คู่มือการฝากครรภ์

2. กจิ กรรมการบรกิ ารและการดแู ลแม่วัยรนุ่ บุตร และครอบครัวระยะหลงั คลอด บรกิ ารขณะอยูโ่ รงพยาบาล ระยะเวลา วตั ถุประสงค ์ กจิ กรรม ผ้ใู ห้บรกิ าร หลงั เพอื่ ปอ้ งกนั และ แนวทางในการดแู ลแม่วยั รุ่น แพทย์/พยาบาล 2 ชว่ั โมงแรก - ลดภาวะแทรกซ้อน 1. แมว่ ยั รุ่นทกุ รายควรได้รับการประเมินภาวะสุขภาพ ดงั น้ี 24 ชวั่ โมง ทางด้านรา่ งกายและ - ทบทวนประวัตกิ ารต้ังครรภ์ การเจบ็ ปว่ ย การคลอด หลงั คลอด จิตใจของแม่วัยรนุ่ และข้อมูลส่งต่อจากหอ้ งคลอด และบตุ ร - ทบทวนประวัติการเสียเลือด เชน่ มภี าวะรกคา้ ง ชอ่ งทางคลอดฉกี ขาด มดลูกหดรดั ตัวไมด่ ี กระเพาะ ปสั สาวะเตม็ ภาวะซดี ปญั หาการแขง็ ตวั ของเลอื ด ฯลฯ - ทบทวนประวตั ภิ าวะแทรกซอ้ นอนื่ ๆ ท่พี บได้ เชน่ การตดิ เชอื้ ตกเลอื ด ครรภเ์ ปน็ พษิ ภาวะซีด ตรวจวดั สญั ญาณชีพ ระดบั ยอดมดลกู และการหดรัดตวั ของ มดลกู - ตรวจดลู ักษณะแผลฝเี ยบ็ และบรเิ วณใกลเ้ คยี ง ประเมนิ ความเจบ็ ปวด - ประเมนิ ปญั หาทางดา้ นสงั คมและจติ ใจ ไดแ้ ก่ การยอม รับบุตรของแม่วยั ร่นุ สามีและสมาชิกในครอบครัว ความเสย่ี งตอ่ การทอดทิง้ บตุ ร รวมท้งั ประวัติ พฤติกรรมเสย่ี งของแม่วยั รนุ่ เชน่ การใชส้ ารเสพตดิ ปญั หาจิตเวชของแม่ เปน็ ต้น 2. แม่วัยรนุ่ ทุกรายควรไดร้ ับการดแู ลและเฝ้าระวังปญั หา พยาบาล ตา่ ง ๆ ดังน้ี - ใหค้ �ำแนะนำ� และดูแลสขุ ภาพของแม่วัยรนุ่ การบริการและการดแู ลแมว่ ยั รุ่น บุตร และครอบครัวระยะหลังคลอด 41

ระยะเวลา วตั ถุประสงค ์ บรกิ ารขณะอยโู่ รงพยาบาล ผ้ใู หบ้ รกิ าร กจิ กรรม แพทย์/พยาบาล ในเรอ่ื งทว่ั ไป เชน่ โภชนาการ การท�ำความสะอาด แผลฝเี ย็บ การขบั ถ่ายอจุ จาระ ปสั สาวะ และการพกั ผ่อน ให้เพยี งพอ เปน็ ตน้ - พยายามใหแ้ ม่วัยร่นุ เคล่อื นไหวโดยเร็ว ร่วมกับ เฝ้าระวังการเกิดอบุ ตั เิ หตุ หน้ามืด เปน็ ลมได้ - สง่ เสรมิ การเลย้ี งลกู ดว้ ยนมแมแ่ ละใหส้ ามขี องแมว่ ยั รนุ่ ไดม้ โี อกาสอุ้มบุตรโดยเร็ว รวมท้งั ใหม้ ีสว่ นร่วม ในการดแู ลแมว่ ัยรุ่นและบตุ ร - ภาวะชอ็ ก ตกเลอื ดหลังคลอด ชัก และภาวะซึมเศร้า ภาวะเครยี ด และใหค้ วามชว่ ยเหลือตามปัญหาทพ่ี บ - กรณที ีแ่ ม่วัยร่นุ และบุตรเกดิ ภาวะแทรกซ้อน ทางดา้ น รา่ งกาย ควรมแี นวทางการดแู ลและการสง่ ตอ่ แมว่ ยั รนุ่ ทช่ี ัดเจน ปรกึ ษาหรือสง่ ตอ่ ตามความเหมาะสม แนวทางการดแู ลบุตร บุตรท่คี ลอดจากแม่วัยรนุ่ ควรไดร้ ับการประเมนิ และดูแล ดังน้ี 1. ทบทวนประวัตกิ ารตง้ั ครรภ์ การคลอด ภาวะแทรกซ้อน ระหวา่ งคลอด และตรวจสอบความถกู ต้องของขอ้ มูล ที่ปา้ ยข้อมอื 2. ประเมินสญั ญาณชีพ ได้แก่ วัดความดนั โลหิต อณุ หภูมิกาย การหายใจ ชพี จร42 คูม่ อื แนวทางปฏิบตั ิการดแู ลแม่วัยรุน่

บริการขณะอยู่โรงพยาบาล ระยะเวลา วตั ถปุ ระสงค ์ กิจกรรม ผู้ใหบ้ รกิ าร ระยะ เพ่ือปอ้ งกนั และ ลดภาวะแทรกซ้อน 3. ตรวจรา่ งกายทารกแรกเกิด (ศรี ษะจรดปลายเทา้ ) 24-48 ชม. ทางด้านร่างกายและ พร้อมรายงานสิ่งผิดปกตทิ ่พี บ หลังคลอด จติ ใจของแม่วัยรุ่น 4. ชั่งนำ้� หนักทารกทุกวันและบันทกึ จ�ำนวนคร้งั ของ และบุตร การขับถา่ ย 5. เฝา้ ระวังภาวะตัวเหลือง และการติดเช้อื ท่ีสะดือ 6. เชด็ ตาและสะดอื ท�ำความสะอาดรา่ งกาย กรณที ท่ี ารก มีความผดิ ปกตหิ รอื เจ็บป่วย ควรมีแนวทางในการดูแล และส่งตอ่ ทารกท่ชี ดั เจน 7. พยายามใหท้ ารกไดด้ ดู นมแม่ในชว่ งแรก ยกเวน้ มขี อ้ หา้ ม เช่น มารดามีประวตั ิใชส้ ารเสพติดและผลการตรวจ ปัสสาวะใหผ้ ลบวก เป็นตน้ แนวทางในการดแู ลแม่วยั รุ่น แพทย/์ พยาบาล 1. ใหก้ ารดูแลแมว่ ัยรนุ่ ตามมาตรฐานการดแู ลหลงั คลอด 2. ประเมินความสามารถในการดแู ลบุตรและให้คำ� แนะน�ำ ในเร่ืองการเลย้ี งดบู ุตร ได้แก่ การอุ้ม การอาบน้�ำ การสงั เกตอาการผดิ ปกติของบตุ ร การตอบสนองท่ี เหมาะสมของแมเ่ ม่อื บุตรร้อง เปน็ ต้น 3. ส่งเสรมิ ใหเ้ ลย้ี งบุตรด้วยนมแม่ หากไม่มขี ้อหา้ ม โดยมีแนวทางในการสง่ เสรมิ และสนบั สนนุ ให้เลย้ี งลูก ด้วยนมแม่ 3.1 ประเมนิ เตา้ นม หวั นม และการไหลของน�ำ้ นม การบริการและการดูแลแมว่ ัยรนุ่ บตุ ร และครอบครวั ระยะหลังคลอด 43

บริการขณะอยโู่ รงพยาบาล ระยะเวลา วตั ถุประสงค์ กิจกรรม ผู้ใหบ้ รกิ าร 3.2 ประเมนิ LATCH Score และแกไ้ ขตามปญั หาท่พี บ 3.3 จัดให้มี rooming-in ตลอด 24 ชว่ั โมง เพ่ือส่งเสริม การสรา้ งความผกู พัน (bonding & attachment) 3.4 สอน ช่วยเหลอื และกระตุ้นให้ลกู ดูดนมแม่ ทุก 2-3 ช่วั โมง 3.5 สอนทกั ษะการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ ในหวั ข้อตอ่ ไปนี้ - วิธีการอุ้มลกู กนิ นมแม่ การเอาลูกเขา้ เตา้ และ การดดู ท่ีถูกวิธี - การทำ� ใหน้ ำ้� นมมปี ริมาณเพียงพออยา่ งต่อเนอื่ ง - การบีบเก็บตุนนำ�้ นมแม่ 3.6 ทบทวนทกั ษะใหเ้ กิดความม่นั ใจโดยใหค้ รอบครวั มีสว่ นร่วม แกไ้ ขปัญหาการเลีย้ งลกู ด้วยนมแม่ เบอ้ื งต้นในรายที่มีปัญหาซับซ้อน นำ้� นมแม่มานอ้ ย ไมเ่ พยี งพอ แม่และลกู ตอ้ งแยกจากกัน ควรสง่ ต่อ หน่วยงานคลินิกนมแม่ เพอ่ื ให้ความช่วยเหลอื โดยการท�ำใหน้ �้ำนมยังคงมปี ริมาณพอเพียง (ดรู ายละเอยี ดในภาคผนวก 7) 4. ประเมินความเสี่ยงดา้ นสังคมและจิตใจของแมว่ ยั รุน่ เจ้าหนา้ ท่คี ลินกิ (ควรได้รับการประเมนิ อย่างน้อย 1 คร้ัง ระหวา่ งอยู่ วยั รนุ่ /คลินกิ ให้ โรงพยาบาล) ไดแ้ ก่ พฤติกรรมเสี่ยงของมารดา โอกาส การปรกึ ษา ในการละทง้ิ บุตร ความเครียด ภาวะซมึ เศรา้ และ44 คมู่ อื แนวทางปฏบิ ัตกิ ารดแู ลแม่วยั รุ่น

ระยะเวลา วัตถุประสงค ์ บริการขณะอยูโ่ รงพยาบาล ผูใ้ หบ้ ริการ กิจกรรม พยาบาล พยาบาล สมั พันธภาพระหวา่ งแมว่ ยั รุ่นกับทารกและสมาชิก ในครอบครัว เป็นต้น กรณมี ีปัญหาดา้ นจติ สังคม เปน็ ปญั หาทซี่ บั ซอ้ น และตอ้ งการความชว่ ยเหลอื ไมส่ ามารถแก้ปญั หาไดใ้ นหนว่ ยงานเดยี ว ควรประสาน และสง่ ตอ่ คลนิ กิ วัยร่นุ /คลนิ ิกใหก้ ารปรึกษา 5. ใหส้ ามขี องแมว่ ยั รนุ่ รวมทง้ั สมาชกิ ในครอบครวั มสี ว่ นรว่ ม ในการดแู ลแม่วัยร่นุ และบุตร แนวทางในการดูแลบุตร 1. ใหด้ แู ลทารกแรกเกดิ ตามมาตรฐานงานอนามยั แมแ่ ละเดก็ และการดแู ลเฉพาะโรค 2. ประเมินการดดู นมแม่โดยรวม รวมทัง้ ประเมนิ ปญั หา ในการดูดนม เชน่ ภาวะพงั ผืดใตล้ ้นิ (tongue tie) การดดู แบบ suckling และความผิดปกติของการกลนื 3. ประเมินวา่ ทารกได้รับนมแม่อยา่ งเพยี งพอโดยดูจาก น�้ำหนกั ตัวที่เพิ่มขึ้น และจำ� นวนคร้ังของการถ่ายอุจจาระ /ปสั สาวะ เปน็ ต้น 4. ประเมินภาวะตวั เหลอื งและภาวะตดิ เช้อื เช่น การติดเชอ้ื บรเิ วณสะดอื เป็นต้น 5. เจาะเลอื ดเพือ่ คดั กรองภาวะผิดปกติในทารกแรกเกิด ก่อนจำ� หนา่ ยตามมาตรฐาน ได้แก่ Blood group Rh ไมโครบลิ ิรูบนิ และภาวะพร่องไทรอยดฮ์ อร์โมน (hypothyroidism) การบรกิ ารและการดแู ลแมว่ ัยรุน่ บตุ ร และครอบครัวระยะหลงั คลอด 45

บริการขณะอยโู่ รงพยาบาล ระยะเวลา วตั ถุประสงค์ กิจกรรม ผู้ใหบ้ รกิ ารก่อนจ�ำหน่าย เพอ่ื ให้แมว่ ยั รุน่ แนวทางการวางแผนการจำ� หนา่ ยแมว่ ัยร่นุ ทมี สหวชิ าชพีออกจาก ไดร้ ับบรกิ าร ควรให้ความสำ� คญั เรื่องต่าง ๆ ดังนี้โรงพยาบาล การวางแผน 1. การเลย้ี งลกู ดว้ ยนมแม่ต่อเน่ืองเมอ่ื กลับไปอยู่บ้านครอบครวั ทีม่ ี 2. ใหก้ ารปรกึ ษาเรอื่ งการวางแผนครอบครวั เพอื่ ใหแ้ มว่ ยั รนุ่ประสทิ ธภิ าพ ไดร้ บั บรกิ ารการคมุ กำ� เนดิ (ดรู ายละเอยี ด ในภาคผนวก 5)เพื่อเตรียมความ ทม่ี ีประสทิ ธภิ าพ กอ่ นการจำ� หน่ายออกจากโรงพยาบาลพร้อมใหแ้ มว่ ัยรุ่น โดยใชว้ ธิ ีการคมุ ก�ำเนิดท่ีใหผ้ ลนานและไม่ส่งผลต่อสามารถดแู ล ปริมาณน�้ำนมแม่ ตัวอยา่ งเช่น ยาฝงั คุมก�ำเนดิสุขภาพตนเอง ห่วงอนามัย ยาฉดี ทีม่ ีฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนเปน็และบตุ รให้ สว่ นประกอบ เปน็ ตน้ การใหค้ วามรเู้ กยี่ วกบั การปฏบิ ตั ติ วัแข็งแรง และมี การสังเกตอาการผิดปกติ การดูแลตนเองและบุตรทกั ษะเบ้ืองตน้ การรับประทานยาบ�ำรุงเลือด รวมท้งั การงดการมีในการเลยี้ งดู เพศสมั พันธ์ในระยะหลงั คลอดอย่างนอ้ ย 4 สปั ดาห์บตุ รได้ 3. การประเมนิ ความพรอ้ มและการวางแผนการเลี้ยงลูก ของแม่วัยรนุ่ และครอบครวั 4. แนะน�ำการใชส้ มุดบันทกึ สุขภาพแม่และเด็ก 5. การประสานหนว่ ยงานทเ่ี ก่ยี วขอ้ ง เช่น โรงเรยี น บ้านพัก เดก็ บ้านพกั ฉุกเฉิน เปน็ ต้น เพ่อื ให้ความชว่ ยเหลอื แม่วัยรุน่ และครอบครัวตามความเหมาะสม 6. การนดั วันตรวจหลังคลอดและการคุมก�ำเนดิ 4-6 สปั ดาห์ หลังคลอดกรณไี มไ่ ด้คุมกำ� เนดิ ก่อนจ�ำหนา่ ยออกจาก46 คู่มือแนวทางปฏิบัติการดูแลแมว่ ัยรุ่น

บรกิ ารขณะอย่โู รงพยาบาล ระยะเวลา วัตถุประสงค ์ กิจกรรม ผ้ใู หบ้ รกิ าร โทรศพั ท์ เพื่อใหค้ �ำแนะนำ� แก่ แม่วยั รนุ่ ใหส้ ามารถ โรงพยาบาล (ควรให้การปรึกษาการคุมก�ำเนิดดว้ ยการใช้ ตดิ ตามภายใน ดแู ลสขุ ภาพของ ถงุ ยางอนามัยและจ่ายถุงยางอนามัย เม่ือจำ� หนา่ ยออก 7 วัน ตนเองและบุตรรวม จากโรงพยาบาล) ท้งั มที กั ษะในการ แนวทางการวางแผนการจ�ำหนา่ ยบตุ รออกจากโรงพยาบาล พยาบาล เลี้ยงดบู ตุ ร และใช้ 1. ใหว้ คั ซนี แกท่ ารกหลงั คลอดตามมาตรฐาน และตรวจสอบ ชวี ติ ครอบครัวเมอ่ื ความผิดปรกติต�ำแหน่งที่ฉดี วัคซีนบีซีจี (BCG) กลับไปอยูบ่ ้านได้ กอ่ นจำ� หนา่ ย อย่างมีความสุข 2. นัดตรวจสุขภาพทารกท่อี ายุ 1 เดอื นหลงั คลอด สามารถเลยี้ งลกู ด้วย หัวข้อในการสัมภาษณ์เพ่อื ประเมินและให้คำ� แนะน�ำแมว่ ัยร่นุ พยาบาล นมแม่ได้อยา่ งน้อย ควรครอบคลุมในหัวขอ้ ต่อไปน้ี /เจ้าหนา้ ทคี่ ลินกิ 6 เดือนหลงั คลอด 1. ชีวติ ครอบครัว ได้แก่ วยั รนุ่ - ความเครยี ดตา่ ง ๆ - สมั พันธภาพกบั ลูก สามแี ละสมาชิกในครอบครวั - ปัญหาเศรษฐกจิ ของครอบครวั - แหล่งความช่วยเหลอื ท่ีมี เปน็ ต้น 2. อาการผิดปกตขิ องแมท่ พี่ บร่วมได้ ไดแ้ ก่ - ไข้ หรอื การตดิ เชอื้ ทพี่ บรว่ ม เชน่ ลกั ษณะนำ�้ คาวปลา ผดิ ปกติ เจบ็ แผลมากข้ึน ปัสสาวะแสบขัด เจ็บหัวนม เปน็ ตน้ - ตกเลอื ดหลังคลอด ซึง่ จะพบอาการเลอื ดออกทาง ชอ่ งคลอดปรมิ าณมากกวา่ น�ำ้ คาวปลา การบรกิ ารและการดแู ลแมว่ ัยรนุ่ บตุ ร และครอบครัวระยะหลังคลอด 47

ระยะเวลา วตั ถุประสงค ์ บริการขณะอยโู่ รงพยาบาล ผใู้ หบ้ ริการ กจิ กรรม - แผลฝเี ยบ็ แยกหรืออกั เสบ - มดลกู หดรดั ตวั ไมด่ ี ซง่ึ จะคลำ� พบมดลกู อยรู่ ะดบั สงู กวา่ ที่ควรจะเปน็ - ความเจบ็ ป่วยอ่นื ๆ - ภาวะซึมเศรา้ หลังคลอด เชน่ นอนไม่หลบั ไมส่ นใจ ส่ิงรอบตวั มอี ารมณ์เศรา้ รอ้ งไห้ เบ่ืออาหาร เป็นต้น 3. การดแู ลบตุ ร และการเล้ียงลกู ดว้ ยนมแม่ ไดแ้ ก่ - ปัญหาในการใหน้ มแม่ เช่น หวั นมส้นั นำ�้ นมไม่พอ เป็นต้น - ประเมนิ วา่ บุตรได้รบั นมแมเ่ พยี งพอ เช่น ความถี่ ในการดดู จำ� นวนครงั้ ของการปสั สาวะ ลกั ษณะอจุ จาระ เปน็ ต้น - การดแู ลบุตรในชวี ติ ประจำ� วนั เชน่ การอาบน้�ำ การเชด็ ลา้ ง หรอื เปลีย่ นผา้ ออ้ ม รวมท้งั สัมพันธภาพ กบั บุตร เช่น มกี ารเลน่ หรอื หยอกลอ้ กับบุตร เป็นตน้ 4. ปญั หาสขุ ภาพและความผดิ ปกติของทารก เช่น - มีไข้ สะดือแฉะ - ตาเหลอื ง ตัวเหลอื ง - การขับถ่ายอจุ จาระ และปัสสาวะผดิ ปกติ - เดก็ เลย้ี งยาก ร้องกวน - ความเจ็บป่วยอ่ืน ๆ เปน็ ตน้ 5. การใหค้ ำ� แนะนำ� ชอ่ งทางการเขา้ รบั บรกิ ารตามปญั หาทพ่ี บ48 คูม่ อื แนวทางปฏบิ ัติการดูแลแม่วัยรุน่

การตดิ ตามเย่ยี มหลงั จ�ำหน่ายจากโรงพยาบาล ระยะเวลา วตั ถปุ ระสงค์ กิจกรรม ผู้ใหบ้ ริการติดตามเย่ียม เพ่อื ให้แมว่ ัยรุน่ แนวทางการประเมินและให้คำ� แนะน�ำแม่วัยรนุ่ เมื่อเย่ียมบา้ น ทมี สหวชิ าชีพ/อยา่ งนอ้ ย ไดร้ ับบรกิ ารการ 1. ประเมินภาวะสุขภาพ ไดแ้ ก่ เจา้ หนา้ ทรี่ พ.สต.2 ครง้ั : วางแผนครอบครวั ท่ี - สญั ญาณชีพ ได้แก่ วัดไข้ ความดนั โลหิต และชพี จร กรณอี ยู่นอกเขต- ครงั้ แรก มีประสิทธภิ าพและ - คล�ำยอดมดลกู และถามเรื่องน�้ำคาวปลา รบั ผิดชอบ ภายใน 2 ปอ้ งกันการตั้งครรภ์ - ภาวะแทรกซอ้ น เช่น ซีด รกคา้ ง ตดิ เชอื้ ตกเลอื ด สัปดาห์แรก ไม่พงึ ประสงค์ซำ�้ แผลฝเี ยบ็ แยก ความเจ็บป่วย เป็นตน้- ครั้งที่ 2 เพือ่ ให้คำ� แนะน�ำแก่ - สภาพจิตใจและภาวะซึมเศรา้ หลังคลอด อย่ใู นชว่ ง แม่วยั รนุ่ ให้สามารถ - หากมีประวัติใช้สารเสพติด ควรประเมินว่าแม่วัยรุ่น ระยะ 4-6 ดแู ลสุขภาพของ กลับไปใชอ้ ีกหรอื ไม่ โดยดูจากพฤตกิ รรมตา่ ง ๆ เช่น สัปดาห์ ตนเองและบตุ รรวม ตนื่ สาย ไมร่ บั ผดิ ชอบในการดแู ลบตุ ร มชี ว่ งทห่ี ายออก หลังคลอด ท้ังมีทกั ษะในการ จากบ้าน หรอื สอบถามจากสมาชิกอ่นื ๆ ในครอบครัวเลย้ี งดูบุตรและใช้ชีวติ เปน็ ต้นครอบครัว เม่ือกลบั 2. ประเมนิ การเลยี้ งดบู ตุ รของแมว่ ยั รนุ่ และสามโี ดยสอบถามไปอย่บู า้ นไดอ้ ย่าง เก่ียวกบัมคี วามสุข - ปญั หาและอปุ สรรคในการเลี้ยงดบู ุตร - ความเข้าใจถงึ ความตอ้ งการของบุตร และการตอบสนองท่เี หมาะสม - สมั พนั ธภาพกับบตุ ร เชน่ เปน็ ผเู้ ลี้ยงดหู ลักหรือไม่ หนา้ ทห่ี ลกั ของแมว่ ัยรุ่น ระยะเวลาท่ีได้ใกลช้ ดิ เลย้ี งดูลูก ความรู้สกึ เวลาได้เล้ียงดบู ุตร เป็นต้น - บทบาทและความพึงพอใจในการเปน็ พ่อแม่ การบรกิ ารและการดแู ลแมว่ ัยรนุ่ บุตร และครอบครวั ระยะหลังคลอด 49

การตดิ ตามเยี่ยมหลงั จำ� หนา่ ยจากโรงพยาบาล ระยะเวลา วตั ถปุ ระสงค ์ กจิ กรรม ผ้ใู ห้บรกิ าร - ความเสยี่ งต่อการละเลย ทอดทิง้ หรอื ทารณุ กรรมบุตร เช่น เคยมปี ระวตั ิการใชส้ ารเสพติด หรอื สงสยั ว่า กลับไปใชส้ ารเสพตดิ เป็นต้น 3. สง่ เสรมิ การเลีย้ งลกู ด้วยนมแม่ - สอบถามปัญหาของการให้นมและคำ� แนะน�ำชว่ ยเหลือ เบ้ืองตน้ รวมท้งั ส่งต่อคลินกิ นมแม่หากพบปญั หา ที่ซบั ซอ้ น - สงั เกตขณะท่ีแม่วัยรุ่นให้นมบตุ ร โดยดูการอ้มุ การเข้าเตา้ และการดดู นมของบุตร - กรณที ี่แมว่ ัยรนุ่ มคี วามจ�ำเป็นต้องกลับไปทำ� งาน หรือเรยี นต่อ แนะนำ� ให้แมว่ ยั รนุ่ บีบน้ำ� นมแม่ และเก็บใหถ้ ูกตอ้ ง 4. กรณที ยี่ งั ไมไ่ ดค้ มุ ก�ำเนดิ ใหแ้ นะน�ำและชว่ ยเหลอื ใหแ้ ม่วยั รุ่นไดร้ ับการคมุ ก�ำเนิดทม่ี ีประสิทธภิ าพ 5. ใหค้ ำ� แนะนำ� ในเรอื่ งทว่ั ๆ ไป เชน่ การพกั ผอ่ นใหเ้ พยี งพอ โภชนาการท่เี หมาะสม การมีเพศสมั พนั ธ์ท่ีปลอดภยั เปน็ ตน้ 6. ส่งเสรมิ และให้คำ� แนะนำ� แม่วยั รุ่นเพอื่ วางแผนกลบั ไป ท�ำงาน หรอื เรยี นต่อเมอ่ื พร้อม 7. การสง่ เสรมิ และเฝ้าระวงั การสร้างสัมพนั ธภาพกบั ลกู และ สามี เพ่อื นบา้ น ความสขุ /ลดความรนุ แรงในครอบครัว การหลีกเลี่ยงสารเสพติด เป็นต้น50 คมู่ อื แนวทางปฏิบตั ิการดูแลแม่วยั รุ่น

การตดิ ตามเยี่ยมหลงั จ�ำหนา่ ยจากโรงพยาบาล ระยะเวลา วัตถปุ ระสงค์ กจิ กรรม ผใู้ หบ้ รกิ าร 8. ประสานความตอ้ งการการชว่ ยเหลือ เช่น ด้านเศรษฐกจิ การศกึ ษา ฯลฯ แนวทางการดูแลสุขภาพบุตรเม่ือเยยี่ มบา้ น ทีมสหวิชาชีพ/ 1. ประเมินภาวะสุขภาพ การเจรญิ เติบโตและพัฒนาการของ เจ้าหน้าท่ี ทารก ในหัวขอ้ ตอ่ ไปน้ี คลนิ ิกวยั รนุ่ - วัดสัญญาณชพี ช่ังนำ้� หนักและวัดความยาวเพอื่ นำ� มา เปรียบเทยี บการเจรญิ เติบโตในสมุดบันทึกสุขภาพ แม่และเดก็ - การเจบ็ ปว่ ยทีผ่ ่านมารวมทงั้ ปญั หาสุขภาพ และการเล้ียงดบู ุตรของแม่วัยรุน่ - ประเมนิ การดดู นม การกลนื การไดร้ ับนมแม่ อย่างเพยี งพอ - ประเมนิ พฒั นาการทารกตามวยั / ปญั หาเกยี่ วกบั ภาวะ เด็กเล้ียงยาก - ตรวจร่างกายอยา่ งละเอียด 2. ใหค้ �ำแนะนำ� แก่แมว่ ยั รุน่ และสมาชิกในครอบครวั ตามสภาพปญั หาทพี่ บหรอื พจิ ารณาสง่ ตอ่ เดก็ ตามขอ้ บง่ ช้ี เพอ่ื ใหเ้ ดก็ ได้รบั การดูแลท่เี หมาะสม การบรกิ ารและการดแู ลแมว่ ยั รนุ่ บุตร และครอบครวั ระยะหลงั คลอด 51

การติดตามเย่ียมหลงั จ�ำหน่ายจากโรงพยาบาล ระยะเวลา วตั ถปุ ระสงค ์ กิจกรรม ผู้ให้บริการ ระยะเลย้ี งดู บุตรทบ่ี า้ น เพ่อื ให้บตุ รท่ี คลินิกนมแม่ แพทย์/พยาบาล ชว่ ง 2 ปีแรก คลอดจากแม่ - ติดตามแม่วยั รนุ่ ที่มปี ัญหาซับซอ้ นในการให้นมบตุ ร หลงั คลอด วัยรุ่นมีสุขภาพ หลังจากจำ� หน่ายออกจากโรงพยาบาล โดยนัดแมว่ ยั รุ่น แข็งแรง และมี มารบั บรกิ ารทคี่ ลินกิ นมแม่ การเจริญเตบิ โต คลนิ กิ สุขภาพเด็กดี แพทย์/พยาบาล รวมทัง้ พัฒนาการ - ดูแลเดก็ ตามแนวทางในการดูแลสขุ ภาพบุตรในแต่ละ ท่สี มวัย ชว่ งวยั อา้ งองิ ตามกำ� หนดการก�ำกับสุขภาพเด็กไทย โดยราชวทิ ยาลัยกุมารแพทย์แหง่ ประเทศไทย พ.ศ. 2557 ดังนี้ ประเมนิ และตดิ ตามการเจรญิ เติบโตและพฒั นาการ ประเมนิ ปญั หาสขุ ภาพจากการทบทวนประวตั กิ ารตรวจ ร่างกาย ตรวจคดั กรองโรคหรือความผิดปกตติ ามวยั ประเมนิ การเลย้ี งดบู ตุ รรวมทง้ั ความเสยี่ งตอ่ การละเลย ทอดทิ้งหรือทารุณกรรมบตุ ร รบั ฟงั ปญั หาการเลยี้ งดบู ตุ รของแมว่ ยั รนุ่ ดว้ ยความใส่ใจ และให้ค�ำแนะนำ� ในการแกป้ ญั หานน้ั ๆ ให้วคั ซนี ตามวัย และยาเสริมธาตเุ หลก็ (กรณีไมม่ ีข้อหา้ ม) แนะนำ� การเล้ียงดูบุตรตามวัย รวมทงั้ การให้ค�ำแนะน�ำ ลว่ งหนา้ ตา่ ง ๆ และการปอ้ งกันอุบตั เิ หตุทอี่ าจเกิดได้ หมายเหตุ กรณที บทวนประวตั ิ ถา้ พบวา่ มปี ญั หาทางดา้ นจติ สงั คม ความรนุ แรงในครอบครวั ควรประเมนิ ซำ�้ และประสานส่งตอ่ หน่วยงานคลนิ กิ วยั รุ่น/คลินกิ ให้การปรึกษา/งานสงั คมสงเคราะห์/ทีมสหวิชาชีพ เพ่ือให้การดแู ลทีต่ ่อเนือ่ ง52 คมู่ ือแนวทางปฏิบตั กิ ารดแู ลแม่วยั รุ่น

การสง่ ตอ่ เพือ่ ใหแ้ ม่วยั รนุ่ และบตุ รไดร้ ับการดแู ลตอ่ เนื่อง ระยะเวลา วตั ถุประสงค ์ กิจกรรม ผู้ใหบ้ รกิ าร การส่งตอ่ ทีมสหวิชาชีพ/ เพ่อื การดแู ล เพอ่ื ใหแ้ ม่วยั รนุ่ และ การส่งต่อเพอื่ การดแู ลหลงั คลอด ควรประสานกบั รพ.สต. เจา้ หนา้ ท่ี รพ.สต. หลังคลอด บตุ รไดร้ ับการดูแล (หรอื รพ.สต.เครอื ขา่ ย กรณเี ปน็ ผปู้ ว่ ยนอกพน้ื ทรี่ บั ผดิ ชอบ) ชุมชน/ครู ชว่ ง 2 ปี ช่วยเหลือทางด้าน โดยเอกสารสง่ ตอ่ ท่เี น้นการรักษาความลบั /การสง่ ต่อ สงั คมและสามารถ ทางโทรศพั ท์ ใชช้ ีวิตได้อย่าง 1. กรณีแมม่ ปี ญั หาดา้ นจติ สังคม หรอื ต้องการความ มคี วามสขุ ชว่ ยเหลือดา้ นเศรษฐกิจ สงั คม ควรประสานและสง่ ตอ่ หน่วยงานภาครฐั องค์กรเอกชน มูลนธิ ิ เพ่ือใหก้ าร ชว่ ยเหลอื เชน่ บ้านพักชว่ั คราว สถานรับเล้ยี งและ อุปการะเด็ก การรบั เป็นบตุ รบุญธรรม การหาอาชีพ รายได้และสวัสดกิ าร เป็นต้น 2. ประสานกับสถานศึกษา กรณีแมว่ ยั ร่นุ หยดุ พกั การเรียน และการวางแผนร่วมกับคร/ู สถานศกึ ษาเพอื่ การกลบั ไป เรียนตอ่ 3. การสง่ ตอ่ ใหช้ ุมชน อสม./อาสาสมัครนมแม่ กรณีที่ ในชุมชนนน้ั มกี ลมุ่ ทค่ี อยช่วยเหลอื เช่น กลมุ่ แมบ่ ้าน เพอ่ื ส่งเสรมิ การมสี ่วนร่วมของชุมชนและส่งแมว่ ัยรนุ่ กลับสูช่ ุมชนตามความสมัครใจของแมว่ ัยร่นุ 4. กรณีถิ่นฐานของแมว่ ัยรุ่นและบตุ รอย่นู อกเขตรบั ผดิ ชอบ ควรส่งต่อการดูแลไปยังเครอื ข่าย รพ.สต./ชมุ ชน อยา่ งเปน็ รปู ธรรม โดยเฉพาะรายท่มี ีความเสี่ยงทางดา้ น จติ สังคมสงู และติดตามทางโทรศพั ท์เป็นระยะ รวมทั้ง การบริการและการดแู ลแมว่ ัยรุน่ บุตร และครอบครวั ระยะหลงั คลอด 53

การสง่ ต่อเพอื่ ใหแ้ ม่วยั รุ่นและบุตรได้รับการดูแลตอ่ เนื่อง ระยะเวลา วัตถปุ ระสงค ์ กจิ กรรม ผ้ใู ห้บรกิ าร ลงบนั ทึกในเวชระเบยี นให้ชัดเจนจนกวา่ แม่วยั รุ่นและ บตุ รจะได้รับการดแู ลอยา่ งต่อเนอ่ื งอยา่ งแท้จริง 5. รพ.สต./ชุมชนท่ีรบั ผดิ ชอบ ตดิ ตามแม่วยั รนุ่ และครอบครัว ควรเยี่ยมเป็นระยะ ๆ (โดยความสมัครใจ ของแมว่ ัยรุ่นและครอบครัว) เพอื่ ประเมินและติดตาม สงิ่ ตอ่ ไปน้ี - สมั พนั ธภาพ ความรนุ แรง การใชช้ วี ิตครอบครัวและ การอยู่ในสังคมของแมว่ ัยรุน่ และครอบครวั - การเลย้ี งลกู ดว้ ยนมแม่อยา่ งเดียว อยา่ งนอ้ ย 6 เดือน - การคมุ กำ� เนดิ และการเวน้ ระยะการมบี ตุ รอยา่ งเหมาะสม - สุขภาพ พฒั นาการและการเจรญิ เตบิ โตของบุตร54 คมู่ ือแนวทางปฏิบัติการดูแลแมว่ ัยรนุ่

เอกสารอา้ งอิง 1. World Health Organization. WHO Recommended interventions for improving maternal and newborn health. Geneva: WHO Press ; 2009. 2. World Health Organization. Packages of interventions for family planning, safe abortion care, maternal, newborn and child health. Geneva : WHO Press; 2010. 3. World Health Organization. WHO Technical consultation of postpartum and postnatal care. Geneva : The WHO Document Production Services; 2010. 4. กองการพยาบาลสาธารณสขุ สำ� นกั อนามยั กรงุ เทพมหานคร. (2556). แนวการปฏบิ ตั งิ านการสง่ ตอ่ มารดาและทารก หลังคลอดที่บา้ น. สบื ค้นเมือ่ 2 กนั ยายน 2557 (ท่ีมา http://phn.bangkok.go.th/index.php?option=com_content &view=article&id=314:gkjsigmz14a&catid=70:s09t4mry892bdf&Itemid=149) 5. กรรณิการ์ วิจิตรสุคนธ์ และคณะ การเล้ียงลูกด้วยนมแม่. กรุงเทพฯ: โครงการต�ำรา คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลยั มหดิ ล; 2555. 6. จนั ทกานต์ กาญจนเวทางค,์ พชิ ชกานต์ วเิ ชยี รกลั ยารตั น์ และสริ นิ นั ท ธติ ทิ รพั ย.์ การพฒั นาแบบจำ� ลองระบบบรกิ าร อันพึงประสงค์ที่เอ้ือต่อการสร้างเสริมสุขภาพมารดาวัยรุ่นและครอบครัว. รายงานการวิจัย. คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยนเรศวร ; 2556. 7. ราชวทิ ยาลยั กมุ ารแพทยแ์ หง่ ประเทศไทย. กำ� หนดการดแู ลสขุ ภาพเดก็ ไทย โดยราชวทิ ยาลยั กมุ ารแพทยแ์ หง่ ประเทศไทย พ.ศ. 2557. กรุงเทพฯ การตดิ ตามและประเมนิ ผลการจัดบรกิ ารสุขภาพส�ำหรบั แม่วยั รุ่น 55

การตดิ ตามและประเมินผลกาบรทจทัดี่ 5บรกิ ารสขุ ภาพส�ำหรับแม่วยั รนุ่ ประกายดาว พรหมประพฒั น์ พัชรินทร์ กสิบตุ รความส�ำคัญ การจดั ระบบบริการสุขภาพสำ� หรบั แมว่ ัยรุ่น ใหไ้ ด้รับการดแู ลต้ังแตก่ ารต้งั ครรภ์ คลอดและหลงั คลอด รวมไปถึงการติดตามดูแลอย่างตอ่ เนอื่ ง และสง่ ต่อไปยงั ภาคเี ครอื ข่ายบริการสุขภาพและชุมชน ตลอดจนให้การปรึกษา ดูแลช่วยเหลอื ทางด้านจิตใจ สังคม การศึกษา เศรษฐกิจและการคมุ ก�ำเนดิ เพอ่ื ปอ้ งกันการต้งั ครรภซ์ �ำ้ จำ� เป็นตอ้ งมรี ะบบการตดิ ตามและประเมนิ ผล เนื่องจากการต้ังครรภ์ในวัยรุ่นเป็นปญั หาทม่ี คี วามซบั ซอ้ น มที ั้งปัจจยั จากตัววัยรุ่นเอง ครอบครัวและสงั คม การตดิ ตามและประเมนิ ผลอยา่ งตอ่ เนอื่ ง ชว่ ยใหแ้ มว่ ยั รนุ่ เขา้ ถงึ บรกิ ารสขุ ภาพทมี่ ปี ระสทิ ธภิ าพและเปน็ องคร์ วมดงั นั้นจงึ ควรมีระบบการติดตามความกา้ วหน้าและสรุปข้อมูลตวั เลขทกุ เดอื น ผบู้ รหิ าร ผรู้ ับผิดชอบหลักและผเู้ กย่ี วขอ้ งทงั้ ในสว่ นของหนว่ ยงานและเครอื ขา่ ย ควรจดั รว่ มกนั เพอื่ สรปุ ผลการดำ� เนนิ งาน ความกา้ วหนา้ ความสำ� เรจ็ ปญั หาอปุ สรรคสรุปบทเรียนเพื่อเสนอผู้บริหารโดยมีเป้าหมายเพื่อให้เกิดความมั่นใจว่าแม่วัยรุ่นได้รับการดูแลท่ีมีคุณภาพและมีการแก้ปญั หาที่ถกู ต้องมีวตั ถปุ ระสงค์ เพอ่ื 1. ประเมนิ คุณภาพการใหบ้ รกิ ารแม่วัยรนุ่ บตุ ร และครอบครัว 2. ตดิ ตามและประเมนิ ผลการดำ� เนนิ แผนงาน โครงการ กิจกรรมทส่ี อดคล้องกับปัญหาและความตอ้ งการ 3. การสรปุ บทเรยี น สะทอ้ นกลบั ขอ้ มลู สขุ ภาพแมว่ ยั รนุ่ และบตุ ร ผลการประเมนิ การดำ� เนนิ งานใหแ้ กภ่ าคเี ครอื ขา่ ย ท่เี ก่ยี วขอ้ ง 4. การวางแผนการด�ำเนินงานใหส้ อดคลอ้ งกบั ปัญหา ความต้องการของกลุ่มเปา้ หมาย56 คมู่ ือแนวทางปฏบิ ัติการดูแลแมว่ ัยรุน่

การตดิ ตามและประเมินผลการจัดบริการสำ� หรับแม่วยั รุ่น ประกอบด้วย 1. การบันทกึ ข้อมูลทค่ี รอบคลุม ขอ้ มูล กิจกรรมการให้บริการท่ีมีอยู่ในการปฏบิ ตั ิในทุก ๆ ขัน้ ตอนการดแู ลและรักษา พยาบาล 2. ระบบการจัดเกบ็ รวบรวมข้อมูลแม่วัยรุน่ และมีความเช่ือมโยงกนั ระหว่างหนว่ ยงานท่เี กยี่ วข้อง 3. จดั ทำ� ตวั ชวี้ ดั และการตดิ ตามตวั ชว้ี ดั ทสี่ ะทอ้ นการทำ� งานเชงิ ปรมิ าณและเชงิ คณุ ภาพ โดยเฉพาะทม่ี อี ย่ใู นระบบรายงาน ของโรงพยาบาล รวมทง้ั การประเมินผลความสำ� เร็จของงาน 4. การนำ� ขอ้ มลู มาวเิ คราะห์ ซง่ึ เปน็ การตรวจสอบขอ้ มลู และขอ้ เทจ็ จรงิ ตา่ ง ๆ การเปรยี บเทยี บกบั เปา้ หมายหรอื ผลงาน ทผ่ี า่ นมาเพอื่ เปน็ พนื้ ฐานในการตดั สนิ ใจทด่ี ีในการวางแผน การจดั บรกิ ารดแู ลแมว่ ยั รนุ่ ใหม้ ปี ระสทิ ธภิ าพสอดคลอ้ งกบั ปญั หาและความต้องการ 5. การสรุปบทเรยี นเพือ่ การเรียนรู้ ทบทวน ประเมนิ ระดบั ความก้าวหนา้ ในการพัฒนา แนวโน้มและเปรยี บเทยี บผล การด�ำเนนิ งานท่ีผา่ นมาสำ� หรบั ขอ้ มลู ตวั ชว้ี ดั ทสี่ ำ� คญั ที่ใช้ในการตดิ ตามและประเมนิ ผลการจดั บรกิ ารและการดแู ลแมว่ ยั รนุ่ ในสถานบรกิ ารสาธารณสขุมีดังนี้1. ตวั ช้ีวดั ทม่ี อี ยู่ในระบบข้อมลู การมารบั บรกิ ารในสถานบริการสาธารณสขุ 1.1 รอ้ ยละของการคลอดโดยมารดาอายุ 15-19 ปี 1.2 รอ้ ยละของวยั รนุ่ อายุ 15-19 ปี ท่ีไดร้ บั บริการคมุ ก�ำเนิดหลงั คลอดหรอื แท้งกอ่ นออกจากโรงพยาบาล 1.3 รอ้ ยละของวยั รนุ่ อายุ 15-19 ปี ที่ไดร้ บั บรกิ ารคมุ กำ� เนดิ หลงั คลอดหรอื แทง้ ดว้ ยวธิ คี มุ กำ� เนดิ แบบกงึ่ ถาวรกอ่ นออกจาก โรงพยาบาล 1.4 ร้อยละการตง้ั ครรภซ์ ้�ำในวัยรุน่ อายุ 15-19 ปี 1.5 รอ้ ยละของทารกแรกเกดิ มนี �้ำหนักน้อยกวา่ 2,500 กรมั 1.6 รอ้ ยละของเด็กมีพฒั นาการสมวยั 1.7 ร้อยละของเด็กแรกเกดิ - ตำ�่ กวา่ 6 เดือน กนิ นมแม่อยา่ งเดียว การตดิ ตามและประเมินผลการจดั บรกิ ารสุขภาพสำ� หรบั แมว่ ัยรุ่น 57

1.1 ร้อยละของการคลอดโดยมารดาอายุ 15-19 ป(ี 1) ตัวชี้วดั ร้อยละของการคลอดโดยมารดาอายุ 15 -19 ปี คำ� นิยาม ร้อยละของการคลอดโดยมารดาอายุ 15-19 ปี ตอ่ จ�ำนวนการคลอดทง้ั หมด เกณฑ์เปา้ หมาย ไมเ่ กินร้อยละ 10 ประชากรกลุ่มเปา้ หมาย หญิงตง้ั ครรภอ์ ายุ 15-19 ปี ท่มี าคลอดในระหวา่ งปีทที่ �ำการเกบ็ ข้อมูล วธิ กี ารจัดเก็บข้อมลู เกบ็ รวบรวมข้อมลู จากหญิงตง้ั ครรภ์ อายุ 15-19 ปี ทมี่ ารบั บริการดว้ ยเรอ่ื งคลอดบตุ ร ในสถานบริการสาธารณสขุ แหลง่ ข้อมลู โรงพยาบาลสังกดั กระทรวงสาธารณสุขทกุ แหง่ รายการขอ้ มลู 1 A = จำ� นวนเดก็ ทค่ี ลอดจากมารดาอายุ 15-19 ปี (นับเฉพาะการคลอดมีชพี ) รายการขอ้ มลู 2 B = จ�ำนวนเด็กที่คลอดทั้งหมด (นบั เฉพาะการคลอดมชี ีพ) สูตรค�ำนวณตัวชวี้ ัด (A/B) X 1001.2 รอ้ ยละของวัยร่นุ อายุ 15 - 19 ปี ที่ไดร้ ับบรกิ ารคมุ กำ� เนิดหลังคลอดหรอื แทง้ ก่อนออกจากโรงพยาบาล(1) ตัวช้ีวดั รอ้ ยละของวยั ร่นุ อายุ 15-19 ปี ท่ีได้รบั บรกิ ารคมุ กำ� เนิดหลงั คลอดหรอื แทง้ ก่อนออกจากโรงพยาบาล ค�ำนิยาม รอ้ ยละของวยั รนุ่ อายุ 15-19 ปี ที่ไดร้ ับบรกิ ารคมุ ก�ำเนดิ หลงั คลอดหรือแท้งกอ่ นออกจากโรงพยาบาล เกณฑเ์ ปา้ หมาย ไม่นอ้ ยกวา่ ร้อยละ 80 ประชากรกลุ่มเปา้ หมาย หญงิ ตงั้ ครรภอ์ ายุ 15-19 ปี ทมี่ ารบั บรกิ ารดว้ ยเรอื่ งคลอดหรอื แทง้ บตุ รในระหวา่ งปที ที่ ำ� การเกบ็ ขอ้ มลู วธิ ีการจดั เกบ็ ขอ้ มูล เกบ็ รวบรวมขอ้ มูลจากหญิงต้งั ครรภ์ อายุ 15 -19 ปี ที่มารับบรกิ ารดว้ ยเรื่องคลอดหรอื แทง้ บตุ ร ในสถานบริการสาธารณสขุ แหลง่ ขอ้ มูล โรงพยาบาลสังกดั กระทรวงสาธารณสขุ ทุกแหง่ รายการข้อมูล 1 A = จ�ำนวนหญิงอายุ 15-19 ปี ท่มี าทมี่ ารบั บรกิ ารด้วยเรอ่ื งคลอดหรอื แทง้ บุตร และไดร้ ับบรกิ าร คุมกำ� เนดิ กอ่ นออกจากโรงพยาบาล รายการข้อมูล 2 B = จำ� นวนหญงิ อายุ 15-19 ปี ท่ีมาทีม่ ารับบรกิ ารดว้ ยเรอื่ งคลอดหรอื แท้งบตุ รทัง้ หมด สูตรค�ำนวณตวั ชีว้ ดั (A/B) X 10058 คู่มอื แนวทางปฏบิ ัตกิ ารดแู ลแมว่ ัยรุน่

1.3 รอ้ ยละของวยั รนุ่ อายุ 15 - 19 ปี ทไี่ ดร้ บั บรกิ ารคมุ กำ� เนดิ หลงั คลอดหรอื แทง้ ดว้ ยวธิ คี มุ กำ� เนดิ แบบกง่ึ ถาวรกอ่ นออกจาก โรงพยาบาล(1) ตัวชี้วดั ร้อยละของวยั รุ่นอายุ 15-19 ปี ท่ีได้รับบริการคุมก�ำเนิดหลงั คลอดหรอื แท้งด้วยวธิ ีคุมก�ำเนิดแบบกงึ่ ถาวร กอ่ นออกจากโรงพยาบาล ค�ำนิยาม ร้อยละของวยั รุ่นอายุ 15-19 ปี ท่ีไดร้ ับบริการคมุ กำ� เนิดหลังคลอดหรอื แทง้ ดว้ ยวิธีคมุ ก�ำเนดิ แบบก่ึงถาวร (หว่ งอนามยั หรอื ยาฝงั คมุ กำ� เนดิ ) ก่อนออกจากโรงพยาบาล เกณฑ์เปา้ หมาย ไมน่ อ้ ยกว่าร้อยละ 80 ประชากรกลมุ่ เปา้ หมาย หญิงตัง้ ครรภ์อายุ 15-19 ปี ทมี่ ารับบรกิ ารด้วยเรื่องคลอดหรอื แท้งบุตรในระหวา่ งปที ีท่ ำ� การเกบ็ ขอ้ มูล วธิ ีการจดั เก็บขอ้ มลู เก็บรวบรวมขอ้ มลู จากหญงิ ต้ังครรภ์ อายุ 15-19 ปี ทม่ี ารับบรกิ ารดว้ ยเรอื่ งคลอดหรือแทง้ บตุ รในสถาน บริการสาธารณสขุ แหล่งขอ้ มลู โรงพยาบาลสังกดั กระทรวงสาธารณสุขทุกแห่ง รายการขอ้ มลู 1 A = จ�ำนวนหญงิ อายุ 15-19 ปี ที่มาทีม่ ารบั บรกิ ารดว้ ยเรอ่ื งคลอดหรือแท้งบุตร และได้รับบรกิ ารคุมกำ� เนดิ ดว้ ยวิธีคุมกำ� เนดิ แบบก่ึงถาวร (หว่ งอนามยั หรือยาฝังคมุ ก�ำเนดิ ) ก่อนออกจากโรงพยาบาล รายการข้อมูล 2 B = จ�ำนวนหญงิ อายุ 15-19 ปี ท่ีมาทม่ี ารบั บรกิ ารดว้ ยเร่ืองคลอดหรือแท้งบุตร และไดร้ ับบริการ คุมก�ำเนิดก่อนออกจากโรงพยาบาล สตู รค�ำนวณตัวช้วี ดั (A/B) X 1001.4 รอ้ ยละของการตงั้ ครรภ์ซ�้ำในวยั รนุ่ อายุ 15-19 ป(ี 1) ตวั ชีว้ ัด รอ้ ยละของการตั้งครรภซ์ ำ้� ในวัยรนุ่ อายุ 15-19 ปี คำ� นยิ าม ร้อยละของวยั รุ่นอายุ 15-19 ปี ท่ีมาคลอดหรอื แท้งบุตรและเปน็ การตงั้ ครรภค์ รง้ั ท่ี 2 ขึน้ ไปตอ่ จ�ำนวนวยั รนุ่ อายุ 15-19 ปี ทีม่ ารับบรกิ ารดว้ ยเร่ืองคลอดหรอื แท้งบตุ รทงั้ หมด เกณฑ์เป้าหมาย ไม่เกินรอ้ ยละ 10 ประชากรกลุ่มเป้าหมาย หญงิ ต้ังครรภ์อายุ 15-19 ปี ทม่ี ารบั บรกิ ารดว้ ยเรือ่ งคลอดหรอื แท้งบุตรในระหวา่ งปที ท่ี ำ� การเกบ็ ข้อมูล วิธีการจัดเก็บขอ้ มลู เก็บรวบรวมขอ้ มูลจากหญงิ ตั้งครรภ์ อายุ 15-19 ปี ทมี่ ารบั บริการด้วยเร่อื งคลอดหรือแท้งบุตรใน สถานบริการสาธารณสขุ การติดตามและประเมินผลการจัดบรกิ ารสุขภาพสำ� หรบั แม่วัยรนุ่ 59

แหล่งขอ้ มูล โรงพยาบาลสงั กดั กระทรวงสาธารณสุขทุกแหง่ รายการขอ้ มลู 1 A = จ�ำนวนหญงิ อายุ 15-19 ปี ทม่ี าทม่ี ารบั บรกิ ารดว้ ยเรอื่ งคลอดหรอื แท้งบตุ ร และเปน็ การตงั้ ครรภ์ ครง้ั ท่ี 2 ขึน้ ไป รายการขอ้ มลู 2 B = จ�ำนวนหญงิ อายุ 15-19 ปี ทีม่ าทมี่ ารบั บรกิ ารด้วยเรอื่ งคลอดหรอื แท้งบุตรทง้ั หมด สตู รค�ำนวณตวั ชี้วดั (A/B) X 1001.5 ร้อยละของทารกแรกเกิดมีน�ำ้ หนักน้อยกวา่ 2,500 กรัม ตวั ชว้ี ดั ร้อยละของทารกแรกเกิดมนี �้ำหนักน้อยกวา่ 2,500 กรัม ค�ำนยิ าม จำ� นวนทารกแรกเกิดมีชพี ทีม่ ีน�้ำหนกั แรกเกดิ น้อยกว่า 2,500 กรัม เกณฑ์เป้าหมาย ไม่เกินรอ้ ยละ 7 ประชากรกลุม่ เปา้ หมาย ทารกแรกเกิดมีชีพ วธิ กี ารจัดเก็บขอ้ มูล จัดเกบ็ จากขอ้ มูลการรับบริการการคลอดมชี ีพของโรงพยาบาล แหล่งขอ้ มลู โรงพยาบาลสงั กัดกระทรวงสาธารณสขุ ทุกแหง่ รายการข้อมลู 1 A = จำ� นวนทารกแรกเกิดมีชีพที่มนี �้ำหนักแรกเกดิ นอ้ ยกว่า 2,500 กรัมในชว่ งเวลาทีก่ ำ� หนด รายการข้อมูล 2 B = จ�ำนวนทารกแรกกิดมชี ีพที่ไดร้ บั การชงั่ นำ้� หนกั ทั้งหมดในช่วงระยะเวลาเดยี วกัน สตู รคำ� นวณตวั ช้ีวัด (A/B) X 1001.6 รอ้ ยละของเด็กมพี ฒั นาการสมวยั (2) ตัวช้ีวัด รอ้ ยละของเดก็ มีพฒั นาการสมวัย คำ� นยิ าม เดก็ ทมี่ พี ฒั นาการสมวยั หมายถงึ เดก็ อายุ 0-5 ปี ทีไ่ ดร้ บั สมุ่ ประเมนิ พฒั นาการ โดยใชเ้ ครอื่ งมอื Denver II และมีพัฒนาการปกติ Denver II หมายถงึ แบบทดสอบพัฒนาการเด็กต้งั แต่แรกเกิดถงึ 6 ปี ใช้คัดกรอง เดก็ ทวั่ ไปที่ไมม่ ี อาการผดิ ปกติ (Screening) และด�ำเนินการทดสอบอยา่ งเปน็ ระบบจากพฤติกรรมพัฒนาการตามอายุ ของเดก็ ใน 4 ดา้ น ไดแ้ ก่ ดา้ นสงั คมและการชว่ ยเหลอื ตนเอง, ดา้ นการใชก้ ลา้ มเนอื้ มดั เลก็ และปรบั ตวั , ดา้ นภาษา และด้านการใชก้ ล้ามเนือ้ มัดใหญ่ (นิตยา คชภกั ดี และอรพนิ ท์ เหล่าสุวรรณพงษ,์ 2542)60 คู่มอื แนวทางปฏบิ ัติการดูแลแมว่ ยั รุ่น

กลุ่มเป้าหมาย คอื กลมุ่ เด็กอายุ 18 และ 30 เดอื น กลมุ่ ละ 10 คน สถานบรกิ ารฯ ท่ีสุม่ ประเมนิ เดก็ คอื รพช., รพท., รพศ. และรพ.สส. สงั กดั กรมอนามยั และศูนย์เด็กเล็ก ทำ� การสมุ่ ประเมินปลี ะ 2 ครงั้ คร้ังท่ี 1 มนี าคม คร้ังท่ี 2 กันยายน โดยสุ่มประเมินเด็กท่เี ข้ามารับบริการท่ี คลินิกสขุ ภาพเด็กดี ตามล�ำดบั จนครบเป้าหมาย กล่มุ อายุละ 10 คนแลว้ หยุด สว่ นกลุ่มอายุ 30 เดอื น ให้ไปท�ำการประเมินเดก็ ณ ศูนยเ์ ดก็ เลก็ ในพ้นื ทรี่ ับผดิ ชอบของสถานบริการฯ นัน้ ๆ ผู้ประเมิน คือผู้ที่ผ่านการอบรมนักส่งเสริมพัฒนาการหลักสูตรเร่งรัด หรือผู้ท่ีผ่านการอบรมการประเมิน พัฒนาการเด็กโดยเคร่อื งมือ Denver II เกณฑเ์ ป้าหมาย ไม่นอ้ ยกว่า 85 ประชากรกลุ่มเปา้ หมาย เด็กอายุ 18 และ 30 เดือน ทมี่ ารับบรกิ ารทคี่ ลินกิ สุขภาพเด็กดี และศนู ย์เดก็ เลก็ วิธีการจดั เกบ็ ข้อมูล 1. สำ� รวจโดยส่มุ ประเมินพฒั นาการเดก็ อายุ 18 และ 30 เดอื น กลุ่มอายลุ ะ 10 คน ณ คลินิกสขุ ภาพเดก็ ดี และศนู ย์เดก็ เลก็ แลว้ สง่ แบบรายงานให้สำ� นักงานสาธารณสุขจงั หวัด /ศนู ย์อนามัยท่ี 1-12 2. ผปู้ ระเมิน คือผทู้ ผี่ ่านการอบรมนักส่งเสริมพัฒนาการหลกั สูตรเรง่ รดั หรือผทู้ ผ่ี า่ นการอบรมการประเมิน พัฒนาการเด็กโดยเคร่ืองมือ Denver II แหลง่ ขอ้ มลู ศนู ย์อนามยั 1-12/ กรมอนามยั รายการขอ้ มลู 1 A = จ�ำนวนเดก็ อายุ 18,30 เดือน ท่ีไดร้ บั การตรวจประเมนิ พฒั นาการตามเกณฑ์ และมพี ฒั นาการปกติ ในชว่ งเวลาท่กี ำ� หนด รายการข้อมูล 2 B = จำ� นวนเดก็ อายุ 18,30 เดอื น ท่ีไดร้ บั การตรวจประเมนิ พฒั นาการตามเกณฑท์ ง้ั หมดในชว่ งเวลาเดยี วกนั สตู รค�ำนวณตวั ชว้ี ดั (A/B) x 1001.7 รอ้ ยละเด็กแรกเกดิ - ตำ่� กว่า 6 เดือน กินนมแม่อย่างเดยี ว(3) ตัวชวี้ ัด ร้อยละของเด็กแรกเกดิ - ต�่ำกว่า 6 เดอื น กนิ นมแมอ่ ยา่ งเดียว คำ� นิยาม ทารกแรกเกดิ จนถงึ อายตุ ำ�่ กวา่ 6 เดอื น หมายถงึ ทารกแรกเกดิ จนถงึ 5 เดอื น 29 วนั ในเขตรบั ผดิ ชอบทงั้ หมด กินนมแมอ่ ยา่ งเดียว 6 เดือน หมายถงึ เดก็ แรกเกดิ ต�่ำกวา่ 6 เดือน (แรกเกดิ จนถึง 5 เดอื น 29 วนั ) ใน 24 ชว่ั โมงทผ่ี า่ นกนิ นมแมอ่ ยา่ งเดยี ว (ถามดว้ ยคำ� ถาม 24 ชว่ั โมงทผี่ า่ นมาใหล้ กู กนิ อะไรบา้ ง แลว้ นบั เฉพาะ แม่ท่ีให้ตอบวา่ กนิ นมแม่อย่างเดียว) เกณฑเ์ ปา้ หมาย รอ้ ยละ 50 ประชากรกลุ่มเป้าหมาย ทารกแรกเกิดจนถงึ อายุต่�ำกว่า 6 เดือนในเขตรับผดิ ชอบท้งั หมด การตดิ ตามและประเมนิ ผลการจัดบริการสขุ ภาพส�ำหรบั แม่วัยรนุ่ 61

วธิ ีการจัดเกบ็ ขอ้ มลู 1. สมุ่ ถามแมห่ รือผู้เล้ยี งดู ครง้ั ท่ี 1 เดือนมีนาคม คร้ังท่ี 2 เดือนกนั ยายน ทน่ี �ำเด็กทารกแรกเกิดถึง อายตุ ่ำ� กวา่ หกเดือน มารบั บริการ ณ คลนิ ิก WCC หรือมมุ นมแมท่ ุกคนตามอายุ ดังนี้ อายตุ ำ่� กว่า 1, 2, 3, 4, 5 และ 5 เดอื น 29 วนั 2. ถามด้วยค�ำถาม 24 ช่วั โมงทผี่ ่านมาให้ลูกกนิ อะไรบา้ ง แล้วนับเฉพาที่ตอบวา่ กินนมแม่อย่างเดยี ว ไม่กนิ แมก้ ระทั่งน้ำ� 3. บันทึกข้อมลู ในโปรแกรม 43 แฟ้ม แหลง่ ข้อมูล หน่วยบรกิ าร /ส�ำนักงานสาธารณสุขจงั หวดั รายการข้อมลู 1 A = จำ� นวนทารกแรกเกดิ จนถงึ อายตุ ำ�่ กว่า 6 เดอื นทตี่ อบวา่ กินนมแม่อยา่ งเดียวภายใน 24 ชวั่ โมง ในชว่ งเวลาทกี่ ำ� หนด รายการข้อมูล 2 B = จ�ำนวนทารกแรกเกดิ จนถึงอายุต่�ำกว่า 6 เดือนท่ีได้สอบถามทงั้ หมดในช่วงเวลาเดียวกนั สูตรคำ� นวณตัวชว้ี ัด (A/B) X 1002. ตัวช้ีวัดท่ีโรงพยาบาลควรพิจารณา น�ำไปใช้ในการติดตามผลด�ำเนินงานและการดูแลที่ต่อเนอื่ งอย่างมีคุณภาพของแม่วัยรุ่นและบตุ ร มีดังน้ี 2.1 จำ� นวนแมว่ ัยร่นุ ไดร้ บั การดูแลชว่ ยเหลือและสง่ ต่ออยา่ งเหมาะสม 2.2 จ�ำนวนแมว่ ัยรนุ่ มีพฤตกิ รรมการมเี พศสัมพันธท์ ีป่ ลอดภยั 2.3 จำ� นวนแม่วัยรนุ่ มอี ัตราการทอดทิ้งบตุ ร ลดลง 2.4 จำ� นวนแม่วัยรุ่นมีคณุ ภาพชีวิตดขี ึ้น และมกี ารหยา่ รา้ ง ลดลงเอกสารอา้ งองิ 1. กติ ติพงศ์ แซ่เจ็ง, สิริมน วไิ ลรัตน,์ ชลดิ า เกษประดิษฐ์, เรณู ชูนลิ , จารรี ตั น์ ชูตระกลุ , สมสุข โสภาวนติ ย์. การตั้งครรภ์ในวยั รนุ่ : นโยบาย แนวทางการด�ำเนินงาน และติดตามประเมนิ ผล. พมิ พค์ รงั้ ท่ี 1 นนทบุรี : โรงพมิ พ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย; 2557. 2. สำ� นกั นโยบายและยุทธศาสตร์ กระทรวงสาธารณสขุ . ยุทธศาสตร์ ตวั ชว้ี ัด และแนวทางการจัดเกบ็ ข้อมูล กระทรวงสาธารณสขุ ประจำ� ปงี บประมาณ พ.ศ. 2558. 3. เอกสารตัวชว้ี ดั แผนงานกลุ่มสตรแี ละเดก็ ปฐมวัย ปี 2558. กลมุ่ งานแม่และเดก็ สำ� นกั สง่ เสริมสขุ ภาพ กรมอนามัย กระทรวงสาธารณสขุ .62 คูม่ ือแนวทางปฏิบัติการดแู ลแม่วยั รุ่น

ภาคผนวก ภาคผนวก 63

การประเมินทางดภ้าานคสผงันควมกจ1ติ วทิ ยาของวยั รนุ่ (คัดลอกมาจาก : หนังสอื การดูแลสุขภาพและการใหค้ �ำแนะนำ� วยั รุ่น กองกมุ ารเวชกรรม โรงพยาบาลพระมงกุฎเกลา้ และภาควชิ าเวชศาสตร์และชุมชน วทิ ยาลยั แพทยศาสตร์พระมงกฎุ เกล้า โดย วโิ รจน์ อารยี ์กุล) คนสว่ นใหญค่ ดิ วา่ วยั รนุ่ เปน็ วยั ทสี่ นกุ สนานรา่ เรงิ ไมค่ อ่ ยมคี วามเจบ็ ปว่ ยทางดา้ นรา่ งกายทร่ี นุ แรง แตจ่ รงิ ๆ แลว้ วยั รนุ่เปน็ วัยท่มี ปี ญั หาและความเจบ็ ป่วยทางดา้ นพฤตกิ รรม อารมณห์ ลายอย่าง วยั ร่นุ เปน็ วยั ทีม่ ีการเปลยี่ นแปลงของร่างกายและจิตใจอย่างมาก มีการเจริญเตบิ โตของร่างกาย อวัยวะต่าง ๆ รวมถึงการพฒั นาทางดา้ นอารมณ์ สงั คม ความคดิ ฯลฯเป็นไปอย่างรวดเร็ว การเจ็บป่วยทางร่างกายของวัยรุ่นมักเป็นผลสืบเน่ืองมาจากพฤติกรรมของวัยรุ่นที่มีธรรมชาติอยากร้อู ยากลอง โดยขาดความรู้ ทกั ษะ ความยับย้ังชงั่ ใจ ไม่มีประสบการณ์ ซึ่งพฤตกิ รรมเสีย่ งและความผดิ ปกตขิ องอารมณแ์ ละจติ ใจนนั้ เราไม่สามารถเห็นไดห้ รอื ตรวจพบไดจ้ ากการซกั ประวตั แิ ละตรวจร่างกายทว่ั ไป ในการท่ีจะทราบถึงพฤติกรรมเสี่ยง ปัญหาของการเจ็บป่วยทางด้านร่างกายและจิตใจของวัยรุ่นได้ถูกต้อง ควรมีการซักประวัติเพ่ิมเติมโดยตอ้ งซกั ถามขอ้ มลู ทางด้านสังคมจิตวิทยารว่ มดว้ ย เมอ่ื วยั รนุ่ มารับบรกิ ารดา้ นสขุ ภาพ จะช่วยทำ� ใหก้ ารดูแลวัยรนุ่ เปน็องคร์ วมมากยง่ิ ขนึ้ มผี ทู้ ำ� การศกึ ษาและไดท้ ดลองวธิ กี ารซกั ประวตั ิในวยั รนุ่ หลายวธิ ี เพอื่ ทจ่ี ะใหไ้ ดข้ อ้ มลู และประวตั เิ กย่ี วกบัพฤตกิ รรมเสยี่ ง ปญั หาสภาพทางอารมณ์ สงั คมของวยั รนุ่ ไดค้ รอบคลมุ และเปน็ ประโยชนท์ จ่ี ะนำ� มาใชท้ างดา้ นการแพทย์มีหลายวธิ แี ละมีเครอื่ งมอื หลายอย่างดว้ ยกัน เช่น GAPS(1,2) (Guideline for Adolescent Preventive Services), Brightfuture(3), Safe times questionnaire(4) ฯลฯ วิธที ีส่ ะดวกและจำ� ไดง้ ่ายไม่ยุง่ ยากในการปฏบิ ัติและไดผ้ ลดวี ิธีหนง่ึ ในหลายวิธีโดยการซักประวัติประเมินพฤติกรรมทางด้านสังคมจิตวิทยาของวัยรุ่น ซึ่ง Children’s Hospital of Los Angelisรัฐคาลิฟอรเ์ นีย ประเทศสหรฐั อเมรกิ า เป็นผคู้ ดิ และนำ� การประเมนิ ฯ มาใชก้ บั วยั รนุ่ ท่ีมารบั การบรกิ าร โดยซกั ประวตั ิตามหวั ขอ้ ท่ีใชค้ ำ� ยอ่ ว่า HEADSS(5,6) ซงึ่ ในปจั จบุ นั ไดม้ กี ารปรบั และเพม่ิ เตมิ หวั ขอ้ ทสี่ ำ� คญั เข้าไป เพอื่ ใหค้ รอบคลมุ ปญั หาทางสังคมจติ วิทยาของวัยรนุ่ มากขนึ้ ได้ค�ำย่อใหม่ว่า HEEADSSS ซงึ่ มีความหมายของค�ำยอ่ ดังน้ี H : Home, family, and environment: หมายถึง บา้ น ครอบครวั และส่ิงแวดล้อม64 ค่มู ือแนวทางปฏบิ ตั ิการดูแลแมว่ ยั รุ่น

E : Education, school, and employment : หมายถึง การศกึ ษา โรงเรียน และการทำ� งาน E : Eating habit and eating disorder: หมายถงึ ลักษณะนิสยั และพฤติกรรมการรับประทานท่ีผิดปกติ A : Activities and friends : หมายถึง กจิ กรรมที่ท�ำในแตล่ ะวนั และกลมุ่ เพื่อน D : Drugs, alcohol, and tobacco use: หมายถงึ ยา สารเสพตดิ ต่าง ๆ เหล้า บุหรี่ S : Safety, violence, and abuse: หมายถงึ ความปลอดภัย ความรนุ แรงทะเลาะวิวาท และการถูกล่วงละเมิด S : Sexuality, sexual activities and family planning: หมายถงึ เพศ พฤตกิ รรมทางเพศ และการวางแผนครอบครัว S : Suicide, depression, and emotional problems : หมายถึง การฆา่ ตัวตาย ภาวะซมึ เศร้าและปัญหาทางอารมณ์ หลักการทั่วไปในการประเมินทางด้านสังคมจิตวิทยาวัยรุ่น มีข้อควรปฏิบัติท่ัวไปเหมือนกับการซักประวัติท่ีใช้กับคนไข้ทัว่ ไป เพยี งแต่ให้ความส�ำคัญเพม่ิ เตมิ ในบางเร่อื งให้มากขน้ึ พอสรปุ ได้ดงั น้ี 1. สถานท่ีจะซักประวัติและตรวจร่างกายวัยรุ่น ควรจัดให้เป็นสถานที่ท่ีดูค่อนข้างเป็นส่วนตัว เป็นสัดส่วนเฉพาะให้มากทส่ี ดุ ไมม่ ผี ู้อืน่ รบกวนหรอื พลกุ พล่าน 2. ในการซกั ประวัตินอกจากจะมีผ้ปู กครองร่วมดว้ ยแล้ว ควรจะตอ้ งเปิดโอกาสให้วัยรนุ่ ได้มีโอกาส ไดพ้ ูดคยุ กับเฉพาะแพทยห์ รอื บคุ ลากรทางดา้ นการแพทยเ์ ทา่ นน้ั ไมม่ บี คุ คลทสี่ ามอย่ใู นเหตกุ ารณ์ เพราะบางเรอ่ื งเปน็ เรอ่ื งสว่ นตวั วยั รนุ่ ไมต่ อ้ งการให้พอ่ แมห่ รอื คนอนื่ รนู้ อกจากแพทยแ์ ละตวั ผปู้ ว่ ยเทา่ นน้ั เชน่ เดยี วกนั แพทยห์ รอื บคุ ลากรทางดา้ นการแพทยจ์ ะตอ้ งซกั ประวตั ิ พอ่ แม่ญาติ หรอื ผปู้ กครองวยั รนุ่ เกย่ี วกบั ปญั หาและพฤตกิ รรมของวยั รนุ่ โดยที่ไมม่ วี ยั รนุ่ รว่ มอยดู่ ว้ ย เพอ่ื จะไดท้ ราบขอ้ มลู เกยี่ วกบั วยั รนุ่มากยง่ิ ขึน้ 3. สรา้ งบรรยากาศทเี่ ปน็ มติ ร สรา้ งความคนุ้ เคย ความศรทั ธาเชอ่ื มนั่ ใหเ้ กดิ ขน้ึ ระหวา่ งผปู้ ว่ ยวยั รนุ่ และผใู้ หบ้ รกิ ารใหม้ าก 4. ใหค้ วามมนั่ ใจกบั วยั รนุ่ เกย่ี วกบั เรอ่ื งทม่ี าพดู คยุ หลายเรอื่ งเปน็ เรอ่ื งสว่ นตวั แตแ่ พทยห์ รอื บคุ ลากรทางดา้ นการแพทย์มคี วามจ�ำเปน็ ตอ้ งซักถามเพอ่ื ประโยชน์ทจี่ ะน�ำมาช่วยในการดแู ลรกั ษาผูป้ ่วย ซง่ึ จะเปน็ ประโยชนอ์ ยา่ งมากแกผ่ ูป้ ่วยทจ่ี ะบอกความจริงใหเ้ ราทราบ และเราสญั ญาว่าจะเก็บไวเ้ ปน็ ความลับเฉพาะเราและวยั รนุ่ เท่าน้ัน เว้นแตส่ ่ิงท่ีเรารับทราบจากวัยรุน่ แล้วจะมผี ลเสียหรืออันตรายอยา่ งมากต่อวัยรนุ่ เทา่ นัน้ ที่แพทยจ์ ะต้องทำ� ในสิ่งที่เกดิ ประโยชน์กับวัยรุ่นให้มากทีส่ ุด เชน่ กรณวี ยั รุ่น ภาคผนวก 65

ถกู ทำ� รา้ ยรา่ งกาย หรอื วยั รนุ่ พยายามฆา่ ตวั ตาย ซง่ึ แพทยห์ รอื บคุ ลากรทางดา้ นการแพทย์ จะตอ้ งแจง้ ใหผ้ รู้ บั ผดิ ชอบและผเู้ กีย่ วข้องรบั ทราบและหาแนวทางที่จะช่วยเหลือวัยรนุ่ 5. การซกั ประวตั คิ วรเรม่ิ จากพดู คยุ ซกั ถามปญั หาทวั่ ๆ ไปกอ่ น เชน่ บา้ นอยทู่ ไี่ หน คนในครอบครวั มใี ครบา้ ง ถามเรอ่ื งไกลตวั ผูป้ ่วย แล้วจึงค่อยถามลึกลงไปในปัญหาทีเ่ ปน็ เรื่องใกลต้ วั ทม่ี ีความส�ำคญั ละเอียดอ่อนหรอื เร่ืองส่วนตวั มากย่ิงข้นึเรอ่ื ย ๆ โดยมักจะถามอ้างถึงเร่ืองท่ีได้ยนิ มาจากเพ่อื น ๆ ไมถ่ ามวัยรนุ่ ตรง ๆ กอ่ น จะช่วยท�ำใหว้ ยั รนุ่ ลดความวติ กกงั วลและบอกความจรงิ เกี่ยวกับตวั เขามากข้นึ 6. คำ� ถามท่ีใชค้ วรเปน็ คำ� ถามปลายเปดิ พยายามใหค้ วามสนใจและรบั ฟงั สง่ิ ทว่ี ยั รนุ่ พดู ใหม้ ากขน้ึ เปดิ โอกาสใหเ้ ขาแสดงความคดิ เหน็ หรอื เหตผุ ลทเี่ ปน็ ของตวั วยั รนุ่ เอง ขณะเดยี วกนั ขณะพดู คยุ ซกั ถาม ควรจะไดใ้ หค้ ำ� แนะนำ� เกยี่ วกบั พฤตกิ รรมและสิง่ ทถี่ กู ตอ้ งใหว้ ยั รุ่นรับร้คู วบคไู่ ปดว้ ย พร้อมการสังเกตทง้ั ภาษาพดู ภาษากายของวยั รุ่นท่ีมตี อบสนองต่อตวั เราดว้ ย 7. ควรได้ท�ำการประเมินซกั ประวตั ทิ างดา้ นอารมณ์ สงั คม พฤติกรรมของวัยรุ่นทกุ ครัง้ ท่ีวัยรุน่ มาพบเราไมว่ ่าจะมปี ญั หาเจ็บป่วยมากน้อยแค่ไหนหรือเพียงแต่มาตรวจสขุ ภาพท่ัวไป การทำ� อาจจะต้องทำ� หลายครั้งจงึ จะได้รายละเอียดเพิ่มมากข้ึน เพราะการมาพบเราครั้งแรกวัยรุ่นอาจจะยังไม่เช่ือมั่นไว้ใจในตัวผู้ให้บริการว่าจริงใจและจะช่วยเหลือเขาได้เราจะต้องสร้างความสมั พนั ธ์ทด่ี ีเพอื่ เปดิ โอกาสใหว้ ัยร่นุ แสดงความรสู้ ึกของเขา บอกความต้องการหรือปัญหาของเขาให้มากยิ่งขึ้น เราจะต้องรับฟังค�ำโต้ตอบแสดงความคิดเห็นของเขาด้วยความเต็มใจและสนใจ พร้อมท่ีจะช่วยเหลือเขาในทุกโอกาส เหตุผลอีกอย่างหนึ่งท่ีจะต้องท�ำการซักประวัติ และประเมินข้อมูลทางสังคมจิตวิทยาในวัยรุ่นทุกคร้ัง เพราะพฤติกรรมเส่ียง การเปล่ียนแปลงทางด้านอารมณ์และสังคมเปล่ียนแปลงอยู่ตลอดเวลา ไม่สามารถคาดเดาได้เมื่อเวลาเปลี่ยนแปลงไป บางครง้ั ข้ึนอยูก่ ับสถานการณ์และปัจจัยสิ่งแวดลอ้ มตา่ ง ๆตัวอยา่ งของคำ� ถามในแตล่ ะหวั ขอ้ ทแ่ี พทย์/พยาบาล จะนำ� ไปใช้ในการซักประวตั พิ ูดคยุ กับวัยรนุ่ H : Home, family and environment : บ้าน ครอบครวั และสิ่งแวดลอ้ ม - บ้านอยทู่ ี่ไหน สภาพสิง่ แวดล้อมเป็นอย่างไร66 คมู่ ือแนวทางปฏบิ ตั ิการดูแลแมว่ ยั ร่นุ

- สมาชิกในครอบครวั มีใครบ้าง อาศยั อยกู่ ับใครที่ไหน - สถานทีพ่ ัก อยู่กับครอบครวั ญาติ หอพัก มีห้องเปน็ ของตัวเองเป็นสดั ส่วนหรือไม่ - พ่อ แม่ หรอื ผูป้ กครอง ท�ำอาชีพอะไร หน้าทก่ี ารงาน - ความสมั พนั ธ์กับบคุ คลภายในครอบครัวเป็นอย่างไร การหยา่ ร้างของพ่อแม่ - ครอบครวั มีการโยกยา้ ยสถานท่อี ยู่ มีสมาชกิ ใหม่เขา้ มาอยู่หรือออกไปจากครอบครวั - คณุ เคยคิดจะหนอี อกจากบ้านหรอื ไม่ ออกมาอยู่ตามล�ำพังนานเทา่ ไหร่ ด้วยเหตุผลอะไร - เคยถกู ลงโทษ กกั ขังหรือจำ� คกุ บา้ งหรือไม่ E : Education, school and employment : การศึกษา โรงเรียนและการทำ� งาน - ก�ำลงั ศึกษาอยูห่ รอื ไม่ เรียนอยชู่ นั้ อะไร - กิจกรรมในโรงเรียนมอี ะไรบา้ ง ร่วมท�ำกิจกรรมอะไร - ความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งเพอ่ื น ๆ และคณุ ครูในโรงเรยี นเปน็ อยา่ งไร มปี ญั หาหรอื ไม่ คณุ มเี พอื่ นทส่ี นทิ หรอื คณุ ครู ท่ีปรกึ ษาท่ีไว้วางใจได้ - สภาพแวดลอ้ มรอบๆ โรงเรียนและในบรเิ วณโรงเรยี นเปน็ อย่างไร - กจิ กรรมท่ีคุณชอบ วิชาอะไรทคี่ ณุ ชอบและไมช่ อบมากทสี่ ดุ - ผลการเรียนในอดีตและปัจจุบนั เป็นอย่างไรบ้าง เกรดเฉลีย่ เคยตกเรยี นซำ�้ ชน้ั ซอ่ มวิชาใดบ้าง - เคยตอ้ งยา้ ยโรงเรยี น เคยถกู ทำ� โทษ ทำ� ผิดกฎระเบยี บของโรงเรยี น - ในอนาคตจะเรยี นอะไร หรอื ประกอบอาชพี อะไร - ปญั หาคา่ ใช้จา่ ยในการศกึ ษาพอเพียงหรอื ไม่ ไดร้ ับการชว่ ยเหลือจากใคร ภาคผนวก 67

- สำ� หรบั ตา่ งประเทศ เชน่ ประเทศสหรฐั อเมรกิ า หรอื ประเทศทางยโุ รป อาจจะตอ้ งถามเกยี่ วกบั การมงี านทำ� กช่ี วั่ โมงตอ่ วนั หรอื สปั ดาห์ มงี านพเิ ศษอะไรบา้ ง รายไดเ้ ปน็ อยา่ งไร ในปจั จบุ นั วยั รนุ่ ไทยบางคนกท็ ำ� งานและ เรียนหนงั สือไปดว้ ย E : Eating habit and eating disorder : ลักษณะนิสยั และพฤติกรรมการรับประทานท่ผี ดิ ปกติ - รบั ประทานอาหาร 3 ม้ือ ถูกต้องตามหลกั โภชนาการและอาหารว่างที่มีคณุ คา่ - ชนิดของอาหารและอาหารวา่ งที่ชอบรับประทาน ความถ่ี - ชนิดของอาหารทีง่ ดหรือไมร่ บั ประทาน เหตุผล - มีการควบคมุ อาหารทร่ี ับประทานหรือไม่ - รับประทานอาหารเสริม วิตามินหรอื อาหารบำ� รงุ สมรรถภาพของรา่ งกายเพื่อให้ร่างกายสูงใหญ่ หรอื มี กลา้ มเน้ือเพม่ิ มากข้ึน - มกี ารควบคุมน้�ำหนักของร่างกายอย่างไรบา้ ง เช่น งดอาหาร การออกก�ำลังกายมาก การทำ� ให้อาเจยี น ล้วงคอ ทานยาระบาย ยาขบั ปสั สาวะ ฯลฯ - มองภาพลักษณ์ รปู ร่างลักษณะของตนเองเป็นอย่างไร ผอม อ้วน สมส่วน มคี วามพงึ พอใจหรือไม่ A : Activities and friends : กิจกรรมทท่ี �ำในแต่ละวนั และกลมุ่ เพ่อื น - กจิ กรรมที่เพ่อื น ๆ ท�ำในแต่ละวันมีอะไรบ้าง - คณุ ใชเ้ วลาว่างท�ำกิจกรรมทีช่ อบอะไรบา้ ง กับใคร ที่ไหน อยา่ งไร กจิ กรรมท่ีคณุ ชอบมากที่สุด - ได้เข้าร่วมกิจกรรมกับเพือ่ น ๆ ครอบครัว สมาชกิ ชมรม สโมสรต่าง ๆ อะไรบา้ ง68 คมู่ อื แนวทางปฏบิ ัติการดูแลแม่วัยรนุ่

- กิจกรรมทท่ี �ำเป็นประจ�ำ เช่น กีฬา เล่นดนตรี ทำ� งานอดิเรก อา่ นหนังสือ เลน่ คอมพวิ เตอร์ LINE FACEBOOK - ดูโทรทศั น์ ดภู าพยนตร์ เทย่ี วศนู ย์การค้า เลน่ คอมพวิ เตอรว์ นั ละหรอื สัปดาหล์ ะเฉลี่ยก่ีชัว่ โมง การเลน่ เกม ชนิดของเกม ระยะเวลา เงินคา่ เลน่ เกม สถานทเ่ี ลน่ เกม - คณุ ชอบนกั รอ้ ง ดารานกั แสดง หรือเพลงประเภทไหน ของใคร - ครอบครวั ของกลมุ่ เพ่ือน อาชีพ การงานและฐานะ - คา่ ใชจ้ า่ ยทคี่ ณุ ไดร้ บั จากพ่อแม่ น�ำไปใช้ท�ำอะไรบ้าง พอเพียงหรอื ไม่ - คุณได้รับเงนิ เพ่มิ เตมิ จากท�ำกจิ กรรมอะไร D : Drugs, alcohol and tobacco use : ยาและสารเสพติดตา่ ง ๆ เหลา้ บหุ รี่ - วัยรุ่นทัว่ ไปมีนิสยั อยากรู้ อยากทดลองในสง่ิ แปลกใหม่ เชน่ ดมื่ เหล้า สบู บุหร่ี มีเพอื่ น ๆ ทดลองส่งิ เหลา่ น้ี บ้างหรือไม่ ตัวคณุ เองเคยทดลองบ้างหรอื เปลา่ ถ้าเคย : คณุ ทดลองมานานเทา่ ไรแล้ว ปริมาณ - ในชุมชน ครอบครัว หรือผ้ใู กล้ชดิ มีการใชส้ ารเสพตดิ อะไรบา้ ง ถามรายละเอยี ด - กลมุ่ เพ่อื นหรอื ในโรงเรยี น / สถานศกึ ษา มกี ารใชส้ ารเสพตดิ นอกจากเหล้า บุหร่ี เช่น ยาบ้า ยาเลิฟ ฝ่นิ กญั ชา ฯลฯ บ้างหรอื ไม่ - ใช้สารเสพติดอะไรบา้ ง ระยะเวลา วธิ ใี ช้ ปรมิ าณ - การไดม้ าของสารเสพตดิ เพ่อื นให้ ซอ้ื ขายบรกิ ารทางเพศแลกกับสารเสพติด - คุณเคยถกู จับหรือถกู ลงโทษอันเป็นผลเนอื่ งมาจากการใช้ยาหรอื สารเสพติด - กนิ ยาอะไรอยู่เปน็ ประจำ� หรอื ใชส้ ารเสพตดิ อน่ื ๆ เป็นประจ�ำ เชน่ ทินเนอร์ กาว ฯลฯ - คดิ ว่าจะหยุด หรอื ลดจ�ำนวนสารเสพติดให้นอ้ ยลงหรือไม่ เคยลองหยุดมาแล้วกี่ครงั้ สาเหตทุ ี่กลบั ไปใชใ้ หม่ - ตอ้ งการความช่วยเหลือ ให้ค�ำปรึกษาแนะน�ำในการหยุดยาหรอื สารเสพติด ภาคผนวก 69

- คุณทราบแหลง่ ท่จี ะให้ค�ำแนะน�ำปรกึ ษาและบ�ำบดั รักษาท่ีไหนบ้าง - เคยไดร้ บั อุบัตเิ หตุหรือท�ำผิดกฎหมาย เปน็ ผลเน่ืองมาจากใชส้ ารเสพติด S : Safety, violence and abuse : ความปลอดภยั ความรุนแรงทะเลาะววิ าท และการถูกละเมดิ - การใชย้ านพาหนะ การขบั ขจ่ี กั รยาน มอเตอร์ไซด์ รถยนต์ มกี ารสวมหมวกกนั นอ๊ ค คาดเขม็ ขดั นริ ภยั หรอื ไม่ เคยได้รับโทษหรือลงโทษจากการฝา่ ฝืนกฎจราจรบ้างหรือไม่ หรอื เคยไดร้ บั อบุ ัติเหตุ - ความปลอดภัยจากการเล่นกีฬาตา่ ง ๆ การใช้อปุ กรณ์ในการปอ้ งกนั - ความปลอดภยั จากการท�ำงาน หรอื ประกอบอาชีพต่างๆ - การเก็บอาวธุ , ปนื , มดี พก เคยพกอาวุธตดิ ตวั อะไรบ้าง - เคยทะเลาะววิ าทหรือถกู ทำ� ร้าย หรอื เคยท�ำรา้ ยผอู้ น่ื ยกพวกตกี ัน - เคยถูกท�ำรา้ ยทางรา่ งกายหรือถกู ลวนลามทางเพศ หรอื มีเพศสมั พันธ์โดยทีค่ ุณไมเ่ ต็มใจ S : Sexuality, sexual activities and family planning : เพศ พฤตกิ รรมทางเพศและการวางแผนครอบครวั - คณุ มีประจ�ำเดือนหรือยงั มีประจ�ำเดอื นครัง้ แรกเม่อื อายเุ ท่าไร ประจ�ำเดอื นมาสม�่ำเสมอ มกี ีว่ ัน อาการ ปวดทอ้ งตอนมปี ระจ�ำเดือน มมี ากน้อยแค่ไหน - ความรสู้ กึ ทางเพศ การแขง็ ตวั ของอวัยวะเพศ การหลง่ั ของนำ�้ อสจุ ิ การส�ำเรจ็ ความใคร่ด้วยตัวเองบา้ ง หรอื ไม่ - เดก็ วยั รนุ่ สว่ นใหญจ่ ะมเี พอ่ื นผชู้ าย/ผหู้ ญงิ หรอื ครู่ กั คณุ มหี รอื ไม่ คณุ เคยไปเทยี่ วกบั เพอ่ื นหรอื ครู่ กั สองตอ่ สอง ท่ีไหน บ่อยแค่ไหน คณุ มีความสัมพันธ์ใกลช้ ิดกันอยา่ งไร เคยมีการลว่ งเกินทางเพศหรอื ไม่70 คมู่ ือแนวทางปฏบิ ตั กิ ารดแู ลแม่วัยรนุ่

- คุณเคยมีเพศสมั พนั ธ์คร้ังแรกกับใคร เมอ่ื ไหร่ ที่ไหน คณุ เตม็ ใจหรือไม่ มวี ิธีใช้การปอ้ งกันอย่างไรบ้าง - คุณทราบถึงวิธีการป้องกันการมีเพศสัมพันธ์ โดยไม่ให้เกิดโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ หรือการต้ังครรภ์ อย่างไรบ้าง - คุณมคี นู่ อน หรอื เคยมีเพศสัมพันธ์มากนอ้ ยแคไ่ หน - คุณเคยเป็นโรคตดิ ตอ่ ทางเพศสัมพันธ์ อะไรบา้ ง รกั ษาอย่างไร - คุณเคยใช้ยาคุมก�ำเนดิ บา้ งหรอื ไม่ ใชว้ ิธีใด ใชม้ านานเทา่ ไร - คณุ เคยคดิ จะปรกึ ษาใครเพ่อื ตรวจเลือดวา่ มกี ารตดิ เชอื้ HIV บ้างหรือไม่ - คณุ ทราบถึงวธิ ีการคมุ กำ� เนิด มีอะไรบา้ ง - คณุ เคยขายบรกิ ารทางเพศเพอ่ื แลกกับเงิน หรอื สารเสพตดิ หรอื อุปกรณ์สิ่งของ เคร่อื งแตง่ กาย สถานทีพ่ กั อาหาร ฯลฯ S : Suicide, depression and emotional distress : การฆ่าตวั ตาย ภาวะซมึ เศร้าและปัญหาทางอารมณ์ - คุณเคยรู้สึกบางคร้งั อยากอยคู่ นเดียว - มีเหตกุ ารณ์ทำ� ให้คุณร้สู กึ เสยี ใจ ไมส่ บายใจ มีอารมณ์ซึมเศร้า - บางครง้ั มีความคดิ ว่าสงั คมไมย่ ตุ ธิ รรม ซบั ซ้อน ไม่สามารถแกไ้ ขได้ - คณุ เคยมีอาการเบือ่ อาหาร นอนไมห่ ลบั นำ้� หนักลด หรือหงดุ หงิดบอ่ ย ๆ และในชว่ งน้ีมีบ้างหรอื ไม่ - คุณเคยมีความรู้สึกอยากจะท�ำร้ายตนเอง หรือเคยท�ำร้ายตนเอง ท�ำหรือคิดด้วยวิธีใดเม่ือไหร่ หรือคิดจะ ทำ� รา้ ยผอู้ นื่ หรอื เคยทำ� รา้ ยผอู้ น่ื มาแลว้ โดยจะตอ้ งประเมนิ ถามใหร้ ถู้ งึ ความรนุ แรงมากนอ้ ยแคไ่ หน มแี ผนการ อยา่ งไรบ้าง ใชว้ ิธีการแบบใด ในอดตี เคยทำ� มา มากน้อยแคไ่ หน อะไรเปน็ สาเหตุ ชักน�ำหรอื ตวั กระตุ้นให้ กระท�ำเหตกุ ารณต์ า่ ง ๆ เหลา่ น้ัน ภาคผนวก 71

- ควรได้สังเกตอากปั กริ ิยา สหี น้า ทา่ ทางของวยั รนุ่ รว่ มไปดว้ ย แตพ่ บว่าวยั รุ่นบางคนมีการแสดงออก ดรู า่ เรงิ สนกุ สนาน แตง่ กายแปลก ๆ กลา้ แสดงออก สนใจทำ� กจิ กรรมตา่ ง ๆ ดเู หมอื นวา่ ไมม่ ปี ญั หาทาง ดา้ นอารมณแ์ ละจติ ใจ กอ็ าจจะมปี ญั หาทางดา้ นอารมณแ์ ละจติ ใจทมี่ แี ฝงอยู่ แตว่ ยั รนุ่ บดิ เบอื นการแสดง ทีแ่ ท้จรงิ ของตวั เอง เมอื่ แพทย์และบคุ ลากรทางการแพทย์ ได้ทำ� การซกั ประวัติทว่ั ไปรว่ มกบั การสมั ภาษณข์ อ้ มูลทางสงั คมจติ วิทยาในหัวข้อต่าง ๆ ดงั กล่าวแลว้ ขา้ งต้น ขอ้ มูลท่ีได้ทัง้ หมด เราจะต้องน�ำมาประเมนิ รว่ มกนั ว่าวัยรนุ่ มปี ญั หาทางดา้ นอารมณ์สงั คมและพฤตกิ รรมเส่ยี งอะไร และมผี ลกระทบต่อการเจ็บปว่ ยทางด้านรา่ งกายและจิตใจอยา่ งไรบ้าง รว่ มกบั การตรวจทางร่างกายและตรวจทางห้องปฏิบัติการท่ีจ�ำเป็น ค�ำถามและแนวทางในการถามข้างต้น ผู้สัมภาษณ์คงจะต้องน�ำมาพิจารณาดัดแปลงให้เหมาะสมกบั วุฒิภาวะวยั รุ่นของแตล่ ะคนดว้ ย วัยร่นุ ที่ไม่มีปญั หาพฤตกิ รรมพน้ื ฐานทางดา้ นอารมณ์และสังคมที่เสี่ยง อาจจะตัดการถามปัญหาในหัวข้อท่ีเจาะลึกลงไปในแต่ละเรื่องออกไปได้ตามความเหมาะสม แนวทางชว่ ยเหลอื แกไ้ ขปญั หาของวยั รนุ่ การดแู ลรกั ษาเปน็ เรอ่ื งละเอยี ดออ่ น จะตอ้ งมกี ารคำ� นงึ ถปึ จั จยั หลาย ๆ อยา่ งไมม่ กี ฎเกณฑ์ตายตัวแน่นอนและวิธีใดเป็นวิธีท่ีดีที่สุด เพราะวัยรุ่นแต่ละคนก็มีลักษณะจ�ำเพาะของแต่ละคนแตกต่างกันไป ผู้ดูแลจะต้องนำ� มาพจิ ารณาเพ่อื ให้เกิดประโยชน์มากทีส่ ดุ แก่วยั ร่นุ ซ่งึ จะต้องอาศัยประสบการณ์ และการฝกึ ปฏิบตั ิหลาย ๆ คร้งัการสื่อสาร การพูดคุย และการซักประวัติเป็นส่ิงจ�ำเป็นมากท่ีจะช่วยในการวินิจฉัยโรค แนวทางในการให้ค�ำแนะน�ำและรักษา ไมน่ ้อยไปกวา่ การตรวจร่างกายและการตรวจทางห้องปฏบิ ตั กิ าร ที่จะชว่ ยให้เราดแู ลและแก้ไขปัญหาของวัยรนุ่ ได้ถูกต้อง รวมถึงการวางแผนการรักษาตอ่ ไปในอนาคตได้อย่างเหมาะสม “The personality of the physician and his philosophy of medical care…..are considered to be most importantin the medical care of adolescents. The physician should be mature and open-minded. He should be genuinelyinterested in teenagers as persons first, then in their problems, and also in their parents. He should not only liketeenagers but must also feel at ease with them. He should be able to communicate well with his patients andtheir parents.”(Adapted from Committee on Care of Adolescents in Private Practice of the Society for Adolescent Medicine)72 คู่มือแนวทางปฏบิ ตั ิการดแู ลแม่วัยรุน่

เอกสารอ้างองิ 1. AMA, (Guidelines for Adolescent Preventive Service (GAPS). Department of Adolescent Health, AMA, 1993. (312-464-5570), Single Copies Free. 2. American Medical Association, AMA guidelines for Adolescent Preventive Services (GAPS) : Clinical evaluation and management handbook. Baltimore: Williams & Wilkins. 1995. 3. Green M. Bright futures : guidelines for the health supervision of infants, Children, and adolescents, Arlington, VA : National Center for Education in Maternal and Child Health. Arlington VA 1994. 4. Schubiner H. Tzelepis A. Wright K et al. The clinical utility of the SAFE TIMES questionnaire. J Adolesc Health 1994 : 15 : 374. 5. Marks A. Cohen MI. Health screening and assessment of adolescents. Pediatr Ann 1978 ; 7 :596 6. Goldenring JM. Cohen E. Getting into adolescent heads. Contemp Pediatr 1987 ; 5 (7) : 75-90. ภาคผนวก 73

แบบฟอรม์ การภปารคะผเมนนิวกทา2งด้านจติ สังคม (คัดลอกมาจาก : หนงั สือ การดูแลสุขภาพและการให้คำ� แนะนำ� วัยรนุ่ กองกมุ ารเวชกรรม โรงพยาบาลพระมงกฎุ เกลา้ และภาควิชาเวชศาสตรแ์ ละชมุ ชน วิทยาลยั แพทยศาสตรพ์ ระมงกฎุ เกล้า โดย วิโรจน์ อารยี ก์ ลุ )H = Home, family and environment (บา้ น ครอบครัวและสงิ่ แวดลอ้ ม)E = Education, school and employment (การเรยี น โรงเรียน และการทำ� งาน)E = Eating habit and eating disorder (ลักษณะนิสัยการรบั ประทานอาหารและพฤตกิ รรมการรบั ประทานท่ผี ดิ ปกติ)A = Activities and friends (กจิ กรรมทที่ ำ� ในแตล่ ะวันและกลมุ่ เพอื่ น)74 คมู่ ือแนวทางปฏบิ ตั กิ ารดูแลแม่วยั รุ่น

D = Drugs, alcohol and tobacco use (สารเสพตดิ ต่าง ๆ เหล้าและบุหร)่ีS = Safety, violence, and abuse (ความปลอดภัย ความรุนแรงทะเลาะววิ าท และการถูกล่วงละเมิด)S = Sexuality, sexual activities and family planning (เพศ พฤติกรรมทางเพศ และการวางแผนครอบครัว)S = Suicide, depression and emotional problems (การฆา่ ตวั ตาย ภาวะซึมเศร้าและปัญหาทางอารมณ)์ ผซู้ กั ประวัติ....................................................... วนั ที่...............เดือน..................พ.ศ................... ภาคผนวก 75

แบบประเมภนิ าภคาผวะนสวขุกภ3าพแม่วัยรุ่น (พฒั นามาจากแบบประเมนิ สุขภาพหญิงตั้งครรภว์ ัยรุน่ โรงพยาบาลสูงเนนิ จงั หวัดนครราชสีมา) สถานบรกิ าร................................อำ� เภอ.............................จงั หวดั .....................CODE….................. HN…………………………………1. ขอ้ มลู ท่วั ไปแม่วยั รนุ่ 1.1) อาย…ุ ….............ปี โทรศพั ท์ทตี่ ิดต่อได้ 1........................................2..................................... 1.2) ศาสนาหญงิ ตง้ั ครรภ.์ ................................................ศาสนาสาม.ี ............................................ 1.3) ที่อยู่ขณะตั้งครรภ์บ้านเลขท่ี…......………หมู่….....…ต�ำบล……....…......…อ�ำเภอ......................... จงั หวดั ...................... 1.4) สถานที่ใกลเ้ คยี ง.................................................................................................................. 1.5) ท่ีอยู่หลังคลอดบ้านเลขท่ี………........หมู่……......ต�ำบล…......…...………อ�ำเภอ................……… จังหวดั ...................... 1.6) สถานท่ีใกลเ้ คยี ง................................................................................................................... 1.7) การศกึ ษา (ระดบั การศึกษา / สถานศกึ ษา) แม่วยั ร่นุ กำ� ลังศกึ ษา/จบการศึกษา ระดับ…….............…สถานศกึ ษา…………..……………. สามี ก�ำลงั ศกึ ษา/จบการศกึ ษา ระดบั ……...……………..สถานศกึ ษา…………..……………. ไมเ่ รยี น/ไมม่ งี านทำ� ท�ำงานแล้ว76 คูม่ อื แนวทางปฏบิ ัติการดูแลแมว่ ยั รุน่

2. ประวตั ิการตง้ั ครรภใ์ นปจั จบุ นั (นอกจากสมุดบนั ทึกสุขภาพแมแ่ ละเดก็ ) 2.1) การตั้งครรภค์ ร้ังน ี้ มีการวางแผน ไมม่ ีการวางแผน 2.2) มีการปอ้ งกนั การต้ังครรภ์ ระบุชนิด นบั ระยะปลอดภัย หล่ังภายนอก ถงุ ยางอนามยั ยาเม็ดชนิด 21/28 เมด็ ยาคุมฉุกเฉิน อ่ืน ๆ ระบุ มีการป้องกันการต้ังครรภ์แตม่ ขี อ้ ผดิ พลาด ระบ…ุ …….….. 2.3) ไม่มกี ารปอ้ งกนั การตั้งครรภ์ เน่อื งจาก ………………………............................................................... 2.4) ความต้องการทารกในครรภ์ ต้องการ ไมต่ ้องการและสง่ ต่อไปยงั .................................................3 . ดา้ นสขุ ภาพ (พฤติกรรมแมท่ เี่ สย่ี งต่อสขุ ภาพเด็กในครรภ์) 3.1) ผลการประเมินภาวะเส่ียงหญิงตั้งครรภว์ ัยรนุ่ (จากสมุดบันทึกสุขภาพแม่และเดก็ ) .......................................................................................................................................... 3.2) ประวตั กิ ารใช้ยาในขณะตั้งครรภ์ (เชน่ ยาสตรเี บนโล ยาขับเลอื ด หรือยาทมี่ ีผลตอ่ ทารกในครรภ)์ ไม่ใช้ ใช้ ระบ.ุ ........................................................................... 3.3) ดม่ื สรุ า ไมด่ ืม่ ดม่ื ระบุปริมาณ/ความถ่ี ……………….………………...............… 3.4) สบู บหุ ร ี่ ไมส่ ูบ สูบ ระบุปรมิ าณ………….มวน/วัน ระยะเวลาทสี่ ูบนาน…………….ปี 3.5) การใช้สารเสพติดอื่น ๆ ระบ…ุ ……………….………………….………….…………………………......………..4. ด้านจติ ใจ 4.1) แม่วยั ร่นุ รู้สกึ ต่อการตั้งครรภค์ ร้งั นีเ้ ป็นอย่างไร .......................................................................................................................................... 4.2) สามีและครอบครัวสามีรู้สกึ ต่อการตง้ั ครรภ์ครง้ั นเี้ ปน็ อย่างไร .......................................................................................................................................... ภาคผนวก 77

4.3) บุคคลรอบข้าง เชน่ ญาติ พ่อแม่ เพือ่ น คนในชุมชน คิดและรู้สกึ ต่อการตั้งครรภข์ องน้องอย่างไร ? .................................................................................................................................... 4.4) สรุปผลการประเมนิ สุขภาพจิตหญิงตง้ั ครรภ์ (ของสมดุ บนั ทึกสขุ ภาพแม่และเดก็ ) ประเมินได…้ ………….คะแนน ใหก้ ารปรกึ ษาและชว่ ยเหลอื ดงั น…ี้ ………………………………………………………...…………………… …………………………………………………………………………………………………………………… 4.5) การให้การปรึกษาทางเลอื ก โดย พยาบาล....... พยาบาลจิตเวช/นักจิตวิทยา......... แพทย.์ ......... สรุปผลการพจิ ารณาใหก้ ารชว่ ยเหลอื สมควรต้งั ครรภ์ต่อ ช่วยปรบั ประจำ� เดอื น Refer เครอื ขา่ ยช่วยเหลอื หญงิ ต้ังครรภ์ไมพ่ รอ้ ม ลงช่อื คณะกรรมการ 1.............................ต�ำแหนง่ ............................. เห็นดว้ ย ไม่เหน็ ด้วย 2.............................ต�ำแหนง่ ............................ เห็นดว้ ย ไมเ่ ห็นด้วย 3………………………..ตำ� แหน่ง............................. เห็นดว้ ย ไม่เหน็ ดว้ ย5. ด้านครอบครวั /สังคม /การศึกษา 5.1) สมาชกิ ในครอบครวั ที่อาศยั อยดู่ ้วยกัน จ�ำนวน.............คน ระบุ ………………………………..………………....................................................................... 5.2) สัมพันธภาพของทา่ นและบคุ คลในครอบครวั ทา่ นเป็นอย่างไร .................................................................................................................................... 5.3) สัมพนั ธภาพของทา่ นและครอบครัวสามีเป็นอย่างไร ....................................................................................................................................78 ค่มู ือแนวทางปฏิบัติการดูแลแม่วยั ร่นุ

5.4) บคุ คลทที่ า่ นขอคำ� ปรกึ ษาเมอื่ มชี วี ติ มปี ญั หา………………………………………...…............………….......... 5.5 ) รายไดข้ องครอบครวั ........................................บาท/เดอื น เพยี งพอ ไมเ่ พียงพอ แหล่งท่มี าของรายไดเ้ ล้ยี งชีพ ตนเอง สามี อ่ืน ๆ ระบุ……………………...………………........................................................................................ 5.6) บุคคลที่ใหค้ วามชว่ ยเหลือทา่ น (ดา้ นคา่ ใชจ้ ่าย จิตใจ ทอี่ ยู่อาศยั การให้คุณคา่ ใหข้ อ้ มลู ) ชว่ ยเหลืออย่างไร ? .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... 5.7) การศกึ ษาด้านการศกึ ษาจะวางแผนต่ออย่างไร (ประเด็นนี้พิจารณาถามตามความพรอ้ มของผ้รู บั บริการ) • ไม่ต้องการศึกษาตอ่ เนื่องจาก.................................................................................................. • ต้องการศกึ ษาตอ่ ระดับ………………..………….สถานที่……………................................................หมายเหตุ : อาจใชร้ ่วมกบั แบบฟอร์มการประเมนิ ทางดา้ นจิตสังคม (psychosocial assessment) HEEADSSS (HEAD) INTERVIEW6.) การประเมนิ สาเหตุการตงั้ ครรภ์ และความร้เู ร่ืองการปอ้ งกนั การตั้งครรภ์ (หลงั จากมสี ัมพนั ธภาพทีด่ ีกับหญงิ ต้งั ครรภ์วัยร่นุ แลว้ ควรสอบถามขอ้ มลู สาเหตุการต้ังครรภ/์ความรู้การป้องกันการตั้งครรภ)์ตอบ สาเหตกุ ารตง้ั ครรภค์ ร้ังน้คี ือ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ประเมินความร้เู รอ่ื งการวางแผนครอบครวั............................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ภาคผนวก 79

หมายเหตุ การประเมินหญิงตง้ั ครรภ์วัยร่นุ เพ่ือวางแผนการพยาบาล ไตรมาสท่ี 1 1 - 13 สัปดาห์ ไตรมาสท่ี 2 14 - 26 สปั ดาห์ ไตรมาสที่ 3 27 - 40 สัปดาห์สรุปข้อมลู การประเมนิ หญงิ ตัง้ ครรภ์ (ต่อเน่ืองในประเด็นส�ำคญั )ไตรมาสที่ 2 ว.ด.ป....................................................................อายคุ รรภ์.................สปั ดาห์ข้อมลู ความกา้ วหน้าของการตงั้ ครรภ์โดยทว่ั ไปเป็นอยา่ งไร........................................................................................................................................................................................................................................................................................................ปญั หาและความต้องการที่สำ� คัญ :..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................แนวทางการดูแล/การพยาบาล :ไตรมาสท่ี 3 ว.ด.ป.....................................................................อายุครรภ.์ ................สัปดาห์ข้อมูลความกา้ วหนา้ ของการตงั้ ครรภ์โดยทั่วไปเปน็ อย่างไร............................................................................................................................................................................................................................................................................................................ปญั หาและความต้องการทีส่ �ำคัญ :............................................................................................................................................................................................................................................................................................................80 คู่มือแนวทางปฏิบัตกิ ารดูแลแมว่ ยั รนุ่

แนวทางการดูแล /การพยาบาล :........................................................................................................................................................................................................................................................................................................สรปุ ปญั หา/ภาวะแทรกซอ้ นและประเดน็ สำ� คญั ทส่ี ่งตอ่ ไปยังหอ้ งคลอด 1. …………………………………………….……………………………………………………………………………... 2. ……………………………………………….…………………………………………………………………………… ผูส้ รปุ ขอ้ มลู …………………..วันที่ ………..………….………….7) การดแู ลในระยะคลอด ประเดน็ ปญั หาทพ่ี บเพมิ่ / แนวทางการพยาบาลการจดั การเพอ่ื ลดภาวะความเจบ็ ปวดและความเครยี ดอย่างเหมาะสม พยาบาลควรอยดู่ แู ลอย่างใกลช้ ิด มกี ารสมั ผสั อยา่ งอ่อนโยน ใหก้ �ำลังใจ อธิบายกระบวนการคลอด/การลดความเจบ็ ปวดจากการคลอด ให้ญาติ/ผู้ดแู ลเข้าไปดแู ลใกลช้ ดิ ในห้องรอคลอด หรอื หอ้ งคลอด ส่งเสริมสัมพันธภาพระหว่างแม่และทารก โดยน�ำทารกวางบนอกแม่หลังคลอด ให้แม่ได้โอบกอดทารกและ สง่ เสรมิ ใหด้ ดู นมแม่ ภายใน 30 นาที นาน 1 ชั่วโมงปญั หาและความต้องการท่สี �ำคญั : ............................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................แนวทางการดแู ล /การพยาบาล : ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ภาคผนวก 81

สรปุ ปัญหา/ภาวะแทรกซ้อนและประเด็นสำ� คญั ที่สง่ ต่อไปยงั หลังคลอด 1. …………………………….……………….…………………………………….......…………………………….. 2. …………………………………………….……………………………………….......…………………………… ผู้สรปุ ข้อมูล…………………..วันที่ ………..………….…………. 8) ดแู ลระยะหลังคลอด (ในโรงพยาบาล) ประเด็นปัญหาท่พี บเพ่มิ เตมิ / แนวทางการพยาบาล ภายใน 24 - 48 ช่ัวโมงหลังคลอด จดั ใหแ้ มว่ ยั รนุ่ และลกู ไดอ้ ยดู่ ว้ ยกนั นอนเตยี งเดยี วกนั (bedding in & rooming-in) ตลอด 24 ชว่ั โมง เพอื่ สง่ เสรมิ การสรา้ งความผูกพัน รวมทง้ั ให้ญาติเฝ้าได้กรณีจ�ำเปน็ ใช้คำ� พูดช่ืนชม ให้คณุ คา่ แม่วยั ร่นุ ที่ดูแลลกู ในครรภ์เป็นอยา่ งดี จนลกู คลอดปลอดภยั /สมบูรณ์ พดู คยุ กบั พอ่ แมห่ รอื ผดู้ แู ล สามขี องแมว่ ยั รนุ่ ใหย้ อมรบั การเลยี้ งลกู ดว้ ยนมแมอ่ ยา่ งเดยี ว อยา่ งนอ้ ย6 เดอื น และให้ เหน็ คณุ คา่ ในการเลยี้ งดลู กู ดว้ ยนมแม่ ใหส้ ามขี องแมว่ ยั รนุ่ รวมทง้ั สมาชกิ ในครอบครวั มสี ว่ นรว่ มในการดแู ลแมว่ ยั รนุ่ และบตุ ร ประเมนิ ความสามารถในการดแู ลบตุ รและใหค้ ำ� แนะนำ� ในเรอื่ งการเลยี้ งดลู กู ไดแ้ ก่ การอมุ้ การอาบนำ้� การสงั เกต อาการผดิ ปกติของบตุ ร การตอบสนองทเ่ี หมาะสมของแม่เม่อื ลูกรอ้ ง เป็นต้น ประเมนิ ความเสยี่ งดา้ นสงั คมและจติ ใจของแมว่ ยั รนุ่ ไดแ้ ก่ พฤตกิ รรมเสยี่ งและโอกาสในการทอดทง้ิ บตุ ร ความเครยี ด ภาวะซึมเศร้า สมั พนั ธภาพระหวา่ งแม่วยั ร่นุ กับทารก และสมาชิกในครอบครัว เป็นต้น ให้บริการวางแผนครอบครวั แนะน�ำการคมุ กำ� เนิด และการป้องกันโรคตดิ ตอ่ ทางเพศสัมพันธ์ ทบทวนทกั ษะใหเ้ กดิ ความมนั่ ใจโดยใหค้ รอบครวั มสี ว่ นรว่ ม แกไ้ ขปญั หาการเลยี้ งลกู ดว้ ยนมแมเ่ บอื้ งตน้ ในรายทมี่ ปี ญั หา ซับซอ้ น ส่งต่อหนว่ ยงานคลินิกนมแม่82 คู่มอื แนวทางปฏบิ ตั กิ ารดูแลแมว่ ยั รุ่น

การคมุ ก�ำเนิดหลงั คลอดกอ่ นออกจากโรงพยาบาล ยาเมด็ คุมกำ� เนิด ยาฝงั คุมกำ� เนิด ถงุ ยางอนามยั ยาฉดี คมุ กำ� เนิด หว่ งอนามัย ไม่เลอื กวธิ ีใด ๆ อืน่ ๆ ระบุ ถา้ ไมค่ มุ กำ� เนดิ หลงั คลอดกอ่ นออกจากโรงพยาบาลดว้ ยวธิ ขี า้ งตน้ จะมวี ธิ กี ารคมุ กำ� เนดิ อยา่ งไร………………............ วนั ทน่ี ดั หมายมาคมุ กำ� เนดิ หลงั คลอดท่ีโรงพยาบาล…………………………….....................………..............… การสง่ ต่อเพ่ือการวางแผนครอบครวั และการคุมก�ำเนิด ณ................................ วนั ที่ ................................. ปญั หาและความตอ้ งการที่สำ� คัญ : .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... แนวทางการดแู ล /การพยาบาล : .................................................................................................................................... .................................................................................................................................... สรปุ ปญั หา/ภาวะแทรกซอ้ นและประเด็นสำ� คัญทสี่ ่งต่อไปยงั ชุมชน 1. …………………………………………….……………………………………………………………………… 2. …………………………………………….……………………………………………………………………… ผสู้ รปุ ข้อมูล…………………..วนั ท่ี ………..………….………….9) คลินิกนมแม่ ปญั หาและความต้องการที่ส�ำคญั : .................................................................................................................................... .................................................................................................................................... ภาคผนวก 83

แนวทางการดแู ล /การพยาบาล : .................................................................................................................................... .................................................................................................................................... สรปุ ปญั หา/ภาวะแทรกซอ้ นและประเดน็ ส�ำคัญท่สี ง่ ตอ่ ไปยังชุมชน 1. …………………………………………….…………………………………………………………………….. 2. …………………………………………….……………………………………………………………………..10) การติดตามเยย่ี มในชุมชน 1) ความสามารถในการเลย้ี งดูลกู การเลยี้ งลูกด้วยนมแม่ พัฒนาการเดก็ 2) ประเมินภาวะซมึ เศร้า 3) ความสามารถในการเผชิญชวี ิตการปรบั ตัวอยูก่ ับครอบครวั / สงั คมแวดลอ้ ม 4) ตดิ ตามเรื่องการวางแผนด�ำเนินชีวติ (การศึกษา อาชพี การวางตัวทีเ่ หมาะสมกับวยั ฯลฯ)สรปุ ปญั หา 1. …………………………………………….………………………………………………………………………… 2. …………………………………..…………….……………………………………………………………………. 3. ……………………………………………….……………………………………………………………………...การพยาบาลท่ีให…้ …………………………………………………………………………………………………………………….…………….…………………………………………………………………………………………………………....... ผ้สู รปุ ข้อมลู …………………..…………….…….วนั ที่ ……...……………………84 คมู่ ือแนวทางปฏิบัตกิ ารดูแลแม่วยั รนุ่

สรปุ ปดิ case การดูแลแมว่ ัยร่นุ 1. ความสามารถในการเลีย้ งลูกดว้ ยนมแม่ ครบ 6 เดอื น สำ� เร็จ ไมส่ ำ� เรจ็ ระบุเหตผุ ล………………………………………(เลี้ยงลูกด้วยนมแมอ่ ยา่ งเดียว...........เดือน 2. การวางแผนครอบครวั และการคมุ กำ� เนดิ …………………………………………………………………………………… ……………………………...…………………………………………………………………………..………………... 3. การปอ้ งกนั โรคตดิ ตอ่ ทางเพศสมั พนั ธ…์ …………………………................................................................... ……………………………...………………………………………………………………………………..…………... 4. การวางแผนการศกึ ษาตอ่ ................................................................................................................ ……………………………...………………………………………………………………………………..…………... 5. การวางแผนชวี ติ (สภาพความเป็นอยู่ / การตงั้ เปา้ หมายใช้ชวี ติ แนวทางหาเลย้ี งชพี ) ……………………………...………………………………………………………………………….….......………… ……………………………...……………………………………………………………………….……........………… 6. การสนบั สนุนของครอบครวั /สังคม (พอ่ -แม่ / สามี / เพื่อนๆ / ชุมชน / อืน่ ๆ ถา้ ม)ี ……………………...…………………………………………………………………………….………........………… …………………………………………………………………………………………………………….......…………. สรปุ ข้อมลู ………………….………………..…. วนั ที่………………... ผสู้ รุปข้อมลู ภาพรวมทั้งหมด…………………………. วนั ท่ี ……….................... ภาคผนวก 85

การใหก้ ารปรกึภษาาคแผกนว่ วยั กรุ่น4และครอบครวั (คดั ลอกมาจาก : หนงั สอื การใหบ้ รกิ ารอนามยั การเจรญิ พนั ธ์ุ เรอื่ งการใหก้ ารปรกึ ษาแกว่ ยั รนุ่ และครอบครวั โดย ยพุ า พนู ขำ� ) การใหก้ ารปรกึ ษามวี ตั ถปุ ระสงคเ์ พอ่ื ชว่ ยใหผ้ รู้ บั การปรกึ ษาไดเ้ รยี นรู้ เขา้ ใจตนเองและเขา้ ใจปญั หาของตนเอง ชว่ ยใหผ้ รู้ บัการปรกึ ษามที ักษะในการแกป้ ญั หา สามารถตัดสนิ ใจได้ดว้ ยตนเองอยา่ งฉลาดและเหมาะสมกับตนเอง และสามารถปรบัเปลย่ี นพฤตกิ รรมท่ีไมพ่ งึ ประสงค์ไปสพู่ ฤตกิ รรมทพ่ี งึ ประสงค(์ 1-5) ดงั นน้ั ผทู้ จี่ ะเปน็ ผใู้ หก้ ารปรกึ ษา ควรมลี กั ษณะพนื้ ฐานคอืความอดทน ความรบั รู้และความอ่อนไหว ชอบคบหาผู้คน ทา่ ทางไม่น่ากลัว มอี ารมณข์ นั ชอบช่วยเหลือผูอ้ ่นื มีทศั นคติทีด่ ี เปน็ ผูฟ้ งั ทด่ี ี มีบคุ ลกิ ท่ีดูอบอุ่น และเปน็ นกั แกป้ ัญหา นอกจากน้ี บุคคลทีเ่ ปน็ ผู้ให้การปรกึ ษาที่ดี ควรค�ำนงึ ความเทา่ เทียมกัน หรือมีความจรงิ ใจ ไม่ตงั้ เง่ือนไขทางบวกและการยอมรบั ทำ� ความเข้าใจความร้สู ึกอย่างถกู ต้อง และการไม่ตัดสินความหลกั การให้การปรกึ ษาวยั รนุ่ พรอ้ มครอบครัว วยั รนุ่ หลายคนมกั จะถกู สง่ ตวั มารบั การปรกึ ษาโดยครอบครวั จงึ มกั พบวา่ ในระยะแรกจะมสี มาชกิ หนง่ึ หรอื หลายคนในครอบครวั ตามมาในวนั รบั บรกิ ารดว้ ย การใหบ้ รกิ ารการปรกึ ษาทงั้ ครอบครวั (familycounseling) กย็ งั คงใชห้ ลกั การเดยี วกนักบั การใหบ้ รกิ ารการปรึกษาแบบปจั เจกบุคคล (individual counseling) แต่อาจจะต้องมีข้อพจิ ารณาเพิ่มเติม เนอ่ื งจากเป็นสถานการณ์ท่ีซับซ้อนข้ึน จึงต้องพิจารณาถึงบทบาทหน้าท่ีและความรับผิดชอบของแต่ละคนในฐานะสมาชิกของครอบครัวและการให้บริการการปรึกษาไม่ได้ตั้งอยู่บนพื้นฐานเฉพาะตัวผู้รับการปรึกษาเพียงคนเดียว แต่ต้องรวมถึงครอบครวั ทัง้ ครอบครวั (6, 7) การตดั สนิ ใจ(decision)การตดั สนิ ใจมคี วามสำ� คญั อยา่ งมากทจ่ี ะทำ� ใหแ้ นใ่ จกอ่ นวา่ ใครคอื ผตู้ ดั สนิ ใจทพี่ าวยั รนุ่ มารบั บรกิ ารมกี ารตดั สนิ ใจอยา่ งไรและทำ� ไม ซงึ่ บางครง้ั อาจจะไมไ่ ดข้ อความเหน็ จากวยั รนุ่ กอ่ น หรอื อาจจะขดั กบั ความประสงคข์ องวยั รนุ่หรืออาจจะเป็นเพราะวา่ สมาชกิ คนส�ำคัญของครอบครวั ไมไ่ ดม้ าดว้ ย86 คู่มือแนวทางปฏบิ ัตกิ ารดแู ลแม่วัยรนุ่

บทบาทของผใู้ หก้ ารปรกึ ษา เปน็ เรอื่ งสำ� คญั มากทจ่ี ะตอ้ งเนน้ ในตอนแรกกอ่ นวา่ งานสำ� คญั ของผใู้ หก้ ารปรกึ ษาคอื อธบิ ายสถานการณ์ให้กระจา่ งและช่วยใหค้ รอบครัวนีต้ ัดสินใจได้ดว้ ยตัวของพวกเขาเอง มีข้อนา่ สังเกตว่า เป็นธรรมดาที่สมาชกิ ในครอบครวั มกั จะไมค่ อ่ ยตงั้ ใจฟงั ซง่ึ กนั และกนั เนอื่ งจากพวกเขาตา่ งรจู้ กั กนั ดอี ยแู่ ลว้ แมว้ า่ เหตกุ ารณห์ รอื สง่ิ ของไดเ้ ปลย่ี นแปลงไปแตพ่ วกเขาก็ยังไมค่ อ่ ยรบั ร้ถู ึงการเปล่ียนแปลงน้ี การเลอื กทน่ี ่งั ของสมาชกิ ในครอบครัว ตัวชวี้ ัดทแ่ี สดงถึงความสมั พนั ธข์ องสมาชิกในครอบครวั ได้ดจู ากการที่สมาชกิในครอบครวั เลอื กทนี่ ง่ั เอง ควรจดั ทนี่ งั่ ในหอ้ งใหส้ ะดวกตอ่ การทสี่ มาชกิ จะยา้ ยทนี่ ง่ั และอนญุ าตใหส้ มาชกิ เลอื กทน่ี งั่ ไดด้ ว้ ยตนเองการสงั เกตการเลอื กทน่ี ง่ั จะเปน็ ขอ้ มลู สำ� คญั ทบ่ี ง่ บอกถงึ ลำ� ดบั ความสำ� คญั ของสมาชกิ แตล่ ะคนในครอบครวั ยงิ่ ผใู้ หก้ ารปรกึ ษายดื หยุน่ ในเรอื่ งน้มี ากเทา่ ไร ผู้ให้การปรกึ ษาจะได้เรียนรจู้ ากการเลอื กที่นั่งของสมาชิกในครอบครวั มากยิง่ ข้นึ ผูใ้ หก้ ารปรกึ ษาอาจจะบอกถงึ วธิ กี ารทพี่ วกเขาเลอื กทนี่ งั่ กนั อยา่ งไรตอ่ เมอื่ ไดเ้ รมิ่ การใหบ้ รกิ าร ถา้ เรอื่ งนม้ี คี วามจำ� เปน็ หรอื มคี วามสมั พนั ธเ์ กย่ี วกบัการสนทนา การอยูด่ ้วยกนั หรือแยกกัน ในตอนตน้ ของการใหก้ ารปรึกษา จะเปน็ การดที ี่สดุ ถ้าสมาชิกในครอบครวั เข้ามาพรอ้ มกนัมกี ารแนะนำ� ตวั ตามปกตหิ ลงั จากนน้ั ผใู้ หก้ ารปรกึ ษาจะถามครอบครวั นถ้ี งึ การตดั สนิ ใจของพวกเขา ถา้ ปรากฏวา่ ผรู้ บั การปรกึ ษาท่เี ป็นวัยรนุ่ ร้สู ึกอดึ อดั ที่จะอยู่ตรงน้ัน ผใู้ ห้การปรึกษาอาจจะพูดว่า “ดิฉนั คดิ ว่านา่ จะเป็นประโยชนอ์ ย่างมาก ถ้าดิฉนั ได้พูดคุยกบั เดก็ ตามลำ� พงั สกั 2-3 นาที และพดู คยุ กบั ผปู้ กครองตา่ งหาก เพอ่ื ทจ่ี ะชแ้ี จงสถานการณ์ใหช้ ดั เจนกอ่ น เพราะวา่ บางครง้ั กย็ ากทค่ี นในครอบครวั จะพูดคุยกันเองใหเ้ ข้าใจได้ พวกคุณคิดว่าแนวทางที่ดฉิ นั เสนอจะดไี หม” ถา้ ผู้ปกครองตกลง ผูใ้ ห้การปรึกษาจะบอกให้วัยรุ่นออกไปรอข้างนอกสัก 2-3 นาที โดยผู้ให้การปรึกษาพาวัยรุ่นออกไปนั่งข้างนอกด้วยตนเอง หลังจากน้ันเมอื่ ผปู้ กครองและสมาชกิ ในครอบครวั ไดใ้ หข้ อ้ มลู แลว้ กเ็ ชญิ พวกเขาออกไปรอขา้ งนอกอยา่ งสภุ าพและเชญิ วยั รนุ่ เขา้ มาในหอ้ งเมื่อวัยรุ่นได้เล่าความในใจของเขาเรียบร้อยแล้ว ก็เชิญผู้ปกครองเข้ามาอีกคร้ัง กล่าวขอบคุณถึงสิ่งที่พวกเขาแสดงออกมาหลังจากนัน้ ผู้ให้การปรึกษา สรปุ ความในสงิ่ ที่วัยรนุ่ และผ้ปู กครองไดพ้ ดู โดยสรปุ ความเปน็ ค�ำพดู กลาง ๆ เมอ่ื ครอบครวั ได้มารวมกลุ่มกันแล้วไม่มีความจ�ำเป็นท่ีจะแยกพวกเขาออกจากกันอีก เพราะถ้าแยกจะแสดงให้เห็นว่าการให้บริการการปรึกษาไม่สามารถท�ำให้พวกเขาส่ือสารกันได้และจะท�ำให้เกิดมีความลับระหว่างสมาชิกอ่ืน ๆ ในครอบครัวกับผู้ให้การปรึกษา ซึ่งเป็นอันตรายต่อกระบวนการให้การปรึกษาท้ังหมดในตอนท้ายของการให้บริการครั้งแรก คนท่ีเก่ียวข้องอาจมีความรู้สึกว่าการให้ ภาคผนวก 87

บรกิ ารการปรกึ ษา พรอ้ มกนั ทง้ั ครอบครวั ไมน่ า่ จะเปน็ วธิ กี ารทด่ี ที สี่ ดุ การพดู คยุ กบั วยั รนุ่ คนเดยี วนา่ จะเพยี งพอ หรอื ผปู้ กครองอาจตอ้ งการความชว่ ยเหลอื ตามสทิ ธิ ในขณะทีว่ ัยรนุ่ ไม่ต้องการ ถา้ เป็นกรณีหลงั จะตอ้ งมกี ารพดู คยุ แบบประนปี ระนอมและจะต้องไดร้ บั ความยอมรับจากผู้ปกครอง ก่อนท่จี ะเรม่ิ ด�ำเนนิ การตอ่ ไป การช่วยเหลือให้สมาชิกในครอบครัวฟังความคิดเห็นของกันและกัน งานส�ำคัญประการหนึ่งของผู้ให้การปรึกษาคือการช่วยเหลือให้สมาชิกทุกคนในครอบครัวยอมรับฟังความคิดเห็นของกันและกัน เพราะว่าความเคยชินต่อสิ่งท่ีถือปฏบิ ตั ิกนั มานาน ไม่อาจน�ำมาใช้ได้อีกตอ่ ไป โดยเฉพาะเม่อื วยั รนุ่ มีการพัฒนาทเ่ี รว็ มาก ความเปน็ กลางของผใู้ หก้ ารปรกึ ษา ตลอดเวลาระหวา่ งการใหบ้ รกิ ารการปรกึ ษา ผใู้ หก้ ารปรกึ ษาจะตอ้ งวางตวั เปน็ กลางไมเ่ ขา้ ขา้ งฝา่ ยใดฝา่ ยหนงึ่ ควรคดิ ในใจไวต้ ลอดเวลาวา่ บทบาทของตนเองคอื อธบิ ายเรอ่ื งราวทง้ั หลายใหก้ ระจา่ ง ไม่ใชค่ อยตดั สนิ ใจแทน กญุ แจสำ� คญั คอื ชว่ ยใหส้ มาชกิ ทกุ คนในครอบครวั ไดแ้ สดงออกทง้ั ความคดิ และความรสู้ กึ และชว่ ยใหส้ มาชกิทกุ คนต่างไดร้ ับรู้และเขา้ ใจในเรื่องท่ีไดแ้ สดงออกมา บทบาทของครอบครัว ตอ้ งจำ� ไวเ้ สมอวา่ สมาชกิ แตล่ ะคนในครอบครวั มบี ทบาทและความรับผิดชอบในครอบครัวแตกตา่ งกนั วัยรนุ่ ไมไ่ ด้มีบทบาทหนา้ ท่ีเหนือกว่าผูใ้ หญ่ ผู้ใหญก่ ็ตอ้ งมบี ทบาททจ่ี ะตอ้ งรบั ผิดชอบตอ่ วัยรุน่ ไมม่ ากก็น้อยในขณะที่วัยรุ่นเริ่มโตและมีวุฒิภาวะสูงขึ้น บทบาทความรับผิดชอบจ�ำเป็นต้องเปล่ียนไป บทบาทท่ีส�ำคัญของผู้ให้การปรึกษาคือ ช่วยให้ครอบครัวสามารถปรับเปลี่ยนบทบาทความรับผิดชอบของวัยรุ่นให้เหมาะสมกับการเปลี่ยนแปลงท่ีรวดเร็วในวยั รุ่น วยั รนุ่ และความเปน็ ธรรม วยั รนุ่ จะมคี วามรสู้ กึ ไว ออ่ นไหวเมอ่ื รบั การปรกึ ษา และเมอื่ เรม่ิ มคี วามรสู้ กึ วา่ ตอ้ งการทจ่ี ะมสี ว่ นในการตดั สนิ ใจจะเปน็ สญั ญาณบง่ บอกถงึ การมวี ฒุ ภิ าวะทสี่ งู ขนึ้ ถา้ วยั รนุ่ มคี วามรสู้ กึ วา่ เขามสี ว่ นในการรว่ มตดั สนิ ใจอยา่ งเปน็ ธรรมการไมย่ อมรบั และการตอ่ ตา้ นตา่ ง ๆ กจ็ ะลดนอ้ ยลง เปน็ เรอื่ งธรรมดาสำ� หรบั วยั รนุ่ ทอ่ี ยกู่ บั ครอบครวั จะกลายเปน็ แพะรบั บาปถกู ดุดา่ ท้งั ทเี่ ขาไม่ได้กอ่ ปญั หาขน้ึ มา บทบาทของพ่อ ในสังคมทั่วไป พ่อจะเป็นผู้ที่มีอ�ำนาจมากที่สุดในครอบครัวและรับผิดชอบในการตัดสินใจเรื่องส�ำคัญ ๆ ในบ้าน การแยกแยะว่าใครเป็นผู้อยู่ในปกครองในแต่ละครอบครัวมีความส�ำคัญมาก อย่างไรก็ตามผู้ให้การปรึกษาจะต้องพิจารณาบทบาทของพ่อในแต่ละครอบครัวให้ชัดเจนเพ่ือประสิทธิผลในการให้บริการ เป็นความจริงท่ีว่า88 คมู่ อื แนวทางปฏบิ ตั กิ ารดแู ลแมว่ ัยร่นุ

ผหู้ ญงิ สามารถแสดงความรสู้ กึ และคนุ้ เคยกบั การแสดงออกทางคำ� พดู มากกวา่ ผชู้ าย และเปน็ เรอื่ งธรรมดาทแ่ี มจ่ ะพาวยั รนุ่ มาพบผใู้ หก้ ารปรกึ ษามากกวา่ พอ่ แตถ่ า้ พอ่ เปน็ ผพู้ ามาผใู้ หก้ ารปรกึ ษาตอ้ งยอมรบั ความจรงิ และยกยอ่ งพอ่ ในความตง้ั ใจทจ่ี ะพยายามชว่ ยครอบครัว โดยอธิบายเรอื่ งราวใหก้ ระจา่ ง ตลอดจนใหค้ วามมั่นใจแกพ่ อ่ วา่ ผใู้ หก้ ารปรกึ ษาไมไ่ ดแ้ ย่งบทบาทของเขา การถกเถยี งระหวา่ งการใหก้ ารปรกึ ษา ความโกรธมกั จะเกดิ ขนึ้ ระหวา่ งการใหก้ ารปรกึ ษาทง้ั ครอบครวั วธิ ที ด่ี ที สี่ ดุ คอื ปลอ่ ยให้ถกเถยี งกนั ระยะหนง่ึ แทนทจ่ี ะไปหา้ มปราม เปน็ โอกาสอนั ดที ผี่ ใู้ หก้ ารปรกึ ษาจะไดส้ งั เกตความเปน็ ไปทเี่ กดิ ขนึ้ จรงิ ในครอบครวั น้ีและมีโอกาสสะท้อนความคิดเห็นเม่ือการถกเถียงสิ้นสุดลงว่าแต่ละคนมีพฤติกรรมอย่างไร ระหว่างการถกเถียงเป็นการแสดงให้เห็นความยอมรับของผู้ให้การปรึกษาถึงการแสดงออกทางความรู้สึกที่แท้จริงระหว่างการให้บริการของสมาชิกในครอบครัวแต่ก็ไม่ควรปล่อยให้การถกเถียงด�ำเนินไปอย่างไม่มีก�ำหนด และเมื่อสมาชิกแต่ละคนได้ข้อยุติที่ชัดเจนแล้ว ผู้ให้การปรึกษาควรจะขอบคุณพวกเขาสำ� หรับเหตกุ ารณ์ทเ่ี กดิ ข้นึ และแนะนำ� ใหฟ้ ังสงิ่ ทผี่ ูใ้ ห้การปรกึ ษาพูดในฐานะคนนอกซงึ่ ไดส้ งั เกตเหน็ ชว่ งท้ายของการให้บริการ การจบการให้บรกิ ารการปรกึ ษาอย่างเหมาะสมเปน็ เร่อื งท่สี ำ� คญั มาก ก่อนจบการใหบ้ ริการผใู้ หก้ ารปรกึ ษาจะตอ้ งสรปุ ความคดิ เหน็ ของสมาชกิ ในครอบครวั ทกุ คนใหช้ ดั เจนและเปน็ กลางทสี่ ดุ เทา่ ทจี่ ะทำ� ได้ เนน้ ความสำ� เรจ็ทไี่ ดร้ บั ระหวา่ งการใหบ้ รกิ าร ความสำ� เรจ็ แรกคอื การทสี่ มาชกิ ในครอบครวั ทกุ คนไดม้ าพรอ้ มกนั ความสำ� เรจ็ ทส่ี องคอื ทกุ คนสามารถสอ่ื สารความคดิ เหน็ ของแตล่ ะคนได้ เปน็ ผลใหท้ กุ คนสามารถรบั ฟงั ความคดิ เหน็ ซง่ึ กนั และกนั ความสำ� เรจ็ ทต่ี ดิ ตามมาคอื บางเรอื่ งไดร้ บั การแกไ้ ขและมกี ารวางแผนสำ� หรบั อนาคต ความจรงิ ทปี่ ฏเิ สธไมไ่ ดค้ อื ยงั มคี วามคดิ เหน็ ทแี่ ตกตา่ งกนั อยซู่ งึ่ ไมค่ วรละเลยหรอื ไมแ่ กไ้ ข เนอื่ งจากยงั ตอ้ งมกี ารเปลยี่ นแปลงทตี่ อ้ งลงมอื ปฏบิ ตั แิ ละระยะเวลา การนดั ใหบ้ รกิ ารการปรกึ ษาครง้ั ตอ่ ไปเพอ่ื ทจ่ี ะได้มกี ารทบทวนแผนการ (ยกเวน้ การให้บริการคร้ังสุดท้าย) ผู้ใหก้ ารปรึกษาควรแสดงความตงั้ ใจจรงิ ทจี่ ะพบกับครอบครัวน้ีอีกเมื่อพวกเขาตอ้ งการข้อคดิ ในการใหก้ ารปรึกษาแกว่ ัยรุ่นพร้อมครอบครวั 1. กอ่ นเร่ิมการให้การปรกึ ษา - ตอ้ งพจิ ารณาให้ไดว้ ่าใครเปน็ ผู้รบั การปรึกษา วยั รนุ่ หรอื สมาชกิ อนื่ ในครอบครวั - ต้องใหว้ ยั รุ่นและครอบครัวอธิบายว่าพวกเขาตดั สินใจในเรอื่ งนี้อยา่ งไรและทำ� ไม ภาคผนวก 89

- สังเกตการเลือกทีน่ ง่ั ของแต่ละคน - อธบิ ายบทบาทของผใู้ หก้ ารปรกึ ษาวา่ ผใู้ หก้ ารปรกึ ษาจะคอยชว่ ยอธบิ ายสถานการณ์ใหช้ ดั เจนขน้ึ และจะคอยช่วยเหลอื ใหพ้ วกเขาท�ำกิจกรรมตา่ ง ๆ เพือ่ ใหส้ ถานการณ์ดีขึ้น 2. การใหก้ ารปรึกษาสมาชิกทีละคน - ถา้ ผใู้ หก้ ารปรกึ ษาพบวา่ ตอนแรกมคี วามจำ� เปน็ ทจี่ ะตอ้ งสนทนากบั วยั รนุ่ ตามลำ� พงั ผใู้ หก้ ารปรกึ ษาตอ้ งอธบิ ายใหว้ ยั รนุ่ และครอบครวั ทราบวา่ บางครง้ั ไมส่ ามารถสนทนาพรอ้ มกนั ทงั้ หมดในตอนแรก และขออนญุ าตทจ่ี ะแยกการสนทนา - ศกึ ษาจากทกุ คนในครอบครวั ว่าทีม่ ปี ัญหาหรอื ไม่ ถ้ามปี ญั หาคืออะไร 3. เม่ือให้วัยรุน่ และครอบครัวมาอยู่รวมกัน - อธบิ ายส้นั ๆ อย่างเปน็ กลางถึงความคดิ เหน็ ท่ที กุ คนไดแ้ สดงออก - ท�ำใหส้ มาชกิ ในครอบครวั รบั ฟังความเห็นกนั และกนั - สังเกตปฏิกิรยิ าต่าง ๆ เช่น ความเจ็บปวด อาการโกรธ ความสบายใจ เปน็ ตน้ - วจิ ารณส์ งิ่ ทผ่ี ใู้ หก้ ารปรกึ ษาไดส้ งั เกตเหน็ โดยการสะทอ้ นความจรงิ และความรสู้ กึ เพอ่ื ทท่ี กุ คนในครอบครวั จะได้เหน็ ว่าผใู้ หก้ ารปรึกษาเข้าใจ แกไ้ ขถา้ ผูใ้ ห้การปรึกษาไม่เข้าใจ ฟงั ความคดิ เห็นซึ่งกันและกัน และเห็นผลกระทบจากสิง่ ที่แตล่ ะคนไดพ้ ูดตอ่ กัน - ไม่ควรเขา้ ข้างฝ่ายใดฝา่ ยหนึง่ แตต่ ้องให้ความมน่ั ใจว่าทุกคนมโี อกาสทีจ่ ะแสดงความร้สู ึกของตนเอง - จำ� ไวเ้ สมอวา่ บทบาทของผปู้ กครองและวยั รนุ่ แตกตา่ งกนั ผปู้ กครองมหี นา้ ทค่ี วามรบั ผดิ ชอบมากกวา่ แตค่ วามสัมพันธ์น้ีมกี ารเปลี่ยนแปลงเมื่อวัยรนุ่ มวี ฒุ ิภาวะสงู ขน้ึ - ชว่ ยใหส้ มาชกิ ในครอบครวั เจรจากนั เพอื่ ทจี่ ะปรบั เปลีย่ นบทบาทใหม่ตามทม่ี ีความเหน็ รว่ มกนั - วยั รนุ่ มคี วามออ่ นไหวตอ่ คำ� วา่ “ยตุ ธิ รรม” ถา้ มกี ารตกลงกนั เรยี บรอ้ ยแลว้ สงิ่ ทพี่ วกเขาไดย้ ดึ ถอื ไวเ้ ปน็ เพยี ง“ความเป็นธรรม” - ถา้ พ่อของวัยรุ่นมาดว้ ย อย่าทำ� อะไรทท่ี ำ� ใหเ้ ขาคิดว่าผใู้ หก้ ารปรึกษาก�ำลงั แยง่ บทบาทของเขา90 คู่มอื แนวทางปฏบิ ตั กิ ารดูแลแมว่ ยั รุ่น