การปลูกหม่อน

กรมหม่อนไหม

ผู้เรียบเรียง วสนั ต์ น้ยุ ภิรมย์ อญั ชลี โพธดิ์ ี ภาพประกอบการ์ตูน กรมหมอ่ นไหมจักรพันธุ์ หงษส์ วัสดิ์ ออกแบบรปู เล่ม อภวิ รรณ อนิ ด้วง ผลิตโดย สำ�นักพฒั นาและถา่ ยทอดเทคโนโลยีหมอ่ นไหม กรมหม่อนไหม กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ สงวนลิขสทิ ธิ์ตามพระราชบัญญัติ หา้ มลอกเลยี นแบบส่วนหนงึ่ ส่วนใดของหนังสือเล่มนี้ โดยไม่ไดร้ บั อนุญาตจากเจา้ ของลิขสทิ ธ์ิ พมิ พท์ ่ี ส�ำ นกั งานกจิ การโรงพมิ พ์ องคก์ ารสงเคราะหท์ หารผา่ นศกึ 2

แนวความคิดในการจัดทำ�หนังสือการ์ตูนหม่อนไหมก็เพ่ือให้ เกษตรกรผปู้ ลกู หมอ่ น เลย้ี งไหม ผปู้ ระกอบการธรุ กจิ ดา้ นหมอ่ นไหม ไดม้ คี วามรู้ และความเขา้ ใจในมติ ิตา่ งๆ เพ่ือประกอบการตัดสนิ ใจใน กรมหมอ่ นไหมการดำ�เนินงานอยา่งเขา้ใจ และม่ันคง หนงั สอื เลม่ น้ี จะเปน็ แนวทางหนง่ึ ทจ่ี ะท�ำ ใหน้ กั เรยี น นกั ศกึ ษา ประชาชนทั่วไป และผู้ประกอบอาชีพเกี่ยวกับหม่อนไหมนำ�ไปใช้ ประโยชน์ไดเ้ ปน็ อยา่ งดี และเปน็ ไปดว้ ยความถกู ตอ้ ง เขา้ ใจตามหลกั วชิ าการ โดยเฉพาะอย่างยิง่ การปลูกหมอ่ น การเลีย้ งไหม การทอผา้ การตลาด รวมถึงวางแผนปรับปรุงให้สอดคล้องกับแผนการตลาด ได้เปน็ อย่างดี นายไพโรจน์ ลม้ิ จ�ำ รูญ อธบิ ดกี รมหมอ่ นไหม กนั ยายน ๒๕๕๔ 3

กรมหม่อนไหม 4

กรมหมอ่ นไหมหม่อน๓สายพนั ธ์๗ ๑๑ ๑๕ ๑๙ ๒๓ ๒๗ ๓๑ ๔๑ ๔๗ ๕๓ 5

ครูโรจน์ กรมหมอ่ นไหมน้องหมากน้องณเดช นอ้ งญาญ่า 6

กรมหม่อนไหม“พนั ธุ์หม่อนทง้ั ๓พนั ธุ์ นี้เปน็ ทน่ี ิยมปลกู กันมาก” เอาล่ะนกั เรียน ... ณเดช...ไหนตอบมาสิวา่ พนั ธุห์ ม่อนทคี่ รพู ูดถงึ เมือ่ กม้ี ีอะไรบา้ ง... 7

มี ๓ พนั ธคุ์ ่ะ พันธบ์ุ รุ ีรัมย์ ๖๐ พันธุ์นครราชสีมา ๖๐ แลว้ ก็สกลนคร แลว้ ลักษณะเด่น ของแตล่ ะพนั ธล์ุ ะ กรมหม่อนไหมณเดชตอบไดไ้ม๊ ก็มวั แตเ่ ล่นอยู่ ก็ไม่ไดฟ้ งั ทค่ี รูสอน เออ้ ...ไมไ่ ดค้ รบั เธอคกร็เหเู หมน็ อื นนะกนั แต.่ ..หนไู มไ่ ดเ้ ปน็ คนเรม่ิ นะคะ นอ้ งณเดชเค้า หนตู อบได้ค่ะ เอากระดาษมาปาหนกู อ่ น 8

เอาหละ่ ...ไหนทวี่ า่ ตอบไดน้ ะ่ ลองตอบมาสิ ฮา่ ..ฮ่า..ฮ่าพันธน์ุ ครราชสีมา ๖๐พนั ธ์ุบุรีรมั ย์ ๖๐ ตอบเลยๆ แลว้ ก.็ ..ทนตอ่ โรค โรคราแปง้ ลกั ษณะของพันธบุ์ ุรรี มั ย์ ๖๐ แตกกงิ่ เรว็ กง่ิ สนี ้ำ�ตาลเอ่อ...อะไรน้า ใบใหญห่ นา ออ่ นนุ่ม ส�ำ หรับพนั ธ์นุ ครราชสีมา ๖๐ กง่ิ สีเทา ใบเปน็ รูปใบโพธิ์ แต่ถ้าใบมนั หนาปานกลางโรใทคชนค่ราตะ่แใอ่ ปช้ง่ กรมหมอ่ นไหมเปน็ หมอ่ นลูกผสม แล้วก็พันธุ์สกลนคร ใบเป็นรูปหวั ใจ ขอบหยัก ปลายแหลม ทนเพลย้ี ไฟได้ดี ต้านทานโรครากเนา่ ได้ดดี ้วยค่ะ พันธ์สุ กลนคร 9

เอาปรบมอื ให้ ญาญา่ หนอ่ ย กรมหม่อนไหมนักเรียนอาทิตย์หน้าเราจะลงมือ ปลูกหมอ่ นกนั เตรียมตวั เตรยี มใจกนั ไวเ้ ลย ณเดช เย็นนไี้ ปหาครูท่ี หอ้ งพกั ครดู ว้ ย ให้ทุกข์แก่ท่าน... ทกุ ขน์ ้ันถงึ ตวั ...ฮา่ ...ฮา่ ...ฮ่า 10

เอาล่ะถงึ เวลาทนี่ ักเรียนทุกคนจะต้องปลกู หมอ่ นหนูค่ะผมครับ กนั แล้ว เราจะแบง่ กนั เปน็ กลมุ่ ตามทเ่ี ราได้กลุม่ ที่ ๒ จบั ฉลากแลว้ จะแบง่ เปน็ ๓ กลุ่ม เพอ่ื ลองปลูกหมอ่ นกล่มุ ที่ ๓ผมครับผมนะใคร กรมหมอ่ นไหมทงั้ ๓ พนั ธุ์ กลมุ่ ท่ี ๑ ใครเปน็ หวั หนา้กลุ่ม ไหนมายนื ขา้ งหนา้ สิ 11

อ้อ...นายนี่เอง เปน็ หัวหน้ากลุ่มแล้ว อยา่ มัวเอา แตเ่ ล่นละ กรมหม่อนไหมครับผม เอาละกอ่ นทเ่ี ราจะลงมือปลกู หม่อนเราก็ ตอ้ งหาพ้ืนทที่ ่ีจะปลูกเสียก่อน พื้นทต่ี รงนี้ เหมาะมากเพราะกว้างขวางและที่ส�ำ คญั มีบงึ น้�ำ ใหญ่ ร้ไู มว๊ า่ มบี งึ น้ำ�ใหญม่ ันดยี ังไง เอ๊...มนั ดยี งั ไงนะ จะไดม้ ีน�้ำ ไวร้ ด น่ันก็มีส่วนถูก พื้นท่ีๆ เหมาะสมในการปลูกหม่อน ตน้ หมอ่ นครบั ควรมแี หลง่ น�้ำ ไว้ เมอื่ ฝนทง้ิ ชว่ งหรอื ในชว่ งฤดแู ลง้ หมอ่ น กำ�ลังติดดอกออกผล ถ้าขาดน้ำ�ก็จะมีผลกระทบต่อ ผลผลติ อาจจะออกผลนอ้ ย หรือผลอาจจะลบี เล็ก แตถ่ า้ เกิดฝนตกแลว้ นำ้�ทว่ ม ก็มปี ญั หาอกี นะ 12

เพราะรากอาจเน่าได้ ใชไ่ มค๊ ะ...! เว่อรอ์ ะ่ กรมหมอ่ นไหมแลว้ ดินแบบน้ปี ลูกได้ไม่ควรปลูกหมอ่ นใกล้โรงงานอุตสาหกรรม เหรอคะ มนั ดแู ข็งๆ เราจะตอ้ งจัดเตรียมดิน เพือ่ การปลกู ซง่ึ ทุกคน จะไดร้ ู้วา่ ตอ้ งท�ำ อย่างไรในวันพร่งุ นี้ แต่ที่ส�ำ คัญ พื้นดิน ท่จี ะใช้ปลกู ต้องไม่เคย มีประวัติในการเกดิ โรครากเนา่ มากอ่ น และดิน ต้องไม่เปน็ กรดหรอื ดา่ งมากเกินไป 13

งน้ั เราลงมือปลูกกันเลย หรอื เปล่าคะ ไม่รู้จะ กรมหม่อนไหมใจรอ้ นจรงิ นะเราตอนนเี้รากลบั ไปท่ีหอ้ งเรยี น กนั ก่อน ครูจะทบทวนในสง่ิ ทีค่ รบู อกพวกเธอดว่ นไปไหน ไปเมอ่ื ก้ี ใครจดเอาไวบ้ ้างที่ครูพูด...!แลว้ อกี ๓ วนั เราคอ่ ยมาลงมอื กัน 14

เราก็ต้องจัดการเตรียมดินจะเอารถไถมาไถ หรือว่าถ้าพ้ืนที่ไม่มากเหมือนของเรา กรมหม่อนไหมก็ช่วยกนั พรวนดนิ เพอ่ื พลกิ ดนิ ชั้นล่างขน้ึ ชัน้ บน จากน้นั กต็ ากแดดไว้ ๒-๓ วนั โอ๊ย...เม่อื ยไปหมด เอย๊ ... ลาป่วยก่อน เลยคะ่ ครู ได้ไงล่ะ พรงุ่ นผ้ี มปว่ ย นะครบั 15

โหหรอื นายไม่เมื่อย เมอ่ื ยดิ รอ้ นดว้ ย รูห้ รือยังวา่ ท�ำ ไมพวกเกษตรกรเค้าถงึ กรมหม่อนไหมออกไปท�ำไร่ ท�ำนากนั ตง้ั แตเ่ช้ามดื ก็เพราะวา่ ถ้าสายแดดมนั ก็จะร้อนไง แล้วท�ำ ไมถงึ ตอ้ งเอาดนิ ตากแดดดว้ ยละครับ คุณหนู ชา่ งถาม กเ็ พอ่ื ฆา่ แมลงศตั รแู ละฆา่ เชอ้ื โรคตา่ งๆ ทอ่ี ยใู่ นดนิ หลงั จากนอ้ี กี ๒ วนั เรากจ็ กะการลเจับรมิญากเตลบิ บโดตินจอากีกทนี ้นั เพใสื่อปก่ปุย๋ ำ�พยุ๋ จอืชดั ินสวทดัชรพยี ชื ์ เชเพน่ ่ือปใหุย๋ ้ดคนิ อรกว่ นปซยุ๋ ุยหเมหกั มาะแก่ 16

แล้วท�ำ ไมเราต้องล้อมคอก แปลงหม่อนด้วยละครบั เค้าเรียกวา่ ลอ้ มร้วั ! กรมหมอ่ นไหมนั่นละ่ เหมือนกนั ดูดิ เหมือนคอกหมเู ลย อดู๊ ๆ การล้อมรวั้ กเ็ พื่อป้องกนั สัตว์ต่างๆ ไม่ใหเ้ ข้ามาท�ำ ลายแปลงหม่อน กัดกินต้นหมอ่ นทเี่ ราเพิง่ ปลกู ไง 17

ตน้ หม่อนมนั ไมม่ ีมือ มนั เลยส้กู ับสตั ว์ไมไ่ ด้ กรมหมอ่ นไหมใกลเ้ลิกเรียนแล้ว ไปลา้ งมอื แลว้ ไปกนิ ขนม ที่โรงอาหารกัน เย้ ... เย้ ... เย้ ... 18

กรมหมอ่ นไหมเอา้ ...ลา้ งให้เกล้ยี งๆ นะ อยา่ ลมื แคะ เอาดนิ ในเล็บออกมาใหห้ มดด้วยละ 19

กรมหมอ่ นไหมเป็นไงเราสองคนไหวครับครูแตผ่ ม... ไหวไม๊ เกือบไมไ่ หว แล้วครบั ครู 20

ครูครับ... เราจะปลูกหม่อน เป็นแถวๆ เหมือนตน้ ยางรึเปลา่ ครบั กรมหม่อนไหมอะ...แฮ้มเปน็ ค�ำ ถามทด่ี ีมาก เราจะปลกู ตน้ หม่อน เปน็ ๓ แถว แถวละ ๑ พันธุ์ หมอ่ นเปน็ พืชทเ่ี ราต้องการ ใช้ใบ ต้องการแสงแดดมาก เราก็เลย ต้องคำ�นึงถึงทิศในการปลูก ซ่งึ ก็ควรจะต้องปลกู จากทศิ เหนอื ไปใต้ แลว้ ที่เราปลกู แค่ ๓ แถวเนีย่ เพราะ ตน้ หม่อนจะได้แผ่กิ่งกา้ นไดเ้ ตม็ ที่ แลว้ ถา้ เป็นแปลง หม่อนแบบอุตสาหกรรม การเว้นระยะห่างของแถวก็ ต้องเผือ่ สำ�หรบั เคร่ืองมอื ท่ใี ช้ก�ำ จดั วัชพชื ดว้ ย 21

แหมตอ้ งเกก๊ หลอ่ ดว้ ยนา่ ร๊ากอะ่ ครคู รับ....! กรมหม่อนไหมขนมอรอ่ ยจงั ครับว่าไง ณเดช ผมขอกนิ อกี ไดไ้ มค๊ รบั ก็เอาสิ ถา้ ยังไมห่ มดนะ เฮ้อ....เฮอ้ .... 22

กรมหม่อนไหมแหมกลิ่นฝนกล่นิ ดินนี่มนัฝนมาแล้ว หอมจริงๆ เลยนะเราจะปลกู หม่อน ไดเ้ หรอ นั่นสิ เอ้... หรอื วา่ มัน เออ....จรงิ ดว้ ย จะดี เพราะพวกเราจะได้ ไม่ตอ้ งรดน้�ำ บ่อยๆ ไง มเี ทวดามาชว่ ยรด 23

ทแ่ี ปลงปลกู หมอ่ น ภาพลอ้ มรว้ั แลว้ ดนิ พรวนแลว้ เดก็ ๆ นง่ั ลอ้ มวง ฟงั ครอู ยใู่ ต้ต้นไม้ใหญ่ กรมหม่อนไหมชว่ งต้นฤดูฝนอย่างนเ้ีหมาะกับการปลกู ตน้ หม่อนขัน้ ตอน ต่อไป อยา่ งยงิ่ เพราะดนิ มคี วามชมุ่ ชนื้ หมอ่ นจะเจรญิ เตบิ โตละครบั ครู ไดด้ ี รากจะแขง็ แรงแผก่ ระจายไปไดล้ กึ พอหน้าแล้ง หม่อนก็ไม่ตาย แตอ่ ย่างในพืน้ ท่ีทีเ่ ราปลูกนี้ มแี หล่งนำ้�อย่กู ค็ งไม่แลง้ นัก 24

ข้ันตอนตอ่ ไปกค็ อื การเตรียมหลุม กรมหม่อนไหมกวา่จะขดุ เสร็จต้องตายแน่แน่ตายแน่ แน่ไมถ่ งึ ตายหรอกนา่ นายณเดช แตถ่ า้ ตาย หลุมกม็ ีอยู่แลว้ ฝงั กลบซะเลย 25

แลว้ ตอ้ งลึกแคไ่ หนคะ พวกหนจู ะขดุ กันไหวเหรอคะ กรมหมอ่ นไหมหลมุ แค่นี.้.. หรอื เทา่ นค้ี รบั ครู กท็ �ำ ไปเรื่อยๆ ไม่ต้องรบี ร้อน ครไู ม่ไดบ้ อกวา่ ต้องเสร็จวันนี้ แต่ถ้ากลุม่ ไหนทำ�เสรจ็ วนั นี้ กจ็ ะไดป้ ลูกเลย ตน้ หมอ่ นมอี ายุ ยืนทนแล้งไดด้ ี ถา้ ท�ำ การเตรยี มหลุมไวอ้ ย่างดีตน้ หม่อนจะ สามารถเจริญเตบิ โตได้ตามปกติ เอา้ พร้อมจะไปขุดหลมุ กัน หรือยงั เดก็ ๆ พร้อมแลว้ ค่ะ พร้อมแล้วครบั ง้ันกไ็ ปเอาอปุ กรณ์ทว่ี างอยู่ ดา้ นโนน้ มาเลย 26

ขุดเป็นหลมุ ๆ ตามระยะปลกู ขนาดลกึ ประมาณ ๕๐ ซม. กวา้ ง ๕๐ ซม. กรมหมอ่ นไหมยาว๕๐ซม. 27

จากนั้นก็รองกน้ หลุมดว้ ยเศษหญ้า ฟางข้าวหรอื ซงั ขา้ วโพด ปยุ๋ คอก หรอื ปยุ๋ หมัก จากนน้ั กลบดนิ ๑ ช้นั ก่อนทำ�การปลกู หมอ่ น กรมหมอ่ นไหมปุ๋ยหมกัเศษหญา้เอา้ ...ซัง (ฮบั )ฟางแหง้ข้าวโพด 28

ครูคะ ท�ำ ไมต้องเอาเศษหญา้ ฟางข้าวพวกนม้ี ารองก้น หลุมดว้ ยละคะ อ้อ แล้วท�ำ ไมต้องผสมปุ๋ยคอก ปุ๋ย หมักด้วยคะ ถามไดด้ มี ากๆๆ............................................ขอใหไ้ ดเ้ วอ่ รน์ ะ นายณเดช เฮ้อ... กรมหมอ่ นไหมญาญ่า 29

เพ่ือรกั ษาความช้ืนหนา้ ดนิ ไมใ่ ห้ แสงแดด ท�ำ ให้ความช้ืนระเหย กรมหม่อนไหมวา้ว... ชุม่ ชนื่ สดช่นื แนๆ่ ตน้ หมอ่ น 30

กรมหมอ่ นไหมทอ่ นบพรุรีันมั ธยุ์ห์๖ม๐่อนนท่อคนรรพาชนั สธมี์ุหาม่อ๖น๐ นนั่ พนั ธห์ุ ม่อน ทั้ง ๓ พันธุ์ ทอ่ สนกพลนั นธค์หุ รม่อน 31

เอ้า... หายเหน่ือยกนั รยึ ัง กรมหม่อนไหมหายแลว้ ครับ/ค่ะโหย... ยังไมเ่ สร็จอกี เหรอเนี่ย 32

ทุกกลมุ่ เก่งมาก สามารถขดุ หลมุ ได้เสร็จทกุ กลมุ่ กลุม่ ๑ ญาญ่า เธอใชอ้ ะไรรองก้นหลุม กรมหม่อนไหมหนใูช้ฟางขา้วคลกุ กับกลุ่ม ๒ ละ่ ปุ๋ยคอกค่ะ ผมใชเ้ ศษหญ้ากบั ปุย๋ คอกครบั 33

นายณเดช กลุม่ เธอใช้อะไร กรมหมอ่ นไหมของผมใชไ้ม่ผมเหรอครับครู เหมือนใครครับ แคร๊ก... แครก๊ 34

กรมหม่อนไหมผมใช้ ซังข้าวโพด จากไร่ขา้ วโพดทก่ี องไว้ ดา้ นโนน้ มาผสมกับ ป๋ยุ หมักของลุง ภารโรงครบั 35

งนั้ เราก็พรอ้ มทจี่ ะเอาทอ่ นพันธุ์ ไปปลกู กนั แล้วสิ กรมหม่อนไหมแฮะ...แฮะขุดหลมุ แลว้ กเ็ อาดนิ กลบ แล้วปลกู ยงั ไงครบั ครูง่ายไม๊ 36

งา่ ยคะ่ งา่ ยครบั งา่ ยคร๊าบ แลว้ คณุ ครไู ปเอาทอ่ นพนั ธห์ุ มอ่ น มาจากไหนคะ กรมหมอ่ นไหมจากกรมหมอ่ นไหม กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ 37

เค้าแจกฟรเี หรอครบั กรมหม่อนไหมอนั น้คี รูไปขอเคา้มา เพอื่ การศกึ ษา ยะ...ฮู้ ครโู รจนท์ ำ�เพ่ือพวกเรา สุดยอด 38

ครูครบั กรมหมอ่ นไหมเค้ามีกรมปลกู หม่อน โดยเฉพาะเลยเหรอครบั แล้วมกี รมสำ�หรับตน้ ไม้ อ่นื ๆ ไม๊ครบั อยา่ งเช่น ... 39

ฮ่า ฮ่า ฮ่า สำ�หรับต้นอ่ืนๆ น่ะไม่มีหรอก ท่ีเค้า มีกรมหม่อนไหมขึ้นมาเนี่ยก็เพราะเป็นไปตาม พระราชด�ำ รขิ องสมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรม ราชินีนาถ ท่ีทรงห่วงใยเกษตรกรผู้ปลูกหม่อน เล้ียงไหม โดยมิให้อาชีพการปลูกหม่อนเล้ียง ไหมสญู หายไปจากประเทศไทย เอาละ่ ไปปลกู กนั กรมหม่อนไหมไดร้ึยัง 40

กรมหมอ่ นไหมณสวนหมอ่ นท่ีปลกู แลว้ 41

นักเรยี นรูไ้ มว๊ ่าการดแู ลรกั ษาสวนหม่อนอย่างถกู ต้องและ สม่ำ�เสมอจะสามารถทำ�ใหต้ น้ หม่อนมอี ายุ ยาวนานกวา่ ๑๐ ปี ทีเดียว กรมหม่อนไหมเราเรยี นจบไปแลว้ ตน้ หมอ่ นทเ่ีราปลกู กย็ งั อยูท่ ่นี ีส่ ิครบั ถูกตอ้ ง เราจบแลว้ หมอ่ นยงั ไม่จบ นายณเดชหลับไมร่ ู้ เรื่องอีกแลว้ ! 42

ใช่ ถ้าเธอดูแลหม่อนทเ่ี ธอปลกู ให้ดี ตลอดระยะเวลา ที่เธอเรียนอยู่ท่ีนี่ เพราะฉะน้ัน วันน้ีครูจะบอกวิธีการ ดูแลต้นหม่อนให้และหลังจากวันนี้ไป เราจะมาคอยดู กนั ว่า ตน้ หม่อนของกลุ่มไหนใหผ้ ลผลิตได้ดที ่ีสุด ควรพรวนดินให้ร่วนซุยเพ่ือให้มีการระบายอากาศและ เหมาะแก่การเจริญเติบโตของต้นหม่อน และทำ�ให้จุลินทรีย์ กรมหมอ่ นไหมในดินเจริญได้ดี ทำ�ให้รากหม่อนสามารถดูดน้ำ�และอาหาร ไปเลี้ยงลำ�ต้นได้เต็มท่ี การพรวนดินควรทำ�พร้อมกับ การกำ�จัดวัชพืช ควรมีการกำ�จัดวัชพืชอยู่เสมอเนื่องจาก วัชพืชจะเป็นตัวแย่งนำ้�และธาตุอาหารในดิน นอกจากนี้ยัง เป็นทอ่ี ย่อู าศัยของโรคและแมลงอกี ดว้ ย 43

เอ้า.. ฟังทางนที้ กุ คน กรมหมอ่ นไหมตัดต่ำ�สงูกวา่พ้นืเมื่อหม่อนอายุ ๒ ปี ควรมีการตัดตำ่�หรือตัดกลาง ๓๐ ซม.ปลี ะ ๑ ครง้ั เสรจ็ แลว้ ควรมกี ารใสป่ ยุ๋ เพอ่ื เปน็ การเพม่ิ ธาตุ อาหารในดิน ปยุ๋ ท่ีใช้มอี ยู่ ๒ ชนิด คอื ปุ๋ยอนิ ทรยี ์ ได้แก่ ปุ๋ยคอก ปุ๋ยหมัก อีกชนิดคือปุ๋ยอนินทรีย์ ได้แก่ ปุ๋ย เคมีสูตรต่างๆ ใส่ในปริมาณเท่ากับปุ๋ยอินทรีย์ แต่ควรใช้ ปุ๋ยอินทรีย์เป็นส่วนใหญ่ และใช้ปุ๋ยเคมีร่วมด้วยเป็นการ เสริมธาตุอาหาร นอกจากน้ี ทุก ๒-๓ ปี ควรมีการ ตรวจสภาพดินว่าเป็นกรดมากน้อยเพียงไรหากมีสภาพ เป็นกรดมากควรใส่ปูนขาวเพื่อปรับสภาพดินและเพ่ิม แคลเซยี มใหก้ บั ดิน ตัดกลางสูงจากพน้ื ประมาณ ๘๐-๑๐๐ ซม. 44

นกั เรยี นใช้ชวี ติ ประจำ�วนั สวนหม่อน... ตามปกติในโรงเรียน ณ หอ้ งเรยี นภาษาอังกฤษ my name is yaya เย้ เย เย้ วนั น้ี กรมหมอ่ นไหมวันฝนตกตอนเลกิเรยีน ไมต่ อ้ งรดน�ำ้ ตน้ หมอ่ น เทวดาชว่ ยรดใหแ้ ลว้ กลบั บ้าน เลน่ เกมส์ ดกี วา่ ลล้ั ลา 45

กรมหม่อนไหมอ๊ยุ ของเรามี แตกใบใหม่ดว้ ย ขอไหดนดู ้วไยหคนน 46

แลว้ กม็ าถงึ หน้าแลง้ กรมหม่อนไหมปนี ี้ร้อนมากจรงิ ๆ 47

เจ้าหมอ่ นท้งั หลาย ก็คงร้อนเหมอื นกัน ใช่ไม๊ กรมหมอ่ นไหมเด็กๆอยากออกไปอยากคะ่ ล้างหน้าลา้ งตา กนิ น้ำ�กนั ไม๊ อยากครับ 48

งั้นครูให้เวลา ๑๐ นาที ไปลา้ งหนา้ ลา้ งตา กนิ นำ้� แลว้ ค่อยกลบั มาเรียนกนั ตอ่ กรมหม่อนไหมเป็นไงมากครบั เย็นสบายขึ้นไม๊ 49

กรมหม่อนไหมมีอะไรเหรอครบั ขอดูดว้ ยสิ พวกเธอเหน็ แปลงหมอ่ น ตรงนนั้ มไี รคะ ที่พวกเธอปลกู ไม๊ เห็นคะ่ ครบั 50