Important Announcement
PubHTML5 Scheduled Server Maintenance on (GMT) Sunday, June 26th, 2:00 am - 8:00 am.
PubHTML5 site will be inoperative during the times indicated!

Home Explore รายงานการศึกษาเรื่องพื้นฐานการนวดพื้นบ้านภาคกลาง

รายงานการศึกษาเรื่องพื้นฐานการนวดพื้นบ้านภาคกลาง

Description: รายงานการศึกษาเรื่องพื้นฐานการนวดพื้นบ้านภาคกลาง

Search

Read the Text Version

ไม่โออ้ วดวชิ าความร้ใู ห้ผ้อู ื่นหลงเชอ่ื ไมช่ อบมวั เมาอบายมุข เช่น การพนัน การแตง่ กายสะอาด เรยี บร้อย มีขนั้ ตอนในการวนิ ิจฉยั โรคถูกตอ้ ง ไม่ก่อใหเ้ กดิ ความเส่ียง เปน็ คนพูดจาสุภาพ ๓) มารยาทในการนวดของผ้นู วด กอ่ นท�ำ การนวด มีการนกึ ถึงครบู าอาจารยห์ รอื ไม่ เพราะอะไร ขณะนวด เวลานวดทา่ นนั่งหา่ งจากผ้ถู ูกนวดประมาณเทา่ ไร ทท่ี ่านคดิ ว่าเหมาะสมแลว้ ท่านเคยนง่ั คร่อมตัวผูถ้ กู นวดหรอื ไม่ เพราะอะไร หลงั การนวด ทา่ นเคยแนะนำ�ผู้ถูกนวดเกี่ยวกับการดแู ลสุขภาพหลังการนวดหรอื ไม่ ถา้ มีสว่ นใหญเ่ ป็นเรื่องอะไร และมผี ลตอ่ ปัญหาสุขภาพอยา่ งไร ๒. คุณลักษณะของสถานที่ที่ให้บริการนวด ควรประกอบด้วยอะไรบ้าง มีลักษณะเป็นอย่างไร ดังตอ่ ไปนี้ อาคารท่ีให้บริการนวด ควรเป็นอย่างไร - สะอาด - โปร่ง มีอากาศถา่ ยเท ท่ีนอนให้บริการนวด ควรเปน็ อยา่ งไร - สะอาด - มกี ารเปล่ียนผา้ ปทู ี่นอน/ปลอกหมอน อปุ กรณก์ ารนวด - ทา่ นมีอปุ กรณ์ประกอบการนวดหรอื ไม่ ถ้ามคี อื อะไร ท�ำ หนา้ ทอ่ี ย่างไร - ถา้ ไม่มี เพราะอะไร สมนุ ไพรประกอบการนวด - มนี ํ้ามันหรือไม่ ช่วยในเร่ืองอะไรบ้าง - นอกจากน้ํามนั แลว้ มอี ะไรอีกที่ช่วยลดปัญหาลงได้ ๓. รปู แบบการให้บริการนวด ท่านมีรูปแบบการนวดตามลักษณะการนวดพื้นบ้านหรือนวดแบบโบราณที่รูปแบบแต่ละรูปแบบใช้ส่วนไหน ของร่างกายในการนวด ดังรายละเอยี ดตอ่ ไปนี้ การกด ทา่ นใชห้ รือไม่ ถา้ ใชใ้ ช้สว่ นไหนของมือเพื่อต้องการใหร้ ่างกายเป็นอย่างไร (เช่น ใหก้ ลา้ มเน้อื คลายตวั กระตนุ้ การหมนุ เวยี นของเลอื ด) ถา้ กดนานเกนิ ไป ทา่ นคดิ วา่ จะท�ำ ใหห้ ลอดเลอื ดเปน็ อนั ตรายหรอื ไม่ เพราะอะไร การคลงึ ทา่ นใชห้ รอื ไม่ ถ้าใช้ทา่ นใช้ส่วนไหนในการคลงึ (หัวแมม่ ือ นวิ้ มือ สันมอื สนั แขน) มีข้อเสียจากการคลงึ หรือไม่ ถา้ มคี อื อาการอะไร การบบี ทา่ นใชห้ รอื ไม่ ถา้ ใชท้ า่ นใชส้ ว่ นไหนในการบบี คดิ วา่ การบบี ชว่ ยท�ำ ใหส้ ว่ นไหนของรา่ งกายดขี น้ึ ทา่ นคิดว่า การบบี มีข้อเสียหรอื ไม่ การดงึ ทา่ นใชห้ รือไม่ ถ้าใชท้ า่ นใชส้ ว่ นไหนในการดงึ คิดว่า การดึงช่วยท�ำ ใหส้ ่วนไหนของร่างกายดีข้ึน ท่านคดิ ว่า การดึง มีขอ้ เสยี หรอื ไม่ การบดิ ทา่ นใชห้ รอื ไม่ ถา้ ใชท้ า่ นใชส้ ว่ นไหนในการบดิ คดิ วา่ การบดิ ชว่ ยท�ำ ใหส้ ว่ นไหนของรา่ งกายดขี น้ึ ทา่ นคดิ ว่า การบิด มีข้อเสยี หรอื ไม่ 90 น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ก ล า ง

การดัด ทา่ นใชห้ รอื ไม่ ถา้ ใชท้ า่ นใชส้ ว่ นไหนในการดดั คดิ วา่ การดดั ชว่ ยท�ำ ใหส้ ว่ นไหนของรา่ งกายดขี น้ึ ทา่ นคิดวา่ การดดั มขี ้อเสยี หรือไม่ การตบ/ทบุ /สบั ทา่ นใชห้ รอื ไม่ ถา้ ใชท้ า่ นใชส้ ว่ นไหนในการตบ/ทบุ /สบั คดิ วา่ การตบ/ทบุ /สบั ชว่ ยท�ำ ให้ สว่ นไหนของร่างกายดขี ึ้น ท่านคิดวา่ การตบ/ทุบ/สับ มีขอ้ เสยี หรือไม่ การเหยยี บ ทา่ นใชห้ รอื ไม่ ถ้าใช้ทา่ นใช้ส่วนไหนในการเหยยี บ คิดว่า การเหยียบชว่ ยท�ำ ให้สว่ นไหนของ ร่างกายดขี ึ้น ทา่ นคิดวา่ การเหยยี บ มขี ้อเสียหรือไม่ นอกจากรปู แบบการนวดดังกล่าวแลว้ ทา่ นมีรปู แบบทแ่ี ตกต่างจากผูน้ วดคนอ่นื หรอื ไม่ ถ้ามีรูปแบบการนวด อย่างไร ๔. กระบวนการนวดพืน้ บา้ น ๔.๑ หลกั การวนิ จิ ฉยั นอกจากความรพู้ น้ื บา้ นเกย่ี วกบั รา่ งกายมนษุ ยแ์ ลว้ ทห่ี มอนวดพนื้ บา้ นควรจะรู้ ผนู้ วด จะตอ้ งมคี วามรเู้ กย่ี วกบั การคน้ หาสาเหตขุ องโรคดว้ ยหรอื ถา้ หากตอ้ งรตู้ อ้ งหาขอ้ มลู จากผถู้ กู นวดอะไรบา้ ง เชน่ การซกั ประวตั ิ การตรวจร่างกาย เปน็ ต้น ควรถามในเรือ่ งอะไร การซักประวัติ ทา่ นคิดว่า ควรมีการซกั ประวัตผิ ถู้ กู นวดหรือไม่ ถ้าควรซกั ประวตั คิ วรถามในเรื่อง อะไรบา้ ง กอ่ นจะพจิ ารณาว่าผู้ถกู นวด เชน่ โรคหรืออาการอะไร เช่น อาการส�ำ คญั คือ อาการท่ีท�ำ ให้ผถู้ กู นวดมาหาผูน้ วด ได้คืออะไร (ควรเป็นอาการที่ก่อให้เกิดความรำ�คาญหรืออาการเจ็บปวดแก่ผู้ถูกนวด) ประวัติการเจ็บป่วยในอดีต เช่น เคยได้รบั อุบตั เิ หตุ หรือได้รบั การผ่าตัดมาก่อน ซึ่งอาการเหล่านมี้ ีผลต่อการนวดอย่างไร การตรวจร่างกาย การตรวจทัว่ ไป ท่านมีการดู คล�ำ จับส่วนท่มี ีการเคลื่อนไหวดู หรือดผู ู้ถูกนวดเคลือ่ นไหวเองดวู า่ เขาทำ�ไดห้ รอื ไม่ อยา่ งไร หรอื มีอาการเจ็บปวดรว่ มด้วยหรอื ไม่ การตรวจกอ่ นลงมอื นวด ท่านมีการป้องกันความผดิ พลาดทอี่ าจเกดิ ขึน้ ไดจ้ ากการถกู นวด ท่านมี การตรวจระบบการทำ�งานของร่างกายสว่ นอน่ื ๆ หรอื ไม่ ถา้ มใี หย้ กตวั อยา่ ง (เช่น การเต้นของหวั ใจ สผี วิ ท่ีถกู นวด) อาการ ลกั ษณะใดทผี่ ู้นวดตอ้ งระวังในการนวด ๔.๒ โรคและสมฏุ ฐานของโรค/อาการ ทส่ี ามารถรักษาไดด้ ว้ ยการนวดพื้นบา้ น ท่านคิดวา่ โรคและอาการทท่ี า่ นสามารถบ�ำ บัดหรอื รักษาดว้ ยการนวดแบบพ้ืนบา้ น มีกี่อาการ แต่ละ อาการที่ผู้ถูกนวดมีอาการแสดงหรือบ่งช้ีอะไรบ้างท่ีทำ�ให้ต้องมาหาท่านเพ่ือขอรับการบำ�บัดหรือรักษาตามอาการดังกล่าว นอกจาก โรค/อาการดงั กลา่ วแลว้ ทา่ นคดิ วา่ ทา่ นสามารถบ�ำ บดั หรอื รกั ษาอาการอน่ื ๆ ไดอ้ กี ใหบ้ อกเพมิ่ เตมิ และรายละเอยี ด ของวิธีการนวดด้วย และอาการเหล่านั้นมีวิธีการนวดอย่างไร ให้ท่านบอกรายละเอียดแต่ละอาการและวิธีการนวด ทกุ ขัน้ ตอน ข้อควรระวัง ขอ้ หา้ ม ข้อแนะน�ำ ในการปฏิบัติตัวของผูถ้ กู นวด ดงั โรค/อาการต่อไป ๔.๓ วิธีการนวดรกั ษา อาการดังกล่าวตามข้อ ๔.๒ มีก่ีอาการแต่ละอาการมีวิธีการนวดอย่างไร ให้ท่านบอกรายละเอียด แต่ละอาการมีวธิ ีการนวดอยา่ งไร ทุกข้นั ตอน รวมทัง้ ขอ้ ควรระวังในการนวดตามแบบฟอรม์ ที่ไดแ้ นบมาพรอ้ มน้ี ๕. พธิ กี รรมท่ีเกยี่ วขอ้ ง ๑.๑ รปู แบบพธิ กี รรม กรณกี ารเรียนร้หู รือการสบื ทอด โดยผู้ทีต่ ้องการเรียนร้จู ะต้องมพี ิธีกรรมให้มามอบตวั เปน็ ศษิ ยก์ ่อน โดยจะตอ้ งมพี าน มีดอกไม้ ธปู ๓ ดอก เทียน ๑ เล่ม พรอ้ มเงนิ ๑๒ บาท เพื่อเปน็ การยกครู หลงั จากจบจากหลกั สูตรจะมีการคืนพานครใู ห้ กรณผี ู้ป่วยท่มี ารบั บรกิ ารนวด การใหบ้ รกิ ารนวด ถ้าเป็นรายใหม่หรอื รายเกา่ กต็ าม จะตอ้ งมพี ิธกี รรม ยกครู ๑ คร้ังต่อปี เป็นการ รักษาทบี่ ้านหมอนวด น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ก ล า ง 91

แต่ถ้าจำ�เป็นต้องไปให้บริการนวดนอกสถานที่ จะต้องทำ�พิธีกรรมโดยการจุดธูปเทียนบอก ครบู าอาจารย์ให้ทราบกอ่ นทุกครง้ั กรณที ำ�พิธีไหวค้ รปู ระจำ�ปี จะท�ำ ในวันพฤหสั บดแี รกของเดอื นหก ซึ่งจะท�ำ ทุกปี ลกู ศิษยห์ รือผ้ปู ่วยจะมารว่ มก็มา ไม่บงั คับ โดย ในพธิ ีจะท�ำ อาหารคาวหวาน ถวายภตั ตาหารแดพ่ ระสงฆ์ ให้พร กรวดนํ้า เป็นการทำ�บุญ ทำ�ทาน ไมร่ บั ซอง ๑.๒ ข้อห้ามและข้อควรปฏิบัตปิ ระกอบการรักษา ๑) ข้อควรระวังในการนวด บรเิ วณศรี ษะ บรเิ วณทดั ดอกไม้ เปน็ บรเิ วณสว่ นทบ่ี างของหวั จงึ ควรระวงั โดยการนวดเบาๆ ไปหาหนกั ไมต่ อ้ งลง นา้ํ หนกั มาก เพราะถา้ หากนวดแรงอาจท�ำ ใหก้ ระทบกระเทอื นตอ่ สมองโดยตรงท�ำ ใหเ้ สน้ เลอื ดแตก หรอื พกิ ารได้ หรอื วบู ลงได้ บรเิ วณใบหน้า เป็นบรเิ วณที่มกี ลา้ มเน้ือ หลอดเลือดและเส้นประสาทมาก และยงั มตี อ่ มนํ้าลาย ท่ีหน้าหู การนวดหรือกดจุดต่างๆ บนใบหน้า จะต้องทำ�ด้วยความละเอียดอ่อน และไม่ควรนวดรุนแรงท่ีบริเวณหูมาก จงึ อาจท�ำ ให้ตอ่ มนาํ้ ลายอกั เสบ หรอื มอี าการวูบหรอื หลบั ได้ บริเวณคอ - ใต้คาง เป็นบริเวณที่มีต่อมนํ้าลาย ต่อมนํ้าเหลืองและหลอดเลือดแดง ท่ีไปเล้ียงสมอง การกด ท่ีหลอดเลือดแดงที่ไปเลี้ยงสมองเส้นน้ี จะทำ�ให้ความดันโลหิตลดลง หน้ามืด ตาลายได้ ถ้ากดนานๆ อาจทำ�ให้สมองขาด ออกซิเจน ทำ�ใหช้ ็อคหรอื หลบั ไปเลย จึงต้องระวงั ในการนวดบริเวณน้ี - ส่วนล่างของคอ ที่บริเวณเหนือกระดูกไหปลาร้าข้ึนมา มีร่างแหของเส้นประสาทที่ไปเล้ียงแขน ทง้ั สองข้าง และมเี ส้นประสาททไ่ี ปเลี้ยงกะบงั ลม การกดหรอื นวดบริเวณนี้ ตอ้ งระวัง ใหน้ วดเบาๆ ถา้ หากนวดรนุ แรงหรือ กดนาน อาจท�ำ ใหแ้ ขนชาหรอื หายใจติดขดั ช็อค หรอื อ่อนแรงลงเรื่อยๆ จึงต้องระวังในการนวด ๒) ข้อหา้ มในการนวด มะเร็งทุกชนดิ ๓) ข้อควรปฏิบตั ิเกยี่ วกบั การนวด ขอ้ แนะน�ำ ก่อนนวด ผทู้ ต่ี อ้ งการนวด จะมาวนั ไหนกไ็ ด้ ยกเวน้ วนั พระ จะไมน่ วด เพราะตอ้ งไปท�ำ บญุ ทวี่ ดั และถอื ศลี อโุ บสถ ทวี่ ัด โดยวนั อืน่ ๆ ใหบ้ ริการเวลา ๘.๐๐-๑๗.๐๐ น. ทุกวนั และทสี่ ำ�คญั ผู้ทจ่ี ะมานวดควรกินขา้ วมาให้อิม่ ก่อน เพราะเวลา นวดจะไม่กดท้องกอ่ น จะนวดท้องก่อนจะเสร็จส้นิ การนวดในวนั น้นั ขอ้ แนะนำ�หลงั การนวด หลงั การนวด จะแนะนำ�ใหค้ นไขน้ วดด้วยตวั เองทีบ่ ้าน จะทำ�ใหล้ ดจำ�นวนครั้งทีจ่ ะมานวดลง ส�ำ หรับอาการ/โรคที่เป็น ของคนไขแ้ ต่ละคนมีความรุนแรงไมเ่ ทา่ กนั ถา้ เป็นเด็ก จะตอ้ งค่อยๆ ทำ� อย่าทำ�ให้เขาเจ็บ จะทำ�ได้ทุกวัน แต่ถ้าเขาเจ็บต้องเว้นไป ๓-๔ วัน มาครั้งหนึ่ง แต่ถ้าเป็นคนไข้กลุ่มอัมพฤกษ์ อัมพาต จะแนะนำ�ใหม้ านวดอย่างน้อย ๕-๗ วนั หลังการนวดแต่ละคร้ัง การแนะนำ�การปฏิบัตติ วั เก่ยี วกบั การกนิ อาหาร กรณีคนไข้เป็นอัมพฤกษ์ อัมพาต ไม่ควรด่ืมเหล้าหรือแอลกอฮอล์ในช่วงรักษา คนไข้ท่ีปวดข้อ ทำ�ให้ ขอ้ อักเสบ ทแ่ี พทย์แผนปัจจบุ นั เรียกว่า เกาต์ หา้ มกินสัตว์ มี เคร่อื งในสัตว์ หน่อไม้ เพราะอาหารเหลา่ นีม้ กี รดยรู ิกสูง ถา้ คนไข้สามารถมารักษาไดต้ อ่ เนื่อง จะไม่แนะน�ำ ใหง้ ดถา้ หากคนไข้ตอ้ งการรับประทาน 92 น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ก ล า ง

ภาคผนวก ค แนวทางสนทนากลมุ่ ของหมอนวดพนื้ บา้ นภาคกลาง ๑. ลกั ษณะทพี่ ึงประสงค์ของการนวดพน้ื บา้ น ๑.๑ คุณสมบัตขิ องหมอนวด คุณสมบัตทิ างกายภาพ เชน่ การเตรยี มตัวของผู้นวด การดูแลสขุ ภาพของผนู้ วด เป็นตน้ แตล่ ะ ท่านคิดวา่ คุณสมบตั ิของหมอนวดพืน้ บ้านทเ่ี หน็ เปน็ รูปธรรมชัดเจนจากภายนอก ควรมีลักษณะอยา่ งไร ให้บอกเปน็ ข้อๆ สว่ นคณุ สมบตั ขิ องจติ วญิ ญาณและจรรยาบรรณ เชน่ การนวดผปู้ ว่ ย, ตวั ผนู้ วด, มารยาทในการนวด ของผนู้ วด๑เ.๒ปน็ ตน้ คณุแตล่ลักะทษ่าณนคะขิดวอา่ งคสณุ ถสามนบทตั ี่ทขิ ใี่อหงห้บมรอิกนาวรดนคววดรจะมลี ักษณะอย่างไร ให้บอกเปน็ ข้อๆ แตล่ ะท่านคิดว่า ควรประกอบด้วยอะไรบา้ ง (เชน่ อาคารใหบ้ รกิ ารนวด ทีน่ อนส�ำ หรับนวด อปุ กรณ์ การนวด สมนุ ไพรประกอบการนวด เป็นต้น) แต่ละองคป์ ระกอบควรมีลักษณะเช่นไร ให้บอกเปน็ รปู ธรรมในรายละเอยี ด ของแต่ละ๑อง.๓ค์ป ระกรอูปบแบบการใหบ้ ริการนวด แตล่ ะท่านมรี ูปแบบการใหบ้ ริการนวดประกอบดว้ ยอะไรบ้าง แต่ละรูปแบบท่ีใหบ้ รกิ ารนวด ทา่ นใชส้ ว่ น ไหนในการนวดและสง่ ผลตอ่ ผู้ถูกนวดอย่างไร เช่น การกด คลึง บีบ จับเสน้ ดงึ บิด ดัด ตบ/ทบุ /สบั เหยยี บ เป็นตน้ ๒. กระบวนการนวดพนื้ บา้ น ๒.๑ หลกั การวนิ จิ ฉยั โรค แต่ละท่านมีหลักการวินิจฉัยโรคอย่างไรบ้าง เช่น การซักประวัติ การตรวจร่างกาย เป็นต้น สิ่งที่ท่าน ถามผู้ถูกนวด จะส่งผลต่อวิธีการนวดของท่านหรือไม่ ถ้ามีผลต่อการนวด ลักษณะอาการแสดงอะไรท่ีผู้นวดต้องระวัง ใ นการนว๒ดห.ร๒อื ไ ม่นโวรดคและสมฏุ ฐานของโรคทสี่ ามารถรกั ษาไดด้ ้วยการนวดแบบพนื้ บ้าน แตล่ ะท่านคิดว่า โรคหรอื าการของโรคที่ท่านรักษาได้ด้วยการนวดแบบพื้นบ้าน มีอาการ/โรคอะไรบ้าง แตล่ ะอาการ/โรค มอี าการแสดงทบ่ี ง่ บอกของการเจบ็ ปว่ ยทตี่ อ้ งการใหน้ วดประกอบดว้ ยอาการแสดงอะไรบา้ งทเ่ี ปน็ รปู ธรรม สามารถเห๒น็ .ไ๓ดจ้ ากวลธิักษีกณาระนทว่าดทรางกั ขษอางผู้ถกู นวด จากอาการ/โรค และบ่งบอกอาการแสดงที่เห็นเป็นรูปธรรมจากบุคลิกท่าทางหรือจากการสอบถาม ผ้ถู กู นวด แต่ละท่านมวี ิธีการนวดรกั ษาเหมอื นกนั หรอื แตกตา่ งกันหรือไม่ ให้บอกรายละเอยี ดการนวดรักษา โดยการสาธติ การนวดรักษาใหห้ มอพน้ื บา้ นในกลุ่มดูและรว่ มแสดงความคดิ เห็น สรุปวธิ กี ารนวดรกั ษาแตล่ ะอาการ/โรค ดังกล่าว ๓. พธิ กี รรมทเ่ี กย่ี วขอ้ ง ๓.๑ รูปแบบพธิ กี รรม แต่ละท่านมีรปู แบบพิธกี รรมหรอื ไม่ (เช่น การไหว้ครู ค่าครู คา่ ตอบแทน เปน็ ตน้ ) ถา้ มเี ชน่ ในเรอ่ื ง อะไร เพราะอะไร จงึ ตอ้ งมพี ิธีกรรม ถา้ ไม่มีเพราะอะไร ๓.๒ ขอ้ หา้ มและข้อควรปฏิบัติประกอบการรักษา แตล่ ะท่านมีขอ้ ห้ามและขอ้ ควรปฏบิ ตั ิประกอบการรักษาอะไรบา้ ง เพราะอะไรจงึ ห้ามหรอื ให้ขอ้ แนะน�ำ ในการปฏิบตั หิ ลงั รกั ษา ใหบ้ อกเปน็ ข้อๆ โดยแยกแตล่ ะตำ�แหนง่ ใหช้ ัดเจน น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ก ล า ง 93

ภาคผนวก ง กฎหมายทเี่ กีย่ วข้องกบั การนวดพ้ืนบา้ น มีกฎหมายหลายฉบับ ท่ผี ูป้ ระกอบวชิ าชพี การนวดไทยควรทราบ หลกั ๆ ทสี่ �ำคญั มดี ังนี้ คือ ๑. พระราชบญั ญตั ิวชิ าชีพการแพทย์แผนไทย พ.ศ. ๒๕๕๖ ๒. พระราชบัญญัตยิ า พ.ศ. ๒๕๑๐ ๓. พระราชบัญญตั สิ ถานพยาบาล พ.ศ. ๒๕๔๑ ๔. พระราชบัญญัตสิ ถานพยาบาล (ฉบับท่ี ๒ ) พ.ศ. ๒๕๔๗ ๕. มาตรฐานโรงพยาบาลสง่ เสริมและสนับสนนุ การแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ผสมผสาน (รพ.สส.พท) ๖. ระเบยี บกระทรวงสาธารณสุข ว่าด้วยการรบั รองหมอพนื้ บา้ น พ.ศ.​๒๕๖๒ ๗. ระเบียบกระทรวงสาธารณสุข วา่ ด้วยการรบั รองหมอพืน้ บ้าน (ฉบับที่ ๒) พ.ศ.๒​ ๕๖๒ สามารถดาวน์โหลด เพอ่ื ศึกษารายละเอยี ดไดจ้ ากลงิ คด์ ้านล่าง https://drive.google.com/drive/u/0/folders/193VUo-ojbTXBYT9_BZligV4F4zkrIsLP 94 น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ก ล า ง

จากองคค์ วามรู้ในตัวหมอพืน้ บ้าน สู่ความร้ทู ีบ่ ันทึกไว้ กระทรวงสาธารณสขุ ๘๘/๒๐ ตำาบลตลาดขวัญ อาำ เภอเมือง จงั หวดั นนทบรุ ี ๑๑๐๐๐