังขยา (ให้ท่องจำ� ) (๑) จดั ปกติสงั ขยาลงในนามศพั ท ์ ดงั น้ี :- ตงั้ แต่ เอก (๑) ถงึ จตุ (๔) เป็นสพั พนาม ตงั้ แต่ ปญจฺ (๕) ถงึ อฏฺนวตุ ิ (๙๘) เป็น คณุ นาม ตงั้ แต่ เอกนู สตํ (๙๙) ขน้ึ ไป เป็นนามนาม ปรู ณสงั ขยาทงั้ หมด เป็นคณุ นาม. www.kalyanamitra.org

พระเทพปรยิ ตั ิโมลี (สุทศั น์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรยี บเรียง 59 (๒) จดั ปกติสงั ขยาลงในลิงค ์ ดงั น้ี :- ตงั้ แต่ เอก (๑) ถงึ อฏฺารส (๑๘) เป็นได ้ ๓ ลงิ ค์ ตงั้ แต่ เอกนู วีสติ (๑๙) ถงึ อฏฺนวตุ ิ (๙๘) เป็นอติ ถลี งิ คอ์ ยา่ งเดยี ว ตงั้ แต่ เอกนู สตํ (๙๙) ขน้ึ ไป เป็นนปํสุ กลงิ ค์ อยา่ งเดยี ว เฉพาะ โกฏิ (โกฏ)ิ เป็นอติ ถลี งิ ค.์ ปรู ณสงั ขยาทงั้ หมด เป็น ๓ ลงิ ค์ (๓) จดั ปกติสงั ขยาลงในวจนะ ดงั นี้ :- เอกสงั ขยา เป็นเอกวจนะอยา่ งเดยี ว เอกสพั พนาม เป็นได้ ๒ วจนะ ตงั้ แต่ ทวฺ ิ (๒) ถงึ อฏฺารส (๑๘) เป็นพหวุ จนะอยา่ งเดยี ว ตงั้ แต่ เอกนู วีสติ (๑๙) ถงึ อฏฺนวตุ ิ (๙๘) เป็นเอกวจนะอยา่ งเดยี ว เอกนู สตํ (๙๙) ขน้ึ ไป เป็นได้ ๒ วจนะ ปรู ณสงั ขยาทงั้ หมด เป็นเอกวจนะอยา่ งเดยี ว www.kalyanamitra.org

60 หลกั สตู รบาลไี วยากรณแ์ ละหลกั สมั พันธ์ วธิ แี จกปกตสิ ังขยา เอก ศพั ท์ แจกอย่างนี้ :- ปํ ลุ ิงค์ อิตถีลิงค์ นปํ สุ กลิงค์ เอก. เอก. เอก. ป. เอโก เอกา เอกํ ท.ุ เอกํ เอกํ เอกํ ต. เอเกน เอกาย เอเกน จ. เอกสสฺ เอกาย เอกสสฺ ป.ฺ เอกสมฺ า, เอกมหฺ า เอกาย เอกสมฺ า, เอกมหฺ า ฉ. เอกสสฺ เอกาย เอกสสฺ ส. เอกสมฺ ,ึ เอกมหฺ ิ เอกาย เอกสมฺ ,ึ เอกมหฺ ิ เอกศพั ทน์ ้ ี ถา้ เป็นสงั ขยาแจกอยา่ งน้,ี ถา้ เป็น สพั พนามแจกไดท้ งั้ ๒ วจนะ เหมอื น ย ศพั ท ์ แปลกกนั เฉพาะอติ ถลี งิ ค ์ เอก. จ. ฉ. เป็น เอกิสสฺ า ส. เอกิสสฺ ํ เทา่ นนั้ www.kalyanamitra.org

พระเทพปรยิ ตั ิโมลี (สุทัศน์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรียบเรยี ง 61 ทวฺ ิ (๒) อภุ (ทง้ั สอง) ทง้ั ๓ ลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ี :- พห.ุ พห.ุ ป. เทวฺ ป. อโุ ภ ท.ุ เทวฺ ท.ุ อโุ ภ ต. ทวฺ ีหิ ต. อโุ ภหิ จ. ทวฺ ินฺนํ จ. อภุ ินฺนํ ป.ฺ ทวฺ ีหิ ป.ฺ อโุ ภหิ ฉ. ทวฺ ินฺนํ ฉ. อภุ ินฺนํ ส. ทวฺ ีสุ ส. อโุ ภสุ ติ ศัพท์ (๓) ทงั้ ๓ ลิงค์ แจกอยา่ งน้ี :- ปํ ลุ ิงค์ อิตถลี ิงค์ นปํ สุ กลิงค์ พห.ุ พห.ุ พห.ุ ป. ตโย ติสโฺ ส ตีณิ ท.ุ ตโย ติสโฺ ส ตีณิ ต. ตีหิ ตีหิ ตีหิ จ. ติณฺณํ ติณฺณนฺนํ ติสสฺ นฺนํ ติณฺณํ ติณฺณนฺนํ ปฺ. ตีหิ ตีหิ ตีหิ ฉ. ติณฺณํ ติณฺณนฺนํ ติสสฺ นฺนํ ติณฺณํ ติณฺณนฺนํ ส. ตีสุ ตีสุ ตีสุ www.kalyanamitra.org

62 หลักสตู รบาลีไวยากรณแ์ ละหลักสัมพนั ธ์ จตุ ศัพท์ (๔) ทงั้ ๓ ลงิ ค์ แจกอย่างนี้ :- ปํ ลุ ิงค์ อิตถีลิงค์ นปํ สุ กลิงค์ พห.ุ พห.ุ พห.ุ ป. จตตฺ าโร จตโุ ร จตสโฺ ส จตตฺ าริ ท.ุ จตตฺ าโร จตโุ ร จตสโฺ ส จตตฺ าริ ต. จตหู ิ จตหู ิ จตหู ิ จ. จตนุ ฺนํ จตสสฺ นฺนํ จตนุ ฺนํ ปฺ. จตหู ิ จตหู ิ จตหู ิ ฉ. จตนุ ฺนํ จตสสฺ นฺนํ จตนุ ฺนํ ส. จตสู ุ จตสู ุ จตสู ุ ปจ ศัพท์ (๕) ทัง้ ๓ ลงิ ค์ แจกอย่างนี้ :- พห.ุ ป. ปจฺ ท.ุ ปจฺ ต. ปจฺ หิ จ. ปจฺ นฺนํ ปฺ. ปจฺ หิ ฉ. ปจฺ นฺนํ ส. ปจฺ สุ ตงั้ แต ่ ฉ (๖) ถงึ อฏฺารส (๑๘) แจกอยา่ งน้.ี www.kalyanamitra.org

พระเทพปริยัตโิ มลี (สทุ ศั น์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรียบเรียง 63 เอกนู วีส (๑๙) ในอิตถลี ิงค์ แจกอย่างนี้ :- เอก. ป. เอกนู วีสํ ท.ุ เอกนู วีสํ ต. เอกนู วีสาย จ. เอกนู วีสาย ปฺ. เอกนู วีสาย ฉ. เอกนู วีสาย ส. เอกนู วีสาย ตงั้ แต ่ วสี (๒๐) ถงึ ปฺ าส (๕๐) แจกอยา่ งน้ี ตงั้ แต ่ เอกนู วสี ติ (๑๙) ถงึ อฏฺตตฺ ึสติ (๓๘) และตงั้ แต ่ เอกนู สตตฺ ติ (๖๙) ถงึ อฏฺนวตุ ิ (๙๘) แจกตามแบบ อ ิ การนั ต ์ ในอติ ถลี งิ ค ์ (รตตฺ ิ) ตงั้ แต ่ เอกนู สฏฺี (๕๙) ถงึ อฏฺสฏฺี (๖๘) แจกตามแบบ อ ี การนั ต ์ ในอติ ถลี งิ ค ์ (นารี). www.kalyanamitra.org

64 หลักสูตรบาลีไวยากรณแ์ ละหลกั สัมพนั ธ์ ปูรณสังขยา ทง้ั ๓ ลิงค์ แจกอยา่ งน้ี :- ปํ ลุ ิงค์ อิตถีลิงค์ นปํ สุ กลิงค์ คำ� แปล ปโม ปมา ปมํ ท ่ี ๑ ทุตโิ ย ทุตยิ า ทุตยิ ํ ท ่ี ๒ ตตโิ ย ตตยิ า ตตยิ ํ ท ่ี ๓ จตุตฺโถ จตุตฺถี-จตุตฺถา จตุตฺถํ ท ่ี ๔ ปญฺจโม ปฺจมี-ปฺจมา ปฺจมํ ท ่ี ๕ ฉฏฺโ ฉฏฺี-ฉฏฺา ฉฏฺํ ท ่ี ๖ สตฺตโม สตฺตมี-สตฺตมา สตฺตมํ ท ่ี ๗ อฏฺโม อฏฺมี-อฏฺมา อฏฺมํ ท ่ี ๘ นวโม นวมี-นวมา นวมํ ท ่ี ๙ ทสโม ทสมี-ทสมา ทสมํ ท ่ี ๑๐ เอกาทสโม เอกาทสี-เอกาทสึ เอกาทสมํ ท ่ี ๑๑ ทฺวาทสโม, ทฺวาทส,ี } } }พารสโม พารสี ทฺวาทสม,ํ ท ่ี ๑๒ พารสมํ เตรสโม เตรสี เตรสมํ ท ่ี ๑๓ จตุทฺทสโม จตุทฺทสี-จตุทฺทสึ จตุทฺทสมํ ท ่ี ๑๔ ปณฺณรสโม ปณฺณรสี-ปณฺณรสึ ปณฺณรสมํ ท ่ี ๑๕ โสฬสโม โสฬสี โสฬสมํ ท ่ี ๑๖ สตฺตรสโม สตฺตรสี สตฺตรสมํ ท ่ี ๑๗ อฏฺารสโม อฏฺารสี อฏฺารสมํ ท ่ี ๑๘ เอกนู วสี ตโิ ม เอกูนวสี ตมิ า เอกนู วสี ตมิ ํ ท ่ี ๑๙ วสี ตโิ ม วสี ตมิ า วสี ตมิ ํ ท ่ี ๒๐ www.kalyanamitra.org

พระเทพปรยิ ตั ิโมลี (สุทัศน์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรยี บเรียง 65 สัพพนาม สพั พนามนนั้ แบง่ เป็น ๒ คอื ปรุ ิสสพั พนาม ๑ วิเสสนสพั พนาม ๑. ปรุ สิ สัพพนาม ปุรสิ สพั พนามเป็นศพั ท์ส�ำหรบั ใชแ้ ทนช่อื คน และสงิ่ ของทอ่ี อกชอ่ื มาแลว้ ขา้ งตน้ เพอ่ื จะไมใ่ หเ้ ป็น การซำ้� ซาก นบั ตามบรุ ษุ ทท่ี า่ นจดั ไวใ้ นอาขยาต เป็น ๓ คอื ต ศพั ท์ ๑ ตมุ หฺ ศพั ท์ ๑ อมหฺ ศพั ท์ ๑. ต ศพั ท์ ท่ี ๑ นัน้ เป็นประถมบรุ ษุ บรุ ษุ ท่ี ๑ สำ� หรบั ออกชอ่ื คนและสง่ิ ของ ทผ่ี พู้ ดู ออกชอ่ื ถงึ ตมุ หฺ ศพั ท์ ท่ี ๒ นนั้ เป็นมธั ยมบรุ ษุ บรุ ษุ ท่ี ๒ สำ� หรบั ออกชอ่ื คนทพ่ี ดู กบั เรา อมหฺ ศพั ท์ ท่ี ๓ นนั้ เป็นอตุ ตมบรุ ษุ บรุ ษุ ท่ี ๓ สำ� หรบั ใชอ้ อกชอ่ื ผพู้ ดู เอง www.kalyanamitra.org

66 หลักสตู รบาลีไวยากรณแ์ ละหลกั สัมพนั ธ์ วิเสสนสพั พนาม วเิ สสนสพั พนามนนั้ คลา้ ยๆ กบั คณุ นาม แตม่ ี วธิ แี จกไมเ่ หมอื นคณุ นาม แบง่ เป็น ๒ คอื อนิยม ๑ นิยม ๑. ศพั ทเ์ หลา่ น ้ี คอื ย, อฺ , อฺ ตร, อฺ ตม, ปร, อปร, กตร, กตม, เอก, เอกจจฺ , อภุ ย, สพพฺ , กึ เป็น อนิยม. ต, เอต, อิม, อม ุ เป็น นิยม. วเิ สสนสพั พนาม ๒ อยา่ งน ้ี เป็นไดท้ งั้ ๓ ลงิ ค์ ในสพั พนามทงั้ ปวงไม่มีอาลปนะ. www.kalyanamitra.org

พระเทพปริยตั ิโมลี (สทุ ัศน์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรียบเรยี ง 67 วิธีแจกปรุ ิสสพั พนาม ต ศพั ท์ ในปลุ งิ ค์ แจกอยา่ งนี้ :- เอก. พห.ุ ป. โส เต ท.ุ ตํ นํ เต เน ต. เตน เตหิ จ. ตสสฺ อสสฺ เตสํ เตสานํ เนสํ เนสานํ ป.ฺ ตสมฺ า อสมฺ า ตมหฺ า เตหิ ฉ. ตสสฺ อสสฺ เตสํ เตสานํ เนสํ เนสานํ ส. ตสมฺ ึ อสมฺ ึ ตมหฺ ิ เตสุ ต ศัพท์ ในอติ ถีลงิ ค์ แจกอยา่ งนี้ :- เอก. พห.ุ ป. สา ตา ท.ุ ตํ นํ ตา ต. ตาย ตาหิ จ. ตสสฺ า อสสฺ า ติสสฺ า ติสสฺ าย ตาสํ ตาสานํ ปฺ. ตาย ตาหิ ฉ. ตสสฺ า อสสฺ า ติสสฺ า ติสสฺ าย ตาสํ ตาสานํ ส. ตายํ ตสสฺ ํ อสสฺ ํ ติสสฺ ํ ตาสุ www.kalyanamitra.org

68 หลักสูตรบาลีไวยากรณแ์ ละหลักสมั พนั ธ์ ต ศพั ท์ ในนปุสกลงิ ค์ แจกอย่างน้ี :- เอก. พห.ุ ป. ตํ ตานิ ท.ุ ตํ นํ ตานิ ต. เตน เตหิ จ. ตสสฺ อสสฺ เตสํ เตสานํ เนสํ เนสานํ ป.ฺ ตสมฺ า อสมฺ า ตมหฺ า เตหิ ฉ. ตสสฺ อสสฺ เตสํ เตสานํ เนสํ เนสานํ ส. ตสมฺ ึ อสมฺ ึ ตมหฺ ิ เตสุ ข้อควรจำ� :- ต ศพั ท์ เป็นได้ทงั้ ปุรสิ สพั พนามและ วเิ สสนสพั พนาม ถา้ เรยี งไวต้ วั เดยี ว แปลวา่ เขา, มนั เป็นตน้ เป็นปรุ ิสสพั พนาม ถา้ เรยี งนามนาม หรอื ตมุ ฺห, อมฺห ศพั ท์ ไวด้ ว้ ย แปลวา่ “นนั้ ” เป็นวิเสสนสพั พ- นาม. www.kalyanamitra.org

พระเทพปรยิ ัตโิ มลี (สุทัศน์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรียบเรียง 69 ตุมหฺ (ท่าน) ท้งั ปํลุ ิงค์ และอติ ถีลงิ ค์ แจกอย่างเดยี วกนั อยา่ งนี้ :- เอก. พห.ุ ป. ตวฺ ํ ตวุ ํ เต ตมุ เฺ ห โว ท.ุ ตํ ตวฺ ํ ตวุ ํ เต ตมุ เฺ ห โว ต. ตยา ตวฺ ยา เต ตมุ เฺ หหิ โว จ. ตยุ หฺ ํ ตมุ หฺ ํ ตว ตมุ หฺ ากํ โว ป.ฺ ตยา ตมุ หฺ ํ ตว ตมุ เฺ หหิ โว ฉ. ตยุ หฺ ํ ตวฺ ยิ ตมุ หฺ ากํ ส. ตยิ ตมุ เฺ หสุ อมฺห (เรา) ท้งั ปลุํ ิงค์ และอิตถีลงิ ค์ แจกอย่างเดยี วกนั อยา่ งน้ี :- เอก. พห.ุ ป. อหํ มยํ โน ท.ุ มํ มมํ อมเฺ ห โน ต. มยา เม อมเฺ หหิ โน จ. มยหฺ ํ อมหฺ ํ มม มมํ เม อมหฺ ากํ อสมฺ ากํ โน ปญ.ฺ มยา อมเฺ หหิ ฉ. มยหฺ ํ อมหฺ ํ มม มมํ เม อมหฺ ากํ อสมฺ ากํ โน ส. มยิ อมเฺ หสุ www.kalyanamitra.org

70 หลกั สตู รบาลีไวยากรณ์และหลักสัมพันธ์ วธิ ีแจกวิเสสนสพั พนาม (อนยิ ม) ย ศัพท์ (ใด) ในปลุ ิงค์ แจกอยา่ งนี้ :- เอก. พห.ุ ป. โย เย ท.ุ ยํ เย ต. เยน เยหิ จ. ยสสฺ เยสํ เยสานํ ปฺ. ยสมฺ า ยมหฺ า เยหิ เยสานํ ฉ. ยสสฺ เยสํ ส. ยสมฺ ึ ยมหฺ ิ เยสุ www.kalyanamitra.org

พระเทพปรยิ ตั โิ มลี (สุทัศน์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรียบเรียง 71 ย ศพั ท์ (ใด) ในอติ ถีลิงค์ แจกอย่างน้ี :- เอก. พห.ุ ป. ยา ยา ท.ุ ยํ ยา ต. ยาย ยาหิ จ. ยสสฺ า ยาสํ ยาสานํ ปฺ. ยาย ยาหิ ฉ. ยสสฺ า ยาสํ ยาสานํ ส. ยสสฺ ํ ยาสุ ย ศพั ท์ (ใด) ในนปุส กลิงค์ แจกอยา่ งน้ี :- เอก. พห.ุ ป. ยํ ยานิ ท.ุ ยํ ยานิ ต. เยน เยหิ จ. ยสสฺ เยสํ เยสานํ ป.ฺ ยสมฺ า ยมหฺ า เยหิ เยสานํ ฉ. ยสสฺ เยสํ ส. ยสมฺ ึ ยมหฺ ิ เยสุ www.kalyanamitra.org

72 หลักสูตรบาลีไวยากรณแ์ ละหลกั สัมพนั ธ์ ศัพทเ์ หล่านี้ แจกเหมือน ย ศัพท์ อฺ อน่ื กตม คนไหน อฺตร คนใดคนหน่ึง เอก คนหน่ึง, พวกหน่ึง อฺตม คนใดคนหน่ึง เอกจฺจ บางคน, บางพวก ปร อน่ื อุภย ทงั้ สอง อปร อน่ื อกี สพฺพ ทงั้ ปวง กตร คนไหน อติ ร นอกน้ี กึ ศพั ท์ มีหลกั ดังนี้ (๑) การแจก กึ ศพั ทใ์ หแ้ ปลง ก ึ เป็น ก แล้วแจกแบบ ย ศพั ท์ ทงั้ ๓ ลิงค์ ยกเว้น นปํ ุสกลิงค์ ปฐมาวิภตั ติ และทุติยาวิภตั ติ เอกวจนะ มีรปู เป็ น กึ แปลเป็นนามนามบา้ ง วเิ สสนะบา้ ง ในปํลุ งิ ค ์ และอติ ถลี งิ ค ์ แปลวา่ ใคร, คนไหน ในนปํสุ กลงิ ค ์ แปลวา่ อะไร (๒) ถา้ ม ี จ ิ ตอ่ ทา้ ย แปลวา่ น้อย, บางคน, บางส่ิง หรอื เป็นคำ� ใหว้ า่ ซ้ำ� กนั สองหน เชน่ โกจิ www.kalyanamitra.org

พระเทพปรยิ ตั ิโมลี (สทุ ัศน์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรยี บเรียง 73 ชายบางคน หรอื ใครๆ กาจิ อิตถฺ ี หญงิ บางคน หรอื หญงิ ไรๆ กิญจฺ ิ วตถฺ ุ วตั ถุน้อยหน่ึง หรอื วตั ถุ บางสงิ่ ถ้าเป็นพหุวจนะ แปลว่า บางพวก, บางเหล่า เชน่ เกจิ ชนา ชน ท. บางพวก, กาจิ อิตถฺ ี หญงิ ท. บางพวก กานิจิ กลุ าน ิ ตระกลู ท. บางเหลา่ (๓) ถา้ ม ี ย น�ำหน้า จิ ต่อทา้ ย แปลวา่ คนใดคนหน่ึง สิ่งใดสิ่งหนึ่ง อย่างใดอย่างหน่ึง เป็นตน้ ถา้ เป็นพหวุ จนะ แปลวา่ พวกใดพวกหน่ึง, เหล่าใดเหล่าหน่ึง (๔) กึ ศพั ท ์ เป็นนามศพั ทก์ ม็ ี เป็นนบิ าตกม็ ี ในทน่ี ้ีหมายเอา กึ ศพั ท ์ ทเ่ี ป็นนามศพั ท ์ แจกดว้ ย วภิ ตั ตทิ งั้ ๗ ได้ www.kalyanamitra.org

74 หลกั สูตรบาลไี วยากรณแ์ ละหลักสัมพนั ธ์ วิธแี จกวิเสสนสพั พนาม (นยิ ม) เอต ศพั ท์ (นั่น) ในปุํลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ี :- เอก. พห.ุ ป. เอโส เอเต ท.ุ เอตํ เอนํ เอเต ต. เอเตน เอเตหิ จ. เอตสสฺ เอเตสํ เอเตสานํ ป.ฺ เอตสมฺ า เอตมหฺ า เอเตหิ ฉ. เอตสสฺ เอเตสํ เอเตสานํ ส. เอตสมฺ ึ เอตมหฺ ิ เอเตสุ เอต ศพั ท์ (นน่ั ) ในอติ ถีลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ี :- เอก. พห.ุ ป. เอสา เอตา ท.ุ เอตํ เอนํ เอตา ต. เอตาย เอตาหิ จ. เอตสสฺ า เอติสสฺ า เอติสสฺ าย เอตาสํ เอตาสานํ ป.ฺ เอตาย เอตาหิ ฉ. เอตสสฺ า เอติสสฺ า เอติสสฺ าย เอตาสํ เอตาสานํ ส. เอตสสฺ ํ เอติสสฺ ํ เอตาสุ www.kalyanamitra.org

พระเทพปรยิ ตั ิโมลี (สุทศั น์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรียบเรียง 75 เอต ศพั ท์ (นน่ั ) ในนปสํุ กลงิ ค์ แจกอยา่ งนี้ :- เอก. พห.ุ ป. เอตํ เอตานิ เอเตสานํ ท.ุ เอตํ เอนํ เอตานิ ต. เอเตน เอเตหิ จ. เอตสสฺ เอเตสํ ป.ฺ เอตสมฺ า เอตมหฺ า เอเตหิ ฉ. เอตสสฺ เอเตสํ เอเตสานํ ส. เอตสมฺ ึ เอตมหฺ ิ เอเตสุ อิม ศพั ท์ (น)้ี ในปลํุ ิงค์ แจกอยา่ งน้ี :- เอก. พห.ุ ป. อยํ อิเม ท.ุ อิมํ อิเม ต. อิมินา อเนน อิเมหิ จ. อิมสสฺ อสสฺ อิเมสํ อิเมสานํ ป.ฺ อิมสมฺ า อิมมหฺ า อสมฺ า อิเมหิ ฉ. อิมสสฺ อสสฺ อิเมสํ อิเมสานํ ส. อิมสมฺ ึ อิมมหฺ ิ อสมฺ ึ อิเมสุ www.kalyanamitra.org

76 หลักสตู รบาลีไวยากรณ์และหลกั สมั พนั ธ์ อิม ศัพท์ (น้)ี ในอติ ถีลงิ ค์ แจกอยา่ งน้ี :- เอก. พห.ุ ป. อยํ อิมา ท.ุ อิมํ อิมา ต. อิมาย อิมาหิ จ. อิมิสสฺ า อิมิสสฺ าย อสสฺ า อิมาสํ อิมาสานํ ปฺ. อิมาย อิมาหิ ฉ. อิมิสสฺ า อิมิสสฺ าย อสสฺ า อิมาสํ อิมาสานํ ส. อิมิสสฺ ํ อสสฺ ํ อิมาสุ อมิ ศพั ท์ (น้ี) ในนปุํสกลงิ ค์ แจกอย่างน้ี :- เอก. พห.ุ ป. อิทํ อิมานิ ท.ุ อิทํ อิมํ อิมานิ ต. อิมินา อเนน อิเมหิ จ. อิมสสฺ อสสฺ อิเมสํ อิเมสานํ ปฺ. อิมสมฺ า อิมมหฺ า อสมฺ า อิเมหิ ฉ. อิมสสฺ อสสฺ อิเมสํ อิเมสานํ ส. อิมสมฺ ึ อิมมหฺ ิ อสมฺ ึ อิเมสุ www.kalyanamitra.org

พระเทพปรยิ ตั ิโมลี (สุทศั น์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรยี บเรยี ง 77 อมุ ศพั ท์ (โนน้ ) ในปลุํ ิงค์ แจกอย่างน้ี :- เอก. พห.ุ ป. อมุ อมู ท.ุ อมุํ อมู ต. อมนุ า อมหู ิ จ. อมสุ สฺ อมโุ น อมสู ํ อมสู านํ ป.ฺ อมสุ มฺ า อมมุ หฺ า อมหู ิ ฉ. อมสุ สฺ อมโุ น อมสู ํ อมสู านํ ส. อมสุ มฺ ึ อมมุ หฺ ิ อมสู ุ อมุ ศัพท์ (โน้น) ในอติ ถลี ิงค์ แจกอย่างนี้ :- เอก. พห.ุ ป. อมุ อมู ท.ุ อมุํ อมู ต. อมยุ า อมหู ิ จ. อมสุ สฺ า อมสู ํ อมสู านํ ป.ฺ อมยุ า อมหู ิ ฉ. อมสุ สฺ า อมสู ํ อมสู านํ ส. อมสุ สฺ ํ อมสู ุ www.kalyanamitra.org

78 หลักสูตรบาลีไวยากรณ์และหลักสัมพนั ธ์ อมุ ศพั ท์ (โนน้ ) ในนปสํุ กลงิ ค์ แจกอยา่ งนี้ :- เอก. พห.ุ ป. อทุํ อมนู ิ ท.ุ อทุํ อมนู ิ ต. อมนุ า อมหู ิ จ. อมสุ สฺ อมโุ น อมสู ํ อมสู านํ ปฺ. อมสุ มฺ า อมมุ หฺ า อมหู ิ ฉ. อมสุ สฺ อมโุ น อมสู ํ อมสู านํ ส. อมสุ มฺ ึ อมมุ หฺ ิ อมสู ุ อมุ ศพั ท ์ แปลงเป็น อส ุ ไดบ้ า้ ง ทงั้ อม ุ และ อส ุ ม ี ก ตอ่ ทา้ ยเป็น อมกุ , อสกุ แจกตามแบบ ย ศพั ท ์ ทงั้ ๓ ลงิ ค ์ มใี ชม้ าก. www.kalyanamitra.org

ฝูงชนก�ำเนิดคล้าย คลึงกัน ใหญ่ย่อมเพศผิวพรรณ แผกบ้าง ความรู้อาจเรียนทัน กันหมด ยกแต่ชั่วดี กระด้าง อ่อนแก้ ฤาไหว ความรู้คู่เปรียบด้วย ก�ำลังกาย เฮย สุจริตคือเกราะบัง ศาสตร์พร้อง ปัญญาประดุจดัง อาวุธ กุมสติต่างโล่ป้อง อาจแกล้ว กลางสนาม พระราชนิพนธ์ รัชกาลท่ี ๕ www.kalyanamitra.org

80 หลกั สตู รบาลไี วยากรณแ์ ละหลกั สัมพนั ธ์ อพั ยยศัพท์ ศพั ทจ์ ำ� พวกหนง่ึ จะแจกดว้ ยวภิ ตั ตทิ งั้ ๗ แปลง รปู ไปตา่ งๆ เหมอื นนามศพั ทท์ งั้ ๓ ไมไ่ ด ้ คงรปู อยเู่ ป็นอยา่ งเดยี ว เรยี กวา่ อพั ยยศพั ท ์ ม ี ๓ ประเภท คอื อปุ สคั ๑ นิบาต ๑ ปัจจยั ๑. อปุ สัค อปุ สคั นัน้ สำ� หรบั ใชน้ �ำหน้านามและกริ ยิ าให้ วเิ ศษขน้ึ เมอ่ื น�ำหน้านาม มอี าการคลา้ ยคณุ ศพั ท ์ เมอ่ื น�ำหน้ากริ ยิ า มอี าการคลา้ ยกริ ยิ าวเิ สสนะ. www.kalyanamitra.org

พระเทพปริยตั ิโมลี (สทุ ัศน์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรียบเรียง 81 อปุ สัค ๒๐ ตวั อติ ยงิ่ , เกนิ , ลว่ ง อธิ ยง่ิ , ใหญ่, ทบั อนุ น้อย, ภายหลงั , อป ปราศ, หลกี ตาม อปิ หรอื ปิ ใกล,้ บน อภิ ยง่ิ , ใหญ่, จำ� เพาะ, ขา้ งหน้า อว หรอื โอ ลง อา ทวั่ , ยง่ิ , กลบั ความ อุ ขน้ึ , นอก อปุ เขา้ ไป, ใกล,้ มนั่ ทุ ชวั่ , ยาก นิ เขา้ , ลง นิ ไมม่ ,ี ออก ป ทวั่ , ขา้ งหนา้ , กอ่ น, ออก ปฏิ เฉพาะ, ตอบ, ปรา กลบั ความ ทวน, กลบั (ทำ� ใหต้ รงกนั ขา้ ม) ปริ รอบ วิ วเิ ศษ, แจง้ , ต่าง สํ พรอ้ ม, กบั , ดี สุ ด,ี งาม, งา่ ย. นิบาต นิบาตนัน้ สำ� หรบั ลงในระหวา่ งนามศพั ทบ์ า้ ง กริ ยิ าศพั ทบ์ า้ ง บอกอาลปนะ กาล ท ่ี ปรจิ เฉท อปุ ไมย ปฏเิ สธ ความไดย้ นิ เลา่ ลอื ความปรกิ ปั ความถาม ความรบั ความเตอื น เป็นตน้ www.kalyanamitra.org

82 หลกั สูตรบาลไี วยากรณแ์ ละหลักสมั พันธ์ นิบาตบอกอาลปนะ ยคเฺ ฆ สรวมชพี , ขอเดชะ ภนฺเต, ภทนฺเต ขา้ แตท่ า่ นผเู้ จรญิ ภเณ แน่ะพนาย อมโฺ ภ แน่ะทา่ นผเู้ จรญิ อาวโุ ส ดกู อ่ นทา่ นผมู้ อี ายุ เร, อเร เวย้ , โวย้ เห เฮย้ เช แน่ะแม,่ แน่ะสาวใช้ นบิ าตบอกกาล อถ ครงั้ นนั้ ปาโต เชา้ ทิวา วนั สายํ เยน็ สเุ ว ในวนั หิยโฺ ย วนั วาน เสวฺ วนั พรงุ่ สมปฺ ติ บดั เดยี๋ วน้ี อายตึ ตอ่ ไป นิบาตบอกท่ี อทุ ธฺ ํ เบอ้ื งบน อปุ ริ เบอ้ื งบน อนฺตรา ระหวา่ ง อนฺโต ภายใน ติโร ภายนอก พหิ ภายนอก พหิทธฺ า ภายนอก พหิรา ภายนอก อโธ เบอ้ื งต่ำ� ปเหาฏรฺํ า ฝภ่งานยอใตก้ โอรํ ฝง่ ใน สมมฺ ขุ า ต่อหน้า หรุ ํ โลกอน่ื รโห ทล่ี บั ปรมมฺ ขุ า ลบั หลงั www.kalyanamitra.org

พระเทพปรยิ ตั โิ มลี (สทุ ัศน์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรยี บเรียง 83 นบิ าตบอกปรจิ เฉท กีว เพยี งไร ยาวตา มปี ระมาณเพยี งใด ยาว เพยี งใด ตาวตา มปี ระมาณเพยี งนนั้ ตาว เพยี งนนั้ กิตตฺ าวตา มปี ระมาณเทา่ ใด ยาวเทว เพยี งใดนนั่ เทยี ว เอตตฺ าวตา มปี ระมาณเทา่ นนั้ ตาวเทว เพยี งนนั้ นนั่ เทยี ว สมนฺตา รอบคอบ, โดยรอบ นิบาตบอกอปุ มาอุปไมย วิย ราวกะ อิว เพยี งดงั ยถา ฉนั ใด เสยยฺ ถา ฉนั ใด ตถา ฉนั นนั้ เอวํ ฉนั นนั้ นบิ าตบอกประการ เอวํ ดว้ ยประการนนั้ ตถา ดว้ ยประการนนั้ กถํ ดว้ ยประการไร www.kalyanamitra.org

84 หลักสตู รบาลไี วยากรณแ์ ละหลกั สัมพันธ์ นิบาตบอกปฏิเสธ น ไม่ โน ไม่ มา อยา่ ว เทยี ว เอว นนั่ เทยี ว วินา เวน้ อลํ พอ, อยา่ เลย นบิ าตบอกความได้ยนิ ค�ำเลา่ ลอื กิร ไดย้ นิ วา่ ขลุ ไดย้ นิ วา่ สทุ ํ ไดย้ นิ วา่ นิบาตบอกปริกัป ผวิ า่ เจ หากวา่ ยทิ ถา้ วา่ สเจ ถา้ วา่ อถ กระไรหนอ อปเฺ ปว นาม ชอ่ื แมไ้ ฉน ยนฺนูน นิบาตบอกความถาม กึ หรอื , อะไร กถํ อยา่ งไร กจจฺ ิ แลหรอื นุ หนอ นนุ มใิ ชห่ รอื อทุ าหุ หรอื วา่ อาทู หรอื วา่ เสยยฺ ถีทํ อยา่ งไรน้ี www.kalyanamitra.org

พระเทพปรยิ ัติโมลี (สุทัศน์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรยี บเรยี ง 85 นิบาตบอกความรับ อาม เออ อามนฺตา เออ นบิ าตบอกความเตอื น อิงฺฆ เชญิ เถดิ หนฺท เอาเถดิ ตคฆฺ เอาเถดิ นบิ าตส�ำหรบั ผูกศพั ทแ์ ละประโยค มีอรรถเปน็ อเนก จ ดว้ ย, อน่งึ , ก,็ จรงิ อยู่ ปน สว่ นวา่ , ก็ วา หรอื , บา้ ง อปิ แม,้ บา้ ง หิ ก,็ จรงิ อย,ู่ เพราะวา่ อปิ จ เออก,็ อกี อยา่ งหนง่ึ ตุ สว่ นวา่ , ก็ อถวา อกี อยา่ งหน่งึ นบิ าตสักวา่ เป็นเครอ่ื งท�ำบทใหเ้ ต็ม นุ หนอ สุ สิ เว เวย้ โว โวย้ โข แล วต หนอ หเว เวย้ www.kalyanamitra.org

86 หลกั สูตรบาลีไวยากรณแ์ ละหลักสมั พนั ธ์ นิบาตมีเนื้อความต่างๆ อฺ ทตถฺ ุ โดยแท้ อาวี แจง้ อโถ อน่งึ อจุ จฺ ํ สงู อทธฺ า แน่แท้ อิติ เพราะเหตนุ นั้ , วา่ ...ดงั น้,ี ดว้ ยประการน้,ี ชอ่ื อวสสฺ ํ แน่แท้ กิจฺ าปิ แมห้ น่อยหน่งึ , แมโ้ ดยแท้ อโห โอ กวฺ จิ บา้ ง อารา ไกล มิจฉฺ า ผดิ นีจํ ต่ำ� มธุ า เปลา่ นูน แน่ มสุ า เทจ็ นานา ตา่ งๆ สกึ คราวเดยี ว ปจฉฺ า ภายหลงั สตกขฺ ตตฺ ุํ รอ้ ยครงั้ ปปภฏฺตู าิ ย จำ� เดมิ สทธฺ ึ พรอ้ ม, กบั จำ� เดมิ สณิ กํ คอ่ ยๆ ปนุ อกี สยํ เอง ปนุ ปปฺ นุ ํ บอ่ ยๆ สห กบั ภิยโฺ ย ยง่ิ สามํ เอง ภิยโฺ ยโส โดยยง่ิ หมายเหตุ : นบิ าตบางตวั ใชเ้ ป็นคณุ นามแจกได้ ๓ ลงิ ค์ เชน่ อจุ จฺ , นีจ เป็นตน้ www.kalyanamitra.org

พระเทพปริยตั โิ มลี (สทุ ัศน์ ป.ธ.๙) รวบรวมเรียบเรียง 87 ปจั จยั ปจั จยั นนั้ สำ� หรบั ลงทา้ ยนามศพั ทเ์ ปน็ เครอ่ื งหมาย วภิ ตั ตบิ า้ ง ลงทา้ ยธาตเุ ป็นเครอ่ื งหมายกริ ยิ าบา้ ง ปัจจยั ที่ลงท้ายนามศพั ท์ และกิริยาศพั ท์มี ๑๗ ตวั ดงั น้ี โต ปจั จยั เป็นเครอ่ื งหมายตตยิ าวภิ ตั ต ิ แปลวา่ “โดย, ตาม, ขา้ ง, ทาง” เป็นเครอ่ื งหมายปญ จมวี ภิ ตั ติ แปลวา่ “แต่, จาก, กว่า, เหต,ุ เพราะ” ดงั น้ี :- สพพฺ โต แต่ - ทงั้ ปวง ปรุ โต ขา้ งหน้า อฺโต แต่ - อ่นื ปจฉฺ โต ขา้ งหลงั อฺ ตรโต แต่ - อนั ใดอนั หน่ึง ทกฺขิณโต ขา้ งขวา อิตรโต แต่ - นอกน้ี วามโต ขา้ งซา้ ย เอกโต ขา้ งเดยี ว อตุ ตฺ รโต ขา้ งเหนือ อภุ โต สองขา้ ง อธรโต ขา้ งลา่ ง ปรโต ขา้ งอน่ื ยโต แต่ - ใด ตโต แต่ - นนั้ อมโุ ต แต่ - โน้น เอโต, อโต แต่ - นนั่ กตรโต แต่ - อะไร อิโต แต่ - น้ี กโุ ต แต่ - ไหน อปรโต ขา้ งอน่ื อกี www.kalyanamitra.org