اﻟﺠﺰء اﻟﺜﺎﻧﻲ اﻟﺼﻒ اﻟﺘﺎﺳﻊ 9
QGôb ≈∏Y Ak ÉæH ,É¡©«ªL ᫪°TÉ¡dG á«fOQC’G áμ∏ªªdG ¢SQGóe »a ÜÉàμdG Gòg ¢ùjQóJ º«∏©àdGh á«HôàdG IQGRh äQôb .Ω2016/Ω2015 »°SGQódG ΩÉ©dG øe GAk óH Ω2015/3/26 ïjQÉJ (2015 /38 ) ºbQ º«∏©àdGh á«HôàdG ¢ù∏ée º«∏©àdGh á«HôàdG IQGRƒd áXƒØëe ¥ƒ≤ëdG ™«ªL (1930) . Ü.¢U - ¿OQC’G - ¿ÉªY á«æWƒdG áÑàμŸG Iôn Fp GOn iód ´GójE’G ºbQ (2015/5/2090) :ISBN 978-9957-84-635-0 :øe πc ÜÉàμdG Gòg ∞«dÉC J ≈∏Y ±ô°TCG ,»æeƒªdG ídÉa ¢ùjQOGE .O.GC ,»fGQƒëdG ô«N óªëe .O.GC ,(É````°kù«FQ) ôgƒdG ôgÉW Oƒªëe .O .CG (GQv ô≤e) áæ«àdG ô`«`ª°S á`æ`JÉa ,…OƒHÉ©dG »ëàa πeCG .O :øe πc ¬Ø«dÉC àH ΩÉbh ídÉ°U ¿Éª«∏°S π«∏N ,äÉë«Ñ°üdG ∂dɪdG óÑY óªMCG ô«°ù«J ,¿GóªM ¢SQÉa ∫ÓH á``©HGô````édG π`````````«∏N ¢``ùfGC : »``æØdG ô``jôëàdG á``````æ«àdG ô```«``ª```°S á```æ`JÉ````a :»ª`∏©dG ô``jôëàdG Ö```dÉWƒ`HCG ô```«`æe ¿hó```∏```N : º```````````°Sô``````dG äGQÉ°ûH ˆGó``ÑY º«MôdG ó``ÑY :…ƒ¨∏dGô```jôëàdG á`∏jÓ``îdG ó`````ªMCG ¿É```ª«∏°S : êÉ``````à``````````fE’G ∫ƒÑ```````°ûdG ≈``°Sƒe …ô`````îa : º``«````ª```°ü````à`dG Ö«`£`îdG ó```ªëe ΩRÉ```M :É```````````¡```©```LGQ ¢ùjƒY øªMôdGóÑY ihóa :á````YÉÑ`£dG ≥```qbO Ω2015 / `g1436 ≈dh’C G á©Ñ£dG Ω2019 - 2016 ¬àYÉÑW äó«YCG
ﻗﺎﺋﻤﺔ اﻟﻤﺤﺘﻮﻳﺎت اﻟﻔﺼ ُﻞ اﻟ ّﺪراﺳﻲ اﻟﺜﺎﻧﻲ اﻟﺼﻔﺤ ُﺔ اﻟﻤﻮﺿﻮ ُع 4 áo s«FÉHô¡μdG Ao É«ª«μdG :áo ãdÉãdG Io óMƒp dG 6 ∫p GõàN’Gh óp °ùcCÉàdG äo ÓYÉØJ :’k hGC 8 9 áo «q FÉ«ª«cp ôo ¡μdG ÉjÓÿG :É«k fÉK 13 áon «q fp ÉØn ∏r ¨p dG ÉjÓÿG :Éãk dÉK 16 21 áp «q fÉØ∏¨p dG áp «∏îdG »a »u FÉHô¡μdG óp ¡r éo dG ¥o ôr an :É©k HGQ 25 áp «q fp ÉØn ∏r ¨p dG ÉjÓÿG äo É≤«Ñ£J :É°kùeÉN 27 »u FÉHô¡μdG πp «∏ëàdG ÉjÓN :É°kSOÉ°S 29 »t FÉHô¡μdG Ao Ó£u dG :É©k HÉ°S 34 (É¡Jp ÉeÉN øe äp Gõq ∏ØdG ¢oUÓîà°SG) - ™o ªàéŸGh É«LƒdƒæμàdGh ºo ∏©dG 36 Ip ón Mr ƒp dG áo ∏Ä°SGC 39 42 óo Yp Gƒ≤n dGh ¢o Vƒªo ëo dG :áo ©HGôdG Io óMƒp dG 46 ¢oVƒªo ëo dG :’k hCG 49 óo Yp Gƒ≤n dG :É«k fÉK 52 57 óp YGƒ≤n dGh ¢pVƒªo ëo dG ∞o °TGƒc :Éãk dÉK 59 áp °Vƒªëo dG áo LQO :É©k HGQ 63 65 (∫p Oo É©àdG äo ÓYÉØJ) óp YGƒ≤n dGh ¢pVƒªo ëo dG äo ÓYÉØJ :É°kùeÉN É«v YÉæ°U óp YGƒ≤dGh ¢pVƒªo ëo dG Òo °†– :É°kSOÉ°S (»t °†p ªr ◊n G ôo £ŸG) - ™o ªàéŸGh É«LƒdƒæμàdGh ºo ∏©dG Ip ón Mr ƒp dG áo ∏Ä°SGC äp Éë∏£°üŸG áo ªFÉb ™p LGôŸG áo ªFÉb
3اﻟ ِﻮ ْﺣ َﺪ ُة اﻟﺜﺎﻟﺜ ُﺔ áo «s FÉHô¡μdG Ao É«ª«μp dG áp «s FÉ«ª«μdG äp ÓYÉØàdG áo bÓY Éeh ?áp «s FÉHôo ¡r μn dG Ap É«ª«μdÉH Oo ƒ°ü≤ŸG Ée ?Ap ÉHô¡μdÉH 4
øe óo jó©dÉa ,Ap É``Hô¡μdÉH É¡àp bÓYn h áp «FÉ«ª«μdG äp Ó``YÉØàdG áp ``°SGQóH áo «FÉHô¡μdG Ao É«ª«μdG ≈``æ©r Jo »n ¡p a ,ám «FÉHô¡cn ám ©«ÑW äo GP É¡°ùn Øf Os GƒªdG ¿s C’ ∂n dPh ;ám «FÉHô¡c ám ©«ÑW äo GP áp «FÉ«ª«μp dG äp ÓYÉØàdG äm ÉfhôàμdEGh ,ám Ñn Lp ƒeo ám «s FÉHô¡c ám æë°Tp äp GP äm ÉfƒJhôH øe ¿o ƒμàJ äo GQòdG √p ògh ,äm GQq P øe Öo cs ôàJn ço óëjn äp ÓYÉØàdG ¢o†©Hh ,É«v FÉHô¡cn ám dOÉ©àe ám ©«ÑW äp GP äm ÉfhôJƒ«fh ,ám ÑdÉ°S ám «s FÉHô¡c ám æë°Tp äp GP óp ``°ùo cÉC àdG äp ÓYÉØàH äo ÓYÉØàdG √p òg ±o ôn ©r Jo hn ,iôNCoG ≈dEG Im Qq P ør ``e äp ÉfhôàμdEÓd ∫l É≤àfG É``¡dn ÓNp ?Ap ÉHô¡μdÉH ál bÓYn äp ÓYÉØàdG √p ò¡d πr gh ?∫p GõàN’ÉH »æ©fn GPÉeh ?óp °ùcÉC àdÉH »æ©fn GPɪa .∫p GõàN’Gh ?áp Ø∏àîªdG äp ÉYÉæ°üdGh Ip É«ëdG äp ’Éée »a äp ÓYÉØàdG √òg äp É≤«Ñ£J ºt gGC Éeh ?áo bÓ©n dG ∂n ∏J Éeh ¿n ƒμJ ¿r CG ∂n dP ón ©H ∂n æe ™o sbƒn nàojhn ,áp ``Ø∏àîªdG É¡àp £°ûfCG òp «ØæJh Ip óMƒdG √p òg áp °SGQO ón ©H ¬ao ô©à°S É``e Gò``g :¿r CG ≈∏Y kGQOÉb ,»q FÉ«ª«cô¡μdG πp Yo ÉØàdG ,∫p GõàN’G ,óp ``°ùo cÉC àdG :áp «J’B G ºp «gÉتdÉH On ƒ°ü≤ªdG ín ``°Vu ƒJo .»u FÉHô¡μdG πp «∏ëàdG .ám «FÉ«ª«cäm ’OÉ©ªHÉ¡∏n ãu ªJo h,∫p GõàN’Ghóp °ùcÉC àdGäp ÓYÉØJ≈∏Yáp Ä«ÑdGøeák ∏ãeCG»n £©J .É¡«a áp bÉ£dG äp ’ƒëJh ,áp «FÉ«ª«cô¡μdG ÉjÓîdG ´n GƒfGC ín °Vu ƒn Jo .É¡∏p ªY án «s Ø«ch ,ÉgAn GõLCG øn «u Ñn Jo h ,ák £«°ùHn (ák «fÉØ∏Zp ) ák «FÉ«ª«côo ¡c ák «∏N »n æp ÑJ »s ∏μdG πn Yo ÉØàdGh ,Üp É£bC’G ón æY án KOÉëdG äp ÓYÉØàdG πo ãu ªn Jo ák «FÉ«ª«c äm ’OÉ©e Ön àμJn .áp «s fÉØ∏¨p dG áp «∏îdG »a óo ds ƒàj áp «s fp ÉØn ∏r ¨p dG ÉjÓîdG »``a áp Ø∏àîªdG äp Gõs ∏p Øp dG ên GhRGC ¿s GC áp «∏ª©dG áp HôéàdÉH èn àæà``°ùJn .ám Ø∏àîeo ám «FÉHô¡c óm ¡Lo ¥o hôa É¡æn «H Ée ¿n Qp É≤Jo h ,»u ``FÉHô¡c óm ¡r Lo ¥p ô``ar ≈∏YCG »£©Jo ám «fÉØ∏Z ám ``«∏N Ap ÉæÑd ÉkWÉ``°ûf ºn ªu ``°ün Jo .∑DhÓeR ¬«dEG πn °Us ƒJn ɪH ¬«dGE ân ∏r °Us ƒJ .É¡Jp ÉeGóîà°SGh áp «s FÉHô¡μdG äp ÉjQÉ£Ñn dG ´n GƒfCG ín °Vu ƒJo ™p ªàéªdG »a É¡Jp ÉØ∏s în ªo d án «Ñ∏``°ùdG Qn ÉK’B Gh É¡Yp GƒfÉC H äp ÉjQÉ£q Ñ∏d án «HÉéj’E G Qn ÉK’B G ºn «u ≤n Jo .É¡Jp ÉØ∏îe øe ºp «∏°ùdG ¢pü∏t îà∏d ák «HÉéjGE ’k ƒ∏M ìn ôà≤Jh ,áp Ä«ÑdGh .ÉgQp ƒ¡o °ür en hr CG ám «s dp ôo ¡r cn Im Os Ée ∫p ƒ∏ëen »a »x FÉHô¡c Qm É«J ¿p Éjô°nS ôn KCG ín °Vu ƒJ ∫p ƒ∏ëªn d Üp É£b’C G ≈∏Y ço óëJn »àdG äp ÓYÉØàdG ío ``°Vu ƒn Jo ák «FÉ«ª«c äm ’OÉ©e Ön àμJ .ÉgQp ƒ¡o °ür en hr GC ám «s dp ôo ¡r cn Im Os Ée ,»u FÉHô¡μdG Ap Ó£u dG) »u FÉHô¡μdG πp «∏ëà∏d áp «q ∏ª©dG äp É≤«Ñ£àdG ¢n†©H ín °Vu ƒJo .(äp Gõq ∏ØdG ¢pUÓîà°SG 5
∫p GõàN’Gh óp °oùcÉC àdG äo ÓYÉØJ »a áp YƒæàªdGh áp ©``°SGƒp dG äp ÉeGóîà``°S’G äp GP äp ÓYÉØàdG øe ∫p GõàN’Gh óp ``°ùo cÉC àdG äo ÓYÉØJ ót ©n Jo ,Ip QÉ«``°ùdG áp jq Qp É£s Hn πãe ,äp ÉjQÉ£ÑdG »ah ,É¡Jp ÉeÉN ør ``e äp Gõs ∏p Øp dG ¢pUÓîà``°SG »a Ωo ón îà``°ùJo PEG ;ÉæJp É«M äp ÓYÉØJ øe Oo ÉØà``°ùjo ɪc ,Égôp «Zh ,äp ÉYÉ``°ùdGh ,∫p ƒªëªdG ∞p JÉ¡dG »a áp eóîà``°ùªdG äp ÉjQÉ£ÑdGh GPÉeh ?óp ``°ùo cÉC àdÉH »æ©f GPɪa .áp «ëdG äp ÉæFÉμdG Ωp É``°ùLCG πn NGO áp bÉ£dG êp ÉàfEG »a ∫p GõàN’Gh óp ``°ùo cCÉàdG ?∫p GõàN’ÉH »æ©f óp «``°SÉcCG øp jƒμJh øp «é``°ùc’C G ™n e ôp ``°UÉæ©dG πp Yo ÉØJ ≈dEG ôn «``°û«dp ɪk jób óp ``°ùo cCÉàdG Ωo ƒ¡Øe Ωn óp îr ào ``°SG øo μp ªjo …òdGh ,óp jóëdG óp «°ùcCG πo «μ°ûJh Ap Gƒ¡dG øp «é``°ùcCG ™n e óp jóëdG πo Yo ÉØJ :∂dP ∫o Éãeh ,ôp ``°UÉæ©dG :áp «J’B G áp dOÉ©ªdÉH ¬∏o «ãªJ 4Fe(s) + 3O2(g) 2Fe2O3(s) ¢p†©H óp «°SÉcCG äp ÉeÉN øe øp «é``°ùc’C G ´p õr fn áp «∏ªY ≈dEG ôn «``°û«dp Ωn óp îà``°SG óp ≤n an ∫p GõàN’G Ωo ƒ¡Øe Ées GC :áp «JB’G áp fhRƒªdG á«FÉ«ª«μdG áp dOÉ©ªdG »a ôo ¡¶j ɪc ,Ik OôØæe äp Gõs ∏Øp dG √òg ≈∏Y ∫p ƒ°üë∏q d ,äp Gõq ∏ØdG 2Al2O3(s) + 3C(s) 3CO2(g) + 4Al(s) ∫n ÓN äp GQs ò∏d ço óëJn »àdq G äo Gô«q ¨àdG Ée ør μdh ,∫p GõàN’Gh óp °ùcCÉàdG äp ÓYÉØJ Ωo ƒ¡Øe ôn ¡X Gò¡Hh ?äp ÓYÉØàdG √p òg ;É¡Ño °ùμJ iôNGC äl GQPh ∫p GõàN’Gh óp ``°ùcÉC àdG äp ÓYÉØJ ∫n ÓN äp ÉfhôàμdE’G äp GQs òdG ¢o†©H óo ≤p Ør Jn Öo ``°ùp μJ äp Gõs ∏ap Óq dG äo GQPh ,ám ÑLp ƒeo äm É``fƒjCG ≈dEG ∫o ƒq ``ëàJh äp ÉfhôàμdE’G óo ≤p Ør Jn äp Gõq ``∏ØdG äo GQò``a .ám ÑdÉ°S äm ÉfƒjCG ≈dEG ∫o ƒëàJh äp ÉfhôàμdE’G áp «∏ªY ≈∏Y ≥o ``∏n £jo h ,óp °oùcÉC àdG áo ``«∏ªY πp YÉØàdG An É``æKCG äp ÉfhôàμdÓE d Ip Os É``ªdG óp ≤r an áp «∏ªY ≈``∏Y ≥o ``∏n £jo .∫p GõàN’G áo «∏ªY πp YÉØàdG An ÉæKGC äp ÉfhôàμdEÓd Ip Os ɪdG Üp É°ùàcG .Ωp ƒ«°ù«æ¨ªdG óp «°ùcCGo øp jƒμàdp øp «é°ùcC’G ™n e Ωp ƒ«°ù«æ¨ªdG πn Yo ÉØJ áo «J’B G áo dOÉ©ªdG πo ãu ªJo h 2Mg(s) + O2(g) 2MgO(s) :»∏j ɪs Y Ör LGC (8) øp «é°ùcoÓC d …s QòdG On ó©dGh (12) Ωp ƒ«°ù«æ¨ª∏dp …s QòdG On ón ©dG ¿s GC ân ªr ∏Y GPEÉa 6
?øp «é°ùc’Co G Ip Qq Ph Ωp ƒ«°ù«æ¨ªdG Ip Qq P øe πx μd »u LQÉîdG ±p Ó¨dG »a äp Éfhôàμd’E G Oo óY Ée • ?É¡Ño °ùp àμJ ɪ¡jt GC h ?äp Éfhôàμd’E G óo ≤p Ør Jn ɪ¡jt CG • ?ɪ¡ær e πw c É¡Ñn °ùp àμJ hGC Égón ≤p Ør Jn ¿r GC øo μp ªjo »àdG äp ÉfhôàμdE’G Oo óY Ée • ¿r CG Öo éj Ée πm YÉØJn »a ∫n õp ào Nr G …òdq G ôp °üæ©dG äo GQP É¡Ño °ùp àμJ »àdG äp Éfhôàμd’E G Op óY ´n ƒªée ¿s GE .πp YÉØàdG »a óo °ùn cCÉàj …òdG ôp ``°üæ©dG äo GQP Égóo ≤ØJ »àdG äp ÉfhôàμdE’G Op óY ´p ƒªéªd Ékjhp É``°ùeo ¿n ƒμj πp Yo ÉØJ »a áp ∏Yp ÉØàªdG Ou GƒªdG ™n e ™o ``°Vn ƒJo hn (e_) õp eôdÉH áp «FÉ«ª«μdG áp dOÉ©ªdG »a äp Éfhôàμd’E G ≈dGE Qo É``°ûjo h .óp °ùcCÉàdG πp Yo ÉØJ »a áp éJÉædG Ou GƒªdG ™n en h ∫p GõàN’G ∫l GƒD `°S .∂n dP ôr °qùan .∫m GõàNG áo «∏ªY É¡≤n aGôJ ¿r CG ¿r hO ,óm °ùo cÉC J áo «q ∏ªY çn óëJ ¿r GC øo μp ªjo ’ πp YÉØJ áo ``°SGQO øo μªj áp Ø∏p àîªo dG äp ÓYÉØàdG »a ∫p GõàN’Gh ,óp ``°ùcCÉàdG :»àn «∏ªY ≈r dGE ôãn cCG ±n ô©ààdh :áp «J’B G áp dOÉ©ªdÉH ¬æY ôo Ñs ©n jo …òdG CuSO4 ¢p SÉëæs dG äp ÉàjôÑcp ∫p ƒ∏ëe ™n e Zn øp «°UQÉîdG Zn(s) + CuSO4(aq) ZnSO4(aq) + Cu(s) ón æY ∂o μs ØàJ øp «``°UQÉîdG äp ÉàjôÑch ¢p SÉëæq dG äp É``àjôÑc πn ãe ,án «s dp ôo ¡r μn dG Os Gƒ``ªdG ¿s GC É≤k HÉ``°S ân ar ôY øo μªjo ¬fs ÉE a ∂dòd ,∫p ƒ∏ëªdG »a ám dƒ¡``°ùH ∑o ôëàJ ám ÑdÉ``°S iôNGC h ám ÑLp ƒeo äm ÉfƒjGC ≈dEG Ap ɪdG »a É¡àp HGPGE :»∏j ɪc Im ôq Mo äm ÉfƒjCG πp μ°T ≈∏Y áp ≤HÉ°ùdG áp dOÉ©ªdG áp HÉàc Io OÉYEG Zn(s) + (Cu2+ + SO42-)(aq) (Zn2+ + SO42-)(aq) + Cu(s) øp «``°UQÉîdG äp ÉfƒjGC ≈dGE âr dn ƒëJh ,är ón ``°ùcCÉJ ór ``b Zn áp ``dOp É©àªo dG øp «``°UQÉîdG äp GQP ¿s CG ßr ``M’ ¢p SÉëæt dG äp GQP ≈dEG âr dn ƒëJh ,âr ``dn õp àNG ó≤a Cu2+ áo Ñn Lp ƒªo dG ¢p SÉëæq dG äo ÉfƒjGC É``es CGh , Zn2+ áp ``Ñn Lp ƒªo dG :øp «àn «J’B G øp «àn dOÉ©ªdG ∫p ÓN ør e äp Gô«q ¨àdG √p òg πo «ãªJ øo μp ªjo h .Cu áp dOÉ©àªdG Zn(s) Zn(2a+q) + 2e- (óp °ùcCÉàdG πo YÉØJ) Cu(2a+q) + 2e- Cu(s) (∫p GõàN’G πo YÉØJ) 7
øp «àn dOÉ©ªdG ™p ªr Ln ón ``æY ¬fs ÉE a ,∫p GõàN’G áp «∏ªY ¿n hO óp ``°ùo cCÉàdG áp «∏ªY ço hóM øo μªj ’ ¬``fs EG åo ``«Mh :áp «Jp B’G áp dOÉ©ªdG »a ɪc ∫p GõàN’Gh óp °ùcÉC àdG πp Yo ÉØJn áp dOÉ©e ≈r ∏Y πo °üëf øp «àn ≤HÉ°ùdG Zn(s) + Cu2(a+q) Zn2+ + Cu(s) (aq) É¡Jr ón ≤a »àdq G äp É``fhôàμd’E G ¿s ’C ∂``dPh ;áp «q ∏μdG áp dOÉ©ªdG »``a ôr ¡¶J ºd äp É``fhôàμd’E G ¿s CG ßr ``M’ »a (SO42-) äp ÉàjôÑμdG ¿o ƒjCGn ôr ¡¶j ºd ɪc ,âr dn õp àNG »àdG äo GQòdG É¡àr Ñ``°ùn àcG är ón ``°ùcCÉJ »àdG äo GQòdG ,É¡dp ÉM ≈∏Y ¬o ào æn ë``°Tp âr «n ≤Hh ôm «t ¨J …t GC ¬p «∏Y çr óëj ºr d ¬fs C’ ;áp «q ∏μdG ∫p GõàN’Gh óp ``°ùcCÉàdG πp Yo ÉØJ áp dOÉ©e .áp dOÉ©ªdG øe ¬ao òMn øo μªj ∂dòHh ,∫r õn àîjo hr GC ór °ùcCÉàj ºd ¬fs CG …r GC ∫l GDƒ`°S :ɪ¡«∏J »àdq G áp ∏Ä°S’C G øp Y Ör LCG ºK ,øp «àn «J’B G øp «àn dOÉ©ªdG øe Ók c πr eq CÉJ Ca(s) + Ni2+ Ca2+ + Ni(s) (aq) (aq) Al(s) + Fe(NO3)3(aq) Al(NO3)3(aq) + Fe(s) .øp «àdn OÉ©ªdG øn ep πx c »a âr dn õp àNG »àdG äp GQòdGh är ón °ùn cÉC J »àdG äp GQòdG øp «u Y -1 .øp «àn dOÉ©ªdG øn ep πx c »a ∫p GõàN’G án dOÉ©eh óp °ùcCÉàdG án dOÉ©e Ör àcG -2 πx c »a ∫p GõàN’Gh óp ``°ùcCÉàdG »àn «q ∏ªY ∫n ÓN áp Ñ``°ùàμªdGh Ip Oƒ≤تdG äp ÉfhôàμdE’G Oo óY Ée -3 ?øp «àdn OÉ©ªdG øe áo s«FÉ«ª«cp ôo ¡r μn dG ÉjÓîdG ﺛﺎﻧ ًﻴﺎ är ón °ùcÉC J »àdq G Ip QòdG øe äp ÉfhôàμdEÓd ’k É≤àfG øo ª``°†àJ ∫p GõàN’Gh óp ``°ùcÉC àdG äp ÓYÉØJ ¿s CG ân ar ôY πr ¡a ,πm ``°Up ƒeo ôn ÑY äp Éfhôàμd’E G ∫o É≤àfG ƒg »s FÉHô¡μdG Qn É«àdG ¿s EÉa ºo ∏©Jn ɪch ,âr dn õp àNG »àdG Ip QòdG ≈dEG ôn ÑY É¡dp É≤àfGh ∫p GõàN’Gh óp ``°ùcCÉàdG äp ÓYÉØJ »a äp GQòdG øn «H äp É``fhôàμd’E G ∫p É≤àfG øn «H ál bÓYn ∑n É``æg ?áo bÓ©n dG √òg Éeh ?áp js Op É©dG áp «s FÉHô¡μdG Ip QGós dG »a ∑p Ó°S’C G ór ≤a ,áp bÉ£dG »a äl ’ƒt ëJ É¡Kn hóM ≥o ap Gôjo ,∫p GõàN’Gh óp °ùcÉC àdG äp ÓYÉØJ ¿s GC ≈dEG äo É°SGQódG ôo «``°ûJo ≥o ∏n £jo h ,ám «q FÉ«ª«c ám bÉW ≈dEG áo «s FÉHô¡μdG áo bÉ£dG ∫o ƒëàJ hr GC ám ``«q FÉHô¡c ám bÉW ≈r dEG áo «s FÉ«ª«μdG áo bÉ£dG ∫o ƒs ``ëàJ 8
√p òg É¡«a ço óëJ »àdq G áp «Yh’C G ≈∏Y ≥o ∏n £jo É``ªc áp «s FÉ«ª«cp ôo ¡r μn dG äp ÓYÉØàdG ºo ``°SG äp ÓYÉØàdG √p òg ≈∏Y :ɪg ø«Yn ƒf ≈dGE ºo °ù≤Jo »gh ,áp «s FÉ«ª«cp ôo ¡r μn dG ÉjÓîdG ºo °SG äo ÓYÉØàdG åo «M »x FÉHô¡c Qm É«J êp ÉàfGE ≈dEG …Op Dƒjo ;»x FÉ≤∏J ∫m GõàNGh óm °ùcÉC J πo YÉØJ É¡«a ço óëj :áo s«fÉØ∏¨p dG ÉjÓîdG -1 .ám «FÉHô¡c ám bÉW ≈dEG πp YÉØàdG »a áo «FÉ«ª«μdG áo bÉ£dG ∫o ƒëàJ »x FÉHô¡c Qm É«J Qp hôe án é«àf ;»x FÉ≤∏J ôp «Z ∫m GõàNGh óm °ùcÉC J πo YÉØJ É¡«a ço óëj :»u FÉHô¡μdG πp «∏ëàdG ÉjÓN -2 .ám «s FÉ«ª«c ám bÉW ≈dEG áo «s FÉHô¡μdG áo bÉ£dG ∫o ƒq ëàJ åo «M ,ÉgQp ƒ¡°üe hr CG ám «s dp ôo ¡r cn Im Os Ée ∫p ƒ∏ëe »a áo q«fp ÉØn ∏r ¨p dG ÉjÓîdG ﺛﺎﻟ ًﺜﺎ CuSO4 ¢p SÉëæt dG äp ÉàjôÑc ∫p ƒ∏ëe »a Zn øp «°UQÉîdG øe ám ë«Ø°U ™p ``°Vh ón æY ¬fCG É≤k HÉ``°S ân ¶r M’ ¿p Gòg πo ≤àæj åo ``«M,øp «fn hôàμdGE óo ``≤p Ør Jn h óo ``°ùn cÉC àJ øp «``°UQÉîdG In QPn ¿s ÉE ``a ,(1-3) πμ``°ûdG »a É``ªc ∫p ƒ∏ëªdG »a …òdq G Cu2+ ¢`p `SÉëæq dG ¿p ƒjGnC ≈dEG Ik ô``°TÉÑe ¿p ÉfhôàμdE’G =Q äp ÉfƒjGC h øp «°UQÉîdG äp GQP ≈∏Y øp «Kn OÉëdG øp «∏n YÉØàdG πo «ãªJ øo μp ªjo h SO42- :øp «àn «J’B G øp «àdn OÉ©ªdÉH ¢p SÉëæq dG &X ∫p ƒ∏ëªdG »a Üo hòJh ,äp É``fhôàμd’E G øp «``°UQÉîdG äo GQP óo ≤p Ør Jn - :»∏j ɪc äm ÉfƒjGC πp μ°T ≈∏Y øm «°UQÉN áo ë«Ø°U :(1-3) πo μ°qûdG Zn(s) Zn2(a+q) + 2e_ .¢m SÉëf äp ÉàjôÑc ∫p ƒ∏ëe »a ≈dGE ∫o ƒëàJh ,äp Éfhôàμd’E G ¢p SÉëæt dG äo ÉfƒjCG Öo °ùp àn μr Jn - ám ÑFGP ôp «Z ám Ñn ∏r °Uo Im OÉe πp μ°T ≈∏Y Öo °sSôn àn Jn ám dn OÉ©àe äm GQP :»∏j ɪc Cu2+ + 2e- Cu (aq) (s) (Ü) (GC ) ∫p ƒ∏ëe »a øp «°Up Qp Éîn dG án ë«Ø°U πo ãu ªn jo (2-3) πo μ``°ûdGh »a øp «°UQÉîdG áo ë«Ø°U :(2-3) πo μ°qûdG án Ñ°uSôàªdG In Os ɪdG ßp M’ ,√ón ©Hh πp Yo ÉØàdG πn Ñb ¢p SÉëæt dG äp ÉàjôÑc .√ón ©Hh πp Yo ÉØàdG πn Ñb ¢p SÉëæt dG äp ÉàjôÑc ∫p ƒ∏ëe .∫p ƒ∏ëªdG ¿p ƒd »a ôn «t ¨àdGh øp «°UQÉîdG áp ë«Ø°U ≈∏Y 9
’k óH πm °Uƒr eo ∂m ∏r ``°Sp ôn ÑY øp «``°UQÉîdG äo GQP Égóo ≤p Ør Jn »àdq G äo ÉfhôàμdE’G πn ≤p àn ær Jn ¿GC øo μp ªjo πg øμr dh èn àp æjn ¿r GC ™o bƒàJ GPÉeh ?∂n dP ço óëj ∞n «ch ?¢p SÉëæq dG äp ÉfƒjCG ≈dGE øp «°UQÉîdG øe ôp °TÉѪdG É¡dp É≤àfG øe .(1-3) •n É°ûædG òp Øq f ∂n dP ±n ô©àd ?∫p É≤àf’G Gòg øY áo «q fÉØ∏¨p dG áo «∏îdG :(1-3) áo Hƒ∏£ªdG äo GhOC’Gh Ot GƒªdG ¢p SÉëæq dG äp ÉàjôÑcp :øe πx c øe πo «dÉëe ,Im ô«¨``°U øm «``°UQÉN áo ë«Ø°U ,Im ô«¨``°U ¢m SÉëf áo ë«Ø``°U ,ôàd/∫ƒe1É¡æe πm c õo «côJ Na2SO4 Ωp ƒjOƒ°üdG äp ÉàjôÑch ,ZnSO4 øp «°UQÉîdG äp ÉàjôÑch ,CuSO4 πp μ°T ≈∏Y »l LÉLR Ül ƒÑfGC ,(2 OóY) πe 500 ál «LÉLR ¢l SÉC c ,»x FÉHô¡c πm «°UƒJ ∑o Ó°SGC ,ôl à«eGC .øp £r ≤o dG øe ™l £n bp ,êl Qs óe Ql ÉÑîep ,(U) ±ôM äo Gƒ£o îo dG ¢p SCÉμdG »a ¢p SÉëæq dG äp ÉàjôÑc ∫p ƒ∏ëe øe πe 200 »dGƒM êp Qs óªo dG Qp ÉÑn îr ªp dG Ωp Góîà°SÉH ™r °V -1 .¢p SÉëæt dG án ë«Ø°U ¬«a ™r °Vn hn ,≈dhC’G áp «LÉLõdG .øp «°UQÉîdGán ë«Ø°U¬p «a™r °Vn hn øp «°UQÉîdGäp ÉàjôÑc∫p ƒ∏ëeøeπe200áp «fÉãdG¢p SÉC μdG»a™r °V-2 Na2SO4 Ωp ƒjOƒ°üdG äp ÉàjôÑc ør e ™m Ñs °ûn eo ∫m ƒ∏ëªH (U) ±p ôM πp μ°T ≈r ∏Y …r òdq G Ün ƒÑfC’G CÓn eG - 3 .øp £r ≤o dG øp e Im ô«¨°U ™m £n ≤p H ¬an GôWCG ≥r ∏ZCGhn ¢pùÑ≤ªp dÉH ¢p SÉëæq dG áp ë«Ø``°U πp ``°Ur hn Ip ÉYGôe ™n e ,πp μ``°ûdG »a ɪc án «s FÉHô¡μdG In QGós ``dG Öp ``cq Qn -4 áp £°SGƒH ôp à«eCÓd (-) Öp dÉ°ùdG ¢pùÑ≤ªdÉH øp «°UQÉîdG áp ë«Ø°U πp ``°Ur hn hn ,ôp à«eÓC d (+) Öp Lp ƒªo dG .πp «°UƒàdG ∑p Ó°SCG ôà«eGC HH øm «°UQÉN áo ë«Ø°U áo «s ëp ∏r ªp dG Io ôn £n ær ≤n dG ¢m SÉëf áo ë«Ø°U 62 1D øm «°UQÉN äp ÉàjôÑc ∫o ƒ∏ëe H H ¢m SÉëf äp ÉàjôÑc ∫o ƒ∏ëe =Q 62 &X &X =Q 62 áo «s fp ÉØn ∏r ¨p dG áo «q ∏îdG 10
?ôp à«eC’G ôp °TDƒe áp côM »a Öo Ñ°ùdG Éeh ?ßo Mp ÓJ GPÉe ,ôp àn «ep ’Cn G ôp °TƒD e án côM Ör bGQ-5 ?äp Éfhôàμd’E G Qo ó°üe øp «àn ë«Ø°üdG …t CG äp Gõs ∏p Øp dG •p É°ûf áp ∏°ù∏°S ≈dGE ´p ƒLôdÉH • .πp YÉØàdG án dOÉ©e Ör àcG ?øp «°UQÉîdG áp ë«Ø°U ≈∏Y ço óëj …r òdq G πo YÉØàdG Ée • .πp YÉØàdG án dn OÉ©e Ör àcG ?¢p SÉëæt dG áp ë«Ø°U ≈∏Y ço óëj …òdG πo YÉØàdG Ée • ?ón ©n °ür ªn dG πo ãq ªJo ɪ¡jt GC h ?§n Ñp ¡r ªn dG πo ãu ªJo øp «àn ë«Ø°üdG …t GC • .áp «s ∏îdG »a πp °UÉëdG »u ∏μdG πp YÉØàdG án dOÉ©e Ör àcG • ?áp «∏îdG √p òg »a ço óo ëJn »àdG áp bÉ£dG äo ’ƒëJ Ée • ál «∏N -iôJn ɪc- »gh .ák «q fÉØ∏Zp ák «q ∏N ≥p HÉ``°ùdG •p É°ûædG »a áo ë``°Vs ƒªo dG áo «s FÉHô¡μdG Io QGóq dG ≈ªq ``°ùn Jo äp GQP óp ``°ùcÉC J áp «∏ªY øY áo éJÉædG äo Éfhôàμd’E G ∑o ôëàJ åo «M ,∫m GõàNGh óm ``°ùcCÉJ πo Yo ÉØJ É¡«a ço óëj ƒgh) ón ©n ``°ür ªn dG ≈ªs ``°ùjo h óp ``°ùcÉC àdG áo «∏ªY ¬«∏Y ço óëJ …r òdq G Öp £≤o dG øn ep ∑p Ó``°S’C G ôn Ñr Yn øp «``°UQÉîdG ƒgh) §n Ñp ¡r ªn dG ≈ªs ``°ùn jo h ∫p GõàN’G áo «∏ªY ¬«∏Y ço óëJ …òdG Öp £≤dG ≈dEG (ádÉëdG √òg »a øo «``°Up QÉîdG Ap ÉYƒp dG øe o∑ôëàJ án Ñn Lp ƒªo dG äp Éfƒj’C G ¿s EÉa áo «s FÉHô¡μdG Io QGóq dG πn ªàμJ ≈àMh ,(ádÉëdG √òg »a ¢`o `SÉëæq dG ,áp «ë∏ªdG Ip ô£æ≤dG ôn ÑY ∫p GõàN’G áo «∏ªY ¬«a ço óëJn …òdG Ap ÉYƒdG ≈dEG óp ``°ùcCÉàdG áo «q ∏ªY ¬«a ço óëJ …òdG ço óëJ …òdq G Ap ÉYƒdG ≈``dGE ∫p GõàN’G áo «∏ªY ¬«a ço óëJ …ò``dq G Ap ÉYƒdG øe áo Ñn dp É``°ùdG äo Éfƒj’C G ∑o ô``ëàJh ôn Ñr Yn §p Ñp ¡ªn dG ≈dGE óp ©n °üªn dG øn ep äo Éfhôàμd’E G ¬«a …ôp °rùJn »w FÉHô¡c Ql É«J CÉo ``°ûæj Gò¡Hh ,óp ``°ùcÉC àdG áo «∏ªY ¬«a .ám «q FÉHô¡c ám bÉW ≈dGE áo «q FÉ«ª«μdG áo bÉ£dG É¡«a ∫o ƒs ëàJ ÉjÓN É¡fq ÉC H ÉjÓîdG √òg ∞o °Un ƒJo h ,∑p Ó°S’C G •p É°ûædG áp ∏°ù∏°S »a iƒbC’G õs ∏ØdG ¿q EÉa ;äp ÉfhôàμdE’G óp ≤r an ≈∏Y É¡Jp Qór bo »a äo hn ÉØàJ äp Gõq ∏ØdG ¿s GC ɪHh Öo °ùp μàa Ék WÉ°ûf πu bC’G ôp °üæ©dG äo ÉfƒjCG Éeq CGh ,óo °ùn cCÉàjh äp ÉfhôàμdE’G óo ≤p Ør jn …òdq G ôo °üæ©dG ƒg »u FÉ«ª«μdG .∫o õn àn îJo hn äp Éfhôàμd’E G :»n Jp B’G ∫n ÉãªdG ¢p SQOG áp «q fÉØ∏¨p dG ÉjÓîdG ≈dEG ôãn cGC ±n ô©ààdh (١) اﻟﻤﺜﺎ ُل äp Gôàf »dn ƒ∏ëe ≈∏Y …ƒàëJh ,Al Ωp ƒ«æªd’C Gh Pb ¢pUÉ``°Uôq dG øe ÉgÉÑ£bo ám «q fÉØ∏Z ám «∏N Öo «côJ ºq ``Jn »a øp jôn °üæ©dG ™p bƒen ≈∏Y GOk ɪàYG .ôàd/∫ƒe1 õ«côàH Pb(NO3)2 ¢pUÉ°Un ôs dG äp Gôàfh Al(NO3)3 Ωp ƒ«æªdC’G ,áp «q ∏îdG πn NGO áp ∏°UÉëdG ∫p GõàN’Gh óp °ùcCÉàdG äp ÓYÉØJ πo ãu ªn Jo äm ’OÉ©e Ör àcG ,»u FÉ«ª«μdG •p É°ûædG áp ∏°ù∏°S .∑p Ó°SC’G ôn ÑY äp ÉfhôàμdE’G án côMh §n Ñp ¡ªn dGh ón ©n °ür ªn dG É¡«∏Yn Éëk °Vu ƒeo án «q ∏îdG ºp °oSQG ºs Ko 11
اﻟﺤﻞ Gòdh ;¢pUÉ°Uôs dG øe É«v FÉ«ª«c §o °ûfGC Ωn ƒ«æªdC’G ¿s CG óo éf »u FÉ«ª«μdG •p É°ûædG áp ∏°ù∏°S ≈dEG ´p ƒLôdG ón ©H .áp «q ∏îdG √p òg »a ón ©n °üªn dG πo ãu ªn jo h óo °ùn cCÉàj …r òdG ôo °üæ©dG ƒg Ωn ƒ«æªdC’G ¿s EÉa Al Al(3a+q) + 3e- ól °ùo cCÉJ /óp ©n °ür ªn dG ≈∏Y πo YÉØàdG (s) .áp «q ∏îdG √òg »a §n Ñp ¡r ªn dG πo ãu ªjo ¢nUÉ°Uôq dG ¿s ÉE a Gòd ;Pb2+ ¢pUÉ°Un ôq dG äp Éfƒj’Cn ∫o GõàN’G ço óëj ɪæ«H Pb2(a+q) + 2e- Pb(s) ∫l GõàNG / §p Ñ¡ªn dG ≈∏Y πo YÉØàdG áp «q ∏ªY ∫n ÓN Ip Oƒ≤تdG äp Éfhôàμd’E G On ó``Y πn ©éf ¿r CG ós Ho ’ áp «∏îdG »a »u ∏μdG πp ``Yo ÉØàdG áp ``HÉàμdh Ωo õ∏j ¬o fs GC óo ``éf ∂n dòdh ,∫p GõàN’G áp «∏ªY ∫n Ó``N áp Ñn ``°ùn àn μr ªo dG äp ÉfhôàμdE’G Op ó©dp ÉkjhÉ``°ùe óp ``°ùcÉC àdG √òg Öp ``°rùμn dp ¢pUÉ``°Uôs dG øn ep äm ÉfƒjCG (3) Ωo õ∏j ɪc,äm ÉfhôàμdEG (6) óp ``≤r Øn dp Ωp ƒ«æªdC’G øn ``e ¿p É``JQq P Üp ô``°Vh 2`H ≈dh’Co G áp dOÉ©ªdG Üp ô``°†H øp «àn ≤HÉ``°ùdG (øp «àn dOÉ©ªo dG án HÉàc óo «©fo ∂n dòdp h ,äp ÉfhôàμdE’G :»∏j ɪc 3 `H áp «fÉãdG áp dOÉ©ªdG 2(Al(s) Al3(a+q) + 3e-) 3(Pb(2a+q)+ 2e- Pb(s)) :»∏j ɪc ¿p ÉàdOÉ©ªdG ío Ñ°üJo ∂dòHh 2Al(s) 2Al3(a+q) + 6e- 3Pb(2a+q)+ 6e- 3Pb(s) :áp «q ∏îdG √p òg »a ço óëjn …òdq G πp Yo ÉØà∏d áp «q ∏μo dG áp dOn É©ªdG ≈∏Y πo °üëf øp «àn ≤HÉ°ùdG øp «àn dOÉ©ªdG ™p ªr én Hp hn 2Al(s) + 3Pb(2aq+) 2Al3(a+q) + 3Pb(s) .πp μ°ûdG »a ɪcn Am ÉYh πu co »a ¬Mp ÓeGC óp MGC ∫n ƒ∏ëeh õu ∏p Øp dG øn ep ák ë«Ø°U Éæer óîà°SG Éæfs GC ßr M’ ôà«eCG ee Ωp ƒ«æªd’C G áo ë«Ø°U áo «s ëp ∏r ªp dG Io ôn £n ær ≤n dG ¢pUÉ°Uôq dG áo ë«Ø°U NO3- Na+ 3e- 2e- NO3- Pb2+ Pb Al3+ Al NO3- 12
∫l GƒD `°S ¢p SÉëæt dG äp ÉàjôÑc »dn ƒ∏ëe ≈∏Y …ƒàëJh ,Ni πp μ«ædGh Cu ¢p SÉëæq dG øe ÉgÉÑ£bo ál «fÉØ∏Zp ál «q ∏N øe ÉWk É°ûf ôo ãcGC πn μ«ædG ¿s GC ân ªr ∏Y GPEÉa .ôàd/∫ƒe1õp «côàH NiSO4 πp μ«ædG äp ÉàjôÑch CuSO4 :áp «JB’G áp ∏Ä°S’C G øY ÖLCÉa . ¢p SÉëæq dG ?§n Ñp ¡ªn dG πo ãq ªjo ɪ¡jt CGh ?ón ©n °ür ªn dG πo ãq ªn jo øp «Ñn £≤o dG …t GC -1 .πp Yo ÉØàdG án dOÉ©e Ör àcG ?¢p SÉëæt dG Öp £r bo ≈∏Y ço óëj …òdq G πo YÉØàdG Ée -2 .πp YÉØàdG án dOÉ©e Ör àcG ?πp μ«ædG Ö£bo ≈∏Y ço óëj …òdq G πo YÉØàdG Ée -3 .áp «q ∏îdG √p òg »a ço óëj …òdq G »u ∏μdG πp YÉØàdG án dOÉ©e Ör àcG -4 .øp «Ñn £≤o dG øn «H ∂p ∏°ùdG ôn ÑY äp ÉfhôàμdE’G áp côM √n ÉéJq G Or óq Mn -5 áp q«fÉØ∏r ¨p dG áp «∏îdG »a »u FÉHô¡μdG óp ¡r éo dG ¥o ôr an راﺑ ًﻌﺎ Ql É«J É¡«a óo dq ƒàj áp «q fÉØ∏r ¨p dG áp ``«q ∏îdG »a áp «s FÉHô¡μdG Ip QGóq dG ¥p ÓZGE ón æY ¬fq GC ≥p HÉ``°ùdG •p É``°ûædG øe ân aôY ≈∏Y óp ¡éo dG »a ¥o ôr Øn dG Gòg óo ªp à©jhn .øp «Ñn £≤dG øn «H »x FÉHô¡c óm ¡r Lo ¥p ôr an Op ƒLh ≈dEG ôo «°ûj ɪq e ,»w FÉHô¡c óp ¡r éo dG ¥p ôr an »a äp Gõq ∏ØdG •p É``°ûf »a ¥o ôr Øn dG ôo KDƒj ∞n «μa .áp «∏îdG Ap ÉæH »a øp «en óîà``°ùªdG øp jõs ∏ØdG •p É``°ûf .(2-3) •n É°ûædG òp Øq f ∂n dP ±n ôp ©àd ?áp «∏î∏d »u FÉHô¡μdG ám Ø∏àîeo ám «q FÉHô¡c óm ¡r Lo ¥n hôa »£©Jo áp Ø∏àîªdG ôp °UÉæ©dG êo GhRCG :(2-3) áo Hƒ∏£ªdG äo GhO’C Gh Ot GƒªdG ¢l SÉC c ,Fe óp jóëdGh ,Pb ¢pUÉ``°Uôq dGh ,Zn øp «°UQÉîdGh ,Cu ¢p SÉëæq dG øe Im ô«¨``°U ín FÉØ``°U Io óY äp ÉàjôÑcp øe ôàd /∫ƒe1 õp «côàH πo «dÉëe ,πm «``°UƒJ ∑o Ó``°SGC ,ôl ૪àdƒa ,(2 OóY) πe 250 ál «LÉLR äp ÉàjôÑch ,PbSO4 ¢pUÉ``°Uôq dG äp ÉàjôÑch ,ZnSO4 øp «``°UQÉîdG äp ÉàjôÑch ,CuSO4 ¢`p `SÉëæq dG πp μ``°T ≈∏Y »w LÉLR Ül ƒÑfCG ,ál «bGh äl GQɶq f ,Na2SO4 Ωp ƒjOƒ``°üdG äp ÉàjôÑch ,FeSO4 óp jóëdG .øp £r ≤o dG øe ™l £n bp ,(U) ±p ôM 13
äo Gƒ£o îo dG äp ÉàjôÑc ∫p ƒ∏ëeh ,Cu ¢p SÉëæq dG áp ë«Ø``°U Ωp Góîà``°SÉH πp μ``°ûdG »a án æ«s Ѫo dG án «q fÉØ∏¨p dG án «q ∏îdG ¿p ƒq cn -1 ∫p ƒ∏ëeh ,ZnSO4 øp «°UQÉîdG äp ÉàjôÑc ∫p ƒ∏ëeh ,Zn øp «``°UQÉîdG áp ë«Ø°Uh ,CuSO4 ¢p SÉëæq dG .áp «q ë∏ªdG Ip ô£æ≤∏d Na2SO4 Ωp ƒjOƒ°üdG äp ÉàjôÑc ôl ૪àdƒa øp «°UQÉîdG áo ë«Ø°U áo «s ëp ∏r ªp dG Io ôn £n ær ≤n dG ¢p SÉëæt dG áo ë«Ø°U 62 1D H H 62 &X &X =Q =Q 62 ¢m SÉëfo ` øm «°UQÉN áo «q ∏N ?∂n dP ∫t óo jn GPÉe ≈∏Y .ôp ૪àdƒr Øo dG ôp °TƒD e án côM ßr M’h ,Gók «u L án «∏îdG Öp bGQ -2 .áp «∏îdG √òg »a §n Ñp ¡r ªn dGh ón ©n °ür ªn dG øp «q Yn • ?áp «∏î∏d »u FÉHô¡μdG óp ¡r éo dG ¥p ôr a áo ª«b Ée • øp «°UQÉîdG äp ÉàjôÑc ∫p ƒ∏ëeh øp «°UQÉîdG áp ë«Ø°üH ∫r óÑà°SGh äm Gôq e In óq Y án ≤HÉ°ùdG äp Gƒ£o îo dG Qp ôq c -3 ∫p ƒ∏ëeh ¢`p `SÉëæq dG áp ë«Ø``°U Ap É≤H ™n e Im ôq e πu c »``a É¡ëp ∏e ∫p ƒ∏ëeh iô``N’C G íp FÉØ``°üdG in ó``MEG »u FÉHô¡μdG óp ¡r éo dG ¥n ôr an ¿r hq O ºK ,ám dÉM πu c »a §n Ñp ¡r ªn dGh ón ©n °ür ªn dG øp «q Yn .ɪg ɪc ¢p SÉëæq dG äp ÉàjôÑc :»Jp ’B G ∫p hóédG »a É¡«∏Y ân ∏r °üM »àdG èn FÉàædG ºp ¶u fn h ,ám «q ∏N πu μd »u FÉHô¡μdG óp ¡r éo dG ¥o ôr an §o Ñp ¡r ªn dG óo ©n °ür ªn dG ôp °TƒD ªdG áp côM √o ÉéJG áo eóîà°ùªdG Üo É£bC’G Zn/Cu Pb/Cu Fe/Cu ?ôp ÑcC’G »u FÉHô¡μdG óp ¡r éo dG ¥p ôr an än GP án «q fp ÉØn ∏r ¨p dG án «q ∏îdG ¿o ƒu μjo äp Gõq ∏ØdG …t CG • ?πu b’C G »u FÉHô¡μdG óp ¡r éo dG ¥p ôr an än GP án «∏îdG ¿o ƒq μjo É¡jt GC • .ɪ¡æe ám «∏N πp μd »u FÉHô¡μdG óp ¡r éo dG ¥p ôr an ≥n ar hn É«v dRÉæJn äp Gõq ∏ØdG Öp Ju Qn • ?ßo MÓJGPÉe.»u FÉ«ª«μdG•p É°ûædGáp ∏°ù∏°S»aÉ¡©p bGƒªH,É¡«∏Yn ân ∏r °üM»àdGäp Gõq ∏ØdGÖn «JôJ¿r Qp Éb • ?ɪ¡à«∏îd »u FÉHô¡μdG óp ¡r éo dG ¥p ôr a áp ª«bh •p É°ûædG áp ∏°ù∏°S »a øp jõs ∏ØdG ™p bp ƒe øn «H áo bÓ©n dG Ée • 14
óm ¡Lo ¥n hôa »£©Jo áp «q fp ÉØn ∏r ¨p dG áp «q ∏îdG »a áp eóîà°ùªdG äp Gõq ∏ØdG ên GhRGC ¿s GC ≥p HÉ°ùdG •p É``°ûædG øe ío ``°†àj .áp «q ∏îdG »a øp «en óîà°ùªdG øp jõs ∏ØdG •p É°ûf »a ¥p ôr Øn dG Ip OÉjõH Oo GOõj ¥n ôr Øn dG Gòg ¿s GC h ,ák Ø∏àîe ám «q FÉHô¡c ¢uUÉîdG ∫p ƒNódG õp eQh ºp °S’G Ωp Góîà``°SÉHh (Eduwave) »u fhôàμd’E G ºp ∏t ©àdG áp eƒ¶æen ≈dEG ´p ƒLôdÉH áp jq ƒfÉãdG áp ``∏MôªdG hGC ™p ``°SÉàdG ∞u ``°ü∏d /Ap É«ª«μdG åp ën Ñr en /áp Ñ``°Sƒëªo dG èp gÉæªdG ≈``dEG πr ``NOG ,∂``H .áp «FÉ«ª«cô¡μdG ÉjÓîdG hGC áp «q fp ÉØn ∏r ¨p dG ÉjÓîdG ´p ƒ°Vƒe ,åp dÉãdG iƒà°ùªdG .´p ƒ°VƒªdÉH án °Us ÉîdG án £«°SƒdG íp àaG -1 ón ¡r Lo êr ôîà°SGh ám Ø∏àîe ám «fÉØ∏Zp ÉjÓîd ÉHk É£bGC •p É°ûædG áp ∏°ù∏°S »a án Ø∏àîªdG äp Gõq ∏ØdG Ωp óîà°SG -2 .ÉjÓîdG √òg .(Word) ¢xUÉN ∞m ∏n en ≈∏Y É¡eo óîà°ùJ »àdG äp É°TÉ°ûdG ™p ÑWG -3 :»JB’G ∫p hóédG »a ɪc É¡«∏Y ân ∏r °üM »àdG èn FÉàædG ºp ¶u fn -4 áp q«fp ÉØn ∏r ¨p dG áp «∏îdG óo ¡Lo §o Ñp ¡r ªn dG óo ©n °ür ªn dG áp q«fp ÉØn ∏r ¨p dG áp «∏îdG ÉÑ£bo ?óp ¡r éo dG »a ôp ÑcC’G ¥p ôr Øn dG än GP án «∏îdG »£©jo Üp É£bC’G …t CG -5 ?óp ¡r éo dG »a πu bC’G ¥p ôr Øn dG än GP án «∏îdG »£©jo Üp É£b’C G …t GC -6 äp ɪ∏μdÉH áp fÉ©à°S’ÉH ,áp bÓ©n dG äp GP áp «q fhôàμd’E G ™p bGƒªdG Ωp Góîà``°SÉH •p É``°ûædG Gòg Ao GôLGE ∂n æo μªj :»gh áp «JB’G áp «MÉàتdG .áp «FÉ«ª«cô¡μdG ÉjÓîdG ¢o TÓa ,áp «q fp ÉØn ∏r ¨p dG ÉjÓîdG ¢o TÓa 15
áp q«fp ÉØn ∏r ¨p dG ÉjÓîdG äo É≤«Ñ£J ﺧﺎﻣ ًﺴﺎ É``jÓîdG ≈``∏Y áp ``∏ãeC’G ø``e äo É``jQÉ£ÑdG ót ``©Jo óm ``°ùcÉC J äo ÓYÉØJ É¡«a ço óo ëjn »àdG áp «q FÉ«ª«cp ôo ¡μdG ám bÉW êp ÉàfE’ ,»x FÉHô¡c óm ¡r Lo ¥p ôr an óp «dƒàd ∫m Gõ``àNGh ÉæJp É«M »``a ám ©``°SGh äm ÉeGóîà``°SG äp GP ám ``«s FÉHô¡c øp «Øn ∏àîe øp jõs ∏a ôo aGƒJ ámp jq Qp É£s Hn πp ª©d »Øμjh .áp «q ∏ª©dG ≈dGE áp aÉ``°VE’ÉH ,äp Éfhôàμd’E G óp ``≤r Øn dp ɪ¡àp «s ∏HÉb »``a »u FÉHô¡μdG Qp É``«àq ∏d ám ∏``°Up ƒeo Im Os É``ªd ∫m ƒ∏ëe ôp ``«aƒJ äp ÉjQÉ£s Ñn dG øe ál Ø∏àîe ´l GƒfGC :(3-3) πo μ°qûdG Ik Os Ée ∫o ƒ∏ëªdG Gòg ¿o ƒμj ór bh ,(»x dôo ¡r cn ∫m ƒ``∏ëe) .áp ∏FÉ°ùdGh áp as ÉédG ¢n†©H É≤k HÉ``°S ân ar ôY ór bh ,ák «s YÉæ``°U Ik Os Ée hCG ák «s ©«ÑW ¢n†©H ±n ô©ààdh .∂p «àjôÑμdG ¢p†ªr Mn πp ãe äp ÉjQÉ£q ÑdG √p òg »a É¡eo Góîà°SG øo μp ªjo »àdq G áp «s YÉæ°üdG Ou GƒªdG .(3-3) •n É°ûædG òp Øu fn ,»u dô¡μdG ∫p ƒ∏ëªdG Qp hóH Ωo É«≤dG É¡æo μp ªjo »àdG áp «©«Ñ£dG Ou GƒªdG ¿p ƒª«∏q dG áo «q ∏N:(3-3) áo Hƒ∏£ªdG äo GhO’C Gh Ot GƒªdG ,πm «°UƒJ ∑o Ó°SCG ,ôl ૪àdƒa ,Cu ¢p SÉëæq dG øn e ál ë«Ø°U ,Zn øp «``°UQÉîdG øe ál ë«Ø``°U ,¿m ƒª«d áo Ñq Mn .∂l HÉ°ûen äo Gƒ£o îo dG íp £°S ≈∏Y ∑n óp «H ¿p ƒª«∏q dG án Ñq M §r ¨``°VG -1 åo «ëH ,ák ``js ôp W ín Ñ``°üJ ≈``àM ,ám ``dhÉW .É¡∏p NGO »a ôp «°ü©dG ¢p†©ÑH ôo ©°ûJ áp WÉ°SƒH ôp ૪àdƒr Øo dÉH øp «àn ë«Ø``°üdG §p HQG -2 »a ɪc ∂p HÉ``°ûªdGh πp «°UƒàdG ∑p Ó``°SCG .πp μ°sûdG .¿p ƒª«∏s dG áo «q ∏N 16
.ɪ¡æn «H ¢m SɪJ çp hóM Ωn óY É«k YGôe ,¿p ƒª«∏q dG áp Ñq M πn NGO ≥m ª©o Hp øp «àn ë«Ø°üdG πp NOnGC -3 :»∏j ɪq Y Ör LGC ºs Ko .(ôp ૪àdƒr Øo dG) ôp °TƒD e án côM Ör bGQ -4 ?áp «q ∏îdG »a ¿p ƒu μàªo dG óp ¡r éo dG ¥p ôr an áo ª«b Ée • ?áp «q ∏îdG √p òg »a §n Ñp ¡ªn dG πo ãq ªJo ɪ¡jt CGh ón ©n °ür ªn dG πo ãq ªJo øp «àn ë«Ø°üdG …t GC • ?áp «q ∏îdG √p òg »a ¿p ƒª«∏q dG áo Ñs Mn ¬H âr en Éb …òdG Qo hódG Ée • »x FÉHô¡c óm ``¡r Lo ¥n ôr ``an ¿p ƒ``ª«∏q dG áo ``«∏N »``£©J øo μªj ’ Gòd ;Gók MGh Éàk dƒa ¬ào ªn «b Ro hÉéàJ ’ ,§m «°ùH ør μd ,»x ``FÉHô¡c ìm ÉÑ``°üe Ip AÉ``°VGE »a É¡eo Góîà``°SG áp dGREÉH ∂n dPh ám YÉ``°S πp «¨°ûJ »a É¡eo Góîà``°SG øo μªj ;¿p ƒª«∏q dG áp jq Qp É£s Hn Üp É``£bÉC H É¡∏p ``°Uhh É¡æe áp jq Qp É£s Ñn dG áp YÉ``°ùdG πp «¨``°ûàd áp eRÓdG áp «s FÉHô¡μdG áp bÉ£dG áo «q ªμa Om óY øe ám fƒs μe ám js QÉ£H Ωo Góîà°SG :(4-3) πo μ°qûdG ôo ¡p ¶jo …òdq G (4-3) πn μ``°qûdG ßp M’ .ák ∏«∏b ¿o ƒ``μJ .¬m Ñu æn eo áp YÉ°S πp «¨°ûJ »a ¿p ƒª«∏s dG äp ÉÑM øe »dGƒàdG ≈∏Y ám dƒ°Uƒr en ¿m ƒª«d äp ÉÑMn øe ÉjÓN In óq Y .¬m Ñu æn eo áp YÉ°S πp «¨°ûJ »a ºo éëdG åo «M øe ∞o ∏àîJ »``gh ,¬Jo ÉeGóîà``°SGh ¬``°üo FÉ°üN É¡æe ´m ƒf πu μdh ´l GƒfCG äo ÉjQÉ£ÑdGh øe ø«Yƒf »``∏j ɪ«a ¢oVôp ©æ``°Sh .É¡æY èp JÉædG »u ``FÉHô¡μdG Qp É«àq dG Io óq ``°Tp h ,óp ``¡r éo dG ¥o ôr ``an h ,πo μ``°qûdGh .»u °UÉ°Uôs dG ºp cn ôr ªn dÉH ±o ôn ©jo Ée hGC Ip QÉ«°qùdG áo jq Qp É£s Hn h áo aq ÉédG áo jq Qp É£s Ñn dG ɪg ,äp ÉjQÉ£ÑdG Dry Cell áo qaÉédG áo q«∏îdG -1 + ,Ω1866 Ωn ÉY äp ÉjQÉ£q ÑdG øe ´p ƒædG Gòg ´o Gô``àNG ºs J Ék eGóîà°SG Ip ô«¨``°üdG äp ÉjQÉ£q ÑdG ôp ãcGC ør e ´o ƒr æq dG Gògh äp ÉjQÉ£q ÑdG √òg ôp ¡``°TGC ør ep h ,øn jô``°û©dG ¿p ô≤dG ∫n GƒW ºs ªp an .(øp «``°UQÉîdG h âp «aGô¨dG) áp ``jq Qp É£s Ñn H ±o ôn ©r jo É``e ?πo ª©J ∞n «ch áo jq Qp É£s Ñn dG √p òg ¿o ƒq μn àJn An GõLGC πo ãq ªjo »w £«£îJ ºl °SQ :(5-3) πo μ°qûdG ßp M’ ,áp aq ÉédG áp «q ∏î∏d áp ``fƒu μªo dG Ou GƒªdG ≈dEG ±p ôq ``©às ∏d .áp as ÉédG áp «q ∏îdG .(5-3) πn μ°qûdG 17
:áp «J’B G Ap GõLC’G øe ¿o ƒq μàJ án aq ÉédG án «∏îdG ¿s GC πp μ°ûdG øe ío °†àj óp «°ùcCoG »fÉKh C âp «aGô¨n dG ¥p ƒë°ùen øe §m «∏îH •m Éëeo ¥m É``°S πp μ``°T ≈∏Y âp «aGô¨dG øe Öm £r bo - GC .(Ön Lp ƒªo dG Ön £≤dG ) §n Ñp ¡ªn dG πo ãq ªn jo h ,MnO2 õp «æ¨æªn dG .(Ön dÉ°ùdG Ön £≤dG ) ón ©n °ür ªn dG πo ãq ªn jo ,øp «°UQÉîdG õu ∏ap øe »x fGƒn £o °rSGCo Am ÉYh-Ü πn NGO õn «u ën dG oÓC ªJ ,ZnCl2 øp «``°UQÉîdG óp jQƒ∏ch NH4Cl Ωp ƒ«fƒeC’G óp jQƒ∏c »JOs Ée øe ám æ«éY-`L .áp «FÉ«ª«cô¡μdG áp «∏îdG »a »u dô¡μdG ∫p ƒ∏ëªdG πn ªn Yn πo ª©Jn h áp fGƒ£o °rS’Co G .πp NGódGh êp QÉîdG øe øp «°UQÉîdG áp fGƒ£°SCGo »ÑfÉL ∞o ∏u ¨n Jo ám dRÉY ám ≤ÑW - O :»∏j ɪc áp aq ÉédG áp «q ∏îdG »a áp KOÉëdG áp «s FÉ«ª«μdG äp ÓYÉØàdG πo «ãªJ øo μªjh Zn(s) Zn2+ + 2e- óp ©n °ür ªn dG πo YÉØJ (aq) §p Ñp ¡ªn dG πo YÉØJ 2NH+4(aq)+ 2MnO2(s) + 2e- Mn2O3(s) + H2O(l) + 2NH3(aq) ¥n ôr an ør μdh ,âm ``dƒa 1^5 Op hóëH óm ¡r Lo ¥n ôr ``an »£p ©jo ¬o fs ÉC H äp ÉjQÉ£ÑdG ø``e ´o ƒædG Gò``g õo ``«s ªàjh äp ÉjQÉ£ÑdÉH âr ``fn Qp ƒb Ée GPGE É«Ñ``°ùf ôl «``°üb Égôo ªo Y Gòd áp jq Qp É£s Ñn dG ∫p ɪ©à``°SG ™n e ¢oübÉæàj Gòg óp ``¡r éo dG .É¡æp ër °nT Io OÉYGE øo μªj ’h ,iôNoC’G ∫l GDƒ`°S ?áp «s FÉHô¡μdG Ip õ¡LC’G πn NGO ák ∏jƒW Ik ôàa äp ÉjQÉ£s ÑdG ∑p ôJ Ωp ó©H ío °üæjo GPɪd -1 ?øp eõdG Qp hôªH áp jq Qp É£s Ñn dG »a »u FÉHô¡μdG óp ¡r éo dG ¥o ôr an ¢oübÉæàj GPɪd -2 ÉjÓîdG »g äp ÉjQÉ£ÑdG øe ôn NGB ´m ƒ``f ôo jƒ£J ºq J ,(øp «``°UQÉîdGh âp «aGô¨dG) áp jq Qp É£s Hn Üp ƒ«©d ák ``é«àf Éëk ``°Vp ƒeo É¡æY Gôk jô≤J Ör àcGh ,äp ÉjQÉ£ÑdG øn ep ´p ƒæq dG Gòg ør Y år ëHG .(Alkaline Cells) áo js óp Yp É≤dG Éek óp îà``°ùeo ,Égôp «Zn ≈∏Y ¥o ƒs ØàJ É¡àr ∏n ©n L »``àdq G É¡Jp Gõ«q ªeo h ,É¡«a án KOÉëdG äp Ó``YÉØàdGh ,É``¡Jp Éfƒμe .áp bÓ©n dG än GP án «fhôàμdE’G ™n bGƒªdG :iôNCG ™n bGƒe »a åp ëÑ∏d áp «JB’G áp «MÉàتdG äp ɪ∏μdÉH áo fÉ©à°S’G ∂n æo μp ªr jo h .áp as ÉédG äp ÉjQÉ£ÑdG ,äp ÉjQÉ£ÑdG ,áp «FÉ«ª«cô¡μdG ÉjÓîdG 18
(Lead Storage Battery) :»u °Up É°Un ôq dG ºp cn ôr ªn dG áo qjQp É£s nH -2 Öp £r ≤o dG) Pb ¢pUÉ``°Uôs dG πo YÉØJ É``¡«a ºt àjh ,äp GQÉ«``°ùdG »a äp ÉjQÉ£ÑdG ø``e ´o ƒædG Gò``g Ωo ón îà``°ùjo ¬p Ø°UƒH ∂p «àjôÑμdG ¢p†ªr Mn Op ƒLƒHo ,(Öp Lp ƒªo dG Öp £r ≤o dG) PbO2 ¢pUÉ``°Uôq dG óp «``°ùcGC ™n e (Öp dÉ``°ùdG :áp «JB’G áp dOÉ©ªdÉH áp jq Qp É£s Ñn dG √p òg »a πp °UÉëdG »u ∏μo dG πp YÉØàdG πo «ãªJ øo μªjh .É«v dô¡c ’k ƒ∏ëe Pb(s) + PbO2(s) + 2H2SO4(aq) 2PbSO4(s) + +2H2O(l) ál bÉW ;É¡«a »àdq G ÉjÓîdG Op ót ``©àd ∂n dPh ,Éàk dƒa 12 ƒëf ≈dGE πo ``°üp j óm ¡r Lo ¥n ôr an Ip QÉ«``°sùdG áo jq Qp É£s Hn »``£©Jh ák bÉW É¡FÉ£YÉE H ;É¡æp ër °nT Ip OÉYEG áp «fÉμeÉE H áo jq Qp É£s Ñn dG √òg õo «q ªàJ ɪc ,ÉjÓN 6 ≈dGE ÉgOr óY π°üj å«M .áp aq ÉédG äp ÉjQÉ£q ÑdG ø``e ∫n ƒWGC Gôk ªY É¡«£©jo ɪq ep ;É``¡«a ço óëj …òdq G πn YÉØàdG ¢`o `ùμp ©J ák ``«s FÉHô¡c .áp jq Qp É£s Ñn dG √p òg »a ÉjÓîdG On ót ©J ßr M’ .Ip QÉ«°sùdG áp jq Qp É£s Hn äp Éfƒμe ºs gGC (6-3) πo μ°qûdG øo «Ñjh §l Ñp ¡r en ól ©n °ür en πl °Up ƒr eo áp «q dô¡μdG Ip Os ɪdG ™n e áo «q ∏îdG ál «q æ«H äl ÉZGôa Pb PbO2 .»u °Up É°Un ôs dG ºp cn ôr ªn dG Ön «côJ πo ãq ªj »w £«£îJ ºl °SQ :(6-3) πo μ°qûdG 19
∫l GDƒ`°S :»JB’Éc øp «àn ≤HÉ°ùdG äp ÉjQÉ£q ÑdG »Yn ƒf øn «H áp fQÉ≤ª∏d ’k hóL ∑n ôp àaO »a ºr ¶q f »t °Up É°Un ôs dG ºo cn ôr ªn dG øp «°UQÉîdGh âp «aGô¨dG áo «∏N áp fQÉ≤ªdG ¬o Lh èp JÉædG óp ¡r éo dG ¥o ôr an §o Ñp ¡r ªn dGh óo ©n °ür ªn dG »t dô¡μdG ∫o ƒ∏ëªdG øp ë°qûdG Ip OÉYEG áo «∏HÉb »t Ñp °ùædG Égôo ªo Yo »t Ä«ÑdG Égôo KCG π¡a ,Ap ÉHô¡μdG êp ÉàfGE »``a É¡àp «ªgCGh áp «q fp ÉØn ∏r ¨p dG ÉjÓîdG äp É``≤«Ñ£J ¢p†©H ≈dEG ân ``ar ô©J ¿r GC ón ``©H ¿n B’Gh ?É¡æe ót ëdG øo μªjo ∞«ch ?Qo ÉK’G √òg Éeh ?áp Ä«ÑdGh ¿p É°ùf’E G ≈∏Y ám «Ñ∏°S Qm ÉKBG ÉjÓîdG √òg äp ÉØ∏s îªo d áo ©°SGh áo μ∏n ¡à°ùªo dG áo «s °üî°ûdG Öo «°SGƒëdGh ∫p ƒªëªdG ∞p JÉ¡dG äo ÉjQÉ£Hn h áo aq ÉédG äo ÉjQÉ£Ñn dG πo μq °ûJo Gôk «Ñc Gôk £N (7-3) πp μ°qûdG »a ∫p ɪ©à°S’G óbh ,áp ``Ä«ÑdG ≈∏Yh ¿p É``°ùfE’G áp ë``°U ≈r ``∏Y øn ªr ``°Vp ºp dÉ©dG ∫p hO øe óp jó©dG »a âr Øn æu ``°Uo Os Gƒen ør e ¬``jƒàëJ ɪdp Ip ôn £p în dG äp É``Ø∏s îªo dG ,¢pUÉ``°Uôq dGh ≥p ÑFõu dG πãe áp «s ªu ``°tùdG Ip ójó``°nT ,πp μ«ædGh øp «°UQÉîdGh Ωp ƒ«ã«∏dGh Ωp ƒ«eOÉμdGh .õp «æ¨æªdGh .ál μ∏n ¡à°ùeo äl Éjn Qp É£s Hn :(7-3) πo μ°qûdG äp ÉÑq μn en »a É¡bp ôëH É¡æe ¢oü∏îàdG ºt àjh øe óp jó©dG êp ÉàfEG ≈dGE iODƒ``j ɪq ep ,äp ÉjÉØæt dG Oo GOõJh .¿p É``°ùfE’G án ë``°U Oo óq ¡J ºs Kn ør ep h áp Ä«ÑdGh Ap Gƒ¡dG çn ƒ∏J Öo Ñ``°ùJo »àdG áp eÉ``°ùdG äp GRɨdGh Ip ôîH’C G ¿s CG ɪc .áp «q aƒédG √p É«ªdG ≈dEG Ap ɪdG ™n e É¡d án fn ƒu μn ªo dG Ot GƒªdG âHn ô°ùJh É¡≤o ë°S ºs J Ée GPGE áp jq Qp É£s Ñn dG Io Qƒ£N áp jq Qp É£s Ñn ∏d áp fƒu μªdG Ou GƒªdG ™n e ¬∏Yo ÉØJ ≈dGE …Oq Dƒjo äp ÉjQÉ£ÑdG √òg πn NGO ám ∏«∏b áp LQóH ƒdh Ap ɪdG Ün ôt ``°ùn Jn âp ©n °Vn hn óbh .øp «î°ùàdGh ¥p ôr ën ∏d É¡°Vp ôt ©J ón æY áp jq Qp É£s Ñn dG Qn ÉéØfG Öo Ñ°ùj ɪq e ;øp «LhQó«¡dG Rp ÉZ êp ÉàfEGh 20
ºo éæJn »àdG çp ƒt ∏àdG Qp ÉKGB øe óu ë∏d äp ÉjQÉ£ÑdG √p òg øe ¢pü∏t îàdG äp É«∏ªY ºo ¶u æJo øn «fGƒb ∫p hóq dG øe óo jó©dG .É¡æY ák æeBG âr ``°ù«d án ≤jô£dG √p òg ¿s GC ’q GE ,ám ``°Us ÉN ôm Øn Mo »a É¡æp aóH äp ÉjQÉ£ÑdG √p òg øe ¢oü∏t îàdG Ik OÉY ºt àjh √p òg ™o «H ºt àj Gôk NƒD e íÑ``°UCGh .áp «aƒédG √p É«ªdG ≈dEG Ap ɪdG ™n e äp ÉjQÉ£ÑdG √p òg äp Éfƒu μeo Üp ôt ``°ùn Jn Öp Ñ``°ùH Io ójóédG áo jq Qp É£s Ñn dG ´o ÉÑJo ,¿u Oo Qr o’C G πãe ∫p hódG ¢p†©H »ah .Égôp jhóJ Ip OÉYE’ CnÉ°ûæªdG ™p æ°üe ≈dEG äp ÉjQÉ£ÑdG .áp ØdÉàq dG áp jq Qp É£s Ñn dG ºp «∏°ùJ án £jô°T Ip QÉ«°ù∏d »u FÉHô¡μdG πp «∏ëàdG ÉjÓN ﺳﺎد ًﺳﺎ ço óëJ »àdG ∫p GõàN’Gh óp ``°ùo cCÉàdG äp ÓYÉØJ øe »x FÉHô¡c Qm É«J êo ÉàfEG øo μp ªr jo ¬fs GC ≥n Ñn ``°nS ɪ«a ân ar ôY ≈∏Y É¡∏p «dÉëe Ip Qób ≥n ar hn Ou GƒªdG ∞o «æ``°üJ øo μªj ¬fs GC ≈dhCo’G Ip óMƒdG »a ân ær «s ÑJh .áp «q fp ÉØn ∏r ¨p dG ÉjÓîdG »a É¡àp HGPEG ón æY ∂o μq ØàJ án «dô¡μdG Os GƒªdG ¿s GC h ,ám «dô¡c ’ Os Gƒeh ám «dô¡c Os Gƒen ≈dGE »u FÉHô¡μdG Qp É«àdG ∫p É°üjEG ¿q ÉE a ám «dô¡c Im OÉe ∫p ƒ∏ëe »a »x FÉHô¡c Qm É«J Qp Gô``eEG ón æYh ,ám ÑdÉ``°S iôNGCoh ám ÑLp ƒeo äm ÉfƒjGC ≈dEG Ap ɪdG »``a ÉeóæY äp ÉfƒjC’G √p ò¡d ço óo ër jn GPɪa .áp æër ``°ûp dG »a É¡d áp ØdÉîªdG Üp É£b’C G ƒn ëf ∑o ôëàJ äp ÉfƒjC’G √p òg .(4-3) •n É°ûædG òp Øfq ∂n dP ±n ô©ààd ?áo «∏ª©dG √p òg ≈ªs °ùJo GPÉeh ?Üp É£bC’G ≈dEG πo °üp Jn CuCl2 ¢p SÉëæq dG óp jQƒ∏c ∫p ƒ∏ëªd »t FÉHô¡μdG πo «∏ëàdG:(4-3) áo Hƒ∏£ªdG äo GhOC’Gh Ot GƒªdG CuCl2 ¢p SÉëæq dG óp jQƒ∏c ∫o ƒ∏ëe ,πp μ°sûdG »a íl °Vs ƒeo ƒg ɪc »x FÉHô¡c πm «∏ëJ Ro É¡L äo Gƒ£o îo dG .á«dÉàdG áëØ°üdG »a í°Vs ƒªdG πp μ°ûdG »a ɪc »u FÉHô¡μdG πp «∏ëàdG Rn É¡L Ör cq Q -1 ¿r hq O ºK ,Öm ``£r bo πu c ón æY ço óëj É``e ßr M’h .ÉÑk jô≤J ≥n ``FÉbO ¢pùªN Ip ó``ªd Rn É``¡édG πp ¨q ``°nT -2 .∂Jp ɶMÓe 21
(Éàk dƒa 20) Im Qób Qo ó°üe ∂o ∏°S .Ap ɪdG »a ¢p SÉëæq dG óp jQƒ∏c ∂p μt ØJ án dOÉ©e Ör àcG • πm «°UƒJ ?∫p ƒ∏ëªdG »a »àdG äo ÉfƒjC’G Ée • §Ñ¡ªdG - + ó©°üªdG ?Öm £r bo πu c ≈∏Y É¡¶o MÓJ »àdG äo Gô«¨àdG Ée • Öp £r ≤o dG ≈``∏Y ço óëj …òdq G πp ``YÉØàdG án dOÉ©e Ör ``àcG • ÉÑ£r bo âm «aGôZ .Öp Lp ƒªo dG Öp £r ≤o dG ≈``∏Y ço óëj …òdq G πp ``YÉØàdG án dOÉ©e Ör ``àcG • »w LÉLR Ül ƒÑfCG óp jQƒ∏c ∫o ƒ∏ëe U ±p ôM πp μ°ûH ¢p SÉëæq dG .Öp dÉ°ùdG ∫p ƒ∏ëe »a »u FÉHô¡μdG Qp É«às dG ¿n Éjô°S ío °Vq ƒjo Rl É¡L CuCl2 ¢p SÉëæq dG óp jQƒ∏c Öp £≤dG ƒn ëf (Cl- ) áp Ñp dÉ``°ùdG Qp ƒ∏μdG äo É``fƒjCG ¬o ép àJ ∫p ƒ∏ëªdG »``a »u FÉHô¡μdG Qp É«àdG ¿p Éjô``°S ón ``æY :áp «J’B G áp dOÉ©ª∏d É≤k ah (óo °ùn cÉC àJ) äm ÉfhôàμdGE óo ≤p Ør Jn h ,Öp Lp ƒªo dG 2Cl-(aq) Cl2(g) + 2e- (∫o õàîJ) äm ÉfhôàμdGE Öo °ùo àμJh ,Öp dÉ°ùdG Öp £r ≤o dG ƒn ëf ¬o ép às àn a Cu2+ áo Ñn Lp ƒªo dG ¢p SÉëæq dG äo ÉfƒjCG Éeq CGh Cu2+ + 2e- Cu(s) :áp «J’B G áp dOÉ©ª∏d É≤k ahn (aq) ,¢p SÉëæq dG óp jQƒ∏c ío ∏r ep ɪ¡æe ¿o ƒs μàj øp jò∏s dG øp ««s dp hs ’nC G øp jô°üæ©dG ≈∏Y ∫o ƒ``°üëdG Éææo μªj ¬fq ÉE a Gò¡Hh ço óëJ …òdq G Ro É¡édG Éeq CGn ,»s FÉHô¡μdG πn «∏ëàdG áo «∏ª©dG √òg ≈ªs ``°ùn Jo .¢p SÉëæq dGh Qp ƒ∏μdG Gô``°üæY ɪgh .z»u FÉHô¡μdG πp «∏ëàdG án «∏N{ ≈ªs °ùn «o an áo «∏ª©dG √p òg ¬«a ∫l GDƒ`°S .ɪ¡æe πx c »a áp bÉ£dG äo ’ƒëJ åo «M øe áp «q fp ÉØn ∏r ¨p dG ÉjÓîdGh áp «∏îdG √òg øn «H ¿r QÉb ƒëf áp Ñp dÉ``°ùdG äp ÉfƒjC’G ∂p jôëJ ≈dGE …Ou Dƒjo ám «dô¡c Im OÉ``e ∫p ƒ∏ëe »a »u FÉHô¡μdG Qp É``«àdG Qn hô``e ¿s GE ßr M’ .∫o õn àîJo h Öp dÉ°ùdG Öp £≤dG ƒn ëf ∑o ôëààa áo ÑLp ƒªdG äo Éfƒj’C G Éeq CGh ,Égóp °ùcCÉJh Öp Lp ƒªo dG Öp £≤dG Öp Ñ°ùH ∂dPh ;áp «q fp ÉØn ∏r ¨p dG áp «∏îdG »a É¡àp æë``°oT ¢o ùμY »u FÉHô¡μdG πp «∏ëàdG áp «∏N »a Üp É£b’C G án æë``°oT ¿s CG .»u FÉHô¡μdG óp ¡r éo dG ¥p ôr Øn d »x LQÉN Qm ó°üe Op ƒLh 22
∫l GDƒ`°S ?§n Ñp ¡ªn dG πo μq °ûn jo ɪ¡jt CGh ?ón ©n °ür ªn dG πo μq °ûjo øp «Ñn £≤dG …t GC ,≥p HÉ°ùdG •p É°ûædG »a -1 :»∏j ɪq Y Ör LCG .NiBr2 πμ«ædG óp «ehôH ∫p ƒ∏ëªd »x FÉHô¡c πm «∏ëJ Ap GôLEG ón æY -2 .Ap ɪdG »a πμ«ædG óp «ehôH ∂p μq ØJ án dOÉ©e Ör àcG • ?∫p ƒ∏ëªdG »a áo éJÉædG äo Éfƒj’C G ¬o éàJ øn jCG • .Öm £r bo πu c ón æY ço óo ër jn …òdq G πp YÉØàdG án dOÉ©e Ör àcG • ?áp «q ∏ª©dG √p òg øY èo àp ær Jn »àdG ôo °UÉæ©dG Ée • ,É¡Jp ÉfƒjGC ôp jôëJ ≈dGE áp «s dô¡μdG Ou GƒªdG ôo ¡r ``°Un …Ou Dƒjo πg:ƒg ¿n ’B G øp gòdG ≈dGE Qo OÉÑàj …òdq G ∫o GƒD ``°ùdGh ?∫p ƒ∏ëªdG »a ∫o ÉëdG ƒg ɪc Qp ƒ¡°üªdG »a áp côëdG án ∏¡°S É¡∏p ©Lh ám «q dô¡c Im OÉe »a »u FÉHô¡μdG Qp É«àdG ¿n Éjô``°nS øo «q Ñjo …òdq G (8-3) πn μ``°qûdG ¢püës Øàf ÉæYr O ∂n dP ±n ô©àæd :áp «JB’G áp ∏Ä°SC’G øp Yn Öo «éfo ºK .áp Ñn ∏r °üt dGh (Qp ƒ¡°üªdG áp dÉM) áp ∏FÉ°ùdG :øp «àn dÉëdG »a ?áp côëdG In ó«s ≤eo ¬«a äo ÉfƒjC’G ¿o ƒr μo Jn É¡jt GC h ?áp côëdG Ip ôMo äm ÉfƒjCG ≈r ∏Y …ƒàëj øp «∏n μ°ûdG …t GC • ?ìo ÉÑn °ür ªp dG Ao »°†jo øp «àn dÉëdG …u CG »r a • ?»s FÉHô¡μdG Qn É«àdG Qo ƒ¡°üªdG πo °Up ƒr jo ∞n «c • ál «q FÉHô¡c ál jq Qp É£s Hn »w FÉHô¡c ìl ÉÑn °ür ep ál «q FÉHô¡c ál jq Qp É£s Hn »w FÉHô¡c ìl ÉÑ°üe ∑o Ó°SGC πm «°UƒJ Üo É£bCG âm «aGôZ .(É¡©p bGƒen »a ál àHÉK äo ÉfƒjC’G) ál Ñ∏r °Uo ál «q dô¡c Il OÉe .(ál côëàe äo Éfƒj’C G) ám «q dô¡c Im OÉe Qo ƒ¡°üe .áp Ñ∏°üt dG áp dÉëdG »a É¡∏p «°UƒJ Ωp óYh ,»u FÉHô¡μdG Qp É«às ∏d áp «q dô¡μdG Ou GƒªdG ôp «gÉ°üe πo «°UƒJ :(8-3) πo μ°qûdG 23
¿p Éjô°S ón æYh ,áp côë∏d ák ∏HÉb É¡Jp ÉfƒjGC πo ©éj áp «q dô¡μdG Ip Oq ɪdG ôn ¡``°U ¿s GC n πp μ``°ûdG øe ân ¶r M’ ∂n ∏©d ,óo ``°ùn cCÉàJh óp ©n ``°ür ªn dG ƒn ëf ∑o ôëàJ án Ñp dÉ``°ùdG äp ÉfƒjC’G ¿s EÉa ám «dô¡c Im OÉ``e Qp ƒ¡``°üe »a »x FÉHô¡c Qm É``«J óo Yo É``°üJ hGC ám æ«©e Os Gƒe Öo «``°SôJ ∂n dP ør Y èo àp æjn h ,∫o õn àîr Jo h §p Ñp ¡ªn dG ƒn ëf ∑o ôëàJ án Ñn Lp ƒªdG äp Éfƒj’C Gh .äp GRɨdG ¢p†©H Qp ƒ¡°üe »a »u FÉHô¡μdG Qp É«àdG Qp hôe An ÉæKGC Üp É£bC’G ón æY ço óo ëJn »àdG äp ÓYÉØàdG ≈dGE ôn ãcCG ±n ô©ààdh óp jOƒj Qp ƒ¡°üe »a »x FÉHô¡c Qm É«J Qp hôe ôn KGC øo «q Ñjo …r òdG ,(9-3) πn μ°ûdG ¢p SQo Or G ,(ám «dô¡c ) ám «fƒjCnG Im OÉe :¬«∏J »àdG áp ∏Ä°S’C G øY Ör LGC ºK ,Ωp ƒ«°SÉJƒÑdG ál «q FÉHô¡c ál jq Qp É£s Hn »w FÉHô¡c ìl ÉÑn °üep πm «°UƒJ ∂o ∏r °Sp âm «aGôZ ÉÑn £r bo .Ωp ƒ«°SÉJƒÑdG óp jOƒj Qp ƒ¡°üe »a »u FÉHô¡μdG Qp É«às dG ¿p Éjô°S ôo KGC :(9-3) πo μ°qûdG ?KI Ωp ƒ«°SÉJƒÑdG óp jOƒj Qp ƒ¡°üe »a óo LƒJ »àdG äo ÉfƒjC’G Ée • ?áp jq Qp É£s Ñn dÉH Üp É£b’C G πp °Ur h ón æY Qp ƒ¡°üªdG πn NGO äp Éfƒj’C G øn e ´m ƒf πt c ¬o éàs j øn jCG • ,Öp dÉ``°ùdG :øp «r Ñn £≤o dG øe πx c ≈∏Y ço óo ``ër Jn »àdG äp ÓYÉØàdG πo ``ãq ªn Jo ák «q FÉ«ª«c äm ’OÉ``©e Ör ``àcG • .Öp Lp ƒªo dGh óp jQƒ∏c ∫p ƒ∏ëe »``a »x FÉHô¡c Qm É«J Qp GôeEG ón æY âr ``Kn óM »àdq G äp ÓYÉØàdG øn «H ¬l HÉ``°ûJ ∑n Éæg π``g • ¬p Ñ``°ûdG ¬o Lh Éen ? áp dÉëdG √p òg »a ço óëJ »àdG äp ÓYÉØàdG øn «r Hn h (4-3 ) •p É``°ûædG »a ¢p SÉëæq dG ?É¡æn «H ?Üp É£bC’G ón æY âr fn ƒs μJn »àdG ôp °UÉæ©dG Ao ɪ°SGC Ée • ?Öm £r bo πu c ≈∏Y ço óëJn »àdq G áp «q ∏ª©dG ºo °SG Ée • 24
∫l GDƒ`°S »x FÉHô¡c Qm É«J Qp hôeo ón æY Üp É£b’C G ≈∏Y ço óëJn »àdq G äp ÓYÉØàdG πo ãq ªn Jo ák ``«q FÉ«ª«c äm ’OÉ©e Ör ``àcG :ør ep πx c Qp ƒ¡°üe »a .NaBr Ωp ƒjOƒ°üdG óp «ehôH -1 .CaCl2 Ωp ƒ«°ùdÉμdG óp jQƒ∏c -2 »t FÉHô¡μdG Ao Ó£u dG ﺳﺎﺑ ًﻌﺎ (Electroplating) »t FÉHô¡μdG Ao Ó£u dG Ωo óîà``°ùjo Ωo óîà°ùjo ƒ¡a »u dÉëdG âp bƒdG »a ™m ``°SGh ¥m É£f ≈∏Y (GC 10-3) πn μ°qûdG ôp ¶fG ,äp GQÉ«°ùdG πp cÉ«g Ap ÓW »a Ap Ó£q dG áo «∏ªY Ωo ƒ≤Jh .É``gôp «Zh áp «q dõæªdG äp GhOC’Gh ,Ap Ó£q dG Ip OÉ``e äp ÉfƒjCG ∫p Gõ``àNG ≈``∏Y »u ``FÉHô¡μdG πo ãq ªjo h ,√o oDhÓ``Wp Op Gô``ªo dG íp £``°qùdG ≈∏Y É¡Ñp «``°SôJh øp «°ùëàd áp æ«∏s dG äp Gõq ∏ØdG ¢p†©H Ap Ó£d Ωo hôμo dG Ωo ón îà°ùjo -CG »u FÉHô¡μdG Ap Ó``£q dG án ``«∏ªY (Ü10-3) πo μ``°qûdG .Égôp ¡¶e Ip Qn Góq dG ¥p ÓZEG ón æ©a ,áp ``°†ØdÉH óp jóëdG øe ám cƒ``°ûd ál jq Qp É£s Hn ∫p ƒ°UƒªdG áp °†ØdG Öp £b äo GQP óo °ùo cÉC àJ áp «s FÉHô¡μdG áp °†ØdG øe Öl «°†b (Ag+) äp ÉfƒjGC ≈``dGE ∫o ƒs ëàJh Öp Lp ƒªdG Öp ``£≤dÉH ál jójóM ál cƒ°T ∫p ƒ∏ëªdG »a Üo hòJ »àdG .áp °†ØdÉH óp jóëdG øe ám cƒ°ûd »u FÉHô¡μdG Ap Ó£u dG áo «∏ªY -Ü Ap ÓW »a »u FÉHô¡μdG Ap Ó£u dG Ωo Góîà°SG :(10-3) πo μ°sûdG Ag(s) Ag+ + e- (aq) .áp «q dõæªdG äp GhOC’Gh äp GQÉ«°ùdG πp cÉ«g áp dƒ°UƒªdG áp cƒ°ûdG ≈dGE áp ``°†ØdG äo ÉfƒjGC πo ≤p àæJh ∫o ƒq ëàJh äp Éfhôàμd’E G Öo °ùàμJh Öp dÉ°ùdG Öp £≤dÉH íp £°S ≈∏Y Öo ``°SôàJh áp dn Op É©àªdG áp ``°†ØdG äp GQP ≈dEG Ör àcG .áp °†ØdÉH áo cƒ``°qûdG ≈∏n £r Jo ∂dòHh ,áp cƒ``°qûdG .πp Yo ÉØàdG án dOÉ©e 25
Ao Ó£q dG Oo Gôn ªo dG Io OɪdG πo °Un ƒJhn Öp dÉ°ùdG Öp £≤dÉH πo ``°Un ƒJo ÉghDo ÓW On Gôªo dG In Oq ɪdG ¿s ÉE a ,Ωm ÉY πm μ``°ûHh hCG É¡Hp Ao Ó£dG Op GôªdG Ip Os ɪdG ìp ÓeGC óp MCG ∫p ƒ∏ëe »a ɪgo Ócp ¢o ùªn ¨r jo h,áp jq Qp É£s Ñn ∏d Öp Lp ƒªdG Öp £≤dÉH É``¡H .ÉgQp ƒ¡°üe ∫l GDƒ`°S Ap ƒ``°Vn »a áp «J’B G áp ∏Ä``°SC’G øp Y Ör LCÉa ,øp «``°UQÉîdG øe ám ≤Ñ£H óp jóëdG øe ám ``©£b An Ó``Wp än Or QCG GPEG :áp «q ∏ª©dG √p ò¡d ∂n àp °SGQO .»u FÉHô¡μdG Ap Ó£u dG áp «q ∏N »a ¬eo Góîà°SG øo μªj É«v ë∏r ep ’k ƒ∏ëe ìôàbG -1 ?øo «°UQÉîdG Ωp GC óo jóëdG :ón ©n °ür ªn dG πo μu °ûjo ɪ¡jt CG -2 .Öm £b πu c ón æY ço óëJ »àdq G äp ÓYÉØàdG Öp àcG -3 É``°Uk ƒ°üNh ,áp «s fƒj’C G ≥p dGƒ©dG øn ``ep Ωp É``°ùLC’G øn ep ôp «ãμdG ∞p «¶æàd »t ``FÉHô¡μdG πo ``«∏ëàdG Ωo óîà``°ùjo ,´p ƒ°VƒªdG Gòg ∫n ƒM kGôjô≤J Ör àcG .ám ∏jƒW Im ôàØd Ap ɪ∏d ¢oVôn ©àJ »àdG án js õu ∏p Øp dG Ωn É``°ùLC’Gh äp Éjs ôp Kn ’nC G .án «q fhôàμdE’G ™n bGƒªdG Éek óp îà°ùeo :∂n dP ør Y åp ëÑ∏d áp «J’B G áp «q MÉàتp dG äp ɪ∏μdÉH áo fÉ©à°S’G ∂n æo μp ªjh .Electrolytic Cleaning ,Electrochemical Polishing ,»u FÉHô¡μdG πp «∏ëàdG 26
Extraction of Metals É¡Jp ÉeÉN ør e äp Gõq ∏p Øp dG ¢o UÓîà°SG Ωp ƒ«æªd’C Gh ¢p SÉëæq dGh óp jóëdG πn ãe ,áp aƒdCɪdG äp Gõq ∏ØdG øe ák «n dÉN Ip ô``°UÉ©ªdG Ip É«ëdG Qo ƒt °üJ Öo ©``°üj »a äm ÉÑcôe πp μ°T ≈∏Y ôp °UÉæ©dG øe Égôp «Z ™n e Il óëp às e áp ©«Ñ£dG »a äp Gõq ∏ØdG ºn ¶©e ¿s EG åo «Mh ,Égôp «Zh ≥o ∏n £jo h ,É°kù«FQ É«v JÉ«M ÉÑk ∏n £r en ót ©n jo É¡Jp Éen ÉN øe É¡``°Un Óîà°SG ¿s ÉE a ,áp «q °VQC’G Ip ô°û≤∏r dp áp fn ƒu μªdG Qp ƒî``°üdG ¬``°Un Óîà°SG πo ©éJ õu ∏ØdG äp ÉÑcôe ør e ám «aÉc ám ``«q ªc ≈∏Y …ƒëj …òdq G ôp î``°üdG ≈∏Y Ωp É``în dG ío ∏n £n ``°ür e .äp Gõs ∏ØdG äp Éen ÉN ¢n†©H (11-3) πo μ°qûdG øo «q Ñn jo h .áp jq OÉ°üàb’G áp «MÉædG øe Ék jóéeo (âo ««æZɪdG) »t °ù«WÉ横dG óp jóëdG óo «°ùcGC (âo «°ùcƒr Ño dG) »t FɪdG Ωp ƒ«æªdC’G óo «°ùcCG Fe3O4 A12O3.nH2O Cu3(CO3)2(OH)2 âo jQhRGC õJQGƒc + ôw Mo Öl gn Pn .äp Gõs ∏p Øp ∏d áp «q ©«Ñ£dG äp Éen ÉîdG ¢o†©H :(11-3) πo μ°qûdG 27
¬°Uo Óîà°SG Op Gôªo dG õu ∏ØdG äp ÉfƒjCG ∫o GõàNG ,É¡Jp Éen ÉN ør e äp Gõq ∏Øp dG ¢pUÓîà°S’ áp ªs ¡ªo dG ≥p FGô£dG øp eh ¬°Uo Óîà°SG Op GôªdG õu ∏ØdG øe Éæk ªK πs bGC §o °ûf’C G õt ∏Øp dG ¿n ƒμj ¿r GC •o ôà°ûjo h ,¬æe §n ``°ûfCG õx ∏a äp GQP áp £``°SGƒH ,É¡Jp ÉeÉN øe äp Gõq ∏ØdG ¢pUÓîà``°SG »a ¿o ƒHôμn dG Ωn óp îà``°SG óbh.Éjv OÉ``°üàbG ák jn óp ér eo áo «q ∏ª©dG ¿n ƒμJ ≈àM äp Gõq ∏ØdG ¢pUÓîà°SG »a Ωo ón îà°ùjo h ,øp «°UQÉîdGh Ωp ƒ«æªdC’G øn «H •p É``°ûædG áp ∏``°ù∏°S »a ¬Lo GQOGE øo μp ªjo Pr EG ør e ¥m ƒë°ùe øp «î°ùJ ón æY :Ók ãªa ,¢p SÉëæq dGh ¢pUÉ°Uôq dGh ôp jó°ü≤dGh øp «°UQÉîdG πãe ¬æe Ék WÉ°ûf πu b’C G ɪc ¿p ƒHôμdG óp «°ùcGC »fÉKh ¢oUÉ°Uôs dG èo àp ær jn (¿p ƒHôμn dG) ºp ëØdG øn e ¥m ƒë°ùe ™n e PbO ¢pUÉ°Uôq dG óp «°ùcCG :áp «JB’G áp dOÉ©ªdG »a 2PbO(s) + C(s) 2Pb(s) + CO2(g) äp Gõq ∏ØdG ám °UÉîHh É¡Jp ÉeÉN ør e äp Gõq ∏ØdG øe ôm «ãc ¢pUÓîà°SG »a »t FÉHô¡μdG πo «∏ëàdG Ωo ón îà°ùjo ɪc »u FÉHô¡μdG πp ``«∏ëàdÉH Ωo ƒ«æªd’C G ¢oü∏îà``°ùjo :Ók ãªa ,Ωp ƒ``«æªd’C Gh Ωp ƒ``«ã«∏dGh Ωp ƒjOƒ``°üdG πãe án £n ``°ûp æs dG ço óo ër jn …r òdq G »s ∏μdG πn YÉØàdG πo ãu ªJo áo «J’B G áo dOÉ©ªdGh ,âp «aGô¨dG øn ep Üm É£bCG Ωp Góîà°SÉH √p óp «°ùp cCoG Qp ƒ¡°üªd :áp «∏îdG √p òg »a 2Al2O3(s) + 3C(s) 4Al(s) + 3CO2(g) .É¡Jp ÉeÉN ør e äp Gõq ∏ØdG ¢p†©H ¢pUÓîà°SG ≥n FGôW ¢oüîu ∏jo (1-3) ∫o hóédGh .É¡Jp ÉeÉN ør e äp Gõq ∏ØdG ¢p†©H ¢pUÓîà°SG ≥o FGôW :(1-3) ∫o hóédG ¢pUÓîà°S’G áo ≤jôW õt ∏p Øp dG .äp Gón jQp ƒ∏μdG πo ãe É¡Mo ÓeGC ôn «gÉ°üªd »t FÉHô¡μdG πo «∏ëàdG Ωl ƒ«°SÉJƒHo Ωl ƒjOƒ°Uo Ωl ƒ«ã«dp Ωl ƒ«°ùdÉcn Ωl ƒ«°ù«æ¨ep .√p óp «°ùcCG Qp ƒ¡°üªd »t FÉHô¡μdG πo «∏ëàdG Ωl ƒ«æªdGC 28
:áp «JB’G äp Éë∏£°üªdÉH On ƒ°ü≤ªdG íp °Vq h -1 πp «∏ëàdG ,Qp ƒ¡o ``°ür ªn dG ,áp «FÉ«ª«côo ¡μdG áp ``«∏îdG ,»u ``FÉ«ª«côo ¡μdG πp ``Yo ÉØàdG ,∫p Gõ``àN’G ,óp ``°ùcÉC àdG .»u FÉHô¡μdG Ap Ó£u dG ,»u FÉHô¡μdG :áp «JB’G äp Gôn ≤r Øp dG ør ep πx μd áp ë«ë°üdG áp HÉL’E G õp eQ ∫n ƒr M Ik ôFGO ™°V -2 :≈∏Y É¡Fp GƒàMG Öp Ñ°ùH »s FÉHô¡μdG Qn É«q àdG ìp Óe’C G πo «dÉëe πo °Up ƒr Jo (1) äm ÉfhôJƒ«f -O äm ÉÄjõL -`L äm GQP -Ü äm ÉfƒjCG - CG :ƒg ,óp ©n °ür ªn dG ≈∏Y ço óëj Ée ¿q EÉa KI Ωp ƒ«°SÉJƒÑdG óp jOƒj Qp ƒ¡°üªd »u FÉHô¡μdG πp «∏ëàdG ón æY (2) K+ ∫o GõàNG -O K+ óo °ùcCÉJ -`L I- ∫o GõàNG -Ü I- óo °ùcCÉJ - CG :èo àp æj PbBr2 ¢pUÉ°Uôq dG óp «ehôH Qp ƒ¡°üªd »u FÉHô¡μdG πp «∏ëàdG áp «∏N »a (3) §p Ñp ¡ªn dG ón æY ¢oUÉ°Uôq dG -Ü óp ©n °ür ªn dG ón æY ¢oUÉ°Uôq dG - CG óp ©n °ür ªn dG ón æY ¢oUÉ°Uôq dGh Ωo hôÑdG - O §p Ñp ¡ªn dG ón æY Ωo hôÑdG-`L øn e ám ≤n ©n ∏r ªdp »u ``FÉHô¡μdG Ap Ó``£u dG áp «∏N »a Öp ``Lp ƒªdG Öp £≤dG ≈``∏Y ço óëj …ò``dq G πo ``YÉØàdG (4) :ƒg πp μ«ædG øe ám ≤Ñ£H Ωp ƒ«æªd’C G πp μ«ædG äp ÉfƒjGC ∫o GõàNG -Ü Ωp ƒ«æªd’C G äp ÉfƒjCG ∫o GõàNG - CG πp μ«ædG óo °ùcCÉJ - O Ωp ƒ«æªd’C G óo °ùcCÉJ -`L øe ám ≤Ñ£H óp jóëdG øe ¢m SCÉμd »x FÉHô¡c Am ÓW áp «∏ª©H ≥o ∏©àj ɪ«a íl «ë°U áp «J’B G äp GAGôL’E G …t CG (5) :Ωp hôμo dG óp ©n °ür ªn dÉH ≥o ∏s ©Jo ¢o SÉC μdG -Ü óp jóëdG øe ól ©n °ür en Ωo óîà°ùjo - GC Ωp hôμdG øn ep §l Ñp ¡en Ωo óîà°ùjo - O §p Ñp ¡ªn dÉH ≥o ∏s ©Jo ¢o SCÉμdG -`L :»g ,(øl «°UQÉN -âl «aGôZ) áp aq ÉédG áp «∏îdG »a ón ©n °ür ªn dG πo μu °ûn Jo »àdq G Io Os ɪdG (6) õp «æ¨æªdG óp «°ùcGC »fÉK - O Ωp ƒ«fƒe’C G óo jQƒ∏c-`L øo «°UQÉîdG -Ü âo «aGô¨dG -CG 29
É¡∏p co ÉB J ™p ær ehn Égôp ¡¶en øp «°ùëJ ±p ó¡H áp jq õ∏ØdG »fGhC’G Ap ÓW »a »u FÉHô¡μdG Ap Ó£u dG äo É«∏ªY Ωo óîà°ùJo -3 ;πp μ«ædG øe ám ≤Ñ£H √An ÓWh óp jóëdG øn e ¢m SCÉc ôn ¡¶e øn ``°uùëJo ¿GC ál ÑdÉW äOGQCGn .áp æn jõq ∏d É¡ep Góîà``°SGh .πp μ«ædG øn ep ák ë«Ø°Uh ,ák «LÉLR É°kSÉC ch (âm dƒa9) É«v FÉHô¡c GQk ó°üen h πm «``°UƒJ ∑n Ó°SGC är ôn °†MCÉa ≈∏Y Égóo YÉ°ùJ »àdG äp GOÉ``°TQE’G ¢n†©H áp ÑdÉ£dG ≈∏Y ìr ôàbG ,»u FÉHô¡μdG Ap Ó£u dÉH ∂n àp aô©e Ap ƒ``°Vn »a :»∏j Ée É¡d Éæk «u Ñe áp «q ∏ª©dG √p òg Ap GôLEG .»u FÉHô¡μdG Ap Ó£dG áp «∏N »a ¬eo Góîà°SG øμp ªj …òdG »s ë∏ªdG ∫n ƒ∏ëªdG - GC ?áp jq Qp É£s Ñn ∏d Öp Lp ƒªdG Öp £≤dÉH πo °Un ƒjo (óp jóëdG ¢p SÉC c Ωr CG πp μ«ædG áp ë«Ø°U) Ou GƒªdG …t GC -Ü ?áp jq Qp É£s Ñn ∏d Öp dÉ°ùdG Öp £≤dÉH πo °Un ƒjo (óp jóëdG ¢p SCÉc Ωr GC πp μ«ædG áp ë«Ø°U) Ou GƒªdG …t CG -`L ?Öm £b πu c ≈∏Y ço óëj …òdq G πYo ÉØàdG Ée - O »a ¬o àn Ñs Kn h ,»x ep É°ùn en ôm «¨°U ¢m ù«c »a óp jóëdG Ip On GôHo øe ám «s ªc ™p °Vr ƒn H Öl dÉW Ωn Éb Üp QÉéàdG ióMGE »a -4 ¢mVƒM »a ¬Øn bhGC h ≈∏Y’C G øn ep Ün ƒÑfC’G ≥n ∏ZGC ºs Ko ,øp «an ô£dG ìp ƒàØe »x LÉLR Üm ƒÑfC’ É«∏©o dG áp ``jhGõdG øe (Ü) ™p °VƒdG »a ɪc √óLn ƒa ,´m ƒÑ°SGC Ip ós ªd Ün ƒÑfC’G ∑n ôn Jn h ,(CG12-3) πp μ°qûdG »a ɪc »x FÉe :áp HôéàdG √p ò¡H áp ≤n ∏u ©àn ªo dG áp «J’B G áp ∏Ä°SC’G øp Yn Ör LCG .≥p an ôªo dG πp μ°sûdG óp jóëdG Ip On GôHo ¢o ù«c Al Gƒg º°S 40 º°S 50 ´m ƒÑ°SGC ón ©H Al Ée (Ü) (GC ) .óp jóëdG CnGón °Un ¿n ƒt μn Jn ío °Vu ƒn Jo ál HôéJ :(12-3) πo μ°sûdG 30
Zn(s) + Pb(2a+q) ?´m ƒÑ°SCoG »u °†p eo ón ©H »u LÉLõdG Üp ƒÑf’C G πn NGO Ap Gƒ¡dG iƒà°ùªd çn óM GPÉe - CG ?´p ƒÑ°SC’G Gòg ∫n ÓN Ap Gƒ¡dG øn ep ∂n ∏p ¡à°SG …òdG Ro ɨdG Ée -Ü ?»u ep É°ùn ªn dG ¢pù«μdG πn NGO óp jóëdG Ip On GôHo ¿o ƒd ôn «s ¨Jn GPɪd -`L ?âr fn ƒs μJ »àdG »u æq Ño dG ¿p ƒ∏dG äo GP Io Os ɪdG Ée - O ?áp HôéàdG ∫n ÓN ∫n õp ào NG Ωr CG óo jóëdG ón °ùn cCÉJ πg - `g .áp HôéàdG √p òg »a çn OÉëdG πn YÉØàdG πo ãq ªJo ák «s FÉ«ª«c ák dOÉ©e Ör àcG - h .∂àHn ÉLEG ôr °qùan ?∫m GõàNGh óm °ùcCÉJ πn YÉØJ πo ãq ªn Jo áp «J’B G äp ÓYÉØàdG …t GC -5 Zn(2a+q) + Pb(s) 2Na(s) + Cl2(g) 2NaCl(s) Na+(aq)+ Cl(-aq) NaCl(s) :Ip Qhp ÉéªdG áp ∏Ä°SC’G øp Yn Ör LGC ºK ,πn μ°qûdG ¢p SQOG ,ák «q FÉ«ª«cp ôo ¡c ák «q ∏N πo ãu ªjo (13-3) πo μ°qûdG-6 ?πp μ°qûdG »a áp «q FÉ«ª«côo ¡μdG áp «q ∏îdG ´o ƒf Ée - CG H H ?óp °ùo cCÉàdG áo «∏ªY ¬«∏Y ço óëJ øp «Ñn £≤dG …t GC -Ü õt ∏p Øp dG õt ∏p Øp dG πo ãu ªn jo ɪ¡jt GC h ? ón ©n °ür ªn dG πo ãu ªn jo øp jõn ∏Øp dG …t CG -`L 0 $ ?§n Ñp ¡ªn dG ón æY ço óëJ »àdq G πp Yo ÉØàdG äp ’OÉ©e Ör àcG - O .Öm £r bo πu c A2+ M2+ ≥n ar hn ÉWk É°ûf ôo ãc’C G ƒn go (M,A) øp jõs ∏p Øp dG …t GC - `g ?»u FÉ«ª«μdG •p É°ûæq dG áp ∏°ù∏°S .ál «q FÉ«ª«côo ¡c ál «q ∏N :(13-3) πo μ°qûdG :»∏j ɪq e Óv c ôr °qùa -7 .∞p «°üdG »a É¡æe ´n ô°SCG Ap Éà°qûdG »a πp co ÉB à∏d äp GQÉ«°sùdG Ωo É°ùLGC ¢oVôn ©àJ- GC .Im QÉ«°S πp «¨°ûJ »a áo aq ÉédG áo «q ∏îdG Ωo ón îr àn °ùJo ’-Ü πn Nn GO hGC ∫p õæªdG »a É¡cp Ó¡à``°SG ón ©H (áp as ÉédG ÉjÓîdG ) äp ÉjQÉ£s ÑdÉH ®p É``ØàM’G Ωp ó©H ío ``°ün æjo -`L .Ip õ¡L’C G 31
ám «s Ä«H πn HÉæb äp ÉjÉØn æt dG Öu ``μn en »a ≈≤n ∏r Jo »àdG áo μ∏n ¡à``°ùªdG áo «q ``°Up É°Uôs dG ºo cp rGôn ªn dGh äo ÉjQÉ£s Ñn dG ôon ``Ñà©Jo - 8 πp «∏≤àdGh ,áp μ∏n ¡à°ùªdG áp «s ``°Up É°Un ôs dG ºp cp Gôn ªn dGh äp ÉjQÉ£ÑdG øn ep ¢pü∏t îà∏d ¥p ô£t dG ¢n†©H ìr ôàbG.ám Jƒbƒen .áp Ä«ÑdG ≈∏Y ÉgQp É£NGC øe ¢p SÉëæq dG óp jQƒ∏c ∫n ƒ``∏ëeh Cu ¢p SÉëæq dG øe ÉkÑ£r bo Éek óp îà``°ùeo ám «q fÉØ∏Zp ám «q ∏N Öp ``«côàH Öl ``dÉW Ωn É``b -9 Ωp ƒjOƒ°üdG óp jQƒ∏c ∫n ƒ∏ëeh ,AlCl3 Ωp ƒ«æªdC’G óp jQƒ∏c ∫p ƒ∏ëeh Al Ωp ƒ«æªd’C G øe ÉÑk £bh ,CuCl2 ,»u FÉ«ª«μdG •p É°ûædG áp ∏``°ù∏°S »a øp jôn ``°üæ©dG ™p bƒªH ∂àp aô©e ≈∏Y GOk ɪàYG .áp «s ëp ∏r ªdG Ip ô£æ≤∏d NaCl :áp «q ∏îdG √p ò¡H áp ≤∏p ©n àªo dG áp «JB’G áp ∏Ä°S’C G øp Yn Ör LGC .áp «q ∏îdG √p òg »a §n Ñp ¡r ªn dGh ón ©n °ür ªn dG Op óu Mn - CG .∑p Ó°S’C G ôn ÑYn äp ÉfhôàμdE’G áp côM √n Één Jq G øp «u H -Ü .πn YÉØàdG πo ãu ªJo ák dOÉ©e Ör àcG ?óp ©n °ür ªn dG ón æY ço óëj …òdq G πYo ÉØàdG Ée -`L .πn Yo ÉØàdG πo ãu ªn Jo ák dOÉ©e Ör àcG ?§p Ñp ¡ªn dG ón æY ço óëj …òdq G πo YÉØàdG Ée - O .áp «∏îdG πn NGO çn OÉëdG »s ∏μdG πn Yo ÉØàdG πo ãu ªn Jo ák dOÉ©e Ör àcG - `g áp ∏Ä°SC’G øp Yn Ör LGC ºK ,Gók «u L πn μ°sûdG ¢p SQOG ,ám «FÉ«ª«cô¡c ám «∏N Ön «côJ øo «q Ñjo (14-3) πo μ°ûdG -10 :¬p H áp ≤∏©àªdG áp «J’B G ?πp μ°sûdG Gòg »a áp «FÉ«ª«côo ¡μdG áp «∏îdG ´o ƒf Ée - CG ?§n Ñp ¡ªn dG πo ãu ªn jo ɪ¡jt GC h ón ©n °ür ªn dG πo ãu ªn jo (B,A) øp «Ñn £≤dG …t GC -Ü ?(B,A) øp «Ñn £≤o dG øn ep xπc áo æë°Tp Ée -`L ? (B) Öp £≤dG ƒn ëf ∑o ôëàj ɪ¡jt CGh ?(A) Öp £≤dG ƒn ëf ∑o ôq ëàj ( X- , M+ ) äp ÉfƒjC’G …t CG - O .πp Yo ÉØàdG án dOÉ©e Ör àcG ?(A) Öp £≤dG ón æY ço óo ër jn …òdq G πo Yo ÉØàdG Ée - `g .πp YÉØàdG án dOÉ©e Ör àcG ?(B) Öp £≤dG ón æY ço óo ër jn …òdq G πo Yo ÉØàdG Ée - h 32
πm «°UƒJ ∂o ∏r °Sp Im Qób Qo ó°üe B Öo £≤dG (Éàk dƒa 20) U ±p ôM πp μ°ûH »w Lp ÉLn Ro Ül ƒÑfGC A Öo £≤dG MX »w dô¡c ∫l ƒ∏ëe M+ X- .ál «q FÉ«ª«cô¡c ál «q ∏N :(14-3) πo μ°sûdG :åo «M ør ep »u FÉHô¡μdG πp «∏ëàdG áp «∏Nh áp «s fÉØ∏¨dG áp «q ∏îdG øn «H ¿r QÉb -11 .ɪ¡æe πx c »a §p Ñp ¡ªn dGh óp ©n °ür ªn dG áo æn ër °T - CG .ɪ¡æe πx c »a §p Ñp ¡ªn dG≈∏Y ço OÉëdG πo Yo ÉØàdGh óp ©n °ür ªn dG ≈∏Y ço OÉëdG πo Yo ÉØàdG -Ü .ɪ¡æe πx c »a áp bÉ£dG äo ’ƒëJ -`L .πp Yo ÉØàdG áo «q FÉ≤∏Jp - O 33
4اﻟﻮﺣﺪ ُة اﻟﺮاﺑﻌ ُﺔ óo Yp Gƒn ≤n dGh ¢Vo ƒr ªo ëo dG ≈∏Y …ƒàëJh ÉæJp É«M »a É¡eo óp îà°ùfn ák «q YÉæ°U äm Ééàæe √o ÓYCG Io Qƒ``°üdG πo ãu ªJo »a É¡Jo ÉeGóîà°SG Éeh ?óp YGƒ≤n dGh ¢pVƒªo ëo dÉH Oo ƒ°ü≤ªdG ɪa ,ón YGƒbh ¢mVƒªo Mo ?ÉæJp É«M 34
;ÉæJp É«M »a Ip ô«ÑμdG áp «ªgC’G äp GP áp «FÉ«ª«μdG äp ÉÑcôªdG øn ep óo YGƒ≤dGh ,¢oVƒªëdG ót ©n Jo ∂p jQƒ∏chQó«¡dG ¢n†ªr M Ro ôØJo Io ón ©p ªn dGh ,∂p jôà«°ùdG ¢p†ªr M ≈∏Y …ƒàëj ¿p ƒª«∏dG ôo «°ü©a ¢o†ªr M ƒg í``°Tôs ∏d Ωo hÉ≤ªdG ,(ê) ø«eÉà«ØH ±o ô©jo Ée hCG ,(C) øo «eÉà«ah ;Ωp É©£dG ºp ``°†¡d ¢o†ªr ëa ;áp «s FÉ«ª«μdG äp ÉYÉæ``°üdG øe ôp «ãμdG »a ¢oVƒªëdG πo NóJ ɪc ,∂p «HQƒμ``°S’C G ∂p jQƒØ°ùØdG ¢o†ªr Mn h ,äp GQÉ«``°ùdG äp ÉjQÉ£Hh ¥p Qƒn dG áp YÉæ°U »a Ωo óîà``°ùjo ∂p «àjôÑμdG áo jhÉμdG GOƒ°üt dÉa ;óp YGƒ≤∏d áp Ñ``°ùædÉH ∫o ÉëdG ∂dòch .Ip óª``°S’C G áp YÉæ``°U »a Ωo óîà``°ùjo »a Ωo ón îà°ùjo Ωp ƒ«°SÉJƒÑdG óo «``°ùchQó«gh , äp Éضu æªo dGh ¿p ƒHÉ``°üdG áp YÉæ°U »a Ωo ón îà``°ùJo ?ɪ¡o ær ep πx c äp ÉØ°U Ro ôHnCG Éeh ?óo YGƒ≤dG Éeh ?¢oVƒªëo dG ɪa .áp bÓëdG ¿p ƒHÉ°U áp YÉæ°U ¿r GC ∂n dP ón ©H ∂n æe ™o bs ƒn nàojhn ,áp Ø∏àîªdG É¡àp £°ûfCG òp «ØæJh Ip óMƒdG √p òg áp °SGQO ón ©H ¬o ao ô©à°S Ée Gòg :¿r CG≈∏Y GQk OÉb ¿n ƒμJ ,Ip óYÉ≤dGhp GC ¢p†ªr ëdGIn ƒb,∞n °TÉμdG,In óYÉ≤dG,¢n†ªr ëdG:án «J’B Gºn «gÉتdG±n ôu ©n Jo .∫p OÉ©àdGπn YÉØJ,áp °Vƒªëo dGán LQO Ωp Góîà°SÉH óp YGƒ≤dGh ¢pVƒªëo dG øY ∞p ``°ûμ∏d ák £«``°ùH ák «∏ªY Ün QÉéJ …n ôéJo .áp «YÉæ°üdG∞p °TGƒμdG ,»t FÉ«ª«μdGÖo «côàdG:åo «Mør e óp YGƒ≤dGh¢pVƒªëo dGπp «dÉëeäp ÉØ°Uøn «H¿n QÉ≤J .∞p °TGƒμdG»aôo «KCÉàdGh .»u FÉHô¡μdGπp «°UƒàdGhΩu É©dG∞p °TÉμdGΩp Góîà°SÉHIp óYÉ≤dGhCG¢p†ªr ëdGIn ƒbOn óu ëJ .ám fhRƒeám «s fƒjCGn äm ’OÉ©ªHIp óYÉ≤dGh¢p†ªr ëdGøn «Hák £«°ùHäm ÓYÉØJπn ãq ªJo :πp ãeáp YÉæ°üdG»aóp YGƒ≤dGh¢pVƒªëo dG¢p†©Hôp «°†ëJ≥n FGôW±n ô©àJ .Ωp ƒjOƒ°üdGóp «°ùchQó«gh,∂p «àjôÑμdG¢p†ªr Mh,É«fƒeo ’Cn Gh,∂p jQƒØ°ùØdG¢p†ªr M .ÉæJp É«M»aóp YGƒ≤dGh¢pVƒªëo dGán «ªgCGQn óq ≤Jo »a óp YGƒ≤dGh ¢pVƒªëdÉH áp £ÑJôªdG áp «FÉ«ª«μdG äp ÉYÉæ°üdG ¢p†©H ôp KGC »a ån ëÑJ .áp Ä«ÑdG .áp Ä«ÑdG≈∏Y√ôn KCGån ën Ñr Jn h,»s °†p ªr ëdGôn £ªdG±n ôp ©r Jn .çp ƒ∏àdGøn ep áp Ä«ÑdG≈∏Yáp ¶aÉëªdGán «ªgCGQn óq ≤Jo 35
¢o Vƒªo ëo dG ôl «ãμa ,É¡ªp °SG Qo ó°üe ƒg ∂dP πs ©dh ,(´p Pp Óq dG ºp ©£s dG) ¢p†eÉëdG É¡ªp ©£H (Acids) ¢oVƒªëo dG õo «ªàJ ,∫p É≤JôÑdGh ,¿p ƒª«∏q dG ôp «``°üYh ,πu în dG πn ãe ,Éæep É©W »a É¡eo óîà``°ùf hCG É¡do hÉæàf »àdq G áp «q FGò¨dG Ou GƒªdG øn ep .¢pVƒªo ëo dG ºn °SG É¡«∏Y ≥o ∏p £r fo ám «s FÉ«ª«c Os Gƒe ≈∏Y É¡Fp GƒàM’ ∂dPh ;»w °†p ªr M ºl ©W É¡d øp Ñ∏s dGh ∞n «æ°üJ ¿s GC ≈dGE Éæg Io QÉ°T’E G Qo óéJ ,áp «q FGò¨dG Ou GƒªdG »``a óo LƒJ »àdq G ≈∏Y ¢oVƒªëdG ôo ``°üà≤J ’h ≈dGE óo æà``°ùjn áp «s FÉ«ª«μdG äp É``ÑcôªdG áp YÉæ``°üdGh ôp Ñn àîªo dG »``a Ip ô``°†s ëªdG Ou GƒªdG øe óo ``jó©dG ∑É``æ¡a ¢ù«dh áp «q Ñ«côàdG É¡°Uu GƒNh É¡Jɪ°Sp ôo ¶o ër jn Ou GƒªdG √ò``g ºn `¶©e øs μdh ,¢lVƒªMo É```¡fs nGC ≈∏Y ∞o æs ``°ün Jo É¡ªn ¶©e¿s C’,É¡bp Gòehr GC É¡ªp ©W≈dGE πo eÉ©àdG Öo é«a ,áp é``°ùf’C Gh óp ∏ép ∏r dp ál bQÉM hGC ál jhÉc É¡fq ’C É¡bo hòJ .Ébk ÓWGE ¬bo hòJ Ro ƒéj ’ ¢pVƒªëdG ¢n†©H (1-4) ∫o hó``édG øo «q Ñn jo h .óm jó``°T Qm òëH É``¡©n e :É¡«a ¿o ƒμJ »àdG Ou GƒªdGh áp aƒdÉC ªdG .É¡jƒàëJ »àdG Ot GƒªdGh áp aƒdÉC ªdG ¢pVƒr ªo ëo dG ¢o†©H :(1-4) ∫o hóédG ¢p†ªr ën dG ≈∏Y …ƒàëJ »àdG Ou GƒªdG ¢o †©H ¢o †ªr ën dG äo É«°†p ªr ëdG ∂p jôà«°ùdG ¢o†ªr M πt în dG ∂p «à«°SC’G ¢o†ªr M ∂p «fp ƒHôμdG ¢o†ªr M áo jq RɨdG äo ÉHhô°ûªdG (ê øo «eÉà«a) ∂p «HQƒμ°SC’G ¢o†ªr M äo É«°†p ªr ën dGh ¿o ƒª«∏q dG ∂p «àjôÑμdG ¢o†ªr M äp GQÉ«°ùdG äo ÉjQÉ£q H ∂p jQƒ∏chQó«¡dG ¢o†ªr M ∂p «àcÓdG ¢o†ªr M Ip ó©ªdG Io QÉ°üYo øo Ñn ∏s dG ¢pVƒªo ëo dG äo ÉØ°U -1 É¡fs CG ɪc,ôp ªM’C G ¿p ƒ∏q dG ≈``dEG Ap ÉbQõdG ¢pùª``°ûdG ´p ÉsÑJ áp bQhn ¿n ƒd ôo «u ¨n Jo ¢nVƒªëo dG ¿s GC ≈``°†n en ɪ«a ân ar ôYn √p ògÉeh?¢pVƒªo ëo ∏diôNoGC äl ÉØ°U∑n Éægπr ¡a.øp «LhQó«¡dGRo ÉZ∂n dPøYèo àp ær jn häp Gõq ∏ØdG ™n eπo YÉØàJ .(1-4) •n É°ûædG òp Øq f ∂n dP áp aô©ªd ?äo ÉØ°üp dG 36
»u FÉHô¡μdG Qp É«q à∏d ¢pVƒªo ëo dG πp «dÉëe πo «°UƒJ :(1-4) áo Hƒ∏£ªdG äo GhOC’Gh Ot GƒªdG ∂p jôà«ædG ¢p†ªr Mh ,HCl ∂p jQƒ∏chQó«¡dG ¢p†ªr M :ør ep πx co ør ep (ôàd/∫ƒe 0^1) õp «côàH πo «dÉëe ,(âm dƒa9) ál jq Qp É£s Hn ,πe 200 É¡ào ©n °nS ál «LÉLR ¢l SCÉc ,CH3COOH ∂p «à«°SC’G ¢p†ªr Mh ,HNO3 .äl GRÉØs bn ,ál «bGh Il Qɶq f ,πm «°UƒJ ∑o Ó°SCG ,¬p JóYÉb ™n e ôl «¨°U »w FÉHô¡c ìl ÉÑn °ür ep , âp «aGô¨dG øe ¿p ÉÑ£bo äo Gƒ£o îo dG ,áp «q LÉLõdG ¢p SÉC μdG πn ``NGO ∞p Øs îªdG ∂p jQƒ∏chQó«¡dG ¢p†ªr M ∫p ƒ∏o ëen ør ``e πe 100 ™r ``°V -1 »a ɪc ,»u FÉHô¡μdG ìp ÉÑ``°üªdGh áp jq Qp É£s Ñn dÉH ɪ¡o ∏r ``°Up hn ¢p SCÉμdG »a âp «aGô¨dG »r Ñn £bo ¢r ùªZG ºK .∂n dP ôr °qùa .»u FÉHô¡μdG ìp ÉÑ°üª∏d ço óëj Ée ßr M’ .πp μ°qûdG .¢p†ªr ë∏d Qm ÉKGB áp js GC øe ¢pü∏t îà∏d Ap ɪdÉH Gók «q L âp «aGô¨dG »r Ñn £bo h án «q LÉLõdG ¢n SÉC μdG ∞p ¶q fn -2 ∂p «à«°S’C G ¢p†ªr M ∫n ƒ∏ëeh ,Ik ôe ∞p Øs îªdG ∂p jôà«ædG ¢p†ªr M ∫n ƒ∏ëe Éek óp îà°ùeo án HôéàdG Qp ôq cn -3 :áp «J’B G áp ∏Ä°SC’G øp Yn Ör LCG ºs Ko ,iôNCoG Ik ôe ∞p Øs îªdG ?»s FÉHô¡μdG Qn É«àdG É¡æe πx c ∫o ƒ∏ëe πo °Up ƒjo πg • ?»u FÉHô¡μdG Qp É«à∏d ¢pVƒªo ëo dG πp «dÉëe πo «°Up ƒJ ∫t óo jn Ωn ÓY • ?»s FÉHô¡μdG Qn É«àdG É¡∏o «dÉëe πo °Up ƒJo »àdG Ot GƒªdG ≈ªq °ùn Jo GPÉe • ?∂n dP ∫o ój Ωn ÓY ?ôn Nn BG ≈dEG ∫m ƒ∏ëe ør e ìp ÉÑ°üªdG Ip AÉ°VEG Io ó°T ∞o ∏àîJ πg • (âm dƒa9) ál jq Qp É£s Hn »w FÉHô¡c ìl ÉÑ°üe âm «aGôZ ÉÑn £r bo ¢p†ªr M ∫o ƒ∏ëe ∞p Øs îªdG ∂p jQƒ∏chQó«¡dG »u FÉHô¡μdG Qp É«às ∏d ¢pVƒªo ëo dG πp «dÉëe ∫o É°üjEG 37
äo ÉfƒjCG É¡p æp jt ÉC J ón æY èo àp æjh ,Ap ɪdG »a É¡àp HGPEG ón æY øo js CÉàJ ál «q dô¡c Ow Gƒe ¢nVƒªëo dG ¿s GC ≈dEG ân ∏r °Us ƒJ ∂n ∏q ©d án «q FɪdG É¡∏n «dÉëe πo ©éj ɪs e ;¢p†ªr ëdG ±p Ó``àNÉH ∞o ∏àîJ ál ÑdÉ``°S iôNoCG äl ÉfƒjCGh (H+) øp «LhQó«¡dG .»u FÉHô¡μdG Qp É«às ∏d ák ∏°Up ƒr eo :áp dOÉ©ªdÉH Ap ɪdG »a ∂p jQƒ∏chQó«¡dG ¢p†ªr M øp jt CÉJ áp dOÉ©e πo «ãªJ øo μp ªjo h HCl(aq) H(+aq) + Cl(-aq) ¢pVƒr ªo ëo dG Io ƒs bo -2 ,Éjv ƒb ¢o†ªr ëdG ¿Éc GPÉE a ,Ap ɪdG »a ¬p æp jt CÉJ áp LQO ≈∏Y GOk ɪàYG ∞l «©°V hGC …w ƒb ¬o fs CÉH ¢o†ªr ëdG ∞o °Un ƒr jo ɪq ep ;Ap ɪdG »a ¬p àHGPEG ón æY øo js CÉàn Jn ¬p Jp ÉÄjõL ºn ¶n ©r eo ¿q ÉE ``a ,∂p jQƒ∏chQó«¡dG ¢p†ªr M »a ∫o ÉëdG ƒn go É``ªc ,…x ƒbn πm μ°ûH áo «q °†p ªr ëdG äo ÉØ``°üdG ôo ¡¶àa ,(H+) äp ÉfƒjGC øe É«v Ñ``°ùf Im ô«Ñc ám «q ªc ¿p ƒt μn Jn ≈dEG …Ou ƒnD jo ¢p†ªr M πn ãe ,ÉØk «©``°V ¢o†ªr ëdG ¿Éc GPEG Ées CGh .»u ``FÉHô¡μdG Qp É«à∏d ¬p dƒ∏ëe πp «``°UƒJ áo LQO Oo GOõ``Jh ¿n hO äp ÉÄjõédG ø``e ôo ÑcC’G Ao õédG ≈≤Ñàjh ,øo ``js CÉàJ ¬p Jp ÉÄjõL ør ``e Góv L ák ∏«∏b ák Ñ``°ùf ¿s ÉE a ,∂p «à«``°SC’G áo «s ``°†p ªr ëdG äo ÉØ``°üdG ∞o ©``°†àa ,Ap ɪdG »a (H+) äp ÉfƒjCG øe Góv L ál ∏«∏b äl É«ªc ’GE èo àp æj ’h ,øm jt ÉC J .ÉØk «©°V »u FÉHô¡μdG Qp É«à∏d ¬p dƒ∏ëe πo «°UƒJ ¿o ƒμjh ,∫p ƒ∏ëª∏d øp jt CÉàdG áo dOÉ©e Öo ``àn μr Jo Ap ɪdG »a É¡æp jt CÉJ ón ``æYh ,ák jq ƒb É``°Vk ƒªMo ( HNO3) h (HCl) ør ``e wπc ót ``©jo h É°Vk ƒªo Mo (H2CO3h HCOOHh CH3COOH):¢oVƒªëdG ót ©n Jo ɪæ«H ,( ) óm MGh √m ÉéJq ÉH ºm ¡°ùH óo MGƒdG ºo ¡°ùdG ôo «°ûj åo «M .( ) øp «°ùn cp É©àe øp «ªn ¡°ùH Ap ɪdG »a É¡æp jt ÉC J áo dOÉ©e Öo àn μr Jo h ,ák Ø«©°V .»x FõL øm jt CÉJn ≈dGE ¿p É°ùn cÉ©àªdG ¿p ɪ¡°ùdG ôo «°ûj ɪæn «H ,»x ∏co øm jt ÉC J ≈dEG ∫l GƒD `°S .CH3COOH ,HNO3 :Ap ɪdG »a øp ««n J’B G øp «°†n ªr ën dG øn ep πx c øn jt CÉJn ám «q FÉ«ª«c äm ’OÉ©ªH πr ãu en ôo ``°üæY πo Nój ’ ál «q ``°†p ªr M äl ÉØ``°U áp «s FɪdG É¡∏p «dÉëªd ¿o ƒ``μj iô``NGC Ow Gƒ``e ∑Éæg π``g ,ør ``μdh ?É¡Ñp «côJ »r a øp «LhQó«¡dG CO2(g) + H2O(l) H2CO3(aq) :án «J’B G πp Yo ÉØàdG án dOÉ©e πr es CÉJ Ap ɪdG »`a É`v «FõL øo js CÉàj …òdq G H2CO3 ∂p «fp ƒHôμdG ¢n†ªr M Éék àp æeo Ap ɪdG ™n e πn Yn ÉØn Jn CO2 Rn ÉZ ¿s CG ßr M’ H2CO3(aq) H2O HCO - + H+(aq) :áp «JB’G áp dOÉ©ªdG »a ɪc HCO-3h H+ äp Éfƒ`jCG Éék àæe 3(aq) 38
»a øp «LhQó«¡dG äp GQP Op ƒLhp Ωp ón Yn ør ep ºp Zr ôt dG ≈∏Y É«v ``°†p ªr M ’k ƒ∏ëe »u FɪdG CO2 ∫o ƒ∏ëe ót ©n jo Gòd .ôp ªM’C G ≈dGE É¡fo ƒd ôo «s ¨àj An ÉbQR ¢m ùª°T ´p ÉÑs Jn áp bQh ≈∏Y ∫p ƒ∏ëªdG Gòg øe Im ô£b ™p °Vr hn ón æYh ,¬p Ñ«côJ ∫l GƒD `°S .∂n dP ôo °ùØJ ák «q FÉ«ª«c äm ’OÉ©e Ör àcG .É«v °†p ªr M ’k ƒ∏ëe »u FɪdG SO2 ∫o ƒ∏ëe ót ©n jo øo μªj ≥n Ñ``°nS Ée ≈∏Y Ak ÉæHh .ák «q ``°†p ªr M äp Gõs ∏aÓs dG óp «``°SÉc’C áo «q FɪdG πo «dÉëªdG ¿o ƒμJ ,Ωx ÉY πm μ``°ûHh .Öl dÉ°S ôo NBG ¿l ƒjCGh ,Öp Lp ƒªdG (H+) ¿o ƒjGC É¡æp tjCÉJ øY èo àp ær njhn Ap ɪdG »a øo sjCÉàJ Il Os Ée :¬fs ÉC H ¢p†ªr ëdG ∞o jô©J óo Yp Gƒn ≤n dG ﺛﺎﻧ ًﻴﺎ âp jR ≈dGE ±o É°†Jo »àdq G Ao É°†«ÑdG Io OɪdG É¡fq GE ?(Ωp ƒjOƒ°üdG óp «°ùchQó«g) áp jn hp Éμn dG GOƒ°üt dÉH ân ©r ª°S πg (Ωp ƒ«°ùdÉμdG ón «°ùchQó«g) ÉCn Øn £ªdG ôn «édG Ωo óîà°ùj É°ük î°T ân jr CGQ πgh .¿p ƒHÉ°üq dG áp YÉæ°U ón ær Yp ¿p ƒàjõdG (Bases) ón YGƒb ≈∏Y áp ∏ãe’C G øe øp «Jn OɪdG øp «Jn Ég ¿s GE ?äp Gô°ûn ën dG øe É¡àp jɪëd Qp Éé``°TC’G ¿p É≤«``°Sp Ap Ó£d .ÉæJp É«M »a É¡eo Góîà°SG ôo ãμj ón YGƒb ≈∏Y Il ô«ãc ál ∏ãeGC ∑Éægh .ÉæJp É«M »a É¡eo óîà°ùf .áp «q eƒ«dG ÉæJp É«M »a É¡dp ɪ©à°SG äp ’Ééeh óp YGƒ≤dG ¢p†©H An ɪ°SCG øo «q Ñj (2-4) ∫o hóédGh .É¡dp ɪ©à°SG äp ’Ééeh óp YGƒ≤dG ¢p†©H Ao ɪ°SGC :(2-4) ∫o hóédG É¡dp ɪ©à°SG äo ’Éée Io óYÉ≤dG .(äp ÉYƒdÉÑdG) ±p QÉ°ün ªn dG ∞p «¶æJ Ou Gƒe »ah ,¿p ƒHÉ°üdG áp YÉæ°U »a πo Nój Ωp ƒjOƒ°üdG óo «°ùchQó«g .äp ÉeɪëdG ∞p «¶æJ ≥p «MÉ°ùeh ,Ip óª°S’C Gh ,∞p «¶æàdG πp FGƒ°S áp YÉæ°U »a πo Nój (Qo OÉ°ûædG) É«fƒeo nC’G . Ip ó©ª∏d Ip óFGõdG áp °Vn ƒªo ëo dG áp édÉ©ªd Ωo ón îà°ùJo »àdG áp jhOC’G áp YÉæ°U »a πo Nój Ωp ƒ«°ù«æ¨ªdG óo «°ùchQó«g .Öp FGƒ°ûdG øe Üp ô°ûdG √p É«e áp «≤æJ »ah ,Qp Éé°TC’G ¿p É≤«°S Ap ÓWp »ah ,Ap ÉæÑdG »a Ωo ón îà°ùjo Ωp ƒ«°ùdÉμdG óo «°ùchQó«g óp YGƒ≤dG äo ÉØ°U -1 ¿p ƒ∏dG ≈dEG Ap GôªëdG ¢pùª``°ûdG ´p ÉÑs Jn áp bQh ¿n ƒd ôo «u ¨n Jo »¡a ,É¡Jp ÉØ``°U øe ôp «ãμdG »a óo YGƒ≤dG ¬HÉ``°ûàJ ál jhÉc É¡fs ’C ;É¡bo ht òJ Rƒéj ’h ,¿p ƒHÉ°üq dG πn ãe ºp Yp Éæs dG É¡°ùp ªn ∏r en h ôu ªo dG É¡ªp ©r £H ∞o °üp às Jn ɪc .¥p QR’C G ?¢pVƒªo ëo dG πo «dÉëe ¬∏o ``°Up ƒr Jo ɪc »s FÉHô¡μdG Qn É«às dG óp YGƒ≤dG πo «dÉëe πo ``°Up ƒr Jo πg ,ør μdh ,óp ``∏é∏q d .(2-4) •p É°ûædG òp «ØæJ ∫p ÓN øe ∂n °ùp ØæH ∂n dP ≈dGE ±r ôs ©n Jn 39
»u FÉHô¡μdG Qp É«à∏d óp YGƒ≤dG πp «dÉëe πo «°UƒJ :(2-4) áo Hƒ∏£ªdG äo GhO’C Gh Ot GƒªdG ™n e ôl «¨°U »w FÉHô¡c ìl ÉÑn ``°ür ep ,âp «aGô¨dG øe ¿p ÉÑ£bo ,(âm dƒa 9) ál jq Qp É£s Hn ,πe 200 ál «LÉLR ¢l SÉC c óp «°ùchQó«gh ,NaOH p ΩƒjOƒ°üdG óp «``°ùchQó«g :øe (ôàd/∫ƒe 0^1) õp «côàH πo «dÉëe ,¬Jp óYÉb .NH3 É«fƒe’C Gh ,KOH Ωp ƒ«°SÉJƒÑdG äo Gƒ£o îo dG ¢r ùªZG ºq Ko ,áp «q LÉLõdG ¢p SCÉμdG πn NGO Ωp ƒjOƒ``°üdG óp «``°ùchQó«g ∫p ƒ∏ëe ør e πe 100 ™r ``°Vn -1 .πp μ°qûdG »a ɪc ,»u FÉHô¡μdG ìp ÉÑ°ür ªp dGh áp jq Qp É£s Ñn dÉH ɪ¡o ∏r °Up hn ¢p SCÉμdG »a âp «aGô¨dG »Ñn £r bo .∂n dP ôr °qùan .»u FÉHô¡μdG ìp ÉÑ°üª∏d ço óëj Ée ßr M’ -2 ?»u FÉHô¡μdG Qp É«às ∏dp Ωp ƒjOƒ°üdG óp «°ùchQó«g ∫p ƒ∏ëe πo «°UƒJ ∫t ót j Ωn ÓY - CG .∂n dP ío °Vp ƒJo ák «q FÉ«ª«c ák dOÉ©e Ör àcG -Ü .∫p ƒ∏ëª∏d Qm ÉKBG áp js GC øe ¢pü∏t îà∏d Ap ɪdÉH Gók «q L âp «aGô¨dG »Ñn £bo h án «q LÉLõdG ¢n SCÉμdG ∞r ¶u fn -3 ,iôNCoG Ik ôe É«fƒeC’G ∫n ƒ∏ëeh ,Ik ôe Ωp ƒ«°SÉJƒÑdG óp «°ùchQó«g ∫n ƒ∏ëe Éek óp îà°ùeo án HôéàdG Qp ôq cn -4 :áp «JB’G áp ∏Ä°S’C G øY Ör LGC ºs Ko ?»s FÉHô¡μdG Qn É«àq dG ɪ¡æe πx c ∫o ƒ∏ëe πo °Up ƒjo πr g • ?»u FÉHô¡μdG Qp É«s à∏d óp YGƒ≤dG πp «dÉëe πo «°UƒJ ∫t ój Ωn ÓY • ?∂n dP ∫t óo j Ωn ÓY ?ôn NGB ≈dEG ∫m ƒ∏ëe ør ep ìp ÉÑ°üªdG Ip AÉ°VGE Io ó°Tp ∞o ∏àîJ πg • (âm dƒa9) ál jq Qp É£s Hn »w FÉHô¡c ìl ÉÑ°üep âm «aGôZ ÉÑn £r bo óp «°ùchQó«g ∫o ƒ∏ëe Ωp ƒjOƒ°üdG »u FÉHô¡μdG Qp É«às ∏d óp Yp Gƒ≤dG πp «dÉëe πo «°UƒJ 40
(OH-) äo ÉfƒjCG É¡æY èo àp ær jn h ,Ap É``ªdG »a É¡àp HGPGE ón æY øo js ÉC àJ óp YGƒ≤dG πn «dÉëe ¿s CG ≈``dGE ân ∏r ``°Us ƒJ ∂n ∏©d øp jt CÉJ πo «ãªJ øo μp ªjh .»u FÉHô¡μdG Qp É«às ∏d ák ∏``°Up ƒr eo É¡∏n «dÉëe πo ©éj ɪq e ;ál ÑLp ƒeo iôNGC äl ÉfƒjGC h áo ÑdÉ``°ùdG :á«JB’G áp dOÉ©ªdÉH Ap ɪdG »a Ωp ƒjOƒ°üdG óp «°ùchQó«g NaOH(s) H2O Na(+aq)+ OH(-aq) óp YGƒ≤dG Io ƒs bo -2 ɪc- ák jq ƒb âr fn Éc GPÉE a ,Ap ɪdG »a É¡æp jt CÉJ áp LQO ≈∏Y GOk ɪàYG ál Ø«©°V hGC ál jq ƒb É¡fs CÉH Io óYÉ≤dG ∞o ``°Un ƒr Jo ≈dGE …Ou Dƒn jo ɪq ep ;Ap ɪdG »a É¡àp HGPEG ón æY øo js CÉàj É¡ªn ¶©e ¿s EÉa -Ωp ƒjOƒ``°üdG óp «``°ùchQó«g »a ∫o ÉëdG ƒg Oo GOõJh ,…x ƒb πm μ``°ûH áo jq óYÉ≤dG äo ÉØ``°üdG ôo ¡¶àa ,(OH-) äp ÉfƒjCG ør ep É«v Ñ``°ùf Im ô«Ñc ám «q ªc ¿p ƒt ``μJn .»u FÉHô¡μdG Qp É«àq ∏d É¡dp ƒ∏ëe πp «°UƒJ áo LQO ,øo js CÉàJ ¬Jp ÉÄjõL øe Góv L ák ∏«∏b ák Ñ°ùf ¿s EÉa -É«fƒeo ’Cn G ∫p ƒ∏ëe »a ɪc- ák Ø«©°V Io óYÉ≤dG âfÉc GPGE Ées CG (OH-) äp ÉfƒjCG øe Góv L ál ∏«∏b äl É«q ªc ’GE èo àp æjn ’h ,øm jt CÉJ ¿n hO äp ÉÄjõédG øe ôo Ñc’C G Ao õédG ≈≤Ñàjh ɪc ,ÉØk «©°V »u FÉHô¡μdG Qp É«às ∏d ¬p dƒ∏ëe πo «``°UƒJ ¿o ƒμjh , áo jq óYÉ≤dG äo ÉØ``°üdG ∞o ©``°†àa ,Ap ɪdG »a NH+4(aq)+ OH(-aq) .(1-4 ) πp μ°qûdG »a íl °Vs ƒn eo ƒg NH3(g) + H2O(l) .É«fƒeC’Gh Ωp ƒjOƒ°üdG óp «°ùchQó«g »r dn ƒ∏ëªd »t FÉHô¡μdG πo «°UƒàdG :(1-4) πo μ°qûdG øp jt ÉC àdG áo dOÉ©e Öo àn μr Jo ∂n dòd ;Ap É``ªdG »a É«v ∏c øo js ÉC àJ ,ák jq ƒb ón YGƒb (KOH) h (NaOH) ør ``ep πw c ót ``©n Jo h øo js ÉC àJ,ák Ø«©``°V ón YGƒb N2H4 øjRGQó«¡dGh ,NH3 É«fƒe’C G ót ``©n Jo ɪæn «H ,( ) óm MGh √m É``éJq ÉH ºm ¡``°ùH .( ) øp «°ùn cÉ©àeo øp «ªn ¡°ùH øp jt ÉC àdG áo dOÉ©e Öo àn μr Jo ∂n dòd ;Ap ɪdG »a É«v FõLo 41
∫l GDƒ`°S ¿o ƒr jo ’Cn G Éeh .N2H4 ,KOH:Ap ɪdG »a áp «JB’G óp YGƒ≤dG øn ep πx c øn jt ÉC J øo «u ÑJo ák «q FÉ«ª«c äm ’OÉ``©e Ör ``àcG ?Ap ɪdG »a É¡æp jt ÉC J ón æY èo Jp ÉædG ∑o ôn à°ûªdG ∞o jô©J øo μªj Gò¡dh ,(OH-) äp ÉfƒjCG ≈r ∏Y …ƒàëJ áp ≤HÉ°ùdG óp YGƒ≤dG πn «dÉëe ¿s CG ân ér àn æà``°SG ∂n ∏q ©d πg ,ør μdh .zÖl Lp ƒe ôo NGB ¿l ƒjCGh ,Öo dÉ°ùdG (OH-) ¿o ƒjGC É¡æp tjÉC J øY èo àp æjh Ap ɪdG »a Üo hòJ Il OÉe{ É¡fs CÉH Ip óYÉ≤dG ,»p Ør æs dÉH Öo «éà°S óp «cÉC àdÉH ,É¡Ñp «côJ »a OH- ≈∏Y Ap ɪdG »a É¡àp HGPGE πn Ñb áp ≤HÉ°ùdG óp YGƒ≤dG ™o «ªL …ƒàëJ ɪc ,OH- ¿o ƒjCG èo àp æj Ap ɪdG ™n e πo Yn ÉØàJ Éeón æY É¡æs μdh ,É¡Ñp «côJ »a OH- ≈∏Y …ƒàëJ ’ NH3 É«fƒe’C Éa ∫o Éãeh.OH- äp ÉfƒjGC ák éàp æeo Ap ɪdG ™n e πo Yn ÉØàJ ,(Na2O ,K2O ,CaO) πp ãe äp Gõq ∏ØdG óp «``°SÉcGC ¢n†©H ¿s CG :áp «JB’G äp ’OÉ©ªdG »a øl «s Ñn eo ƒn go ɪc ,(»u ëdG ôp «édG) Ωp ƒ«°ùdÉμdG óp «°ùcCG πo Yo ÉØn Jn ∂n dP CaO(s) + H2O(l) Ca(OH)2(aq) Ca(OH)2(aq) Ca2(a+q) + 2OH(-aq) ∫l GƒD `°S .Ap ɪdG ™n e Ωp ƒ«°SÉJƒÑdG óp «°ùcCG πn Yo ÉØJ πo ãu ªJo ák «q FÉ«ª«c ák dOÉ©e Ör àcG óp YGƒn ≤n dGh ¢pVƒªëo dG ∞o °pTGƒn cn ﺛﺎﻟ ًﺜﺎ ;¢pùª``°ûdG ´p ÉÑs Jn áp bQh ¿p ƒd ≈∏Y ôo KDƒJo ón YGƒ≤dGh ¢nVƒr ªo ëo dG ¿s CG áp ≤HÉ``°ùdG ∂n àp ``°SGQO ∫p ÓN øe ân ar ôY ≈ªs ``°ùn Jo h ,áp bQƒdG ≈∏Y »àdq G áp fƒs ∏ªo dG Ip Os ɪdG ¿p ƒd ôp «t ¨J ør Y èl JÉf rGòn g ¢pùª``°ûdG ´p ÉÑs Jn áp bQn h ¿p ƒd ôn «t ¨J ¿s EG PEG áp HÉLEÓd ? Ip óYÉ≤dG hGC ¢p†ªr ëdG øe πx μH ôo Kq ÉC àj ∞n «ch ?∞o °TÉμdG ɪa ,(Indicator) ÉØk °TÉc Io Oq ɪdG √òg .(3-4) •n É°ûædG òp Øq fn ,∂n dP ør Y 42
Ip óYÉ≤dGh ¢p†ªr ëdÉH Égôo Kt CÉJh áo «q ©«Ñ£dG ∞o °TGƒμdG:(3-4) áo Hƒ∏£ªdG äo GhO’C Gh Ot GƒªdG óp «``°ùchQó«g ∫o ƒ∏ëe ,HCl ∞p ``Øs îªdG ∂p jQƒ∏chQó«¡dG ¢`p`†ªr M ∫o ƒ``∏ëe ,ôo ``ªMGC ±l ƒ``Ø∏e äo ÉfƒHôc) õp «ÑîdG ¥o ƒë``°ùe ,ôl £s ≤e Al Ée ,êm RÉW ¿m ƒª«d ôo «``°üY ,NaOH ∞p Øs îªdG Ωp ƒjOƒ``°üdG ál «LÉLR ¢l SÉC c ,πe 200 án ©n °nS ál «LÉLR ¢l SÉC c ,¿m ƒë°U ∞p «¶æJ πo FÉ°S ,(áp «q æ«LhQó«¡dG Ωp ƒjOƒ°üdG Ön «HÉfGC á°ùªN ,»w LÉLR Öl «°†b ,øn °ùær Hp óo bp ƒr e ,(2OóY) πe 10 êl Qs ón eo Ql ÉÑîep ,πe 100 án ©n °nS .Qm ÉÑàNG äo Gƒ£o îo dG »dGƒM) πe 200 án ©n °nS áp «q LÉLõdG ¢p SÉC μdG »a Ip ô«¨°üdG ôp ªM’C G ±p ƒØ∏ªdG ™p £n bp øe ák «ªc ™r °V -1 .(¢p SCÉμdG ™o HQ ¿o ƒd ín Ñ°üj ≈àM Qp Éæq dG ≈∏Y É¡ær îu °Sh ≥p HÉ``°ùdG ¢p SCÉμdG ≈dEG ôp £s ≤ªo dG Ap ɪdG øe πe 100 ∞r ``°VGC -2 .É≤k eÉZ Éjv ôgR ∫p ƒ∏ëªdG »a ¬o ©r ``°Vh ,±p ƒØ∏ªdG ¥p Qh øY ∫n ƒ∏ëªdG πp ``°üar G ºK ,On ôo Ñàd É¡cr ôJGh Qp Éæq dG øY ¢n SÉC μdG ™p an QG -3 .πe 100 án ©n °nS áp «q LÉLõdG ¢p SÉC μdG ∞p ``°TÉc ∫p ƒ∏ëe ør e πe 3 êp Qs ón ªo dG Qp ÉÑn îr ªp dG áp £``°SGƒH ™r ``°Vn hn ,Qm ÉÑàNG Ön «HÉfGC á``°ùªN òr N -4 .É¡æe πx c »a ôp ªMC’G ±p ƒØ∏ªdG ∂p jQƒ∏chQó«¡dG ¢`p`†ªr M ∫p ƒ∏ëe ør e π``e 10 ôp Nn B’G êp Qs óªdG Qp É``Ñn îr ªp dG áp £``°SGƒH ∞r ``°VGC -5 ,É©k e øp «Jn Os ɪdG êp GõàeG øe óp ct CÉà∏d kGó«L Ün ƒÑfC’G ês Qo ºs Ko ,∫p hs C’G Qp ÉÑàN’G Üp ƒÑfGC »a ∞p Øs îªdG .∂n Jp ɶMÓe ¿r hq O ?èo JÉædG ¿o ƒ∏dG Ée .∫p ƒ∏ëªdG ¿p ƒd ôn «t ¨J ßr M’ :»Jp B’G ∫p hóédG »a ∂n Jp ɶMÓe ¿r hq Oh ,Ou GƒªdG áp «≤H ™n en án °ùeÉîdG In ƒn £r îo dG Qp ôq cn -6 (Im óYÉb hCG ¢m†ªr Mn ) Ip Oq ɪdG ´o ƒf èp JÉædG ∞p °TÉμdG ¿o ƒd Ip OɪdG ºo °SG ∂p jQƒ∏chQó«¡dG ¢o†ªr M Ωp ƒjOƒ°üdG óo «°ùchQó«g ¿p ƒª«∏q dG ôo «°üY õp «ÑîdG ¥o ƒë°ùe ¿p ƒë°üdG ∞p «¶æJ πo FÉ°S 43
óp YGƒ≤dGh ¢pVƒr ªo ëo dG øn «H õp ``««ªà∏d ôp ªMC’G ±p ƒØ∏ªdG ∫p ƒ∏ëe Ωo Góîà``°SG øo μp ªjo ¬o fs GC ân ¶r M’ ∂n ``∏s ©d Il QÉÑY :∞o °TGƒμdGh .∞p ``°TGƒμdG øe ôp ªMC’G ±p ƒØ∏ªdG ∫o ƒ∏ëe ót ©n jo Gòd ,¢pùªr ``°sûdG ´p ÉÑs Jn áp bQh πãe Éek ɪJ »a ôn NBG ¿m ƒ∏H ¿o ƒs ``∏àJ ɪnæ«H ,áp q«°†p ªr ën dG πp ``«dÉëªdG »a øm ``s«©n eo ¿m ƒr ∏n Hp ¿o ƒs ∏àJ ám ``Ø«©°V ám qjƒ°†r Yo ón ``YGƒb hGC ¢`m`Vƒªo Mo ø``Y .áp qjóYÉ≤dG πp «dÉëªdG ∫l GƒD `°S ∂n dp õæe »a ¬eo óp îà°ùJn …òdq G (ƒÑeÉ°ûdG) ôp ©n °sûdG πp «°ùZ ôo °†n ër àn °rùeo ¿n Éc GPEG Ée áo aô©e ∂n æo μªj ∞n «c ?Éjv óYÉb ΩGC É«v °†p ªr Mn §p °nSƒn dG »a …p É°sûdG ∫o ƒ∏ëe ¬«£©jo …òdG ¿o ƒ∏s dG ɪn an ,áp «q ©«Ñ£dG ∞p °TGƒμdG øn ep …p É°ûdG ∫o ƒ∏ëe ót ©n jo -1 ?∂n dP ôo ÑàîJ ∞n «c ?…q óp YÉ≤dG §p °nSƒn dG »a ¬«£©jo …òdG ¿o ƒr ∏q dG Éeh ?»u °†p ªr ëdG :ør ep πx co ≈dEG ¬p àp an É°Vn GE ón æY …u Qp ƒr éo dG Op QƒdG ∞o °TÉc ¬«£©jo …òdG ¿o ƒr ∏s dG Ée -2 .¢p†«H’C G πu îdG • .êp ÉLõdG ∞p «¶æJ πp FÉ°S • .¿p ƒª«∏q dG ôp «°üY • .õp «ÑîdG ¥p ƒë°ùe • πn ãe ál «q ©«ÑW ∞o °TGƒc É¡«∏Y ≥o ∏n £jo h ,ám «q ©«ÑW Qn OÉ``°üe øe ¬«∏Y ∫o ƒ°üëdG øo μp ªjo Ée ∞p ``°TGƒμdG øeh .Op ƒ°SC’G Öp æn ©p dGh ,…u Qp ƒéo dG Op QƒdGh ,ôp ªM’C G Qp ó檰ûdGh ,ôp ªMC’G ±p ƒØ∏ªdG ôp Ñn àn îr ªo dG »a É¡eo Góîà°SGh ÉgDhGô``°T ºt àj åo «M ,Ip õgÉédG áp «s FÉ«ª«μdG ∞p ``°TGƒμdG ¢n†©H ∑n Éæg ¿s GC ɪc ?óp YGƒ≤dGh ¢pVƒªëdÉH ∞p °TGƒμdG √p òg ¿o GƒdGC ôo Kq ÉC àJ ∞n «μa ,óp YGƒ≤dGh ¢pVƒªo ëo dG øn «H õp ««ªà∏d »u °SQóªdG .(4-4) •n É°ûædG òp Øu fn ,∂n dP áp aô©ªd 44
óp YGƒ≤dGh ¢pVƒªo ëo dÉH Égôo Kt nÉC Jh áo «q YÉæ°üdG ∞o °TGƒμdG :(4-4) áo Hƒ∏£ªdG äo GhOC’Gh Ot GƒªdG ¢p†ªr M ,HCl ∂p ``jQƒ∏chQó«¡dG ¢p†ªr M :áp ``«JB’G Ou GƒªdG øe (ô``àd/∫ƒe 0^1) õp ``«côàH πo ``«dÉëe Öo «HÉfGC ,KOH Ωp ƒ«``°SÉJƒÑdG óp «°ùchQó«g ,NaOH Ωp ƒjOƒ``°üdG óp «``°ùchQó«g ,HNO3 ∂p jôà«ædG Il QÉ£s bn ,(2OóY) πe10 êl Qs ón eo Ql ÉÑn îr ep ,»u dÉ≤JôÑdG πp «ã«ªdG ∫o ƒ∏ëe ,øp «dÉãØdƒæ«ØdG ∫o ƒ∏ëe ,Qm ÉÑàNG .ál «bGh Il Qɶq f,(2 OóY) äo Gƒ£o îo dG ∞p Øs îªo dG ∂p ``jQƒ∏chQó«¡dG ¢p†ªr M ∫p ƒ``∏ëe øe πe 5 ∫p hs C’G Qp É``ÑàN’G Üp ƒÑfGC »``a ™r ``°V -1 πe 5 ådÉãdG »ah ,HNO3 ∞p Øs îªo dG ∂p jôà«ædG ¢p†ªr M ∫p ƒ∏ëe ør ep πe 5 »fÉãdG »ah ,HCl óp «°ùchQó«g ∫p ƒ∏ëe øe πe 5 ™HGôdG »ah ,NaOH p ΩƒjOƒ``°üdG óp «``°ùchQó«g ∫p ƒ∏ëe øe .KOH Ωp ƒ«°SÉJƒÑdG øn e πx c ≈dGE ¬o ær ep äm Gô£n bn ™n °†r Hp Ip QÉ£s ≤n dG áp £°SGƒH ∞r ``°Vp nCG ºs Ko ,øp «dÉãØdƒæ«ØdG ∫p ƒ∏ëe ¿n ƒr dn ßr M’ -2 .∂n Jp ɶMÓe ¿hq O .áp ≤HÉ°ùdG Öp «HÉfC’G ?…u óp Yp É≤dG §p °nSƒn dG »a ¬o fo ƒd Éeh ?»u °†p ªr ëdG §p °nSƒn dG »a øp «dÉãØdƒæ«ØdG ∞p °TÉc ¿o ƒd Ée -3 §p ``°nSƒn dG »a ∞p ``°TÉμdG ¿o ƒd Ée .»u dÉ≤JôÑdG πp ``«ã«ªdG ∫p ƒ∏ëe ™n ``en án ≤HÉ``°ùdG äp Gƒ``£o îo dG Qp ôq ``cn -4 :»J’B G ∫p hóédG »a ∂n Jp ɶMÓe ¿r hq O ?…u óp Yp É≤n dG §p °nSƒn dG »a ¬fo ƒd Éeh ?»u °†p ªr ëdG ∫p ƒ∏ëªdG »a »u dÉ≤JôÑdG πp «ã«ªdG ¿o ƒd ∫p ƒ∏ëªdG »a øp «dÉãØdƒæ«ØdG ¿o ƒd Ip OɪdG áo ¨«°U HCl HNO3 NaOH KOH ɪæn «H ,»u °†p ªr ëdG §p °nSƒn dG »a ¬o dn ¿n ƒd ’ øp «dÉãØdƒæ«ØdG ∞n °TÉc ¿s GC ≥p HÉ``°ùdG •p É``°ûædG øe ân ¶r M’ ∂n ∏©d §p ``°nSƒdG »a ôn ªMCG Éfk ƒd »£©«a »u dÉ≤JôÑdG πp «ã«ªdG ∞o ``°TÉc Ées CG ,…u óp YÉ≤dG §p ``°nSƒn dG »a Éjv ôgRn Éfk ƒr dn »£©jo .…u óp YÉ≤dG §p °nSƒdG »a ôn Ø°UGC Éfk ƒd »£©jo ɪæn «H ,»u °†p ªr ën dG É¡æe Oo ÉØà°ùjo ɪc ,∞p °TGƒμdG Ωp Góîà°SÉH Ip óYÉ≤dGh ¢p†ªr ëdG øn «H õo ««ªàdG øo μªj ¬fs GC ∂n dn ío °†àj Gòμgh .Ip óYÉ≤dG hCG ¢p†ªr ëdG Ip ƒs bo ión en áp an ôp ©r en »a É°†k jGC 45
áp °Vn ƒªo ëo dG áo LQO راﺑ ًﻌﺎ ,¬°ùo Øf õo «côàdG ɪ¡d ¿n Éch ∂p jƒfÉãjE’G ¢p†ªr Mh ,∂p jQƒ∏chQó«¡dG ¢p†ªr M øe ø«dn ƒ∏ëe ân «£r YCG GPGE õp «côàH ál bÓYn ∂n dòd πgh ?Ée ∫m ƒ∏ëªd áp ``°VƒªëdG áp LQO ¢o SÉ«b øo μªj ∞n «ch ?ák ``°Vn ƒªo Mo ôo ãcCG ɪ¡jt ÉC a ?∫p ƒ∏ëªdG »a H+ äp ÉfƒjGC ∫p ƒ∏ëªdG áp °VƒªM áo LQO Oo GOõJ åo «M ,¬«a H+ äp ÉfƒjGC õp «côJ ≈r ∏Y ∫p ƒ∏ëªdG áp °VƒªM áo LQO óo ªà©J ±o ôn ©r jo h 14 ≈dGE ôm Ør ``°Up øe èm jr Qp ór Jn Ωp Góîà``°SÉH áp ``°VƒªëdG áp LQO ør Y ôo Ñs ©n jo hn H+ äp ÉfƒjCG õp «côJ Ip OÉjõH ;’k OÉ©àe ’k ƒ∏ëe »t ≤ædG Ao ɪdG ót ©n jo èp jQóàdG Gòg »ah ,pH õp eôdÉH ¬d õo en ôjo h ,»u æ«LhQó«¡dG ºp bôn dG èp jQóàH áo «s °†p ªr ëdG πo «dp ÉëªdG Ées nCG ,7 …hÉ°ùJ ¬d pH áo ª«bh OH- äp ÉfƒjCG õp «côàd hm É°ùn eo ¬«a H+ äp ÉfƒjCG õn «côJ ¿s C’ ôcòdÉH ôjóédG øeh ,7 ør e ôn ÑcCG áp js óYÉ≤dG πp «dÉëª∏d pH áo ª«b ¿o ƒμo Jn ɪæn «H ,7 ør e πt bGC É``¡d pH áo ``ª«≤a »a ɪn cn ,OH- äp ÉfƒjnGC õp «côJ Ip OÉjõH pH ºo «b Oo GOõJ øm «M »a ,H+ äp ÉfƒjGnC õp «côJ Ip OÉjõH πt ≤p Jn pH ºn «n bp ¿s GC .(2-4) πp μ°qûdG OH- õp «côJ Io OÉjR ∫p OÉ©àdG áo £≤fo H+ õp «côJ Io OÉjR óo Yp Gƒn ≤n dG ¢oVƒr ªo ëo dG pH Ȉȋ ȈȊ Ȉȉ ȈȈ Ȉȇ Ȑ ȏ Ȏ ȍ Ȍ ȋ Ȋ ȉ Ȉ ȇ .»u æ«LhQó«¡dG ºp br ôn dG èo jQóJ :(2-4) πo μ°qûdG .É¡Jp OÉjõH πt ≤p Jn hn ,pH áo ª«b âr ∏s bn ɪ∏q c Oo GOõJ ∫p ƒ∏ëªdG áp °VƒªMo án LQO ¿s CG ≥p HÉ°ùdG πp μ°ûdG øn ep ío °†àj Ωs É©dG ∞n ``°TÉμdG ≈ªq ``°ùn jo ¢xUÉN ∞m ``°TÉc Ωp Góîà``°SG ≈dGE Ik OÉY ÉCo é∏f Im óYÉb hCG ¢m†ªr M Ip ƒq b ≈``∏Y ºp ``μë∏dh èm jõen øe ¿o ƒs μàj ƒo ghn .(3-4) πn μ``°qûdG ôp ``¶fG ,(Universal Indicator) ∂dPh ,∫p ƒ∏ëª∏d pH ºp ``«n bp ôp «t ¨àn H ôo «s ¨àj ¬o fn ƒd ¿s CÉ``H Ro Éàªjh ,∞p ``°TGƒμdG øe πp «ã«ªdG hCG øp «dÉãØdƒæ«ØdG hCG ¢pùª°ûdG ´p ÉÑs J πãe ,iôNC’o G ∞p ``°TGƒμ∏d Éak ÓN .pHºp n«bp ør e Om ós ën eo ¥m É£fp »a É¡fo ƒd ôo «s ¨àj »àdG ,»u dÉ≤JôÑdG ,∫p ƒ∏ëª∏d pH ºp «n bp ôp «t ¨àH Ωu É``©dG ∞p ``°TÉμdG ¿o ƒd ôo «¨s àn j ∞n «c áp aô©ªdh .Ωt É©dG ∞o °Tp ÉμdG :(3-4) πo μ°qûdG .(5-4) •n É°ûædG òp Øu fn 46
Ωt É©dG ∞o °TÉμdG :(5-4) áo Hƒ∏£ªdG äo GhO’C Gh Ot GƒªdG ¢p†ªr M ør ``e πx c ør e õp «côàdG áo jhÉ``°ùàe πo ``«dÉëe ,ôl £s ≤n eo Al É``e ,∫l ƒ∏ëe hr CG »w ``bQh Ωw É``Y ∞l ``°TÉc ,NaOH Ωp ƒjOƒ°üdG óp «``°ùchQó«gh ,CH3COOH ∂p «à«``°SC’G ¢p†ªr Mh ,HCl ∂p jQƒ∏chQó«¡dG .ál «LÉLR ¥l É°S ,(4 OóY) πe 100 ál «LÉLR ¢l SCÉc ,NH3 É«fƒr eo ’nC Gh äo Gƒ£o îo dG …r òdq G ¿o ƒ∏s dG Ée .ôp £s ≤n ªo dG Ap ɪ∏d »u æ«LhQó«¡dG ºp br ôs dG óp jóëàd »s bQƒdG Ωs É©dG ∞n ``°TÉμdG πp ª©à``°SG -1 ?ôp £s ≤n ªo dG Ap ɪ∏d pH áo ª«b Éeh ?¬«∏Y ân ∏r °üM πx c »a ™r °Vn ºs Ko ,áp ©HQC’G ¢p ShDƒμdG øn e ¢m SCÉc πu c ≈∏Y πp «dÉëªdG óp MCG ºn °SG πo ªëj É≤k °ün ∏r eo ™r °V -2 .∫p ƒ∏ëªdG øe πe 10 Üo Qp É≤jo Ée É¡ær ep ≈∏Y É¡©r °Vn hn ,∂p jQƒ∏chQó«¡dG ¢p†ªr M ∫p ƒ∏ëe ør e Ik ô£r bn òr No ,á«LÉLõdG ¥p É°ùdG Ωp Góîà°SÉH -3 ?∫p ƒ∏ëª∏d pH áo ªn «r bp Éeh ?¬«∏Y ân ∏r °ün Mn …r òdG ¿o ƒr ∏q dG Ée .Ωu É©dG ∞p °TÉμdG áp bQh Ée .∂p «à«°S’C G ¢p†ªr M ™n en án dhÉëªdG Qp ôq cn ºK ,ôp £s ≤n ªo dG Ap ɪdÉH Gók «u L án «LÉLõdG ¥n É``°ùdG πp ``°ùZG -4 πg ?ôp N’B G øn ep iƒbGC øp «°†n ªr ëdG …t GC h ?∫p ƒ∏ëª∏d pH áo ªn «r bp Éeh ?¬«∏Y ân ∏r °üM …r òdq G ¿o ƒ∏s dG ?Ap ɪ∏d pH ør e πt bCG Ωr CG ôo ÑcGC øp «°†n ªr ë∏d ɪ¡«∏Y ân ∏r °ün Mn ¿p Éà∏s dG pH Éàªn «r bp …òdq G ¿o ƒr ∏q dG É``e .É«fƒeC’Gh Ωp ƒjOƒ``°üdG óp «``°ùchQó«g »dn ƒ∏ëe Éek óîà``°ùe án dhÉëªdG Qp ôu ``cn -5 pH áo ª«b Éeh ?pΩƒjOƒ°üdG óp «``°ùchQó«g ∫p ƒ∏ëªd pH áo ª«b Éeh ?ám dÉM πu c »a ¬«∏Y ân ∏r ``°ün Mn »dn ƒ∏ëªd ɪ¡«∏Y ân r∏``°ün Mn ¿Éà∏s dG pH Éફb πg ?iƒbCG øp «Jn óYp É≤dG …t GC h ?É«fƒe’C G ∫p ƒ``∏ëªd ?Ap ɪ∏d pH ør e πt bGC Ωr CG ôo ÑcGC øp «Jn óYÉ≤dG :»J’B G ∫p hóédG »a ∂n Jp ÉXƒë∏e ¿r hq O -6 pH áo ª«b Ωu É©dG ∞p °TÉμdG áp bQh ¿o ƒd ∫o ƒ∏ëªdG Ao ɪdG ∂p jQƒ∏chQó«¡dG ¢o†ªr M ∂p «à«°SnC’G ¢o†ªr M Ωp ƒjOƒ°üdG óo «°ùchQó«g É«fƒr eo n’C G 47
»u æ«LhQó«¡dG ºp br ôs dG ¢p SÉ«≤d É°Uv ÉN GRk É¡L ∑Éæg ¿s CG ôp còq dÉH ôp jóédG øn eh ºp br ôs dG ¢p SÉ«≤e Rn É¡L ≈ªq ``°ùn jo ,Ωu É©dG ∞p ``°TÉμdG øe ák bs Op ôn ãcGCn äm É``°SÉ«b »£©jo .(4-4) πn μ°ûdG ôp ¶fG ,(pH meter) »u æ«LhQó«¡dG .»u æp «LhQó«¡dG ºp br ôs dG ¢p SÉ«≤e Ro É¡L :(4-4) πo μ°qûdG ºp ``∏t ©àdG áp ``eƒ¶æen ≈``dEG πr ``No OG ,∂n ``Hp øp «``°Us ÉîdG Qp hô``ªdG áp ``ª∏ch Ωp óîà``°ùªdG ºp ``°S’ ´p ƒ``LôdÉH iƒà°ùªdG hCG ™p °SÉàdG ∞u °üs ∏d Ap É«ª«μdG êp É¡ær ep ≈dGE πr NOG ºq Ko ,èn gÉæªdG ôp àn Nr Gh ,(Eduwave)»u fhôàμd’E G √p òg ír àaG ,(Éjó«e ) Ip Oó©àªdG §p FÉ``°SƒdG ióMEG ∂n dn ôr ¡n ¶r jn »u æ«LhQó«¡dG ºp br ôs dG ¢n SQO ôr ``àNGh , åp ``dÉãdG õn «côJÉek óîà°ùeáp £«°SƒdG»aáp éen ôѪdGóp YGƒ≤dGh¢pVƒªëo dG¢p†©Ñd»s æ«LhQó«¡dGºn br ôs dGóp Lp hn ,án £n «°SƒdG (pH) ºp «bh ,É¡àn er óîà°SG »àdq G õp «cGôàdGh óp YGƒ≤dGh ¢pVƒªëo dÉH ’k hóL ºr ¶q fn ºs Ko ,Im ôe πu c »a ôàd/∫ƒe 1 »aäp É°TÉ°ûdGáo YÉÑW∂n æo μp ªj.É¡Jp ƒq bÖn °ùn Móp YGƒ≤dGh¢pVƒªëo dGøeÓv cÖr Ju Qn ºK,É¡«∏Yπo °üëJ»àdq G . º¡©n en É¡°rûbÉfh ∂FÓeRh ∂ªp ∏©e ≈∏Y É¡°Vr ôYG ºs Kn ør ep h ,(Word) ∞u ∏n en »a É¡¶o ØMh Im ôe πu c óo YGƒ≤dG ¢o VƒªëdG Io óYÉ≤dG hp GC ¢o †ªr ën dG NH3 CH3NH2 NaOH KOH HF HCOOH HNO3 HCl »t æ«LhQó«¡dG ºo br ôs dG Ωp Góîà°SÉH iôNGCo ™n bGƒen ≈dEG ∫o ƒNódG ∂n æo μp ªj »u fhôàμd’E G º∏t ©àdG áp eƒ¶æe ≈dEG ∫p ƒNót dG øn ep ør μªàJ ºd GPGE :áp «J’B G áp «q MÉàتdG äp ɪ∏μdG ióMEG (flash pH-meter) ,áp °Vƒªëo dG áp LQO ¢o TÓa ,»u æ«LhQó«¡dG ºp br ôs dG ¢p SÉ«≤e ¢o TÓa 48
Search
