คู่มือการฝากครรภ์

- ผใู้ หก้ ารปรกึ ษาตอ้ งจำ� ไวเ้ สมอวา่ กำ� ลงั ใหค้ วามชว่ ยเหลอื สมาชกิ ในครอบครวั ไดต้ ดั สนิ ใจดว้ ยตวั ของพวกเขาเอง - ควรขอบคุณพอ่ ของวยั รุน่ ในกรณีที่เขามาด้วย ยกยอ่ งความตัง้ ใจที่พยายามชว่ ยเหลอื ครอบครวั โดยการพดู คยุในฐานะที่ผใู้ ห้การปรึกษาเป็นคนนอก - อธบิ ายให้ทราบวา่ เป็นธรรมชาติท่ีสมาชกิ ในครอบครัวจะตดิ นิสัยในการสอื่ สารแบบน้ี ซึ่งในบางครง้ั เปน็ การยากทจ่ี ะมองเห็นการเปลยี่ นแปลง - คอยย�้ำผู้รับการปรึกษาให้ทราบว่างานหลักของผู้ให้ปรึกษาคือ ช่วยอธิบายสถานการณ์ให้ชัดเจน เพื่อที่จะให้ผรู้ ับการปรึกษาและสมาชกิ ในครอบครวั สามารถตดั สนิ ใจที่จะทำ� อะไร - ถ้ามีการถกเถียงกันภายในครอบครัวระหว่างการให้บริการ ควรปล่อยให้พวกเขาถกเถียงกันต่ออีกสักพัก และสะทอ้ นสิ่งท่ีเกิดขึน้ ให้พวกเขาทราบ - กอ่ นทจี่ ะจบการใหบ้ รกิ ารครงั้ แรก ใหส้ รปุ ประเดน็ สำ� คญั โดยไมเ่ ขา้ ขา้ งฝา่ ยใดฝา่ ยหนงึ่ และเนน้ ถงึ ผลดที ี่ไดร้ บั คอืความสมั พันธ์ภายในครอบครัว และผลสำ� เรจ็ ที่ไดร้ บั จากการใหบ้ ริการการปรึกษาครัง้ นี้ ภาคผนวก 91

เอกสารอา้ งองิ 1. สพุ ร เกดิ สวา่ ง. การให้การปรกึ ษา การติดต่อสื่อสารระหวา่ งบคุ คลและการใหก้ ารปรึกษาเกี่ยวกับปัญหาชวี ติ และการตดิ เชื้อเอดส.์ พิมพค์ ร้งั ที่ 2. กรงุ เทพมหานคร : บรษิ ทั สามเจรญิ พาณิชย์ (กรุงเทพ) จำ� กดั ; 2546. 2. มหาวิทยาลัยรงั สติ . คู่มอื กระบวนการและทักษะใหก้ ารปรกึ ษา. หน่วยสนับสนนุ และพฒั นาการเรยี นการสอน. พฤษภาคม 2550. 3. กรมสุขภาพจิต กระทรวงสาธารณสขุ . คู่มอื การให้การปรกึ ษาขน้ั พน้ื ฐาน. นนทบุร:ี สำ� นกั พัฒนาสุขภาพจติ กรมสขุ ภาพจติ ; 2547. 4. สุวรรณา เรืองกาญจนเศรษฐ.์ พฒั นาการของวัยรุ่น. กรุงเทพมหานคร: ศูนยส์ ร้างเสริมสุขภาพวยั รุ่น ภาควชิ า กุมารเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดี และส�ำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริม สขุ ภาพ (สสส.) ; ม.ป.พ. 5. พนม เกตุมาน. การให้คำ� ปรึกษาวัยรุ่น (counseling for teenager). สาขาวชิ าจติ เวชเด็กและวัยรุ่น ภาควชิ า จติ เวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ศริ ิราชพยาบาล [ออนไลน]์ . เขา้ ถงึ ไดจ้ าก: http://www.psyclin.co.th/new_ page_55.htm 6. สำ� นกั อนามยั การเจรญิ พันธุ์ กรมอนามัย. เคล็ดลับการใหก้ ารปรึกษาวยั ร่นุ . พมิ พค์ รง้ั ท่ี 2. กรุงเทพมหานคร: โรงพมิ พอ์ งคก์ ารสงเคราะห์ทหารผา่ นศกึ ; 2553. 7. เพ็ญนภา กุลนภาดล. การใหก้ ารปรกึ ษาวยั รุ่นและครอบครวั . เอกสารประกอบการอบรมผใู้ หบ้ รกิ ารท่ีเปน็ มติ ร กับวยั รุ่นและเยาวชน. สำ� นักอนามยั การเจริญพันธุ์ กรมอนามัย; 2554. (เอกสารอัดสำ� เนา)92 คมู่ ือแนวทางปฏบิ ตั ิการดูแลแม่วัยรุ่น

ค�ำแนะนำ� กาภราคคมุ ผกน�ำวเนกิด5ในสตรวี ยั รุ่น (คัดลอกมาจาก วารสารสตู นิ รแี พทย์สัมพันธ์ ปที ่ี 22 ฉบับที่ 7 เดอื นกรกฎาคม 2556 โดย คณะอนกุ รรมการเวชศาสตรก์ ารเจริญพันธ์ุ ราชวทิ ยาลยั สูตนิ รีแพทยแ์ หง่ ประเทศไทย)หลกั การและแนวทางในการเลือกวิธีคุมกำ� เนิดในสตรวี ัยรนุ่ หลักการเลือกวิธีคุมก�ำเนิดท่ีเหมาะสมในสตรีวัยรุ่นควรพิจารณาจาก 2 ปัจจัยคือ(1) สามารถป้องกันการต้ังครรภ์ได้และสามารถป้องกันโรคติดเช้ือทางเพศสัมพันธ์ได้ในรายท่ีมีความเสี่ยง ดังนั้นวิธีการคุมก�ำเนิดท่ีแนะน�ำเป็นทางเลือกหลักในสตรวี ยั ร่นุ ไดแ้ ก่ การใชถ้ ุงยางอนามยั ในรายท่มี ีความเส่ยี ง ร่วมกับวิธีการคุมกำ� เนดิ ชั่วคราวท่ีมีประสิทธภิ าพสูงวิธีใดวิธหี น่งึโดยสตรวี ัยร่นุ ควรไดร้ ับค�ำแนะนำ� ให้ใชถ้ งุ ยางอนามยั จนกวา่ จะแน่ใจวา่ มคี นู่ อนคนเดยี วและคู่นอนคนนน้ั ๆ ปราศจากโรคติดเชอื้ ทางเพศสมั พันธ์ ควรมกี ารใหก้ ารปรกึ ษา (counseling) กอ่ นการให้บรกิ ารแนวทางการเลอื กวธิ ีการคมุ ก�ำเนิดชวั่ คราวทีเ่ หมาะสมในสตรีวยั ร่นุ ราชวิทยาลยั สูตนิ รแี พทยแ์ หง่ ประเทศไทย แนะนำ� ให้ใช้วธิ คี มุ กำ� เนิดช่ัวคราวทีอ่ อกฤทธน์ิ าน (long acting reversiblecontraception) ซงึ่ ได้แก่ ยาฝงั คุมกำ� เนิด และห่วงอนามยั รวมทง้ั การคุมก�ำเนดิ ชนิดยาฉีดคุมกำ� เนดิ เปน็ ทางเลือกลำ� ดบั ต้นเพื่อป้องกันการต้ังครรภ์ไม่พึงประสงค์ในวัยรุ่น(2, 3) เนื่องจากมีประสิทธิภาพสูงในการคุมก�ำเนิด และมีหลักฐานทางวิชาการวา่ ใชไ้ ด้อย่างปลอดภยัโดยมีขอ้ สรุปจากหลกั ฐานทางวชิ าการ ดงั ต่อไปน้ี 1. ยาฝังคุมก�ำเนดิ 1.1 ผลต่อน�ำ้ หนกั ตวั ยาฝงั คุมก�ำเนิดไม่มีผลตอ่ น�ำ้ หนักตวั หรือมีผลนอ้ ยมาก(4) 1.2 การเปล่ยี นแปลงของรอบระดู ผูใ้ หบ้ ริการควรให้ค�ำแนะนำ� ผรู้ บั บรกิ ารใหท้ ราบ ก่อนรบั บริการเกย่ี วกบั การ ภาคผนวก 93

เปลี่ยนแปลงของรอบระดูที่จะเกิดข้ึนหลังการฝังยาคุมก�ำเนิด สตรีวัยรุ่นที่ใช้ยาฝังคุมก�ำเนิด จะมีการเปล่ียนแปลงของรอบระดูตลอดระยะเวลาที่ใช้วิธีคุมก�ำเนิดวิธีน้ี โดยพบว่ารูปแบบการเปลี่ยนแปลงของรอบระดูที่พบมากท่ีสุด ได้แก่เลอื ดระดมู าห่างและขาดระดู มผี ู้รบั บริการสว่ นนอ้ ยทม่ี เี ลอื ดประจ�ำเดือนมาบอ่ ยหรอื นาน สำ� หรบั แนวทางปฏิบัตทิ ่ีนยิ มใช้ในการรกั ษาภาวะเลือดออกผดิ ปกตเิ หลา่ นี้ ได้แก่ การใชย้ าเม็ดคุมก�ำเนิดฮอร์โมนรวมหรอื ยาฮอร์โมนเอสโตรเจนเปน็ระยะเวลาสัน้ ๆ (1-2 เดอื น) หรือการใช้ NSAIDs(5) 2. ยาฉดี คุมกำ� เนดิ DMPA(6) ราชวิทยาลัยสูตินรีแพทย์แห่งประเทศไทย แนะน�ำให้เลือกใช้ยาฉีด DMPA ในการคุมก�ำเนิด เนื่องจากยาฉดี DMP เป็นหนึ่งในทางเลอื กของวิธีคมุ กำ� เนดิ ช่ัวคราวท่ีมปี ระสิทธภิ าพสูง 2.1 ผลตอ่ น้ำ� หนกั ตวั อาจมนี �ำ้ หนักเพ่มิ ขึน้ ในบางราย ควรแนะน�ำใหอ้ อกก�ำลงั กายและควบคุมอาหาร เพอ่ืปอ้ งกนั ภาวะน�้ำหนกั เกนิ ในวยั รุ่นที่ไดร้ บั ยาฉีด 2.2 การเปล่ยี นแปลงของรอบระดู อาจมเี ลอื ดออกกะปรดิ กะปรอยในชว่ งแรก และไม่มีประจำ� เดือนในระยาว 3. หว่ งอนามยั การใสห่ ว่ งอนามัย สามารถทำ� ได้ไมย่ ากในสตรีวยั รนุ่ และสตรที ่ีไมเ่ คยคลอดบตุ ร(2) คำ� แนะน�ำเกีย่ วกบั เรอ่ื งการลดปวดและการใหย้ าระงบั ปวดระหวา่ งการใสห่ ว่ งอนามยั ใหพ้ จิ ารณาเปน็ รายบคุ คล โดยอาจพจิ ารณาใชย้ าตา้ นการอกั เสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ (NSAIDs) หรือ การฉีดยา paracervical blocks ปัจจุบันยังไม่มีรายงาน ถึงวิธีการลดปวดท่ีมีประสิทธิภาพสูงท่ีสุดระหว่างการใส่ห่วงอนามัย(7) การใช้ห่วงอนามัยในสตรีวัยรุ่นไม่เพ่ิมความเสี่ยงต่อการมีบุตรยาก(8)กรณีตรวจพบว่ามีการอักเสบของปากมดลกู สตรีวยั รนุ่ รายนั้น ๆ ควรไดร้ บั การตรวจรกั ษาตามสาเหตุของโรคติดตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ์ เช่น เชอื้ gonorrhea และเช้ือ chlamydia กอ่ นการใสห่ ว่ งอนามัย(2, 9) ไม่แนะนำ� ใหใ้ ช้ routine antibioticprophylaxis สำ� หรบั การใสห่ ่วงอนามัย(10)94 ค่มู อื แนวทางปฏิบตั กิ ารดแู ลแมว่ ยั รนุ่

3.1 ผลต่อนำ�้ หนักตวั ไมม่ ี 3.2 การเปลีย่ นแปลงของรอบระดู อาจมีประจำ� เดอื นออกมากในระยะแรกของการใช้ ผใู้ หบ้ รกิ ารควรให้ค�ำแนะนำ�ผู้รบั บริการกอ่ นรบั บริการเก่ียวกับการเปลย่ี นแปลงของรอบระดูท่ีจะเกิดขึ้นหลงั การใชห้ ว่ งอนามัย(2) สตรีวยั รุ่นท่ีใช้ห่วงอนามัยทองแดง หรอื หว่ งอนามยั ฮอร์โมน จะมกี ารเปลย่ี นแปลงของรอบระดู โดยเฉพาะในรอบระดชู ว่ งแรกที่ใช้ โดยหว่ งอนามยั ทองแดงจะท�ำให้ปรมิ าณระดูเพมิ่ ข้ึนซึ่งภาวะดังกล่าวสามารถใหก้ ารรักษาไดด้ ้วยยา NSAIDs สว่ นในผรู้ ับบรกิ ารทยี่ งั คงมีระดอู อกมากหลังตรวจติดตามในระยะนาน อาจพิจารณาเปล่ียนเป็นห่วงอนามัยฮอร์โมน (Levonorgestrel IUD) ซ่ึงจะท�ำให้ปริมาณเลอื ดระดลู ดลง หรอื ขาดระดู 4. วิธีการคมุ กำ� เนดิ ช่วั คราววธิ อี น่ื ๆ ยาเมด็ คมุ กำ� เนดิ ฮอร์โมนรวม ไมค่ วรพจิ ารณาเปน็ ทางเลอื กแรกในการคมุ กำ� เนดิ ในวยั รนุ่ เนอ่ื งจากมโี อกาสตงั้ ครรภส์ งูจากการรับประทานยาไม่สม่�ำเสมอ ควรแนะน�ำการคุมก�ำเนิดชั่วคราวที่ออกฤทธิ์นาน ในกรณีจะเลือกใช้ยาเม็ดคุมก�ำเนิดในปจั จุบนั ยงั ไมม่ ขี อ้ แนะน�ำว่าสตรีวัยรุ่นควรใช้ยาเม็ดคมุ กำ� เนดิ ฮอร์โมนรวมที่มรี ะดับเอสตราดิออล 20 หรือ 30 ไมโครกรมัส�ำหรับการเลอื กชนิดของโปรเจสตนิ ใหพ้ จิ ารณาตามคุณสมบตั ิเฉพาะของโปรเจสตินแตล่ ะชนดิ ภาคผนวก 95

เอกสารอ้างองิ 1. Apter D. Adolescent contraception. Endocr Dev. 2012 ; 22 : 287-301. 2. Committee opinion no. 539: adolescents and long-acting reversible contraception: implants and intrauterine devices. Obstet Gynecol. 2012 Oct ; 120 (4) : 983-8. 3. Espey E, Ogburn T. Long-acting reversible contraceptives : intrauterine devices and the contraceptive implant. Obstet Gynecol. 2011 Mar ; 117 (3) : 705-19. 4. Darney P, Patel A, Rosen K, Shapiro LS, Kaunitz AM. Safety and efficacy of a single-rod etonogestrel implant (Implanon) : results from 11 international clinical trials. Fertil Steril. 2009 May ; 91 (5) : 1646-53. 5. Mansour D, Bahamondes L, Critchley H, Darney P, Fraser IS. The management of unacceptable bleeding patterns in etonogestrel-releasing contraceptive implant users. Contraception. 2011 Mar ; 83 (3) : 202-10. 6. Cromer BA, Scholes D, Berenson A, Cundy T, Clark MK, Kaunitz AM. Depot medroxyprogesterone acetate and bone mineral density in adolescents--the Black Box Warning : a Position Paper of the Society for Adolescent Medicine. J Adolesc Health. 2006 Aug ; 39 (2) : 296-301. 7. Allen RH, Bartz D, Grimes DA, Hubacher D, O’Brien P. Interventions for pain with intrauterine device insertion. Cochrane Database Syst Rev. 2009 (3) : CD007373. 8. Grimes DA. Intrauterine device and upper-genital-tract infection. Lancet. 2000 Sep 16 ; 356 (9234) : 1013-9. 9. Prevention. CfDCa. Sexually Transmitted Disease Surveillance 2010. Atlanta: U.S. : Department of Health and Human Services. 2011. 10. Grimes DA, Schulz KF. Prophylactic antibiotics for intrauterine device insertion: a metaanalysis of the randomized controlled trials. Contraception. 1999 Aug ; 60 (2) : 57- 63.96 คู่มอื แนวทางปฏิบตั กิ ารดแู ลแม่วยั รุน่

หลกั เกณตฑาเ์ งมื่อแนผไนภขกายแาลรใตปะ้รอ้อะตังบกรบานั หกแภลลาารักะคจปแผ่ากรยน้ะไขคกวป่ากนั บัญส6รุขหิกภาาากรพาครแุมตหก่งง้ั �ำชคเนารตดิรภิกว์่งึ ถยั ารว่นุ รในวยั รุน่ อนุสนธิ การประชุมคณะอนุกรรมการส่งเสริมสุขภาพและป้องกันโรค ครั้งท่ี 8/2556 วันที่ 17 กันยายน 2556เห็นชอบให้แผนการป้องกันและแก้ไขปัญหาการตั้งครรภ์วัยรุ่น บรรจุเป็นแผนงานระดับประเทศเพ่ือให้วัยรุ่นเข้าถึงบริการคุมก�ำเนิดกึ่งถาวรและช่ัวคราว และมอบให้ส�ำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) ประชุมหารือกรมอนามัยและหน่วยงานท่ีเก่ียวข้อง ส�ำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ จึงก�ำหนดหลักเกณฑ์ เง่ือนไขและอัตราการจ่ายค่าบริการคมุ กำ� เนิดกึ่งถาวรในวัยรุ่น ดังนี้หลกั เกณฑ์ 1. เป็นการใหบ้ รกิ ารต้ังแตว่ นั ที่ 1 พฤษภาคม 2557 2. บรกิ ารคมุ กำ� เนดิ กึง่ ถาวร หมายถงึ บริการยาฝงั คุมก�ำเนดิ บริการห่วงอนามัย 3. ผู้รับบริการต้องเป็นประชาชนไทยเพศหญิงที่มีอายุต่�ำกว่า 20 ปี ทุกสิทธิ ท่ีอยู่ในภาวะหลังคลอด หรือแท้ง หรอื ตอ้ งการคมุ ก�ำเนิด 4. ผ้รู ับบริการสามารถเขา้ รับบรกิ าร ณ หนว่ ยบรกิ ารใดในระบบหลกั ประกันสขุ ภาพแหง่ ชาติได้ หรอื สถานพยาบาล/ สถานบริการ ที่สมัครใจเขา้ รว่ มบรกิ ารในการปอ้ งกนั และแก้ไขปญั หาการต้ังครรภ์ในวัยรุ่น ภาคผนวก 97

เง่ือนไข 1. หน่วยบริการหรือสถานพยาบาล/สถานบริการ ต้องบันทึกการให้บริการลงในเวชระเบียน ประกอบด้วย การวินจิ ฉยั ตาม ICD 10 และการทำ� หัตถการตาม ICD 9 ทร่ี ะบุชนิดของการบริการ ไดแ้ ก่ ยาฝงั คุมกำ� เนิด หว่ งอนามัย 2. หน่วยบรกิ ารหรอื สถานพยาบาล/สถานบริการ พร้อมท่จี ะให้ตรวจสอบเวชระเบียนหาก สปสช.รอ้ งขอ 3. หากผรู้ บั บรกิ ารมผี ลขา้ งเคยี งจากการรบั บรกิ ารดงั กลา่ ว หนว่ ยบรกิ ารหรอื สถานพยาบาล/สถานบรกิ าร ตอ้ งใหก้ าร ดแู ลรกั ษาโดยไม่เกบ็ คา่ ใชจ้ า่ ยจากผู้รบั บรกิ ารอัตราการจ่าย 1. กรณีบรกิ ารห่วงอนามัย จา่ ยในอัตรา 800 บาทต่อราย 2. กรณบี ริการยาฝงั คมุ ก�ำเนดิ จ่ายในอตั รา 2,500 บาทตอ่ รายวธิ ีการสง่ ข้อมลู ขอรับคา่ ใช้จ่าย 1. หน่วยบรกิ ารหรอื สถานพยาบาล/สถานบรกิ าร ตอ้ งบนั ทึกข้อมูลโปรแกรม e-Claim ของ สปสช. a) ภายใน 30 วันหลงั ใหบ้ รกิ าร รายละเอยี ดตามเอกสารวธิ ีการบันทกึ ข้อมูลการเบิกจ่ายคา่ บรกิ ารค่าบริการ b) คุมก�ำเนิดกึ่งถาวรในวัยรุ่น หลังจากน้ัน สปสช. จะท�ำการตัดรอบข้อมูลเพื่อจ่ายเงินชดเชย ทุกวันท่ี 25ของทุกเดือน และด�ำเนินการตรวจสอบข้อมูลพร้อมท้ังออกรายงาน ภายในวันท่ี 15 ของเดือนถัดไปและจ่ายชดเชยภายในวนั ท่ี 30 ของเดือนถดั ไป 2. ขอ้ มลู การบริการของแตล่ ะปงี บประมาณ สามารถสง่ ได้ภายในวนั ท่ี 30 ตลาุ คมของปี98 คมู่ ือแนวทางปฏิบตั ิการดแู ลแมว่ ยั รุน่

การทำ� ใหในน้ กำ้� รนณมยีทังแ่ี คมง่วมยั ีปรภรนุ่ ามิแคาลผณะนทพวาอกรกเพ7ตยี ้องงแ(gยaกlจaาcกtoกันpoiesis) (คัดลอกมาจาก : แนวทางปฏบิ ตั ิงานคลินิกนมแม่ โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สุขภาพเชยี งใหม่ ศูนยอ์ นามัยท่ี 10 เชียงใหม่ โดย วไล เชตะวัน) แม่วัยรุ่นและทารกแรกเกิดมักถูกแยกจากกัน ตั้งแต่แรกคลอดเนื่องจากทารกที่เกิดจากแม่วัยรุ่นมักจะเป็นทารกนำ้� หนกั ตวั นอ้ ย คลอดกอ่ นกำ� หนดและบางครง้ั มอี าการหนกั ตอ้ งอยู่ในหอ้ งทารกแรกเกดิ ภาวะวกิ ฤต จงึ จำ� เปน็ ตอ้ งมวี ธิ กี ารทำ� ให้น�้ำนมแม่ ยังคงมีปริมาณเพียงพอ จากการศึกษากระบวนการทำ� ใหน้ ำ้� นมเกิดข้ึนตลอดเวลาและพอเพียงสำ� หรับทารกเกีย่ วขอ้ งกบั กลไก การสรา้ งและการหลงั่ นำ้� นม การดูดนมของทารก สารยับยง้ั การหลง่ั ของน�้ำนม (inhibitor) โดยใช้หลกั การ ดูดเร็ว ดดู บ่อย ดดู ถกู วิธีและดูดเกล้ียงเต้า ทีมงานคลินิกนมแม่ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ ได้น�ำมาประยุกต์มาเป็นหลักการบีบเร็ว บีบบ่อยบบี ถกู วธิ ี บีบเกลี้ยงเต้า และน�ำมาดแู ลในกรณที ่ีแมแ่ ละทารกต้องแยกจากกันในหอ้ งทารกแรกเกิดภาวะวกิ ฤต หรอื กรณีจ�ำเป็นทแี่ มต่ อ้ งกลับบา้ นกอ่ นทารก เพอ่ื น�ำน�้ำนมที่บีบได้มาป้อนใหท้ ารกต้งั แต่แรกคลอด โดยวิธีตา่ ง ๆ ในกรณีทารกไม่สามารถดูดนมแม่ไดแ้ ละการดูแลแม่ใหน้ �้ำนม ยงั คงมปี ริมาณพอเพยี ง (galactopoiesis) ด้วยการเกบ็ ตนุ น�ำ้ นม ภาคผนวก 99

การเก็บตนุ น�้ำนม ประสบการณ์การท�ำใหน้ �ำ้ นมยังคงมปี ริมาณพอเพียง เมื่อแม่และทารกตอ้ งแยกจากกันในคลินิกนมแม่โรงพยาบาลส่งเสริมสขุ ภาพ ศนู ยอ์ นามัยท่ี 10 เชยี งใหม่ข้อบง่ ชี้ในการท�ำใหน้ �ำ้ นมยังคงมีปริมาณพอเพียงเม่อื แมแ่ ละทารกตอ้ งแยกจากกัน 1. แม่ท่ีมที ารกคลอดก่อนก�ำหนด น้ำ� หนกั น้อย 2. แม่ทมี่ ที ารกคลอดและมภี าวะเจ็บปว่ ย เช่น ปอดอกั เสบตดิ เชอื้ 3. แม่ทีม่ ีทารกพิการ เช่น ทารกปากแหว่ง เพดานโหว่ ดาวน์ซนิ โดรมวธิ ีการทำ� ใหน้ �้ำนมยงั คงมีปริมาณพอเพียงเม่ือแม่และทารกตอ้ งแยกจากกัน 1. อธิบายแม่ให้เข้าใจ ตระหนักเห็นประโยชน์ ความส�ำคัญของน�้ำนมแม่และการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ กลไกการสร้างและการหลั่งของน�้ำนม และบอกถึงวิธีการที่แม่สามารถท�ำให้มีน�้ำนมอยู่ตลอดไปโดยหลักการบีบเร็ว บีบบ่อยบีบถูกวิธี บีบเกลี้ยงเต้า การเก็บตุนน�้ำนม วิธีน�ำน�้ำนมป้อนทารกขณะทารกยังดูดนมจากเต้าไม่ได้ เม่ือแม่มีความรู้ความเขา้ ใจและทศั นคติทด่ี ี จะมีผลท�ำใหแ้ ม่ปฏิบัตกิ ารท�ำใหม้ นี ้�ำนมอย่ตู ลอดไป เจ้าหน้าท่ีช่วยเหลือ/ฝึกปฏิบัติ แม่ให้เร่ิมบีบน�้ำนมให้เร็วท่ีสุดหลังคลอดในห้องหรือมุมท่ีเงียบสงบ ผ่อนคลายทั้งร่างกาย จติ ใจ สงิ่ แวดลอ้ มที่ดแี ละจิตใจท่ีไมเ่ ครยี ดจะช่วยท�ำใหก้ ระตนุ้ การหล่ังของฮอร์โมน oxytocin และเพ่มิ การหลงั่ของน�ำ้ นม100 คู่มือแนวทางปฏิบตั ิการดแู ลแมว่ ยั รุ่น

2. ในระยะ 1-2 วันแรก เป็นการกระต้นุ การสร้างนำ�้ นม กำ� หนดเวลาในการบบี น้ำ� นม บบี ทกุ 2-3 ช่ัวโมง ใน 24 ช่ัวโมงแต่ละครงั้ นาน เฉลยี่ อยา่ งนอ้ ย 30 นาที โดยปฏบิ ัติขนั้ ตอนดังนี้ 2.1 ประคบ นวด เต้านม นาน 3-5 นาที 2.2 บบี น�้ำนมเต้านมขวา นาน 3-5 นาที สลับบบี น้ำ� นมเต้านมซา้ ย นาน 3-5 นาที สลับมาบีบน�้ำนมเต้านมขวา นาน 3-5 นาที และเต้านมซา้ ย นาน 3-5 นาที 2.3 ประคบ นวด เต้านม นาน 3-5 นาที 2.4 บบี น้�ำนม เต้านมขวา นาน 3-5 นาที สลบั บบี นำ�้ นม เตา้ นมซ้าย นาน 3-5 นาที สลบั มาบบี นำ้� นม เต้านมขวา นาน 3-5 นาที และเต้านมซ้าย นาน 3-5 นาที ในการบีบน้�ำนมครงั้ แรก จงั หวะการกดบบี ต้องทำ� ประมาณ 3-5 ครง้ั นำ�้ นมจะออกมาจากทอ่ น้�ำนม ประมาณ 1 หยดเลก็ ๆ ใช้ไซริงค์อินซูลนิ ขนาด 1 ซซี ี ท่ีสะอาดปราศจากเชอ้ื ดูดเกบ็ น้ำ� นม ปริมาณน�ำ้ นมทบ่ี ีบไดใ้ นคร้ังแรกในระยะเวลา30 นาที อาจจะได้เพียงเล็กน้อย 0.5 ซีซี - 1 ซีซี ควรเก็บน้�ำนมท่ีบีบได้ ไว้ในไซริงค์ ไม่ต้องเทเปล่ียนถ่ายใส่ภาชนะอื่นเพราะจะท�ำใหแ้ หง้ วางไซริงค์ไว้ในภาชนะที่สะอาด ติดปา้ ยบอกวัน เวลา และจ�ำนวนท่ีเก็บได้ น�ำไปจัดวางเรยี งในตเู้ ก็บนำ้� นมตามลำ� ดบั การใช้ก่อนหลงั (first in, first out) ในครง้ั ต่อไปน้ำ� นมจะมีปรมิ าณมากขึน้ เปล่ยี นเป็นไซรงิ คข์ นาด 3-5 ซซี ี ที่สะอาดปราศจากเชอ้ื และเมอื่ มีปรมิ าณมากบีบเกบ็ ใสภ่ าชนะที่เปน็ แกว้ หรอื ถงุ เกบ็ นำ�้ นมท่สี ะอาดปราศจากเชื้อ ตดิ ปา้ ยบอกวนั เวลา และจำ� นวนทเ่ี ก็บไดแ้ ละเกบ็ ไวใ้ นตู้เยน็ 3. ในระยะวนั ท่ี 3 หรือเม่อื นำ้� นมมาเตม็ ทแ่ี ล้ว กำ� หนดเวลาในการบบี น�้ำนม แต่ละครั้งนาน เฉล่ยี อยา่ งนอ้ ย 30 นาทีบบี ทุก 2-3 ชั่วโมง ใน 24 ชว่ั โมง โดยปฏบิ ตั ขิ ั้นตอนดังน้ี 3.1 ประคบ นวด เตา้ นม นาน 3-5 นาที 3.2 เปลี่ยนข้างเต้านมบีบน้�ำนม ทุก 5 นาที หรือเม่ือน�้ำนมท่ีบีบเริ่มไหลช้าลง นวดเต้านมและบีบน้�ำนมสลับข้างไปมาไดห้ ลาย ๆ คร้ังในแตล่ ะขา้ ง ภาคผนวก 101

การสรา้ งเสริมการมสีภ่วาคนรผว่นมวขกอ8งครอบครัวและชมุ ชน (คัดลอกมาจาก : รายงานการวจิ ยั การพฒั นาแบบจ�ำลองระบบบริการอันพงึ ประสงค์ท่ีเออื้ ตอ่ การสรา้ งเสรมิ สุขภาพ แม่วยั รุ่นและครอบครวั มหาวทิ ยาลยั นเรศวร โดย จนั ทกานต์ กาญจนเวทางค์) การดแู ลชว่ ยเหลอื แมว่ ยั รนุ่ ลกู นอ้ ย และครอบครวั ใหม้ สี ขุ ภาพแขง็ แรง สามารถดำ� เนนิ ชวี ติ ในสงั คมไดอ้ ยา่ งปกตสิ ขุและสรา้ งครอบครวั ทเี่ ขม้ แขง็ ของตนเองไดอ้ ยา่ งเตม็ ศกั ยภาพทพี่ งึ จะเปน็ นน้ั สามารถดำ� เนนิ การใหบ้ รรลเุ ปา้ หมายไดด้ ว้ ยการสรา้ งการมสี ว่ นรว่ มของชมุ ชนและครอบครัวดงั้ เดิมของทง้ั ฝ่ายหญิง และฝ่ายชาย ผา่ นการท�ำงานของภาคีเครอื ขา่ ยทเ่ี ออ้ื ตอ่ การเสรมิ สรา้ งสขุ ภาพแมว่ ยั รนุ่ และครอบครวั ซงึ่ เปน็ ภาคเี ครอื ขา่ ยทเ่ี กดิ จากความรว่ มมอื ขององคก์ รดา้ นสขุ ภาพและสังคม ประกอบด้วย องคก์ ร/ชมรมในชุมชน ครอบครัวดัง้ เดิมของแมว่ ัยรนุ่ และสามี อาสาสมคั รสาธารณสขุ ประจำ�หม่บู ้าน (อสม.) โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สุขภาพต�ำบล (รพ.สต.) ศนู ย์พฒั นาครอบครวั องค์การบริหารสว่ นต�ำบล (อบต.)โรงเรียนหรือสถานศึกษา หน่วยงานพัฒนาสังคมและความม่นั คงของมนษุ ย์ในพนื้ ที่ หรอื องคก์ รอิสระทเี่ กยี่ วข้อง เปน็ ต้นเครือข่ายเหล่าน้ีจะท�ำงานเชื่อมโยงซึ่งกันและกัน และท�ำงานเช่ือมโยงกับระบบการท�ำงานของโรงพยาบาลที่ให้การดูแลแม่วัยรุ่น ผ่านการประสานงานของระบบและช่องทางการติดต่อส่ือสารท่ีมีประสิทธิภาพ โดยมีเป้าหมายเพ่ือค้นหาอุบัติการณข์ องวยั รุ่นท่ีตั้งครรภ์ สนับสนนุ ให้แม่วัยรนุ่ มาฝากครรภ์ใหเ้ ร็วท่สี ดุ ประสานงานเพอื่ ใหเ้ กิดการดูแลที่ต่อเนอ่ื งระหวา่ งโรงพยาบาลกบั ครอบครวั แมว่ ยั รนุ่ ตดิ ตามการวางแผนครอบครวั ใหม้ ปี ระสทิ ธภิ าพ สนบั สนนุ การปรบั ตวั ตอ่ บทบาทการเป็นแม่ และการประคับประคองช่วยเหลือตามความจ�ำเป็นท่ีสอดคล้องกับความต้องการของแม่วัยรุ่นและครอบครัวเพื่อใหแ้ ม่วยั ร่นุ และครอบครวั มศี ักยภาพที่จะสามารถด�ำรงความเปน็ ครอบครัวอยู่ในสังคมได้อย่างมีความสขุ 1 ลกั ษณะการทำ� งานของเครอื ขา่ ยชมุ ชนทเ่ี ออื้ ตอ่ การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพแมว่ ยั รนุ่ และครอบครวั ดงั กลา่ ว สามารถแบง่ ออกเปน็ 8 ดา้ นหลกั ๆ2 ดังนี้102 คูม่ อื แนวทางปฏบิ ัตกิ ารดแู ลแม่วัยรนุ่

1. ดา้ นการปอ้ งกนั ปัญหาและเฝ้าระวัง ไดแ้ ก่ การให้ความรู้เร่อื งเพศศกึ ษา อนามัยการเจริญพันธ์ุ และการคุมก�ำเนิดท่ีมีประสทิ ธิภาพ เพ่ือเฝา้ ระวังและปอ้ งกนั ปญั หาร่วมกัน เชน่ โรคติดเชื้อทางเพศสัมพนั ธ์ การตั้งครรภ์ไม่พร้อมซ้�ำ ครอบครัวแตกแยก ลูกถกู ทอดทิ้ง เป็นตน้ 2. ด้านการศกึ ษา แมว่ ยั รุ่นส่วนใหญ่ยังอยู่ในระบบการศึกษา เม่อื มีการตง้ั ครรภเ์ กดิ ขึน้ ย่อมส่งผลกระทบต่อการเรียนและโอกาสทางการศกึ ษา ดงั นน้ั โรงเรยี นหรอื สถานศกึ ษาควรมมี าตรการใหค้ วามชว่ ยเหลอื ทเ่ี หมาะสมและสอดคลอ้ งกบั ความตอ้ งการของแมว่ ยั รนุ่ และครอบครวั เชน่ การใหก้ ารปรกึ ษาแนะแนว ใหโ้ อกาสแมว่ ยั รนุ่ สามารถพกั การเรยี นได้ เมอ่ื สภาพรา่ งกายและจิตใจพร้อมก็เปิดโอกาสให้กลับมาเรียนต่อได้หลังคลอดบุตรแล้ว การประสานส่งต่อให้ไปศึกษาที่อื่นตามที่แม่วัยรุ่นและครอบครัวรอ้ งขอ การเปดิ โอกาสให้นกั เรียนที่ถกู สรา้ งพนั ธะผูกพัน (จับหม้นั ) กอ่ นทจี่ ะตั้งครรภ์ได้ศึกษาจนจบการศึกษา และจดั ระบบตดิ ตามดูแลจนกวา่ จะส�ำเร็จการศึกษา 3. ด้านการดูแลสุขภาพ ควรเป็นการดูแลช่วยเหลือท่ีเน้นการมีส่วนร่วมของครอบครัวท้ังฝ่ายแม่ของแม่วัยรุ่นและครอบครวั ของสามีเพื่อวางแผนแกไ้ ขปญั หารว่ มกนั การพัฒนาดา้ นจิตใจ การเสริมสรา้ งความรกั ใคร่ผูกพนั กับลกู การเล้ยี งลูกด้วยนมแม่ การสร้างทักษะการเลี้ยงดูลูก และการคุมก�ำเนิดระยะยาวท่ีมีประสิทธิภาพนอกเหนือจากบริการที่เน้นสุขภาพทางกายโดยทว่ั ไป เพื่อใหแ้ มว่ ัยรุน่ พร้อมทจ่ี ะเผชญิ ปัญหาและปรบั ตัวตอ่ บทบาทการเปน็ แม่ ตง้ั แตร่ ะยะก่อนคลอด ขณะคลอดและหลังคลอด เพมิ่ เตมิ จากการดูแลท่เี นน้ ให้ลกู เกดิ รอดแม่ปลอดภยั 4. ด้านการสนับสนุนในชุมชน เช่น การท�ำความเข้าใจกับชุมชนถึงรากเหง้าของปัญหา ความเห็นอกเห็นใจ และการสร้างความรับผิดชอบร่วมกันว่า อุบัติการณ์แม่วัยรุ่น เป็นผลพวงของปัญหาท่ีชุมชนต้องร่วมมือกันแก้ไข การจัดหรือมอบหมายให้ชุมชนหรือหน่วยบริการสุขภาพในชุมชนมีการเย่ียมบ้านแม่วัยรุ่นเพ่ือติดตามภาวะสุขภาพ ติดตามให้มาตรวจตามนดั ให้คำ� แนะนำ� และความชว่ ยเหลือขณะทีแ่ ม่วยั รนุ่ อยู่ท่บี า้ น การท�ำกลมุ่ ชว่ ยเหลือ (group support) เพอื่ ให้แม่วัยรนุ่ไดม้ โี อกาสแลกเปล่ียนประสบการณ์และดแู ลซึง่ กันและกนั จดั ใหม้ ีศนู ย์ใหค้ ำ� ปรกึ ษาวัยรุ่นและชว่ ยเหลอื แมว่ ัยรนุ่ หรือจัดหน่วยบรกิ ารเคลอ่ื นทเ่ี ขา้ ไปใหก้ ารปรกึ ษาดแู ลแม่วัยรนุ่ ในชมุ ชน รวมถงึ การสรา้ งเครือขา่ ยความรว่ มมือของกล่มุ ตา่ ง ๆ ในชุมชนกลุ่มเพื่อนช่วยเพื่อน และเสริมสร้างศักยภาพของศูนย์พัฒนาครอบครัว หรือ หน่วยงานที่ให้บริการสังคมส�ำหรับแม่วัยรุ่นเพ่ิมข้ึน เปน็ ต้น ภาคผนวก 103

5. ดา้ นการจา้ งงานและการฝกึ อาชพี ขณะตงั้ ครรภห์ รอื หลงั คลอด แมว่ ยั รนุ่ และ/หรอื สามสี ว่ นใหญ่ อาจยงั ไมพ่ รอ้ มจะเขา้ สรู่ ะบบการศกึ ษาและมจี ำ� นวนไมน่ อ้ ยทไ่ี มส่ ามารถเขา้ สรู่ ะบบการจา้ งงานทเ่ี หมาะสมกบั คา่ แรงไดเ้ นอ่ื งจากอายตุ ำ่� กวา่ เกณฑ์ทก่ี ฎหมายแรงงานกำ� หนด ทง้ั ๆ ทแี่ มว่ ยั รนุ่ และครอบครวั ยงั ตอ้ งแบกรบั ภาระการเลยี้ งดลู กู แตก่ ต็ อ้ งเผชญิ กบั การไมม่ รี ายได้ไมม่ งี านทเี่ หมาะสมทำ� ดงั นน้ั หนว่ ยงานทเี่ กย่ี วขอ้ งจงึ ควรจดั หางานทเี่ หมาะสมหรอื ใหแ้ มว่ ยั รนุ่ สามารถรบั งานมาทำ� ทบี่ า้ นได้เพ่ือให้แม่วยั รุ่นมีอาชีพ มีรายได้ในการเล้ียงดลู ูก และสามารถด�ำรงชีพพรอ้ ม ๆ กับสามารถเลีย้ งลูกด้วยนมแม่ได้ 6. ดา้ นการดแู ลลกู ลกู ทเ่ี กดิ จากแมว่ ยั รนุ่ มกั มปี ญั หาดา้ นพฒั นาการและการเจรญิ เตบิ โต ถกู ปลอ่ ยปละละเลย หรอืถกู ทอดท้ิงให้อยู่กบั ปู่ย่า ตายาย ประกอบกับแมว่ ัยร่นุ ขาดความรูใ้ นการเลย้ี งดทู ารก จงึ ควรแนะน�ำใหม้ กี ารเลย้ี งลกู ด้วยนมแม่ สอนวิธกี ารเก็บน้�ำนมเมอื่ ตอ้ งออกไปท�ำงานนอกบา้ น มกี ารประสานงานกับแมอ่ าสาออกเยี่ยมบา้ นให้ความรเู้ ร่อื งการเลีย้ งลูกดว้ ยนมแมแ่ ละสนบั สนนุ ใหบ้ ดิ าวัยรุ่นเข้ามามสี ว่ นรว่ มในการเลีย้ งดลู กู หรือประสานกับหนว่ ยงานท่เี ก่ียวข้องในการให้ความชว่ ยเหลือ เพือ่ แบง่ เบาภาระการเลี้ยงดบู ุตรของแม่วัยรนุ่ เป็นการช่วั คราว ในรายท่มี ปี ัญหาวิกฤตริ ุนแรง 7. การช่วยเหลือดา้ นการเงินหรือส่ิงของท่ีตรงและตอบสนองกับความต้องการ ซึ่งมคี วามจ�ำเปน็ ในการดำ� รงชีวิตของแม่วยั รุ่นและครอบครวั แตก่ ารให้เพียงอยา่ งเดยี วไมเ่ พยี งพอและไมส่ ามารถท�ำได้ในระยะยาว จึงควรแนะน�ำให้รจู้ ักการใช้จา่ ยอยา่ งเหมาะสม รจู้ ักการวางแผนออมเงินไวใ้ ชใ้ นอนาคต 8. ด้านบริการสง่ ต่อหน่วยงานท่ีเกยี่ วขอ้ ง เน่อื งจากการดูแลชว่ ยเหลอื แม่วยั รุน่ และครอบครัว ต้องเป็นบริการทีร่ อบด้านครอบคลุมความต้องการท้ังด้านรา่ งกาย จติ ใจ และสงั คม ดังน้ันการท�ำงานของหน่วยงานใดหน่วยงานหนงึ่จงึ ไมส่ ามารถใหบ้ รกิ ารไดอ้ ยา่ งครอบคลมุ จำ� เปน็ ตอ้ งใชท้ มี สหวชิ าชพี ในการใหบ้ รกิ าร โดยผา่ นระบบการใหค้ วามชว่ ยเหลอืแบบเบด็ เสรจ็ (one stop service) ซง่ึ จะช่วยเหลือแมว่ ัยรุ่นไดอ้ ยา่ งเปน็ ระบบ ครบวงจร และลดข้ันตอนทย่ี ่งุ ยากซบั ซอ้ น104 คู่มือแนวทางปฏิบตั ิการดแู ลแมว่ ยั รุ่น

แผนภูมเิ ครอื ข่ายการมีสว่ นรว่ มของครอบครวั และชมุ ชน1 สถานบริการสาธารณสุข* การให้บรกิ ารท่ีได้มาตรฐานขณะอยู่ใน สถานบรกิ ารสาธารณสุขการประสานงานกับเครือข่าย การตดิ ตามเยี่ยมบ้าน สหสาขาวิชาชพี ระยะตัง้ ครรภ์ (ไตรมาสท่ี 2 และ 3) - ประเมนิ ภาวะเสย่ี ง - การปฏบิ ัตติ นตามคำ� แนะน�ำ/การสรา้ งสัมพันธภาพ - ตดิ ตามการตรวจครรภ์ตามนัด - ทักษะชีวิต/การปรบั ตัวต่อการตง้ั ครรภ์ - ปญั หาครอบครัว สงั คม เศรษฐกิจเครือขา่ ยสหสาขาวชิ าชีพ ประกอบด้วย ระยะคลอด: การมีส่วนร่วมของสามีหรอื คนในครอบครวัครอบครัวด้งั เดมิ ตอ่ การคลอดชมรม/องคก์ รในชุมชน ระยะหลงั คลอด (1-2 สปั ดาห์ และ 4-6 สปั ดาห)์ :รพช. รพ.สต. หรือ PCU ประเมิน/ตดิ ตาม/ชว่ ยเหลอื ด้านตา่ ง ๆ ไดแ้ ก่อบต. ศนู ย์พัฒนาครอบครวั ในชุมชน - ภาวะสุขภาพของแม่วัยรุ่นและลูกโรงเรียน/สถานศึกษา - การเลย้ี งลกู ด้วยนมแม่พฒั นาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ NGO, อ่นื ๆ - สมั พนั ธภาพและการตอบสนองความต้องการของลูกทำ� หน้าท่ี - ทักษะการเลยี้ งดูลูก/การเป็นแม่- คน้ หาปญั หาในพนื้ ทต่ี ้งั แตเ่ น่ินๆ - การวางแผนครอบครวั /การคุมกำ� เนดิ- สง่ ตอ่ ขอ้ มูลและการดแู ลแมว่ ัยรนุ่ - การตรวจหลังคลอด- ประสานงานเพ่ือตดิ ตามและใหก้ ารดแู ลที่ตอ่ เน่ือง - ปัญหาครอบครวั สังคม เศรษฐกิจ (การทำ� งาน/- ใหค้ วามชว่ ยเหลอื ตามขอบเขตหนา้ ทข่ี องแต่ละ การศกึ ษา/ความรนุ แรง/เหลา้ บุหร่ี สารเสพตดิ ฯลฯ) หนว่ ยงาน ด้านต่าง ๆ ไดแ้ ก่* สถานบรกิ ารสาธารณสุข หมายถงึ หนว่ ยงานของ - ภาวะสุขภาพของแมว่ ยั รุน่ และลกูโรงพยาบาลท่ที �ำหนา้ ทต่ี ิดตอ่ ประสานงานเพือ่ การ - การเจริญเติบโตและพฒั นาการ/วัคซนีส่งตอ่ แมว่ ยั รุ่นกบั ชุมชน - ทักษะการเล้ยี งดูลกู นมแม่ และอาหารเสริม - การวางแผนครอบครวั /การคุมกำ� เนิด - ความรนุ แรงในครอบครวั - ปัญหาครอบครวั สงั คม เศรษฐกจิ (การท�ำงาน/ การศึกษา/ความรุนแรง/เหลา้ บหุ ร่ี สารเสพตดิ ฯลฯ) ภาคผนวก 105

บทบาทหน้าท่ีของแตล่ ะองค์กรในภาคเี ครือข่ายชมุ ชน การขับเคล่ือนเครือข่ายในชุมชน ผ่านการท�ำงานร่วมกันของแต่ละหน่วยงานในภาคีเครือข่าย เพ่ือการเสริมสร้างสุขภาพแมว่ ัยรุ่นและครอบครวั นั้น ประกอบดว้ ย การทำ� งานสอดประสานกนั ของหลายภาคส่วนในชมุ ชน ซงึ่ พอจะยกตัวอย่างและสรปุ แนวทางการท�ำงานโดยสังเขป1 ได้ดังนี้ หนว่ ยงาน/องคก์ รในภาคีเครือข่ายชมุ ชน แนวทางการดูแลช่วยเหลอื แม่วัยรนุ่ และครอบครัว ครอบครวั ด้ังเดมิ ของแมว่ ยั ร่นุ และสามี - วางแผนร่วมกันในการแก้ปัญหา ร่วมรับผิดชอบทารกท่ีเกิดจากแม่วัยรุ่น และ โรงพยาบาล การวางแผนครอบครัว - ดแู ล สนบั สนุน ชว่ ยเหลอื และใหแ้ หล่งพักพิงท้งั ขณะตง้ั ครรภ์ คลอด หลังคลอด โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สุขภาพตำ� บล (รพ.สต.) และระยะเลย้ี งดบู ตุ ร หรือหน่วยงานเทียบเท่า - อบรมส่งั สอนเกีย่ วกบั ชีวิตครอบครัว บทบาทการเปน็ บดิ า แม่ สามี ภรรยา และ อาสาสมคั รสาธารณสุข การสรา้ งอาชีพทีม่ นั่ คง ชมรม/กลมุ่ ในชมุ ชน - ใหก้ ารดูแลที่ไดม้ าตรฐานท้งั ขณะตั้งครรภ์ คลอด หลังคลอด และระยะเลี้ยงดบู ตุ ร และการคมุ กำ� เนิดทีเ่ หมาะสม โดยเปดิ โอกาสให้ครอบครวั เข้ามามีสว่ นรว่ ม ในการดูแล - ส่งต่อขอ้ มูลและการดแู ลแมว่ ยั รุ่นแก่ รพ.สต. และผปู้ ระสานงานเครอื ขา่ ยในชุมชน เพอ่ื การช่วยเหลอื ดแู ลที่ต่อเนอื่ ง - รบั สง่ ต่อ และประสานงานการดูแลช่วยเหลือทีต่ อ่ เน่ืองจากโรงพยาบาล - ตดิ ตาม ประเมนิ และใหก้ ารดูแลอยา่ งตอ่ เนือ่ งท้ังขณะตั้งครรภ์ คลอด หลงั คลอด และระยะเลี้ยงดูบตุ ร และการคุมกำ� เนิด - สง่ ตอ่ หนว่ ยงานทเี่ กยี่ วขอ้ งตามประเดน็ ปญั หาทพี่ บทงั้ ดา้ นรา่ งกาย จติ ใจ และสงั คม - ให้ความร่วมมอื กับ รพ.สต. อบต. ในการเฝา้ ระวัง คน้ หาอบุ ัตกิ ารณ์ และส่งตอ่ แม่วยั ร่นุ ใหไ้ ดร้ บั การดแู ลชว่ ยเหลืออย่างรวดเรว็ และต่อเน่อื ง - ตดิ ตามเยี่ยมและประเมนิ ปัญหา/ความช่วยเหลือทแ่ี ม่วัยรนุ่ ไดร้ ับ เพ่ือการประสาน ความช่วยเหลอื หรอื การสง่ ต่อ - ปรับเปลี่ยนทัศนคติ และสรา้ งความเข้าใจร่วมกนั เกยี่ วกับปญั หาแม่วัยรุ่นในชมุ ชน - ให้ความรว่ มมือกับ รพ.สต. และ อบต. ในการเฝา้ ระวัง คน้ หาอุบตั กิ ารณแ์ มว่ ัยรนุ่ และติดตามความช่วยเหลือทแ่ี มว่ ัยรุ่นได้รับ106 คมู่ อื แนวทางปฏบิ ัตกิ ารดูแลแมว่ ยั รุ่น

หน่วยงาน/องค์กรในภาคเี ครือข่ายชุมชน แนวทางการดแู ลช่วยเหลือแมว่ ยั รนุ่ และครอบครัว องค์การบริหารส่วนตำ� บล/ศูนยพ์ ัฒนาครอบครวั ในชุมชน - จดั ทำ� ฐานข้อมูลแม่วัยรุ่นและครอบครัวโดยเฉพาะเพ่ือประสานงาน ให้การชว่ ยเหลอื โรงเรียน/สถานศึกษา ตดิ ตาม และประเมินผลความช่วยเหลอื ที่ไดร้ ับและความเข้มแข็งของครอบครวั - ป้องกนั เฝา้ ระวัง และคน้ หาวัยรุ่นท่ีตัง้ ครรภเ์ พอื่ การสง่ ต่อใหเ้ รว็ ท่ีสดุ พัฒนาสงั คมและความมน่ั คงของมนษุ ย/์ NGO - เปิดโอกาส หรือจดั การศึกษาท่ีเออ้ื ใหแ้ มว่ ัยรุ่นและ/หรอื สามไี ด้ศกึ ษาต่อจนสำ� เรจ็ การศึกษา - จดั หาอาชพี ท่เี หมาะสมส�ำหรับแมว่ ยั รุ่นและสามีท่ีตอ้ งการทำ� งานหารายได้ เลี้ยงครอบครัว และให้แมว่ ยั รนุ่ สามารถเล้ียงลกู ด้วยนมแม่ได้ - สนบั สนนุ แหล่งพกั พิง หรอื ใหค้ วามชว่ ยเหลือด้านอื่น ๆ เพอ่ื ใหแ้ มว่ ัยรุ่นสามารถ เล้ยี งดบู ุตรได้ เพอ่ื ลดปญั หาการทอดทิ้งบุตรเอกสารอ้างองิ 1. จนั ทกานต์ กาญจนเวทางค์ พชิ ชกานต์ วเิ ชยี รกลั ยารตั น,์ และสริ นิ นั ท ธติ ทิ รพั ย.์ การพฒั นาแบบจำ� ลองระบบบรกิ าร อนั พงึ ประสงคท์ เี่ ออ้ื ตอ่ การสรา้ งเสริมสขุ ภาพแมว่ ัยรนุ่ และครอบครวั . (รายงานการวิจยั ). พิษณุโลก : มหาวทิ ยาลัย นเรศวร ; 2556. 105 หนา้ . 2. สุฑาทิพย์ สุทธิ. บริการสังคมส�ำหรับแม่วัยรุ่นในทัศนะของนักสังคมสงเคราะห์ทางการแพทย์กรุงเทพมหานคร. [วทิ ยานพิ นธ์ ปรญิ ญาสงั คมสงั เคราะหศ์ าสตรมหาบณั ฑติ ]. กรงุ เทพฯ : มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ ; 2554. 125 หนา้ . ภาคผนวก 107

รายชอื่ องค์กรภาคีเครอื ขภา่ ายคทผี่ใหนก้ วากรช9่วยเหลือแมว่ ัยรนุ่ และบุตร ชอื่ หนว่ ยงาน ช่องทางติดตอ่ 1. ส�ำนักอนามยั การเจริญพันธ์ุ กรมอนามยั 88/22 หมู่ 4 ต�ำบลตลาดขวัญ ถนนตวิ านนท์ อำ� เภอเมือง จงั หวดั นนทบรุ ี 11000 2. กรมสวัสดกิ ารและคุ้มครองแรงงาน โทรศพั ท์ 0-2590-4238 โทรสาร 0-2590-4163 (สำ� นกั คุม้ ครองแรงงาน) http://rh.anamai.moph.go.th 3. คณะกรรมการคาทอลิกเพ่อื การพฒั นาสงั คม กระทรวงแรงงาน ถนนมติ รไมตรี เขตดินแดง กรุงเทพฯ 10400 แผนกสตรสี ภาพระสังฆราชคาทอลิกแหง่ ประเทศ โทรศพั ท์ 0-2246-8006 ฮอตไลน์แรงงาน 1546 4. บา้ นภคนิ ชี ุมพาบาล มลู นิธศิ รีชุมพาบาล 112/11 ชน้ั 7 ซอยนาคสวุ รรณ ถนนนนทรี ยานนาวา กรงุ เทพฯ 10120 5. บา้ นพระคณุ มูลนิธิสภาครสิ ตจักรลูเธอแรน โทรศัพท์ 0-2681-3900 ตอ่ 1704/1705 โทรสาร 0-2681-5369-70 E-mail : [email protected] 6. มลู นิธิผหู้ ญงิ 4128/1 ซอยโบสถ์แม่พระฟาตมิ า ดนิ แดง กรงุ เทพฯ 10400 โทรศพั ท์ 0-2642-8949, 0-2245-0447 7. มูลนธิ ิเพื่อนหญิง 15/243 หมบู่ า้ นกัญญาเฮาส์ ต�ำบลสำ� โรงเหนอื อำ� เภอเมอื ง จังหวดั สมุทรปราการ 10270 โทรศัพท์ 0-2759-1201, 0-2759-1238 โทรสาร 0-2332-3873 295 ถนนจรัลสนิทวงศ์ ซอย 62 เขตบางพลัด กรุงเทพฯ 10700 โทรศพั ท์ 0-2433-5149 0-2435-1246 โทรสาร 0-2434-6774 www.womenthai.org E-mail : [email protected] 386/60-62 ซอยรชั ดาภเิ ษก 42 แขวงลาดยาว เขตจตจุ กั ร กรงุ เทพฯ 10900 โทรศัพท์ 0-2513-1001 โทรสาร 0-2513-1929 E-mail : [email protected] คมู่ อื แนวทางปฏบิ ตั ิการดแู ลแม่วัยรุ่น

ชอ่ื หน่วยงาน ช่องทางตดิ ต่อ 8. มูลนธิ ปิ วีณาหงสกุล เพอ่ื เด็กและสตรี 84/14 หมู่ 2 ถนนรงั สิต-นครนายก (คลอง 7) ตำ� บลล�ำผักกดู อ�ำเภอธัญบรุ ี จงั หวัดปทมุ ธานี 12110 9. มลู นิธสิ ง่ เสริมโอกาสผู้หญิง (เอม็ พาวเวอร)์ โทรศัพท์ 1134, 0-2577-0500-1, 0-2577-0496-8 โทรสาร 0-2577-0499 ตู้ ปณ 222 ธัญบรุ ี E-mail : [email protected] 10. มลู นิธิ ทองใบ ทองเปาด์ อาคารเลขที่ 3 ชนั้ 3 ซอยพัฒนพงษ์ 1 ถนนสุรวงศ์ เขตบางรัก 11. มลู นิธิแพธทเู ฮลท์ (path2health) กรงุ เทพฯ 10500 12. สมาคมเสรมิ สรา้ งครอบครัวใหอ้ บอุ่นและเปน็ สุข โทรศพั ท์ 0-2236-9272, 0-2266-8019 โทรสาร 0-2632-7902 13. สมาคมบณั ฑิตสตรที างกฎหมายแห่งประเทศไทย E-mail : [email protected] ในพระบรมราชินูปถัมภ์ 15/138-139 ซอยเสือใหญอ่ ุทศิ กรุงเทพฯ 10900 14. สมาคมสะมารติ นั ส์ แห่งประเทศไทย โทรศัพท์ 0-2541-6468, โทรสาร 0-2541-6416 อาคารร่วมประสงค์ ช้นั 3 เลขท่ี 37/1 ถนนเพชรบุรี 15 แขวงพญาไท เขต ราชเทวี กรุงเทพฯ 10400 โทรศพั ท์ 0-2653-7563-5 โทรสาร 0-2653-7566 www.teenpath.net 93 กระทรวงมหาดไทย ถนนอัษฎางค์ พระนคร กรุงเทพฯ 10200 โทรศัพท์ 1761, 0-2622-2220 โทรสาร 0-2622-2220 ตอ่ 17 www.Happyfamily.in.th เลขท่ี 6 ถนนสโุ ขทัย แขวงดุสิต เขตดสุ ติ กรุงเทพฯ 10300 โทรศัพท์ 0-2241-0737 โทรสาร 0-2243-9050 www.wlat.org เลขที่ 40 สุขุมวิท 38 ถนนสุขุมวทิ แขวงพระโขนง เขตคลองเตย กรุงเทพฯ 10110 ตู้ ปณ 63 ปณฝ.สันติสุข กรุงเทพฯ 10113 สำ� นกั งานกรงุ เทพฯ 0-2713-6790 www.samaritansthailand.blogspot.com E-mail : [email protected] English line 0-2713-6791 ภาคผนวก 109

ช่อื หนว่ ยงาน ชอ่ งทางติดตอ่ 15. มลู นธิ ิหว่ งใยเยาวชน (สายด่วนวัยร่นุ ) 102/22 ซอยมหาวทิ ยาลยั หอการค้าไทย ถนนวภิ าวด-ี รงั สติ ดินแดง กรุงเทพฯ 10400 16. ฮอตไลน์คลายเครยี ดของกรมสุขภาพจิต โทรศัพท์ 0-2275-6993-4 โทรสาร 0-2276-5141-5 17. สมาคมสง่ เสรมิ สถานภาพสตรีในพระอปุ ถัมภ์ 1667, 1323 พระเจ้าวรวงศ์เธอพระองคเ์ จ้าโสมสวลี 501/1 ถนนเดชะตุงคะ แขวงสกี ัน เขตดอนเมือง กรุงเทพฯ 10210 พระวรราชาทินัดดามาตุ (บา้ นพักฉกุ เฉิน) โทรศัพท์ 0-2929-2222 โทรสาร 0-2566-2701 18. โรงพยาบาลส่งเสรมิ สขุ ภาพ ศูนยอ์ นามยั ที่ 1 บางเขน กรุงเทพฯ โทรศพั ท์ 086-6551583 19. โรงพยาบาลส่งเสรมิ สุขภาพ ศูนยอ์ นามยั ท่ี 2 สระบุรี โทรศพั ท์ 036-300830-32 ตอ่ 154 20. โรงพยาบาลส่งเสรมิ สุขภาพ ศูนยอ์ นามยั ท่ี 3 มือถอื 089-8268628 ชลบุรี โทรศัพท์ 087-7816071 21. โรงพยาบาลส่งเสรมิ สขุ ภาพ ศูนยอ์ นามยั ที่ 4 ราชบุรี โทรศพั ท์ 032-310368-71 22. โรงพยาบาลส่งเสรมิ สขุ ภาพ ศนู ยอ์ นามยั ที่ 5 มอื ถือ 089-2048295 นครราชสมี า โทรศพั ท์ 044-305101 23. โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สุขภาพ ศนู ย์อนามัยท่ี 6 ขอนแกน่ โทรศพั ท์ 043-243210 24. โรงพยาบาลส่งเสริมสขุ ภาพ ศนู ยอ์ นามัยที่ 7 มอื ถอื 087-3739990 อุบลราชธานี มือถือ 088-5955706 25. โรงพยาบาลส่งเสริมสขุ ภาพ ศนู ยอ์ นามยั ท่ี 8 นครสวรรค์ โทรศัพท์ 056-325093-5 ตอ่ 124, 127110 คูม่ อื แนวทางปฏิบตั กิ ารดูแลแมว่ ัยรุน่

ชอ่ื หนว่ ยงาน ชอ่ งทางตดิ ต่อ 26. โรงพยาบาลสง่ เสริมสขุ ภาพ ศนู ยอ์ นามัยท่ี 10 โทรศัพท์ 053-276856 ตอ่ 662 เชียงใหม่ 27. โรงพยาบาลส่งเสรมิ สุขภาพ ศูนยอ์ นามัยท่ี 11 โทรศัพท์ 075-399460-4 ต่อ 117 นครศรธี รรมราช 28. โรงพยาบาลสง่ เสริมสขุ ภาพ ศูนยอ์ นามยั ท่ี 12 โทรศัพท์ 073-216752 ยะลา ภาคผนวก 111

รายนามคณะท�ำงานจัดท�ำค่มู อื แนวทางปฏบิ ตั ิการดูแลแมว่ ัยรุ่นคณะทป่ี รึกษา ดร.นพ.พรเทพ ศริ ิวนารงั สรรค์ อธบิ ดกี รมอนามัย รองอธบิ ดกี รมอนามัย นพ.ณัฐพร วงษ์ศุทธิภากร ประธานอนุกรรมการ Adolescent Health ศ.คลินิกเกยี รติคุณ นพ.สวุ ชัย อนิ ทรประเสรฐิ ราชวทิ ยาลัยกุมารแพทย์แห่งประเทศไทย รองประธานคณะอนกุ รรมการอนามยั แมแ่ ละเดก็ พล.ท.รศ.นพ.วิโรจน์ อารีย์กลุ ราชวทิ ยาลยั สูตนิ รแี พทยแ์ หง่ ประเทศไทย ทปี่ รึกษาสำ� นกั อนามยั การเจรญิ พนั ธุ์ กรมอนามยั รศ.นพ.เอกชยั โควาวสิ ารัช พญ.นันทา อ่วมกลุ คณะผู้ใหค้ วามเห็นและร่วมประชมุ จดั ท�ำคู่มือแนวทางปฏบิ ตั กิ ารดแู ลแม่วัยรุ่นกรมอนามยั นพ.กติ ติพงศ์ แซ่เจ็ง ผู้อ�ำนวยการสำ� นักอนามยั การเจริญพันธุ์ นพ.บญุ ฤทธ ิ์ สุขรัตน ์ ผู้ช่วยผู้อ�ำนวยการสำ� นักอนามยั การเจริญพนั ธุ์ พญ.สายพิณ คูสมทิ ธิ ทป่ี รึกษาสำ� นกั อนามยั การเจรญิ พันธุ์ พญ.นิพรรณพร วรมงคล ผทู้ รงคุณวฒุ ดิ า้ นสง่ เสริมสุขภาพ นางยุพา พนู ขำ� ที่ปรึกษาส�ำนักอนามัยการเจรญิ พนั ธ์ุ นางกอบกลุ ไพศาลอัชพงษ์ ส�ำนักอนามัยการเจริญพนั ธุ์ นางประกายดาว พรหมประพัฒน์ สำ� นักอนามยั การเจรญิ พันธุ์ นางสาวพัชรีวรรณ เจนสารกิ รณ ์ ส�ำนักอนามยั การเจริญพันธ์ุ112 คู่มือแนวทางปฏิบตั กิ ารดแู ลแม่วัยร่นุ

นางสาวบุษกร แสงแกว้ สำ� นักอนามัยการเจริญพันธุ์ นางพัชรินทร์ กสบิ ุตร ส�ำนกั อนามัยการเจริญพนั ธ์ุ นายธัชณทั พันตรา ส�ำนักอนามัยการเจริญพันธุ์ นางสาววรรณนี รอ่ นแก้ว ส�ำนกั อนามัยการเจรญิ พันธุ์ นายอำ� พล มุ่งคิด สำ� นักอนามัยการเจริญพนั ธุ์ นางสาวสาลนิ ี อุน่ มี สำ� นกั อนามัยการเจรญิ พนั ธุ์ นางสาวคัทลียา โสดาปัดชา ส�ำนกั ส่งเสริมสุขภาพ นางสาวฟาริดา เมา๊ ะสน ิ สำ� นักส่งเสริมสขุ ภาพกรมสขุ ภาพจิต วันเพ็ญ สถาบนั สุขภาพจติ เด็กและวยั รนุ่ ราชนครินทร์ กรมสขุ ภาพจิต พญ.วิมลรัตน์ ภาวสทุ ธิไพศิฐ สถาบันสขุ ภาพจิตเดก็ และวยั ร่นุ ราชนครินทร์ กรมสขุ ภาพจิต พญ.โชษติ า คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดีคณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธบิ ดี พญ.จิราภรณ ์ อรณุ ากรู คณะแพทยศาสตรศ์ ริ ิราชพยาบาล คณะแพทยศาสตรศ์ ริ ิราชพยาบาลคณะแพทยศาสตร์ศริ ริ าชพยาบาล ผศ.พญ.บญุ ยิง่ มานะบรบิ ูรณ์ มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยีสุรนารี นครราชสมี า ดร.พญ.ภัทรวลัย ตลึงจติ ร ภาคผนวก 113มหาวทิ ยาลยั เทคโนโลยสี ุรนารี นครราชสีมา ผศ.ดร.จันทกานต์ กาญจนเวทางค์

ศูนยอ์ นามยั กรมอนามยั นางวรรณด ี จันทรศริ ิ ศนู ยอ์ นามยั ที่ 3 ชลบุรี ศนู ย์อนามยั ที่ 3 ชลบรุ ี นางสาวพกิ ุล หมัน่ หนิ ลาด ศนู ยอ์ นามัยที่ 4 ราชบุรี ศนู ยอ์ นามัยที่ 4 ราชบรุ ี พญ.วรภา อศั วฤทธิไกร ศนู ย์อนามยั ที่ 4 ราชบุรี ศูนยอ์ นามัยท่ี 4 ราชบุรี ดร.ชลดิ า เกษประดิษฐ์ ศูนย์อนามยั ท่ี 4 ราชบุรี ศนู ย์อนามยั ที่ 4 ราชบรุ ี นางรัชนี ลักษิตานนท ์ ศูนยอ์ นามัยท่ี 5 นครราชสมี า ศนู ย์อนามัยท่ี 6 ขอนแกน่ นางสาวสณุ สิ า สุดยอด ศูนย์อนามยั ที่ 6 ขอนแก่น ศูนย์อนามัยท่ี 6 ขอนแกน่ นางมาลี ชยั มงั คโล ศนู ย์อนามัยที่ 7 อุบลราชธานี ศนู ยอ์ นามัยท่ี 7 อบุ ลราชธานี นางวนี ัส ฉัตรชลอลักษณ ์ ศนู ยอ์ นามยั ท่ี 8 นครสวรรค์ ศนู ยอ์ นามยั ที่ 8 นครสวรรค์ นางทรงคณู ศรดี วงโชต ิ ศนู ยอ์ นามัยท่ี 10 เชยี งใหม่ ศูนย์อนามัยที่ 10 เชียงใหม่ นพ.พีระยทุ ธ สานุกลู ศูนยอ์ นามัยท่ี 10 เชยี งใหม่ ศูนยอ์ นามัยที่ 12 ยะลา นางผอ่ งศรี แสนไชยสรุ ยิ า นางงามตา อินธิจกั ร นางมลลุ ี แสนใจ นางอุมาพร สังขฤกษ์ นางสาวเบญ็ จา ยมสาร นางสาวจริยา บุญอนนั ต ์ นพ.สรุ พนั ธ์ แสงสว่าง นางวไล เชตะวัน นางดรุณี ทองค�ำฟ ู นางสาวดวงใจ แซไ่ หล 114 คมู่ อื แนวทางปฏบิ ัติการดแู ลแม่วัยรุน่

โรงพยาบาล สวยสม โรงพยาบาลตากสนิ กรงุ เทพมหานคร นางผ่องศร ี นาวีสาคร โรงพยาบาลสมเดจ็ พระสงั ฆราชองค์ท่ี 17 สพุ รรณบุรี นางนวพร แกว้ ทับทิม โรงพยาบาลชยั นาทนเรนทร จังหวดั ชัยนาท นางอนงคพ์ ร อวยสวสั ด์ิ โรงพยาบาลสงู เนนิ จังหวดั นครราชสมี า นางมณรี ัตน์ ภาคผนวก 115

บันทกึ116 คู่มอื แนวทางปฏบิ ตั ิการดแู ลแมว่ ัยรุน่



คกแู่มมือาแน่วรวทัยดางรปูแฏุ่ิบลนัติ