คู่มือแนวทางในการวางแผน ออกแบบ ก่อสร้าง และดำเนินงานและสถานที่ฝังกลบขยะแแบบกึ่งใช้อากาศ (semi-Aerobic Landfill)

ค�ำ น�ำ ประเทศไทยไดเ้ ขา้ รว่ มการประชมุ สมชั ชาประเทศภาคอี นสุ ญั ญาสหประชาชาตวิ า่ ดว้ ยการเปลยี่ นแปลง สภาพภูมิอากาศคร้ังท่ี 21 (COP21) ท่ีกรุงปารีส ประเทศฝร่ังเศส ในเดือนธันวาคม 2558 และร่วมลงนาม ความตกลงปารีส (Paris Agreement) ในพิธีลงนามระดับสูงความตกลงปารีส (High-level signature ceremony for the Paris Agreement) ณ สำ� นักงานใหญส่ หประชาชาติ นครนิวยอร์ก สหรัฐอเมรกิ า เมือ่ วนั ที่ 22 เมษายน 2559 โดยใหค้ ำ� ม่ันว่าจะลดการปล่อยกา๊ ซเรือนกระจกร้อยละ 20-25 ภายในปี พ.ศ. 2573 ตามเปา้ หมาย ซงึ่ กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ้ ม ไดม้ กี ารจดั ตงั้ กลไกและกำ� หนดแผนดำ� เนนิ การ เพื่อให้ประเทศบรรลุเป้าหมายการลดก๊าซเรือนกระจกตามท่ีได้ก�ำหนดไว้ โดยท่ีสาขาการจัดการของเสีย ได้มีแผนการด�ำเนินการเพ่ือลดก๊าซเรือนกระจกของประเทศ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในส่วนของการฝังกลบขยะ ซึ่งก่อให้เกิดก๊าซมีเทนและก๊าซเรือนกระจกอ่ืน ๆ ที่เกิดจากกระบวนการย่อยสลายแบบไม่ใช้อากาศ ดังนั้น การดำ� เนนิ งานจดั การขยะโดยใช้การฝังกลบขยะแบบกึง่ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) หรอื วิธีฟกุ ุโอกะ (Fukuoka Method) ซ่ึงเป็นเทคโนโลยีการฝังกลบของประเทศญี่ปุ่น และได้รับการรับรองจากอนุสัญญา สหประชาชาติว่าด้วยการเปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศ (United Nations Framework Convention on Climate Change; UNFCCC) วา่ เปน็ กลไกการพัฒนาท่สี ะอาด จงึ เป็นแนวทางท่ีส�ำคัญในการศกึ ษา สำ� รวจ วางแผน ออกแบบ และเดินระบบฝังกลบขยะเพ่ือลดการปลดปล่อยก๊าซมีเทนและก๊าซเรือนกระจกอื่น ๆ นอกจากนี้ กรมควบคุมมลพิษ ยังได้รับการสนับสนุนด้านวิชาการจากผู้เช่ียวชาญจากประเทศญี่ปุ่นในการ รว่ มพัฒนาคู่มอื แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สร้างและดำ� เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบก่งึ ใช้อากาศ (Semi-Aerobic Landfill) ดังกลา่ ว ซง่ึ จะชว่ ยให้ผู้บริหารองคก์ รปกครองส่วนท้องถ่ิน ผ้ศู ึกษาความเหมาะสม และออกแบบระบบฝังกลบขยะ เจ้าหน้าที่ท่ีเกี่ยวข้องขององค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินและภาคเอกชนต่าง ๆ นกั วิจัย นกั วชิ าการ และประชาชนผู้สนใจ สามารถทีจ่ ะใชป้ ระโยชนใ์ นการออกแบบ ปรับปรุง เปลี่ยนแปลง รูปแบบของบ่อฝังกลบขยะเดิม หรือสถานท่ีก�ำจัดขยะท่ีด�ำเนินการอย่างไม่ถูกต้องให้เป็นการจัดการขยะ อย่างถูกต้องตามหลักสุขาภิบาลและไม่ก่อให้เกิดก๊าซมีเทนและก๊าซเรือนกระจกอื่น ๆ เพ่ือให้ประเทศไทย สามารถบรรลุสเู่ ปา้ หมายการลดกา๊ ซเรือนกระจกของประเทศตามทีไ่ ด้ให้สัตยาบนั เข้าร่วมเป็นภาคคี วามตกลง ปารสี ต่อไป



กติ ตกิ รรมประกาศ คู่มือแนวทางในการวางแผน ออกแบบ ก่อสร้างและด�ำเนินงานสถานท่ีฝังกลบขยะแบบกึ่งใช้อากาศ (Semi-Aerobic Landfill) น้ี กรมควบคมุ มลพิษ โดย กองจัดการกากของเสยี และสารอันตราย ขอขอบคุณ ผู้เช่ียวชาญ เจ้าหน้าท่ี หน่วยงานต่าง ๆ ในประเทศญ่ีปุ่นและประเทศไทยเป็นอย่างยิ่ง ท่ีให้ความช่วยเหลือ และสนับสนนุ เพื่อใหค้ ูม่ ือฉบบั น้ี สามารถใชเ้ ผยแพรใ่ ห้กบั หนว่ ยงานทเี่ กีย่ วขอ้ งตา่ ง ๆ เพื่อใช้ประโยชน์ ดงั น้ี 1. Mr. Hideo Azuma, P.E., JP วิศวกรอาวุโสและผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้าน Solid Waste Management and Environmental Protection ซ่งึ ได้ใหค้ วามช่วยเหลือกรมควบคมุ มลพิษผา่ นโครงการ Capacity Development in Effective Waste Management Implementation ในระหว่างปี พ.ศ. 2560 – 2562 2. Emeritus Professor Dr. Yasushi Matsufuji ผเู้ ชยี่ วชาญและผวู้ จิ ยั หลกั ดา้ น Semi-aerobic Landfill จาก Fukuoka University และ UN-HABITAT Fukuoka, Adviser-Consultant 3. Mr. Tomoaki Hachimura วิศวกรอาวุโสและผู้เช่ียวชาญจากศูนย์สุขาภิบาลส่ิงแวดล้อม ของประเทศญป่ี ุน่ สาขาตะวันตก 4. Dr. Shuichi Nagaoka วศิ วกรอาวโุ สและผเู้ ชยี่ วชาญจากศนู ยส์ ขุ าภบิ าลสง่ิ แวดลอ้ มของประเทศ ญปี่ ่นุ สาขาตะวนั ตก 5. Mr. Tetsuya Miyahara วิศวกรอาวุโสและผู้เช่ียวชาญจากศูนย์สุขาภิบาลสิ่งแวดล้อมของ ประเทศญป่ี นุ่ สาขาตะวันตก 6. รฐั บาลจังหวดั ฟุกุโอกะ (Fukuoka Prefectural Government) 7. องคก์ ารความรว่ มมอื ระหวา่ งประเทศแหง่ ญ่ีปนุ่ สาขาควิ ชิว (JICA Kyushu) 8. ศูนย์สุขาภิบาลส่ิงแวดล้อมของประเทศญี่ปุ่น สาขาตะวันตก (Japan Environmental Sanitation Center (JESC), West Branch) รวมทั้งสถานที่ฝังกลบขยะแบบกึ่งใช้อากาศในประเทศญี่ปุ่น รวมทั้งผู้เช่ียวชาญ และเจ้าหน้าท่ีท่าน อื่น ๆ ที่มิได้เอ่ยนาม ณ ที่นี้ ซ่ึงได้ให้ความอนุเคราะห์เจ้าหน้าที่กรมควบคุมมลพิษในการศึกษา ดูงาน สอบถาม และใหค้ วามรู้ ในเร่อื งของ Know-how techniques ตา่ ง ๆ เพื่อใช้ประโยชนส์ ำ� หรับประเทศไทย ในการออกแบบและด�ำเนินการฝังกลบขยะแบบถูกต้องตามหลักสุขาภิบาลและลดการปลดปล่อยก๊าซมีเทน ซ่ึงเป็นก๊าซท่ีก่อให้เกิดสภาวะโลกร้อน เพื่อให้ประเทศไทยสามารถด�ำเนินงานร่วมกันไปสู่เป้าหมายการลด กา๊ ซเรอื นกระจกของประเทศไดต้ อ่ ไป



สารบญั หน้า ก-ช ความรู้เบ้อื งต้นเกยี่ วกับการกำ� จดั ขยะโดยวธิ ีฝงั กลบแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ 1 1 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ ก่อสรา้ งและด�ำเนนิ งานสถานท่ีฝังกลบขยะแบบกง่ึ ใช้อากาศ 5 1. การวางแผน 40 2. การออกแบบและการก่อสร้าง 56 3. การดำ� เนนิ งานฝงั กลบขยะแบบกึง่ ใช้อากาศ 58 4. การตดิ ตามตรวจสอบสงิ่ แวดล้อม 61 บรรณานกุ รม ภาคผนวก ประกาศกรมควบคมุ มลพษิ เร่ือง หลกั เกณฑ์ในการพิจารณาความเหมาะสมของพนื้ ท่ ี การออกแบบกอ่ สร้าง และการจดั การสถานท่ฝี ังกลบมลู ฝอยอยา่ งถูกหลกั สุขาภบิ าล



บทน�ำ ความรเู้ บ้ืองตน้ เกีย่ วกบั การก�ำ จัดขยะโดย วิธฝี ังกลบแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) การฝังกลบขยะโดยวิธีฝังกลบแบบก่ึงใช้อากาศ (Semi-Aerobic Landfill) เป็นรูปแบบการฝังกลบ ขยะอย่างถูกหลักสุขาภิบาล (Sanitary Landfill) รูปแบบหน่ึง ที่ได้มีการวิจัยและพัฒนามายาวนานโดย มหาวิทยาลัยแห่งจังหวัดฟุกุโอกะ (Fukuoka University) และเมืองฟุกุโอกะ (Fukuoka City) ในช่วงปี ค.ศ. 1970-1980 โดยได้มีการทดสอบและยืนยันผล ณ สถานที่ฝังกลบขยะชิน-คะมะตะ (Shin-Kamata Landfill) ซ่ึงพบว่าได้ผลลัพธ์ที่ดีในการเกิดสภาวะการย่อยสลายแบบใช้อากาศร่วมด้วย ภายหลังรูปแบบน้ี ได้รับการรบั รองจากกระทรวงสขุ ภาพและสวัสดกิ ารของญีป่ นุ่ (Ministry of Health and Welfare) ใหเ้ ป็น เทคโนโลยมี าตรฐานระดบั ประเทศในดา้ นการกำ� จดั ขยะ (National Standard Technology for Solid Waste Disposal) และเปน็ วธิ กี ารฝงั กลบทใี่ ชก้ นั ในประเทศญป่ี นุ่ และอกี หลายประเทศในโลก เชน่ จนี อหิ รา่ น มาเลเซยี เกาะซามวั ฯลฯ รูปแบบการกำ� จดั ขยะนเี้ ป็นการย่อยสลายขยะทีถ่ กู ฝงั กลบในบ่อทีไ่ ดร้ บั การติดตัง้ ทอ่ ระบาย กา๊ ซเพอ่ื ใหเ้ กดิ สภาพใชอ้ ากาศ (Aerobic Process) มากเทา่ ทจี่ ะมากได้ โดยจะแตกตา่ งจากระบบฝงั กลบอยา่ ง ถกู หลักสขุ าภบิ าลโดยทั่วไป ซึ่งจะเป็นลกั ษณะการฝังกลบแบบไมใ่ ช้อากาศ (Anaerobic Process) กอ่ ให้เกิด ก๊าซมีเทน ก๊าซไข่เน่า และสารอินทรีย์ระเหยง่าย การย่อยสลายในบ่อฝังกลบขยะ ส�ำหรับระบบฝังกลบ อย่างถูกหลักสุขาภิบาลโดยทั่วไปที่เป็นรูปแบบการย่อยสลายแบบไม่ใช้อากาศจะเกิดในอัตราท่ีช้าเน่ืองจาก อัตราการเจริญเติบโตของจุลินทรีย์แบบไม่ใช้อากาศจะค่อนข้างต่�ำ ส่งผลให้เกิดการยุบตัวของบ่อฝังกลบ ขยะเป็นไปค่อนข้างล่าช้า และยังส่งผลต่อคุณภาพของน�้ำชะขยะที่ระบายออกจากบ่อฝังกลบซึ่งจะมีความ สกปรกค่อนข้างสูง เน่ืองจากปฏิกิริยาการย่อยสลายของจุลินทรีย์เกิดข้ึนในอัตราที่ช้ากว่าการย่อยสลายแบบ กึง่ ใช้อากาศ การควบคุมให้เกิดกระบวนการฝังกลบขยะแบบกงึ่ ใช้อากาศ (Semi-Aerobic Landfill) หรือวธิ กี าร ของฟกุ โุ อกะ (Fukuoka Method) จะอาศยั หลกั การถา่ ยเทอากาศทเ่ี กดิ ขน้ึ จากความแตกตา่ งระหวา่ งอณุ หภมู ิ ภายในบอ่ ฝงั กลบขยะและอณุ หภมู ภิ ายนอกบอ่ ฝงั กลบ ซงึ่ พบวา่ ในบอ่ ฝงั กลบขยะจะเกดิ ปฏกิ ริ ยิ าการยอ่ ยสลาย โดยจลุ นิ ทรยี ์ โดยมอี ณุ หภูมิเฉลย่ี อย่ทู ีป่ ระมาณ 50-70 องศาเซลเซยี ส ซึ่งสูงกว่าอณุ หภูมภิ ายนอกบ่อฝงั กลบ ขยะ อากาศและกา๊ ซทรี่ อ้ นกวา่ ทอ่ี ยภู่ ายในบอ่ ฝงั กลบขยะจะลอยตวั ขนึ้ และทำ� ใหอ้ ากาศภายนอกทม่ี อี อกซเิ จน และมอี ณุ หภูมติ �่ำกวา่ ไหลเข้ามาในบ่อฝงั กลบขยะ โดยวธิ นี ี้ จะมีการติดต้งั ท่อรวบรวมและระบายน�้ำชะขยะท่ี เจาะรพู รนุ และมีขนาดใหญก่ ว่าทอ่ รวบรวมปกติ เพอ่ื ปอ้ งกนั มใิ หเ้ กดิ การไหลเต็มทอ่ โดยจะทำ� ใหอ้ ากาศและ ออกซิเจนจากภายนอกสามารถไหลเข้ามาแทนที่ก๊าซที่มีอุณหภูมิสูงกว่าท่ีอยู่ภายในบ่อซึ่งจะระบายออก ก

สู่ภายนอก และทำ� ใหจ้ ลุ นิ ทรียแ์ บบใชอ้ ากาศเติบโต เกดิ การย่อยสลายแบบใชอ้ ากาศ และพบวา่ ความสกปรก (ในรปู BOD และ COD) ของนำ้� ชะขยะ และปรมิ าณกา๊ ซมเี ทนซง่ึ กอ่ ใหเ้ กดิ สภาวะโลกรอ้ น มคี า่ ลดลงเมอื่ เปรยี บ เทียบกบั การฝังกลบขยะแบบไม่ใชอ้ ากาศ รูปที่ ก. การเปรียบเทยี บปฏิกิรยิ าชีวเคมีระหว่างบอ่ ฝงั กลบขยะแบบด้ังเดิมและแบบก่งึ ใช้อากาศ (ท่ีมา Fukuoka City Environment Bureau, 1999 อ้างใน A Practical Guide to Landfill Management in Pacific Island Countries and Territories, SPREP and JICA, March 2010) ข้อดขี องการใชร้ ะบบฝังกลบขยะแบบกึง่ ใช้อากาศเมอื่ เทียบกบั ระบบ ฝงั กลบขยะแบบดัง้ เดิม (ไมใ่ ชอ้ ากาศ) 1. น้�ำชะขยะสามารถระบายออกจากบ่อฝังกลบตามแรงโน้มถ่วงได้รวดเร็วกว่า (โดยไม่ใช้เครื่อง สบู นำ้� ) เนอ่ื งจากน้�ำเสยี จะเกดิ การย่อยสลายแบบกึ่งใชอ้ ากาศ ทำ� ให้มีความหนืดน้อยกว่า ส่งผลใหเ้ กดิ การไหล เขา้ ของอากาศจากภายนอกเพม่ิ มากขนึ้ และทำ� ใหเ้ กดิ การยอ่ ยสลายของจลุ นิ ทรยี ใ์ นสภาวะใชอ้ ากาศ (Aerobic Microbial Decomposition) มากขึ้น 2. การย่อยสลายของสารอินทรีย์ในขยะเกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว โดยส่วนใหญ่แล้วจะเกิดภายใน ช่วง 3 ปีแรก ส่งผลให้เกิดเสถียรภาพจากการยุบตัวของชั้นขยะในบ่อฝังกลบขยะได้รวดเร็ว และเม่ือ ปิดสถานที่ฝังกลบขยะแล้วสามารถท่ีจะใช้ประโยชน์จากสถานท่ีดังกล่าวเพื่อวัตถุประสงค์อ่ืน ๆ ได้ เช่น สวนสาธารณะ สนามเดก็ เลน่ ฯลฯ 3. แรงดนั ที่เกดิ ข้นึ จากความสูงของน�้ำชะขยะในบ่อฝงั กลบทีม่ ีต่อชั้นวัสดกุ ันซมึ มีน้อยกว่า (เนื่องจาก น้ำ� ชะขยะไหลออกจากทอ่ ได้อยา่ งรวดเรว็ ) ส่งผลใหเ้ กดิ การรัว่ ซมึ ทเ่ี กิดจากแรงดนั ของน้ำ� ชะขยะมนี ้อยกวา่ บ่อ ฝังกลบขยะแบบไม่ใช้อากาศ 4. กา๊ ซที่เกิดขน้ึ ในบ่อฝังกลบแบบกงึ่ ใช้อากาศ มอี นั ตรายตอ่ สุขภาพและสิง่ แวดล้อมนอ้ ยกวา่ ข

5. การใช้หินบดย่อยกรุรอบท่อรวบรวมน้�ำชะขยะ จะช่วยเพ่ิมความสามารถในการกระจายน้�ำหนัก ของท่อในแนวนอน และยังเป็นทางระบายน้�ำชะขยะที่เข้าสู่ท่อและให้อากาศจากภายนอกไหลออกจาก ท่อรวบรวมน�้ำชะขยะได้ตลอดท้งั เสน้ 6. การดูแลและบำ� รุงรกั ษาบ่อฝงั กลบขยะนส้ี ามารถดำ� เนินงานไดค้ ่อนข้างง่าย 7. กล่ินเหม็นต่าง ๆ ที่เกิดข้ึนจะมีน้อยกว่า เนื่องจากมีปริมาณก๊าซไฮโดรเจนซัลไฟด์ (ก๊าซไข่เน่า) และสารประกอบอนิ ทรยี ร์ ะเหยงา่ ยทเี่ กดิ ข้นึ นอ้ ยกวา่ การฝังกลบขยะแบบไมใ่ ช้อากาศคอ่ นข้างมาก 8. คณุ สมบตั ขิ องนำ�้ ชะขยะทอี่ อกจากบอ่ ฝงั กลบแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศพบวา่ จะมคี า่ ความสกปรกของสาร อนิ ทรยี ล์ ดลง ทำ� ใหร้ ะบบบ�ำบัดน้ำ� เสยี มขี นาดเล็ก และประหยัดคา่ ใชจ้ ่ายในการด�ำเนินงาน 9. การฝังกลบแบบกึ่งใช้อากาศนี้ มีประสิทธิภาพและง่ายในการก่อสร้างและด�ำเนินการ นอกจากน้ี ยงั มคี วามยดื หยนุ่ ในการใชว้ สั ดตุ า่ ง ๆ ทม่ี อี ยใู่ นทอ้ งถนิ่ เพอ่ื ใชก้ อ่ สรา้ งเปน็ ทอ่ รวบรวมและระบายนำ้� ชะขยะและ กา๊ ซ 10. ประสิทธิภาพของระบบโดยรวม ข้ึนอยู่กับความต่อเน่ืองในการติดตามตรวจสอบการด�ำเนินงาน ฝงั กลบขยะ ทั้งในเรอื่ ง การติดตามตรวจสอบคณุ สมบัติของนำ้� ชะขยะ กา๊ ซ การยุบตัวของบ่อ ฯลฯ ข้อมลู ทเี่ กิด จากการติดตามตรวจสอบน้ีจะบ่งบอกว่าการด�ำเนินการฝังกลบเป็นไปตามข้อก�ำหนดหรือมาตรฐานใน การดำ� เนนิ งานหรอื ไม่ รวมทงั้ เปน็ ขอ้ มลู ในการปรบั ปรงุ และเพมิ่ ประสทิ ธภิ าพในการจดั การทถี่ กู ตอ้ งในอนาคต ตอ่ ไป ปฏกิ ริ ยิ าการยอ่ ยสลายทางชวี เคมแี บบใชอ้ ากาศ (Aerobic Decomposition สารอนิ ทรยี ต์ ่าง ๆ ทีม่ ีอยู่ในขยะ เช่น คารโ์ บไฮเดรต และไขมัน จะแตกตัวออกเป็นโมเลกุลเลก็ ๆ โดย ปฏิกิริยาการย่อยสลายแบบใช้อากาศ กลายเป็นกรดไขมันและแอลกอฮอล์ ซึ่งกระบวนการน้ีคล้ายกับ กระบวนการหายใจระดับเซลล์ในพืชและสัตว์ นอกจากนี้ ยังพบว่าสารอินทรีย์ไนโตรเจนจะถูกย่อยสลายเป็น แอมโมเนีย โดยจะเปลี่ยนรูปไปเป็นไนไตรท์ และไนเตรท ในสภาวะใช้อากาศผ่านปฏิกิริยาไนตริฟิเคชั่น (Nitrification) โดยจุลินทรียก์ ล่มุ ไนตรฟิ ายเออรส์ (Nitrifiers) โดยทั่วไปแล้ว ปฏิกิริยาการย่อยสลายขยะแบบใช้อากาศพบว่า จะมีอัตราเร็วของปฏิกิริยามากกว่า การย่อยสลายขยะแบบไม่ใช้อากาศ และผลผลิตที่ได้จากการย่อยสลายแบบใช้อากาศจะเป็นสารที่ไม่มีกลิ่น เหม็น เช่น คาร์บอนไดออกไซด์ น้�ำ และไนเตรท ส่วนผลผลิตท่ีเกิดข้ึนจากกระบวนการย่อยสลายแบบไม่ใช้ อากาศ จะมผี ลผลิตที่มีมลพษิ สูงกว่า อาทิ คา่ ความสกปรกในรูป BOD, ก๊าซตา่ ง ๆ ทีต่ ิดไฟ เช่น กา๊ ซมเี ทน และ ก๊าซทม่ี ีกลนิ่ เหมน็ เชน่ ก๊าซไฮโดรเจนซลั ไฟด์ ค

การรวบรวมนำ�้ ชะขยะและการไหลเขา้ ของอากาศจากภายนอกในบอ่ ฝงั กลบ น�้ำชะขยะท่ีเกิดขึ้นในบ่อฝังกลบจะถูกรวบรวมและระบายออกไปยังบ่อรวบรวมน้�ำชะขยะ โดยทอ่ รวบรวมและระบายนำ�้ ชะขยะทมี่ กี ารเจาะรใู นรศั มที เี่ หมาะสม และมกี ารโรยกรวดบนทอ่ รวบรวมในแนว นอน และการวางหินโดยรอบท่อส�ำหรับท่อรวบรวมในแนวตั้ง อย่างไรก็ตาม ส�ำหรับปลายทางออกของท่อ รวบรวมน�้ำชะขยะจะต้องเปิดออกสู่บรรยากาศเสมอ เพ่ือให้อากาศภายนอกสามารถไหลเข้าไปในบ่อฝังกลบ และเข้าไปยังชั้นขยะ กระบวนการน้ีท�ำให้เกิดกระบวนการย่อยสลายแบบใช้อากาศตลอดท้ังแนวยาวของ ท่อรวบรวมน�้ำชะขยะ โดยน�้ำชะขยะที่เกิดขึ้นจะถูกระบายออกจากบ่อฝังกลบได้อย่างรวดเร็ว ดังน้ันการปน เป้อื นน้�ำชะขยะไปยังน�ำ้ ใตด้ ินกจ็ ะมโี อกาสเกิดข้นึ ได้นอ้ ยกวา่ ในบ่อฝังกลบแบบกึ่งใช้อากาศ ระบบรวบรวมน�้ำชะขยะจะประกอบด้วยท่อหลักและท่อแขนง ซงึ่ จะตอ้ งมกี ารออกแบบการตดิ ตง้ั ในระยะหา่ งทเ่ี หมาะสม โดยแตล่ ะทอ่ จะมกี ารเจาะรทู ม่ี ขี นาดเสน้ ผา่ ศนู ยก์ ลาง ประมาณ 1 น้ิว ตลอดแนวทอ่ เพอ่ื ให้น�้ำชะขยะสามารถไหลเขา้ และอากาศสามารถไหลออกจากทอ่ เพื่อสมั ผสั กบั ชน้ั ขยะได้อย่างทว่ั ถึง โดยจะมกี ารวางชัน้ หินยอ่ ย (ขนาดเส้นผ่าศนู ยก์ ลางประมาณ 10 – 25 เซนติเมตร) บนแนวท่อเพอ่ื เป็นชน้ั กรองและกระจายน้�ำหนักขยะมใิ ห้ท่อรวบรวมไดร้ ับความเสียหาย โดยน�้ำชะขยะในเส้น ทอ่ จะถูกออกแบบไวใ้ ห้มคี วามสูงในระยะ 1 ใน 3 ของเส้นผ่าศูนยก์ ลางของเส้นทอ่ ส่วนท่ีเหลือจะเปน็ ปริมาตร ทอี่ ากาศไหลผา่ นไปยงั ช้นั ขยะในบอ่ ฝงั กลบโดยผา่ นท่อในแนวด่ิงและทอ่ ในแนวนอน ความรอ้ นทเี่ กดิ ขนึ้ จากปฏกิ ริ ยิ าชวี เคมใี นบอ่ ฝงั กลบขยะ จะทำ� ใหอ้ ณุ หภมู ใิ นบอ่ ฝงั กลบเพมิ่ สงู ขน้ึ และ จะท�ำให้เกิดกระบวนการพาความร้อน โดยที่ความร้อนในบ่อฝังกลบจะท�ำให้ก๊าซไหลข้ึนด้านบน และอากาศ ภายนอกซ่ึงมีอุณหภูมิต่�ำกว่าจะไหลเข้ามาแทนที่ผ่านท่อรวบรวมน้�ำชะขยะที่ติดต้ังไว้ ซ่ึงจะเกิดการไหลเวียน ของอากาศและท�ำให้เกิดปฏกิ ริ ยิ าการย่อยสลายแบบใชอ้ ากาศในบ่อฝังกลบขยะ ง

รปู ท่ี ข. แผนภาพของระบบฝงั กลบแบบก่ึงใชอ้ ากาศ (ทม่ี า Fukuoka City Environment Bureau, 1999 อา้ งใน A Practical Guide to Landfill Management in Pacific Island Countries and Territories, SPREP and JICA, March 2010) ท่อรวบรวมนำ�้ ชะขยะในระบบฝังกลบแบบก่งึ ใชอ้ ากาศ มีขอ้ ดี ดงั นี้ 1. ช่วยระบายน้�ำชะขยะออกจากบ่อฝังกลบได้อย่างรวดเร็ว ป้องกันการเกิดกลิ่นเหม็นจากการหมัก ของขยะ และให้อากาศจากภายนอกไหลเข้าสู่บ่อฝังกลบขยะ ท�ำให้เกิดสภาวะใช้อากาศ (Aerobic Condition) ทเ่ี หมาะสมกับการเติบโตของจลุ ินทรีย์แบบใชอ้ ากาศในบ่อฝงั กลบ 2. เกดิ การย่อยสลายขยะโดยจุลินทรียท์ ใ่ี ชอ้ ากาศมากขน้ึ 3. หนิ ทวี่ างรอบทอ่ (สำ� หรบั ทอ่ ในแนวตง้ั ) และหนิ ทว่ี างบนทอ่ (สำ� หรบั ทอ่ ในแนวนอน) จะชว่ ยปอ้ งกนั การอุดตันจากสงิ่ สกปรกและขยะที่จะสรา้ งความเสียหายต่อเส้นทอ่ 4. ลดการปนเปื้อนของน�้ำชะขยะออกสู่ภายนอก เน่ืองจากน�้ำชะขยะจะสามารถระบายออกได้อย่าง รวดเรว็ (เนอื่ งจากเปน็ การไหลแบบไม่เต็มท่อ) คณุ สมบตั ิของน้ำ� ชะขยะ ในระบบฝงั กลบแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ จะพบวา่ คณุ สมบตั ิของนำ�้ ชะขยะจะมคี ่าความสกปรกตำ�่ กวา่ ระบบฝังกลบแบบไม่ใช้อากาศ และท�ำให้ค่าใช้จ่ายในการก่อสร้างระบบบ�ำบัดน�้ำชะขยะต่�ำกว่าระบบ ฝงั กลบแบบไม่ใช้อากาศ ดงั รูปที่ 3 จ

รูปท่ี ค. การเปรียบเทียบประเภทของบ่อฝังกลบและการเปลย่ี นแปลงค่าความสกปรกในรปู บโี อดี ตลอดระยะเวลาหลังจากการฝงั กลบขยะ (ทีม่ า Fukuoka City Environment Bureau, 1999 อ้างใน A Practical Guide to Landfill Management in Pacific Island Countries and Territories, SPREP and JICA, March 2010) เสถียรภาพที่เกดิ จากการยบุ ตัวของบ่อฝงั กลบขยะแบบก่งึ ใช้อากาศจะเกิดไดร้ วดเรว็ กวา่ เนอ่ื งจาก 1. อัตราการเกิดก๊าซมีเทนน้อย และจะส่งผลให้เกิดสภาวะโลกร้อนน้อยกว่าบ่อฝังกลบแบบไม่ใช้ อากาศ 2. การยุบตัวของบ่อฝังกลบเกิดข้ึนเร็ว โดยหลังจากการยุบตัวของบ่อฝังกลบจะท�ำให้พ้ืนที่ดังกล่าว มีเสถียรภาพและสามารถใช้ประโยชนพ์ ้นื ที่ดังกลา่ วเพื่อใช้เป็นสวนสาธารณะ สนามเดก็ เลน่ ได ้ อยา่ งไรกต็ าม ประสทิ ธภิ าพการใช้งานของบ่อฝังกลบแบบกึ่งใชอ้ ากาศ จะขึน้ กับขอ้ มูลในการตดิ ตาม ตรวจสอบคณุ ภาพนำ�้ ชะขยะอยา่ งตอ่ เนอื่ ง โดยเฉพาะ BOD, COD, pH, สี สารแขวนลอย ฯลฯ รวมท้ังการ ตดิ ตามตรวจสอบกา๊ ซที่เกิดข้นึ และการยุบตวั ของบ่อ เปน็ ต้น การปลดปลอ่ ยกา๊ ซจากบอ่ ฝงั กลบและการเกดิ สภาวะโลกรอ้ น ก๊าซที่เกิดข้ึนในบ่อฝังกลบ ประกอบด้วย ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ (CO2) ก๊าซมีเทน (CH4) ก๊าซ แอมโมเนยี (NH3) กา๊ ซไฮโดรเจนซลั ไฟด์ (H2S) และอน่ื ๆ โดยทก่ี า๊ ซคารบ์ อนไดออกไซดแ์ ละกา๊ ซมเี ทน เปน็ กา๊ ซ ที่ ก่อให้เกิดสภาวะโลกร้อน อย่างไรก็ตามศักยภาพของก๊าซมีเทนท่ีท�ำให้เกิดสภาวะโลกร้อนจะมีมากกว่า ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ 21 เท่า ซึ่งการฝังกลบแบบก่ึงใช้อากาศนี้จะช่วยลดการปลดปล่อยก๊าซมีเทนออก สูภ่ ายนอกได้ถึงรอ้ ยละ 40 เมื่อเปรียบเทยี บกับการฝังกลบแบบไมใ่ ช้อากาศ ฉ

ช



แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ งและด�ำ เนนิ งาน สถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)



แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ งและด�ำ เนนิ งาน สถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) การก�ำหนดพน้ื ทสี่ �ำหรบั ใชเ้ ปน็ สถานทฝี่ งั กลบขยะแบบกงึ่ ใชอ้ ากาศ การออกแบบและการกอ่ สรา้ งสถาน ที่ฝงั กลบขยะแบบกึ่งใช้อากาศ การจดั การสถานทฝี่ งั กลบขยะแบบกึ่งใชอ้ ากาศ ให้พิจารณาหลักเกณฑใ์ นการ ด�ำเนนิ งานใหเ้ ปน็ ไปตามภาคผนวกทา้ ยประกาศกรมควบคมุ มลพษิ เรอ่ื ง หลกั เกณฑใ์ นการพจิ ารณาความเหมาะ สมของพ้ืนที่ การออกแบบกอ่ สร้าง และการจดั การสถานทฝ่ี ังกลบมูลฝอยอยา่ งถกู หลกั สขุ าภบิ าล ทงั้ นี้ ในค่มู อื แนวทางในการวางแผน ออกแบบ ก่อสร้างและด�ำเนินงานสถานท่ีฝังกลบขยะแบบกึ่งใช้อากาศ จะใช้ค�ำว่า “ขยะ” แทนค�ำวา่ “มลู ฝอย” เพื่อความเขา้ ใจโดยงา่ ยท้ังหมด 1. การวางแผน การวางแผนในการคัดเลือกที่ตั้งสถานท่ีฝังกลบขยะที่เหมาะสม ให้พิจารณาข้อมูลและปัจจัยเหล่าน้ี ในการออกแบบและด�ำเนินงาน 1.1 ปรมิ าณน้�ำฝนทต่ี กในพื้นที่ 1.1.1 ไม่ควรต้ังอยู่ในพื้นที่ที่มีปริมาณน�้ำฝนน้อย มิเช่นนั้นต้องมีการออกแบบระบบเพิ่ม ความชน้ื อนื่ ๆ เพอ่ื ควบคมุ สภาพการเติบโตของจลุ นิ ทรีย์ทใี่ ช้ในการยอ่ ยสลายให้บ่อฝงั กลบขยะ 1.1.2 นอกจากความช้ืน ยังต้องพิจารณาสภาพเง่ือนไขท่ีเหมาะสมต่อการเติบโตของ จุลินทรยี ใ์ นระบบฝังกลบแบบกงึ่ ใช้อากาศอ่นื ๆ แสดงไวใ้ นตารางที่ 1 ตารางที่ 1 สภาพเงอื่ นไขทเ่ี หมาะสมต่อการเตบิ โตของจุลินทรยี แ์ บบใชอ้ ากาศ หมายเหตุ: กรณที คี่ า่ ความชื้นของบ่อฝังกลบน้อยกวา่ ตารางท่ี 1 สามารถที่จะออกแบบใหม้ ีการสบู น�้ำชะขยะ ไหลเวยี นกลบั เข้ามาในบ่อฝงั กลบขยะ (Leachate Recirculation) ได้ แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) 1

1.2 อุณหภมู ิ อุณหภูมิในการเติบโตที่เหมาะสมส�ำหรับจุลินทรีย์แบบใช้อากาศคือ 15 – 40 องศาเซลเซียส ซ่ึงเป็นช่วงอุณหภูมิที่จุลินทรีย์สามารถเกิดการย่อยสลายได้อย่างเหมาะสม แต่ในกรณีท่ีมีอุณหภูมิสูง เกนิ กวา่ 40 องศาเซลเซยี ส จ�ำเปน็ ตอ้ งมกี ารออกแบบใหม้ รี ะบบหมนุ เวยี นนำ�้ ชะขยะ (Recirculation) โดยการ สบู กลับเขา้ มาในบ่อฝงั กลบขยะ เพอื่ ลดความรอ้ นทเ่ี กดิ ขนึ้ ในบอ่ ฝังกลบขยะ 1.3 สภาพพ้ืนทท่ี ่ีเป็นดนิ ออ่ น (Soft Foundation) สภาพทางธรณีวิทยาท่เี ปน็ ดินอ่อน จะสง่ ผลกระทบในเร่อื งของการทรดุ ตวั ของพนื้ บ่อฝังกลบขยะ โดยจะต้องมีการระมัดระวังเมอื่ มีการวางทอ่ รวบรวมซงึ่ ในภายหลงั มกั จะพบวา่ เกิดการทรุดตัวของทอ่ รวบรวม น�้ำชะขยะท่ีเกิดในลักษณะตกท้องช้าง และเป็นสาเหตุให้เกิดการขัดขวางของอากาศซ่ึงน�ำก๊าซออกซิเจนจาก ภายนอกแพร่เข้ามาภายในบ่อฝังกลบขยะและอาจจะท�ำให้ระบบท่อรวบรวมน�้ำชะขยะเกิดการแตกช�ำรุด (Crack) และเสียหาย ท�ำให้ไม่สามารถรวบรวมและระบายน�้ำชะขยะ รวมทั้งระดับน�้ำที่อุดตันในท่อรวบรวม น�้ำชะขยะจะขัดขวางอากาศจากภายนอกไม่ให้ไหลเข้าสู่ภายในบ่อฝังกลบขยะได้ ดังนั้น ในการออกแบบ ให้พจิ ารณาข้อมูลต่าง ๆ ดงั นี้ 1.3.1 ใหม้ กี ารเกบ็ ขอ้ มลู สภาพพน้ื ทเ่ี พอื่ ออกแบบโดยค�ำนงึ ถงึ เรอื่ งการทรดุ ตวั ของโครงสรา้ ง บนดินอ่อนท้ังในส่วนของการเกิดรอยแตกร้าว การขังของน้�ำชะขยะและความเสียหายต่าง ๆ ท่ีเกิดข้ึน ฯลฯ (รูปที่ 1) ส�ำหรับใช้ในการออกแบบ่อฝังกลบขยะในพื้นท่ีใกล้เคียงกับสถานท่ีฝังกลบขยะแห่งเดิม หรือการ พจิ ารณาระบบปอ้ งกันความเสียหายต่อบอ่ ฝงั กลบขยะ รปู ท่ี 1 ปญั หาที่เกดิ ข้ึนจากการทรุดตัวของโครงสรา้ งบนดนิ ออ่ น 2 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)

1.3.2 ในกรณีที่มีผลการศึกษาในเร่ืองของการทรุดตัวท่ีไม่เท่ากัน (Differential Settlement) ของดนิ ในพื้นที่ ให้ออกแบบโดยการปรบั ความลาดชันของทอ่ ให้มากขน้ึ เพือ่ ปอ้ งกนั การทรุดตัว (รูปท่ี 2) รปู ท่ี 2 วธิ กี ารแกไ้ ขปัญหาการทรุดตวั โดยการยกฐานรากใต้บอ่ ฝังกลบขยะ 1.3.3 การปรับหน้าดินโดยการเอาดินอ่อนในพื้นท่ีออกและน�ำดินแข็งท่ีเหมาะสมจาก พน้ื ทอ่ี น่ื เข้ามาถมแทน 1.3.4 อาจเพม่ิ ความแขง็ แกรง่ ของการรบั นำ�้ หนกั โดยการออกแบบใหม้ ฐี านราก (Footing) บริเวณด้านล่างของท่อรวบรวมน้ำ� ชะขยะ (รปู ที่ 3) รปู ที่ 3 ตวั อยา่ งการปรับปรงุ สภาพดินอ่อนโดยการใช้เขม็ ตอกเพ่อื รบั นำ้� หนกั 1.4 การควบคุมการระบายของนำ้� ฝน 1.4.1 ในการควบคุมให้เกิดสภาวะการย่อยสลายแบบก่ึงใช้อากาศตลอดท่ัวทั้งบ่อ จ�ำเป็น ต้องมีโครงสรา้ งทสี่ ามารถรองรบั น�ำ้ ฝนส่วนเกนิ ทอ่ี าจไหลเขา้ สูบ่ อ่ ฝงั กลบขยะใหเ้ พียงพอ แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) 3

1.4.2 หากมีปริมาณน�้ำฝนท่ีไหลเข้าสู่บ่อฝังกลบขยะมาก จะก่อให้เกิดปริมาณน้�ำชะขยะ ไหลเข้าสู่ท่อรวบรวมน�้ำชะขยะมาก ส่งผลให้ต้องมีการออกแบบบ่อบ�ำบัดน�้ำชะขยะที่มีขนาดใหญ่ และท�ำให้ เพ่มิ ค่าใช้จา่ ยในสว่ นท่ีเก่ียวข้องกบั การก่อสร้างและการดแู ลรกั ษาระบบดว้ ย 1.4.3 ควรเลือกท่ตี ัง้ ที่มปี ริมาณนำ้� ฝนทไ่ี หลลงสบู่ อ่ ฝงั กลบขยะใหม้ ีปริมาณน้อยทีส่ ดุ 1.4.4 หากมีน้�ำขังอยู่ภายในบ่อฝังกลบขยะ จะท�ำให้เกิดการขัดขวางการแพร่ของอากาศ จากภายนอกซึ่งมีกา๊ ซออกซิเจนเขา้ ไปภายในบ่อฝังกลบ และสง่ ผลใหเ้ กดิ การยอ่ ยสลายขยะแบบไมใ่ ชอ้ ากาศ 1.4.5 ใหม้ ีระบบปอ้ งกนั เพอ่ื ลดปรมิ าณน�ำ้ ฝนท่ีจะไหลเขา้ สู่บ่อฝงั กลบขยะ (รปู ท่ี 4) เช่น (1) ออกแบบและกอ่ สรา้ งบอ่ ฝงั กลบขยะใหอ้ ยเู่ หนอื ระดบั ดนิ เดมิ (Area Method) (2) ในกรณีบ่อฝังกลบแบบหุบเขา ใหส้ รา้ งรางดักนำ�้ ฝนบรเิ วณดา้ นบนของบอ่ หรอื ด้านพน้ื ทท่ี ส่ี งู กว่าบอ่ ฝงั กลบ ในกรณีทีส่ รา้ ง (3) ในกรณบี อ่ ฝังกลบแบบขดุ ร่อง (Trench Method) ให้สร้างรางดักนำ้� ฝนบรเิ วณ ด้านขา้ งของบ่อฝังกลบขยะ รปู ที่ 4 รปู รา่ งลักษณะของบ่อฝังกลบขยะ และการไหลเขา้ ของน�ำ้ ฝน 4 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)

2. การออกแบบและการกอ่ สร้าง 2.1 การพจิ ารณาใช้วสั ดธุ รรมชาตเิ พื่อลดคา่ ใช้จา่ ยในการก่อสร้าง ซ่ึงระบบฝงั กลบแบบกึง่ ใช้ อากาศ สามารถน�ำวสั ดธุ รรมชาตติ า่ ง ๆ หรอื วสั ดอุ น่ื ๆ ซง่ึ หาไดง้ า่ ยทม่ี อี ยใู่ นพน้ื ที่ เปน็ วสั ดเุ พอ่ื ใชใ้ นการกอ่ สรา้ ง โครงสร้างพนื้ ฐานต่าง ๆ ในบอ่ ฝงั กลบขยะได้ เชน่ ไม้ไผ่ ยางรถยนต์ 2.2 การพจิ ารณาใหม้ วี ศิ วกรควบคมุ งานกอ่ สรา้ งใหเ้ ปน็ ไปตามแบบรายละเอยี ดและหลกั การ ทีอ่ อกแบบไว้โดยการ 2.2.1 จัดท�ำคูม่ อื ส�ำหรบั วศิ วกรควบคุมงาน เจา้ หน้าท่ี และคนงานทดี่ �ำเนินการกอ่ สร้างใน สถานทฝี่ ังกลบขยะท่สี ามารถเข้าใจไดง้ ่าย มีการจดบนั ทึกรายละเอยี ดการด�ำเนนิ งานก่อสร้างระบบตา่ ง ๆ ใน แต่ละวนั ตามระยะเวลาทก่ี �ำหนดไว้ 2.2.2 ฝกึ อบรมเพอื่ เพม่ิ สมรรถนะการท�ำงานในหนา้ งานใหก้ บั วศิ วกรควบคมุ งาน เจา้ หนา้ ท่ี และคนงาน 2.3 การควบคุมดูแลให้ปลายท่อรวบรวมน�้ำชะขยะมีน้�ำชะขยะไหลออกไม่เต็มท่อและมีส่วนท่ี เปิดให้อากาศสามารถไหลเข้าไปในบ่อฝังกลบขยะได้ตลอดเวลา ท้ังนี้ เนื่องจากระบบฝังกลบขยะแบบกึ่งใช้ อากาศมหี ลกั การทส่ี �ำคญั คอื จะตอ้ งใหป้ ลายทอ่ รวบรวมนำ�้ ชะขยะมรี ะดบั ความสงู ของนำ้� ชะขยะทไี่ หลออกจาก ท่ออยู่ในช่วง 1/3 ถงึ 1/4 ของเส้นผา่ ศูนย์กลางของท่อ เพอ่ื ทีจ่ ะให้อากาศจากภายนอกสามารถไหลเขา้ ไปใน บอ่ ฝงั กลบขยะ และควบคมุ สภาวะของบอ่ ฝงั กลบขยะใหเ้ ปน็ สภาวะการยอ่ ยสลายแบบกงึ่ ใชอ้ ากาศตลอดเวลา โดยการด�ำเนนิ การ ดังนี้ 2.3.1 ออกแบบปลายท่อรวบรวมน�้ำชะขยะให้เปิดออก เพ่ือให้อากาศสามารถไหลเข้าไป ในบอ่ ฝงั กลบขยะได้ใน 3 ลักษณะ คอื (1) การไหลตามแรงโน้มถว่ งโดยธรรมชาติ (2) การไหลลงไปยงั บ่อสบู น้�ำชะขยะท่ีอยู่ภายนอกคันดิน และ (3) การไหลลงไปยังบ่อสูบน�้ำชะขยะที่อยู่ในคันดินซึ่งสร้างภายในบ่อ ฝงั กลบขยะ ดงั รปู ที่ 5 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) 5

รูปที่ 5 รปู แบบการบ�ำบดั น้ำ� ชะขยะจากบอ่ ฝงั กลบขยะแบบก่ึงใช้อากาศ 2.3.2 ออกแบบท่อระบายกา๊ ซในแนวดิง่ 2.3.3 ควบคุมให้ระดบั น�้ำชะขยะในทอ่ รวบรวมน้�ำชะขยะมีความสงู เพียง 1/3 ถงึ 1/4 ของ เส้นผ่าศูนย์กลางท่อ และต้องมีระบบป้องกันมิให้น�้ำชะขยะไหลเต็มท่อ เน่ืองจากน�้ำชะขยะจะไปขัดขวางการ แพร่ของอากาศจากภายนอกเขา้ ไปยังภายในบ่อฝงั กลบขยะ การเปรียบเทียบข้อดี – ข้อเสียของการออกแบบปลายท่อรวบรวมน้�ำชะขยะในรูปแบบต่าง ๆ ตาม รปู ท่ี 5 อยา่ งไรกต็ าม ในเรอื่ งของการพจิ ารณาปจั จยั เรอ่ื งของคา่ ลงทนุ คา่ ใชจ้ า่ ยในการด�ำเนนิ งานและการบ�ำรงุ รกั ษา แสดงไว้ดังตารางท่ี 2 ตารางท่ี 2 การเปรียบเทยี บรูปแบบการระบายน�้ำชะขยะจากบ่อฝังกลบขยะไปบ�ำบัด 6 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)

2.4 การออกแบบขนาดความจขุ องบ่อควบคุมน้ำ� ชะขยะ ในการด�ำเนนิ งานใหพ้ ิจารณา ดงั น้ี 2.4.1 วเิ คราะหป์ รมิ าณนำ้� ชะขยะ จากขอ้ มลู ปรมิ าณนำ�้ ฝนในอดตี ทตี่ กในพนื้ ท่ี เชน่ การใช้ สูตร Rational Method 2.4.2 พิจารณาระดับการฝังกลบขยะที่ถูกหลักสุขาภิบาล แบ่งออกได้เป็น 4 ระดับ โดย พิจารณาจากระบบการด�ำเนินงานข้ันพ้ืนฐาน และเครื่องจักรกลอุปกรณ์ท่ีมีอยู่ ซ่ึงสามารถพิจารณาได้ดัง ตารางท่ี 3 โดยหากมรี ะบบหมนุ เวยี นนำ�้ ชะขยะจะท�ำใหต้ อ้ งออกแบบเครอ่ื งสบู นำ�้ กลบั เขา้ ไปยงั บอ่ ฝงั กลบขยะ แต่จะท�ำให้ขนาดของระบบบ�ำบัดน้�ำชะขยะมีขนาดเล็กลง เน่ืองจากมีการสูบน้�ำชะขยะย้อนกลับไปในบ่อ ฝงั กลบขยะเพื่อเรง่ การเกิดการคายระเหย (Evapo-Transpiration) โดยบอ่ ฝงั กลบขยะ และเพิ่มประสิทธภิ าพ การบ�ำบดั นำ้� ชะขยะแบบก่ึงใชอ้ ากาศ ตารางที่ 3 ระดับการฝงั กลบขยะทถ่ี กู หลกั สขุ าภิบาล 2.5 ความสามารถในการระบายน�้ำชะขยะของระบบท่อรวบรวมนำ้� ชะขยะ จะข้นึ กบั 2.5.1 การออกแบบใหก้ น้ บอ่ ฝงั กลบขยะมคี วามลาดชนั ทเี่ หมาะสม และจะตอ้ งมกี ารปอ้ งกนั การเสียรูปของทอ่ รวบรวมน้�ำชะขยะ เชน่ การตกทอ้ งช้าง การทรดุ ตวั ทีไ่ ม่เทา่ กัน ซึ่งจะเป็นสาเหตใุ ห้เกิดการ ขังของน้ำ� ชะขยะในทอ่ รวบรวมนำ้� ชะขยะและขดั ขวางการแพร่ของอากาศเขา้ ไปในบ่อฝงั กลบขยะ แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) 7

2.5.2 การออกแบบให้มีการวางช้ันหินบดย่อยขนาดใหญ่และขนาดเล็กคละกันไว้ด้านบน ของทอ่ รวบรวมน้ำ� ชะขยะ ท้ังนี้ เพื่อชว่ ยกรองส่งิ สกปรกของนำ�้ ชะขยะก่อนไหลเขา้ ไปในท่อรวบรวมน�ำ้ ชะขยะ และกระจายนำ�้ หนกั ของเครอ่ื งจกั รกลในขณะด�ำเนนิ งานทกี่ ดทบั และปอ้ งกนั การแตกหกั ของทอ่ รวบรวมนำ้� ชะ ขยะหลังจากมกี ารวางช้ันขยะดา้ นบน หรือการใช้เครอ่ื งจกั รกลอุปกรณต์ า่ ง ๆ ในแนวดา้ นบน ทอ่ี าจท�ำใหเ้ สน้ ทอ่ รวบรวมน�ำ้ ชะขยะไดร้ ับความเสียหาย 2.5.3 การส�ำรวจถึงข้อมูลลักษณะของดินและธรณีวิทยาในพื้นท่ีโดยละเอียด ท้ังนี้ เพื่อ ปอ้ งกนั การตกทอ้ งชา้ งของเสน้ ทอ่ หรอื การทรดุ ตวั ทไี่ มเ่ ทา่ กนั ซง่ึ จะท�ำใหเ้ กดิ การขงั ของนำ�้ ชะขยะในทอ่ รวบรวม น้ำ� ชะขยะ (รูปท่ี 6) รปู ท่ี 6 ปัญหาทเี่ กดิ ขนึ้ จากการทรดุ ตวั ของพื้นดนิ ด้านลา่ งท่ีมตี ่อทอ่ รวบรวมน�้ำชะขยะ 2.5.4 ในกรณที น่ี ำ�้ ชะขยะไมม่ กี ารไหลออกจากทอ่ รวบรวมนำ�้ ชะขยะ และพบวา่ นำ�้ ชะขยะ ในบ่อฝังกลบขยะมีระดับสูงข้ึนเร่ือย ๆ ซึ่งอาจสังเกตได้จากการซึมผ่านของน้�ำลงในชั้นขยะมีอัตราท่ีช้าลง จะท�ำให้อากาศไม่สามารถแพร่เข้าไปในบ่อฝังกลบขยะผ่านปลายเปิดของท่อรวบรวมน�้ำชะขยะ ซ่ึงในกรณีน้ี จะพบว่าค่าความสกปรกในรูปของซีโอดีจะสูงข้ึน ค่าความเป็นกรด-ด่าง (pH) จะลดลงหรือมีสภาพเป็นกรด และท�ำให้เสถียรภาพหรอื การยุบตัวของบอ่ ฝังกลบเกิดขน้ึ ไดช้ า้ (รปู ท่ี 7) 8 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)

รูปที่ 7 การเปลย่ี นแปลงคุณภาพของน้�ำชะขยะตามระยะเวลาเก็บกัก 2.5.5 การออกแบบความลาดชันของพ้ืนบ่อฝังกลบขยะและแนวท่อรวบรวมน�้ำชะขยะ ทีเ่ หมาะสม เพื่อใหส้ ามารถรวบรวมและระบายนำ�้ ชะขยะไดอ้ ยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ ควรมคี ่าอยู่ท่ีรอ้ ยละ 3 เพื่อ ป้องกันปัญหาจากการทรุดตัวของดินบริเวณด้านล่าง ซ่ึงอาจท�ำให้แนวท่อรวบรวมน�้ำชะขยะเกิดการเสียรูป (Deform) และในกรณีที่บอ่ ฝังกลบขยะต้งั อยใู่ นแนวเขา ควรออกแบบให้แนวท่อรวบรวมนำ�้ ชะขยะบริเวณพื้น บ่อฝังกลบขยะให้มีความลาดชันท่ีร้อยละ 3 ถึงร้อยละ 6 ท้ังน้ี ให้มีการวิเคราะห์เสถียรภาพความมั่นคงของ ความลาดชนั (Slope Stability) ดา้ นวิศวกรรมรว่ มด้วย ดงั รูปที่ 8 รูปที่ 8 การแก้ไขปัญหาการทรดุ ตัวของดินข้างใต้ แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) 9

2.6 การพิจารณาขนาดพืน้ ท่ีหนา้ ตัดของทอ่ รวบรวมน้ำ� ชะขยะ 2.6.1 ทอ่ รวบรวมนำ้� ชะขยะจะถกู ตดิ ตงั้ บรเิ วณพนื้ บอ่ ฝงั กลบขยะ ซง่ึ ภายหลงั จากเรม่ิ ด�ำเนนิ การฝงั กลบ ทอ่ รวบรวมนำ�้ ชะขยะจะถกู กลบทบั ดว้ ยขยะและดนิ ท�ำใหย้ ากแกก่ ารควบคมุ ดแู ลและบ�ำรงุ รกั ษา หลังจากได้มีการด�ำเนินการไปแล้ว ในกรณีท่ีเกิดน�้ำชะขยะในท่อรวบรวมน�้ำชะขยะไหลอยู่เต็มท่อ หรือเกือบ เต็มท่อ เน่ืองจากเส้นผ่าศูนย์กลางมีการออกแบบท่ีไม่เหมาะสมโดยมีขนาดเล็กเกินไปหรือมีส่ิงสกปรกใน น�้ำชะขยะท�ำให้ท่อรวบรวมน�้ำชะขยะเกิดการอุดตัน ซ่ึงเป็นสาเหตุที่ท�ำให้เกิดการขัดขวางการแพร่ผ่าน ของอากาศจากภายนอกเข้าไปยังภายในบ่อฝังกลบขยะ การแก้ไขปัญหาในเบ้ืองต้น อาจด�ำเนินการโดยใช้ ท่อรวบรวมนำ�้ ชะขยะ ทีม่ ีขนาดเส้นผ่าศนู ยก์ ลางต่ำ� สดุ อยู่ท่ี 600 มลิ ลเิ มตร (24 น้วิ ) 2.6.2 การเลือกใช้วัสดุบางประเภทท่ีอาจไม่มีขายตามท้องตลาดหรือการใช้วัสดุท่ีมีอยู่ใน พน้ื ทเี่ พอ่ื ทดแทนทอ่ รวบรวมนำ้� ชะขยะหรอื การพจิ ารณาในเรอื่ งของก�ำลงั รบั นำ้� หนกั ของทอ่ รวบรวมนำ้� ชะขยะ ท่ีมีขนาดใหญ่ ในบางครั้ง อาจพิจารณาใช้ท่อรวบรวมน้�ำชะขยะขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง 450 มิลลิเมตร (18 นว้ิ ) ส�ำหรบั เป็นท่อเมน จ�ำนวน 2 แนวแทนท่อเมนเส้นเดียวท่ีมขี นาดเส้นผา่ ศูนย์กลาง 600 มลิ ลเิ มตร และออกแบบระบบทอ่ แขนง เพ่ือให้เกดิ การไหลรวบรวมของนำ�้ ชะขยะให้มีประสทิ ธิภาพมากยงิ่ ข้นึ (รูปที่ 9) รปู ท่ี 9 รปู แบบการออกแบบทอ่ แขนงของทอ่ รวบรวมนำ�้ ชะขยะ 2.7 การพิจารณาระยะความสงู ของระดบั นำ�้ ชะขยะในทอ่ รวบรวมนำ�้ ชะขยะและชน้ั วัสดุเพอื่ ปอ้ งกนั ความเสยี หายตอ่ ทอ่ รวบรวมนำ�้ ชะขยะ 10 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)

2.7.1 การออกแบบให้อากาศจากภายนอกสามารถแพร่ผ่านเข้าไปในบ่อฝังกลบขยะผ่าน ทอ่ รวบรวมนำ้� ชะขยะ จะตอ้ งมนั่ ใจวา่ ขนาดพนื้ ทหี่ นา้ ตดั ทมี่ นี ำ้� ชะขยะไหลไดต้ ามแรงโนม้ ถว่ ง และบรเิ วณปลาย ท่อรวบรวมน้�ำชะขยะมีการเปิดปลายท่อออกสู่อากาศภายนอกได้ตลอดเวลา โดยท่ีอากาศจากภายนอก สามารถแพรผ่ า่ นเขา้ ไปยงั ภายในบอ่ ฝงั กลบขยะไดอ้ ยา่ งอสิ ระ โดยทคี่ วามลกึ ของหนา้ ตดั ทอ่ รวบรวมนำ้� ชะขยะ ที่ให้นำ้� ชะขยะไหลถูกฝังลงในร่อง โดยระยะทฝ่ี ังลงในรอ่ งจะตอ้ งไมม่ ากกวา่ 1 ใน 3 ของเสน้ ผา่ ศูนย์กลางท่อ (รปู ท่ี 10 ถึงรูปที่ 12) รปู ที่ 10 ตัวอยา่ งการกอ่ สรา้ งท่อรวบรวมน้�ำชะขยะ รูปที่ 11 ตวั อยา่ งการออกแบบระบบรวบรวมน�้ำชะขยะที่ไม่มีประสิทธิภาพ แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) 11

รปู ท่ี 12 ตวั อยา่ งการออกแบบท่อรวบรวมนำ�้ ชะขยะท่ดี ี 2.7.2 ในกรณที ีห่ นา้ ตัดของท่อรวบรวมนำ�้ ชะขยะมีสว่ นท่ีถูกฝงั ลงในร่องมากกว่า 1 ใน 3 สามารถแก้ไขได้โดยให้มีการเสริมดินรองพ้ืนข้างใต้ท่อรวบรวมน้�ำชะขยะ (Foundation Materials) เพ่ือให้ ระดับความลึกของท่อรวบรวมที่ถูกฝังลงในร่องมีระยะความสูงไม่มากกว่า 1 ใน 3 ของเส้นผ่าศูนย์กลางท่อ (รูปที่ 13) รปู ท่ี 13 ตวั อย่างการปรับปรงุ ระบบท่อรวบรวมน้ำ� ชะขยะ 12 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)

2.8 ขอ้ พจิ ารณาในเรอื่ งขนาดของรรู ะบายนำ�้ ในทอ่ รวบรวมนำ้� ชะขยะขนาดของรรู ะบายนำ้� ใน ทอ่ รวบรวมน้�ำชะขยะให้เปน็ ไปตามรปู ที่ 14 ทอ่ รวบรวมนำ้� ชะขยะ (ท่อหลกั ) รูปท่ี 14 ตัวอย่างการเจาะรรู ะบายน�ำ้ ในทอ่ รวบรวมน�้ำชะขยะ แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) 13

โดยตัวอย่างวิธีการตดิ ตง้ั ท่อรวบรวมน�้ำชะขยะใหเ้ ปน็ ไปตามรปู ท่ี 15 รูปท่ี 15 ตัวอย่างการวางท่อที่เหมาะสมกับ ต�ำแหนง่ ของรรู ะบายนำ�้ ชะขยะของทอ่ รวบรวม 2.9 ข้อพิจารณาสำ� หรับระบบการป้องกันความเสียหายของทอ่ รวบรวมน�ำ้ ชะขยะ เนื่องจากอากาศที่ไหลเข้าสู่บ่อฝังกลบ จะแพร่ผ่านเข้าไปภายในบ่อฝังกลบขยะโดยกระบวนการ พาแบบธรรมชาติ (Natural Convection) จากท่อรวบรวมน�้ำชะขยะท่ีมีน้�ำไหลไม่เต็มท่อ ซึ่งการค�ำนวณ และการออกแบบขนาดของท่อรวบรวมน�้ำชะให้มีลักษณะการไหลของน�้ำแบบไม่เต็มท่อ จะเป็นหลักการของ การออกแบบและด�ำเนินงานระบบฝังกลบแบบกึ่งใช้อากาศ นอกจากนี้ การออกแบบระบบป้องกันความ เสียหายของท่อรวบรวมน�้ำชะขยะท่ีเหมาะสม จะช่วยไม่ให้ท่อรวบรวมน้�ำชะขยะเกิดความเสียหายจากการ ด�ำเนินงานฝังกลบหรือน�้ำหนักขยะหรือเคร่ืองจักรกลท่ีกดทับ และสามารถระบายน้�ำชะขยะให้ออกจาก บ่อฝังกลบขยะได้อย่างมีประสิทธิภาพ ซึ่งรายละเอียดของระบบป้องกันความเสียหายของท่อรวบรวมน้�ำ ชะขยะ แสดงในรปู ที่ 12 และรูปที่ 16 รูปท่ี 16 ภาพตดั ทอ่ รวบรวมนำ้� ชะขยะที่เหมาะสม 14 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)

2.10 ขอ้ พจิ ารณาในการตดิ ตง้ั ทอ่ ระบายกา๊ ซทีเ่ หมาะสม 2.10.1 การควบคมุ การเกิดสภาวะใช้อากาศ (Aerobic Condition) ในบ่อฝังกลบแบบกง่ึ ใช้ อากาศให้มากทส่ี ดุ โดยสามารถด�ำเนินการได้ (รปู ที่ 17 และรปู ท่ี 18) ดังนี้ รูปที่ 17 ลักษณะการประยกุ ต์โดยการเพม่ิ ท่อระบายกา๊ ซในแนวราบเมอ่ื มคี วามสงู ในการ ฝังกลบขยะมาก รปู ท่ี 18 การติดตั้งทอ่ ระบายก๊าซในบอ่ ฝังกลบขยะ แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) 15

1) การก�ำหนดต�ำแหน่งทีต่ ัง้ ของทอ่ ระบายก๊าซ (Configuration) 2) ระยะหา่ งของท่อระบายก๊าซในแนวดง่ิ (Spacing) โดยควรมีระยะดังน้ี 2.1) หากความสงู ของบอ่ ฝงั กลบขยะไมเ่ กนิ 10 เมตร ใหม้ รี ะยะหา่ งของทอ่ ระบาย กา๊ ซในแนวด่ิงอยู่ท่ีทกุ ๆ ระยะ 40 เมตร 2.2) หากความสูงของบ่อฝังกลบขยะอย่รู ะหว่าง 10 – 20 เมตร ให้มีระยะห่าง ของทอ่ ระบายกา๊ ซในแนวดิ่งอยู่ทท่ี ุก ๆ ระยะ 30 เมตร 2.3) หากความสงู ของบอ่ ฝังกลบขยะมากกว่า 20 เมตร ใหม้ ีระยะหา่ งของท่อ ระบายก๊าซในแนวดิ่งอยู่ทที่ กุ ๆ ระยะ 20 เมตร ทง้ั น้ี ระยะห่างของทอ่ ระบายกา๊ ซในแนวดงิ่ ไมค่ วรน้อยกวา่ 20 เมตร เนือ่ งจากอาจ สง่ ผลกระทบตอ่ การด�ำเนนิ การในหนา้ งานฝงั กลบ เนื่องจากระยะหา่ งของทอ่ ระบายกา๊ ซทนี่ อ้ ยกว่า 20 เมตร อาจสง่ ผลกระทบตอ่ ความยากล�ำบากในการขบั เคลอื่ นรถบรรทกุ ขยะ หรอื เครอื่ งจกั รกลตา่ ง ๆ ทใี่ ชใ้ นหนา้ งาน ฝังกลบขยะได้ 3) การตดิ ตงั้ ทอ่ ระบายกา๊ ซในแนวนอน ใหด้ �ำเนนิ การเมอื่ บอ่ ฝงั กลบขยะมคี วามสงู มากกว่า 10 เมตร และให้มกี ารตดิ ต้งั ท่อระบายก๊าซในแนวนอนทุก ๆ 10 – 15 เมตร โดยมีระยะหา่ งระหว่าง ทอ่ ระบายกา๊ ซในแนวนอนเชน่ เดยี วกนั กบั ทอ่ ระบายกา๊ ซในแนวดงิ่ และควรออกแบบใหค้ วามลาดเอยี งประมาณ 15 – 20 องศา เพ่อื ป้องกันการทรุดตัวที่ไม่เท่ากันในบ่อฝังกลบ ซง่ึ จะส่งผลใหเ้ กดิ สภาวะการเกดิ การทรดุ ตัว หรอื ตกทอ้ งชา้ ง และเปน็ สาเหตใุ หเ้ กดิ การขวางกนั้ กา๊ ซออกซเิ จนจากภายนอกเขา้ มาภายในบอ่ ฝงั กลบและเกดิ การแตก (Crack) ของระบบท่อระบายก๊าซในแนวนอน หรือติดตั้งท่อระบายก๊าซในแนวนอนให้เป็นไปตาม ความลาดชันของพ้นื ที่ 4) ในกรณที ว่ี สั ดทุ ใี่ ชต้ ดิ ตงั้ ทอ่ ระบายกา๊ ซในแนวนอนมรี าคาแพง อาจด�ำเนนิ การตดิ ตง้ั ทอ่ ระบายกา๊ ซในแนวนอนทกุ ๆ ความสงู 15 เมตร โดยใหม้ รี ะยะหา่ งระหวา่ งทอ่ ระบายกา๊ ซทที่ กุ ๆ 40 เมตร 5) ส�ำหรับการฝงั กลบในหบุ เขา สามารถติดตัง้ ทอ่ ระบายน้�ำชะขยะเช่ือมตอ่ กบั ทอ่ ระบายก๊าซในแนวเอยี งขนานกับหุบเขาหรอื ผนังบอ่ ฝงั กลบขยะจนถึงชัน้ บนสุดของบ่อฝงั กลบขยะได้ 2.10.2 วัสดุทีใ่ ชส้ �ำหรับทอ่ ระบายก๊าซในแนวด่งิ ควรใชว้ สั ดุทเี่ หมาะสมและมอี ยูใ่ นพื้นที่ 2.10.3 ถ้าขยะมีสารอินทรีย์ที่ย่อยสลายได้จ�ำนวนมาก จ�ำเป็นต้องใช้ออกซิเจนจากอากาศ เพอื่ ชว่ ยในการยอ่ ยสลายแบบกงึ่ ใชอ้ ากาศเปน็ จ�ำนวนมาก ดงั นน้ั การเพมิ่ ความถใ่ี นการตดิ ตง้ั ทอ่ ระบายกา๊ ซใน แนวนอนจะชว่ ยให้เกิดการย่อยสลายได้รวดเรว็ 16 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)

2.10.4 บทบาทและวตั ถุประสงคข์ องท่อระบายกา๊ ซในแนวด่งิ 1) ลดการสรา้ งกา๊ ซมีเทน 2) ท�ำใหน้ ำ�้ ชะขยะไหลได้อยา่ งรวดเรว็ และสามารถถกู ก�ำจดั ไดเ้ รว็ 3) สามารถใช้หมุนเวียนน�้ำชะขยะผ่านทางท่อระบายก๊าซในแนวดิ่งได้ ถ้ามีการ ออกแบบอยา่ งเหมาะสม 2.10.5 กรณที ไ่ี มม่ แี นวลาดชนั (Slope) ทจี่ ะตดิ ตง้ั ทอ่ ระบายกา๊ ซแนวนอนในบอ่ ฝงั กลบออก สู่ภายนอก อาจก�ำหนดให้มีการวางท่อระบายก๊าซแนวนอนเป็นโครงข่ายและปลอกหินบดย่อยเพ่ือให้อากาศ สามารถไหลเข้าสู่ช้นั ขยะทถี่ ูกฝงั กลบในบ่อฝงั กลบได้ ดงั รูปท่ี 19 และรูปท่ี 20 รปู ท่ี 19 ภาพตดั แสดงโครงขา่ ยของทอ่ รวบรวมน้�ำชะขยะและทอ่ ระบายกา๊ ซ แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) 17

รูปท่ี 20 ท่อระบายก๊าซทอ่ี ยเู่ หนอื บอ่ ฝังกลบขยะ 2.11 ขอ้ พิจารณาของระบบการป้องกันความเสยี หายของทอ่ ระบายก๊าซ ก๊าซออกซิเจนที่แพร่ผ่านเข้ามาในบ่อฝังกลบขยะแบบก่ึงใช้อากาศ จะมาจากกลไกการพาอากาศ (Convection) จากภายนอกผ่านเข้ามาทางท่อระบายก๊าซและท่อรวบรวมน�้ำชะขยะ ดังน้ัน จึงต้องมีการ ออกแบบระบบการป้องกันความเสียหายของท่อระบายก๊าซ เพื่อให้อากาศจากภายนอกสามารถแพร่ผ่าน เขา้ ไปในชนั้ บอ่ ฝงั กลบขยะได้ โดยใหพ้ ิจารณารายละเอยี ด ดังน้ี 2.11.1 ให้มีการแสดงโครงข่ายการเช่ือมต่อและบ่อพักต่าง ๆ (Manholes) ระหว่างท่อ รวบรวมน�้ำชะขยะและท่อระบายก๊าซ เนื่องจากหลักการของการฝงั กลบแบบก่งึ ใช้อากาศ คือ การระบายกา๊ ซ ในช้ันบอ่ ฝังกลบขยะซง่ึ มอี ุณหภมู สิ งู จากปฏกิ ริ ยิ าการยอ่ ยสลายของจลุ ินทรยี ์ ผา่ นทางท่อระบายก๊าซขึ้นมายัง ด้านบน และส่งผลให้เกิดการดึงอากาศภายนอกซ่ึงเย็นกว่าเข้ามาทางรูท่อระบายน�้ำชะขยะโดยใช้กลไก การพา (Convection) ของอากาศ 2.11.2 ให้มีการแสดงรายละเอยี ดแบบแปลน (Drawings) ภาพตัด (Cross Section) ของ ระบบท่อระบายก๊าซพร้อมทั้งระบบป้องกันความเสียหายของท่อระบายก๊าซ เช่น กล่องลวดตาข่ายบรรจุหิน (Gabion Mattress) หรือร่องส�ำหรับบรรจหุ นิ บดยอ่ ยในแบบรายละเอียดการก่อสร้าง (รูปที่ 21 และรูปท่ี 22) 18 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)

รูปท่ี 21 ภาพตดั ของระบบท่อระบายก๊าซและระบบปอ้ งกนั ความเสียหายของทอ่ ระบายกา๊ ซ รปู ที่ 22 ภาพตัดและมมุ มองด้านบนของระบบท่อระบายก๊าซแนวต้ัง 2.12 ข้อพิจารณาในเรื่องความสูงของบ่อฝังกลบและความเหมาะสมในการออกแบบให้มีการ เวยี นกลบั นำ้� ชะขยะ 2.12.1 นำ้� ชะขยะมกั มีคา่ ไนโตรเจนและความสกปรกในรปู ของบีโอดสี ูง เนื่องจากสภาพใน บ่อฝังกลบขยะท่ีมีลักษณะการย่อยสลายแบบใช้อากาศ (Aerobic) และแบบไม่ใช้อากาศ (Anaerobic) ดังน้ัน จึงสามารถประยุกต์รูปแบบการบ�ำบัดไนโตรเจนได้ โดยกระบวนการบ�ำบัดแบบออกซิก-แอน๊อกซิก (Oxic-Anoxic) เพ่ือเปล่ียนรูปจากสารละลายแอมโมเนียมให้เป็นไนเตรทผ่านกระบวนการย่อยสลายแบบ ใช้ออกซิเจนหรือไนตริฟิเคชั่น และเปล่ียนไนเตรทให้เป็นก๊าซไนโตรเจนผ่านกระบวนการย่อยสลายแบบ แอนอ๊ กซกิ จากการเวยี นกลบั นำ�้ ชะขยะทผี่ า่ นการบ�ำบดั เขา้ ไปยงั บอ่ ฝงั กลบขยะทใ่ี ชง้ านในระยะปจั จบุ นั อกี ครงั้ 2.12.2 การเวียนกลับน้�ำชะขยะกลับไปยังบ่อฝังกลบ จะช่วยในการบ�ำบัดน้�ำชะขยะ และลดปริมาณน้�ำชะขยะโดยอาจติดต้ังเคร่ืองสูบน�้ำในบ่อควบคุม (Control Pond) (รูปที่ 23 ถึงรูปท่ี 25) โดยท่ีจะต้องมีการแสดงการค�ำนวณและการออกแบบระบบสูบน�้ำ (Pump Station) เพื่อเวียนน้�ำกลับ (Recirculation) เขา้ ไปในบ่อฝงั กลบขยะดว้ ย แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) 19

รูปที่ 23 ตวั อยา่ งการออกแบบระบบเวยี นน�ำ้ ชะขยะกลับไปยงั บอ่ ฝังกลบแหง่ หนงึ่ ของประเทศมาเลเซยี รูปท่ี 24 ตัวอยา่ งการออกแบบระบบเวยี นน�ำ้ ชะขยะกลบั ไปยังบอ่ ฝังกลบแหง่ หนง่ึ ของประเทศมาเลเซีย รปู ที่ 25 ตวั อยา่ งการออกแบบระบบเวียนนำ้� ชะขยะกลับไปยงั บอ่ ฝงั กลบแหง่ หนึง่ ของประเทศญปี่ ุ่น 20 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)

2.13 ตัวอย่างและข้ันตอนในการกอ่ สรา้ งระบบท่อรวบรวมนำ้� ชะขยะและทอ่ ระบายกา๊ ซ 2.13.1 การพจิ ารณาวัสดุที่ใช้ในการกอ่ สร้างทมี่ ีอยู่ในพนื้ ท่ี เพอื่ ใชแ้ ทนวัสดทุ จ่ี �ำเป็นจะตอ้ ง จดั ซื้อ เชน่ ไมไ้ ผป่ ล้องใหญส่ �ำหรบั ใช้เป็นท่อรวบรวมน�ำ้ ชะขยะ (รปู ที่ 26) ยางรถยนต์ส�ำหรับใชเ้ ปน็ ทอ่ ปลอก ส�ำหรับป้องกันความเสียหายท่อรวบรวมน�้ำชะขยะและท่อระบายก๊าซ (รูปที่ 27) ถังน้�ำมันขนาด 200 ลิตร ส�ำหรบั ใชเ้ ปน็ ทอ่ ปลอกส�ำหรบั ป้องกันความเสยี หายของท่อระบายก๊าซ (รปู ที่ 28) เศษคอนกรตี (ที่ไมล่ ะลาย และไมเ่ กดิ ปฏกิ ริ ยิ ากบั นำ�้ ) จากการรอ้ื ถอนอาคารหรอื ถนนส�ำหรบั ใชแ้ ทนหนิ บดยอ่ ยเพอื่ กรใุ นทอ่ ปลอก ส�ำหรบั ปอ้ งกนั ความเสียหายของท่อระบายนำ�้ ชะขยะหรือทอ่ ระบายกา๊ ซ ฯลฯ รูปที่ 26 การประยุกต์โดยใช้ท่อนไม้ไผ่เพ่ือเป็นท่อ รปู ท่ี 27 ตวั อยา่ งการใชย้ างรถยนตเ์ กา่ เปน็ ทอ่ ปลอก รวบรวมน้ำ� ชะขยะ (ตัวอยา่ งของประเทศมาเลเซยี ) ส�ำหรับท่อรวบรวมน�้ำชะขยะแห่งหน่ึงในจังหวัด ฟุกุโอกะ รปู ที่ 28 ตัวอยา่ งการใชถ้ งั นำ�้ มันเก่าเป็น ทอ่ ปลอกส�ำหรับทอ่ ระบายก๊าซ แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) 21

2.13.2 กรณที ไี่ มส่ ามารถรวบรวมวสั ดุทมี่ ีอยู่ในพืน้ ท่ตี ามข้อ 2.10.1 ได้ ใหก้ ารรวบรวมวสั ดุ ที่ใช้ในการก่อสร้าง เช่น ท่อซีเมนต์เพื่อรวบรวมน�้ำชะขยะ โดยให้มีเส้นผ่าศูนย์กลางภายในอย่างน้อย 60 เซนตเิ มตร (รปู ที่ 29) และใหม้ จี �ำนวนทอ่ ทเี่ พยี งพอกบั ขนาดของพนื้ ทที่ ไ่ี ดอ้ อกแบบการวางแนวทอ่ รวบรวม น้ำ� ชะขยะไว้ รปู ที่ 29 การรวบรวมทอ่ ซีเมนต์เพ่ือใชใ้ นการกอ่ สร้างทอ่ รวบรวมนำ�้ ชะขยะ 2.13.3 ท�ำการเจาะรูท่อรวบรวมน้�ำชะขยะให้มีขนาด 1 น้ิว (25 มิลลิเมตร) (รูปท่ี 30) ตรวจสอบรอยแตกร้าวของทอ่ รวบรวมน�้ำชะขยะแตล่ ะท่อน (รปู ท่ี 31) วัดความยาวและเส้นผ่าศูนยก์ ลางของ ท่อ (รปู ท่ี 32 (ก) และ (ข)) ซ่อมแซมรอยแตกต่าง ๆ ท่เี กิดจากการเคล่ือนย้ายและตดิ ตง้ั โดยใชป้ นู มอร์ตาร์ (ปนู ทผ่ี สมระหว่าง ปูนซเี มนต์ นำ้� และทราย) (รูปที่ 33) และจ�ำนวนทอ่ รวบรวมน้�ำชะขยะทง้ั หมดที่ตอ้ งใช้ รูปท่ี 30 การเจาะรูท่อรวบรวมน้ำ� ชะขยะ 22 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)

รปู ที่ 31 การตรวจสอบรอยแตกร้าวของทอ่ รวบรวมน�ำ้ ชะขยะแต่ละทอ่ น (ก) (ข) รปู ท่ี 32 การวดั ความยาวและเสน้ ผ่าศูนย์กลางของทอ่ แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) 23

รปู ท่ี 33 การซอ่ มแซมรอยแตกต่าง ๆ ที่เกดิ จากการเคลื่อนย้าย 2.13.4 เตรียมถังนำ�้ มันขนาด 200 ลติ ร โดยใหม้ ีการตดั พื้นถังออก และเจาะรูโดยรอบ โดย มีขนาดรูประมาณ 10 เซนติเมตร (รูปที่ 34) เพ่ือใช้เป็นท่อปลอก (Casing) ส�ำหรับกันความเสียหายของ ท่อระบายก๊าซ โดยให้มีการบรรจุหินบดย่อยคละขนาดท่ีมีขนาดความยาวของหินบดย่อยท่ีสั้นท่ีสุดประมาณ 15 เซนตเิ มตรขนึ้ ไป (รปู ท่ี 35) อาจผูกถังนำ�้ มัน 200 ลติ รเขา้ ด้วยกนั จ�ำนวน 3 ถัง กรณีทบี่ ่อฝังกลบขยะมีการ ออกแบบให้มีความสงู มากกวา่ 20 เมตร และบรรจุหินบดย่อย ทั้งนี้ หากไมม่ ีหินบดย่อย อาจใช้เศษคอนกรตี มาบรรจุในถงั นำ�้ มันขนาด 200 ลติ รดว้ ยกไ็ ด้ รปู ที่ 34 การเตรียมทอ่ ปลอกเพ่อื กรทุ อ่ ระบายกา๊ ซโดยใช้ถงั น�ำ้ มนั เกา่ เจาะรู 24 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)

รูปท่ี 35 การเตรียมหินบดยอ่ ยคละขนาดเพื่อบรรจไุ วใ้ นท่อปลอก 2.13.5 การติดต้ังทอ่ รวบรวมนำ้� ชะเส้นหลัก ใหด้ �ำเนนิ การดังนี้ 1) บดอดั ดนิ ชน้ั ลา่ งใหแ้ นน่ โดยใชเ้ ครอ่ื งตบดนิ (Handy Type Compactor) (รปู ที่ 36) รปู ที่ 36 การบดอดั ดินชนั้ ล่างให้แนน่ โดยใช้เครอ่ื งตบดนิ 2) อดั ดนิ ชนั้ ลา่ งในแนน่ โดยเฉพาะพน้ื ทท่ี เ่ี ซาะรอ่ งส�ำหรบั วางทอ่ รวบรวมนำ�้ ชะขยะ ตลอดแนว (รูปที่ 37 (ก) – (ค)) แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) 25

รูปท่ี 37 การอดั ดินชั้นล่าง เซาะร่อง เพอ่ื วางท่อรวบรวมนำ�้ ชะขยะ 3) ตดิ ตง้ั ท่อรวบรวมนำ้� ชะขยะจากทศิ ทางท้ายน�้ำไลข่ ึ้นไปยังด้านทศิ ทางเหนอื นำ้� 4) เชื่อมท่อรวบรวมน�้ำชะขยะโดยใช้ข้อต่อจากบริเวณท้ายน้�ำไล่ขึ้นไปยังบริเวณ เหนอื นำ้� 5) ปรับระยะและระดับปลายท่อรวบรวมน้�ำชะขยะให้มีสภาพที่น�้ำชะขยะสามารถ ไหลไดอ้ ย่างสะดวกตามแรงโนม้ ถ่วงของโลก (รูปที่ 38) 26 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)

รูปท่ี 38 การปรับระยะและระดับปลายท่อรวบรวมน้ำ� ชะขยะใหม้ ีสภาพทนี่ ำ�้ ชะขยะสามารถไหลได้ 6) บดอัดพ้นื ดนิ ให้แน่นบริเวณปลายท่อรวบรวมน้�ำชะขยะ (รูปที่ 39) รูปที่ 39 การบดอัดพนื้ ดนิ ให้แนน่ บริเวณปลาย ท่อรวบรวมน�้ำชะขยะ 7) ตรวจสอบวา่ รขู องทอ่ รวบรวมนำ�้ ชะขยะ จะตอ้ งไมจ่ มอยใู่ ตร้ ะดบั ดนิ ทถี่ กู เซาะรอ่ ง ไว้กอ่ นหนา้ (รูปที่ 40) เพอ่ื ให้น้ำ� ชะขยะที่ไหลภายในท่อไมถ่ กู ระบายออกตามรเู จาะ แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) 27

รปู ที่ 40 การตรวจสอบว่ารูของท่อรวบรวมน้ำ� ชะขยะ 8) ติดต้ังท่อรวบรวมน้�ำชะขยะแขนงเช่ือมต่อกับท่อรวบรวมน�้ำชะขยะสายหลัก โดยให้มีความลาดชันของทอ่ รวบรวมน้ำ� ชะขยะแขนงอยู่ทร่ี ้อยละ 1 – 2 (รูปท่ี 41) รูปท่ี 41 การติดตง้ั ท่อแขนงเพื่อเช่อื มต่อกบั ทอ่ รวบรวมน�้ำชะขยะสายหลัก 28 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)

2.13.6 การกรุหนิ บดยอ่ ยส�ำหรบั ป้องกันความเสียหายของทอ่ รวบรวมน้ำ� ชะขยะ 1) หลังจากที่วางท่อรวบรวมน้�ำชะขยะแล้วเสร็จ (ท่อเมนและท่อแขนง) ให้ใช้ เครอ่ื งจกั รกลตักและกรหุ ินบดย่อยโดยรอบทอ่ รวบรวมน้�ำชะขยะ (รปู ท่ี 42) รปู ท่ี 42 การน�ำหินบดยอ่ ยมากรุด้านข้างและด้านบนเพื่อป้องกันความเสยี หายของทอ่ รวบรวมน�้ำชะขยะ 2) ให้คนงานเกลี่ยหนิ บดยอ่ ยใหเ้ ป็นลักษณะสี่เหล่ียมคางหมโู ดยคลมุ ทอ่ รวบรวมนำ้� ชะขยะให้เป็นไปตามรูปที่ 43 (ก) และ (ข) รูปที่ 43 การเกลยี่ หนิ บดยอ่ ยใหเ้ ป็นลักษณะส่ีเหลย่ี มคางหมโู ดยแรงงานคน แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) 29

2.13.7 จดุ เชอ่ื มตอ่ ระหว่างทอ่ เมนและท่อแขนง 1) เจาะทอ่ แขนงกบั ท่อเมน หรอื อาจเชอ่ื มตอ่ โดยติดตั้งบอ่ พักเพือ่ เช่อื มต่อระหว่าง ท่อแขนงใหเ้ ข้ากบั ท่อเมน (รปู ที่ 44 (ก) และ (ข)) (ก) (ข) รปู ที่ 44 รปู แบบการเชอ่ื มต่อระหว่างท่อเมนและท่อแขนง 2) ขยายความยาวของท่อแขนงจากขอ้ ตอ่ ระหวา่ งทอ่ เมนและท่อแขนง จนถึงปลาย จุดท่ีได้ออกแบบรองรบั ไว้ (รปู ที่ 45) รูปที่ 45 การขยายความยาวของท่อแขนงจากข้อต่อระหว่างทอ่ เมนและทอ่ แขนง 30 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)

3) ในกรณที ใี่ ชบ้ อ่ พกั เพอื่ เชอื่ มตอ่ อาจด�ำเนนิ การโดยการกอ่ อฐิ ฉาบปนู ได้ (รปู ท่ี 46) รูปท่ี 46 การก่อสรา้ งบ่อพกั เป็นจดุ เชื่อมต่อของทอ่ รวบรวมนำ้� ชะขยะ 4) กรณีท่ีใช้วงขอบซีเมนต์เป็นจุดเช่ือมต่อระหว่างท่อเมนและท่อแขนง และมีการ ติดตั้งถังน้�ำมัน 200 ลิตร เพื่อเป็นท่อกรุส�ำหรับระบายก๊าซ ให้ใช้ไม้ไผ่ท่อนหนาหรือท่อนไม้ที่สามารถรับ น�้ำหนักได้มารองก้นถังน�้ำมัน 200 ลิตร ทั้งนี้ เพื่อกระจายน้�ำหนักของช้ันระบายก๊าซและป้องกันมิให้เกิด ความเสยี หายของบ่อพัก (รปู ท่ี 47) รูปท่ี 47 การใช้ไม้ไผ่ท่อนหนาหรือ ท่อนไม้เพื่อกระจายน้�ำหนักของช้ัน ระบายก๊าซและป้องกันมิให้เกิดความ เสียหายของบอ่ พัก แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill) 31

2.13.8 การเสรมิ ล�ำไม้ไผ่เพอื่ ทดแทนท่อรวบรวมนำ้� ชะขยะทชี่ �ำรดุ เสียหาย 1) ก่อนการใช้ไม้ไผ่เพอ่ื ทดแทนท่อรวบรวมนำ�้ ชะขยะทีช่ �ำรุดเสยี หาย ให้มีการตรวจ สอบคุณภาพของไม้ไผ่ทุกท่อนวา่ ไม่มีการแตกหกั ความยาวสม�ำ่ เสมอ และมีสภาพสมบูรณ์ (รปู ท่ี 48) รปู ท่ี 48 การตรวจสอบคุณภาพของไมไ้ ผ่ 2) เจาะขอ้ ไม้ไผท่ ุก ๆ ข้อปล้อง โดยใชเ้ หล็กขอ้ อ้อย เพ่อื ให้นำ้� ชะขยะสามารถไหล ไดอ้ ยา่ งสะดวก (รปู ที่ 49) รูปท่ี 49 การเจาะข้อไม้ไผเ่ พอื่ ใหน้ ้�ำชะขยะไหลได้อย่างสะดวก 3) เจาะรโู ดยรอบปลอ้ งไมไ้ ผ่ ขนาดรปู ระมาณ 1 นว้ิ ทกุ ๆ ระยะ 20 – 30 เซนตเิ มตร (รูปท่ี 50) 32 แนวทางในการวางแผน ออกแบบ กอ่ สรา้ ง และด�ำ เนนิ งานสถานทฝ่ี งั กลบขยะแบบกง่ึ ใชอ้ ากาศ (Semi-Aerobic Landfill)