รายงานการศึกษาเรื่อง พื้นฐานการนวดพื้นบ้านภาคใต้

๔๐. ปวดตน้ ขา อาการแสดงที่ผูป้ ว่ ยบอก - เวลานงั่ จะปวดตงึ ทต่ี ้นขา น่ังไดย้ าก ปวดเข่าพบั ขาไม่ได้ วิธกี ารนวด วิธีที่ ๑ เร่มิ นวดจากบรเิ วณใต้ตาตุม่ -ใต้น่องและกลางขาท่อนบน (ก-ค) ก ข ค ภาพท่ี ๕๖ การนวดรักษาอาการปวดต้นขา (วธิ ที ่ี ๑) 86 พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

วิธีท่ี ๒ (นวดท้งั ขา) นวดจากปลายเทา้ ฝ่าเทา้ ขอ้ เท้า (ก-ค) นวดนอ่ งดา้ นใน-ด้านนอก (ง, จ) นวดขาชว่ งบน ด้านใน-ด้านนอก (ฉ, ช) นวดรอบเข่า (ซ, ฌ) เปิดประตูลม (ญ) นอนตะแคงไขว้ขา ใช้ข้อศอกนวดสลักเพชร (บอ่ เลอื ด) (ฎ) ก ข ค ง จ ฉ ช ซ พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้ 87

ฌ ญ ฎ ภาพท่ี ๕๗ การนวดรักษาอาการปวดตน้ ขา (วธิ ที ี่ ๒) ๔๑. เข่าเสื่อม อาการแสดงท่ีผปู้ ่วยบอก - งอเข่าไม่ได้ เหยียดขาไม่ออก วิธีการนวด วิธีท่ี ๑ ให้ผู้ป่วยนอนหงายแล้วชันเข่าข้ึน กดนวดบริเวณขาด้านนอก และนวดบริเวณเหนือเข่า ประมาณ ๓ น้ิวมอื (ก) ก ภาพท่ี ๕๘ การนวดรกั ษาอาการเขา่ เสือ่ ม 88 พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

๔๒. ปวดเขา่ อาการแสดงที่ผูป้ ่วยบอก - ปวดหัวเข่า เวลาเดนิ จะปวดมาก วิธีการนวด ให้ผู้ปว่ ยนอนหงายชันเขา่ ข้นึ แล้วกดบรเิ วณใต้ขอ้ พบั และน่องด้านใน (ก, ข) ขอ้ ควรระวงั : ถา้ เอน็ เขา่ ฉกี เวลาเดนิ จะแบะออกมา ไมส่ มควรนวด ควรสง่ ตอ่ ทง้ั นวี้ นิ จิ ฉยั อาการโดยใหผ้ ปู้ ว่ ย เหยียดขา มอื หน่ึงจับท่ปี ลายเท้า อีกมือหนึง่ จบั ท่ขี อ้ เขา่ ลองขยบั จะตอ้ งแขง็ ไม่หลวม ก ข ภาพที่ ๕๙ การนวดรักษาอาการปวดเขา่ ๔๓. เขา่ เคลอ่ื น (เกดิ จากอบุ ัตเิ หต)ุ อาการแสดงทผี่ ูป้ ว่ ยบอก - ทำ� ใหป้ วดเวลาเดิน และนั่งยอง ๆ ไม่ได้ วิธกี ารนวด ให้ผูป้ ่วยนอนหงาย แลว้ ใช้สนั มอื กดคลงึ เบา ๆ บริเวณหวั เขา่ ให้กดคลึงสะบ้าหวั เข่า (ก, ข) ก ข ภาพท่ี ๖๐ การนวดรักษาอาการเขา่ เคลอ่ื น (เกดิ จากอุบตั ิเหต)ุ พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้ 89

๔๔. ปวดใตข้ ้อพบั ขา อาการแสดงท่ีผู้ป่วยบอก - เส้นเอ็นใตข้ อ้ พับเขา่ ตงึ ขดเป็นกอ้ นแขง็ วิธีการนวด ให้ผู้ป่วยนอนหงาย ชันเข่า แล้วเอามือสอดเข้าไปท่ีข้อพับใต้ข้อเข่าใช้หัวแม่มือกดนวดเบา ๆ (ก) และต�ำแหน่งเหนือข้อพับขาจะมีก้อนอยู่ ต้องกดคลึงที่ก้อนอาจมีท่ีใต้ข้อพับขา เน้นคลึง ห้ามกดเพราะ จะเจ็บและชา (ข) ก ข ภาพที่ ๖๑ การนวดรักษาอาการปวดใตข้ ้อพบั ขา ๔๕. ปวดรอ่ งหนา้ แขง้ อาการแสดงท่ีผู้ป่วยบอก - เส้นตรงร่องกระดูกตะเกียบหน้าแข้งจะแข็ง มีอาการชาเม่ือกระดกปลายเท้า (มักเกดิ กบั ผู้ป่วยทีเ่ ป็นเบาหวาน หรอื ผู้ทนี่ ั่งนาน ยืนนาน) วธิ กี ารนวด วิธีท่ี ๑ ให้ผู้ป่วยนอนหงาย แล้วชันเข่าข้ึน ให้นวดเส้นในร่องกระดูกหน้าแข้ง (ก) หรือจะเหยียดขาตรง ๆ กไ็ ด้ (ข) ก ข ภาพท่ี ๖๒ การนวดรกั ษาอาการปวดรอ่ งหน้าแขง้ 90 พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

๔๖. เส้นเลอื ดขอดบริเวณนอ่ ง อาการแสดงทผ่ี ู้ปว่ ยบอก มเี ส้นเลอื ดดำ� ขอดทใี่ ต้น่อง วธิ กี ารนวด วิธีที่ ๑ ใหผ้ ู้ป่วยนอนหงายชนั เข่า ใชม้ อื บบี นวด ใช้น้วิ คลงึ หรือใช้ลูกประคบคลึงเบา ๆ เพอ่ื ขยายหลอดเลอื ด ใหเ้ ลอื ดลมหมนุ เวยี นดี (ก) ก ภาพท่ี ๖๓ การนวดรักษาอาการเสน้ เลือดขอดบริเวณนอ่ ง (วธิ ีท่ี ๑) วธิ ที ่ี ๒ ใชน้ ้วิ มอื เขี่ยคลึงเส้นเลอื ดที่ขอดเบา ๆ ก ภาพที่ ๖๔ การนวดรักษาอาการเสน้ เลอื ดขอดบรเิ วณน่อง (วิธที ี่ ๒) พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้ 91

๔๗. ปวดข้อเท้า (พลกิ แพลง แข็ง) อาการแสดงท่ีผ้ปู ว่ ยบอก - หมนุ ข้อเทา้ ไมไ่ ด้ จะปวด เวลาเดนิ จะปวดข้อเท้าจนถงึ ตาตุ่ม วธิ กี ารนวด ๑) ให้ผปู้ ว่ ยนอนหงายชันเขา่ นดิ หนอ่ ยให้นวดเสน้ ด้านข้างของขาท่อนล่างแนวตรงกลางขา (ก) ก ๒) ใหน้ วดใตน้ อ่ งตลอดไปถึงเส้นเอน็ ร้อยหวาย (ข,ค) ข ค ๓) แล้วให้นวดรอบตาตุ่มทั้ง ๒ ขา้ ง (ง,จ) ง จ ภาพท่ี ๖๕ การนวดรกั ษาอาการปวดข้อเทา้ (พลิก แพลง แขง็ ) 92 พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้

๔๘. ปวดขอ้ หวั แมเ่ ทา้ -น้วิ ก้อยเท้า อาการแสดงที่ผ้ปู ว่ ยบอก - ข้อน้วิ บวมโต คดเอยี งและแขง็ วธิ กี ารนวด วิธีที่ ๑ จับนวดกดแนวข้อเท้าลงมากดคลึงเส้นท่ีรอบ ๆ หัวแม่เท้า (ก) จับนวดคลึงทุก ๆ น้ิว ตามข้อ ๑ (ข) กดที่ร่องกระดกู น้ิวเท้าทกุ ๆ ร่องกระดกู (ค) ก ข ค ภาพท่ี ๖๖ การนวดรกั ษาอาการปวดขอ้ หัวแมเ่ ทา้ -น้วิ ก้อยเทา้ (วธิ ีท่ี ๑) วธิ ีที่ ๒ ใช้น้วิ ช้ีและน้วิ กลางนวดคลงึ หยิบขึน้ เบา ๆ ไมก่ ด พอเบากก็ ระตกุ ใหเ้ ขา้ ที่ (ก) ก ภาพที่ ๖๗ การนวดรักษาอาการปวดขอ้ หวั แมเ่ ท้า-น้วิ กอ้ ยเทา้ (วิธที ี่ ๒) พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้ 93

๔๙. ปลายเทา้ ชา อาการแสดงท่ผี ู้ปว่ ยบอก - ปลายเทา้ จะหงิกเกยกัน เทา้ จะแหง้ สาก ผิวเน้ือซีด (อาจเปน็ ระยะสดุ ทา้ ยของ กระดูกทบั เส้น/เบาหวาน) วธิ ีการนวด วิธที ี่ ๑ ใหน้ วดขาด้านนอก ไปตลอดถึงสันหน้าแข้ง จนถึงปลายเทา้ (ก - ค) ก ข ค ภาพท่ี ๖๘ การนวดรักษาอาการปลายเท้าชา 94 พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

๕๐. ปวดส้นเทา้ (รองช�ำ้ ) อาการแสดงที่ผูป้ ่วยบอก - เวลาเดินจะปวด เมื่อเดินได้ ๔-๕ ก้าวจะทุเลา นัง่ แลว้ ลกุ ขึ้นเดนิ จะปวดอกี วธิ กี ารนวด วิธที ่ี ๑ ใหก้ ดใตน้ อ่ งห่างจากขอ้ พับ ประมาณ ๒-๓ นว้ิ มือ (ก) ก ภาพท่ี ๖๙ การนวดรกั ษาอาการปวดส้นเท้า (รองชำ้� ) (วิธที ่ี ๑) วิธีที่ ๒ เขย่ี เบา ๆ ท่นี อ่ ง ตรงเสน้ ใตน้ ่อง (ก) ก ภาพที่ ๗๐ การนวดรักษาอาการปวดส้นเทา้ (รองชำ้� ) (วธิ ที ่ี ๒) พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้ 95

วิธีท่ี ๓ นวดจากใต้เข่าลงมาถงึ ขอ้ เท้า ใกลต้ าต่มุ ถงึ ประตลู ม (ก-ค) ก ข ค ภาพที่ ๗๑ การนวดรกั ษาอาการปวดส้นเท้า (รองชำ�้ ) (วิธที ี่ ๓) วิธีท่ี ๔ นวดแนวข้างน้ิวกอ้ ย กดแชแ่ ล้วปล่อย ท้ังดา้ นใน-นอก (ก, ข) กดจดุ กระบงั ลม ระหว่างข้อเทา้ กดลกึ แล้วดนั ขนึ้ (ค) ดึงฝ่าเท้าเขา้ หา แล้วใช้สากกะเบือทุบฝา่ เท้า โดยจับ ฝ่าเทา้ ตั้งขน้ึ (เป็นการยึดเอน็ ในฝา่ เทา้ ) (ง) ก ข ค ง ภาพที่ ๗๒ การนวดรักษาอาการปวดส้นเท้า (รองช�ำ้ ) (วธิ ีที่ ๔) 96 พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

๕๑. ปวดโคนขาดา้ นใน อาการแสดงท่ีผปู้ ่วยบอก - ปวดบรเิ วณขาหนบี วธิ กี ารนวด ๑) ใหผ้ ูป้ ่วยนอนหงาย กดที่โคนขา เอาเทา้ ผปู้ ว่ ยเกยขัดไว้ทขี่ าอกี ข้าง แล้วใช้ส้นเท้าดนั ใหแ้ รง (ก) ก ๒) แล้วกดเส้นนอ่ งริมกระดูกแข็งตลอดแนว (ข, ค) ข ค ภาพที่ ๗๓ การนวดรกั ษาอาการปวดโคนขาดา้ นใน ๕๒. ปวดโคนขาด้านหนา้ ขา อาการแสดงท่ผี ู้ปว่ ยบอก - เวลาเดนิ จะปวดขาด้านขา้ ง เดนิ กะเผลก วิธกี ารนวด ใหผ้ ้ปู ว่ ยนอนหงาย นวดเสน้ ต้นขาด้านหน้าไปตลอดถงึ ปลายเทา้ (ก, ข) ก ข ภาพที่ ๗๔ การนวดรกั ษาอาการปวดโคนขาด้านหนา้ ขา พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้ 97

๕๓. ปวดโคนขาดา้ นหลัง อาการแสดงท่ีผปู้ ว่ ยบอก - เดนิ แล้วจะปวดบริเวณกน้ กบ วธิ กี ารนวด ใหผ้ ปู้ ว่ ยนอนควำ�่ แลว้ ใชส้ น้ เทา้ เหยยี บ หรอื นวิ้ โปง้ กดลงทตี่ น้ ขาไปถงึ ใตข้ อ้ พบั เขา่ (ก - ค) ก ข ค ภาพที่ ๗๕ การนวดรกั ษาอาการปวดโคนขาดา้ นหนา้ หลัง 98 พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

๕๔. ปวดโคนขาดา้ นนอก (จุดนง่ั พบั เพียบ) อาการแสดงทผี่ ูป้ ่วยบอก - เวลาเดินจะปวดลึก ๆ ที่สลักเพชร (สะโพก) วธิ กี ารนวด ใหผ้ ู้ปว่ ยนอนหงาย พับขาปลายเทา้ ไปชนขาท่ีตั้งตรงอีกข้างหน่ึง แล้วใช้เทา้ เหยยี บ หรือใชน้ ้ิวโปง้ กดทีเ่ ส้นกลางขา จากตน้ ขาไปถงึ ขอ้ พบั หวั เข่า (ก - ค) ก ข ค ภาพท่ี ๗๖ การนวดรักษาอาการปวดโคนขาดา้ นนอก (จดุ นงั่ พบั เพยี บ) พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้ 99

๕๕. เทา้ เย็น อาการแสดงทผ่ี ปู้ ว่ ยบอก - เทา้ จะเยน็ มเี หงอื่ ออก ตอ้ งสวมถงุ เทา้ ตลอดเวลา เลอื ดลมเดนิ ไมต่ ลอด เลอื ดนอ้ ย ความดนั โลหิตต�่ำ มดลูกตำ�่ วิธีการนวด ใหผ้ ู้ป่วยนอนหงายชนั เข่าขึน้ แลว้ นวดโดยรอบขอบของหน้าเท้าและหลังเทา้ (ก - ค) ก ข ค ง ภาพท่ี ๗๗ การนวดรักษาอาการเทา้ เย็น 100 พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

๕๖. นอ่ งเปน็ ตะคริว อาการแสดงที่ผูป้ ว่ ยบอก - จะปวดจดี๊ ๆ บริเวณนอ่ ง ท�ำให้ขยบั ขาไม่ค่อยได้ มกี อ้ นใต้น่อง วธิ กี ารนวด วิธีท่ี ๑ ให้ผู้ป่วยนอนหงายชันเข่าข้ึน แล้วใช้น้ิวมือ ๔ น้ิว กดตรงบริเวณน่อง (ก) ให้ผู้ป่วยนอนหงาย ตัวตรง ใชม้ ือกดเส้นข้างขาดา้ นหน้า (ข) ใหน้ วดคลายเสน้ เชน่ เดียวกับขอ้ ๒ (ค) ก ข ค ภาพที่ ๗๘ การนวดรักษาอาการน่องเปน็ ตะคริว (วิธีท่ี ๑) พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้ 101

วิธที ี่ ๒ ให้ผู้ปว่ ยนอนหงายเหยียดขา ใชป้ ลายนิว้ ๔ นิว้ กดเลื่อน/เขีย่ ออก กดนอ่ งจากใตเ้ ขา่ ข้นึ มาถงึ ขาอ่อน กดเบา ๆ ไล่ข้นึ -ลง (ก, ข) กดเสน้ ลม (ใชน้ ว้ิ โปง้ กดขอบฝ่าเทา้ ด้านในไลไ่ ปถึงหัวแม่เท้า) (ค, ง) น้ิวโปง้ กดใต้น้วิ ช้ี ประมาณ ๑ นาที (จ) เคล็ดลับมหี ลายวิธี ดังนี้ ๑. ดงึ หูขน้ึ แรง ๆ กระตกุ แลว้ ปล่อย ทำ� ประมาณ ๕ นาที อาการจะดขี ึ้น ๒. ก่อนนอน กินนม ยกขาให้สูง ๓. น้�ำมันก๊าด/เบนซนิ ทาให้รอ้ น จะคลาย ๔. เป็นบ่อย ๆ ให้กินเกลอื ก ข ค ง จ ภาพที่ ๗๙ การนวดรกั ษาอาการน่องเปน็ ตะครวิ (วธิ ที ่ี ๒) 102 พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้

๕๗. เขา่ หลดุ /สะบา้ เข่าหลุด อาการแสดงท่ผี ูป้ ่วยบอก - ปวด ขดั หวั เขา่ เวลาเดนิ (ถา้ เอน็ ขาด ใหส้ ่งต่อ ไม่ควรรักษาเอง) วธิ กี ารนวด ใหผ้ ปู้ ว่ ยนอนหงายเหยยี ดตัวตรง แล้วใชม้ ือกดดนั สะบ้าใหก้ ลบั เขา้ ที่ (ก) หรอื ใหผ้ ปู้ ่วยนอนหงาย ชนั เขา่ แล้วค่อยดนั กลับเขา้ ไป (ข) ก ข ภาพท่ี ๘๐ การนวดรกั ษาอาการเข่าหลุด/สะบา้ เขา่ หลุด ๕๘. อมั พฤกษ์ อาการแสดงทผ่ี ้ปู ่วยบอก - ขอ้ เทา้ ไมก่ ระดก เดินลากขา เดินเกร็ง ขอ้ เท้าบิดเบยี้ วเสยี รูปทรงไปจากเดมิ วิธกี ารนวด วิธีที่ ๑ การนวดอัมพฤกษ์ประเภทขาไม่มีเรี่ยวแรง ให้ผู้ป่วยนอนหงาย แล้วใช้สามน้ิวกดเส้นท่ีด้านบน ของขาท่อนบน (ก) นวดเส้นประสาทท่ีขาท่อนล่าง โดยกดเส้นร่องกระดูกแข้ง (ข) ให้ผู้ป่วยชันเข่า แล้วนวด เส้นขาดา้ นข้างตลอดแนว (ค) ก ข ค ภาพที่ ๘๑ การนวดรักษาอาการอัมพฤกษ์ (วธิ ีท่ี ๑) พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้ 103

วิธีท่ี ๒ นวดท้ังตวั สว่ นหวั /คอ ก ข ค ง สว่ นขา/เทา้ จ ฉ ช ซ 104 พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

ส่วนแขน/มอื ฌ ญ ฎ ฏ ส่วนขาหลงั ฐ ฑ ฒ ณ พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้ 105

ส่วนแขน/ทอ้ ง ด ต ถ ท ภาพท่ี ๘๒ การนวดรกั ษาอาการอมั พฤกษ์ (วธิ ที ่ี ๒) วธิ ีท่ี ๓ ผปู้ ่วยทำ� ไดด้ ้วยตนเอง ใช้ลูกมะพร้าวทรงรแี ละลีบ ๓ ลูก วางตามตำ� แหนง่ ดงั นี้ ๑) วางใตเ้ ขา่ ทีละขา้ ง ใช้ลูกใหญ่ ๒) นอนตะแคง หนีบลกู มะพรา้ วระหวา่ งขา ๑ ลูกใหญ่ ๓) วางใต้สะโพก บั้นเอว ใช้ลกู เล็ก ๔) วางทส่ี ะบกั ใชล้ กู เล็ก ๕) นอนคว�่ำ วางใตโ้ คนขา (เป็นวธิ ีเสริม) แต่ละจุด วางนาน ๓-๕ นาที แลว้ พลกิ ตัว ทำ� บ่อย ๆ ทกุ วัน ไมเ่ กนิ หน่งึ เดือนจะหาย 106 พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้

๕๙. อมั พาต อาการแสดงที่ผู้ป่วยบอก - เส้นเลือดตีบตัน หรือเส้นเลือดแตก เส้นเอ็นอยู่ผิดต�ำแหน่ง จากอุบัติเหตุ/ผ่าตัด เปน็ ซีกซ้าย-ขวา และขาท่อนลา่ ง วธิ ีการนวด วิธีที่ ๑ ให้นวดเส้นหน้าท้องเหนือสะดือ ๒ น้ิวมือ เส้นน้ีแก้อาการพูดไม่ได้ (ก) อาการมือชักเกร็งหงิกงอ ให้จับเส้นเอ็นใต้รักแร้ (ข) ขยับตัวไม่ได้ ให้นวดบริเวณท่ีท้องที่ใต้สะดือลงไปประมาณ ๒ น้ิวมือ และบริเวณ ก้นกบด้านหลัง ติดกบั กระดูกบนั้ เอว (ค, ง) ก ข ค ง ภาพท่ี ๘๓ การนวดรกั ษาอาการอัมพาต (วธิ ีที่ ๑) วิธีที่ ๒ ใช้ยาสมุนไพรและน�้ำมนั ทา วิธีท่ี ๓ ท�ำลูกประคบคลึง ๆ ถู ๆ ด้วยการบูรและเมนทอล(ลูกประคบ ประกอบด้วย ขิง ข่า เถาวัลย์เปรียง ใบมะขาม น�ำไปนึ่งก่อนใช้ คลึงหรอื รูดก็ได้ อาจจะจ่มุ เหล้าก่อนใชป้ ระคบ/คลึง/รดู ) วธิ ีท่ี ๔ ยาตม้ สมุนไพร กระต้นุ เสน้ รกั ษาภายใน หรือกนิ ยาระบายใหถ้ า่ ย ใชน้ ้ำ� มันนวด ท�ำลูกประคบขนาดเทา่ สม้ หรอื มะนาว คลงึ ๆ ถู ๆ ใชย้ าโปะทเี่ ขา่ แลว้ ใชผ้ า้ elastic bandage พนั (สว่ นผสมยาโปะ ประกอบดว้ ย การบรู พมิ เสน เมนทอล ต�ำกบั ผักเสีย้ นผี) พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้ 107

๒.๓ ข้อควรปฏบิ ตั ิหลังการนวด หลงั การนวด ผู้ป่วยควรด่มื น้�ำมาก ๆ เพ่อื ชว่ ยลดอาการอักเสบหรอื ปวดลง หา้ มกนิ ยาพาราเซตามอลเพอื่ ลดอาการปวด เพราะทำ� ใหผ้ ปู้ ว่ ยเกดิ การตดิ ยา ตอ้ งกนิ ตอ่ เนอื่ ง ควรพกั ผอ่ นมาก ๆ ควรออกก�ำลงั กายสม�่ำเสมอเพ่อื ใหเ้ สน้ คลาย หา้ มสะบดั แขน เพอ่ื ปอ้ งกนั การฉกี ขาดของกล้ามเน้อื หลีกเล่ยี งอาหารเค็ม มนั หวานจดั เพราะจะทำ� ให้อาการหายชา้ ลง ๒.๔ ข้อควรระวังและขอ้ หา้ มในการนวดรกั ษา ๑) ขอ้ ควรระวังในการนวด บริเวณทดั ดอกไม้ จะต้องคอ่ ย ๆ นวด ห้ามนวดรนุ แรงเพราะจะทำ� ให้เสน้ เลือดบรเิ วณ สมองแตก จนเปน็ อมั พฤกษ์ได้ บริเวณไหปลาร้าตรงซอกคอ ต้องระวังในการนวด ต้องนวดเบา ๆ ห้ามนวดรุนแรง เพราะบรเิ วณนมี้ เี ส้นเลอื ดแดงมาก อาจทำ� ใหช้ อ็ กหรือหลบั ได้ บรเิ วณใตค้ าง มตี อ่ มนำ�้ เหลอื ง ตอ้ งระวงั ถา้ หากกดแรง อาจทำ� ใหต้ อ่ มนำ้� เหลอื งแตกได้ ทำ� ใหผ้ ้ปู ่วยค่อย ๆ หมดแรงและอาจท�ำใหเ้ สยี ชีวติ ได้ บรเิ วณใตข้ อ้ พบั เขา่ ดา้ นใน เปน็ บรเิ วณทม่ี เี สน้ เลอื ดฝอยเปน็ จำ� นวนมาก ถา้ หากกดแรง อาจท�ำใหเ้ ส้นเลอื ดฝอยเกดิ อาการอกั เสบ บวมได้ บรเิ วณใต้ข้อพับศอก เป็นบรเิ วณท่ีมีกระดกู อ่อน ถา้ กดแรงอาจท�ำใหม้ อี าการชาได้ บริเวณไขสันหลัง ไม่ควรใช้เท้าเหยียบ ควรใช้มือหรือสันมือกดนวดหรือคลึงเบา ๆ เพราะถ้ากดแรงหรอื ใชเ้ ท้าเหยยี บอาจทำ� ให้พิการหรือเป็นอัมพาตได้ จดุ อนั ตรายท่คี วรระมดั ระวงั ในการนวด จดุ เหนอื ใบหบู รเิ วณทดั ดอกไม้ บริเวณขมับ จดุ หวั คว้ิ ต้นคอ ระหว่างกะโหลกศรี ษะและกระดูกสนั หลงั สว่ นคอ จดุ ใตร้ ักแร้ จดุ บริเวณซอกกระดกู ไหปลารา้ จุดท้งั ๔ บรเิ วณหน้าอก รอบสะดือมรี ศั มอี อกจากสะดอื ๒ น้วิ หา้ มกด จุดแท้งในสตรที ่ตี ง้ั ครรภ์บรเิ วณกระเบนเหนบ็ จดุ กลางลำ� ตวั ชดิ กระดูกหวั หน่าว จดุ บริเวณข้อพบั ศอก จุดใต้ขอ้ ศอกดา้ นนอกและใน ต่อมนำ้� เหลอื งบริเวณขาหนีบ จดุ ใตเ้ ข่า 108 พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้

๒) ขอ้ ห้ามในการนวด มีอาการบวมแดงหรอื อักเสบหรอื มไี ข้สูง กระดกู หัก แตก ร้าวหรือเคลอื่ น เป็นมะเร็ง เนื้องอก มะเร็งตบั มะเร็งต่อมนำ�้ เหลอื ง ส่วนท่ี ๓ การวิเคราะหพ์ ธิ ีกรรมทีใ่ ชร้ ่วมกบั การนวดรกั ษาภาคใต้ ๓.๑ รปู แบบพิธกี รรม กอ่ นการนวด ท�ำพิธีไหว้คร ู นึกถึงครูบาอาจารยใ์ หช้ ่วยรักษา ระหวา่ งรกั ษา ถา้ หากพบวา่ ผปู้ ว่ ยมอี าการหนกั หรอื รนุ แรงกข็ อใหค้ รบู าอาจารยช์ ว่ ยรกั ษาหรอื ใหอ้ าการดขี นึ้ หรอื ใชค้ าถาชว่ ย หลงั รกั ษา โดยผู้นวดมีพิธีขันครูและให้ผู้ป่วยอธิษฐานให้หายจากอาการท่ีเป็น พร้อมให้ผู้ป่วยท�ำบุญ หรอื จา่ ยค่าตอบแทนในขนั ครู หลังจากน้ัน ทุกวันศกุ ร์จะน�ำเงินในขนั ครบู างสว่ นไปท�ำบญุ ทส่ี เุ หร่า การท�ำพธิ ีไหวค้ รปู ระจำ� ปี ทุกปีจะท�ำพิธีไหว้ครูประจ�ำปี โดยการต้ังโต๊ะแล้วให้ลูกศิษย์และผู้ป่วยท่ีสามารถเดินทาง มาไดน้ �ำดอกไม ้ ธปู เทียนพรอ้ มเงนิ ๑๑๒ บาท มาไหวค้ รูเพอ่ื ทำ� พธิ ีครอบครูประจำ� ปี พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้ 109

110 พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

๕บทท่ี สรุป อภปิ รายผล และข้อเสนอแนะ การศึกษาครั้งน้ี มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาลักษณะที่พึงประสงค์ของการเป็นหมอนวดพ้ืนบ้าน กระบวน การนวดแบบพืน้ บา้ น รวมทง้ั พิธีกรรมและสมนุ ไพรทีใ่ ชร้ ่วมกับการนวดรักษา วิธีการศึกษาเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพโดยก�ำหนดเกณฑ์ในการคัดเลือกกลุ่มตัวอย่าง คือ หมอนวด พื้นบ้านภาคใต้ประมาณจังหวัดละ ๑ หรือ ๒ คน จาก ๑๔ จังหวัดภาคใต้ ในการศึกษาครั้งนี้ ๒๑ คน หลังจากน้ัน ผู้วิจัยได้ด�ำเนินการสัมภาษณ์เจาะลึกหมอนวดพื้นบ้านภาคใต้จากการเลือกแบบเจาะจง ๕ คน ตามเคร่ืองเมื่อแบบสัมภาษณ์เจาะลึกที่ผู้วิจัยสร้างข้ึน โดยการจดบันทึกและบันทึกเสียง จนได้ข้อมูลเบ้ืองต้น เปน็ ข้อมูลฉบบั รา่ ง หลังจากน้นั ไดน้ �ำข้อมลู ฉบับร่างนำ� มาสนทนากลมุ่ กบั หมอนวดพืน้ บา้ นภาคใต้ ทง้ั หมด ๑๖ คน จนได้ข้อมูลครบเนื้อหาตามที่ต้องการ จึงน�ำมาแยกเป็นหมวดหมู่ตามวัตถุประสงค์และวิเคราะห์เนื้อหาในลักษณะ เชงิ พรรณา ด้วยเหตุและผล สรุปผลการศึกษา สว่ นท่ี ๑ ลักษณะทพ่ี ึงประสงคข์ องการเป็นหมอนวดพ้ืนบา้ นภาคใต้ ๑.๑ คณุ สมบตั ิของหมอนวดแบบพ้ืนบ้านภาคใต้ พบว่า ส่วนใหญ่หมอนวดพื้นบา้ นภาคใต้ เหน็ ว่า ควรออ่ นนอ้ ม ถอ่ มตน ไมย่ กตนขม่ ทา่ น ไมโ่ ออ้ วดวชิ า ไมม่ วั เมาอบายมขุ และตอ้ งแตง่ กายสะอาด เรยี บรอ้ ย นอกจากนี้ จะตอ้ งเปน็ คนท่ีมีคุณธรรม ชอบช่วยเหลือผอู้ ่ืน ไม่แบ่งชน้ั วรรณะในการรกั ษาหรือเห็นแกเ่ งนิ ๑.๒ คุณลักษณะของสถานท่ีท่ีให้บริการ พบว่า อาคารนวด ควรมีอากาศถ่ายเท โปร่ง ไม่มืด สว่ นหอ้ งนวด ควรมที ีน่ อนและหมอนต้องสะอาด ๑.๓ รูปแบบการให้บรกิ าร พบว่า หมอนวดพนื้ บ้านภาคใต้ ส่วนใหญม่ รี ูปแบบการนวด ๙ รูปแบบ ประกอบด้วย การเขี่ยเส้น การคลึงเส้น การรีดเส้น การเหยียบเส้น การดึงเส้น การกดเส้น การหยิกเส้น การประคองเส้น และการไต่เส้น สว่ นท่ี ๒ กระบวนการนวดแบบพน้ื บา้ นภาคใต้ ๒.๑ องคค์ วามรพู้ นื้ ฐานในการนวด พบวา่ หมอนวดพน้ื บา้ นภาคใต้ สว่ นใหญเ่ หน็ วา่ คนเปน็ หมอนวด พ้นื บ้าน ควรจะต้องรเู้ ก่ยี วกับลักษณะของเสน้ เอ็น และจุดการนวด ในการรักษาโรคและอาการในเบื้องตน้ กอ่ น พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้ 111

๒.๒ หลักการวินิจฉัยโรคและอาการ พบว่า หมอนวดพื้นบ้านภาคใต้ ส่วนใหญ่เห็นว่า คนท่ีเป็น หมอนวดพ้ืนบ้านควรจะต้องซักประวัติจากผู้ป่วยก่อนโดยการสอบถามอาการที่มาพบหมอนวด และประวัติ การเจบ็ ปว่ ยท้ังในอดีตและปจั จบุ นั หลังจากนั้น จงึ ตรวจร่างกายผปู้ ว่ ย ๒.๓ โรคและอาการทร่ี กั ษาดว้ ยการนวดแบบพน้ื บา้ นภาคใต้ พบวา่ มที งั้ หมด ๕๙ อาการ โดยแยก เปน็ ส่วนหวั /คอ ๑๙ อาการ สว่ นหลังมี ๙ อาการ ส่วนแขน/มือ มี ๑๑ อาการ ส่วนขา/เทา้ มี ๑๗ อาการ สว่ นอก/ ทอ้ ง มี ๗ อาการ และทกุ สว่ นของร่างกายมี ๒ อาการ โดยแตล่ ะโรค/อาการ จะระบุอาการแสดงและสาเหตทุ ี่ทำ� ให้ เกดิ โรค/อาการ ๒.๔ รูปแบบและวิธีการนวดรักษาแก้โรค/อาการ พบว่า หมอนวดพ้ืนบ้านภาคใต้ส่วนใหญ่เห็นว่า โรค/อาการทง้ั หมด ๕๙ อาการ มีรปู แบบและวิธกี ารนวด มกี ารเขี่ยเสน้ เป็นหลัก โดยวิธกี ารนวดจะยดึ เส้นเอน็ และ จุดต�ำแหน่งเหมือนกันท้งั หมด ๕๙ อาการ มเี พยี งบางสว่ นเทา่ น้ันที่มวี ธิ กี ารนวดแตกต่างออกไป และมีการใช้ต�ำรบั ยาสมนุ ไพร น�้ำมนั อบ ประคบ ประกอบการนวด ๒.๕ ข้อแนะน�ำผู้มารับบริการหลังการนวด พบว่า หมอนวดพื้นบ้านภาคใต้ส่วนใหญ่จะแนะนำ� ให้ ผู้มารับบริการ ด่ืมน้�ำมาก ๆ เพ่ือลดการอักเสบให้พักผ่อนมาก ๆ ออกก�ำลังกาย หลีกเลี่ยงอาหารประเภท เค็ม มนั หวาน ๒.๖ ข้อควรระวังและข้อห้ามในการนวด พบว่า หมอนวดพื้นบ้านภาคใต้ ส่วนใหญ่จะระวังใน การนวดบริเวณทัดดอกไม้ ไหปลาร้าตรงซอกคอ ใต้คาง ใต้ข้อพับเข่าด้านใน ใต้ข้อพับศอกและบริเวณไขสันหลัง เพราะบรเิ วณเหลา่ นี้มโี อกาสเส่ียงทำ� ใหผ้ ู้ปว่ ยเกิดอันตรายได้ อภปิ รายผล จากการศึกษาคร้ังนี้ ผู้วิจัยและคณะเห็นว่ายังมีบางประเด็นท่ีเป็นปัญหาเพื่อรอการแก้ไข จึงขอยกบาง ประเด็นนำ� มาอภิปรายผล ดงั รายละเอียดตอ่ ไปน้ี ๑) ลกั ษณะทพี่ งึ ประสงค์ของการเปน็ หมอนวดพ้นื บา้ นภาคใต้ คุณสมบัติการเป็นหมอนวดพื้นบ้านภาคใต้ พบว่า หมอนวดพื้นบ้านภาคใต้ ส่วนใหญ่มีความเห็นว่า ควรออ่ นน้อม ถ่อมตน ไมโ่ ออ้ วดวชิ า ไมเ่ ล่นอบายมุขทกุ ชนดิ ไม่แบง่ ชัน้ ในการนวดรักษาวา่ จะเปน็ ผหู้ ญงิ หรอื ผู้ชาย ที่ส�ำคญั ตอ้ งไม่เหน็ แกเ่ งิน เปน็ ตน้ ส่งิ เหลา่ นีแ้ สดงใหเ้ หน็ วา่ ครหู มอนวดที่ให้วชิ าการนวดแก่ศษิ ยเ์ หลา่ น้ี ตอ้ งการให้ คนทเ่ี ป็นหมอนวดพ้นื บา้ นภาคใต้ทเี่ ปน็ คนดี มีคณุ ธรรม เปน็ ทย่ี กย่องและยอมรับของประชาชน ซึ่งก็สอดคล้องกบั คณุ สมบตั กิ ารเปน็ หมอนวดพน้ื บา้ น ภาคอน่ื ๆ ทเ่ี นน้ คณุ สมบตั ทิ เ่ี ปน็ หมอนวดพน้ื บา้ น คอื ดภู ายนอกสะอาดเรยี บรอ้ ย ไม่โอ้อวดวชิ า มคี วามสามารถในการนวดและต้องมคี ุณธรรมและจรรยาบรรณสูง แต่อยา่ งไรก็ตาม พบวา่ มหี มอนวด พื้นบ้านบางท่านที่มีชื่อเสียง มีผู้ป่วยมารับบริการนวดมาก ๆ ก็มักจะขึ้นค่าขันครูหรือค่าตอบแทนหลังนวดรักษา ซึ่งในเร่ืองน้ี ผู้วิจัยได้มีโอกาสคุยกับหมอนวดพื้นบ้านหลายท่าน ท่านให้ข้อมูลว่า หมอนวดพ้ืนบ้านท่านใดท�ำผิด ศีลธรรมหรือไม่มีคุณธรรม มีความโลภ เป็นต้น ส่ิงเหล่านี้เส่ือมในแง่วิชาการนวด คือ มักนวดรักษาผู้ป่วยไม่หาย สาเหตุเน่ืองมาจากครูหมอนวดไม่ลงมาช่วย หรืออาจท�ำให้หมอนวดเจ็บป่วย สุดท้าย ผู้ป่วยท่ีมารับบริการก็หมด ความศรัทธาไม่มานวดอีกต่อไป ดังน้ัน จึงเห็นว่า หมอนวดพ้ืนบ้านภาคใต้ควรมีการรวมกลุ่มจัดต้ังเป็นสมาพันธ์ 112 พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

หรือสมาคมหมอพ้ืนบ้านภาคใต้ และควรปฏิบัติตามกฎระเบียบ โดยเคร่งครัด หากพบว่าสมาชิกท่านใดท�ำให้ เสอ่ื มเสียชอื่ เสียงก็ควรขบั ออกจากการเป็นสมาชิก หรอื ไม่ให้เขา้ ร่วมกจิ กรรม เปน็ ต้น ลกั ษณะสถานทใี่ หบ้ รกิ ารนวด พบวา่ หมอนวดพน้ื บา้ นภาคใต้ สว่ นใหญจ่ ะใชบ้ า้ นตวั เองเปน็ สถานใหบ้ รกิ าร นวด มีเพียงบางส่วนเท่าน้ันที่ไปรวมกลุ่มกันให้บริการที่วัดหรือสถานที่สาธารณประโยชน์ ซ่ึงตามหลักการท่ีหมอ นวดไดก้ ำ� หนดมาตรฐานของสถานทใี่ หบ้ รกิ ารนวด คอื ตวั อาคารควรโปรง่ ไมม่ ดื ไมค่ บั แคบเกนิ ไป และหอ้ งสำ� หรบั นวดควรมีหมอน และท่นี อนต้องสะอาด แสดงใหเ้ ห็นวา่ สถานทีใ่ ห้บรกิ ารนวดเป็นเรื่องสำ� คญั ทห่ี มอนวดพื้นบ้านทุก คนตอ้ งให้ความส�ำคัญ เพราะวา่ มหี มอนวดพ้นื บา้ นหลาย ๆ ทา่ นให้บริการนวดตามสภาพบ้าน ซ่งึ จากประสบการณ์ ของผวู้ จิ ัย พบวา่ สถานที่ให้บริการนวดบางแห่ง ตวั อาคารคบั แคบ ทบึ มดื ไม่โปร่ง ไมม่ อี ากาศถ่ายเท ทำ� ให้ผปู้ ่วย อึดอัด แทนที่จะนวดรักษาหายกลับท�ำให้ผู้ป่วยเจ็บป่วยเพ่ิมข้ึนอีกจากสถานท่ีนวดไม่เหมาะสม จึงจ�ำเป็นท่ี หมอนวดพ้ืนบ้านภาคใต้ ควรมีการวางระเบยี บกันเองหรือให้หนว่ ยงานท่รี ับผิดชอบ วางระเบียบ กฎเกณฑ์ เพ่อื ให้ เปน็ มาตรฐานเดียวกัน สอดคลอ้ งกบั พ.ร.บ. การแพทย์แผนไทย พ.ศ. ๒๕๕๖ ทย่ี กระดับเปน็ วิชาชีพ ๒) กระบวนการนวดแบบพน้ื บา้ น พบวา่ หมอนวดพน้ื บา้ นภาคใตส้ ว่ นใหญเ่ หน็ ดว้ ยวา่ ผทู้ เี่ ปน็ หมอนวดควรตอ้ งมี องค์ความรพู้ นื้ ฐานกอ่ น โดยเฉพาะเส้น เอ็น และจดุ ที่นวด การเรยี นรู้สรรี ะร่างกายของมนษุ ย์ให้ถ่องแท้ เพราะเปน็ สว่ นส�ำคัญในการนวดได้หรอื นวดไมไ่ ด้ และเมือ่ พบผ้ปู ว่ ยมารบั บริการนวดรกั ษา ก็ควรซกั ประวัติและตรวจรา่ งกาย กอ่ นลงมอื นวด เพอื่ เปน็ ฐานขอ้ มลู ในการวนิ จิ ฉยั โรคหรอื อาการทผี่ ปู้ ว่ ยเปน็ อยใู่ นปจั จบุ นั ซง่ึ ถา้ หากพบวา่ หมอนวด พน้ื บา้ นทา่ นใดไมเ่ คยเรยี นรสู้ งิ่ เหลา่ น้ี จะสง่ ผลตอ่ การนวดรกั ษามาก เพราะการไมร่ สู้ รรี ะรา่ งกายของมนษุ ยจ์ ะสง่ ผล ให้ผู้ป่วยมีอาการแย่กว่าเดิม หรือบางครั้งอาจพิการได้ ดังน้ัน ผู้วิจัยอยากให้หน่วยงานท่ีเก่ียวข้อง ควรมีการ จัดอบรมให้ความรู้เสรมิ ศกั ยภาพให้กับหมอนวดพนื้ บ้านใหม้ คี วามชดั เจนในทางปฏิบตั ิ เทคนิคและวิธีการนวดแบบพื้นบ้าน พบว่า หมอนวดพื้นบ้านทุกคนให้ความส�ำคัญในเรื่องนี้มาก เพราะเปน็ หวั ใจส�ำคัญในการให้บรกิ ารนวด ซึง่ หมอนวดแตล่ ะคนมรี ูปแบบ จุดการนวดคลา้ ยคลงึ กันมาก จะตา่ งไป บ้างในเรื่องเทคนิคหรือการใช้อุปกรณ์เสริมประกอบการนวด ซ่ึงองค์ความรู้เก่ียวกับเทคนิคและวิธีการนวดรักษา จะต้องใช้ประสบการณ์และทักษะเป็นเวลานานเป็นปีกว่าจะเก่งได้เหมือนครูหมอ ดังน้ันการเป็นหมอนวดที่เก่ง ควรต้องเรียนรู้หาประสบการณ์เร่ือย ๆ เพราะผู้ป่วยหรือผู้ที่มารับบริการนวดกับหมอนวดพ้ืนบ้านถือว่าเป็นคร ู เพราะผปู้ ว่ ยแตล่ ะคนจะมปี ญั หา อาการแสดงออกไมเ่ หมอื นกนั บางครงั้ อาการแสดงเหมอื นกนั แตเ่ ทคนคิ วธิ กี ารนวด อาจใช้คนละจุดคนละต�ำแหน่งในการนวด ท�ำให้ระยะเวลาในการนวดรักษาของหมอนวดพื้นบ้านก็แตกต่างกันไป บางคนท�ำไม่นาน ผู้ป่วยก็มีอาการดีขึ้นแล้ว แต่บางคนต้องนัดผู้ป่วยมาเป็นระยะกว่าจะมีอาการดีขึ้น สิ่งเหล่าน้ี ขน้ึ กบั ประสบการณก์ ารเรยี นรู้ ดงั นนั้ ผวู้ จิ ยั เหน็ วา่ ผบู้ รหิ ารทร่ี บั ผดิ ชอบภารกจิ เกย่ี วกบั การแพทยพ์ น้ื บา้ น โดยเฉพาะ หมอนวดพนื้ บา้ น ควรใหค้ วามสำ� คญั ถอื เปน็ นโยบาย ควรสง่ เสรมิ สนบั สนนุ ใหม้ กี ารนำ� มาประยกุ ตใ์ ช ้ ใหส้ อดคลอ้ งกบั พ.ร.บ. วิชาชีพการแพทย์แผนไทย ปี พ.ศ. ๒๕๕๖ และให้หน่วยงานที่รับผิดชอบหลัก จัดประชุมเชิงปฏิบัติการ หรือจัดเวทีแลกเปล่ียนความรู้และประสบการณ์เพื่อให้หมอนวดพื้นบ้านเหล่านี้ได้มีโอกาสเรียนรู้องค์ความรู้ใหม่ ๆ จากหมอนวดท่านอื่นบา้ ง และควรจัดประชุมหรือจัดเวทแี ลกเปลย่ี นทุกปี พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้ 113

๓) พิธีกรรม พบว่า หมอนวดพ้ืนบ้านส่วนใหญ่ มีการใช้พิธีกรรมและสมุนไพรใช้ร่วมกับการนวดรักษา กลา่ วคือ รูปแบบพิธกี รรม พบว่า หมอนวดพน้ื บา้ นมกั ใช้กอ่ นการรกั ษา โดยการสวดมนต์หรอื คาถา เพอื่ บอกกลา่ ว ให้ครูหมอช่วยรักษาให้ผู้ป่วยหายหรือมีอาการดีขึ้น สิ่งเหล่าน้ีบ่งชี้ให้เห็นว่า ความเช่ือ ศรัทธาต่อครูบาอาจารย์ มีผลต่อการรักษาให้หายหรือไม่หาย อีกส่วนหนึ่งมาจากทักษะและประสบการณ์ของหมอนวดท่านน้ันเอง ดังน้ัน ผู้วิจัยและคณะเห็นว่า พิธีกรรมหมอนวดพื้นบ้านควรมีทุกคนเพราะเป็นการแสดงความกตัญญูต่อครูหมอในฐานะ เปน็ ผถู้ ่ายทอดวชิ านวดให ้ จงึ เห็นด้วย ทีพ่ บวา่ หมอนวดพ้ืนบ้านภาคใต้ส่วนใหญ่ทำ� พธิ ีไหวค้ รปู ระจำ� ปี อย่างน้อยก็ เปน็ การแสดงความเคารพ ไมล่ มื บญุ คุณของครหู มอ ขอ้ เสนอแนะ ๑) ขอ้ เสนอแนะเชงิ นโยบาย ควรเนน้ รปู แบบการนวดแบบพน้ื บา้ นให้เปน็ สว่ นหนึ่งในการผสมผสานการ ใหบ้ ริการในสถานบริการสาธารณสขุ ของรัฐเพ่อื ใหส้ อดรบั กับ พ.ร.บ. การแพทย์แผนไทย ปี พ.ศ. ๒๕๕๖ ๒) ข้อเสนอแนะเชิงปฏิบัติ ๒.๑ การปรับบทบาทหมอนวดพื้นบ้าน ควรจัดอบรมให้หมอนวดพื้นบ้านภาคใต้ให้สามารถเป็น วิทยากรในการถา่ ยทอดองคค์ วามรูแ้ บบพน้ื บา้ นภาคใต้ ๒.๒ ข้อมูลท่ีได้ ควรน�ำข้อมูลท่ีได้จากการศึกษาไปประยุกต์ใช้ โดยการฝึกอบรมให้กับแพทย์ แผนไทยในโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพต�ำบล (รพ.สต.) ท่ีกรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ใหก้ ารสนบั สนนุ เพื่อใหแ้ พทย์แผนไทยใช้เปน็ ทางเลือกในการดแู ลสขุ ภาพของประชาชนในพ้นื ทีไ่ ด้จรงิ 114 พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้

บรรณานกุ รม กรุงไกร เจนพาณิชย์ และประเสริฐศักด์ิ ตู้จินดา. รายงานวิจัยเร่ือง ผลการนวดแบบเดิมของไทย บริเวณก้านคอ และไหล่ ต่ออัตราชีพจรและความดันโลหิต รวมทั้งอาการบางอย่าง. กรุงเทพฯ: คณะแพทยศาสตร์ ศริ ิราชพยาบาล มหาวทิ ยาลยั มหิดล; ๒๕๓๔. กรงุ ไกร เจนพาณชิ ย์ และประเสรฐิ ศักดิ์ ตจู้ นิ ดา. รายงานวจิ ัยเร่อื ง นวดเปน็ ยา : การรกั ษาอาการท้องอืด. กรงุ เทพฯ: คณะแพทยศาสตร์ ศริ ริ าชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหดิ ล; ๒๕๓๔. กรุงไกร เจนพาณิชย์ และประเสริฐศักด์ิ ตู้จินดา. รายงานวิจัยเรื่อง ผลการนวดแบบเดิมของไทยต่อระบบ ไหลเวยี นเลอื ด. กรุงเทพฯ: คณะแพทยศาสตร์ ศริ ิราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล; ๒๕๓๔๐ กองประกอบโรคศิลปะ ส�ำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข. ต�ำราแพทย์แผนโบราณท่ัวไป สาขาเวชกรรม เลม่ ๓. กรุงเทพฯ: โรงพิมพช์ มุ นุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย; ๒๕๔๑. โครงการพื้นฟูการนวดไทย. คู่มือการนวดไทย. กรุงเทพฯ: ส�ำนักพมิ พห์ มอชาวบา้ น; ๒๕๒๘. จติ ร์จารึก ทองทับ และคณะ. การนวดบรรเทาอาการปวดหลังและขาในหญิงตัง้ ครรภ์. วารสารการแพทย์แผนไทย และการแพทยท์ างเลือก. ๒๕๕๑; ๖(๒ ฉบบั เสรมิ ) : ๘๖. จมิ รี แกว้ งาม. การรกั ษาโรคอมั พาตของแพทย์แผนโบราณในจงั หวัดสงขลา วทิ ยานพิ นธ์ปรญิ ญามหาบัณฑติ สงขลา: มหาวทิ ยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ภาคใต;้ ๒๕๓๘. เจือจันทน์ วัฒกีเจริญ. รายงานวิจัยเรื่อง เปรียบเทียบผลการนวดไทยประยุกต์กับการกินยาพาราเซ-ตามอล ต่อระดับการปวดศีรษะและระยะเวลาที่การปวดศีรษะลดระดับลงในผู้ป่วยท่ีมีอาการปวดศีรษะจาก ความเครียด. กรงุ เทพฯ: คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล; ๒๕๓๔. เฉลยี ว ปยิ ะชน. อายรุ เวท ศาสตรแ์ หง่ ชวี ติ . สถาบนั การแพทยแ์ ผนไทย. นนทบรุ ี กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสขุ ; ๒๕๓๗. ชะลอ อทุ กภาชน.์ เรอ่ื งไสยศาสตรเ์ กยี่ วกบั การแพทยแ์ ผนโบราณ ในหมอไทย ยาไทย โครงการเผยแพรเ่ อกลกั ษณไ์ ทย กรุงเทพมหานคร โครงการเผยแพร่เอกลักษณไ์ ทย. กรงุ เทพฯ: กระทรวงศึกษาธกิ าร; ๒๕๒๒. ชุตมิ าพร ไตรนภากุล และคณะ. การศกึ ษาเปรยี บเทยี บการไหลของน้ำ� นมหญิงหลงั คลอดทถ่ี กู นวด-ประคบเตา้ นม ด้วยลูกประคบสมุนไพรสดและกระเป๋าน้�ำร้อน. วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ปที ี่ ๖ ฉบับท่ี ๒ พฤษภาคม-สงิ หาคม (ฉบับเสริม), ๒๕๕๑. ดารณี อ่อนชมจันทร์ และคณะ. องค์ความรู้การนวดก่อนคลอด หลังคลอดและนวดกระตุ้นน้�ำนมของโต๊ะบีแด (หมอต�ำแยชาวไทยมุสลิม) ใน ๓ จังหวัดชายแดนภาคใต้. วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ ทางเลอื ก ปที ่ี ๕ ฉบบั ที ่ ๒ พฤษภาคม-สิงหาคม (ฉบบั เสริม), ๒๕๕๐. นฤมล ลีลายุวัฒน์ และคณะ. รายงานวิจัยเรื่อง ประสิทธิผลทางสรีรวิทยาของการนวดไทยในการลดปวด การท�ำงานของกล้ามเนื้อและภาวะแทรกซ้อน. ขอนแกน่ มหาวทิ ยาลยั ขอนแก่น; ๒๕๔๑. บาทหลวงการโ์ ล เวลาโต และบาทหลวงสมชาติ ผวิ เกล้ยี ง. รายงานวิจยั เรอื่ ง การศึกษาประสทิ ธภิ าพการให้บริการ การนวดของหมอนวดตาบอด. นนทบรุ :ี ศูนย์พฒั นาสมรรถภาพคนตาบอด; ๒๕๔๒. เบญจวรรณ ธีระเทอดตระกูล. รายงานวิจัยเรื่อง ผลการนวดร่วมกับการบริหารคออย่างมีแบบแผนต่อระดับ การปวดศีรษะในผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดในท่านอนหงาย ศีรษะแหงน.กรุงเทพฯ: คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยมหิดล; ๒๕๓๙. พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้ 115

ประโยชน์ บญุ สนิ สขุ และคณะ. รายงานวจิ ยั เรอ่ื ง การรกั ษาอาการปวดหลงั ดว้ ยการนวดแบบเดมิ ของไทย. กรงุ เทพฯ: คณะแพทยศาสตร์ ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหดิ ล; ๒๕๒๗. ประโยชน์ บุญสินสุข และคณะ. รายงานวิจัยเร่ือง ผลการนวดไทยในผู้ป่วยกล้ามเนื้อและข้อ. กรุงเทพฯ: คณะแพทยศาสตร์ ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหดิ ล; ๒๕๓๕. ปัจมา สรเสริมสมบัติ และวรรณวิมล อุดมศรีลาภ. รายงานวิจัย เร่ือง โครงการทางเลือกในการบ�ำบัดรักษา: นวด กดจดุ และฝังเข็ม. กรงุ เทพฯ: คณะเภสชั ศาสตร์ จฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลยั ; ๒๕๒๔. ภทั รพล จงึ สมเจตไพศาล และคณะ. รายงานวจิ ยั เรอื่ ง การศกึ ษาทศั นคตแิ ละการยอมรบั ของบคุ ลากรทางการแพทย์ และสาธารณสุขแผนปัจจุบันในจังหวัดกาญจนบุรีต่อการนวดไทยในการแก้ปัญหาสุขภาพ. กาญจนบุรี: โรงพยาบาลเจา้ คุณพนมทวน อ.พนมทวน จ.กาญจนบรุ ี; ๒๕๓๙. มนตรี นาคะเกศ และวิชัย อึงพินิจพงศ์. ผลของการนวดแผนไทยแบบเชลยศักดิ์ต่อระดับความผ่อนคลายของ ผมู้ ารับบริการ. วารสารการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลือก ปที ี่ ๕ ฉบับท ่ี ๒ พฤษภาคม-สงิ หาคม (ฉบบั เสรมิ ), ๒๕๕๐. มิ่งมติ ร นวรตั น.์ นวดกดจดุ บำ� บดั โรค. กรงุ เทพฯ: นานมบี ุ๊คส์; ๒๕๔๔. รัชดา ธราภาค. อวสาน “โต๊ะบแิ ด” หมอต�ำแยโบราณ. คอลัมนจ์ ุดประกาย กรุงเทพธรุ กิจ. ๕ กนั ยายน ๒๕๔๖. รุ่งทิวา ชาญพิทยานุกูลกิจ และคณะ. รายงานวิจัย เรื่อง การรักษาอาการปวดต้นคอด้วยวิธีการนวดแบบเดิม ของไทย. กรุงเทพฯ: คณะแพทยศาสตร์ ศริ ริ าชพยาบาล มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล; ๒๕๒๘. รุ่งทิวา ชาญพิทยานุกูลกิจ และคณะ. รายงานวิจัย เร่ือง ผลของวิธีการนวดแผนโบราณแบบเปิดปิดประตูลมที่ขา ในคนปกติ. กรุงเทพฯ: คณะแพทยศาสตร์ ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล; ๒๕๒๘. ลดาวัลย์ นิชโรจน์ และคณะ. ผลของการนวดกดจุดฝ่าเท้าต่อความเครียดและความดันโลหิตในผู้ป่วยโรค ความดนั โลหติ สงู ชนดิ ไมท่ ราบสาเหต.ุ วารสารการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก ปที ่ี ๖ ฉบบั ที่ ๒ พฤษภาคม-สิงหาคม (ฉบับเสริม), ๒๕๕๑. เลิศชาย ศิริชัย และอุดม หนูทอง. รายงานการวิจัยเร่ือง การแพทย์พื้นบ้านภาคใต้กับบริบททางสังคมและ กระบวนการรักษาผ้ปู ว่ ย. กรุงเทพฯ: สำ� นกั งานกองทนุ สนบั สนุนงานวจิ ยั ; ๒๕๔๔. วิจิตรา กุสุมภ์. รายงานวิจัย เร่ือง ผลของการกดจุดและนวดต่อระดับความเจ็บปวดในผู้ป่วยหลังส่วนล่าง. นครปฐม: มหาวทิ ยาลยั มหดิ ล; ๒๕๓๒. วิชัย อึงพินิจพงศ์ และคณะ. รายงานวิจัย เร่ือง ผลทางสรีรวิทยาเบื้องต้นของการนวดเท้าแบบประยุกต์ ในคนปกต.ิ ขอนแก่น: คณะเทคนิคการแพทย์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น; ๒๕๔๒. วิชัย อึงพินิจพงศ์. รายงานวิจัย เรื่อง ผลทางสรีรวิทยาของการนวดไทยบริเวณหลังในผู้ป่วยปวดหลัง. ขอนแก่น: คณะเทคนคิ การแพทย์ มหาวทิ ยาลัยขอนแก่น; ๒๕๓๕. วิมล วงศ์สุรสิทธ์ิ และคณะ. รายงานวิจัย เรื่อง การศึกษาผลของการกดจุดฝังเข็มตามแบบการนวดไทยในผู้หญิง ทมี่ ีอาการปวดศรี ษะในทา่ นอนตะแคงและทา่ นั่ง. นครปฐม: โครงการศกึ ษาผลของวธิ กี ารนวดแผนโบราณ มหาวิทยาลัยมหิดล; ๒๕๓๕. วิไล อุดมพิทยาสรรพ์. รายงานการวิจัยเรื่อง ผลการนวดไทยและอาการปวดศีรษะจากความเครียด. สงขลา: คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยสงขลานครนิ ทร;์ ๒๕๔๓. วีระพงษ์ ชิดนอก และคณะ. ผลของการฝึกบริหารกายด้วยฤๅษีดัดตนต่อความแข็งแรงของกล้ามเน้ือหายใจ และสมรรถภาพกาย การออกก�ำลังกายในเพศหญิง. วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ปที ี่ ๕ ฉบบั ท่ี ๒ พฤษภาคม-สิงหาคม (ฉบบั เสริม), ๒๕๕๐. 116 พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

ศุภรักษ์ ศุภเอม. รายงานการวิจัยเร่ือง ผลของการนวดไทยต่อความเจ็บปวดและความรู้สึกสบายกาย. วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทยท์ างเลอื ก ปที ่ี ๕ ฉบบั ที่ ๓ กันยายน-ธนั วาคม, ๒๕๕๐. สถาบันการแพทย์แผนไทย กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข. การนวดไทยเพ่ือสุขภาพ. กรุงเทพฯ: เลิฟแอนดล์ ิพเพรส; ๒๕๔๐. สถาบันการแพทย์แผนไทย กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข. คู่มืออบรมการนวดไทย. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์ องคก์ ารรบั ส่งสนิ คา้ และพสั ดภุ ัณฑ์ (ร.ส.พ.); ๒๕๔๒. สถาบันการแพทยแ์ ผนไทย. ประวัตกิ ารนวดไทย. ใน http://www.ittm.or.th/massages/ ๗/๓/๔๔ สมเกยี รติ ฉายะศรวี งศ์ และคณะ. รายงานการวจิ ยั เรอ่ื ง ทศั นคตขิ องผรู้ บั บรกิ าร ญาติ และผใู้ หบ้ รกิ ารในสถานบรกิ าร สาธารณสขุ ของรฐั เก่ียวกับการนำ� การนวดไทยมาใชใ้ นสถานบริการสาธารณสขุ . กรงุ เทพฯ: โครงการฟืน้ ฟู การนวดไทย มลู นิธสิ าธารณสขุ กับการพัฒนา; ๒๕๓๐. สมาคมเภสัชและอายุรเวทโบราณแห่งประเทศไทย รายงานวิจัย เรื่อง ระบบบริการการนวดไทยของสมาคมเภสัช และอายุรเวทโบราณแห่งประเทศไทย (วัดสามพระยา) และศูนย์พัฒนาสมรรถภาพคนตาบอด ปากเกร็ด จงั หวัดนนทบุรี. กรงุ เทพฯ: สมาคมเภสัชและอายรุ เวทโบราณแหง่ ประเทศไทย; ๒๕๓๖. สร้อยศรี เอ่ียมพรชัย และคณะ. ประสิทธิผลของการนวดไทยแบบราชส�ำนักและการประคบด้วยสมุนไพรในการ ลดอาการปวดหลังในระยะหลังคลอดช่วงแรก. วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ปที ี่ ๖ ฉบับที่ ๒ พฤษภาคม-สิงหาคม (ฉบับเสริม), ๒๕๕๑. สุทิศา ปลื้มปิติวิริยะเวช และเสาวภา พรสิริพงศ์. รายงานวิจัยเรื่อง การศึกษาการนวดพ้ืนบ้านอีสาน ในเชิงกายวิภาคศาสตร์และสรีรวิทยา. นครปฐม: สถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรมเพื่อพัฒนาชนบท มหาวทิ ยาลยั มหิดล; ๒๕๔๓. สภุ าวด ี ทบั กลำ�่ และคณะ. ผลของโปรแกรมการพฒั นาความสามารถของมารดาในการนวดทารกแบบมปี ฏสิ มั พนั ธ์ (Interactive Infant Massage) ต่อความรักใคร่ผูกพันระหว่างมารดา-ทารก การเจริญเติบโตและพัฒนา การของทารกที่เกิดจากมารดาติดเช้ือไวรัสเอดส์. วารสารการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก ปีที่ ๕ ฉบบั ท่ี ๒ พฤษภาคม-สงิ หาคม (ฉบับเสริม), ๒๕๕๐. สุรัติ เล็กอุทัย และคณะ. ผลของการประคบสมุนไพรเพ่ือบรรเทาอาการปวดในผู้ป่วยข้อเข่าเสื่อมที่มีการอักเสบ. วารสารการแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ทางเลอื ก ปที ี่ ๖ ฉบบั ที่ ๒ พฤษภาคม-สงิ หาคม (ฉบบั เสรมิ ), ๒๕๕๑. อนวุ ัฒน์ ศภุ ชุตกิ ุล. รายงานวิจัย เร่อื ง การใชก้ ารนวดไทยบ�ำบัดอาการปวดกลา้ มเนื้อและปวดในขอ้ ในโรงพยาบาล อุดรธานี. กรงุ เทพฯ: โครงการฟื้นฟกู ารนวดไทย มลู นิธิสาธารณสขุ กบั การพัฒนา; ๒๕๓๐. อมรรัตน์ ภาระราช และคณะ, รายงานวิจัยเรื่อง ผลของการนวดแผนไทยประยุกต์ต่อความเมื่อยล้าของ กล้ามเนื้อและความสุขสบายในผู้ป่วยคาท่อช่วยหายใจทางปากที่ใช้เครื่องช่วยหายใจ. ขอนแก่น: โรงพยาบาลศรนี ครนิ ทร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยขอนแก่น; ๒๕๔๘. อุดม อุดมวรรธน์กุล. การถ่ายทอดการนวดแผนไทยบ้านป่าบง. [วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต]. เชียงใหม่: มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม;่ ๒๕๔๕. อุไร นโิ รธนันท.์ รายงานการวจิ ัยเรอ่ื ง ผลการนวดตอ่ ความเจ็บปวดและความทุกขท์ รมานในผู้ปว่ ยมะเรง็ . กรงุ เทพฯ: คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหดิ ล; ๒๕๓๐. พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้ 117

ภาคผนวก ภาคผนวก ก รายชอื่ หมอนวดพน้ื บ้านภาคใต้ท่ีเขา้ รว่ มโครงการ ภาคผนวก ข เครื่องมอื การสมั ภาษณเ์ จาะลึกหมอนวดพื้นบ้านภาคใต้ ภาคผนวก ค แนวทางสนทนากลุ่มหมอนวดพ้นื บ้านภาคใต้ ภาคผนวก ง สมนุ ไพรมาใช้รว่ มในการนวดรกั ษาภาคใต้ 118 พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

ภาคผนวก ก รายชอ่ื หมอนวดพ้นื บา้ นภาคใต้ ท่เี ข้ารว่ มโครงการ ๑. นายอเุ สน็ วงศน์ ริ ัตน ์ ๒๓/๕ หมู่ ๑ ต.หัวเขา อ.สงิ หนคร จ.สงขลา โทรศัพท์ : ๐๘ ๕๖๗๔ ๖๕๒๙ ๒. นายท้ิง พูลเกิด ๗๙/๓ หมู่ ๑ ต.บ้านชะอวด อ.จุฬาภรณ์ จ.นครศรีธรรมราช โทรศัพท์ : ๐๘ ๑๐๙๐ ๒๕๙๙ ๓. นางขอ้ ดีนะ วงศน์ ิรตั น์ ๒๓/๕ หมู่ ๑ ต.หัวเขา อ.สิงหนคร จ.สงขลา โทรศพั ท์ : ๐๙ ๐๘๘๓ ๖๒๗๗ ๔. นายลบั นาคชว่ ย ๑๗/๙ หมู่ ๒ ต.คลองท่อมเหนือ อ.คลองท่อม จ.กระบ่ี โทรศพั ท์ : ๐๘ ๙๗๓๐ ๐๖๑๗ ๕. นายปรชี า วรรณขาว ๕๙ หมู่ ๕ ต.อา่ งทอง อ.ศรนี ครนิ ทร์ จ.พทั ลุง โทรศัพท์ : ๐๘ ๗๒๖๙ ๕๙๙๐ ๖. นางชุตมิ ณฑณ์ ช่างสาร ๑๑๑/๑๕๒ หมู่ ๕ ต.ปาเสมสั อ.สไุ หงโกลก จ.นราธวิ าส โทรศพั ท์ : ๐๘ ๒๒๖๕ ๖๑๗๓ ๗. นางบุญทรพั ย์ รกั ษาพราหมณ ์ ๕๐ หมู่ ๑๒ ต.ตะกกุ เหนือ อ.วภิ าวดี จ.สรุ าษฎร์ธานี โทรศพั ท์ : ๐๘ ๗๘๘๓ ๖๓๑๔ ๘. นายหมาด เกปนั ๒๕ หมู่ ๕ ต.ควนสตอ อ.ควนโดน จ.สตูล โทรศพั ท์ : ๐๘ ๔๙๖๙ ๒๕๐๖ ๙. นายหร่อหีม หมดุ ตะเหล็บ ๔๒ หมู่ ๘ ต.ควนสตอ อ.ควนโดน จ.สตลู โทรศพั ท์ : ๐๘ ๖๙๖๔ ๔๕๖๒, ๐๘ ๖๒๙๘ ๑๒๒๓ ๑๐. นายววิ ฒั น์ หสั นยี ์ ๑ หมู่ ๙ ต.โคกเดือน อ.ตะก่ัวปา่ จ.พังงา ๘๒๑๑๐ โทรศัพท์ : ๐๘ ๙๔๗๕ ๑๐๖๐, ๐๘ ๑๙๗๙ ๒๗๕๙ ๑๑. นายสีด หมดั เลา๊ ะ ๕/๑ หมู่ ๖ บา้ นควนหวั ชา่ ง ต.คลองเปียะ อ.จะนะ จ.สงขลา โทรศัพท์ : ๐๘ ๑๓๖๘ ๐๑๕๑ ๑๒. นายสาเลม็ หมาดหวงั ๒๐๘ หมู่ ๑ ต.ละงู อ.ละงู จ.สตลู โทรศัพท์ : ๐๘ ๖๙๕๐ ๗๒๑๒ พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้ 119

๑๓. นางพวงสขุ ตั้งวรี ชาตกลุ ๙๙ หมู่ ๖ ต.มาโมง อ.สคุ ิริน จ.นราธิวาส โทรศัพท์ : ๐๘ ๘๗๘๕ ๑๐๓๖ ๑/๑๔๐ ถ.ทรายทอง ๓ ต.โกลก อ.โกลก จ.นราธวิ าส ๑๔. นายกมลสถิตย์ จนั ทร์เมือง ๑๓๖ หมู่ ๓ ต.บางสกั อ.กนั ตงั จ.ตรัง ๙๒๑๑๐ โทรศัพท์ : ๐๘ ๑๐๘๔ ๕๕๑๙ อีเมลล์ : [email protected] ๑๕. นายนิยม แกว้ แสงเรอื ง ๖/๓ ถนนสยุ างค์ ๑ อ.เมือง จ.ยะลา โทรศพั ท์ : ๐๘ ๖๙๕๖ ๑๔๙๙ ๑๖. นายสรุ วิทย์ สือม ุ ๑๒ หมู่ ๓ ต.ปลอ่ งหอย อ.กะพอ้ จ.ปตั ตานี โทรศพั ท์ : ๐๘ ๑๑๘๙ ๖๙๙๑, ๐๘ ๗๘๐๗ ๔๒๐๓ ๑๗. นายภาณพุ งศ์ ปรยิ วงศ์กร ๑๔/๑ หมู่ ๓ ต.บางจาก อ.เมอื ง จ.นครศรธี รรมราช ๘๐๓๓๐ โทรศพั ท์ : ๐๘ ๖๗๙๗ ๘๒๖๕ ๑๘. นายสิทธชิ ยั แก้วพิบูลย์ ๑๔๒/๖ ม.๕ ต.นาหมอ่ ม อ.นาหม่อม จ.สงขลา ๙๐๓๑๐ โทรศพั ท์ : ๐๗ ๔๔๓ ๓๐๓๓, ๐๘ ๗๘๓๗ ๕๐๙๑ ๑๙. นายหมัดดนี อบั ดุลเลาะห์ ๙๗ ม.๑ ต.สำ� นักแตว อ.สะเดา จ.สงขลา ๙๐๓๑๐ โทรศพั ท์ : ๐๘ ๖๒๙๖ ๔๑๒๒ ๒๐. นายดิลก กลบั เกลย้ี ง ๙๙ ม.๙ ต.โคกหล่อ อ.เมือง จ.ตรงั ๙๒๐๐๐ โทรศัพท์ : ๐๘ ๕๘๘๖ ๓๒๒๓ ๒๑. นางดจุ เดือน อ่วมใจอารยี ์ ๑๐๙/๑๔ ถ.พระบารมี ต.ป่าตอง อ.กระทู้ จ.ภูเก็ต ๘๓๑๕๐ โทรศพั ท์ : ๐๘ ๒๘๐๗ ๕๕๔๘ อเี มลย์ : [email protected] [email protected] 120 พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

ภาคผนวก ข เคร่ืองมือการสมั ภาษณ์เจาะลึกหมอนวดพ้ืนบ้านภาคใต้ ภูมหิ ลังของหมอนวดพ้ืนบ้าน เก่ยี วกบั ประวัติการเปน็ หมอนวดพืน้ บา้ น เช่น ภมู ิหลัง อายุ เพศ การศึกษา สถานภาพ อาชพี ประวตั คิ รอบครวั การสบื ทอดองค์ความรู้ การเรยี นความรูก้ ารนวดเพม่ิ เติม การถ่ายทอดความรู้เกย่ี วกับการนวด เป็นตน้ ระบบความเช่ือเกยี่ วกบั ร่างกาย ท่านมีความเชื่อเก่ียวกับร่างกายว่า ร่างกายประกอบด้วยอะไรบ้าง (เช่น กล้ามเน้ือ กระดูก เส้นเลือด เสน้ ประสาท เสน้ เอน็ ฯลฯ) แตล่ ะสว่ นทำ� หนา้ ทอี่ ะไรและมคี วามสำ� คญั ตอ่ การทำ� งานของกลา้ มเนอ้ื และอวยั วะตา่ ง ๆ ในร่างกายอยา่ งไร ถ้าภายในรา่ งกายมอี าการผิดปกติ เช่น เสน้ เอน็ อยูผ่ ิดที่ จะกอ่ ใหเ้ กดิ ปัญหากับรา่ งกายอยา่ งไร และผลท่ี ตามมาคอื อะไร ระบบความเช่ือของหมอนวดพ้ืนบ้าน คิดว่าจุดต้ังต้นหรือสาเหตุที่ก่อให้เกิดปัญหาต่อร่างกายอยู่ตรง บรเิ วณไหนของรา่ งกาย และตรงตำ� แหนง่ ดงั กลา่ วจะสง่ ผลตอ่ ตำ� แหนง่ อนื่ ๆ ของรา่ งกายอยา่ งไร ใหบ้ อกรายละเอยี ด ของแต่ละตำ� แหน่งเหล่านน้ั ว่าส่งผลต่อร่างกายอยา่ งไร ลักษณะทีพ่ ึงประสงค์ของการนวดแบบพนื้ บ้าน ๑. คุณสมบตั ิของหมอนวด การเตรยี มตวั ของผู้นวด (คุณสมบตั ิทางกายภาพ) การฝึกก�ำลงั นว้ิ ผนู้ วด ท่านไดฝ้ กึ นวิ้ เพ่ือใหน้ ิ้วมอื แขง็ แรงไดอ้ ย่างไร ใหย้ กตวั อยา่ งการฝึก การดูแลสุขภาพของผู้นวด ท่านมีวิธีการดูแลสุขภาพอย่างไร เพ่ือให้ร่างกายแข็งแรง ถ้าหากท่าน ไมส่ บายทา่ นจะให้บริการนวดหรอื ไม่ เพราะอะไร คุณธรรมของหมอนวดพ้นื บ้าน (คุณสมบัติทางจิตวิญญาณและจรรยาบรรณ) ทา่ นท่ีเปน็ หมอนวด คณุ สมบัติดา้ นจรรยาบรรณของหมอนน้ั ควรเป็นคนอย่างไร ดังตอ่ ไปน้ี ๑) การนวดผู้ป่วย ควรปฏบิ ตั ติ อ่ ผู้ปว่ ยอย่างไร ไมล่ ำ� เอียง ไมร่ กั ไมโ่ ลภ ไมโ่ กรธ ไม่หลง เมตตาจติ ไม่เลอื กช้นั วรรณะ ไม่โลภแกล่ าภของผูป้ ว่ ยแตอ่ ย่างเดียว พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้ 121

๒) ตวั ผ้นู วด ควรมลี ักษณะอยา่ งไร ออ่ นนอ้ ม ถอ่ มตน ไมย่ กตนขม่ ท่าน มีความละอาย เกรงกลวั ตอ่ บาป ไมโ่ อ้อวดวชิ าความรู้ใหผ้ อู้ ่นื หลงเช่ือ ไม่ชอบมวั เมาอบายมุข เช่น การพนัน การแต่งกายสะอาด เรยี บร้อย มีข้นั ตอนในการวนิ ิจฉยั โรคถูกต้อง ไมก่ ่อใหเ้ กิดความเส่ียง เปน็ คนพูดจาสุภาพ ๓) มารยาทในการนวดของผนู้ วด ก่อนท�ำการนวด มกี ารนึกถงึ ครูบาอาจารย์หรอื ไม่ เพราะอะไร ขณะนวด เวลานวดท่านน่ังห่างจากผู้ถูกนวดประมาณเท่าไร ท่ีท่านคิดว่าเหมาะสมแล้ว ท่านเคยน่งั ครอ่ มตัวผู้ถกู นวดหรอื ไม่ เพราะอะไร หลังการนวด ท่านเคยแนะน�ำผู้ถูกนวดเก่ียวกับการดูแลสุขภาพหลังการนวดหรือไม่ ถ้ามี ส่วนใหญ่เป็นเรอ่ื งอะไร และมผี ลตอ่ ปญั หาสขุ ภาพอยา่ งไร ๒. คณุ ลกั ษณะของสถานทท่ี ใี่ หบ้ รกิ ารนวด ควรประกอบดว้ ยอะไรบา้ ง มลี กั ษณะเปน็ อยา่ งไร ดงั ตอ่ ไปนี้ อาคารท่ใี ห้บรกิ ารนวด ควรเปน็ อย่างไร - สะอาด - โปรง่ มอี ากาศถ่ายเท ท่นี อนใหบ้ ริการนวด ควรเป็นอยา่ งไร - สะอาด - มกี ารเปล่ียนผา้ ปทู ี่นอน/ปลอกหมอน อปุ กรณก์ ารนวด - ทา่ นมอี ปุ กรณป์ ระกอบการนวดหรือไม่ ถ้ามีคอื อะไร ทำ� หนา้ ทอ่ี ยา่ งไร - ถา้ ไม่มี เพราะอะไร สมนุ ไพรประกอบการนวด - มีนำ้� มันหรอื ไม่ ชว่ ยในเรอ่ื งอะไรบา้ ง - นอกจากน�้ำมันแล้วมีอะไรอีกทช่ี ว่ ยลดปัญหาลงได้ ๓. รปู แบบการใหบ้ ริการนวด ท่านมีรูปแบบการนวดตามลักษณะการนวดพื้นบ้านหรือนวดแบบโบราณท่ีรูปแบบแต่ละรูปแบบ ใชส้ ว่ นไหนของร่างกายในการนวด ดงั รายละเอยี ดต่อไปนี้ การกด ท่านใช้หรือไม่ ถ้าใช้ใช้ส่วนไหนของมือเพื่อต้องการให้ร่างกายเป็นอย่างไร (เชน่ ใหก้ ลา้ มเนอ้ื คลายตวั กระตนุ้ การหมนุ เวยี นของเลอื ด) ถา้ กดนานเกนิ ไป ทา่ นคดิ วา่ จะทำ� ใหห้ ลอดเลอื ดเปน็ อนั ตราย หรือไม่ เพราะอะไร 122 พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้

การคลึง ท่านใช้หรอื ไม่ ถ้าใช้ท่านใชส้ ว่ นไหนในการคลงึ (หวั แมม่ อื น้ิวมือ สันมอื สนั แขน) มขี อ้ เสียจากการคลงึ หรือไม่ ถา้ มีคืออาการอะไร การบีบ ท่านใช้หรือไม่ ถ้าใช้ท่านใช้ส่วนไหนในการบีบ คิดว่า การบีบช่วยท�ำให้ส่วนไหน ของรา่ งกายดีขึน้ ทา่ นคิดวา่ การบบี มขี อ้ เสยี หรือไม่ การดงึ ท่านใชห้ รือไม ่ ถา้ ใช้ท่านใช้สว่ นไหนในการดงึ คดิ วา่ การดึงช่วยท�ำให้สว่ นไหนของ ร่างกายดีขนึ้ ท่านคดิ วา่ การดงึ มีขอ้ เสียหรอื ไม่ การบิด ท่านใช้หรือไม่ ถ้าใช้ท่านใช้ส่วนไหนในการบิด คิดว่า การบิดช่วยท�ำให้ส่วนไหน ของรา่ งกายดขี ึ้น ทา่ นคิดวา่ การบิด มขี อ้ เสยี หรอื ไม่ การดดั ทา่ นใชห้ รอื ไม ่ ถา้ ใชท้ า่ นใชส้ ว่ นไหนในการดดั คดิ วา่ การดดั ชว่ ยทำ� ใหส้ ว่ นไหนของ ร่างกายดขี ้ึน ทา่ นคดิ ว่า การดดั มีข้อเสียหรอื ไม่ การตบ/ทบุ /สบั ทา่ นใชห้ รอื ไม่ ถา้ ใชท้ า่ นใชส้ ว่ นไหนในการตบ/ทบุ /สบั คดิ วา่ การตบ/ทบุ /สบั ชว่ ยท�ำใหส้ ว่ นไหนของรา่ งกายดีข้นึ ทา่ นคดิ ว่า การตบ/ทุบ/สับ มีข้อเสียหรอื ไม่ การเหยยี บ ทา่ นใช้หรอื ไม่ ถา้ ใชท้ า่ นใชส้ ว่ นไหนในการเหยียบ คดิ วา่ การเหยียบชว่ ยท�ำให้ สว่ นไหนของรา่ งกายดขี นึ้ ท่านคดิ วา่ การเหยียบ มขี ้อเสยี หรอื ไม่ นอกจากรูปแบบการนวดดังกล่าวแล้ว ท่านมีรูปแบบท่ีแตกต่างจากผู้นวดคนอื่นหรือไม่ ถ้ามี รปู แบบการนวดอย่างไร ๔. กระบวนการนวดพน้ื บา้ น ๔.๑ หลักการวนิ ิจฉัย นอกจากความรู้พ้นื บ้านเกยี่ วกับรา่ งกายมนุษย์แลว้ ทีห่ มอนวดพ้ืนบ้านควรจะรู้ ผู้นวดจะตอ้ งมคี วามรู้เก่ยี วกบั การค้นหาสาเหตขุ องโรคดว้ ยหรอื ไม่ ถ้าหากต้องรู้ตอ้ งหาข้อมลู จากผถู้ กู นวดอะไรบ้าง เช่น การซักประวัติ การตรวจรา่ งกาย เป็นตน้ ควรถามในเรอื่ งอะไร การซักประวัติ ท่านคิดว่า ควรมีการซักประวัติผู้ถูกนวดหรือไม่ ถ้าควรซักประวัติควรถาม ในเร่ืองอะไรบ้าง ก่อนจะพิจารณาว่าผู้ถูกนวด เช่น โรคหรืออาการอะไร เช่น อาการส�ำคัญ คือ อาการท่ีท�ำให้ ผู้ถูกนวดมาหาผู้นวดได้คืออะไร (ควรเป็นอาการที่ก่อให้เกิดความร�ำคาญหรืออาการเจ็บปวดแก่ผู้ถูกนวด) ประวัติ การเจบ็ ปว่ ยในอดตี เช่น เคยได้รับอุบตั ิเหตุ หรอื ได้รบั การผ่าตดั มากอ่ น ซึ่งอาการเหล่าน้ีมีผลตอ่ การนวดอย่างไร การตรวจรา่ งกาย การตรวจท่ัวไป ทา่ นมกี ารดู คลำ� จบั สว่ นทม่ี กี ารเคลือ่ นไหวดู หรือดผู ถู้ ูกนวดเคล่ือนไหวเอง ดูวา่ เขาทำ� ไดห้ รอื ไม่ อยา่ งไร หรือมอี าการเจบ็ ปวดรว่ มด้วยหรอื ไม่ การตรวจก่อนลงมือนวด ท่านมีการป้องกันความผิดพลาดท่ีอาจเกิดขึ้นได้จากการถูกนวด ทา่ นมกี ารตรวจระบบการท�ำงานของรา่ งกายสว่ นอ่ืน ๆ หรอื ไม่ ถ้ามใี ห้ยกตัวอย่าง (เชน่ การเตน้ ของหวั ใจ สีผิวที่ ถูกนวด) อาการลกั ษณะใดทผี่ ู้นวดต้องระวงั ในการนวด ๔.๒ โรคและสมฏุ ฐานของโรค/อาการ ท่ีสามารถรกั ษาไดด้ ้วยการนวดแบบพ้นื บา้ น ท่านคิดว่า โรคและอาการท่ีท่านสามารถบ�ำบัดหรือรักษาด้วยการนวดแบบพื้นบ้าน มีก่ีอาการ แต่ละอาการท่ีผู้ถูกนวดมีอาการแสดงหรือบ่งช้ีอะไรบ้างท่ีท�ำให้ต้องมาหาท่านเพื่อขอรับการบ�ำบัดหรือรักษา ตามอาการดังกล่าว นอกจากโรค/อาการดังกล่าวแล้ว ท่านคิดว่าท่านสามารถบ�ำบัดหรือรักษาอาการอื่น ๆ ได้อีก ใหบ้ อกเพม่ิ เตมิ และรายละเอยี ดของวธิ กี ารนวดดว้ ย และอาการเหลา่ นนั้ มวี ธิ กี ารนวดอยา่ งไร ใหท้ า่ นบอกรายละเอยี ด แตล่ ะอาการและวธิ กี ารนวดทกุ ขนั้ ตอน ขอ้ ควรระวงั ขอ้ หา้ ม ขอ้ แนะนำ� ในการปฏบิ ตั ติ วั ของผถู้ กู นวด ดงั โรค/อาการ ต่อไป พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้ 123

๔.๓ วธิ ีการนวดรกั ษา อาการดงั กลา่ วตามขอ้ ๔.๒ มกี อี่ าการ แตล่ ะอาการมวี ธิ กี ารนวดอยา่ งไร ใหท้ า่ นบอกรายละเอยี ด แตล่ ะอาการมวี ิธกี ารนวดอย่างไร ทุกขนั้ ตอน รวมท้ังขอ้ ควรระวังในการนวด ๔.๔ ข้อหา้ มและขอ้ ควรปฏบิ ัตปิ ระกอบการรักษา ๑. ข้อหา้ มในการนวด บรเิ วณใดบา้ ง อาการเปน็ อยา่ งไร ทที่ า่ นไมน่ วดรกั ษา โดยใหบ้ อกอาการทเ่ี ปน็ และเหตผุ ล ท่ีไม่นวด (เช่น บาดแผล มะเร็ง เกิดสีดำ� โรคผิวหนงั เปน็ ต้น) ๒. ข้อควรปฏิบตั ิประกอบการนวด ท่านมีข้อปฏิบัติประกอบการนวดอย่างไรบ้าง ก่อนการนวด ระหว่างการนวดและ หลงั การนวด ทั้งในส่วนของผู้นวดและผถู้ กู นวด ทา่ นมขี อ้ แนะนำ� สำ� หรบั ผถู้ กู นวด หลงั การนวด เชน่ อาหารประเภทไหนไมค่ วรรบั ประทาน ในกรณอี าการเปน็ อยา่ งไร หรอื ควรแนะนำ� ในการปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมในการดแู ลตนเอง อยา่ งไร เพื่อลดอาการทเี่ กดิ จากการนวด ทำ� ให้คุณภาพชีวิตดีขึน้ ๕. พธิ ีกรรมและสมนุ ไพรท่เี กยี่ วขอ้ ง ๕.๑ รปู แบบพธิ กี รรม กอ่ นทำ� การนวด ท่านตอ้ งมีการไหว้ครู (บชู าคร)ู หรอื ไม่ ถ้ามีทำ� อยา่ งไร ใหบ้ อกรายละเอยี ด เกยี่ วกบั พิธกี รรมนี้ ถา้ ไม่มเี พราะอะไร ผู้ถูกนวด จะตอ้ งท�ำพิธกี รรมอะไรก่อนถกู นวด เช่น คา่ ครู ใหบ้ อกรายละเอยี ด ถ้าไม่มีพธิ กี รรม เพราะอะไร หลังนวดเสร็จ ผู้ถูกนวดจะต้องจ่ายค่าตอบแทนเป็นค่ารักษาหรือไม่ ถ้าก�ำหนดค่ารักษา ท่านคิดเท่าไร/คร้ัง ถา้ ไม่คิดคา่ รักษา เพราะอะไร แล้วต้องจ่ายค่าตอบแทนอย่างไร 124 พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

ภาคผนวก ค แนวทางสนทนากลุ่มของหมอนวดพ้นื บ้านภาคใต้ ๑. ลักษณะทีพ่ ึงประสงค์ของการนวดพื้นบ้าน ๑.๑ คณุ สมบัตขิ องหมอนวด คุณสมบัติทางกายภาพ เช่น การเตรียมตัวของผู้นวด การดูแลสุขภาพของผู้นวด เป็นต้น แต่ละท่านคิดว่า คุณสมบัติของหมอนวดพื้นบ้านท่ีเห็นเป็นรูปธรรมชัดเจนจากภายนอก ควรมีลักษณะอย่างไร ใหบ้ อกเปน็ ข้อ ๆ คณุ สมบตั ิของจติ วิญญาณและจรรยาบรรณ เชน่ การนวดผูป้ ว่ ย ตวั ผู้นวด มารยาทในการนวด ของผนู้ วด เปน็ ต้น แต่ละท่านคิดว่าคุณสมบัตขิ องหมอนวดควรจะมลี กั ษณะอยา่ งไร ให้บอกเปน็ ขอ้ ๆ ๑.๒ คุณลักษณะของสถานท่ีท่ใี หบ้ ริการนวด แตล่ ะท่านคิดวา่ ควรประกอบดว้ ยอะไรบา้ ง (เชน่ อาคารใหบ้ ริการนวด ทนี่ อนส�ำหรับนวด อุปกรณ์ การนวด สมุนไพรประกอบการนวด เป็นต้น) แต่ละองค์ประกอบควรมีลักษณะเช่นไร ให้บอกเป็นรูปธรรมใน รายละเอียดของแต่ละองค์ประกอบ ๑.๓ รูปแบบการให้บรกิ ารนวด แต่ละท่านมรี ูปแบบการใหบ้ ริการนวดประกอบดว้ ยอะไรบา้ ง แตล่ ะรูปแบบท่ใี ห้บริการนวด ทา่ นใช้ ส่วนไหนในการนวดและสง่ ผลตอ่ ผู้ถกู นวดอยา่ งไร? เชน่ การกด คลงึ บบี จับเส้น ดึง บิด ดัด ตบ/ทบุ /สบั เหยยี บ เปน็ ต้น ๒. กระบวนการนวดพืน้ บ้าน ๒.๑ หลักการวนิ ิจฉัยโรค แตล่ ะท่านมหี ลกั การวนิ ิจฉัยโรคอยา่ งไรบ้าง เชน่ การซกั ประวตั ิ การตรวจร่างกาย เปน็ ตน้ สงิ่ ที่ทา่ น ถามผู้ถูกนวด จะส่งผลต่อวิธีการนวดของท่านหรือไม่ ถ้ามีผลต่อการนวด ลักษณะอาการแสดงอะไรท่ีผู้นวด ต้องระวังในการนวดหรือไมน่ วด ๒.๒ โรคและสมฏุ ฐานของโรคทส่ี ามารถรกั ษาได้ด้วยการนวดแบบพืน้ บา้ น แตล่ ะทา่ นคดิ วา่ โรคหรื อาการของโรคทที่ า่ นรกั ษาไดด้ ว้ ยการนวดแบบพน้ื บา้ น มอี าการ/โรคอะไรบา้ ง แต่ละอาการ/โรค มีอาการแสดงท่ีบ่งบอกของการเจ็บป่วยท่ีต้องการให้นวดประกอบด้วยอาการแสดงอะไรบ้าง ทเี่ ป็นรูปธรรม สามารถเห็นไดจ้ ากลกั ษณะท่าทางของผถู้ กู นวด ๒.๓ วธิ ีการนวดรักษา จากอาการ/โรค และบง่ บอกอาการแสดงท่ีเห็นเป็นรปู ธรรมจากบุคลิก ท่าทางหรอื จากการสอบถาม ผู้ถูกนวด แต่ละท่านมีวิธีการนวดรักษาเหมือนกันหรือแตกต่างกันหรือไม่ ให้บอกรายละเอียดการนวดรักษา โดยการสาธติ การนวดรกั ษาใหห้ มอพน้ื บา้ นในกลมุ่ ดแู ละรว่ มแสดงความคดิ เหน็ สรปุ วธิ กี ารนวดรกั ษาแตล่ ะอาการ/โรค ดงั กล่าว ๓. พิธีกรรมท่ีเก่ยี วขอ้ ง ๓.๑ รูปแบบพิธกี รรม แตล่ ะทา่ นมรี ปู แบบพธิ กี รรมหรอื ไม่ (เชน่ การไหวค้ รู คา่ ครู คา่ ตอบแทน เปน็ ตน้ ) ถา้ มเี ชน่ ในเรอื่ งอะไร เพราะอะไร จงึ ตอ้ งมีพธิ กี รรม ถ้าไมม่ เี พราะอะไร พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้ 125

ภาคผนวก ง สมุนไพรทีใ่ ช้รว่ มในการนวดรักษาภาคใต้ 126 พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้

พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้ 127

128 พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้ 129

130 พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

พื้ น ฐ า น ก า ร น ว ด พื้ น บ้ า น ภ า ค ใต้ 131

132 พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

ภาคผนวก จ กฎหมายที่เกย่ี วข้องกบั การนวดพื้นบ้าน มกี ฎหมายหลายฉบับ ที่ผู้ประกอบวชิ าชพี การนวดไทยควรทราบ หลกั ๆ ที่สำ� คัญ มดี งั นี้ คอื ๑. พระราชบญั ญัติวิชาชีพการแพทยแ์ ผนไทย พ.ศ. ๒๕๕๖ ๒. พระราชบัญญัติยา พ.ศ. ๒๕๑๐ ๓. พระราชบญั ญัตสิ ถานพยาบาล พ.ศ. ๒๕๔๑ ๔. พระราชบัญญตั ิสถานพยาบาล (ฉบบั ท่ี ๒) พ.ศ. ๒๕๔๗ ๕. มาตรฐานโรงพยาบาลส่งเสริมและสนับสนนุ การแพทยแ์ ผนไทยและการแพทย์ผสมผสาน (รพ.สส.พท) ๖. ระเบียบกระทรวงสาธารณสขุ ว่าดว้ ยการรบั รองหมอพ้นื บ้าน พ.ศ.​ ๒๕๖๒ ๗. ระเบยี บกระทรวงสาธารณสุข ว่าด้วยการรบั รองหมอพน้ื บา้ น (ฉบับท่ี ๒) พ.ศ.​ ๒๕๖๒ สามารถดาวน์โหลด เพ่ือศึกษารายละเอยี ดได้จากลงิ ค์ด้านลา่ ง https://drive.google.com/drive/u/0/folders/193VUo-ojbTXBYT9_BZligV4F4zkrIsLP พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้ 133

134 พ้ื น ฐ า น ก า ร น ว ด พ้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้

จากองคค์ วามรใู้ นตวั หมอพื้นบ้าน สู่ความรู้ทีบ่ ันทึกไว้ ๘๘/๒๐ ตำาบลตลกาดรขะวทญั รอวาำ งเสภอาเธมาือพรงื้ นณจงัฐสหาวุขดั นนกนทาบรรุ นี ๑ว๑๐ด๐พ๐้ื น บ้ า น ภ า ค ใต้ 135