นิทานพื้นบ้านภาคเหนือ ๓๑ เรื่อง

นิทานพ้ืนบา้ นภาคเหนือ ๓๑ เร่อื ง

สารบญั หนา้ ๑. กบกินเดือน ๑ ๒. กว่ิ หามเฮือ ๒ ๓. แกพ้ ิษตามราศี ๓ ๔. ขายปญั ญา ๕ ๕. ขนุ หลวงบะลงั กะ๊ ๗ ๖. คนคดดีกบั คนซ่อื ดี ๘ ๗. คนแจวเรือจา้ งกบั นกั ศกึ ษา ๙ ๘. ควายลุงคาํ ๑๑ ๙. ใครโง่กว่าใคร ๑๒ ๑๐. จกั จนั่ ไม่มไี ส้ ๑๔ ๑๑. ชะตามะกอกแหง้ ๑๕ ๑๒. เชยี งดาว ๑๘ ๑๓. เซ่ยี งเมย่ี งคาํ่ พญา ๒๐ ๑๔. ดนตรธี รรมชาติ ๒๒ ๑๕. ดอยปูคา ๒๔ ๑๖. ประตชู า้ งเผอื ก ๒๕ ๑๗. ป๋เู ซด็ คํา่ ลวั ะ ๒๖ ๑๘. ป่อู า้ ยทา้ ยเล้ิก ๒๘ ๑๙. ผาเผียบ ๓๑ ๒๐. ผาว่ิงชู้ ๓๓ ๒๑. พระธาตหุ ริภุญชยั ๓๔ ๒๒. พนี่ อ้ งสองชาย ๓๖ ๒๓. เมอื งลบั แล ๓๘ ๒๔. ยา่ ผนั คอเหนยี ง ๔๐ ๒๕. ลานนางคอย ๔๒

๒๖. ลลิ ติ รพระลอ ๔๓ ๒๗. วธิ ีปราบลิง ๔๕ ๒๘. เศรษฐกี บั ยาจก ๔๖ ๒๙. สามสหายไปเรยี นวชิ า ๔๗ ๓๐. หมาขนคาํ ๕๐ ๓๑. อา้ ยกอ้ งขจี้ ุ๊ ๕๒

๑ ๑. กบกินเดอื น มคี รอบครวั หนง่ึ อาศัยอยดู ว ยกันทั้งหมด 4 คน มีพอ แม และลกู สาวอีกสองคน ตามวฒั นธรรมทดี่ ีงาม ตามลา นนาแลว ลกู สาวนัน้ จะไมไ ดอ อกไปทำงานนอกบาน แตจะเรียนเรือ่ งงานบา นงานเรอื น เรอ่ื งเยบ็ ปกถัก รอย การทำอาหาร เพราะถือวา งานในบา น และความเรยี บรอ ยของบา นทั้งหมดน้ันเปนเรอื่ งของผูหญิง พอ และแมบา นน้กี ็เลยส่งั ใหลกู สาวทั้งสองเครงครัดในเรื่องของการบานการเรอื นเปน หลัก สองศรพี ี่นองน้ันก็เชื่อ ฟงพอและแมเปนอยางดี ภายในครวั ชวงเวลาที่สองสาวพ่ีนอ งกำลงั ทำอาหารเพื่อประชนั ความอรอยกัน ตางคนตา งชมิ อาหาร ของอีกฝาย แลวก็เกดิ มปี ากเสยี งทะเลาะกันเพราะความคดิ เหน็ เรอื่ งของรสชาตอิ าหารนัน้ ไมเ หมอื นกัน ตา งคน ตา งกค็ ดิ วาอาหารของตนเองนน้ั อรอยเหนอื ใคร …เกดิ ทะเลาะและมีปากเสียงกันจนกระทั่งสาวผูท่ีนัน้ เอาทพั พี ฟาดไปท่ใี บหนา ของนอ งสาว สวนนองสาวเองกเ็ อาไมต ีพรกิ ฟาดผูเปนพี่ ท้ังสองคนน้นั ทะเลาะกันจนกระทั่งทง้ั สองตายคาที่ ดวยโทสะของตวั เองลวน ๆ พอและแมข องทง้ั สองน้ันเสยี ใจมาก เพราะท่ีผานมานัน้ พร่ำสอนเรอ่ื ง ของมารยาท เรือ่ งของการบานการเรือน ไมนา เชื่อวาลกู สาวทง้ั สองจะตายดวยการทะเลาะกัน .. เม่อื ทั้งสอง เสียชีวติ ไปเปน วญิ ญาณ ยมบาลไดพพิ ากษาโทษของท้งั สองวญิ ญาณอยางท่สี ดุ เพราะการกระทำของท้ังสอง คนเปน การทนี่ าบดั สีและนา อายเปน อยางมาก เกิดโทสะโดยทไี่ มร ูจกั ยบั ยัง้ ชั่งใจ ท้ัง ๆ ทที่ ั้งสองคนน้ันก็เปนพี่ นอ งกนั แทๆ ถูกพพิ ากษาใหลงนรกทัง้ หมด 7 ชนั้ คนพีไ่ ปเกิดเปน เดือนอยูบ นฟา สว นคนนองนั้นไปเกดิ เปนกบ ความอาฆาตแคนของทง้ั สองคนนั้น ยงั ไมจบส้นิ แคต รงนั้น เมื่อมีปรากฏการณบางอยาง คนนองผูเปน กบก็ได อาปากคาบคนพีเ่ อาไว เกิดเปนปรากฏการณกบกินเดอื นที่เราเหน็ และยังคงอาฆาตแคน กนั อยตู ลอดมา ขอคิดสอนใจท่ไี ดจ ากเรือ่ ง กบกินเดือน จากนิทานเรื่องน้สี อนใหร วู า การทำความดี ไมท ำความชว่ั เปน ส่งิ ที่เราถกู สอนกันตลอดมา แตเมอ่ื ใดก็ ตามทีเ่ ราเกิดโทสะ เกดิ ความอาฆาตแคน กส็ ามารถทำใหเ ราตกนรกได เปน นิทานทสี่ อนใหเรารจู กั บุญและบาป รจู กั วา นรกและสวรรคน นั้ มีจริง นอกจากขอ คิดทไ่ี ดจ ากนทิ านแลว อกี หนง่ึ วัฒนธรรมทเี่ ราไดเหน็ จากนทิ านเรื่องนี้ก็คอื วฒั นธรรมของ ชาวเหนอื ลา นนานั้นจะใหล กู สาวอยูก บั บา นกับเรือน มีขนบธรรมเนยี มประเพณที ส่ี วยงาม มีความเชอ่ื เร่ืองของ ปรากฏการณธรรมชาตเิ รื่องกบกนิ เดือน นิทานพ้นื บา นภาคเหนือจะซอนความออนชอย ความสวยงามของ วัฒนธรรมที่สวยงาม การสืบทอดสืบตอประเพณมี าต้ังแตตน ความเปนอยูของชาวเหนือที่สงบเสงีย่ ม มี ความสขุ กับบรรยากาศเงยี บสงบภายใตธ รรมชาติและสภาพอากาศท่ไี มรอ นมากนกั เปนเสนห ของภาคเหนือ อยา งแทจ รงิ ประเภทของนิทาน • นิทานคติสอนใจหรือนทิ านประเภทคำสอน (Fable)

๒ ๒. กว่ิ หามเฮอื ลัวะลกุ จากขุนแจมจะมาทานธาตุวดั หลวงชา งเค่ิง เมียนอยกบั เมยี หลวงก็ลอ งเฮือมาคำลำ เมยี หลวง ลอ งมากอ น ลองตวยรองนำ้ เมยี นอยก็จะเอาเหลือเมยี หลวง กเ็ อาหามเฮือขามก่วิ มาตกหัน้ เมยี หลวงบท นั ผด โคง หัน้ เต่อื เมยี นอ ยผดแลว ขเี่ ฮอื มา มาแผวหาดเฮือหักแลว เมยี นอ ยเมียหลวงก็เดินทางดวยตนี เมียหลวงก็ เตียวโตยฮองน้ำมา เมยี นอ ยพาพลโยธาลองมาทางบก มาแผวกิ่วหลบหมอยก็มาหลบฮอยหั้นนะ ประเภทของนทิ าน • นิทานทองถนิ่ หรอื นทิ านประจำทองถน่ิ (legend)

๓ ๓. แกพ ิษตามราศี คร้ังหน่งึ นานมาแลว ยงั มีลกู เศรษฐีคนหน่ึง ชอบเดนิ ทางไปคา ขายตางบานตา งเมืองอยูไมข าดวันหนงึ่ ไปคา ดงั เชนเคย พรอมกบั บาวไพรหลายคน แตค ราวน้ีเคราะหร า ย ถกู โจรดกั ปลนกลางทางตอ งหนเี อาตวั รอด เสียผคู นขาวของทัง้ หมด พลดั ไปแตล ำพังกบั บา วท่ตี ดิ หนาตามหลงั คนหน่งึ เทา นัน้ สองคนนายบา วเดินเซซังไปจนค่ำกถ็ ึงเมืองแหง หน่ึง แตเ ขาพักในเมืองไมไ ด เพราะประตูเมืองปดเสีย แลว จึงตองอาศยั พกั แรมอยูท ่ีศาลานอกเมอื ง กอนนอนนายบา วก็สนทนากัน บาวขอใหลกู เศรษฐีเลาเร่ือง พระพทุ ธเจาเสวยพระชาตเิ ปนพระโพธิสัตวชาติ ตา ง ๆ ใหฟ ง ลกู เศรษฐที ่ีเปนนายก็รับคำ แลว ใหบาววา ‘' สคั เค '' ชมุ นมุ เทวดาบอกกลา วจะเลานทิ านชาดก เปนกริ ิยาบุญอญั เชิญเทวดาท้ังหลายมาประชุมฟง แตพอ บา วกลา วประกาศชมุ นุมเทวดาจบ ลกู เศรษฐีเหนด็ เหนอ่ื ยมาทั้งวัน งวงหนักกน็ อนหลบั ไป ไมทันไดเ ลา นทิ าน ชาดกตาม่ีรบั ปากไว สว นบาวเม่อื เหน็ นายหลับเสยี แลว ก็ลงนอนบางแตไ มหลบั หไู ดยนิ เหมือนคนพูดกนั บนขื่อศาลา ตัง้ ใต ฟงดูกร็ ูวา เปนเสียงพดู ของเหลา เทวดาทต่ี นประกาศชุมนุมมาฟง นทิ าน ชาดก แตผ เู ลาหลบั เสยี กอน เทวดาพา กันมาแลว ก็เกอไปไมไดฟง นิทานสมความกระหายยาก กโ็ กรธเคอื งมากจึงคิดกนั วาจะฆา ลกู เศรษฐเี สยี ใหหาย แคน ในขั้นตนเทวดากลมุ นนั้ กต็ กลงกันวา จะเอาแสงพิษปนไปกับแสงแดดใหแทงตาลูกเศรษฐเี วลา ตื่นข้ึน อำนาจแสงพษิ ในแดดน้ันกจ็ ะทำใหอ ายุสน้ั ลกู เศรษฐีตน่ื ข้นึ กต็ องตายเมอ่ื ตอ งแสงแดดแทงตาแตม ีเทวดาองค หนึ่งแยงวา ‘' ถา ลกู เศรษฐีต่ืนข้ึนแตเชาตรกู อนแดดบงั เกดิ ข้ึน แลวเอาน้ำลา งหนาแสงพิษในแดดจะไมใหโ ทษ อันใด กจ็ ะแกพ ิษเสียไดไมใหอ นั ตรายบงั เกดิ ขึ้น ลกู เศรษฐีก็จะไมตายตามทต่ี องการ '' เทวดาอกี องคห นึง่ ในท่ี ประชุมนัน้ จงึ วา ‘' ถาเขาไมตายในเวลาเชา ดังที่เราคะเน กต็ อ งรอโอกาสใหมในตอนกลางวนั อีกทีหน่ึง คือ กลางวันแดดรอ นเหงอื่ ออก ก็จะเอาพษิ ใสขุมเหง่อื ตรงหัวใจ พิษซบึ ซาบเขาในหัวใจ ลูกเศรษฐีกจ็ ะตายตอนนั้น เทวดาอกี องคหนึง่ ขัดข้นึ วา ‘' อาจจะไมต ายก็ไดถ าลูกเศรษฐรี จู ักผอ นรอนแกพ ษิ ยามเท่ียงเสยี โดยเอาน้ำลูบ ตรงหวั ใจใหเ ย็นชมุ กเ็ ปน อันวาวิธนี ้ีอาจไมไ ดผลดี ถา แกเปน ‘' เทวดาอกี องคหน่งึ กห็ าทางลงโทษใหมว า ‘' ถา เชนนน้ั จะเอาพษิ ใสใ นคนโทนำ้ เวลาลกู เศรษฐีกินขาว แลวกินน้ำในคนโทก็จะ ตองพิษนั้นตาย ‘' ก็มีเทวดาอีกองคหนึ่งกลา วขึ้นวา ‘' ถาเขารูจักแกก็จะไมเปน อันตรายดว ยพิษนนั้ คอื กอนจะกินน้ำในคนโทใหร นิ ท้ิงหนอ ยหนง่ึ พิษทอี่ ยูบนผวิ น้ำถกู รนิ ทิ้งเสียแลว กนิ เขา ไป กไ็ มม ีโทษอนั ใด ลกู เศรษฐีกจ็ ะแกต ก รอดตายได ‘' เทวดาองคถ ดั มาจึงวา ‘' ถา ไมตายตอนกนิ น้ำกจ็ ะใหต ายตอนกนิ หมาก จะเอาพิษปา ยไวท ่หี างพลู กนิ หมากเมอ่ื ใดก็จะตอ งพิษนั้นตาย ‘' เทวดาอีกองคหนึ่งจงึ แยง วา ‘' ทีว่ า จะปายพษิ ไวท ห่ี างพลูนน้ั มที างจะทำให ตายไดก็จรงิ แตก ็มที างแกอ ยนู ่ันเอง ถา เขาเด็ดหางพลูทงิ้ เสยี พษิ ก็ไมตดิ เขาไป ก็จะรอดไปได ‘' เทวดาองคตอมากอ็ อกความเห็นวา ‘' ถาเชนนนั้ ก็ตองรอไวตอนคำ่ เมือ่ จะนอนเรากเ็ อาพษิ เชด็ ไวทฝ่ี า เทา ลูกเศรษฐีนอนหลับไปพษิ จะซึมซาบทำใหต ายไปเลย ไมไ ดตน่ื ข้ึนดดู วงตะวนั อกี ‘' แตเทวดาองคสดุ ทา ยใน ท่นี ั้นกว็ า ‘' ถงึ แมจ ะใชว ธิ ีนล้ี กู เศรษฐกี ็ยังมีทางรอดถา รจู กั แกพษิ โดยเอาน้ำลา งเทา เสียกอนนอน พิษรายนน้ั ก็ จะไมท ำอนั ตรายแกล ูกเศรษฐีประการใดเลย ‘'

๔ บา วนอนฟง เทวดาปรกึ ษากนั จนหลบั ไป จำเรือ่ งท่ีเทวดาพดู ทงั้ ทางหนีทีแกไ ดท กุ อยาง พอเชามืดพระ ตีระฆังก็รีบปลุกนายขึ้นเลา ใหฟง แลวใหนายลา งหนาเสียกอนแสงอาทิตยสองเปนการแกพิษยามเชา ถึง กลางวันก็ใหเ อานำ้ ลูบอกดับพิษท่ชี มุ เหงื่อตรงหัวใจ เวลาจะกินน้ำใหร นิ ในคนโททง้ิ เสียหนอยหนง่ึ กอ น คร้ัน เม่ือจะกินหมากกเ็ ตอื นใหเด็ดหางพลทู ง้ิ เสยี กอนจะเอาปูนปา ยพลู กอนนอนกบ็ อกใหน ายลา งเทา ทำลายพิษท่ี เทวดาเช็ดไวท ่ีฝา เทา ลกู เศรษฐแี กพษิ ไปไดห มดสิน้ ตามราศรตา ง ๆ ก็รอดชวี ติ ไปไดไมต อ งตาย การแกพ ษิ น้ไี ด กลายเปน ธรรมเนยี มของคนทางเมืองเหนือ ทำตามอยางนี้กันมาจนกระทงั่ ทุกวนั นี้ ขอคดิ สอนใจทไี่ ดจากเรอื่ ง แกพษิ ตามราศี ๑. ทำใหไ ดร บั ความสนุกเพลิดเพลนิ ๒. ทำใหร ถู งึ การนำเอาธรรมเนยี มประเพณีทท่ี ำอยเู ปรียบเทียบกบั นทิ าน ๓. ทำใหร ูถึงการสอนคนใหป ฏิบตั เิ กี่ยวกับสุขภาพอนามัยกอ นดว ยการยกเอานิทานมาเลา ประเภทของนทิ าน • นทิ านประเภทอธบิ ายหรือนิทานอธบิ ายเหตุ (explanatory tale)

๕ ๔. ขายปญ ญา ในกาลกอนนัน้ สติปญญาความรู ความเฉลยี วฉลาดปราดเปรอ่ื งนั้น มีการนำเอามาขายดงั สินคาตา ง ๆ เชน ปจจบุ นั น้ี ดังนนั้ ตลอดเวลาจะมผี นู ำเอาความรูหรอื เอาตวั ปญ ญานี้มาขายเสมอ วนั หนง่ึ ในเวลาบาย แดดรอนจัดจนเปน เปลว มชี ายคนหน่งึ นำเอาปญ ญามาขาย โดยบรรจตุ วั ปญญา ลงในกระทอจนเตม็ แลว หาบผานเปลวแดดมาจนถงึ ประตูเมอื ง ครนั้ จะเขา ไปทนั ทีก็เกรงวา อากาศรอน ๆ เชนน้จี ะทำใหอ ารมณข องตนเสยี ไปได เขาจึงสอดสา ยสายตาดรู ม ไมใหญบริเวณรอบ ๆ ในทส่ี ุดกม็ องเห็นรมหวาใหญใบตก มรี มแผกวางนา พัก เขาจงึ แวะเขาไปแลววางหาบตวั ปญ ญาท่นี ำมาขายลง แลว เอนหลังหลบั ไปดว ยความเหนือ่ ยออน จวบจนตะวันบา ยคลอ ยลง ความรอ นจงึ คอ ยบรรเทา ชายนน้ั ตืน่ ข้ึนแลวไปลางหนาในสระน้ำใกล กำแพงเมอื ง ตัง้ ใจวา พอเสร็จธุระแลว นำเอาตวั ปญ ญาเขาไปเสนอขายในเมอื งทนั ที ขณะท่ีเขาเตรยี มจัดหาบเพอื่ จะเขาไปในเมืองอยูนน้ั พอดมี ีหมคู นประมาณ ๔ - ๕ คนออกจากประตู เมืองมา เมอ่ื มาถงึ ใตรมหวา ชายทีน่ ำเอาตัวปญญามาขายจงึ รอ งถามออกไปวา ‘'พีน่ อ งท้ังหลาย ในพวกทานมีใครบางไหมทตี่ อ งการซือ้ เอาปญญาไปไวใชบา ง'' ชาวบานเหลาน้นั หัน หนามาดูตากนั คนหนง่ึ ในพรรคพวกจงึ ถามวา ‘'ทา นเอย ปญ ญาน้ันมันเปน เสมอแกวสารพัดนึก ซึง่ จะลดบนั ดาลใหท า นลว งรแู ละสามารถประดษิ ฐ คิดคนสิ่งตาง ๆ ที่แปลก ๆ ใหมไดอีกมากมายโดยไมรูจ ักจบสิ้น ปญญาจะชวยใหบานเมืองทีล่ าหลัง เจรญิ กา วหนา '' คนหนง่ึ ในพวกน้นั อทุ านออกมาดว ยความพอใจ ‘'โอโฮ'' ยงั งน้ั ปญ ญาก็เปน แกวสารพัดนึกละซิท่ีจะ สามารถดลบันดาลส่ิงท่ีตอ งการได ทุกอยา ง นอกจากน้นั ปญญายงั ชว ยใหเราลว งรสู ่ิงทเ่ี รายงั ไมร ูดว ยใชไ หม '' ชายผนู ้ันพยักหนา และรบั ปากวา ‘'จริงทีเดยี ว พวกทา นเขาใจอยางถูกตอ ง ปญญาเปรียบเหมอื นดวง แกวทีจ่ ะสองสวา งขจดั ความโงเขลาใหห ายไปอยา งไรละ พวกทานมีใครตอ งการบา งไหมเลา เรากำลังนำมา เสนอขายจนถงึ บา นของทานละ ‘' ชายคนหนงึ่ ในหมูคนนน้ั อยากจะลองดูวา ผูเ อาปญ ญามาขายน้ันจะฉลาดและลว งรทู กุ ส่ิงจริงดังท่เี ขา กลาวหรือไม เขาจึงกมดรู อบ ๆ ตนหวาใหญนนั้ อยางพนิ ิจพเิ คราะหแ ลวเอยปากถามวา ‘'เอาละ เมือ่ ทานกลา ววา ปญ ญาจะสามารถชว ยใหเ ราลว งรทู กุ อยา ง ขาพเจาขอเรียนถามทานวา ทา นรูห รือไมว า มอี ะไรอยใู ตด ินตรงทท่ี า นยืนอยตู รงนี้ ถาหากทานมปี ญ ญาจริง หวังวา ทา นคงจะตอบได '' ชายน้ันยนื เพง พนิ ิจพจิ ารณาเปนเวลานาน กไ็ มสามารถบอกไดวาใตห าบและใตบรเิ วณทต่ี นยนื อยูน้ันมี อะไรอยู เขาจึงยอ นถามไปวา ‘' และทา นสามารถบอกไดร วึ า อะไรอยูใตเ ทา ทเี่ รายืนอยูน้ี '' ชายที่ถามพยกั หนาและตอบออกไปทนั ทวี า ‘' แมเราจะไมมีตวั ปญ ญามาขายแตเ รากลา บอกวา ใตห าบ ตวั ปญญานม้ี ไี ขม ดแดง ( ดนิ ) รังใหญ หากทา นไมเ ช่อื ก็ชวยเราขดุ ซิ หากไมพ บดงั เราวายอมใหทา นปรับเราก็ แลว กัน '' ชายคนนัน้ ตกลง ตอ จากนนั้ คนท้งั หมดตา งชวยกนั ขดุ ลงไปจนลึกเกอื บทวมศรี ษะ จึงพบไขม ดพรอ มทง้ั แมม นั จำนวนมากมายในโพรงนน้ั จรงิ ๆ ซึ่งการกระทำครงั้ น้ี ทำใหช ายผูเอาปญ ญามาขายรสู ึกอับอายยิ่งนกั

๖ ดวยเหตนุ เ้ี ขาจงึ ยกเอาหาบปญญาเดินหมนุ กลบั ไปทางเดิม ไมยอมเอาตวั ปญ ญามาขายใหแ กช าวเมอื ง นน้ั เพราะเจบ็ ใจที่ถูกสบประมาทซึง่ หนา เขาออกเดินทางไปเรื่อย ๆ เปนเวลานานจนกระทง่ั ไปพบคนผิวขาว ไดแกพวกฝร่งั นน่ั เอง เขาจงึ เอาตวั ปญ ญาน้นี ำออกไปขาย และดว ยเหตุน้ีเองจงึ ทำใหช าวยุโรปเจริญรวดเร็ว สามารถคิดและประดษิ ฐสิ่งตา ง ๆไดโดยไมร จู กั จบสน้ิ นอกจากนนั้ ยังมีการศึกษาเลา เรยี น ตลอดจนวธิ ีคน ควา ซ่ึงดกี วา พวกเราเสียอกี ไขมดแดง (ดนิ ) เปน แมลงชนิดหนง่ึ ตัวเลก็ ๆ แมมดตวั สแี ดง ตัวเล็กมากมนั จะขดุ รูอยลู กึ เวลาไขของ มันแกตัว มันจะขุดขึ้นมา แลวบินออกไปทำการผสมพันธุและไขตอไป ทางภาคเหนือเรียกวา แมงมนั รับประทานอรอยมาก รงั หน่ึง ๆ มไี ขมากพอสมควร ขอ คิดสอนใจทไี่ ดจากเร่อื ง ขายปญ ญา คนอวด รเู ม่อื ไปพบคนทรี่ ูจรงิ สูเขาไมไ ดยอมขายหนา หรอื ปญ ญาเปน เร่ืองของนามธรรมจะชอ้ื จะขาย กันเหมอื นวตั ถหุ าไดไม ผรู ูแจงในปญ ญาคอื ผศู ึกษาคนควาดวยตนเอง นนั่ คอื ประสบการณห รือการศกึ ษาดวย การกระทำจรงิ น่นั เอง เหมือนชายท่รี ูไดวา พ้ืนดนิ ตรงนนั้ มไี ขแมงมนั เพราะใชความสังเกตและเคยหากนิ ทางน้ี มาแลว ประเภทของนิทาน • นทิ านประเภทอธบิ ายหรอื นทิ านอธบิ ายเหตุ (explanatory tale)

๗ ๕. ขุนหลวงบะลังกะ ตะกอนนีเ้ มืองเชียงใหมกอนมพี ญามังรายจะมาสราง คนที่ครองเมืองเชยี งใหมก อมีอยูกอนแลว เรยี กวา “ขนุ หลวงบะลงั กะ” คลา ยๆ วา เปนลัวะ ขุนหลวงบะลังกะ กอ อยากไดน างจามเทวเี ปนเมยี พยายาม เกลย้ี กลอ มตา งๆ นางจามเทวีบย อม เพราะวาขนุ หลวงบะลงั กะเปนคนปาคนดง เปนลัวะ กอ เลยทาขนุ หลวง ถา พงุ สะเหนา มาตกกลางเมอื งลำพนู เมือ่ ใด ขา จะยอมเปนผัวขนุ หลวงบะลงั กะเมอ่ื อน้ั ขุนหลวงกอพุงสะเหนา ไปตกท่ีหลังวดั มหาวัน ลำพูน บะเดี่ยวน้เี ปน ฮอ งหนองสะเหนาๆๆ ยังมีเทาบะ เด่ยี ว นางจามเทวีกอกลัวไดเ ปน เมยี ขนุ หลวงบะลังกะ เลยเกณฑเอาหมูชาวบาน ไผมซี ิ่นเกา เอามาปกกำแพงเมอื ง ละกอ เอาผา ซน่ิ มาแปงเปน หมอน เอาหมอยเอาผา ยกยดั เปน หมอนมาบรรณาการขุนหลวงบะลังกะ ขุนหลวงกอนกึ วานางจามเทวถี าจะรกั เราแท เอาพลแู ถมกบั หมากมาหอื้ เค้ียว เอาหมอยมดั ขุนหลวงบะลงั กะ กอ เอามาเค้ียว เอาหมวก เอาหมอนมา พุง สะเหนาไปแหมกำ ซำ้ หา งไปแหม เลยเสียใจ ถูกขม เวลาคนเชียงใหมต ะกอ นเคย้ี วหมาก เปนจะเด็ดหางพลู เพราะวา นางจามเทวีเวลาเอาพลูมาแปง เปน เอาปลายพลูแหยเ ขาท่อี วัยวะเพศ เอามาแปงหื้อขุนหลวงบะลังกะ คนเชยี งใหมจ ะเคย้ี วหมาก เปน ตอ งเดด็ หาง พลูขวางกอน ประเภทของนทิ าน • นิทานทองถิ่นหรอื นิทานประจำทอ งถน่ิ (legend)

๘ ๖. คนคดดีกับคนซื่อดี มีชายสามคนซง่ึ เปนเพอื่ นกนั … อยมู าวันหนึ่งก็ไดช วนกันไปเท่ียวหมูบานอ่ืน พอไปไดครง่ึ ทางเก็บเงิน ได …ชายอกี สองคนนนั้ คิดไมซ ่อื กบั เพ่ือนอีกคนหน่ึง โดยการออกเสียงวา คนคดกบั คนซื่ออยางไหนจะดีกวา เพ่อื นอีกคนบอกวา คนซอ่ื ดกี วา แตอ กี สองคนทีไ่ ดว างแผนกันไวก บ็ อกวา คนคดดกี วา… สรุปแลว สองคนน้ีจึง ชนะ เลยไมแ บง เงินใหเพ่อื นคนทบ่ี อกวา คนซอ่ื ดีกวา ในระหวางการเดินทางพวกเขากไ็ ดเ ขา พกั หมูบานรางแหงหนงึ่ คนทถ่ี กู รังแกฝนวาเหน็ เทพองคนาง และเทพบอกกับเขาวาในเมอื งนม้ี ีพระธิดาทรงปว ย ไมมีใครรกั ษาได ใหเ จาเอาฟน 3 มัด ไปเผากอนหินกอน ใหญๆ ท่ีอยใู กลๆ เมือง พอกอนหินไหมก็จะกลายเปนแมน ำ้ ชาวบา นกไ็ ดท ำนาอาการของพระธิดาก็จะหาย จากการปวย พอรงุ ข้ึนมาเขาไดท ำตามทเ่ี ทพบอกและทกุ อยา งกเ็ ปนจริง พระราชาทรงพระราชทานรางวลั ใหชาย คนนี้ พอเพื่อนอกี สองคนเหน็ ก็มาหา แลว ถามวา เจา ทำอยางไรถึงไดด ขี นาดนี้ ชายคนนกี้ บ็ อกวา “ขาเปนคน ซอ่ื ขา ก็ไดด ี เจาสองคนละเปน อยางไรบา ง ไหนวา คนคดดกี วาไมใชหรือทำไมถงึ มีสภาพอยางน้ี” และเขาก็ หวั เราะดังๆออกมาอยางมคี วามสุข ขอ คดิ สอนใจทไ่ี ดจ ากเรื่อง คนคดดีกับคนซื่อดี ซอ่ื กินไมหมด…คดกินไมนาน ประเภทของนทิ าน • นทิ านทองถน่ิ หรอื นิทานประจำทองถิน่ (legend)

๙ ๗. คนแจวเรอื จา งกบั นกั ศึกษา มนี กั ศกึ ษาผูคงแกเ รียนคนหนงึ่ ไดทำการวา จางเรือแจวใหพาขา มฟาก ในขณะที่ทอ งฟา เตม็ ไปดวย เมฆดมู ดื คร้ึม และลมเรมิ่ พัดจนน้ำเกิดเปน ระลอกคล่นื เล็ก ๆ เรือแจวไดแ ลนไปอยา งชา ๆ จนเมอื่ เรอื ไดเขาสู กระแสน้ำอันเช่ียวกราด คนแจวเรอื จึงตอ งใชความระมดั ระวงั เปน อยางมาก สว นฝายนกั ศึกษานั้นกำลังนั่งกม หนา หนงั สือเลมใหญอ ยู จนในทส่ี ุดนักศกึ ษาก็ไดเงยหนา ขนึ้ มาจากตำราแลวมองไปยงั คนแจวเรือและพูดคยุ “ลุงๆ เคยอานหนงั สือประวตั ศิ าสตรบ า งไหม?” นกั ศึกษาเอยถามขึน้ “ไมเ คยเลยครบั ” คนแจวเรอื จางตอบดว ยนำ้ เสยี งทีแ่ ผวเบา นกั ศึกษาจึงพูดขนึ้ วา “ถา ง้ันลุงก็พลาดโอกาสเสียแลว หละ ในหนงั สือประวตั ศิ าสตรนะลุง เตม็ ไปดว ย เรอื่ งราวทีน่ าอา น มเี รื่องของกษัตรยิ แ ละพระราชนิ ใี นสมยั อดีต รวมถงึ เรอ่ื งของสงคราม การตอสู ทำใหเรา สามารถรวู าคนในสมยั โบราณ ใชช วี ิตกนั แบบไหน แตง กายกนั อยางไร ประวัติศาสตรจ ะบอกใหไดร ถู งึ ความ เจริญและความเส่อื มลงของชนชาตติ า ง ๆ ทำไมลงุ ไมอา นประวตั ศิ าสตรบ า งเลา ?” “ผมไมเคยเรียนหนังสือครบั ” คนแจวเรือตอบ ในเวลาน้นั คนแจวเรอื ก็ยังคงแจวเรอื ตอไป สวนนกั ศกึ ษากก็ มหนา อานตำราตอไป คงมีแตเ สยี งใบแจว กระทบพ้นื นำ้ เทา นั้น เมื่อผานไปสักครหู นงึ่ นกั ศึกษากเ็ อยถามคนแจวเรอื ข้ึนอีก ”ภมู ศิ าสตรเลา ลุง เคยอานบา งไหม?” นักศกึ ษาเอย ถาม “ไมเคยเลยครบั ” คนแจวเรือตอบ นกั ศกึ ษาจึงกลาววา “ภูมศิ าสตร เปนวชิ าที่สอนใหเ ราไดรจู กั กับโลกและประเทศตาง ๆ และยงั รวมถงึ กระทั่งภูเขา แมน ำ้ ลม พายุ ฝน นะลงุ วชิ าภูมศิ าสตรเ ปน วิชาที่นาสนใจมาก ลงุ ไมรูจ ักวชิ านเี้ ลยรึ?” “ไมเคยเลยครับ” คนแจวเรือตอบ นักศึกษาสา ยหนา “ถาไมร จู กั วชิ านี้ ชีวติ ลงุ กเ็ หมอื นไมม ีคาอะไรเลย” “วทิ ยาศาสตรละลงุ เคยอานบางรึเปลา” “ไมเ คยอีกแหละคณุ ” คนแจวเรอื ตอบ “ลงุ เนยี่ นะเปนคนยงั ไงกนั แน? วทิ ยาศาสตรท่ีชวยอธิบายถึงเหตุและผลตาง ๆ ลุงรมู ย้ั ความกา วหนา ของคนเราในทกุ วันน้ีข้นึ อยกู บั วิทยาศาสตรโดยตรงเลยนะ นกั วิทยาศาสตรเ ปน คนทส่ี ำคญั อยา งมากในโลกนี้ เลยกว็ าได แตน ีอ่ ะไรลงุ กลบั ไมร ูเรอื่ งพวกน้เี อาเสยี เลย ชีวติ ของลงุ ชางมคี า นอยเสียเหลือเกนิ ” นกั ศกึ ษาปด ตำราของเขาและน่ังเงยี บไมพ ูดอะไรขึ้นอกี ในชวงเวลานน้ั กอนเมฆสีดำไดแ ผข ยายและปกคลมุ เต็มไปทว่ั ท้ังทอ งฟา ลมเรม่ิ พัดแรงขนึ้ มีฟาแลบ แปลบปลาบ เปน เหตุบอกวาพายกุ ำลังจะมา และเรอื กย็ ังเหลอื ระยะทางอีกกวา ครงึ่ ซงึ่ ไกลมากกวา จะถึงฝง คนแจวเรือแหงนข้นึ มองทองฟาดว ยสีหนา ทห่ี วาดหวน่ั ”ดูเมฆน่ันซคิ ุณ พายุคงจะมาถงึ เราในไมชา คณุ วา ยนำ้ เปน ไหมครับ?” นกั ศึกษาพูดข้นึ อยางตนื่ ตกใจกลวั “วา ยน้ำ ผมวา ยไมเ ปนหรอกลงุ ” บัดนี้คนแจวเรือเปน ฝายเลิกคิ้วมองนักศกึ ษาอยางประหลาดใจบา งแลว และพูดวา “อะไรกนั น่ีคุณ วายน้ำไมเปน หรอกรึ คุณมีความรอบรูมากมายออกขนาดนี้ ประวตั ิศาสตรเอย ภูมิศาสตรเอย และวิชา

๑๐ วิทยาศาสตรเอยคณุ ก็รู แตทำไมคณุ ถงึ ไมไปเรียนการวายน้ำดวยเลา อกี สักประเดี๋ยวเถอะ คุณก็จะไดรวู า ชีวติ ของคุณไมม ีคา เลย” ลมพายุพัดแรงขน้ึ เรอื่ ย ๆ เรือแจวลำนอยถกู คลน่ื และลมโหมซัดพัดกระหนำ่ ใสเ ขามา ในไมชาไมน าน เรือแจวกถ็ กู คลนื่ และพายซุ ดั จนเรอื พลิกควำ่ คนแจวเรอื จา งสามารถวายนำ้ ขนึ้ ฝง มาไดอยา งปลอดภยั แตทวา นกั ศึกษาผนู า สงสารไดจมหายไปในกระแสน้ำอนั เชย่ี วกราดนัน้ แลว ขอคดิ สอนใจทไ่ี ดจากเร่ือง คนแจวเรอื จางกับนักศึกษา อยา ไดเทยี่ วไปมองคนอืน่ วา เปน อยา งน้นั อยางนแ้ี ละคดิ ดถู กู ดูแคลนวาเขาตำ่ ตอ ยกวาเรา…แตเ ราควร หันมามองตวั เองวาจิตใจเรานัน้ ตำ่ ตอยกวาคนอ่ืนบา งหรือเปลา และพัฒนาฝกจิตใจเราใหดยี ิง่ ๆขึ้นไป ความรู ทวมหัว…แตเอาตวั ไมร อด ชัยชนะใด ๆ ในโลกน้ี ไมย ิ่งใหญเทา…ชนะใจตนเอง ประเภทของนทิ าน • นิทานทองถ่นิ หรือนทิ านประจำทองถน่ิ (legend)

๑๑ ๘. ควายลงุ คำ ลุงคำอยูบ านนอก ไมเ คยไปตดิ ตอธุระการงานกับทางอำเภอเลย ดังนน้ั เรื่องราวหรือวธิ ีปฏิบัติที่ทาง อำเภอไดกระทำไปอยางไรแกจึงไมเ ขา ใจ แตแกเ ปน คนท่ีสนใจ เอาใจใสสอบถามเขาอยเู สมอ คร้ังหน่ึง ลุงคำมีกิจธรุ ะจะเปนตอ งไปตดิ ตอ กับทางอำเภอ เนอื่ งจากแกมีควายสองตัว เมอ่ื ควายโตแลว จะตองนำไปทำตั๋วพมิ พร ูปพรรณ เพือ่ แสดงกรรมสิทธิ์เปนเจา ของ แกต่ืนแตเชา หอ ขาวและจงู ควายทัง้ สองไปยังทท่ี ำการอำเภอ เพราะกรนำควายไปแตเชาความไม เหนือ่ ย ควายทั้งคนู ้ี ตวั หน่งึ เขาบ้ี ( คือเขาเกกเกตกลงขา งลา ง ) เปนตัวผู อกี ตวั หน่ึงเปน ตวั เมยี เขากิ ( เขาส้ัน ไมโ งง ) เม่ือถงึ เวลา เจาหนาท่ที างอำเภอกม็ าตรวจขวญั และกรอกลงในแบบพมิ พ เสร็จแลวจึงมอบตัวพิมพ รปู พรรณน้นั ใหแกล งุ คำไป ลุงคำรบั ตวั๋ พิมพมายืนอา นดูหลายเท่ยี ว ปา มาเมยี ลุงคำยนื ดอู ยจู ึงขอดูต๋ัวพมิ พน้ันบาง พอดูรูปในตวั๋ พิมพก ับดูควายของแกแลว ปามารอง ออกมาดัง ๆ วา “ปอละออ นเหย มนั ทา จะบา ใจควายเฮาเหียแลว” ( พออีหนู มนั คงจะไมใ ชค วายของเราเสีย แลว ) ลงุ คำสงสยั รีบถามออกไปวา “มนั เปน จะใดแมล ะออ น” ( มันเปน อยา งไรรึแมอหี นู ) ลงุ คำสงสยั รีบถามออกไปวา “มันเปน จะใดแมล ะออน” ( มันเปนอยา งไรรึแมอ หี นู ) ปา มา รีบบอก “ควายเฮาเขาบก้ี ับเขากิลู ควายในฮปู เขาวองตึงมวน” ( ควายของเราเขาเกกกับเขาส้นั น่ี ดคู วายในรูปซิ เขาโงง ทง้ั สองตวั ) ลงุ คำ พิจารณาดรู บี ตอบวา “เออ แต ๆ ขาจะไปหาเสมยี นกอน” ( เออ จริง ๆ ซิ ฉนั จะตองไปถาม เจาหนาที่กอน แกรบี เดนิ ไปหาเจาหนา ทีท่ นั ที พอไปถึงแกรีบบอกพนกั งานตัว๋ พมิ พร ปู พรรณ ครั้นจะออกเปนภาษาพนื้ เมอื งก็เกรงวาเสมียนจะไม เขาใจ จงึ พดู ภาษากลางวา “คุณ คุณ ซวาย ( ควาย ) ของผมเขาบ้กี ะเขากิ แตน ี่มันเขาวอ งน่คี รบั ” เสมยี นเม่ือไดยนิ คำตอบบอกดงั นั้น จึงคอ ย ๆ กระซิบวา “ลุง เบา ๆ หนอ ยอยา พูดดงั คนอ่ืนจะได ยนิ ” ลงุ คำคิดวาตนไดท ีจงึ ตอบดงั ๆ วา “จะเบาจะใด ควายเขากเิ ปน เขาวอ ง มนั ตึงเบาบา ได มันบาใจลู” ( จะใหพ ดู เบา ๆได อยา งไรควายเขาส้ันมาทำตว๋ั เปนเขาโงง น่ี ไมย อมละเพราะมันไมใ ชนี่ ) ขอ คดิ สอนใจทไ่ี ดจากเร่ือง ควายลงุ คำ คติ “หลวกชอ่ื ใบช่”ี ประเภทของนิทาน • นทิ านทองถ่ินหรอื นิทานประจำทอ งถ่นิ (legend)

๑๒ ๙. ใครโงกวา ใคร หลายปม าแลว มชี ายผูหนึ่งช่ือ “คง” ทดิ คนนเี้ คยบวชเปน พระภิกษหุ ลายพรรษา ตอ มาไดสึกและ แตงงานอยกู นิ กับภรรยาจนมีบุตรคนหน่งึ ทิดคงและครอบครัวมีอาชพี ในทางทำนา แกมีนาสวนตัวอยูแปลง หน่งึ แกทำนาดว ยตนเองทุก ๆ ป นานอ้ี ยหู า งจากบานของแกราว ๆ 4 – 5 กโิ ลเมตร เวลาเชา ทิดคงจะออกไป ไถนาพรอ มกับควาย ครน้ั ตอนสายและกลางวนั ลกู สาวจะเปน ผูน ำอาหารไปสง ใหเ สมอ วนั หนงึ่ ตอนบาย ภรรยาไปตลาดซ้อื ปลามาตัวหนง่ึ เอาไปแกงสม อรอยมาก นางคดิ ถงึ สามีจึงขอรองให ลูกสาวชว ยนำอาหารมอ้ื น้ไี ปสงใหด ว ย ลกู สาวรบั ของออกเดนิ จากบานไป ขณะท่เี ดินทางฝา แดดทกี่ ำลังรอนจดั ประกอบกบั วนั นนั้ บตุ รสาวตอ งทำงานท่ีบา นแตเ ชาจนบา ยเมื่อ ฝา แดดมารูสึกเหนด็ เหน่ือยย่ิงนกั นางจงึ หยดุ พักวางหมอ ขาวหมอ แกงลง นง่ั พกั ผอนใตรมไมคิดวาพอหาย เหนือ่ ยแลว ตนจึงคอยเดินทางตอไป พอดีมีลมโชยมานางเลือ่ นตัวเอนกายพงิ กับตนไมมอยหลับไป ขณะที่หลับนางฝนวามบี ุตรเศรษฐีมาชอบพอและสูขอนางกับพอแม ไดอยูกินกันอยางเปนสขุ จนกระทัง่ มคี รรภ ตอ จากนั้นไมนานนักนางก็คลอดบุตรออกมาเปนชาย อว นทวมนา รกั ตอมาเด็กคนนั้นไดลม ปว ยลงโดยกะทนั หันถึงแกความตาย นางรอ งไหด ว ยความเสยี ใจ ขณะทีล่ ะเมอไขวควา อยูนัน้ มือไปปด เอาหมอ แกงหกเรอื่ ราดหมด เลยไมม ีอาหารไปสบู ิดา เม่ือนางต่นื ขน้ึ จงึ รอ งไหก ลับบา น เลา เร่อื งราวตาง ๆ ทเ่ี กดิ ขึน้ ใหแมฟ ง แมไ ดยินดังนัน้ พลอยรองไห เสียใจดว ยพรอมกับรำพันวา “โธเ อยหลานรัก เกดิ มาไมทันไรมาดว นตายเสยี ได ยายไมทนั ไดกอดไดอมุ อือๆๆ” พอดขี ณะนน้ั สามหี ิวขาวรีบเดนิ กลบั บา น เม่อื มาถงึ พบคนท้ังสองกำลังรอ งไหด ว ยความเส่ียใจจึงไต ถามเรื่องราว เมีย พอเห็นสามมี า รีบว่ิงเขาไปหาพรอมกับบอกวา “ตาเอยตา หลานเกิดมาไมทันไรกต็ าย เสยี กอ น โธไมนา เลยชางบุญนอยจริง ๆ นาจะคอยใหต ายายอมุ บา งก็ไมได” ทดิ คงสงสยั จึงไตถามลกู สาวก็ทราบเร่อื งราวทง้ั หมด จึงพูดออกมาวา “มนั ฝนนี่หวา มันจรงิ เมื่อไร เอง็ ทำไมจึงโงเ ขลาเชนน”ี้ เมอ่ื ทิดคงเห็นวา ภรรยาและลกู สาวของตนโงเขลายิง่ นัก แกจงึ ตดั สนิ ใจขายควาย รวบรวมเงินทองติด ตัวออกเดนิ ทางลงเรือไปยงั เมอื งอ่ืน ๆ ขณะที่พายเรอื ไปตามแมนำ้ นน้ั เขาพบชายคนหนึง่ นัง่ รองไหอยูจ งึ แวะ เขา ไปถามวา “ทา นรอ งไหท ำไม” ชายผูนัน้ บอกวา “ขาพเจาเอามอื ออกจากไหเกลอื ไมไ ด” ทิดคงมองเหน็ ชายน้นั ลวงมอื ลงไปในไหเกลอื และกำเกลือจนเต็มกำมอื ปากไหนั้นแคบ เขาจึงเอามือ ออกไมได ทิดคงหวั เราะ บอกใหเ ขาปลอ ยเกลอื เสยี มอื ก็จะออกได ชายผนู ั้นทำตาม จึงเอามือออกไปและกลาวคำขอบใจ พรอมกบั มอบเปดใหเ ปนรางวัลตอบแทนหน่ึง ตวั ทดิ คงพายเรอื ตอไป เขาพบคนหมหู น่ึงกำลงั เอาเชอื กผูกหวั เสาอยู ตางฝา ยตา งฉดุ ดงึ กนั ไปคนละทาง ทิดคงรสู ึกสงสัยแวะเรอื เขาไปรองถามวา “พวกทานทำอะไรนนั่ ” พวกนน้ั ตอบกลับวา “เสามันส้นั ไป เราพยายามจะดงึ มันใหย าวอกี สกั หนอ ย” ทิดคงก็บอกวา

๑๓ “ทา นเอย เสาดงึ มนั ไมย ดื ออกไดหรอก ทานตองการจะใหเ สายาวข้นึ กห็ าเสามาตอ เขาซ”ิ พวกนน้ั ปฏบิ ตั ติ ามและดใี จมากที่เสายาวออกมาตามที่ตองการ แตละคนไดชมเชยตา ง ๆ นานาวา “ทา นชางมปี ญ ญาแทๆ” แลว ตางก็หาไกมามอบใหเ ปน รางวลั ทิดคงเริ่มรูสึกวา ทตี่ นคดิ วา ภรรยาและบุตรของตนโงน ั้น พวกทตี่ นมาพบนย้ี ง่ิ โงกวาเสียอกี ทางที่ดี ควรกลบั ไปคนื ดีกบั ลกู เมยี เสยี ดีกวา หากลกู เมียผดิ พลาดไปตนยงั พอจะแนะนำสงั่ สอนใหเปน คนดีได ทิดคงจึง กลบั ยงั บา นอยูก ันกบั ภรรยาและบตุ รอยา งเปน สขุ ตอ ไป ขอ คดิ สอนใจท่ีไดจากเรอ่ื ง ใครโงก วา ใคร อันคนโงน นั้ มีอยทู ั่วไป อยาคิดวา มีแตค นในครอบครวั เราเทา นัน้ ทางแกปญ ญามิใชจ ะหนปี ญ หา พงึ ใช ปญญาแกไข เชน อบรม สงั่ สอน ชีแ้ นะแนวทางให ประเภทของนิทาน • นิทานชวี ิต (novella or romantic tales)

๑๔ ๑๐.จักจัน่ ไมม ีไส เมินมาแลว พวกนกทัง้ หลายบว า นกหนอ ย นกใหญฮองกันมาประชมุ วา เฮาท้ังหลายหมนู กจะเลือกนก ตวั ใดตวั หนึง่ เปนหวั หนา เปน ใหญแกนกท้ังหลาย แลว จะพากันเชอื่ ฟง หวั หนา คอื นายหมทู ุกตวั หมูน กทัง้ หลาย กต็ กลงกนั กเ็ ลือกไดน กเคา แมวเปนหัวหนา อยมู าไดห ลายปหลายเดอื น นายหมูก ็ทำอบุ ายออกแถลงการณว าจกั มกี ารบวช วาจะเอานกตงุ ตงุ ตัว สูงๆ หัวลานมาบวช นายหมบู อกหอ้ื นกทั้งหลายไปแอวบอกบญุ การบวช นกหนอ ยทง้ั หลายไดรับแลวก็เก็บ สตางคก ันมาไฮมาฮอมกัน จะไปก็ไปบได มนั อยูปา หิมพานตป ุน เลยฮอมกนั ไปเหีย ถงึ เวลาเลยบไ ดบวชสักกำ เพราะนกท้งั หลายเชือ่ นกเคา นกเคาเอาไปเรยี บรอยหมด เอาไปใสกระเปา ตวั เอง หมูนกหนอย จ๊กั จ่นั เขาฮูอยา งอั้นนกเคากไ็ ปหากินเมือ่ วันบได เพราะนกทง้ั หลายไปทวงหน้ีสนน่ั หา กินเม่ือคนื จัก๊ จั่นก็มา เย ๆ นกเคา อยบู ไ ด มนั อาย บินไปทางอน่ื เดือดข้ึนวา “บา กอกๆ” บินไปบินมา ฟานปา ไดย ินวา บา กอกหลนตกดนิ ก็พากนั ลนมาผอบา กอกเลยเอาตีนไปยำ่ ใสอีฮวก อฮี วกเลยตายไป หมูนกทัง้ หลายเลยประชุมกันวาเปนตาไผ ผดิ แตค นใด นกบางตวั กว็ าเปน แตจั๊กจั่น กำน้นั เอาไสจ ัก๊ จัน่ ออกมาหมด เอาไปใสท องอี่ฮวกเหีย จักจั่นทงั้ หลายเลยบมไี สเ ตาวันน้แี ล ประเภทของนิทาน • นทิ านประเภทอธิบายหรอื นิทานอธบิ ายเหตุ (explanatory tale)

๑๕ ๑๑.ชะตามะกอกแหง มสี องคนผัวเมียตดิ ตามกนั มาหลายชาติ ผัวไมช อบทำบุญใหท านเอาแตดืม่ เหลา เมาสุรา เลน ไพ เลน ลูกเตา และเลนไกชน สวนเมยี เปน คนชอบทำบุญใหท านใฝใจในทางกุศลทกุ ชาติ อยมู าชาตหิ นง่ึ เมยี น่ึงขาวไวแ ลวแบง เปน สองสวน สว นหน่ึงเอาไวก ินกันสองคนผวั เมีย อีกสวนหนึ่ง เอาไวตกั บาตร และต้งั ปรารถนาไววา “หากตายไปชาติใดขอใหไ ดพ นจากผัวคนน้ี อยา ไดพบกนั อกี เลย” ฝา ยผัวไดยนิ กต็ ัง้ ปรารถนาวา “จะเกิดชาตใิ ดก็ขอใหไดพ บเมียตนทกุ ชาต”ิ อกี หลายชาตติ อมา ดว ยผลบุญท่ที ำไวม าก เมียกไ็ ปเกิดเปน ลูกพญาเจา เมืองซง่ึ เปนคนใจบญุ ไดสราง หอทำบุญไวตรงประตเู มอื ง มีคนมาขอทานทกุ วัน และมีบญั ชจี ดไวว าวันหนึ่ง มผี ูหญิงกีค่ นชายกี่คน ในชาตนิ น้ั ผัวก็ไดเ กดิ มาเปน ชายหนุมรูปงาม แตใ สเสือ้ ขาดหนา ปะหลังมาขอทาน ดว ยเปนบพุ เพสันนิวาสในชาตกิ อ น แต ละชาติก็ไมละทิ้งกัน หญิงคนน้ันพอเห็นก็สงสารและมคี วามเอ็นดูวา ชายคนนมี้ ีรูปงามจรงิ ไฉนจึงยากจนนัก เห็นจะเปน เพราะชาตกิ อนไมไดท ำบญุ ใหท านเสียกระมงั จงึ อยากจะใหท านเส้อื ผาแกชายคนน้ัน วันหนง่ึ นางกไ็ ปถามเสมยี นวา “วนั นีม้ ีคนมาขอทานก่คี น” เสมยี นบอกวา “วนั นมี้ คี นมาขอทานเกาสิบแปดคน” นางจะใหท านเสอื้ กไ็ ปสงั่ เสื้อมาเกา สิบแปดผืน รงุ ข้ึนกใ็ หเ ขา มาขอทานแลว กบ็ อกวา “พวกผูชายรับ หอขา วแลวใหไ ปเขา แถวทางดา นตะวันออกเปนหัวแถว ทางดานตะวนั ตกเปน หางแถว ใหนัง่ เรียงกันดี ๆ” พอดีวันนัน้ มขี อทานมาเพม่ิ อีกคนหน่ึงเปนเกา สบิ เกาคน แตผ า มีเกาสบิ แปดผนื นางบอกคนใชใ หแ จก ทางหัวแถวไปทางทศิ ตะวันตก พอแจกไปก็ขาดตรงทผ่ี วั นาง พอรงุ ขน้ึ ทกุ คนกใ็ สเ สื้อใหมม ากนั หมด ผวั นางกย็ ัง ใสเ ส้ือเกา หญิงคนทเ่ี ปนเมยี ก็ใหหอ ขา วแลวถามวา “เปน ยังไงถึงไมใ สเส้อื ใหมม าเพือ่ นคนอนื่ ๆ เขาใสเ สือ้ ใหม กันทุกคน” “ขาไมไดร ับ เพราะขา ไปนั่งสุดทายแถว” “ขาดไปก่คี น” “ขาดเฉพาะขาคนเดียวนีแ่ หละ” “พรงุ นจ้ี ะใหทานกางเกงนะ” นางกถ็ ามเสมียนวา “วนั นขี้ อทานมากค่ี น” “เกาสิบเกาคน” “เอากางเกงมาเกา สิบเกาตวั นะ” ตอนน้กี ลับมีคนเพิ่มอกี คนรวมเปนหน่งึ รอ ยคน ตอนนีน้ างกบ็ อกวา “ทางทศิ ตะวันออกเปนหัวแถว ทางทิศตะวนั ตกเปนทายแถว” เพราะวา วนั กอ นผัวนางไปนัง่ อยูทา ยสดุ และไมไ ดเ ส้ือ ตอนนม้ี ีคนมาเพ่มิ อกี คนเปนหนงึ่ รอ ยคน กางเกง มีเกา สบิ เกาตัว นางก็บอกวาใหแ จกทางซา ยขึ้นมากอน เพราะวาเมอื่ วานนข้ี าดไปทางทายแถว พอแจกทางทา ย กข็ าดทางหัวแถว ในที่สุดผัวนางก็ยังตองใสเสื้อตัวเกา นงุ กางเกงตวั เกาตามเคย รุงข้นึ นางกถ็ ามวา “พ่ชี ายทำไมยังใสเสอื้ เกา อยูละ กเ็ มือ่ วานนี้ยงั ไมไ ดรบั แจกหรอื ” “ไมไ ด” “ไปน่ังทางไหนละ ”

๑๖ “ไปน่ังทา ยแถวโนน” “ไมไ ดก ี่คน” “ไมไดขา คนเดยี ว” นางกส็ อบถามเสมยี นดกู ็ปรากฏวา มคี นมาเพมิ่ ขึน้ เปนหนึ่งรอ ยคนจริง ๆ จึงไดขาด ไปหนึ่งคน รงุ ขึน้ นางกอ็ ยากจะใหท านเสอื้ ผาแกผัวของนางคนเดยี วเพราะนางรกั อยูคนเดยี ว ครั้นจะใหท านอยคู น เดยี วกเ็ กรงวา จะเปนการลำเอยี ง นางกส็ งั่ มาอกี รอยชุดท้งั เสื้อและกางเกง คิดหาทางจะใหผวั นางไดรบั ใหไ ด แตใ นวนั นก้ี ก็ ลับมีคนมาจากไหนก็ไมร ูมาเพิ่มอกี คนหนงึ่ เปน รอ ยหน่ึงคน นางใหเ ขา แถวทางทิศตะวันออกเปน หวั แถว ทางตะวนั ตกเปนหางแถว ชายคนนั้นก็ว่ิงขน้ึ วงิ่ ลง จะไปนงั่ ทางทา ยแถวก็กลวั จะไมไ ดจะไปนง่ั ทางหวั แถวกก็ ลัวจะไมได ไมรูจะทำอยางไรดีคดิ ไปคดิ มา กน็ ับต้งั แตหัวแถวมาถึงคนทห่ี า สบิ แลว ก็ไปนง่ั แทรกอยตู รง กลาง นางสงั่ คนแจกวา แจกทางดา นตะวนั ออกมาหาสิบแลวแจกทางตะวันตกมาอีกหาสิบ ฝา ยผัวซึง่ ไปน่ัง แทรกอยตู รงกลาง นางสัง่ คนแจกวา แจกทางดานตะวนั ออกมาหาสิบแลว แจกทางตะวนั ตกมาอกี หา สบิ ฝา ยผัวซ่ึงไปนั่งแทรกอยตู รงกลางก็เลยไมได รุงขน้ึ ก็ใสเสอื้ เกา กางเกงเกามาอีก ปุๆ ปะๆ ขาดๆ มาหา เมีย นางกถ็ ามวา “ทำไมไมใ สเส้อื ใหมมาละ ใคร ๆ เขาก็ใสใ หมกันทกุ คนไปน่งั อยูต รงไหนอีกละ ” “ขาไมไดนั่งตรงไหน ขาไปแทรกอยูตรงกลาง” “โอง้ันขาดไปอกี กคี่ น” “ก็ขาดขา คนเดียวนแี่ หละ” เมือ่ นางไปถามเสมยี นดูกไ็ ดค วามวามีคนมาเพ่ิมจำนวนอีกเปนรอ ยเอ็ดคน จะทำยังไงดีนะ จะชวยมัน อยา งไรดีไมใ หขาดตรงมนั จะทำยงั ไงดี พอถึงกลางคืนนางกม็ านอนคดิ ไดค วามวาเอาทองหนกั สิบบาทมาใสใ น ขาวหอ แลว ทำเครื่องหมายไว รุงข้ึนพอมนั มากจ็ ะยกขาวหอใหม นั แตพอมนั ไดข า วหอ แลว กเ็ อาไปแลกเหลาเขากินเสีย รุงขึ้นก็ยัง ขอทานอกี นางกถ็ ามวา “พชี่ ายเอาขาวหอ ไปไมไดก ินหรืออยางไร” “ไมไ ดก นิ หรอก” “พช่ี ายเอาไปไหนเสียละ ” “เอาไปแลกเหลา กนิ เสียแลว ” “โอ พี่ชายคนนี้มนั เปนอยา งไรของมันหนอ ไมมบี ญุ ไมมีกศุ ล ไมไดส ่ังสม ไมไ ดท ำทาน ไมไ ดบ รจิ าคไว กระมงั มนั ถงึ ไมไดรบั ของทานสักครง้ั ” นางเองนอนคิดทั้งคืนกย็ ิง่ ทำใหเปนหว งมากขึ้นกวาเดมิ เอาทองหนักอีกยีส่ อบบาทใสในขา วกลองให อีก รงุ ขนึ้ ก็ยกขา วหอ ที่ใสท องไวห นักยีส่ บิ บาทไปให “พช่ี าย วันนีอ้ ยาเอาไปแลกเหลาอีกนะ แลวก็อยาเอาไปขายดว ยขอใหเอาไปกนิ จริง ๆ นะ” เมอื่ ลกู สาวพญาเจาเมืองส่ังเชน นน้ั ก็มีความยินดีนัก จะเอาไปกนิ ตรงไหนก็ไมเ หมาะใจ มตี นนกยงู ตน หน่งึ แผก ่งิ กา นสาขาลงไปทางแมน ำ้ ปงโนน ในขณะน้ันน้ำกำลงั ทว ม ชายคนนนั้ กไ็ ตก ิง่ ไมขนึ้ ไปแกหอ ขาวกินอยู

๑๗ บนกง่ิ ไมนัน้ เพื่อใหส มเกียรติแกน างผูใ ห แกห อ ขา วอยางระมัดระวงั ทองมนั หนกั ถึงยีส่ บิ บาทแกไปแกมา หอ ขา วก็ตะลุมปมุ ป�ไปในน้ำโนนจนได ไมไ ดกินขา วแมค ำเดยี ว รงุ ขึน้ ก็ไปขอทานอกี “พช่ี ายทำไมยงั มาขอทานอยูอ กี ละไมไ ดก ินขาวอีกหรือ” “จะกนิ กไ็ มไดกนิ แมน อ ง” “พี่ชายไปกินตรงไหนละ” “กนิ บนตน ไมร ิมแมนำ้ โนนอะไรกไ็ มร อู ยูใ นหอ ขาวแมน อ งเลยตกลงไปในนำ้ เสยี แลว” เธอคดิ ในใจวา นายคนน้ตี อ งไมไ ดท ำบญุ กุศลอะไรไวแ น ย่ิงมีความสงสารมากข้ึน “พช่ี ายกินขาวเชา แลว ใหเขาไปบา นนะ” เมอ่ื เขาไปถึงบา นแลว นางถามวา “พช่ี ายทำอะไรไดบ า ง มวี ชิ าความรอู ะไรบาง” “ยิงดามไมเปน ยิงกบเกง ” ดังนัน้ นางจงึ เอาปน ใหก ระบอกหน่ึง “พี่ชายปน น้ถี า ยิงขึน้ ฟา แลวตกลงมาแผน ดนิ ลึกสกั หนึ่งวา กวางหน่งึ วา กจ็ ะเอาทองเอาเงนิ ใสใ หเทาที่ น้ำหนกั ดินชั่งได ถา ตกโดนอะไรในราคาเทาไร ก็จะใชใ หเ ทา ราคาน้ัน” ชายคนนนั้ กย็ นิ ดวี าตนจะไดเงนิ ไดทอง ตอนหนนีก้ ระมัง พอออกไปกลางทงุ นา มกี รรมการไปดว ย 3 คน “เอา ไดเวลาแลวเตรียมยิงปน ขนึ้ บนอากาศได 1 – 2 – 3 เปง ” เสียงปนดงั หววิ ๆ ตกใสลูกมะกอก แหง ชัง่ หนกั ๒ สลงึ นายคนนัน้ กไ็ ดท อง ๒ สลึง อยางน้เี ขาเรยี กวา “ชะตามะกอกแหง” ขอคิดท่ีไดจ ากเรอื่ ง ชะตามะกอกแหง คนโบราณเชอื่ วา “คนชะตาไมดีทำอะไรยอมไมสมหวงั ” แตทางพระพุทธศาสนาสอนให “ใชป ญ ญา และขนั ติธรรม จึงจะพบความสำเรจ็ ” ประเภทของนทิ าน • นทิ านชีวติ (novella or romantic tales)

๑๘ ๑๒.เชียงดาว ในอดตี กาลมีนครแหง หนึง่ นามวา “นครพะเยา” กษตั ริยผูครองนครมรี าชธดิ า 6 องค และมโี อรสเปน องคส ุดทา ยนามวา “เจาคำแดง” อายุ 16 ชันษา ราชธิดาทกุ องคส มรสหมดแลว กับเจา เมืองตา ง ๆ สำหรับเจา คำแดงเปนผูกลาหาญ เขม แขง็ ในการสงครามยิ่งนัก ทรงโปรดการออกปาลา สตั วอ ยูเสมอๆ ครัง้ หนงึ่ มกี องทัพฮอยมาลอ มนครพะเยา พระราชาทรงเรียกเขยทงั้ 6 องคมาถามวา “ศกึ คร้ังนใี้ ครจะเปนผูอาสาออกไปปราบปราม” เขยทั้ง 6 น่งิ ไมม ีใครกลา อาสา เพราะทราบวาศตั รมู ี กำลังมากมายและเขม แข็งย่ิงนกั ดังนนั้ พระราชาจึงตรสั เรียกเจาคำแดงออกมา เม่ือเจาคำแดงทราบเร่อื งจงึ รบั อาสาออกปราบเอง พรอมดวยไพรพ ลหนงึ่ หม่ืน การรบคร้งั ขา ศกึ ไดแ ตกพา ยไป เมื่อเจาคำแดงไดช ยั ชนะก็ยกทัพกลบั ขณะเดินทางบังเอิญเจาคำแดง เหน็ กวางทองรูปงามตัวหน่งึ ก็อยากจะไดเ พื่อนำไปถวายพระบดิ า จึงสงั่ ใหพวกทหารเขา ลอ ม เมอื่ ไพรพลเขา ลอมอยา งกระชัน้ ชดิ เขาไปมาก กวางก็ตกใจกระโจนหนอี อกทางดา นเจา คำแดง ดังนน้ั เจา คำแดงจึงควบมาตดิ ตามไปพรอมดวยไพรพล การตดิ ตามใชเ วลาหลายวนั จากนครพระเยา จนเขา เขตเชยี งใหม จนเขา ใกลเขาลกู หน่ึงสงู มาก สูงเทียมดาว ไพรพลเรียกเขาลูกนี้วา “สูงเพยี งดาว” ตอมา ช่ือน้เี พ้ยี นไปเปน “เชียงดาว” บริเวณเชิงเขาเปน ทุงกวา ง กวางทองว่ิงหายไปในปา หญา ตองใชเวลาคน หาเปน เวลานาน บริเวณทุง หญาตรงนช้ี าวบานเรียกวา “ทุงผวน” ( ทงุ กวางหาย ) “ผวน” เปนคำพ้นื เมอื ง แปลวา “สบั สน” ตอมาพวก ทหารไดม องเห็นแตไกล คิดวา เปนเนอื้ ทราย แตพจิ ารณาดดู ี ๆ จงึ รูวาเปน กวางทอง ตรงบรเิ วณนี้ชาวบา นให ชอื่ วา “บา นแมท ลาย” ( แมทราย ) เจาคำแดงคงติดตามไปไมลดละ กวางเห็นจวนตวั จึงถอดคราบกวางทอง ออกไว เรอื นรางภายในกลายเปน สตรสี าวสวยย่ิงนัก นามวา “อินทรเ หลา” แลวหนตี อ ไป ทง้ั หมดจึงรูวา กวางทองเปนคน หมบู านทกี่ วางถอดคราบออกนเี้ รยี กวา “บานสบคราบ” ( สบปากทางแพร ) อินทรเหลาหนขี นึ้ ไปตามลำธารเลก็ ๆ เนื่องดวยมีเครอื่ งแตงกายเพยี งเล็กนอ ย เจาคำแดงท่ีตดิ ตามมา อยา งใกลช ดิ เกรงวานางจะอาย จึงยกมอื โบกใหท หารตดิ ตามมาหมอบราบกับพื้น เพื่อมใิ หนางเห็น ตรงนเ้ี รียกวา “น้ำแมแ มบ” (แมบ-หมอบ) ตอมาเพ้ียนเปน แมน้ำแมะ นางหนขี ึ้นไป ถึงบนเนินเขาซงึ่ เปนทางแคบ ๆ ทหารกรเู ขาจะจับตวั นาง แตเ จาคำแดงยกมือหามไว พระองคจ ะตามไปเอง พอดีนางอินทรเ หลาหนีเขา ปาไปได หมบู านตรงนีเ้ รียกวา “แมน ะ” และเพอ่ื ไมใ หน างหลบหนีไปได เจาคำแดง จงึ ส่งั ใหท หารลอมไวพ รอ มกับขดุ คกู น้ั ไว คนู ีต้ อ มาเรียกวา “คือฮอ ” (คอื -ค)ู นางอนิ ทรเ หลาจวนตัว จึงพยายามปน ปาข้นึ เขาได เจา คำแดงตดิ ตามไปแตผ ูเดียว และไปพบตัวนาง บนเนินเขาเตี้ย ๆ นางจงึ ถามวา “มาจับฉนั ทำไมฉนั มคี วามผิดอะไรหรอื ” เจาคำแดงตอบวา “ขาพเจาเปนราชโอรสของกษัตริยพะเยา เห็นกวางทองก็อยากจะไดจงึ ติดตามมา แตปรากฏวา กวางทองตวั น้ันความจริงเปน นางผูสวยงาม เกิดรูส กึ รักและอยากจะไดเปน ชายา” นางตอบวา “หากพระองครักขา พเจาจรงิ ควรจะตอ งไปบอกมารดาเสียกอ น ขณะน้อี ยใู นถ้ำ”

๑๙ เจาคำแดงเห็นตามคำกลา ว จงึ ลงมาจากมา เดินตามนางเขาไปในถ้ำเพอ่ื ไปหามารดาของนาง ซ่งึ มีช่อื วา “อนิ ทรล งเหลา” พวกเสนาที่ตดิ ตามมาพบแตม าที่ปลอยไว แลเห็นรอยเทาท้งั สองหายเขาไปในถำ้ พวกเขารออยูเปน เวลานานเจาคำแดงกไ็ มอ อกมา เมื่อเขา ไปดใู นถ้ำก็ไปไมถ ูกจงึ ตอ งยกทัพกลบั นครพะเยา ชาวบา นใกลๆ ทราบ เร่ืองตา งกลาววา เจา คำแดงขณะน้ีไดเปนอารกั ษค มุ ครองดูแลถำ้ ขนุ เขาลกู นี้ และเรียกเจา คำแดงวา “เจา หลวงคำแดง” จนทกุ วันนี้ ขอ คดิ สอนใจท่ไี ดจากเรอ่ื ง เชยี งดาว เปน การบอกใหเ ราคนรุน หลงั ไดทราบถึงความเปน มาของสถานท่ีทมี่ ชี ่อื ในถิ่นนั้น และแสดงใหเหน็ ถึง ความกลาหาญ ความเด็ดเด่ียว และความพยายามเปน อยางมาก จนพบกับความสำเร็จ แตก็มีความเช่อื เกย่ี วกบั ทาง ไสยศาสตรด วยเชน กนั ประเภทของนิทาน • นทิ านประเภทอธิบายหรอื นทิ านอธบิ ายเหตุ (explanatory tale)

๒๐ ๑๓.เซ่ียงเมย่ี งค่ำพญา วนั หนงึ่ เจา เมอื งเดินทางไปตามบานนอ ยเมอื งใหญก ไ็ ดไ ปพบไอศ รธี นญชยั ไมร จู ักวา เปน ไอศ รธี นญชยั ไอศ รีธนญชัยกท็ กั เจา เมอื งวา “สาธุ ทานเจาเมอื งจะไปไหน” เจาเมอื งตอบวา “จะไปเทีย่ ว” ไอศ รธี นญชัยกว็ า “เจา เมอื งน่ขี า หลอกไดแ นนอน” “เดก็ นอ ยอยางเจานะหรือ จะมาหลอกเราได” เจา เมืองตอบ “จะหลอกขาอยางไรละ ” “ไมยากหรอก ถาจะหลอกละก”็ “กไ็ หนลองหลอกกูดูทซี ”ิ “โอ ง้นั หรือ งัน้ กล็ งมานีก่ อนซิ เจาเมอื งลงมาเสียกอ นแลว ขา จะหลอก” ทันใดนนั้ เจาเมืองก็ลงไป ไอ ศรธี นญชัยก็วา “นีไ่ งละ เจาเมอื งกล็ งมาตามทขี่ าหลอก” ตอนนก้ี ็นบั ไดว าไอศรธี นญชยั หลอกเจา เมืองได ตอมาอีกหลายวัน เจาเมอื งก็พบไอศรธี นญชัยอีก มันก็บอกวา “ขอเชญิ เจา เมืองเขา มาน่ีอีกทเี ถอะ ขา มอี ะไรจะหลอกอกี ” “เจา จะหลอกขา ไดอยางไรละ” “มาเถอะนา ขอใหเจาเมอื งกระโดดลงไปในหนองนำ้ น้นั กอน แลวขา จะหลอก” เจาเมอื งก็รบี กระโดด ลงไปในหนองน้ำ “นัน่ ไง ดูซเิ จา เมืองกต็ กลงไปในหนองนำ้ ทข่ี า หลอกจนได” ก็เปน อันวาเจา เมืองแพศ รธี นญชัยอีกคร้ัง หนง่ึ เจา เมืองกโ็ กรธมากคดิ จะฆาไอศรธี นญชยั เสีย ถา ขนื ปลอ ยใหอ ยูตอไปมันก็จะหลอกเราอยเู ร่อื ยไป ตอมาไอศรธี นญชัยก็ไปพบเจาเมืองเขา อีก มันพดู วา “คนอยางเจา เมอื งน่ีถาไปเทย่ี วบานขา ไมฟ อ นรำละก็ตองเขด็ แน ๆ ” “โธ ไอศ รีธนญชยั คนอยา งกูน่ีนะ หรือจะไปฟอ นรำทำไมทบ่ี านมึง” “ไมเช่ือก็ขอเชิญไปทเี ถอะนา ” บานไอศรธี นญชัยอยคู นละฝงคลอง มีไมพาดขามสะพานเทาลำแขน เทา นน้ั เมื่อเจาเมอื งเดินขา มสะพานไมน ก้ี เ็ ดินเอีย้ วไปเอ้ยี วมา มือไมก ็กางออกไป ไอ็ศรธี นญชยั กว็ า “นไ่ี งละ เจาเมืองทา นฟอนรำหรอื ไมละ ” กเ็ ปนอันวาเจา เมอื งถูกไอศรธี นญชยั หลอกเอาอีกครัง้ หนึง่ ไอศรีธนญชัยกบ็ อกวา “ถา หากเขา ไปอีกหนอ ยนะจะถงึ ประตบู านขา ถาหากเจาเมอื งไมไ หวเ ขา ไปละก็ขาวา เขด็ แน ๆ เลย” เจาเมืองกว็ า “คนอยา งกนู น่ี ะหรอื จะไปไหวมงึ ” “เอาเถอะนา ลองดกู แ็ ลวกนั ” บา นไอศ รธี นญชัยน้นั อยูใ นปาหญา คาหาทางเขา ไปลำบากแทบมองไม เห็นทาง เพราะตนหญา คาขนึ้ ทบึ ไปหมด กต็ อ งใชม อื แหวกหญา เขาไปเรือ่ ย ๆ ศรีธนญชยั เห็นดังนั้นกร็ องวา

๒๑ “นี่ไงละ เจาเมอื งไหวห รอื ไมไหวละ” เจาเมอื งกต็ อ งแพศ รีธนญชยั อีกครง้ั หนงึ่ ศรีธนญชยั กพ็ ูดตอ ไปอกี วา “หากเจาเมอื งเขาไปในบานขาแลวไมทำความเคารพเสียกอ นกเ็ หน็ จะตองเข็ดแน ๆ” “ไอศ รธี นญชัยเอย คนอยา งกูนะหรือจะทำความเคารพบานมงึ ” “เอาเถอะนา” พอไปถงึ บานของศรีธนญชัยแลว ประตบู า นเตยี้ มากเพราะเปน กระทอ มเล็ก ๆ เจาเมือง ไปถึงก็ตองกมหัวลอดเขาไป ศรีธนญชัยไดท ีเลยพูดวา “น่นั ไงละทา นเจาเมอื งกำลงั ทำความเคารพบา นขาแลว ” ในท่ีสุดเจาเมืองกพ็ ดู ขนึ้ วา “ตัง้ แตน ีเ้ ปนตนไปถา แผนดนิ นไ้ี มก ลบั ขา งลางมาเปนขา งบนละก็ ไอศรีธนญชัยมงึ อยาไดยางเหยียบ เขา มาบานเมอื งกอู ีกนะ มึงจงออกจากบานเมอื งกูไปเสีย”ศรธี นญชัยก็หนอี อกจากบานเมืองไป พอยา งเขา เดอื นเกา เดอื นสบิ ชาวบา นเขาก็ทำไรไ ถนาดินที่ไถนามนั กลบั ขางลางเปน ขางบน ศรีธนญ ชัยก็กลบั เขาบานเขา เมอื งอกี ครัง้ หน่ึง เม่อื เจาเมอื งเห็นก็พดู วา “ไอศรีธนญชยั กลบั มาอกี แลวหรอื ไหนกูบอกมึงวา อยา งไรมงึ จำไมไดหรอื มึงตองตายแนวันน้ี กบู อก มงึ วา ถา แผนดินไมกลบั ขางลา งเปน ขา งบน หา มไมใ หมงึ กลับเขา มาในบา นเมืองของกไู มใ ชห รือ” ศรธี นญชัยก็ ตอบวา “ขอเชิญเจาเมอื งออกไปดูตามทงุ นาบางซิ แลว จะเหน็ วา แผนดินคร้ังหนึ่ง” เลยส่ังวา “พรุงน้ใี หม ึงไปสานตะกราใบเลก็ ที่สุดมาใหใ บ” ศรีธนญชัยก็กลบั ไปสานตะกรา ใบเลก็ ท่สี ดุ คลุมหัวเตา เขาไปสูเจา เมอื ง “ไหนละ ตะกรา ใบเล็กทก่ี สู ่งั ใหมงึ สาน” ศรีธนญชั ยกแ็ กหอใหด ูก็เห็นตะกราใบเลก็ ท่สี ดุ ครอบอยบู นหวั เตา เจาเมอื งเหน็ ดังนั้นกห็ าวิธใี หม โดยสัง่ ใหศ รีธนญชยั สานตะกรา ใบใหญทส่ี ุด ศรีธนญชัยกส็ านตะกราใบใหญ จนเขาประตเู มืองไมได จึงเขาไปบอกเจา เมอื งวา สานตะกราเสรจ็ แลวและเอาเขาประตเู มอื งไมไ ด ตลอดทางเจาเมืองก็คิดหาทางแกแ คน ไอศรธี นญชัยใหไ ด เลยทาพนัน ศรีธนญชยั วา “ถา ใครถา ยอุจจาระไดโดยไมถา ยปสสาวะคนนัน้ รอดตาย” ตอนนัน้ ศรีธนญชยั ไดถายปส สาวะมากอน แลว จงึ ชนะเจา เมอื งอกี ศรธี นญชัยจงึ เอาคอ นทบุ ศรษี ะเจา เมอื งเสีย ในที่สุดเจา เมอื งก็ตอ งมาตายเพราะศรธี นญ ชัยจนได ขอคิดสอนใจที่ไดจากเรื่อง เซย่ี งเม่ียงคำ่ พญา คนทม่ี สี ตปิ ญญายอ มเอาตวั รอดไดเสมอ ประเภทของนทิ าน • นิทานคตสิ อนใจหรือนทิ านประเภทคำสอน (fable)

๒๒ ๑๔.ดนตรีธรรมชาติ มนี ายพรานผหู นึง่ มอี าชพี เขา ปา ลา สตั ว เมื่องยงิ สัตวไ ดก แ็ ลเนอื้ และยางนำมาขายในเมืองสว นเขาและ หนงั กข็ ายให แกผ ูตอ งการ วันหน่งึ เขาออกจากบานพรอ มกับปน คมู อื เดินลัดตรงเขา ปา มงุ ตรงไปยังหนองน้ำ ขา งเขา เพราะบรเิ วณนสี้ ัตวปา มักจะลงมากนิ น้ำและกนิ ดินโปง เสมอ ๆ นายพรานคดิ แตใ นใจวา วันนถี้ าโชคดีคงจะยิงหมูไดไมนอ ยกวา 2 ตัว เพราะฤดนู ้ีหมชู อบลงมากนิ ดนิ โปง ขณะท่ีนายพรานกำลังเดินทางไปผานปาทะลุออกสูแมน ้ำสองฟาก แมน ้ำมตี นไมใ หญร มครึ้ม เยอื กเย็น มี นกนานาชนดิ จบั คูสงเสยี งจอแจ นายพรานกวาดสายตาดรู อบ ๆ เพอื่ มองหาสัตวป า ท่จี ะลงมากินน้ำ ทนั ใดนนั้ ก็เหลือบไปเห็นหมูปา ขนาดใหญก ำลังเดินดมุ ๆ เสาะหาอาหารตามชายปา ละเมาะอีกอกี ฟากหนึ่ง นายพรานกท็ รุดตวั ลงนงั่ โดยเร็ว เพอ่ื เตรยี มพรอ มบรรจลุ ูกกระสุนและเลอื กทำเลทีเ่ หมาะคอยดกั ยิง หมปู า ตวั นนั้ คงเดินเสาะหาอาหารไปเรอ่ื ย ๆ จนกระทั่งมนั ไปพบรางไมส ำหรบั ใสอ าหารซ่งึ ชาวไรใส อาหารดกั ลาสตั วป า ไว โดยไมรีรอมันตรงเขากินอาหารในรางนั้นทันที เผอิญวนั นี้เจา ของไรไ มสบาย จึงไมได ออกมานัง่ หา งคอยดักยงิ สัตวท ่ตี นวางอาหารลอไว นายพรานขยบั ตงั คลานเขาไปเพ่ือเลือกทำเลยิงที่เหมาะ จนกระทั่งอยูในระยะที่มองเห็นหมูตัวน้ัน ชัดเจนทีส่ ุด เขาจงึ ยกปน ข้นึ ประทบั บาเลง็ จะยงิ ใหต รงหวั ใจ ขณะท่เี ขากำลงั เลง็ อยูน น้ั ลมเยน็ พดั มาเอื่อย ๆ ยอดหญายอดพงแกวง ไกวโอนเอนไปมา แสงแดดสวา งจาเขา ตาทำใหต าเขาพราพราวมองเห็นหมปู าไมช ัดเจน เขาจึงหยุด ไมก ลายงิ ไปเพราะเกรงวา จะยิงพลาด ขณะทีเ่ ขากำลังอยนู ้ัน หขู องเขาไดยินเสียงของนกหัวขวานกำลังจกิ กินหนอนท่กี อไผ ดงั ปก ปก ปง ปง ๆ เปน ระยะ ๆ ประกอบกับเสยี งระหัดนำ้ ทห่ี มนุ ตามแรงน้ำ นำ้ ในกระบอกไหลออกตกลงมากระทบรางไมท ่ี รองรบั ดงั ฉา ฉา ฉบั ฉา ฉา ฉับ ๆ ผสมกบั เสียงหมูกนิ อาหารในรางไมด งั ตบุ ตบุ โมง โมง จว บ จวบ ๆ หาง ของมันซง่ึ มดี ินเหนยี วติดตรงปลายหางเหน็ เปน กอ นกลมแกวง ไปมาไลรนิ้ ยง หางแกวง ถกู ทอ งของมันดงั ปุง ปง ปุง ปง ๆ ผสมกบั เสียงลมพดั กอไผเสียดสีกันดงั เอีย๊ ด ๆ อี๊ด ๆ ออด ๆ เสียงแกนระหัดหมนุ ไปตามแรงนำ้ ดงั อดื อิด ๆ นกตอ ยตวี ดิ บินไปมารองดงั กระแต แวด ๆ ๆ เสียงตา ง ๆ เหลานดี้ ังผสมคลกุ เคลากันฟง เหมือนเสยี งดนตรีสวรรค นายพรานระงับใจไวไ มไ ดจ ึงลด ปน ลงมาพาดกับก่ิงไมเ ง่ียหฟู ง เสยี งเหลา นนั้ อยางต้ังใจ เสียงเหลาน้นั มันดัง ปก ปก ปง ปง ๆ ฉา ฉา ฉับ ๆ ตุบ ตบุ โมง ๆ จวบ จวบ ๆ ปงุ ปง ๆ เอ๊ยื ด ๆ อ๊ดื ๆ แอด ๆ อืด อือ อืด ๆ กระแตแวด ๆ \"เออ เสียงเหลาน้ชี า งไพเราะแท ๆ \" นายพรานอดใจไวไมไ ดจงึ ลกุ ขน้ึ รำไปตามจังหวะ ดงั คำพรรณนา ไวด ังนี้ จอง ๆ มอง ๆ ยอง ๆ ยอ ยแยง ไกวแกวงอาวธุ ยุตกิ ารยงิ เอนกายนง่ั พิงตนไม นัง่ พงิ ฟง เสียงเสนาะ ไพเราะกระไร แกลกุ ขน้ึ ไอฮะแอม ๆ แกม ยม้ิ เปน มนั กดั ฟน กรอด ๆ หมคู งไมร อดจอดแนล ะมึง พรานทะลง่ึ ลุก กวางปนไว พลางกางแขนออกฟอ น หมปู าตกใจโดดหายเขาปา พรานกลา ใจเสียอดไดห มเู อย

๒๓ ขอ คดิ สอนใจท่ีไดจ ากเรอื่ ง นิทานเร่อื งนที้ ำใหผ อู านทราบวา ธรรมชาติกม็ ีอทิ ธิพลตอจิตใจ สามารถทำใหค นตงึ เครยี ดไดห รอื ผอ น คลายอารมณได เชน เสียงดนตรี ทำใหมีอารมณส นกุ สนานจนลมื สิ่งที่ตึงเครยี ดไป ประเภทของนทิ าน • นทิ านคตสิ อนใจหรือนทิ านประเภทคำสอน (fable)

๒๔ ๑๕.ดอยปูคา ดอยลูกนี้แตก อ นยงั ไมม ชี ื่อ พญาคาเปนคนเมืองสิบสองปนนา มาเอาเมียช่อื นางแกวฟาคนเมืองเย็น ก็ ยกครอบครัวกันมาราว 120 คน รูขาวทีเ่ วยี งตองนเี้ ห็นเปนทีเ่ หมาะสม จงึ มาพกั อยู เดิมทน่ี ่ีเปนบานหางของ เขมร มคี นเขมรมาอยสู ว นหน่ึง อีกสองสว นหน่งึ หนไี ปแลว พญาคากม็ าดู เห็นวาสมควรมาตั้งบานเมืองอยู ตอ มาคนกม็ าอยกู นั มากเขา ๆ คนเขมรที่อยทู ่นี ีไ่ มม ผี ปู กครอง พญาคากเ็ ลยต้งั นายซา ยใหปกครองเขมรอยูท่ี บานหวั ทงุ เขตนจ้ี ึงมพี ญาภูคาปกครองและอกี เขตหนึ่งมีพญาซา ยปกครอง ตอมาพญาซายเสยี ชวี ิต ชาวเขมร จงึ กลบั คืนไปอยูบานเกิดเมืองนอนเดิมของตน สวนบริวารของพญาซายกข็ ้นึ ไปอยทู ่ีบา นนาซาย ตอมาเรียก เพ้ียนเปน “บา นนาซาย” สว นเวียงตองกเ็ รยี กชอื่ วา “บา นปาตอง” มาจนถึงเดย๋ี วนี้ หลังจากเจา พอภคู าสิ้นชีวติ เขากเ็ อากระดกู ไปฝงไวบนดอย (ชลประทานปจ จบุ นั ) แลว กอธาตกุ ลมไว กม็ าคดิ วา จะทำอยา งไรเพอ่ื ใหช อ่ื ของทานอยูคกู ับบา นเมืองตลอดไป กเ็ ลยต้ังชอ่ื ดอยลูกนวี้ า “ดอยภูคา” เขามี ศาลเจาพอภูคาอยทู ี่ชลประทาน ตอ งขน้ึ เขาไป เช่ือวา ท่ีนที่ า นมารกั ษาชั่วคราว แตท อี่ ยูของทานจริงๆ คือบน ดอยภูคา เปนศาลแรก เขาจะมีการเลย้ี งทุกป แตเ ดี๋ยวนไี้ มมีการเขาทรงเพราะคนทรงตายไปแลว มีแตพ อจ้ำ คือคนเชิญ เชน ถา จะแกบน กน็ ำดอกไมธูปเทยี นไปหาพอจำ้ พอจ้ำจะเปน คนทำพิธีบอกกลา วเจา พอภูคา เจา พอคำเขียว เจาผานอง วาวันนล้ี ูกบา นหลานจอง กม็ ีดอกไมธ ปู เทยี นมาบอกกลาว ทานไปอยแู หง หนใดก็ขอ เชญิ มาอยหู อศาล มายังราษฎร เครอื่ งคาวของหวานกไ็ ดน ำมาถวาย พอจำ้ จะเปน คนทำพิธเี ชญิ สว นท่ีนงั่ กค็ อื คนทรงจะเปน ชายหรอื หญงิ ก็ไดแ ลวแตท า นเลอื กเอา ประเภทของนทิ าน • นิทานทอ งถน่ิ หรือนทิ านประจำทองถิ่น (legend)

๒๕ ๑๖.ประตูชา งเผือก ประตชู า งเผือกอยใู กล ๆ กบั วัดกูเตา หนั้ นะ ประตชู างเผือกเปน กม็ ีเลาเรอ่ื งเหมือนกนั วา เม่ือตะกอน สมัยพระเจา กอื นาเปนเจา เมืองเชียงใหม จนเฒา จนแกก็ไดตายไป เมอื่ พระเจา กือนาตายไป พระเจา แสนเมือง เปน ลกู กไ็ ดเ ปน เจา เมอื งตอ อยมู าไดแ หมบเมินบนานเจา เมอื งสโุ ขทัยกเ็ กิดศกึ กบั อยธุ ยา เจาเมอื งสโุ ขทัยกลัว จะสูเมืองอยุธยาบได กไ็ ดสงหนงั สอื ไปหาเจา เมอื งเชยี งใหมหื้อไปชวยรบ แตแ ลวเจาเมืองสโุ ขทัยก็บไปตีเมือง อยุธยาสักกำ ซำ้ รายปก มาตเี มืองเชยี งใหมเ ราแหม พระเจา แสนเมอื งก็หนอี อกจากท่ีทัพสโุ ขทัยลอมมาไดกับ ทหารสองคน เจาเมืองกไ็ ดข ่หี ลังทหารตึงสองคนตวยกัน เปลยี่ นกันขคี่ นนึ่งอดิ แลว เปล่ยี นคนนงึ่ ขีต่ อแหม จน มาถงึ เมืองเชยี งใหม เจาเมอื งกก็ ดึ๊ ถงึ ความดขี องคนท้งั สอง จงึ ไดตัง้ หอ้ื เปนขุนเจา ฝายขวา และขนุ เจา ฝา ยซาย และไดแ ปง รปู ชา งไวเปน สญั ลักษณ ตอมาชา งท่แี ปงก็ไดห กั พงั ลงไป พระเจากาวิละกห็ ือ้ แปงชางข้ึนมาใหม คือ แปง ชางตวั เดยี ว แตห ื้อมีสองหวั ทาสขี าว เปน ฮองชา งเผือก ละก็ฮองหนตางท่มี ีชา งเผอื กอยูวาประตูชา งเผอื ก ถาไผใครหันก็ไปผอได ไปตามถนนเลยหนาสนามกฬี าเทศบาลนครเชียงใหมไปหนอ ยกจ็ ะปะพอดี ประเภทของนิทาน • นิทานทองถน่ิ หรอื นิทานประจำทอ งถิน่ (legend)

๒๖ ๑๗.ปเู ซด็ คำ่ ลัวะ ลูกคนสุดทอ งของยายนน่ั แหละ (นางแมห มาย) สง ใหม า มาแกลง ลวั ะ มันจะไปพยายามแกลงลัวะ ทกุ ทางเลย ทนี ก้ี ็ พวกลัวะทั้งหลาย ลูกเลก็ เด็กแดงลูกลวั ะ เลน กบั มนั มนั กเ็ ลน ดว ย แกลง ดว ย เขกหวั เขกเหอ ทำ สารพัด มนั กำลังจะโกหก หลอกวา เออ… “ใคร…ใครไมไ ปตกเบด็ เหรอ ตกเบด็ ปลากินดีนะ” “เอาอะไรตก เอาอะไรทำเหยื่อ” มนั กบ็ อกวา เอาไข “ตม ไขสกั รงั เอาไป แลว ก็ เอาเกาะเบ็ด มนั ไดอยแู ลว ” หมอน่นั วามันจะบอกใหพอมนั หมอนน่ั มนั จะบอกใหพ อ มัน มันจะบอกใหพอ เราไปตก วาเสรจ็ ปเู ซด็ น้ันมนั ก็ “กพ็ วกเองจะไปตกเบ็ด บอกใหพ อ เองไปตกเบ็ดเมื่อไร” “วนั พรุงน”ี้ (รงุ ข้นึ ) มันกไ็ ปซอ นอยใู ตวงั นำ้ ถา เขาตกเบ็ดมามันกเ็ อาไขเ สีย ตกเบ็ดมามนั ก็เอาไข ไขใ สเบ็ดตก ไดมาก็เอา มากิน จนกระท่ัง มนั ไดล กู ไดเ มยี กห็ ากิน เอามาใหล ูกมัน มากนิ อวดลกู ลวั ะลกู ลวั ะถาม “ไอน ่ี เอ็งไปเอาไขทไี่ หนมากิน” “พอ ขา ไปเปนปลาอยใู นวงั ไปเอาไขมากนิ ” ทนี ้ี เด็กลกู ลวั ะมาบอกใหพอแม พอ แมม นั ก “ฮึ…ปเู ซ็ดจรงิ ๆ ดว ย ที่มนั มากนิ ไขเราเน่ยี ไมใ ชปลา ทีน้ี นะเราจะไปกินไขป ูเซด็ บา งละ ” บอกใหลกู ปเู ซด็ แหละ หมเู ด็กบอกวา “ไอน ่ี วนั พรุงน้ี บอกใหพอเองไปตกเบด็ นะ เอาไขไ ปตกสิ พอขา เขาจะเปลี่ยนจากตกเบ็ด…พอ ขาเขา จะไปเปนปลา พอ เองไปตกเบด็ บา ง” (พูด)เสรจ็ ทีนี้กไ็ ปตกเลย มันไมไ ดใสไ ขเ ยอะ ใสไขนิดเดยี ว ทำเบ็ดคมแลวก็คมอกี ตกไปงัน้ ลัวะมัน ไมไ ดฉลาดเหมือนคนเมอื งเรา ลวั ะสมยั เมื่อกอ นนะ…. พอตกเบด็ กต็ ะครุบคาบ ปเู ซ็ดลากคอมาตเี สีย ตกเบด็ ไป ก็คาบ ก็ลากคอมาตี ตายหมดจนเปนครึ่งหมูบ า นแลว สิ เลยเบ่อื มาหาวธิ แี กลง อยางอื่นอกี … คิดอะไรไมอ อกแลว(เหลือเเฮง) แกลง ทำเปน ไมสบาย ปเู ซด็ แกลงทำเปนไมส บาย อำพรางทจี่ ะไปฆา ลัวะ มาหาเออ …ไปถามยามทีล่ ัวะ “โห!…มันไมสบายอยางนี้ กต็ องไปเซน ผีไมห ลวงกลวงไมใหญกอ นนะ จะหาย” ทีนก้ี ป็ เู ซด็ มนั เขาไปอยกู ลวงไมนนู พอพวกลัวะเอาไกเอาอะไร มาเซน “เออ…นนี่ ะผีไมห ลวงกลวงไมใ หญ เอามาเซนมาบูชา ลกู เราเปนอยา งนัน้ อยางนี”้ เออ!…ว่ิง..ว่ิง..ว่ิง..ว่ิง ลัวะมนั กลัว ปูเซด็ เอาไกม าใหล กู มนั กินไป(กนิ )อวดลวั ะ ทีนลี้ ูกลัวะเห็นก็หือ… รอ งไหอยากจะกนิ ก็ถามวา “เองเอาไกไ หนมากิน”

๒๗ “อึม…พอขา เปนผอี ย.ู .เออ ..ตน ไมหลวงกลวงไมใ หญ ไดไกตมมากิน” ลัวะ(วา ) “วนั พรงุ นใ้ี หปูเซด็ ไปเซนบางนะ ไกนะ” ลวั ะทัง้ หลายก็ ปูเซ็ดน่ีก็แกลงไมส บาย มาถามยามท่ีลวั ะ อกี นะแหละ “ใหไปเซนผีไมห ลวงกลวงไมใ หญเ อะ จะหาย เอาไกไปเยอะๆ” มันก็วา “เออ…ดลี ะ ตน ไมก ลวงมันมนี ่ันตนหน่ึงแลว น”่ี พวกลวั ะก็ไปอยใู นกลวงไมน น่ั กใ็ นกลวงไม ปเู ซ็ดกเ็ อาไกไ ปเอาหมไู ป แกลง ตหี มใู หร อ ง อูด!..อูด!.. อดู !..อูด !.. มันไมไ ดต ีใหตาย พวกลัวะกพ็ ากนั ดีใจวา จะไดก นิ เน้อื ไก เน้ือหมู มนั หักเอาเศษไม เอาเศษหญาเอา อะไรเขายัดขางใต กไ็ ฟเขาหวดใหเ ขา ตายกันหมดบา นหมดเมอื งลัวะ อกี ซ้ำยงั ไมพอ กะโหลกหัวปเู ซ็ดนั้นทเ่ี รย่ี อยู มันตายแลว มนั เรย่ี อยนู ่นั พวกลวั ะท่ีหลงทีเ่ หลอื ยงั อยูนัน้ ไปขีใ้ สก ะโหลกหัวมัน “เจบ็ ใจ มนั แกลง ทง้ั โคตรพอ โคตรแม” แตนซำ้ ก็อยใู นนน้ั ตอยกน “เฮอ… ปูเซ็ดนี่ กะโหลกหัวมนั กย็ ังดุอยเู ลยวะเฮย” นีแ่ หละ…จบเทา นีเ้ รื่องปูเซด็ ขอ คดิ สอนใจทไ่ี ดจ ากเรื่อง ๑. การไวใ จคนอนื่ มากจนเกนิ ไปอาจจะทำใหไดรบั ความเดือดรอ นได ๒. คนโงม กั ถกู คนท่ฉี ลาดกวาใชกลอบุ ายหลอกลอใหหลงเชอ่ื ยอมทำตามเสมอ เปรยี บไดกบั สุภาษติ ที่วา อยาไวใ จทาง อยา วางใจคน จะจนใจเอง และ คนโงย อ มตกเปน เหยอื่ คนฉลาด ประเภทของนิทาน • นิทานทองถ่นิ หรือนิทานประจำทอ งถน่ิ (legend)

๒๘ ๑๘.ปอู ายทา ยเลิก้ เจ้ยี (นิทานส้นั ๆ)เรื่องนเ้ี ปนเรอื่ งท่คี นพนื้ เมอื งเชียงใหมเ ลา กนั มาหลายชัว่ คนแลว เรอ่ื ง มอี ยวู า ยังมชี าย คนหนึ่งชอ่ื วา ปอู ายทา ยเลกิ้ รูปรางสงู ใหญม าก สว นลุม ( ลา ง ) ต้ังแตเ อวลงไปถึงเทายาวมาก แตสวนบนตงั้ แต เอวขึน้ ไปถึงหวั สน้ั จึงมชี ือ่ วา ปูอ ายทา ยเลิก้ แตบ างคนก็เรยี กวา “ บาอายโงม ฟา” เพราะเหตุวารูปรา งสงู มาก เวลายนื คืบเดยี วหัวจะถึงฟา ปูอ า ยทายเลิ้กยงั เปน คนมกี ำลงั วงั ชาแข็งแรงสมกบั รปู รา งสูงใหญ สามารถยกดอย ( ภเู ขา ) หรอื จะผลกั ดอยใหเคล่ือนไปมากท็ ำไดด วยกำลัง ปอู ายทายเล้กิ เทย่ี วหากินอยหู ลายหวั เมือง อยูมาวันหนง่ึ ไปดักไกท่เี ชยี งรายเพราะเขาลอื กนั วา มไี กป า ชุมนัก กเ็ อากุมไก ( ที่ดกั ไก ) ไปคอยดักอยูท ี่นนั่ จงึ เรยี กชอ่ื ทต่ี รงไปดกั ไกท ี่เชยี งรายนนั้ วา “ ดอยกมุ ไก” มาจน ทกุ วันนี้ ชาวเมอื งเชยี งรายโกรธที่ปอู า ยทา ยเลก้ิ แอบไปดกั ไกถ งึ บานถงึ เมืองของตน เอาไกไปหมด กจ็ ะเอาชวี ิต เสียใหได ปูอ า ยทา ยเลิ้กจึงตอ งหนีไปแอบหมอบอยทู ่เี มืองล้ี ท่ีจังหวัดลำพนู เดีย่ วน้ี ท่ตี องหมอบหนกี เ็ พราะวา ตวั สงู ยนื ข้ึนเมอ่ื ใดคนเหน็ ไดช ดั ปอู า ยทายเลก้ิ อยไู มน านก็ตอ งไปหากินอีก คราวน้ีไปจอม ( ตก ) เบด็ ขนึ้ มา แตสาวเบด็ แรงเกนิ ไป ปลา หลุดจากเบด็ ไปตดิ อยูกับทห่ี นา ผาขา งฝงแมป ง ซึง่ เวลานีเ้ รียกวา “ผาแมว” อยทู ีอ่ ำเภอฮอด เมอื งเชียงใหม ถา ใครเดนิ เรือผานไปมาก็จะเหน็ รปู ปลาตัวนั้นตดิ อยูท หี่ นา ผาแมวรมิ แมน้ำปง น่ันแหละ ปูอายทา ยเลิ้กรปู รา งใหญ มกี ำลังแขง็ แรงมากจรงิ แตกย็ ังมผี ูปราบได ผูท ่สี ามารถปราบปอู า ยทา ยเลก้ิ ไดน ีม้ ีช่ือวา “ไอขาวเจด็ ไห” เรื่องมอี ยูวา ต้ังแตไ อขา วเจด็ ไหมนั เกิดมา พอตกฟากฟากเรอื นหัก ตวั มันตกลงไป ใสปากควายนอย ( ตกทบั ลกู ควาย ) ยืนอยใู ตถ ุนขางลา งตายไปตวั หนึง่ แตอ ายขาวเจ็ดไหไมเ จบ็ ปวดอะไรเลย พอมนั ลกุ ขึน้ ไปในครวั ลวงหมอกินขา วหมดทง้ั ไห ก็ยังไมอิ่ม พอจึงเอาขา วหมา ( ขา วท่แี ชไ ว ) มานึ่งใหกินสนิ้ ขา วไปเจ็ดไหจงึ อ่มิ พอ จงึ เอาขาวหมา ( ขาวท่แี ชไ ว ) มานงึ่ ใหก นิ สิ้นขาวไปเจ็ดไหจึงอิ่มพอดี พอ จงึ ตัง้ ชอื่ มันวา “ไอข า วเจด็ ไห” แตน้ันมา ไอข าวเจ็ดไหเติบโตข้นึ ทกุ วนั ก่ินลำ้ กิ่นเหลอื สน้ิ เปลือง เหลือกำลังพอแมจ ะทำมาหาเลีย้ งได พอ คิดวา ขนื เลี้ยงลกู คนน้ีไวตอไปกฉ็ ิบหายวายวอด ตัวเองกต็ อ งอดตายทง้ั ผัวท้งั เมีย อยมู าวันหนึง่ พอมันจงึ ออกอบุ ายกบั ลูกของมนั วา “ไอนอ ย ปอ จะไปฟน ไมใ นปา พอคำ่ เจาไปเท่ยี วตามหาปอ วาอยูทไี่ หน จะไดชว ยกนั แบกขนไมม า แปงเฮอื น ปอ คนเดียวแบกบไ หว” ไอข าวเจด็ ไหรับคำพอมันพอ กแ็ บกขวานเขา ไปเทีย่ วเลือกหาตน ไมใ หญท ี่สุดในปานัน้ ขนาดคนสามคน ออ มไมร อบ ฟนลงไดแ ลวละไว แลวพอ กก็ ลบั ไปบา น ยงั มีพอ คา งวั ตา งพากันมาพักทตี่ น ไมน ั้น เอาขาวของตา ง ๆ วางไวเ กลื่อนกลาดบนตนไมของพอ ไอข า วเจด็ ไห พอไอข าวเจด็ ไหมาถงึ ทน่ี น่ั ก็รอ งบอกกับหมพู อคาคา งัวตา ง วา “พอ ลงุ ขอยายครัวของลุงไปหนอยเตอะ พอ ขา ฟนตนไมต น นี้ไว ขา จะแบกเอาไปบา น” ฝา ยพวกพอ คา กน็ กึ วา ไอขาวเจ็ดไหพูดเลน เพราะตัวมันยังเปนเดก็ เลก็ จะแบกไมใ หญเ ทานน้ั อยา งไรไหว กเ็ ลยพดู เลน ตอ ไปบางวา “เออไอนอย ถาเจาแบกตน ไมนัน้ ไหกวกเ็ อาไปใหห มดเตอะ ขา วของเหลาน้ันของพวกขา ขา ใหไอนอ ยเปน รางวลั ทง้ั หมดนนั่ แหละ” ไอขา วเจ็ดไหไดย นิ ดงั นน้ั กย็ ก ตน ไมใสบ าพรอมกบั ครัวของพอคา งงัวตา งทัง้ หมดแบก เอาไปบา น

๒๙ กกกกกกกกสวนพอไอข า วเจ็ดไหเหน็ ลูกแบกตนไมใหญม าถึงเรอื น ไมท ับมันตายเหมือนหมายใจเอาไวย ิง่ กลวั ลูกของมนั เอง นกึ วา เปน ยักษม ารมาเกดิ ถาขนื เลี้ยงเอาไวต อ ไปกอ็ าจจะเปน อันตรายแตว เองได พอดนี กึ ขน้ึ ได ถึงปูอายทายเลก้ิ ก็คิดไดว าจะทำอยา งไรจึงจะกำจดั ไอขา วเจ็ดไหได กกกกกกกกเม่ือคดิ อยา งนน้ั แลวก็เรยี กลกู ของมันมาบอกวา “ไอนอ ย เจา จงไปหาปอู า ยทา ยเลิ้กใหพ อสกั หนอย เตอ ะ บอกวา ใหมาทวงหน้ี มนั เปนหนีอ้ ยชู านานนกั หนาแลว” พอ ออกอบุ ายอยางน้ดี ว ยหมายจะยืมมอื ปูอา ย ทายเล้ิกฆาลกู เสยี เพราะคนมีกำลังมากพอ ๆ กบั ไอข าวเจดไหก็มีแตป อู ายทา ยเล้กิ เทา นัน้ กกกกกกกกสวนไอข า วเจ็ดไปนั้นนกึ วา เปน ความจริงตามทพี่ อพูด ก็ออกเดนิ ทางไปทวงหนีใ้ หพ อ เที่ยวตามหาปู อายทา ยเล้กิ วาอยูทแ่ี หงใด ระหวางทางน้นั ก็พบไอน าตาเลก้ิ เปน คนทเ่ี บา ตาลึกมากเกบ็ ไดส ามตะกรา เต็มๆ ไอ นาตาเลิก้ เห็นไอขา วเจด็ ไหเดนิ เซอะซงั มาแตค นเดียวกถ็ ามวา “สหายเจา จะไปไหนน้นั ” ไอข า วเจด็ ไหกต็ อบวา “ขาจะไปทวงหนที้ ป่ี อู า ยทย เล้ิก เจา จะไปเทยี่ วกบั ขา ดว ยไหม” ไอนาตาเลกิ้ กต็ อบตกลงวาจะไปดว ย ทัง้ สองก็ พากนั เดนิ ไป ตกเย็นรูสึกหวิ กนั ทัง้ สองคนจงึ เท่ียวหาอาหารกนิ อะไรกไ มม ใี หป ระทงั ชวี ติ เลย เห็นแตจ้งิ หรดี กระโดดหยองแหยงอยูตัวหนงึ่ ก็ชว ยกนั จบั แตจงิ้ หรดี ไวหวา วง่ิ หนีลงรไู ป ไอข าวเจด็ ไหกบั ไอน าตาเล้ิกจึงตอ ง ชว ยกนั ขุดรจู ง้ิ หรดี ขุดลกึ ลงไปต้ังวากวาจงึ เห็นขาจงิ้ หรดี ดกุ ๆ ดกิ ๆ อยไู หว ๆ กช็ ว ยกนั จับไว ดงึ เอาจง้ิ หรดี ขึ้นมา ไอน าตาเลกิ้ เสยี ทาถกู จงิ้ หรดี ดีดกระเดน็ ไปตกขมเขาไปสามลูก แตยงั ดไี ดข าจิง้ หรดี ขางนัน้ ตดิ มือมาดว ย สวนไอข าวเจด็ ไหจบั จิ้งกรดี ไมไ ด จึงไมไดอ ะไรเลย ตอ งตามไอน าตาเล้กิ ไปเอาขาจิ้งหรดี ขางน้ันตดิ มือมาดว ย สวนไอขาวเจด็ ไหจบั จ้งิ หรีดไมไ ด จึงไมไดอ ะไรเลย ตอ งตามไอน าตาเลก้ิ ไปเอาขาจ้งิ หรดี ขา งเดียวน้นั จแี่ บง กนั กนิ สองคน กกกกกกกกไดอาหารกนิ พอแรงแลวก็พากนั เดนิ ทางตอไปอกี สามวนั สามคืนกถ็ งึ ทอี่ ยูของปุ อา ยทายเล้ิกขณะท่ี สองคนนนั้ ไปถึง ปูอายทายเล้ิกกำลังนอนขวางแมปง หยอกนางแกว ทอ่ี าบน้ำอยทู ตี่ นี ดอย ทีเ่ รียกกนั เวลานี้วา “ดอยนางแกว” อยทู างใตอำเภอฮอด เมอื งเชียงใหมนั่นแหละ กกกกกกกกพอพบ ปอู า ยทา ยเลิ้กแลวไอข าวเจ็ดไหก็ทวงหนต้ี ามคำที่พอบอกมา ปูอา ยทายเลกิ้ ก็แปลกใจแตยงั สนุกทจ่ี ะหยอกนางแกวเลน ไมอยากใหใ ครมากวน จึงแกลง จุไ อข า วเจด็ ไหไปเสียใหพน ๆวา “เงนิ มีอยูนอกชาน บาน เองไปหยิบเอาของเองเตอะ” กกกกกกกกไอขา วเจ็ดไหก็ไปยงั เรือนปอู ายทายเลิ้ก เทย่ี วหาเงินวนเวียนอยจู นหวั หรอก หาตลอดหัวชานทา ย ชานหลายตลบก็ไมไดเ งนิ อยางท่ีปอู ายทา ยเล้กิ บอก จึงโกรธปูอา ยทา ยเล้ิกมากและกลับมาตอ วา แลว ทาใหม า ลองฤทธ์กิ ัน โดยจะใหปูอา ยทา ยเลิ้กอมุ มนั ตอกลงดิน ( กระแทกลงดนิ ) ใหมดิ จมไป ถา ไอขาวเจ็ดไหกลับขน้ึ มา ได จะเอาตวั ปูอา ยทา ยเลิก้ ตอกลงดินใหจ มมดิ บา ง ถาปอู ายทา ยเล้กิ กลับขนึ้ มาไมไ ดก ็จะเอาภเู ขามาทบั ใหต าย อยใู ตน ้ัน เสยี เลย กกกกกกกกเมือ่ ตกลงอยา งนี้แลว ปูอ า ยทายเลิก้ กอ็ ุมไอข าวเจ็ดไหกระแทกกับดนิ จมลงไปเหลอื แคคอแตม นั มี กำลงั มากคอ ย ๆ เขยิบตัวออกมาไดทลี ะนอย ๆ พอหลดุ พน ตวั แลวกไ็ ปเอาตัวปูอ ายทา ยเลิก้ ตอกลงดนิ บาง กล็ ง ไปไดแคคอเหมอื นกัน ปอู า ยทา ยเล้ิกพยายามเขยบิ ตวั ออก แตไมอาจเขยิบตวั ใหห ลุดพน ดนิ ข้ึนมาได ไอข า วเจด็ ไหจึงไปเลอ่ื นดอยมาทบั ปอู ายทายเลก้ิ ก็ตามอยนู ้นั เอง เวลานีเ้ ขาลูกนั้นเรยี กวา “ผาหมอน” ชีวิตปูอ ายทา ยเลกิ้ ผูมีกำลงั แขง็ แรงก็จบลงแคนนั้

๓๐ ขอคิดสอนใจทไ่ี ดจากเรอื่ ง ๑. คติ “ทา นวา เหนือแลว ยงั มีผทู เี่ หนอื กวา” ๒. คติ “เหนอื ฟา ยังมีฟา” ประเภทของนทิ าน • นิทานทองถ่ินหรือนิทานประจำทองถิ่น (legend)

๓๑ ๑๙.ผาเผียบ กาลคร้งั หนึ่ง… มสี ามเณรจากเมืองสรอยไดนำเรอื พายขน้ึ ไปทางเหนอื รวบรวมเคร่ืองสมนุ ไพรวาน ยา วิเศษตาง ๆ รวมทง้ั ทำการคน ควาหาความรจู ากพระไตรปฎ กที่มีอยูต ามอารามตา ง ๆ ใกลฝง … สามเณรรปู น้ี เปนผูรอบรแู ละแตกฉานในพระธรรมย่ิงนกั เมอ่ื ใครกลาวถึงนิทานหรือพระสตู รตอนไหน สามเณรจะสามารถ บอกไดทันทวี า อยู ณ ทใ่ี ด จนเปนทเ่ี ลือ่ งลือกนั ทั่วไป เนื่องจากตองพายเรือทวนน้ำขึ้นมาไกลและรอนแรมเปนเวลาหลายวัน คนพายเรอื ใหรูสึกเบอ่ื ประกอบกบั ประเด๋ยี วแวะจอดโนน ประเดย๋ี วแวะจอดน่ี ทำใหศ ษิ ยเ กิดความรำคาญ คร้ันจะพูดออกมาตรง ๆ ก็ไมก ลาเพราะยงั เกรงใจอยู คงเก็บความไมพอใจนน้ั ไวแตใ นใจผูเดียว คอยหาชองทางท่ีจะวาหรือระบาย ออกมา แตยงั ไมไดโอกาส…สำหรบั สามเณรรูปน้อี ยา งอนื่ ๆ แลวทานไมมีอะไรบกพรอ ง เสียแตอยา งเดยี ว คอื มี ลกั ษณะพกิ ารอยา งหน่ึงทแ่ี กไมห าย สิ่งนน้ั คือกระดูกสนั หลงั พกิ าร หลังโกงตลอดมาแตเ ลก็ จนโต ขณะทพ่ี ายเรือทวนนำ้ ขน้ึ มาถึงหนาผาแหง หนงึ่ มกี อ นผาใหญสีเหลือง 3 กอ น ตงั้ อยเู รียงกนั รูปของผา นนั้ คลา ยกบั วัวปา 3 ตัว ฟุบตวั นอนหมอบอยู… ใตห นา ผาเปน วงั นำ้ ลกึ ถอ หยง่ั ไมถงึ ศิษยต อ งออกแรงพายจน เหน่อื ยหอบ พอเรือพนวังไปศษิ ยจ ึงถามข้นึ วา ‘’ทา นครับ ผมไดยินวาทา นรอบรูและแตกฉานในพระธรรมยิ่ง นกั ใชไหม” สามเณรย้มิ ไมตอบ เขาคงถามตอ ไปอีกวา ‘’ผมอยากถามทา นสักหนอย เพราะพอเคยบอกไวนาน แลว ผมไมมโี อกาสถามใคร ดงั น้ันวันนมี้ ากบั ทาน จึงขอเรยี นถามวา …” สามเณรหนั หนามาดู และตอบวา ‘’ จะถามอะไรกถ็ ามมาเถดิ หากรูจะบอกให ” ศษิ ยจ งึ พูดตอไปวา ‘’พอ บอกวาพระธรรมชอ่ื โลพกนํ ้ันเขาวาดเี หลือเกิน อยากรูนักวา พระธรรมบทนดี้ ี อยา งไร ทา นรูไ หมครับ”…สามเณรน่ิงอ้งึ คดิ ทบทวนความจำวาอยใู นพระธรรมบทไหน คิดอยูตง้ั นานก็คิดไม ออก คลับคลายคลบั คลาวา จะจำได แตยงั คดิ ไมอ อก หรือวาพระธรรมบทนีไ้ ปซอนอยใู นพระธรรมบทใด พระไตรปฎกสว นมากทกุ ๆ เลม น้นั ไดผา นสายตามาจนหมดส้นิ ทำไมเร่อื งนจี้ ึงไมทราบเลา… ดวยความสงสยั อยากทราบวาพระธรรมโลพกํ เปน ธรรมเก่ียวกับเร่อื งอะไร ทำใหทานระงับใจไวไมไ ดจ ึงบอกศิษยว า ‘’นี่พาย เรือไปจอดทผ่ี านั้นที ฉันจะลองคนดูพระธรรมท่ีแกวา ดทู วี า เปน เร่ืองอะไร” ศษิ ยดใี จวาดคัดทา ยเรือเขา เทียบ ตนี เขา สามเณรข้นึ จากเรือเดนิ ลัดเลาะตามทางเขา ปน ปา ยขึ้นไปบนหนาผาจนถึงซง่ึ เปน ท่ีเกบ็ พระไตรปฎก มากมาย สามเณรเร่ิมลงมือคนดูจากพระธรรมทเี่ ก็บบรรจุไวเต็มตู คนพระธรรมหมดหีบจนครบ ๗ หีบก็ไม ปรากฏวา พบธรรมเรอ่ื ง โลพกํ เลย เมอ่ื คนจนออ นใจไมพ บจงึ กลบั ลงมาขึ้นเรือ ใหล กู ศิษยพายลองกลับยงั วัดของตนทเี่ มอื งสรอ ยเพื่อตน จะลองคน จากหอไตรท่ีวดั อกี คร้งั หน่ึง ซงึ่ คราวนี้คงจะพบเปนแน… พอเรือมาถงึ วดั ทานกข็ ึน้ ไปคน หาพระธรรม ที่กลาวแลว จากพระธรรมตาง ๆ ซง่ึ เก็บไวใ นหีบพระธรรมในหอไตร ปรากฏวา คน ไมพ บอีกเชนกัน…ดว ยเหตนุ ้ี สามเณรรูปนนั้ จงึ นำเรอ่ื งไปถามอาจารยของตนวา ‘’ทานสมภารครับ ธรรมโลพกํเปนเร่ืองราวอยางไรครับ ผม คนหาจากตูพระธรรมจนทวั่ เมืองสรอ ยแลวไมพ บ ขอทา นอาจารยช วยอนุเคราะหด วยเถดิ ‘’ สมภารเองเมอ่ื ได ยนิ กเ็ ฝา คดิ แตก ค็ ดิ ไมอ อก จงึ ถามเรอ่ื งราวแตห นหลังวา ตนตอธรรมบทนีใ้ ครเปนผูก ลาวขึ้น สามเณรก็เลา เรอื่ ง ใหฟ ง และบอกวา ‘’ ศษิ ยพ ายเรือเปนคนบอกให ”

๓๒ สมภารสั่งใหเ รียกศิษยนัน้ ไปหา…ปรากฏวา ขณะนน้ั แกไมอ ยลู ากลบั ไปบา น จนกระท่ังหลายวันผานไป สมภารไดป ระมวลเร่อื งราวตางๆ ทเ่ี ปนมาจงึ คิดได สัง่ ใหคนไปเรียกสามเณรรปู นนั้ มาเม่อื พบทานๆ จงึ บอกวา ‘’ธรรมโลพกํ นั้นคงไมม แี น… ฉนั คดิ วา เจา ศษิ ยข องทา นเองมันคงจะโมโหทที่ านใชม นั พายเรือขึน้ ไป‘’ …‘’ครน้ั มนั จะวา ตรงๆ มนั กค็ งไมก ลา…มันจงึ กลาวเปนคำกระทบกระเทยี บเปรยี บเปรยใหท า นเขา ใจสมความแคนของ มนั …โดยมนั ประมวลจากลักษณะพกิ ารทางกายของทานเปน เกณฑ…แลวคิดสรางคำขนึ้ คลายๆกับคำบาลี แต ความจรงิ มนั มใิ ชคำบาลี…มนั เปน เพียงคำผวนเทาน้ันเอง ลองพจิ ารณาดูซิ โลพกํ หากแปลกลบั มนั จะแปลวา … หลงั พระโก ( หลังพระโกง ) เทานนั้ เอง” ตกลงหนิ 3 กอ น ท่ีพบนั้นเลยเปนคำกลา วเปรียบเปรยวา ใหสามเณรช้ำใจในการทใ่ี ชศ ิษยใหพาย เรือ ขึ้นนำ้ ไปเปน เวลาหลายวนั ผา 3 ผานน้ั เลยเรียกวา ‘’ผาเผยี บ”…สวนถ้ำที่มตี ูพระธรรมอยู ซ่ึงสามเณรข้นึ ไปคน พระธรรมจนหมดพระธรรมถงึ 7 หบี โดยไมพบนั้น ปจ จุบนั เรยี กวา ‘’ผาหบี ”…..นยิ ายเกี่ยวกบั ผาเผียบและผา หีบ กย็ ตุ ลิ งดว ยใจความเพียงเทาน้ี ขอ คดิ สอนใจทีไ่ ดจ ากเรื่อง “การใชค นน้ันพงึ ใหเ หมาะสมกบั ความสามารถ และความพอใจ…พึงใหเ ขาไดพ ักผอนบา ง…มิฉะนน้ั ผรู ับใชจ ะเสอื่ มความนับถอื …และเมอ่ื ทนไมไหวและขาดความเกรงใจ…กจ็ ะถกู กลั่นแกลงหรอื ทำใหเสียชอ่ื เสยี ง ได“ ประเภทของนทิ าน • นิทานประเภทอธบิ ายหรอื นิทานอธบิ ายเหตุ (explanatory tale)

๓๓ ๒๐.ผาวง่ิ ชู กกกกกกกกนานมาแลว มีเจาหญิงไตองคห นึ่ง ( ไต – ไทย ) เมอื่ เตบิ โตเปน สาวกไ็ ปหลงรักกบั ชายหนุม คนหนง่ึ ชายหนุมก็หลงรกั เจา หญงิ มาก ทัง้ สองมีความรกั ซง่ึ กนั และกนั อยางแนนแฟน แตเ พราะความแตกตา งกันใน เรอื่ งฐานะ ศักดิ์ ตระกูล ความรกั ของเขาทง้ั สองจงึ มีอปุ สรรคมนั เปนอปุ สรรคอนั ใหญห ลวงยากท่จี ะฟนฝา ไปให ถึงจุดหมายได ในเม่อื กำเนิดของเขาตางกนั ราวฟา กบั กิน กกกกกกกกชายหนมุ เปน ลกู ชายของมหาอำมาตยท า นหนง่ึ ความรักของคนทัง้ สองก็ตองถกู กีดขวางไมใ ห ติดตอกันแตค วามรักคอื ความรกั ที่รนุ แรง ไมม กี ำแพงใด ๆ จะสูงเกนิ ไปกวาความรักเหมอื นโรเมโอกลา ววา “แม รว้ั ศิลา บม อิ าจก้ันเราได” แลว หนุมสาวกถ็ อื โอกาสลอบพบปะกนั เสมอ นบั วนั กจ็ ะถกู กีดขวางมากข้ึน กกกกกกกกวันหน่ึงทั้งสองก็นดั กนั วาจะหนีไปดว ยกันโดยข่ีมา หนไี ป พอไดเ วลานดั ชายหนมุ ก็มาคอยรับเจา หญงิ ในทีล่ ับ ๆ แหงหน่ึงนอกเมอื ง ในท่ีสดุ ชายหนุมก็พาเจาหญิงหนไี ปในกลางดึกคนื วนั นนั้ แตท ง้ั สองไปไมร อด เพราะพระราชบดิ าของเจา หญงิ ทราบเรอ่ื งก็ใหไ พรพ ลควบมา ติดตามไป ตามไปทนั ในขณะทมี่ า ของชายหนมุ กบั เจา หญงิ ไปถึงฝงของแมน ้ำซึ่งเปน หนา ผาสงู ชนั มาก เมื่อหมดทางหนเี ขาทงั้ สองคิดวาจะตอ งถกู นำตวั ไป ลงโทษสถานหนกั อาจถงึ ขัน้ ประหารชีวิตก็ได แตช ายหนุม ก็ไมอ าจตดั สินใจได เสยี งฝเทามาดงั ใกลเ ขา มาทกุ ขณะ เจา หญงิ ซึ่งนงั่ ขางหลังมาจงึ เปลีย่ นมานั่งขางหนาเสียเอง เธอเปนผถู อื บังเหยี นมาแลวใหว งิ่ ลงมาจากหนา ผาทนั ที ทำใหท งั้ สองคนเสียชวี ติ ณ ทนี่ ัน้ กกกกกกกกแตน นั้ มาผาสงู นนั้ กไ็ ดชอ่ื วา “ผาวง่ิ ช”ู และสง่ิ ตา ง ๆทหี่ ลนมาจากหนา ผารวมทงั้ ชือ่ ของคนทง้ั สองก็ เปน ช่อื เรียกแกงหลาย ๆ แกง ในลำนำ้ ปง เปน ท่รี ะลึกถงึ ความรกั ของคนทงั้ สองซ่ึงถอื วาความรกั เปนศาสนาอนั บรสิ ทุ ธิ์ ขอ คิดสอนใจทไี่ ดจากเรอื่ ง เรือ่ งน้เี ปนเรื่องท่ีนากลาวถงึ และเศรา ใครไปท่นี ั่นตอ งนึกถึงนยิ ายของหญิงชายคนู ซ้ี ่งึ รักกนั แลวตองมา จบชีวติ ท่ีผาน้ี คนยงั ไมม ีอสิ ระพอตองถอื ตามประเพณอี ยางเครงครดั เมอื่ ฝาฝน ตอ งมีโทษ ทำใหข าดอิสรภาพ ในตวั เอง ประเภทของนิทาน • นทิ านทอ งถน่ิ หรือนิทานประจำทอ งถิน่ (legend)

๓๔ ๒๑.พระธาตหุ รภิ ุญชัย เมอื่ ประมาณป พ.ศ. 1440 นครหรภิ ุญชยั มี พระเจา อาทิตยราช เปนกษัตรยิ เ จาผูค รองนคร ซงึ่ ในสมยั พุทธกาลพระองค เคยเกิดเปน พรานปา และในครัง้ น้ันพระพทุ ธองคไดเ คยเสด็จมาจนถงึ แผนดนิ แหงนี้ แลว พรานปา ไดถวายสมอแดพระองค เมอ่ื พระองคประทบั เสวยสมอแลว ทรงมีพทุ ธทำนายวา ตอ ไปในกาลขา งหนา ณ ทีแ่ หงนี้จะกลายเปน นครใหญท ี่มชี อ่ื วา “หรภิ ุญชัย” เปนสถานที่ที่เมื่อพระ พทุ ธองคเสด็จดับขนั ปรินพิ พานแลว พระธาตุกระหมอ ม พระธาตุกระดกู อก พระธาตุนิว้ พระหัตถแ ละพระ ธาตยุ อยเตม็ บาทหนง่ึ จักมาประดษิ ฐานอยู และรอจนกวาพรานปา ผูถ วายสมอจะเกดิ มาเปนพระเจาอา ทิตยราช ผคู รองนครหรภิ ุญชัย พระเจาอาทติ ยราชไดโ ปรดใหส รางปราสาทพรอ มกนั ปลูกหอจณั ฑาคาร หรือทีพ่ ระบังคน (หอ งน้ำ) ไว ใกล ๆ กับปราสาท โดยพระองคมิไดท รงทราบมากอนวา ณ บริเวณแหง นี้เปนทีป่ ระดิษฐานพระบรม สารีริกธาตุ เมอื่ พระองคเสดจ็ ลงไปพระบงั คน (ปส สาวะหรืออจุ จาระ) คร้งั ใด จะมกี าตัวหนึ่งบินมาถา ยมูล รดพระเศียร (ศีรษะ) แลวบินผานไปหรอื บางคร้ังกบ็ ินโฉบฉวัดเฉวียนไปมาทำกิริยาเหมือนกำลงั ขับไล พระองคใหพนไปจากทแ่ี หงน้นั ทุกคร้งั จนกระท่งั พระองคมีรับสงั่ ใหท หารจบั กาตวั น้นั มาใหไ ด ซึง่ เหลาทหารและขาราชบรพิ ารทงั้ หลายตา งก็ ชวยกันหาวธิ จี บั กาตวั น้ัน แตจับคร้งั แลว ครั้งเลากไ็ มส ามารถจับกาตัวน้นั ไดเ ลย สรางความแปลกพระทัย ใหกับพระเจา อาทติ ยราชยง่ิ นกั ทำใหพระองคท รงคดิ วา กาตวั นัน้ ตอ งไมใ ชกาธรรมดาอยา งแนน อน จึงมี รับสงั่ ใหสรางแทน บชู าเทพยดาฟาดนิ ผูปกปก รักษานครหรภิ ุญชัยขนึ้ ครั้นพระองคท ำพิธบี วงสรวงเสรจ็ ส้ินก็ สามารถจบั กาตวั นัน้ ได แลว นำกาตวั นน้ั ไปขังไวในกรง ในคนื น้ันเองพระเจา อาทิตยราชทรงพระสุบิน (ฝน) เห็นเทวดามาบอกกับพระองควา ใหพระองคนำ เดก็ ทารกแรกเกิดได 7 วนั มาขังไวรว มกบั กา ทารกจะไดฟ งเสยี งกาทกุ วันจนสามารถรูภาษากาได ดังน้ัน เมือ่ พระองคท รงตน่ื จากบรรทม จงึ มีรับสั่งใหนำเดก็ ทารกท่มี ีอายไุ ด 7 วัน ไปไวในกรงเดียวกับกาตวั น้นั จน เดก็ มอี ายุได 7 ป สามารถฟง ภาษาของกาไดตามทเ่ี ทวดามาบอกพระองคจ รงิ ๆ พระองคจึงรบั สัง่ ถามเดก็ นอ ยวา เพราะเหตุใดกาจะตอ งบนิ มาถายมูลรดพระเศียร หรือบินฉวัดเฉวยี นขบั ไลพ ระองคท ุกครงั้ เมื่อเสดจ็ ลงไปที่หอจณั ฑาคาร เดก็ นอยสง ภาษาถามเจา กาไมนานกท็ ราบเร่อื งและกราบบงั คมทลู วา บริเวณท่ีสรา ง หอจณั ฑคารนัน้ เปนท่ปี ระดษิ ฐานพระบรมสารีรกิ ธาตุ ครัน้ พระเจา อาทติ ยราชทรงทราบเรือ่ งกเ็ ขา พระทยั รับส่งั ใหร ื้อถอนหอจณั ฑาคารและปราสาทตาง ๆ ออกใหห มด แลว พระองคก็ทรงอาราธนาเสร็จ พระบรม สารีริกธาตุกค็ อย ๆ เคลื่อนออกมาจากพน้ื ดินทง้ั พระโกศ แลว ลอยอยใู นอากาศ ทำใหประชาชนทัง้ หลาย ตางพากนั ปลาบปลืม้ ปตยิ นิ ดีในพระบญุ ญาธิการของพระเจา อาทติ ยราช แตพระบรมสารรี กิ ธาตลุ อยอยใู น อากาศเพียง 7 วนั กลอยกลบั ลงไปในพนื้ ดินอกี คร้งั คร้ันพระเจาอาทติ ยราชเหน็ ดงั นัน้ จงึ มรี ับสัง่ ใหช า งทอง มาทำพระโกศทองคำ ขึ้น เพอ่ื ใชค รอบพระโกศบรรจุพระบรมสารีรกิ ธาตุ แลว ใหช า งสรา งพระเจดยี ร ูปทรง ปราสาทสงู 12 ศอกไวครอบพระโกศทองคำนน้ั อกี ชั้นหน่ึง

๓๕ ครัน้ ทกุ อยางเสรจ็ ดงั พระประสงคแ ลว พระเจาอาทติ ยราชก็ทรงทำพธิ สี กั การบชู าอาราธนาพระบรม สารีรกิ ธาตใุ หมอ ีก ครัง้ ซึง่ พระบรมสารรี ิกธาตุไดเ คล่อื นออกมาจากพน้ื ดินแลว ลอยสูงขึน้ 3 ศอก พระเจา อาทิตยราชจงึ นำโกศทองรบั ไว และนำพระบรมสารรี กิ ธาตไุ ปบรรจใุ นเจดยี ท ีพ่ ระองคไ ดส รา งเอาไว ประเภทของนิทาน • นิทานประเภทอธิบายหรอื นทิ านอธิบายเหตุ (explanatory tale)

๓๖ ๒๒.พน่ี อ งสองชาย กกกกกกกกนานมาแลว มบี านหลังหน่ึงชื่อวา บา นหนามเกตแกว มพี ่ีนองสองชาย พอแมตายแลว พ่ีชายมโี ชค ลาภวาสนาดี มีอาชีพเปน ชา งทำทอง ไปไดเมยี ทร่ี ่ำรวย สว นนอ งไมคอ ยจะมปี ญ ญา แตช อ่ื สตั ย ไมคดโกงไม โกหกตอแหลผูใด ฝายพชี่ ายมเี ลหเ หล่ียมในการทำทอง นองมีอาชพี ทำไมก วาดขาย กกกกกกกกอยมู าวนั หนงึ่ นอ งเขาปาไปตัดตนจากมาทำไมก วาดขาย ขณะทเ่ี ดินตามทางก็เงยหนาขึ้นไปทาง เหนอื ไปเจอะเอานกแขกเตา ตัวหน่งึ ขนดกเขยี วสวยงามดี จึงหยิบกอนหนิ ไดลองขวา งนกตัวน้นั พอดขี วา งไปถกู ปก นก ขนนกก็รวงลงมาอันหนึง่ แลว นกก็บินหนไี ป ขนนกสวยเหลือเกินเขาคดิ วานา จะเปนนกวเิ ศษจึงเก็บขน นกน้ันมา ถึงบานเอาไปอวดใหพ ชี่ ายดู พ่ีชายกร็ ใู นทนั ใดนั้นวา ขนนกนัน้ เปนเน้อื ทองเพราะเขาเปน ชา งทอง เอา ขนนกมาหลอมไดท องคำบรสิ ุทธช์ิ นิดนดิ หนง่ึ พ่ชี ายกส็ ่งั วา พรุงนใี้ หขวา งนกใหต ายและเอาตวั มาใหจ งได ความ จริงพี่ชายรวู า นกตวั น้นั ถา ผูใดไดเ อามาปง กนิ และไดก ินตับไตกจ็ ะมีเงนิ มีทองเกิดข้ึนวนั ละเทา เมลด็ มะกล่ำอยู บนหง้ิ แตพ ี่ชายไมไ ดเลาใหน องฟง เปน แตบ อกวาใหเ อานกมาใหไ ด รงุ ขน้ึ เม่อื กินขาวเชา เสร็จแลวก็จดั แจงสง่ั ให เมียหอขาวให เมยี ถามวา “สจู ะเอาไปทำไม” “ขาจะเอาไปใบจากและไมไ ผ ดา มไมกวาด และอื่น ๆ อีกหลาย อยาง ๆ” เมียกจ็ ดั เตรยี มใหแ ลว เขากส็ ะพายหอ ขา วลงเรือนไป เดนิ ไปตรงท่เี ดิมเม่อื วานน้ี นกตัวนน้ั กค็ ง ปรารถนาจะมาชวยโปรดดว ยจึงมาเกาะอยูทเี่ ดิมอกี นายคนนน้ั กค็ วา กอนหนิ ปานกตัวน้ันถูกนกก็หวั ปก ลงไป เขากไ็ ลจ บั เอามาบบี คอจนตายแลว เอาใสไวในยาม ตกลงไมไ ดห าใบจากเลย และรีบกลบั บาน เมยี กต็ อ วา “สไู ป เอาใบจากเอาดามไมก วาดไมใ ชหรอื อยูไหนละ ไมไดสกั นดิ ” “ขา ไดน กมาตวั หน่งึ ขาจะเอาไปอวดพช่ี ายด”ู พอ พ่ชี ายเห็นกพ็ ูดวา “โอไดม าจรงิ ๆ หรอื นอง” “ไดมาแลว” เอาไวต รงน้นั แหละ ใหพส่ี ะใภปง เสีย ขณะนนั้ พ่ชี าย กำลังทำแหวนและทำสรอ ยทม่ี ีคนมาจา งใหทำ จงึ ปลอยใหเมยี ปง นกและพูดวา “ตู ๆ ใหเ ด็ก ๆ กนิ เถอะนะ ” กกกกกกกกตอนน้จี ะขอกลบั ไปเลา ถงึ นองชายอีกคนหนง่ึ “นอ งชายมลี ูกชายแฝด พากันไปเที่ยวบานลุง เขา ไป ถงึ เห็นปาเมยี ชางทำทองมธี รุ ะจะขึ้นไปบนบาน ปง นกทิง้ ไวข างลางก็ขอรองใหห ลานชว ยดูให” “ ไอหนูมาเฝา ใหป า ทีซิ ปาจะขน้ึ ไปบนบา น” เดก็ สองคนกน็ ัง่ เฝา นกปง ตัวน้ันอยู หวงั ใจวาคงจะไดก ินนกปง บางรออยเู ปน นาน ตับไตนกหลุดลงมาถกู กองไฟ เด็กสองคนกพ็ ากนั เก็บกินเสยี หมด พ่กี ินตับ นอ งกินไต เมื่อเมียชา งทำทองเสรจ็ ธรุ ะเดินลงมาเห็นตับไตนกตัวนนั้ ตกไฟไหมห มดกลวั ผวั จะดุดา พอดมี นี กเขาที่เล้ยี งไวในบานมากมาย กจ็ บั นกเขามาตวั หน่งึ ลวงเอาตับไตมาใสไมป ง แลวกเ็ อาไปใหผ วั ของตนกนิ กนิ แลววันรงุ ข้นึ กไ็ มเห็นมีเงินมีทอง สว น ลกู ชายฝาแฝดของนอ งชายกลับมเี งินมที องออกมาจากบนหิ้งวันละเทาเมล็ด มะกลำ่ ชายชา งทำทองกเ็ กดิ คดิ ขน้ึ มาไดว าเดก็ สองคนนั้นคงจะขโมยกนิ ตบั ไตของนกตวั น้นั เสียเปน แน จึงทำอบุ ายบอกนองชายของตวั วา “ลูก ของแกคงจะผเี ขา จญั ไรบานจัญไรเมอื ง อะไรทไ่ี มเ คยเกิดก็เกิดขน้ึ อะไรทไ่ี มเคยมีกม็ ขี น้ึ ควรท่ีจะเอาไปปลอ ย ในปา เสีย ขาวาถาเพ่ือนบา นรูก็จะพากันมาฆามนั เอาไปปลอยเสียดกี วา ” ท้งั นี้เพราะพ่ีชายมีความอจิ ฉา นอ งชาย ฝายนองกไ็ มท นั คดิ ใหถ ีถ่ วนพรอมทงั้ มคี วามกลวั พี่ชายอยูดว ย และยังกลวั เพือ่ นบา นจะฆาลกู ชาย เอา ลูกชายท้งั สองไปปลอ ยเสยี ดีกวา ตดั สินในดังน้ันแลว ก็กลบั มาเลาใหล กู ใหเ มียฟงวา “แมเ ด็กเอย พี่ชายเขาบอก วา เพือ่ นบานเขาเลาลือกันวา ลูกเราสองคนนเ้ี ปน คนจัญไรบา น จญั ไรเมือง ลูกเอย พอนแ้ี สนจะสงสารเจาไมร จู ะ ทำอยางไรดี ถาปลอยใหล กู อยอู ยา งนีร้ ถู งึ หูพญาเจา เมอื งเขา เขาก็จะจับลูกไปฆา ใหล ูกอดใจเอาเถอะนะ พอ จะ เอาลกู ไปปลอ ยท่หี วยคอกชางโนน กอ นนะ” ลกู ท้งั สองคนก็รองไหด วยความทกุ ขเวทนา ไมอยากไปก็

๓๗ จำเปนตอ งไป เม่อื พอ มันพาไปปลอยแลวก็กลับมาบา น เดก็ สองคนพ่นี อ งนน้ั ไมรจู ะไปทางไหนก็พากันเดนิ เขา ปาไปพอดีไปพบคนกลมุ หน่ึงมาเที่ยวปา เห็นเด็กทง้ั สองคนเขาก็เกิดความสงสาร เห็นวา เปน เดก็ หนา ตาดจี งึ เกบ็ มาเล้ยี งไวจนเตบิ โต คนทีเ่ ก็บเอาเด็กมาเลยี้ งไวจ นเตบิ โต คนท่ีเกบ็ เอาเด็กมาเลีย้ งไวนัน้ เปน คนมีวชิ าคาถา เปน อาจารย จงึ สอนเวทมนตรค าถา สอนยิงหนา ไมและธนใู หแกเด็กทัง้ สอง วันหน่ึงเด็กสองคนพี่นองนั้นก็เกดิ คิดถึงพอ แมและปา กพ็ ากันไปลาอาจารยท ีเ่ ก็บตวั มาเล้ียงไว และก็บอกวา จะขอลาไปตามหาพอ แม อาจารยก ็ มอบมีดวเิ ศษให ๑ เลม และบอกวา หากจะตองแยกทางกัน ก็ใหเ อามีดปก ไวที่ตน ไมใหญ หากใครเปน อะไรลง ไปกใ็ หกลับมาดมู ีดทปี่ ก ไว หากมดี นน้ั สนิมข้ึนก็หมายถึงวาอีกคนหนึ่งกำลังเคราะหห ามยามราย กกกกกกกกกอนทเ่ี ดก็ สองคนพีน่ องนนั้ จะแยกทางกัน เมอื่ ถงึ ตนไมใหญก็ไดสั่งเสียกันวาหากคนใดไดดบิ ไดด ไี ป ก็ขอใหห ันหนา กลับมาดูแลกันบา ง ตง้ั ปรารถนาแลว ก็ตัดสินใจปก มีดไวทต่ี น ไมใหญน ัน้ คนพแี่ ยกไปทางซา ย คนนอ งแยกไปทางขวา กกกกกกกกเมอ่ื พ่ชี ายเดินทางไปถึงเมอื งใหญ มเี คร่ืองหมายของความโศกเศราติดอยบู นประตเู มอื งเมื่อถาม ชาวบานชาวเมอื ง กไ็ ดค วามวา เมืองนม้ี ีมงั กร ๗ หวั มากินผคู นทุก ๆ ๗ วนั หากไมใ หมันกนิ มันก็จะอาละวาด รอื้ เมอื งหมด ชายคนนั้นกร็ ับอาสาวา ตนเปนผูยิงธนูแมน รับจะไปฆามังกร ๗ หัวนน้ั ให เมอื่ จัดการฆามังกรนนั้ ตายแลว ชาวบา นชาวเมอื งกแ็ ตงตง้ั ใหเ ปน พญาเจาเมือง อยูมาไมนานก็เกิดคดิ ถงึ นองชายวา ปา นน้จี ะไปตก ระกำลำบากอยา งไรบางก็ไม รู เมื่อคิดดังนจ้ี งึ ไดเ ดนิ ทางกลบั มาทางเกา มาถึงตน ไมใหญทป่ี กมดี ไวน้ัน เมือ่ ดึง ออกมาดกู เ็ หน็ เปน สนมิ จงึ ไดร ูว านองกำลังลำบาก กก็ ลาวลาชาวบา นชาวเมืองและลกู นอ งทั้งหลายออก เดนิ ทางติดตาม คน หานอ งชายตอไปไปพบกวางตวั หนึง่ วง่ิ นำหนาจึงตามกวางตวั นัน้ ไป ตั้งใจจะยงิ กวางแตก ย็ งั ไมไดยิง ตามเขาไปในปาทึบจนมองอะไรไมเหน็ อดใจไมไดเ ลยตัดสนิ ใจยงิ ธนูแดดเขาไปทำใหป าน้นั สวา งจา ไป หมด กเ็ ลยมองเห็นแมมดหรอื ผปี า ขงั นอ งชายของตนไว เมื่อสอบถามดไู ดค วามวา เดินหลงปา เขา มาต้งั แตน น้ั มา กไ็ มเคยพบหนามนษุ ยเลย นอกจากแมมดเอาตวั มาขงั ไว ในทส่ี ดุ กพ็ านอ งชายกลับมาอยใู นบานในเมอื งดว ย แลว กก็ ลับไปรับพอ แมและอาจารยท่เี ก็บตนไปเลีย้ งไวม าอยูดว ยกันดวยความ รมเยน็ เปนสุข ขอ คดิ สอนใจทไ่ี ดจ ากเรื่อง ๑. “เร่ืองน้เี ปนเรือ่ งราวท่เี ลาสูก ันฟง เพ่ือใหเกิดความคิดเปนแนวทางในการทจ่ี ะ นำไปปฏบิ ัติ นับเปน วธิ ี สอนอกี อยางหนึ่งของคนสมัยกอ นที่แอบแฝงมาในรูปตาง ๆ” ๒. “ความรูความสามารถเพยี งอยางเดยี วก็สามารถเอาตวั รอดได” ประเภทของนิทาน • นทิ านคติสอนใจหรอื นิทานประเภทคำสอน (fable)

๓๘ ๒๓.เมืองลับแล กกกกกกกกเมอื งลับแลเปน อำเภอเลก็ ๆ แหงหนึ่งในจังหวัดอุตรดติ ถ แตเดมิ คงเปนเมืองทก่ี ารเดนิ ทางไปมาไม สะดวก เสนทางคดเค้ยี ว ทำใหคนท่ไี มช ำนาญทางพลดั หลงไดง า ย จนไดชอื่ วาเมอื งลบั แล ซึง่ แปลวา มองไมเหน็ มีเรอื่ งเลา กันวาคนมีบุญเทา น้ันจงึ จะไดเขาไปถงึ เมืองลบั แล กกกกกกกกมีตำนานเลาวา ครั้งหนงึ่ มีชายคนหนงึ่ เขา ไปในปา ไดเ ห็นหญิงสาวสวยหลายคนเดินออกมา ครนั้ มาถึงชายปา นางเหลาน้ันก็เอาใบไมท่ีถือมาไปซอ นไวในทต่ี า ง ๆ แลว กเ็ ขา ไปในเมืองดวยความสงสัย ชายหนุม จึงแอบหยบิ ใบไมม าเก็บไวใบหนง่ึ ตกบายหญิงสาวเหลานน้ั กลับมา ตา งก็หาใบไมทตี่ นซอ นไว ครั้นไดแ ลวก็ถือ ใบไมน ัน้ เดนิ หายลับไป มีหญงิ สาวคนหนึ่งหาใบไมไมพ บ เพราะชายหนมุ แอบหยบิ มา นางวติ กเดือดรอนมาก กกกกกกกกชายหนมุ จงึ ปรากฏตวั ใหเ ห็นและคนื ใบไมใ ห โดยมขี อ แลกเปลี่ยนคือขอตดิ ตามนางไปดว ยเพราะ ปรารถนาจะไดเ ห็นเมืองลับแล หญิงสาวกย็ ินยอม นางจงึ พาชายหนมุ เขาไปยงั เมอื งซึ่งชายหนุม สังเกตเหน็ วา ทงั้ เมอื งมีแตผหู ญิง นางอธิบายวา คนในหมบู า นน้ี ลวนมศี ลี ธรรม ถอื วาจาสัตย ใครประพฤตผิ ิดกต็ อ งออกจาก หมบู านไป ผชู ายสว นมากมกั ไมรกั ษาวาจาสัตยจ ึงตอ งออกจากหมบู า นกนั ไปหมด แลว นางกพ็ าชายหนุมไปพบ มารดาของนาง ชายหนุมเกิดความรกั ใครใ นตวั นางจึงขออาศยั อยดู วย มารดาของหญงิ สาวก็ยินยอมแตใ หช าย หนุม สัญญาวา จะตอ งอยูใ นศีลธรรม ไมพดู เทจ็ ชายหนุมไดแตง งานกบั หญิงสาวชาวลับแลจนมีบตุ รชายดว ยกนั 1 คน กกกกกกกกวันหน่ึงขณะท่ีภรรยาไมอ ยบู าน ชายหนมุ ผเู ลย้ี งบตุ รอยู บตุ รนอยเกิดรอ งไหหาแมไ มย อมหยุด ผู เปน พอ จึงปลอบวา \"แมมาแลว ๆ\" มารดาของภรรยาไดย ินเขาก็โกรธมากทีบ่ ตุ รเขยพูดเท็จ เมือ่ บตุ รสาวกลบั มา ก็บอกใหร เู ร่ือง ฝา ยภรรยาของชายหนมุ เสยี ใจมากท่สี ามีไมร ักษาวาจาสัตย นางบอกใหเ ขาออกจากหมบู า นไป เสยี แลว นางกจ็ ดั หายา มใสเ สบยี งอาหารและของใชท ่จี ำเปน ใหส ามี พรอ มทัง้ ขุดหัวขมน้ิ ใสล งไปดว ยเปนจำนวน มาก กกกกกกกกจากนั้นก็พาสามไี ปยงั ชายปา ชีท้ างใหแลว นางกก็ ลบั ไปเมืองลับแล ชายหนุมไมรูจ ะทำอยางไรก็ จำตอ งเดิน ทางกลับบานตามทภ่ี รรยาช้ีทางให ระหวางทางทเี่ ดนิ ไปน้นั เขารสู ึกวา ถงุ ยา มทถี่ อื มาหนักข้ึน เรือ่ ย ๆ และหนทางกไ็ กลมาก จึงหยบิ เอาขม้นิ ทภ่ี รรยาใสม าใหทง้ิ เสยี จนเกอื บหมด ครั้นเดนิ ทางกลบั ไปถงึ หมบู า น เดิมบรรดาญาติมติ รตางก็ ซกั ถามวาหายไปอยทู ไี่ หนมาเปน เวลานาน ชายหนมุ จึงเลาใหฟง โดยละเอยี ดรวมทงั้ เรอื่ งขมน้ิ ทภ่ี รรยาใสย า มมาใหแ ตเ ขาทิง้ ไปเกอื บหมด เหลอื อยเู พียงแงงเดียว พรอมทัง้ หยิบขมนิ้ ที่เหลืออยู ออกมา กกกกกกกกปรากฏวาขมิน้ นน้ั กลบั กลายเปน ทองคำทั้งแทง ชายหนมุ รสู กึ แปลกใจและเสยี ดาย จึงพยายามยอน ไปเพื่อหาขม้ินท่ีทิ้งไว ปรากฏวาขมิ้นเหลาน้ันไดง อกเปนตน ไมหมดแลว และเมอ่ื ขดุ ดกู ็พบแตแงง ขมนิ้ ธรรมดาท่ี มีสเี หลืองทองแตไมใชทองเหมอื นแงงที่เขาไดไ ปเขาพยายามหาทางกลบั ไปเมอื งลบั แล แตก ห็ ลงทางวกวนไปไม ถูก จนในทส่ี ดุ กต็ องละความพยายามกลบั ไปอยหู มบู า นของตนตาม

๓๙ ขอ คดิ สอนใจทไ่ี ดจ ากเรือ่ ง ๑. ไมค วรโกหกกัน แมเปน เรอ่ื งเลก็ นอยกต็ าม ๒. ความอดทนเปนสง่ิ ท่พี ึงมี และความอดทนมักจะใหผ ลตอบแทนท่ดี เี สมอ ประเภทของนิทาน • นทิ านทองถน่ิ หรือนิทานประจำทอ งถ่ิน (legend)

๔๐ ๒๔.ยาผนั คอเหนียง กกกกกกกกกาลกอน ณ หมูบานตง้ั อยใู นชนบท ไกลออกไปจากเมอื งหลวง ชาวบา นมอี าชพี ทำไร ทำนาหาของ ปา มาขาย หมบู า นแหง น้มี ีหญิงสาวรปู รางอาภพั ผูหนง่ึ นางไมมีชายหนมุ ผใู ดไปเทยี่ วหาเลยเน่อื งจากนางคอ พอกโตใหญน าเกลยี ด ชาวบานเรยี กนางวา \"อีตาคอเหนียง\" กกกกกกกกทุก ๆ คืนแมวานางจะนัง่ ปน ฝา ยอยูกลางลานบานรอหนุม ๆ มาเทีย่ วหา กป็ รากฏวา ไมมีใครมาหา นางเลย แมวาจะไดยนิ เสียงรองเพลงและเลน ดนตรีของพวกหนมุ ๆ ทผี่ านมา นางคิดวาเขาคงจะแวะมาเทยี่ ว หาตน แตป รากฏวาหนุม เหลา น้ันกลบั เลยไปบา นอ่นื เสียทุก ๆ คราว กกกกกกกกเมอ่ื เปนเชน น้ี นางสาวตารูสกึ นอยใจ อยากจะตายเสียใหพนความชอกช้ำใจ วันหน่ึงขณะทนี่ างเหน็ ปลอดคน จึงจัดการตระเตรยี มเครอื่ งใชต งั้ ใจวา จะเขา ไปตายในปา เสยี ใหร แู ลว รู รอดไป บางทีความตายอาจ ชว ยใหต นพน ทกุ ขไปได กกกกกกกกนางมงุ หนาออกเดนิ ทางเขาปาข้นึ เขาไป โดยตง้ั ใจเด็ดขาดวา เปน ตายรายดีจะไมย อมกลับบา นวันที่ 14 นางบรรลถุ งึ กลางดงลึก ซ่ึงนางเลือกวา ทนี่ ี่คงจะไมมใี ครตามมารบกวน นางคงจะตายอยางเปนสุข กกกกกกกกเนื่องจากความเหนด็ เหนอ่ื ยเมื่อยลา นางลมฟบุ เปน ลมอยกู ลางดงนัน้ เอง ขณะที่นางนอนสลบไสล อยูท่นี ั้น คืนวนั น้ันเปนคืนท่เี หลา ผีปา ท้งั หลายตระเตรียมยมื ขา วของเครอ่ื งใชต า ง ๆ เพ่อื นำไปใชใ นการจัดงาน เลย้ี งดกู นั ตามประเพณีของตน กกกกกกกกผตี นหน่ึงเดนิ มาเห็นคอพอกของนางสาวตา มันคิดในใจวา เราอตุ สา หยมื หมอแกงท่ีไหน ๆ กห็ า ไมไ ด เพงิ่ มาพบทนี่ ่ี ผจี งึ ตรงควา เอาคอพอกของนางไป พรอ มกบั พดู วา \"แมน าง ขา ขอยมื หมอแกงหนอ ยนะ เสร็จธรุ ะแลวจะเอามาสงให\" กกกกกกกกนางสาวตารสู ึกตวั ตน่ื ขึ้น เอามอื คลำตน คอของตนรสู ึกวา คอพอกของตนท่เี ปนอยนู ้ัน ขณะนีห้ ายไป สนิ้ นางรูสกึ ดีใจย่ิงนัก รีบว่ิงบางเดินบางจนถึงบา นโดยไมเ หนด็ เหนื่อย พอถงึ บานก็เลา เรอื่ งราวทงั้ หลายให เพอ่ื น ๆ ฟง กกกกกกกกเพื่อน ๆ ท่ีทราบเร่อื งคอพอกของสาวตาหาย ตา งพากันมาซักถามจนรสู กึ เร่อื งราว ณ ท่ีน้ัน มีหญิง สาววยั กลางคนผูหนง่ึ ชือ่ \"ผัน\" แกก็คอพอกเหมือนกนั แตไ มไดโตใหญเทาของสาวตา นางเองตองการอยากให คอพอกของตนหาย นางเฝา ซกั ไซไลเ ลยี งจนทราบความจรงิ กกกกกกกกนางจงึ ออกเดินเขา ปาไป เปน เวลารวม ๆ สิบวนั จนถึงปาทน่ี างสาวตาไปนอนสลบไสล ดวยความ เหน็ดเหนอื่ ยและออนเพลยี นางจึงแวะพกั นอนกลางวนั กลางทางนั่นเอง เมอ่ื ผีมาดูนางสาวตาไมพ บ มันเห็น หญงิ วัยกลางคนนอนแทนท่ี จึงสง หมอน้ันคนื พอรงุ เชานางผนั ตืน่ ขน้ึ เม่ือเอามอื ลบู คลำคอของตน แทนท่คี อ พอกของตนจะหาย กลบั โตกวาเดิมขึน้ อกี มากมาย นางรอ งไหเ สยี ใจท่ีตนเสยี แรงอุตสาหด นั้ ดน เขาปามาทงั้ ที อยากจะใหค อพอก หาย กลบั กลายโตย่ิงกวาเดิมเสียอกี กกกกกกกกเมือ่ เปน เชนน้นี างไมร จู ะทำอยางไร เมื่อหมดหนทางแก ประกอบกับนางคดิ ไวว าวยั ของตนก็ลวงเขา กลางคนแลว แมวาคอจะพอกกไ็ มเ ห็นเปนอะไร สตู นพยายามทำความดแี ลวความดนี นั้ คงจะสนองใหน างเปน สขุ ใจไดบา งกระมงั

๔๑ กกกกกกกกนบั แตนัน้ มา นางพยายามประกอบกรรมดี ชวยเหลือกจิ กรรมงานของชาวบา นโดยไมเ ห็นเหนด็ เหนื่อย ชาวบา นทุกคนถงึ กบั ออกปากสรรเสริญคุณงามความดีทน่ี างไดปฏบิ ตั ไิ ป ถงึ แมวานางจะตายไปหลายป แลวกต็ าม ชาวบานยงั กลาวขวัญถงึ นางเสมอวา \"ใจบุญเหมอื นยา ผนั คอเหนยี ง\" ขอคดิ สอนใจทีไ่ ดจ ากเรอ่ื ง ๑. โชควาสนาของแตล ะคนน้ันไมเหมอื นกนั และสามารถกระทำไดท ุกสิ่งหากมคี วามตั้งใจทจ่ี ะทำมนั ๒. คติ “แขง เรอื แขงพายแขงได แขง บญุ แขง วาสนาแขงไมได\" ประเภทของนิทาน • นิทานประเภทอธิบายหรอื นทิ านอธิบายเหตุ (explanatory tale)

๔๒ ๒๕.ลานนางคอย กกกกกกกกถำ้ ผานางเปนถ้ำสวยงามอยใู นจังหวดั แพร ปากถำ้ อยภู ูเขาสูงจากพนื้ ดนิ ประมาณ 50 เมตร มีบันได ไตเลียบเลย้ี ววกข้ึนไปจนสุดทาง บนั ไดเปนดนิ และหนิ มีลานกวางเปนทน่ี ง่ั พกั กอ นจะเขาสูถำ้ ดานขวามอื เปน ซอกเขา มที างข้ึนไปไมส ูง ขางบนมลี านหินเลก็ ๆ ซึ่งเปน ทีน่ ั่ง เรยี กกันวา ลานนางคอย กกกกกกกกเร่ืองถำ้ ผานางและลานนางคอยมีอยูว า ครน้ั อาณาจกั รแสนหวียังเจริญรงุ เรือง เจา ผูค รองนครมรี าช ธิดาผสู ิรโิ ฉมงดงามมาก นามวานางอรญั ญณี วนั หนึง่ นางเสดจ็ ประพาสโดยเรอื พระทีน่ งั่ เกิดมพี ายุใหญพ ดั กระหน่ำมา ทำใหเ รือพระท่นี งั่ พลิกควำ่ นางอรัญญณพี ลัดตกลงในน้ำ ฝพายหนุมคนหนงึ่ ไดก ระโดลงไปชว ยชวี ติ นางไวไ ด ต้ังแตน ้ันมา ทัง้ สองคนก็ไดลอบติดตอ รักใครก ันโดยปดบงั ไมใ หพ ระราชบดิ าของนางลว งรู กกกกกกกกจนนางอรัญญณีตง้ั ครรภข น้ึ พระราชบดิ าของนางกร้วิ มาก ส่งั ใหโบยนางและกักขงั ไว แตคนรักของ นางก็ไดลอบเขาไปหาถงึ ในทคี่ ุมขัง และพานางหลบหนีไป เมอื่ เจา ครองนครทรงทราบก็ส่งั ใหท หารออกตดิ ตาม คนทัง้ สอง ทหารขีม่ าทันทง้ั สองคนท่ีซอกเขาแหงหนงึ่ และยิงธนไู ปหมายจะเอาชีวติ ชายหนุม แตธนูพลาดไปถกู นางอรัญญณีไดรับบาดเจบ็ สาหสั สามขี องนางจึงพานางเขา ไปหลบซอนอยใู นถ้ำ กกกกกกกกนางอรญั ญณรี ูต ัววา คงไมรอดชวี ิต จึงขอรองใหส ามีหนเี อาตัวรอดโดยใหสัญญาวา จะรออยูท ถ่ี ำ้ แหงนต้ี ลอดไป ชายหนมุ จงึ จำใจตอ งจากไปตามคำขอรองของนาง สว นนางอรัญญณีก็นง่ั มองดูสามีควบมา หนี หางไปจนลับตา และสิ้นใจตายอยใู นถ้ำแหง น้นั ลานทีน่ างน่งั ดสู ามีควบมา จากไปน้ัน ตอมาเรียกวา ลานนาง คอย สวนถ้ำแหง น้ันก็ไดชื่อวา ถำ้ ผานาง ขอ คดิ สอนใจทีไ่ ดจ ากเรือ่ ง ไดร ถู ึงประวตั คิ วามเปนมาของถำ้ ผานาง วา ทำไมถึงเรยี กวา อยา งนนั้ ประเภทของนิทาน • นิทานประเภทอธิบายหรอื นิทานอธบิ ายเหตุ (explanatory tale)

๔๓ ๒๖.ลลิ ิตรพระลอ กกกกกกกกทาวแมนสรวงเปน กษตั ริยของเมอื งแมนสรวง พระองคม ีพระมเหสีทรง พระนามวา “นาฏบญุ เหลือ” ทงั้ สองพระองคม พี ระโอรสมีพระนามวา “พระลอดิลกราช” หรือเรียกกันส้ันๆวา “พระลอ” มกี ติ ตศิ ัพท เปนท่รี ำ่ ลือกันวาพระองคน้ันทรงเปน ชายหนุม รปู งามไปทว่ั สารทศิ จนไปถงึ เมอื งสรอง ( อานวา เมืองสอง ) ซงึ่ เปนเมอื งท่ีถูกปกครองโดยทา วพชิ ยั วษิ ณกุ ร พระองคม ีพระนามวา “พรดาราวด”ี และพระองคท รงมพี ระธดิ าผู เลอโฉมถงึ สองพระองคพระนามวา “พระเพ่อื น” และ “พระแพง” พระเพือ่ นและพระแพงไดยินมาวา พระลอ เปนชายหนุม รปู งาม กใ็ หค วามสนใจยากจะไดยล กกกกกกกกพีเ่ ลีย้ งของพระเพือ่ นและพระแพงคือนางรื่น และนางโรยสังเกตเหน็ ความปรารถนาของนายหญงิ ของตนก็เขา ใจในพระประสงค สองพ่เี ล้ยี งจงึ อาสาจะจดั การใหน ายของตนน้นั ไดพ บกบั พระลอ โดยการสงคน ไปขับซอในนครแมนสรวง และในขณะท่ีขับซอนนั้ จะไหนกั ดนตรีพรำ่ พรรณนาถึงความงามของเจา หญงิ ทัง้ สอง ในขณะเดียวกนั น้ันพีเ่ ล้ียงท้ังสองก็ไดไ ปหาปูเจาสมงิ พราย เพือ่ ที่จะใหชว ยทำเสนหใ หพระลอหลงใหลในเจา หญิงท้งั สอง กกกกกกกกเมื่อพระลอตองมนตก ็ทำใครอยากที่จะไดย ลพระเพ่อื นและพระแพงเปน ยิง่ นัก พระองคเกดิ ความ คลั่งไคลไ หลหลงจนไมเ ปนอนั ทำอะไรแมแตก ระท่ังเสวยพระกระยาหาร พฤตกิ รรมท่ีเปล่ยี นไปของพระองค ได ทำใหพระราชชนนสี งสยั วาจะมีผมี าเขามาสงิ สูอยู แตถ ึงแมวา จะหาหมอผคี นไหนมาทำพธิ ขี ับไลก ไ็ มม ผี ลอนั ใด พระลอก็ยังคงมพี ฤติการณอยา งเดิมอยู เพื่อท่ีจะไดยลเจา หญิงทง้ั สอง พระลอจงึ ทลู ลาพระราชชนนอี อก ประพาสปา แตจุดประสงคท แี่ ทจริงก็คือเพือ่ ท่จี ะไดไ ปยลเจา หญงิ แหง เมอื งสรองน่ันเอง จากนัน้ พระลอก็ออก เดินทางมงุ หนา สเู มอื งสรองพรอมคนสนิทอกี 2 คน คอื นายแกว กบั นายขวญั พรอมกับไพรพลอกี จำนวนหนง่ึ ทัง้ หมดตองเดนิ ผา นปา ผาดงจนกระทง่ั มาพบแมน้ำสายหนึง่ มีช่อื วา “แมน้ำกาหลง” และทแี่ มน ้ำกาหลงน้เี อง ที่ พระลอไดต ัง้ อธิฐานเสี่ยงน้ำเพ่อื ตรวจดดู วงชะตาของพระองคเอง ทันทที ี่ไดส ้ินคำอธิษฐานนัน้ แมน้ำก็ เปลยี่ นเปน สีแดงเลอื ดในทนั ทแี ละไหลเวียนวนผดิ ปกติ เมอ่ื พระลอเหน็ ดงั นน้ั กร็ ูไดว าจะมเี รื่องรา ยรออยูเบอื้ ง หนา ของพระองค แตก ไ็ มไ ดท ำใหพ ระองคเ กิดความยอทอ ท่ีจะไดพ บกบั เจา หญงิ ทพี่ ระทยั ของพระองคเ รยี กรอ ง แตอ ยางใด ถงึ แมวาพระองคน้นั จะไมเ คยพบนางเลย แตพ ระองคค ลง่ั ไคลไ หลหลงในตวั นางท้งั สองเปนยงิ่ นกั … สวนเจาหญงิ ท้ังสองรอการเดนิ ทางมาของเจา ชายรปู งามไมได และเกรงวา มนตเ สนห ของปเู จาสมิงพรายจะไม เหน็ ผล จงึ ไดขอรอ งใหปเู จา สมงิ พรายชว ยเหลอื อีกคร้ัง โดยใหช ว ยเนรมติ ไกง ามขนึ้ ตวั หนง่ึ ใหม ีเสียงขนั ที่ ไพเราะ ทงั้ สองพระองคค ิดวา ไกต ัวนั้นจะตองทำใหพ ระลอสนพระทัยและตดิ ตามาจนถึงเมืองสรองอยา ง แนนอน และแลวเหตุการณก เ็ ปน ไปตามที่เจาหญิงสองคาดไว พระลอไดต ามไกเ นรมิตไปจนถึงพระราชอุทยาน และไดพ บกับเจาหญงิ ทง้ั สองซ่งึ กำลงั ทรงสำราญอยู ในทนั ทที ี่ทั้งสามไดพ บกนั ก็เกิดความรักใครก ันในบดั ดล และกเ็ ปน เวลาเดียวกบั ท่นี ายแกว กบั นายขวัญ ไดตกหลมุ รักของนางรื่นและนางโรยผูซ่งึ เปด หวั ใจตอ นรบั ชาย หนุม ทงั้ สองโดยไมรีรอเชนกัน ปรากฏวาพระลอและบา วคนสนิทของพระองคลกั ลอบเขา ไปอยูใ นพระตำหนกั ชน้ั ใน ซง่ึ เปน ท่ีประทบั ของเจาหญิงทง้ั สอง…อยา งไรก็ตาม ความลบั นีไ้ ดถ กู เปด เผยเขาจนได …เมื่อขา วไดไปถงึ พระกรรณของพระราชาจึงไดเ สดจ็ มาไตส วนในทนั ที และเมอ่ื พระลอกราบทลู ใหทรงทราบเรือ่ ง พระองคก็ทรง กริว้ เปนย่งิ นัก แตกท็ รงเขาพระทยั ในความรกั ของคนท้งั สาม และทรงพระเมตตารบั ส่ังจะจัดการอภิเษกพระลอ

๔๔ กับพระเพื่อนและพระแพงใหทนั ที แตพระเจา ยา ของพระเพื่อนพระแพงน้นั ยังทรงพยาบาทพระลอ อา งรบั สั่ง ทาวพระพิชัยวษิ ณุกรตรัสสง่ั วา ใหน ำทหารไปรมุ จับพระลอ พระเพ่อื นพระแพงและพเ่ี ลี้ยงอาไว …ในขณะที่ พระลอกบั ไพรพ ลไดตอสูเอาชีวติ รอด พระเจา ยา ก็สงั่ ใหท หารระดมยิงธนเู ขาใส ลูกธนูท่พี งุ เขา หาพระลอและ ไพรพลประดจุ ดงั หา ฝนก็ไมป านจึงทำใหไ มอ าจจะตา นทานไวไ ดอ ีกตอ ไป และเพื่อที่ปกปอ งชีวติ ของชายคนรกั พระเพ่อื นกบั พระแพงจึงเขา ขวางโดยใชตัวเองเปนโลกำบังใหพ ระลอ สดุ ทา ยพระลอพระเพือ่ น พระแพง และพ่ี เลย้ี งทัง้ ส่ชี ว ยกนั ตอสจู นสนิ้ ชวี ิตทั้งหมด …ทันใดนนั้ ทง้ั สองเมอื งก็ตอ งตกอยใู นความวปิ โยคตอ การจากไปของ ทั้งสามพระองคผบู ูชาในความรกั กกกกกกกกทาวพิชัยพษิ ณุกรพโิ รธพระเจา ยาและทหาร รบั ส่งั ใหป ระหารชีวิตทกุ คน พระนางบุญเหลอื ทรงสง ทูตมารว มงานพระศพกษัตริยทงั้ สาม ในท่ีสุดเมืองสรวงและเมอื งสรองกก็ ลับมาเปน ไมตรีตอ กนั ขอ คิดสอนใจทไ่ี ดจากเรื่อง ๑. เพื่อใหต ระหนกั เหน็ โทษภยั ของกิเลสตา ง ๆ ทั้งรัก โลภ โกรธ หลง ช้ีใหเ หน็ อารมณแ ละกิเลสของมนุษย นั้นมอี ำนาจใหญห ลวงนกั สามารถลิขิตชวี ิตของตนเองได ถาหากเราไมรเู ทาทนั อารมณ ยอ มหลงไป ตามอำนาจกิเลสตา ง ๆ แลว นำไปสูก ารทำส่ิงไมด ี ทางเส่อื ม และภัยอันตรายตาง ๆ มาสูตนเองได ๒. ลลิ ิตพระลอถายทอดมาจากชวี ติ จรงิ อยา งเห็นไดช ดั เจน วรรณคดเี รื่องนเ้ี ปนเรื่องเกี่ยวกับความรกั มี ความรักหลายประเภท ทมี่ ีความสำคญั ไมย ิง่ หยอนกวากนั ๓. ผแู ตงถอื หลกั วา มนษุ ยม ที ั้งรัก โลภ โกรธ หลง อยเู ปน ประจำตามวสิ ยั ของมนุษยปถุ ชุ นทั่วไป ตวั ละคร จงึ มีชวี ิตเลอื ดเนือ้ เจอื ดว ยความรกั ความโลภ ความโกรธ และความหลง ดงั เชน พระนางบุญเหลอื มี ความรกั ลกู ทาวพิชัยพษิ ณุกรมใี จนกั เลงไมอ าฆาตพยาบาท พระเจายามคี วามเคียดแคน ความรกั ระหวา งเจา กบั ขา ถงึ กับยอมสละชีวติ พลีชพี ดวยความเตม็ ใจ ๔. หนังสอื ลลิ ติ พระลอเปน หนงั สือทมี่ คี ุณคา ใชถอ ยคำไพเราะกนิ ใจดี มคี วามเปรยี บเทยี บที่คมคาย จบั ใจ ผูอาน สมดังที่กลา วไวใ นตอนตน เร่ืองวา “ใครฟง ยอ มใหลหลง อมิ่ ฟงนา” โคลงบางบทไดร ับการยก ยองวา เปน โคลงครูมาแตโ บราณ ไดแกโ คลง “เสียงเสียงเลา อาง อันใด พ่ีเอย” การใชภาษามถี อยคำ รนุ เกาปะปนอยูม ากเชน เดยี วกบั มหาชาตคิ ำหลวงและลิลิตยวนพาย ทำใหสามารถใชศ ึกษาการใชค ำ ในสมัยกรงุ ศรีอยุธยาตอนตน ได ประเภทของนทิ าน • นิทานชวี ิต (novella or romantic tales)

๔๕ ๒๗.วิธปี ราบลงิ ที่หมบู านสันขะหมวด หมบู า นนป้ี ระกอบอาชพี ทำไรท ำนาหมนุ เวียนตามฤดกู าล ในฤดทู ีป่ ลูกแตงโม มกั จะไดร บั ความเดอื ดรอ นจากสตั วทอี่ าศยั ในปา แถบนั้น โดยเฉพาะพวกลิงซง่ึ มกั จะพาพวกลงกินแตงโมทก่ี ำลงั สุกพอดี ชาวไรเดอื ดรอ นมาก จะไลจ บั มนั ก็ไมท นั เพราะมันเปนสตั วท วี่ อ งไวและรวดเร็วมาก จงึ เปนปญ หาหนกั อกชาวไรเสมอ ตอ มามีชายคนหน่งึ ออกอุบายในการจับลิงเหลา นั้น โดยเอา “ขา วเมา” ( ขา วหมัก หรือขา วหมาก ) ซง่ึ หมกั ไว ๖ – ๘ วนั แลว นำมาวางไวก ลางสวนแตง เมอื่ พวกลิงลงมาขโมยกนิ แตง ขณะทห่ี ัวหนาลงิ กำลังหาดู แตงโมวา ลกู ไหนสุกและกนิ ได มนั ก็ไดก ล่นิ ของขา วหมัก จึงตามกล่นิ ไปจนพบ แลว พาลูกนอ งไปกินขาวหมัก ดวย จนในท่ีสุดขา วหมักออกฤทธทิ์ ำใหพวกลิงเมาจนหมดสติหลับกันหมด นอนกันเปน กอง ๆ อยูกลางสวน พวกชาวไรตางกพ็ ากนั ออกมาฆาลงิ พวกนั้นตายจนหมด ขอคิดสอนใจที่ไดจ ากเร่อื ง ๑. การแกป ญหา ใชแ ตก ำลังไมไ ด ตอ งใชค วามคดิ และสตปิ ญ ญาดวย ๒. รแู ละเขา ใจนิสยั ท่ีแทจริงของปญ หาที่จะแก ๓. มคี วามสามารถแตข าดความคดิ ถงึ เหตผุ ล ทำใหเกดิ หายนะได ๔. คติ “ความหายนะเกดิ จากความลุมหลง หรอื ส่ิงลอ ใจได” ประเภทของนทิ าน • นิทานทอ งถ่ินหรือนิทานประจำทองถิ่น (legend)

๔๖ ๒๘.เศรษฐกี ับยาจก กกกกกกกกกาลคร้ังหน่ึงนานมาแลว มีชายสองคนเปนเพอ่ื นกัน ชายคนแรกมีชีวิตอยูเ พียงลำพงั ไมม คี รอบครวั หรือญาตพิ น่ี อ ง แตเขามีทรัพยส มบตั ิ มีฐานะรำ่ รวย แตชายคนท่ีสองมคี รอบครัวแตฐานะยากจน กกกกกกกกอยมู าวนั หนงึ่ ชายคนแรกบอกกับชายคนทส่ี องวา “ถงึ เจาจะมีภรรยามลี ูกแลว แตขาก็ไมเ คยนึก อิจฉาเจา เลยเพราะวาเจา ยากจน ขา แมจ ะอยเู พยี งลำพงั แตฐานะร่ำรวยกวาเจา ” ชายคนทีส่ องกลับบอกวา “แมเ จา จะมีฐานะรำ่ รวย มที รพั ยสินเงนิ ทองมาก แตข ากไ็ มน ึกอจิ ฉาเจาเหมอื นกนั เพราะขา มภี รรยา มลี กู ขามี ขา วกิน มลี ูกหลานคอยปรนนิบตั ิดแู ลขาอยางใกลช ดิ … แตเ จา ตองอยโู ดดเด่ียวและทำงานเองทกุ อยา ง ไมม ีคน ชว ย” ชายคนแรกก็แงอีกวา “แตบา นขา มที กุ อยา งทบี่ า นเจา ไมม ”ี กกกกกกกกดงั นั้นเม่ือตา งคนตา งกเ็ หน็ วาตัวเองมชี วี ติ ทสี่ ขุ สบายกวา ชายคนทีส่ องจึงออกความเหน็ วา ให เปล่ยี นกนั ไปกนิ ขาวบา นละมื้อ โดยไปกินขา วทบี่ านของคนแรกกอน พอไปถงึ บา นของชายคนแรกพบวา ภายใน บานมีทรพั ยสมบัตทิ กุ อยางครบถว น แตเขาไมม ีคนชว ยงานบานเลย ตอ งทำงานทำอาหารเองทกุ อยาง เขาจึง ตองเหน่ือยเพียงคนเดยี ว กกกกกกกกตอมาวนั รุงขึ้นก็เปลย่ี นไปกนิ ขาวทบ่ี า นของชายคนที่สองตอ ชายคนแรกจึงพบวา ชายคนท่สี อง แทบจะไมไดท ำอะไรเลย เขาเพียงแตน ั่งอยเู ฉยๆพดู เคยกบั เขาบาง พูดกบั ลกู หลานบา งอยางมคี วามสุข ลกู ๆ ของเขาเปนคนจดั การทุกอยาง กวาดบา น เลย้ี งสัตว ทำอาหาร พอถึงเวลากนิ ขา ว ลกู ๆกเ็ ขามาอุมชายคนทส่ี อง และภรรยาไปกนิ ขาว พอกินไดสกั ชว งชายคนท่ีสองก็บนวา หนาว อยากไปกนิ ขาวขางนอก ลกู ๆจึงยกสำรบั กับขา วไปไวหนาบาน และอมุ พอแมไ ปดวยตางคนตางชว ยกัน โดยไมเ กยี่ งกันแตพ อกนิ ไดส กั พักก็บน วารอนอกี ลกู ๆกช็ ว ยกันเคลื่อนยา ย เขา ไปในบา นอีก กกกกกกกกหลงั จากกินขาวเสร็จชายคนท่ีสองจงึ ถามชายคนแรกวา”เจา รหู รอื ยังวาใครสุขสบายทส่ี ดุ เพราะขา ไมตองทำอะไรเลย…มคี นชวยเหลือขาทกุ อยา งไมว า ขา จะเคลอื่ นไหวไปทางใดขาเปรยี บเสมอื น… กษัตริยท มี่ ี บริวารใหรบั ใชม ากมาย… ในขณะท่ีเจา มีเงนิ ทองแตไ มม คี วามสุขเลย เพราะเจา ตอ งเหนื่อยไมม บี ริวารใหร บั ใช เหมือนขา ขาจงึ ไมอิจฉาเจาเลย” ขอ คิดสอนใจทไี่ ดจ ากเรือ่ ง การอยูเพียงลำพังไมม คี รอบครวั หรอื ญาติพ่นี อง ทำใหล ำบาก เหนื่อยตองทำเอง ถา ไมทำก็ไมม กี ิน แต ถา มคี รอบครัวดี กเ็ หมือนกษตั ริย มลี ูกหลานคอนดแู ลอยา งใกลช ิดแทบไมต อ งทำอะไรเลย ประเภทของนทิ าน • นทิ านคตสิ อนใจหรือนทิ านประเภทคำสอน (fable)

๔๗ ๒๙.สามสหายไปเรียนวิชา กกกกกกกกยังมีสหายสามคนถูกเพอื่ นเยาะเยย อยูเ สมอวาโง ไมม ีปญ ญาทนั คนอน่ื นึกขัดใจใครจ ะไปเลา เรยี น หาความรใู หมปี ญญาหายโง จงึ ชกั ชวนกนั ไปเรียนวชิ าทเี่ มืองตกั ศลิ า ตองมีคำ ( ทอง ) ตดิ ตวั ไปคนละพนั กกกกกกกกพอถงึ เวลาออกเดนิ ทางไป สามสหายตางกลวั วาใครเดนิ หนา กจ็ ะไปถงึ ตวั อาจารยกอนก็จะเอาวิชา จากอาจารยเสยี หมดคนเดียว ไมม อี ะไรเหลือมาถงึ คนท่ีเดินตามมาขางหลังอกี ๒ คน จึงไมย อมใหใครเดนิ ขน้ึ หนาไปกอน ตองไปเอาไมวามาปะอกเดินไปพรอ มกนั ทันกนั ทงั้ สามคน ใครจะเดินล้ำหนาใครขึน้ ไปไมได กจ็ ะ ไดถ ึงอาจารยพรอมกันและไดร บั สวนแบงวชิ าเทา ๆ กนั กกกกกกกกสามสหายเดนิ ทางมาเปนหนา กระดาน มีไมวาปะอกมาอยา งน้ี พอคำ่ ก็ไปขอพกั อาศยั นอนที่บา น แหง หน่ึง เจา ของบานเหน็ ชายสามคนเดินมาแปลกประหลาดกวาธรรมดา นึกสงสยั จงึ ถามวาเปน ใคร จะพากนั ไปไหน และเหตใุ ดจงึ ตองมีไมว าปะอกกันมาอยา งน้นั ชายทัง้ สามกเ็ ลาใหเ จา ของบา นฟง วา “เราท้ังสามถกู เพ่ือนฝูงหาวา เปน พวกโง จงึ ไปเรยี นวชิ าใหมปี ญ ญาที่เมอื งตักศลิ า เรามคี ำมากนั คนละพนั จะไปบชู าอาจารย ที่ เดินมาอยา งนี้เพราะกลวั วาถาปลอ ยใหใครเดนิ ไปขา งหนาคนน้นั จะถึง อาจารยกอ น จะเอาวชิ าเสียหมดคน เดียว จึงตอ งเอาไมว าปะอกไวทำใหเ ดนิ ไปถงึ อาจารยพ รอม ๆกนั ” กกกกกกกกเจา ของบานไดฟ งคำของสามสหายดังนน้ั ก็พอคะเนถกู วาทั้งสามคนนีม้ ีปญญาแคไหน คำ่ วนั นน้ั เจา ของบา นหาขา วปลาใหส ามสหายกิน แลวก็จัดท่ใี หนอนพัก สวนตวั กบั เมยี ออกไปหาปลามาใสเ อาไวเต็มขอ ง ใหญ พอรงุ เชา ก็เอาของนอ ยใสป ลาตัวหน่ึงหอยคอแมวเขา แลว ปลอยใหแ มววงิ่ เขาไปในครัว ผวั เมยี เจา ของ บา นแกลงพดู กันดัง ๆ ใหไดย ินถึงสามสหาย ทำเปน ดแู มววาข้เี กยี จ เถลไถลไดปลามาตวั เดียวในขอ งนอ ย น้ีดแี ต วา วนั กอ นหาไดมากไมเชนนนั้ จะทำโทษใหอ ดน้ำเสยี ทเี ดยี ว สามสหายไดย ินเขาพดู กนั อยา งนัน้ ก็สงสัยจงึ ออกมาถามดู เจาของบานก็เลาวา แมวไปหาปลามาทุกคืน วาแลว กเ็ ปด ของนอ ยทคี่ อแมวใหเ ห็นปลาตวั หน่งึ อยู ในน้นั บนวาแมวตัวนีบ้ างวนั กด็ บี างวนั ก็ข้เี กยี จ เมอ่ื วันกอนดีมากหาปลาไดเ ต็มของใหญ แตคนื นเี้ ต็มที่ไดต วั เดียว แลว พาชายทง้ั สามไปดปู ลาทีต่ นแอบไปหามาไวเ ม่อื กลางคืนเตม็ ของใหญ กกกกกกกกสามสหายเห็นเชนนั้นก็ชอบใจมากวาแมวเกง จงึ ขอชือ้ แมวตัวนน้ั เจา ของดแมวปฏิเสธแขง็ แรงไม ยอมขายเพราะวา แมวชว ยทำมาหากิน ไมต องเหน่อื ยยากลำบาก อยา งนี้แลว จะขายอยางไรได สามสหายนนั้ ก็ ย่งิ อยากไดแ มวมากยง่ิ ข้ึน ออนวอนขอชื้อจนเจา ของบานใจออน ตกลงขายในราคาพันคำ สามสหายไดแ มวแลว ก็ลาเจา ของบานแลวเดนิ ทางตอ ไป ต้ังใจวา ตอไปนจ้ี ะไดอ าศยั แมวชว ยหาปลาใหก ินไมตอ งลำบาก ถาแมวหาได มากกจ็ ะเอาไปขายแลกเอาทองคาตวั แมวคนื มา ไมน านก็คงไดค นื กกกกกกกกพอเดินไปถงึ ทแี่ หง หน่ึงรมิ น้ำ สหายคนหนงึ่ ก็เอาของผูกคอแมว บอกแมวใหไปเซาะปา ( เซาะ – หา , ปา – ปลา ) แมวจะไปรเู รอ่ื งอะไร ถูกโยนไปในนำ้ กว็ ายกลับมาถงึ สามหน จาแมวออนกำลงั วายนำ้ ไมไ หว จมน้ำตาย สามสหายเหน็ แมวจมหายไป กน็ กึ วา แมวไป “เซาะปา” ตามส่ังแลวแตน งั่ คอยอยจู นใกลร ุง ก็ไมเ หน็ แมวเอาปลามาใหน กึ วา แมว อาจกลบั ไปหาเจาของเดมิ แลว ก็ได จงึ กลบั มาตามแมวทบ่ี า นเจาของบา น ๆ ก็บอก วา แมวไมไ ดมา ชายสามคนกต็ อ วา วา “แมวหาปลาไมไ ดลงุ จหุ ลอกขายแมวใหเรา” แลว รองทวงเอาทองของ ตนคืน เจา ของบา นกต็ อบวา “เอาแมวชว ยทำกินของเราไปแท ๆ ยงั กลบั มาตอวา คำของเจา เราไมอยากได เอา แมวของเราคืนมาชี เราจะไดห ากนิ กับแมวของเราตอ ไป” สามสหายเอาแมวคนื เจาของไมไดก็ทวงคนื ไมได