Araştırma 3

4. KAYNAKLAR Çokluk, Ö., Örgütlerde Tükenmişlik, Editörler: Cevat Elma, Kamile Demir, Yönetimde Çağdaş Yaklaşımlar, Anı Yayıncılık, Ankara, 2003, s. 109-133. Arı, G.S., Bal, E.Ç., Tükenmişlik Kavramı: Birey ve Örgütler Açısından Önemi, Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt 15, Sayı 1, 2008, s. 131-148. Ardıç, K., Polatcı, S., Tükenmişlik Sendromu ve Madalyonun Öbür Yüzü: İşle Bütünleşme, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı 32, 2009, s. 21- 46. Freudenberger, H.J, Staff Burn-out, Journal of Social Issues, Vol. 30, No. 1, 1974, s. 159-165. Maslach, C., Schaufeli W. B., Leiter M. P., Job Burnout, Annual Review of Psychology, Vol. 52, 2001, s. 397-422. Ergin, C., Doktor ve Hemşirelerde Tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeğinin Uyarlanması, Editörler: Rüveyda Bayraktar, İhsan Dağ, VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları, Türk Psikologlar Derneği Yayınları, Ankara, 1992, s. 143-154. Leiter, M., The Dreams Denied: Professional Burnout and The Constraints of Human Service Organizations, Canadian Psychology, Vol. 32, No. 4, 1991, s. 547-558. Izgar, H., Okul Yöneticilerinde Tükenmişlik, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2001. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Sayı: 33 Yıl:2012/2 (37-61 s.) Ardıç,K., Polatcı, S., Tükenmişlik Sendromu ve Madalyonun Öbür Yüzü: İşle Bütünleşme, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı 32, 2009, s. 22. Akçamete,G., Kaner,S., SucuoğluB., Öğretmenlerde Tükenmişlik, İş Doyumu ve Kişilik, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2001, s. 2-3. Yıldız, Hülya (2009); Hemşirelerin Tükenmişlik Düzeylerinin ve Problem Çözme Becerilerinin İncelenmesi, Ankara, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Programı Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş Dulkadiroğlu RAM, Mesleki Memnuniyet Anketi 2018-2019 Uygulama Sonuçları Koç, H. ve Topaloğlu, M. (2010) Yönetim Bilimi, Ankara: Seçkin Yayınları. 97

KAHRAMANMARAŞ DULKADİROĞU REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ MASLACH TÜKENMİŞLİK ÖLÇEĞİ YÖNERGE: Bu araştırmada rehberlik öğretmenlerinin iş ile ilgili tutumları incelenmektedir. Bu amaçla hazırlanan elinizdeki ankette, insanların işleri ile ilgili tutumlarını yansıtan ifadeler yer almaktadır. Sizden istenen, her bir ifadenin örneklediği durumu ne kadar sıklıkla yaşadığınızı uygun yanıt aralığına (X) işareti koyarak belirtmenizdir. Bu ankette kimliğiniz gizli tutulacaktır. Yani araştırmacıların dışında hiç kimse yanıtlarınızı öğrenmeyecektir. Verdiğiniz yanıtla bizim için çok değerlidir. Bu araştırmada bize yardımcı olduğunuz için çok teşekkür ederiz. 1. İşimden soğuduğumu hissediyorum. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 2. İş dönüşü kendimi ruhen tükenmiş hissediyorum. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 3. Sabahları kalktığımda bir gün daha bu işi kaldıramayacağımı hissediyorum. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 4. İşim gereği karşılaştığım insanların ne hissettiğini anlarım. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 5. İşim gereği karşılaştığım bazı kimselere sanki insan değillermiş gibi davrandığımı fark ediyorum. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 6. Bütün gün insanlarla uğraşmak benim için gerçekten çok yıpratıcı. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 7. İşim gereği karşılaştığım insanların sorunlarına en uygun çözüm yollarını bulurum. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 8. Yaptığım işten tükendiğimi hissediyorum. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 9. Yaptığım iş sayesinde insanların yaşamına katkıda bulunduğumu inanıyorum. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 10. Bu işte çalıştığımdan beri insanlara karşı sertleştim. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 11. Bu işin beni giderek katılaştırmasından korkuyorum. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 98

12. Çok şeyler yapabilecek güçteyim. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 13. İşimin beni kısıtladığını hissediyorum. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 14. İşimde çok fazla çalıştığımı hissediyorum. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 15. İşim gereği karşılaştığım insanlara ne olduğu umurumda değil. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 16. Doğrudan doğruya insanlarla çalışmak bende çok fazla stres yaratıyor. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 17. İşim gereği karşılaştığım insanlara aramda rahat bir hava yaratırım. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 18. İnsanlarla yakın bir çalışmadan sonra kendimi canlanmış hissederim. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 19. Bu işte bir çok kayda değer başarı elde ettim. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 20. Yolun sonuna geldiğimi hissediyorum. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 21. İşimdeki duygusal sorunlara serinkanlılıkla yaklaşırım. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 22. İşim gereği karşılaştığım insanların bazı problemlerini sanki ben yaratmışım gibi davrandıklarını hissederim. ( ) Hiçbir zaman ( ) Çok nadir ( ) Bazen ( ) Çoğu zaman ( )Her zaman 99

100

T.C KAHRAMANMARAŞ VALİLİĞİ DULKADİROĞLU REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ ÖZEL EĞİTİM SINIFLARINDA GÖREVLİ ÖĞRETMENLERİN SINIFLARINDA KARŞILAŞTIKLARI SORUNLAR VE BU SORUNLARA KARŞI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ ARAŞTIRMA PROJESİ Salih HÜLÜR KAHRAMANMARAŞ 2020 101

ÖZET Bu çalışmanın amacı; Özel eğitim sınıflarında görevli öğretmenlerin sınıflarında karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunlara karşı geliştirdikleri çözüm önerileri doğrultusunda bir değerlendirme yapmaktır. Araştırma nitel bir çalışmadır. Bu araştırma 2019–2020 Eğitim öğretim yılında Kahramanmaraş ili merkezinde görev yapan; özel eğitim sınıf öğretmeni ile yapılan grup toplantılarında görüşlerin kaydedilmesi şeklinde gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonuçlarına göre özel eğitim sınıflarında görevli öğretmenlerin sınıflarında karşılaştıkları problemlerin; fiziksel yetersizlik, materyal ve araç gereç eksikliği, öğretmenlerle iletişim güçlüğü, idare ile iletişim güçlüğü, öğrenciden kaynaklı problemler, aileden kaynaklı problemler, tanılama ve yerleştirme ile ilgili problemler ile diğer sınıflamayan problemlerden oluştuğu görülmektedir. Araştırma sonuçlarına göre özel eğitim sınıflarında görevli öğretmenlerin sınıflarında karşılaştıkları problemlere karşı çözüm önerileri aynı tema bütünlüğü içerisinde gruplandırılarak öğretmenlerden gelen cümleler alıntı yapmak suretiyle çalışma desteklenmektedir. Anahtar Kelimeler: Kaynaştırma, Özel Eğitim Sınıfı, Yarı Zamanlı Kaynaştırma. 102

1. GİRİŞ 1.1. Özel Eğitim Nedir? Kırcaali-İftar (1998) a göre” Özel eğitim, ortalama öğrenci özelliklerinden önemli ölçüde farklılaşan öğrencilere sağlanan, bireysel olarak planlanmış ve bireyin bağımsız yaşama olasılığını en üst düzeye çıkarmayı hedefleyen eğitim hizmetlerinin bütünüdür” şeklinde tanımlamıştır. Özel Eğitim; Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin eğitim ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak için özel olarak yetiştirilmiş personel, geliştirilmiş eğitim programları ve yöntemleri, bu bireylerin tüm gelişim alanlarındaki özellikleri ile akademik disiplin alanlarındaki yeterliliklerine dayalı olarak uygun ortamlarda sürdürülen eğitimi ifade eder(ÖEHY, 2018). EARGED, 2010 ’a göre “Beden, zihin, duygusal ve sosyal gelişimlerindeki özür ve üstün özellikleri yönünden eğitim ve öğretim amaçlarını gerçekleştirmek için normal çocukların eğitim hizmetlerine ek olarak, bir takım özel hizmet ve önlemleri gerektiren çocuklara özel eğitime muhtaç çocuklar denir.” 1.2. Kaynaştırma Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nin (2018) “Kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitim uygulamaları: Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin her tür ve kademede diğer bireylerle karşılıklı etkileşim içinde bulunmalarını ve eğitim amaçlarını en üst düzeyde gerçekleştirmelerini sağlamak amacıyla bu bireylere destek eğitim hizmetleri de sunularak akranlarıyla birlikte tam zamanlı ya da özel eğitim sınıflarında yarı zamanlı olarak verilen eğitimi,” şeklinde tanımlanmıştır. Başka bir tanıma göre özellikleri uygun olan özel gereksinimli bireylerin bireysel eğitim programları çerçevesinde, normal ve özel eğitim personelinin sorumluluğu altında; eğitimsel, sosyal ve süre olarak normal yaşıtlarıyla bütünleştirilmeleridir(Akt. EARGED, 2010). Tanımlarda da görüldüğü gibi kaynaştırma eğitimi; en az kısıtlayıcı ortam ilkesine bağlı olarak özel gereksinimli bireyin normal akranlarıyla birlikte aynı ortam ve şartlarda destek özel eğitim hizmetleri de sağlanarak aldıkları eğitim uygulamalarıdır. Kaynaştırma bir ayrıştırma aracı değil bütünleştirme, topluma entegrasyon süreci olarak tanımlanmaktadır. Kaynaştırmanın amacı; Çocuğu normal hale getirmek değil, onun ilgi ve yeteneklerini en iyi şekilde kullanmasını sağlamak toplum içinde yaşayabilmesini kolaylaştırmaktır(MEB, 2006). Dünyada ilk kaynaştırma uygulamaları 1970’li yıllarda Amerika Birleşik Devletleri’nde başlamış ve diğer ülkelerde de bu uygulamaya geçiş hızlanarak; özel 103

gereksinimli öğrencilerin diğer akranları ile birlikte eğitim görmesinin önemi vurgulanmıştır. (Sucuoğlu, 2004). Tam Zamanlı Kaynaştırma Özel Eğitim Sınıfları Özel Eğitim Okul/Kurumları Evde Eğitim Hastane Sınıfında Eğitim Şekil 1. En az kısıtlayıcı eğitim ortamından en fazla kısıtlayıcı eğitim ortamına ABD’de 1975’te çıkarılan “Tüm Özel Gereksinimliler İçin Eğitim Yasası” ile birlikte “en az kısıtlayıcı ortam” kavramı ortaya çıkmıştır (Batu ve Kırcaali-İftar, 2011). “En az kısıtlayıcı ortam” kavramı; özel gereksinimli öğrencilerin, bireysel gelişimleri göz önünde bulundurularak mümkün olduğunca akranlarıyla birlikte eğitim görmelerini sağlayacak ortamı ifade eder. Özel gereksinimli öğrencilerin en az kısıtlayıcı ortamdan, en çok kısıtlayıcı ortama doğru okullara yerleştirilmeleri; genel eğitim sınıflarına tam zamanlı kaynaştırma, destek eğitim odası ile kaynaştırma, özel eğitim sınıflarına yarı zamanlı kaynaştırma, tam zamanlı özel eğitim sınıfı, gündüzlü özel eğitim okulu ve yatılı özel eğitim okulu şeklinde gerçekleştirilir. Kaynaştırma uygulamasının altında yatan temel anlayış özel gereksinimli bireyler ile özel gereksinimli olmayanlar arasındaki etkileşimin nicelik ve niteliğinin artacağı, böylece toplumsal engellerin ortadan kalkacağı ya da en azından azalacağı ve toplumsal kabulün artacağıdır (Kaner, 2000). Araştırma sonuçları normal gelişim gösteren akranların model 104

olmalarının, özel gereksinimli çocukların daha iyi öğrenmelerine ve öğrendiklerini pekiştirmelerine fırsat sağladığını göstermektedir. Bu durum, özel gereksinimli çocuğun çocuğa bağımsızlık duygusu aşılamakta, yeni uyarı kaynakları ve yeni davranış örnekleri sağlayarak dünyasını zenginleştirmekte, benlik kavramının gelişmesine yardımcı olmaktadır (DiSalvo ve Oswalt, 2002; Leaf, Taubman, Bloomfield, Palos, Leaf, McEachin, Oppenhaim, 2009). Bu nedenle kaynaştırma programlarının başarıyla yürütülmesi önem taşımaktadır. Ülkemizde kaynaştırmaya devam eden öğrenci sayısı giderek artmakla birlikte, temelde yaşanan sorun, özel gereksinimli öğrencilere ve öğretmenlere genel eğitim sınıflarında hiçbir özel eğitim desteği sağlanamamasıdır. Böylesi bir yerleştirmeyle özel gereksinimli öğrenci ile sınıf öğretmeni karşı karşıya kalmakta ve yaşanan sorunları sınıf öğretmeni tek başına aşamamaktadır(Kargın 2004). Kırcaali-İftar (1998) a göre kaynaştırmayı başarıya ulaştıran etmenler; “Öğretmenin ve okul personelinin kaynaştırma yaklaşımını benimsemesi. Kaynaştırma sınıfının hazırlanması. Eğitim programının bireyselleştirilmesi. Etkili sınıf yönetimi tekniklerinin kullanılması ve destek özel eğitim hizmetler” olarak açıklanmaktadır. 1.3. Özel Eğitim Sınıfı Okul ve kurumlarda, durumları ayrı bir sınıfta eğitim görmeyi gerektiren özel eğitim ihtiyacı olan öğrenciler için yetersizlik türü, eğitim performansları ve özellikleri göz önünde bulundurularak, özel araç-gereçler ile eğitim materyalleri sağlanarak oluşturulmuş sınıflardır. Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nin MADDE 26 – (1) Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu Raporu doğrultusunda ayrı bir sınıfta eğitim almalarına karar verilen özel eğitim ihtiyacı olan öğrenciler için resmî ve özel okullarda il veya ilçe özel eğitim hizmetleri kurulunun teklifi doğrultusunda Valilik Oluru ile özel eğitim sınıfları açılır Özel eğitim sınıfında kayıtlı olan öğrenciler bireyselleştirilmiş eğitim programı geliştirme biriminin planlaması doğrultusunda bazı dersleri ve sosyal etkinlikleri diğer akranları ile bir arada yaparlar. Yarı zamanlı kaynaştırma uygulaması kapsamında yürütülen bu hizmet ile özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin bazı becerileri yetersizliği olmayan diğer akranlarını model alarak öğrenmelerine, onlarla arkadaşlık kurmalarına, bazı etkinlikleri birlikte yapmalarına ve toplumsal yaşamın içine daha kolay katılmalarına fırsat yaratırken diğer öğrencilerin de özel eğitim ihtiyacı olan bireyleri tanımalarına, bireysel farlılıkları anlamalarına ve toplum yaşamında her an karşılaşabilecekleri bu bireylere karşı olumlu tutum geliştirmelerine olanak sağlamaktadır. 105

1.3.1. Özel Eğitim Sınıflarında Öğrenci Sayıları Şekil 2. Özel Eğitim Sınıflarında Öğrenci Sayıları Okul öncesi kademesinde; yetersizliği olmayan akranlarıyla aynı sınıfta tam zamanlı kaynaştırma yoluyla eğitim alamayacak durumdaki özel eğitim ihtiyacı olan çocuklar için özel eğitim sınıfı açılabilir. İlkokul kademesinde; görme, işitme, zihinsel yetersizliği ya da otizmi olan öğrenciler için yetersizlik türü ve derecesine göre özel eğitim sınıfı açılabilir. Ortaokul ve lise kademesinde; zihinsel yetersizliği ya da otizmi olan öğrenciler için yetersizlik türü ve derecesine göre bu kademelerde özel eğitim sınıfı açılabilmesi söz konusu iken görme veya işitme yetersizliği olan öğrenciler için özel eğitim sınıfı açılmaz. Lise kademesinde mesleki eğitim hizmeti veren ortaöğretim kurumları bünyesinde, hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler ile otizmi olan bireyler için özel eğitim mesleki eğitim merkezi programı uygulayan özel eğitim sınıfları; orta veya ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler ile otizmi olan bireyler için özel eğitim iş uygulama merkezi programı uygulayan özel eğitim sınıfları açılabilir.(MEB, 2015) 106

1.3.2. Kahramanmaraş İli Durum Tablosu Özel Eğitim Sınıfında Fiziki Şartlar 1.4. Rehberlik ve Araştırma Merkezi Rehberlik ve araştırma merkezi: Rehberlik hizmetleri ile özel eğitim hizmetlerini planlayarak hizmetlerin koordineli bir şekilde yürütülmesini sağlayan kurumu ifade eder(ÖEHY). İllerde engelli çocukların tanılama, yerleştirme, izleme ve gerektiğinde destek hizmetler sağlama görevlerini üstlenmiş Bakanlığa bağlı rehberlik ve araştırma merkezleri bulunmaktadır(Eripek, 2004). RAM’lar tıbbi değerlendirme sürecinin hemen ardından özel gereksinimli çocukların ve ailelerinin eğitim boyutunda ilk hizmet alacakları yerlerdir. RAM’larda, çocuğun durumu çok yönlü standart ölçme araçlarıyla değerlendirilmektedir. Ülkemizde en yaygın kullanılan standart değerlendirme araçları zekâ testleridir. RAM’larda “Eğitsel Değerlendirme ve İzleme Ekibi” tarafından yapılan ayrıntılı değerlendirme ile öğrencinin özel eğitim hizmetlerinden 107

yararlanmayı gerektirecek bir yetersizliğe sahip olup olmadığı belirlenir. Ayrıntılı değerlendirme, sınıflama ve bir eğitim ortamına (özel eğitim okuluna/sınıfına ya da kaynaştırmaya yerleştirilmesi gibi) yerleştirme ile sonuçlanan bir süreçtir ve öğrencinin eğitim yaşantısı açısından geleceği hakkında son derece önemli kararlar alınır.(Özen, 2013). 2.YÖNTEM 2.1. Araştırma Konusu Özel eğitim sınıflarında görevli öğretmenlerin sınıflarında karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunlara karşı çözüm önerileri 2.2. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı Kahramanmaraş ili özel eğitim sınıflarında görevli öğretmenlerin sınıflarında karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunlara karşı geliştirdikleri çözüm önerileri doğrultusunda bir değerlendirme yapmaktır. 2.3.Araştırma Yöntemi Ve Veri Toplama Bu çalışma nitel bir araştırmadır. Nitel araştırma gözlem, görüşme, doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırma türü olarak tanımlanmaktadır(Yıldırım ve Şimşek, 2011). Çalışmada desen olarak olgubilim deseni kullanılmıştır. Olgubilim deseni farkında olduğumuz ancak derinlemesine ve ayrıntılı bir anlayışa sahip olmadığımız olgulara odaklanmaktadır. Olgular yaşadığımız dünyada olaylar algılar yönelimler kavramlar ve durumlar gibi çeşitli biçimlerde karşımıza çıkabilmektedir(Yıldırım ve Şimşek, 2011). Veriler içerik analizi yoluyla çözümlenip yorumlanmaya çalışılmıştır. Bu amaçla toplanan verilerin önce kavramsallaştırılması daha sonra da ortaya çıkan kavramlara göre mantıklı bir biçimde düzenlenmesi ve buna göre veriyi açıklayan temaların saptanması gerekmektedir(Yıldırım ve Şimşek,2011). Veriler grup oturumları sırasında yazıya dökülmüş ve yazıya dökülen kayıtlar gözden geçirilmiştir. Veriler soru boyutunda ele alınmış ve bu soruya ilişkin elde edilen veriler kodlanmıştır. Ortaya çıkan verilerin anlamlı bir bütün oluşturması için görüş alınmıştır. Bilgilere ulaşmak ve daha açıklayıcı bir sonuç elde edebilmek için katılımcı görüşlerinde doğrudan alıntılara da yer verilmiştir. Çalışmada yer alan öğretmenlere Ö1,Ö2… şeklinde, numaralar verilmiştir. İki bölümden oluşan araştırmanın birinci bölümünde literatür taraması ve alanla ilgili bilgiler, ikinci bölümde ise grup oturumlarında elde edilen verilerin analizleri yer alacaktır. 108

2.4. Araştırmanın Önemi Bu araştırmada özel eğitim sınıflarında çalışan özel eğitim öğretmenlerinin eğitim- öğretim süreci sırasında, öncesinde ve sonrasında sıklıkla karşılaştıkları sorunlar ve bu sorunlara karşı geliştirdikleri çözüm önerileri değerlendirilerek ihtiyaç analizi yapılması amaçlanmaktadır. Bu araştırmada toplanan bilgiler doğrultusunda özel eğitim sınıflarında çalışan özel eğitim öğretmenlerinin eğitim-öğretim sürecine ilişkin gereksinimlerinin giderilmesine yönelik öneriler sunulmaktadır. Elde edilen veriler derinlemesine bilgi sağlayacağı için özel eğitim sınıflarının geliştirilmesine ve özel eğitim sınıflarında eğitim alan öğrencilerin daha nitelikli bir eğitim almalarına katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Özel eğitim sınıflarında karşılaşılan sorunlar ve bu sorunlara ilişkin çözüm önerilerinin geliştirilmesi; özel eğitim sınıfı uygulamalarında aktif rol alan özel eğitim öğretmenleri tarafından gelen görüşlerle destekleniyor olması araştırmanın önemini arttırmaktadır. Özel eğitim öğretmenlerinin öğretimsel süreçlerde karşılaştığı güçlüklerin giderilmesinde yardımcı olmak amacıyla, özel eğitim personelinin gereksinimlerini, bu gereksinimlerin nasıl giderileceğini ve buna yönelik olarak geliştirilecek stratejileri belirlemek için veri toplamak amacıyla araştırmacıların ve idarecilerin işbirliği içinde çalışması gerekmektedir (Brownell, Hirsch, Seo, 2004). Özel eğitim öğretmenlerinin ve öğretimin kalitesinin artması için öğretmenler ve yöneticiler arasındaki işbirliği ve öğretmenlere sağlanacak destekler esastır. Daha fazla okul personeli işbirliği içerisinde olduğunda, okul genelinde bilgi ve beceri paylaşımında bir dalga etkisi meydana gelir (Ngang, 2012). Özel eğitim öğretmenleri arasında işbirliği geliştirmesini beklediğim bu çalışma yönetici ve öğretmenlerimiz arasında bir farkındalık oluşturarak sorunları belirleme ve bu sorunlara çözüm önerileri geliştirme konusunda kaynaklık edeceği düşünülmektedir. 109

3. VERİLERİN ANALİZİ 3.1 Özel Eğitim Öğretmenlerinin Sınıfta Karşılaştıkları Problemler SIRA SORUN GÖRÜŞLER ALANLARI  Pimapenle çevrilmiş bir okul koridorunda eğitimi 1 Fiziksel Yetersizlik sürdürüyorum. Okul içinde ayak altı bir konumda olduğumu düşünüyorum. 2 Materyal Ve Araç Gereç Eksikliği  Sınıfımız dar.  Sınıfımızdaki masa ve sıralar öğrencilere uygun 3 Öğretmenlerle İletişim Güçlüğü değil.  Sınıfımda sivri köşeler kaza anında tehlike oluşturabilecek mobilyalar var. Tedbirler almama rağmen hala güvenilir olduğunu düşünmüyorum.  Başlangıçta onay alınan özel eğitim sınıfımızın yeri değiştirildiği için yeni sınıfın genişliği yetersiz ve dar.  Sınıfımız okuma yazma kursu, depo ve benzeri eğitim haricinde farklı amaçlarla kullanılmaktadır.  Materyal ve araç gereç eksikliğim var. Bunu kendi imkânlarımla üretmeye çalışıyorum.  Merkez okulları donanım ve materyal ihtiyacı bakımından daha iyiyken kenar mahallelerde kalmış sınıfların yetersiz olduğunu düşünüyorum tamamen normal sınıftaki araç gereç ve donanım durumuna sahibiz.  Yeni atandığım sınıfımda benden önce ücretli öğretmen çalıştığı için örnek uygulamalara rastlayamıyorum.  Materyal yetersizliğinden dolayı istediğim çalışmaları yapamıyorum.  Sınıfımın en temel ihtiyacı olarak yazıcı ve bilgisayarım yok.  Talep ettiğimde dikkate alınıyor fakat imkân üretilemiyor.  Görsel materyaller zayıf. Çalıştığımız öğrencilerin dikkat süresi kısa olduğu için materyal zenginliğine ihtiyacımız var.  Okuldaki diğer öğretmenler benim çalışma koşullarımın rahat olduğunu düşünüyor.  Diğer branş öğretmenleri tarafından haksız eleştirilere uğruyoruz. Ek ders ve maaş konusunda avantajlı olduğumuzu düşünüyorlar.  Diğer branş öğretmenleri istemediği için yarı zamanlı kaynaştırma uygulamasını uygulamada sıkıntı yaşıyoruz. 110

İdare İle İletişim  İdarecilerden talepte bulunduğum zaman bunun 4 Güçlüğü gerekliliğini anlamakta zorlanıyorlar. 5 Öğrenciden  Okul idaresi tarafında yapılan etkinliklere davet Kaynaklı Problemler edilmiyoruz. Kendimizi okulun bir köşesine atılmış gibi hissediyoruz. 6 Aileden Kaynaklı Problemler  Okul idaresi özel eğitim uygulamaları ile ilgili bilgi sahibi değil. Örneğin; bizden birleştirilmiş sınıfta her bir sınıf düzeyindeki öğrenci için ayrı sınıf defteri tutmamızı istiyor.  İdare personeli özel eğitim öğretmenlerini görmezden geliyor.  özel eğitim alanı ile ilgili bilgi sahibi olmayan idarecilerle uygulamalarda güçlükler ve çatışmalar yaşayabiliyoruz.  Hafif düzeyde zihinsel sınıfında altı bezlenen çocuklar çalışma alanımı kısıtlıyor.  Hafif düzeyde sınıfta tuvaletini yapamayan öğrencim var. İhtiyaçlarını görmekte zorlanıyorum.  Sınıfımda davranış problemi olan kendisine zarar veren yere kusan öğrencilerim var. Bununla ilgili herhangi bir yardım alamıyorum.  Teneffüs saatlerinde normal öğrencilerin özel eğitim sınıfı öğrencilerimi rahatsız etmesinden muzdaripim.  Hafif düzeyde sınıfımda öz bakım ihtiyacı olan çizgi çalışması dahi yaptıramadığım öğrencim var.  Yarı zamanlı kaynaştırma uygulamasında diğer sınıfa giden öğrencinin kabulünde zorluklar var.  Çocukların devamsızlık durumu yaptığımız çalışmaları bazen boşa düşürüyor. çok hastalandıkları için devamsızlık durumu oluyor.  özel eğitim sınıfından çıkarak normal sınıfa geçen öğrencilerin tam zamanlı kaynaştırma eğitiminde öğrencinin gerilemesi.  Ailelerin sınıf içinde davranış problemi olan çocuğa bakış açısı olumsuz oluyor. Davranış problemi olan çocukla kendi çocuğunun aynı ortamda olmasını istemiyor.  Velilerin sınıf içinde istedikleri her şeyi yapabileceklerine olan inançları bizi rahatsız ediyor. Kendilerini imtiyazlı düşünüyorlar. O şekilde hareket ediyorlar. Öğretmeni kendi çocuklarına bakıcı kendilerine de hizmetkâr görüyorlar.  Ailelerin çocukları kabul düzeyleri ve beklentileri gerçekçi olmuyor. Sınıfta gördüğü aykırı bir öğrenci kendi çocuğunu bu sınıftan almak isteme sebebi haline geliyor. 111

Tanılama Ve  Aileler çocukların eğitimi noktasında ilgisiz. 7 Yerleştirme İle İlgili Rehabilitasyondan aldığı eğitim ile ilgili hiç bir fikri ve takibi yok. Problemler  Okula sürekli gelmeyen aileyle de iletişim 8 Diğer Problemler kuramadığım öğrencim var.  Eğitsel tanılama aşamasında çocukların hastaneden aldıkları raporlar uygun olmadığı için yerleştirmeler uygun olmayabiliyor. Örneğin; otizm öğrencisinin zihinsel tanı alması gibi...  Hafif düzeyde zihinsel yetersizlik türündeki sınıfımda orta-ağır düzeyde öğrenci var. Bu durumda hafif düzeyde çocuğa ayırmam gereken zaman düşmekle birlikte enerji ve motivasyonumda düşmektedir.  Öğrenci yönlendirilirken veli talebi, aile görüşlerine göre yapıldığını ve değerlendirmeyi etkilediğini düşünüyorum.  4 kontenjanı olan otizm ile ilgili özel eğitim sınıfımda fazladan öğrenci yerleştirilmeye çalışılıyor.  Öğrencilerimiz ortaokulu bitirdikten sonra gidebilecekleri lise olmayacağı konusunda kaygı taşıyorlar.  Hafif otizm sınıfımda daha ağır otizm türünde öğrenci bulunduğu için ders işlemem zorlaşıyor.  Değerlendirme kurulu raporları okula geç geliyor.  Özel eğitimle ilgili kişilerin bu alanla ilgili bilgi sahibi olmamasından sıkıntı yaşıyoruz kavramsal olarak yanlış tanımlamalar (BEP'li öğrenci)gibi ... Toplumda bu çocukları kabul sıkıntısı olduğunu düşünüyorum.  Rehabilitasyon merkezlerinin veliyi motive etmek için beklentilerini çocuğun performansının üzerinde göstererek artırdığını düşünüyorum.(Rehabilitasyon tarafından Çocuğun özel eğitim sınıfına uygun olmadığı ile ilgili veli telkinleri var.)  Servis görevlileri aileyi ve çocuğu tanıma, onları anlama ve yaklaşım tarzı bakımından yetersiz.  DYK kurslarının yönetmeliğe göre okullarda uygulanması ile ilgili güçlük var.  Servis görevlilerinin özel eğitim sınıf öğrencilerinin öz bakım ve beslenme ihtiyaçlarına yardımcı olmaması.  Özel eğitim sınıfı öğrencilerinin taşıması ile ilgili servis ihalelerinin geç yapılması mağduriyet oluşturmaktadır. 112

3.2. Özel Eğitim Öğretmenlerinin Sınıfta Karşılaştıkları Problemlere İlişkin Çözüm Önerileri SIRA (TEMA) GÖRÜŞLER 1 SORUN ALANLARI 2  İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yapılan Fiziksel Yetersizlik çalışmalarda özel eğitim öğrencilerinin de ihtiyaç ve 3 güvenliğini sağlamaya yönelik çalışmalar Materyal Ve Araç yapılmalıdır. Gereç Eksikliği  Daha geniş bir sınıf ortamı olmadan özel eğitim sınıfının yeri değiştirilmemeli çünkü okullarda yer ihtiyacı olduğu zaman ilk feda edilen özel eğitim sınıfı oluyor. Valilik oluru alınmış özel eğitim sınıflarının yer değişikliği yapılmaması.  Eksik olan materyallerin öğretmenlerin kendilerinin tamamlaması gerektiğini düşünüyorum.  Materyal eksiğimizi velilerimizin özverisi, kendimiz katılarak ve belediyeyle işbirliği içerisinde çözdük.  Her özel eğitim sınıfında bilgisayar, yazıcı ve internet olmalı.  Materyal problemini kısmen de olsa çocukların evden getirdikleri sıfır atık kapsamında malzemeleri kullanarak çözdük.  Okulun içinde çocukların yaptıkları etkinlikleri sergilemek için özel eğitim sınıf panosu hazırlanmalıdır.  Kermes düzenlenerek özel eğitim sınıfı öğrencilerinin yaptıkları maske, kitap ayracı vb. ve ailelerin yapacağı pasta, börek vb. satışından gelen gelirin özel eğitim sınıfı materyal ihtiyaçları için harcanması. Öğretmenlerle İletişim  Sene başında sınıf öğretmenlerine sınıf tanıtılarak Güçlüğü orda neler yapıldığı diğer öğretmenler tarafından anlaşılması sağlanmalı.  Özel eğitim öğretmenleri arasında iş birliği ve uygulama birliği açısından ortak bir platform kurularak paylaşım yapılabilir.  Rehber öğretmenin diğer öğretmenlerle özel eğitim sınıfı arasındaki iletişime köprü olması. 113

 Özel eğitim ile ilgilenen idarecilerin milli eğitimce ödüllendirilerek teşvik edilmesi özel eğitimin önünün açılmasını sağlayacaktır.  Özel eğitim öğretmeninin idareye kendisini iyi ifade etmesi gerekiyor. O kulda geri plandayız evet,fakat bunu ancak kendimizi fark ettirerek 4 İdare İle İletişim aşabiliriz. Güçlüğü  Özel eğitim sınıflarında birleştirilmiş sınıf uygulaması yapıldığından dolayı sınıf defterinin bir tane olması.  Özel eğitim sınıfı öğrencilerinin okul içinde yapılan etkinliklere imkan ve kabiliyetleri ölçüsünde katılımlarının sağlanması.  Özel eğitim sınıflarında bireyselleştirilmiş eğitim programları uygulandığından, yıllık plana ihtiyaç duyulmamakta bundan dolayı özel eğitim sınıf öğretmenlerinden yıllık plan istenmemesi.  Öğrencilerin sosyalleşebilmeleri için sportif faaliyetlere ağırlık verilmesi gerektiğini düşünüyorum.  Sınıfımda sürekli ağlayan annesini görmeden yapamayan öğrencim vardı. anneyi kademeli olarak dışarı çıkararak bu durumun üstesinden geldik. 5 Öğrenciden Kaynaklı  Diğer öğrencilerin otizmli öğrencimle dalga Problemler geçme, takip etme gibi davranışları vardı bu zamanla söndü ve arkadaş oldular.  Sınıf içinde otizmli öğrencinin yüksek sesle bağırmasından diğer sınıftaki çocuklar çok rahatsız oluyorlardı bunu çocuğun ilaç kullanımını sağlayarak hallettik.  Suriyeli öğrencilerin öncelikle uyum sınıfında eğitimlerine başlaması, bu sınıfta yaşanacak sorunlar nedeniyle özel eğitim amaçlı değerlendirilmesi.  Sınıf içinde verilen müziğin öğrencilerin davranışlarında olumlu etkileri olduğunu düşünüyorum.  Takıntılı çocuklarımız var bu durumla ilgili ailelere danışmanlık yaparak üstesinden gelmeye çalışıyoruz.  Bazen aileleri sınıf içinde etkinliklere katarak ders yapıyoruz.  Okul içinde bulunan bütün öğrencilerin velilerine 6 Aileden Kaynaklı yönelik bilgilendirme sunum ve farkındalık çalışması Problemler yapılması gerektiğini düşünüyorum.  Ailelerin çocuktan beklentileri tespit edilerek öğrencinin mevcut eğitsel performansı velilerle paylaşılmalı öğrencilerin evdeki çalışmalarının aile tarafından takip edilmeleri sağlanmalıdır. 114

 Öğrencilerimden üçü birbirine yakın özelliklerde bir tanesini orta-ağır otizmli bu çocuk için bireysel bir odada çalışmalar yaparak bu durumun üstesinden Tanılama Ve geldik. 7 Yerleştirme İle İlgili  Engelli bireyin tanılama aşamasında veliye çocuk ile ilgili bilgilendirme yapılarak velinin beklenti Problemler düzeyinin gerçekçil olması sağlanmalı.  Ramların özel eğitim ve rehberlik olarak ayrı bir binada farklı müdürlükler olarak faaliyet göstermesi gerekiyor.  Tanılaması ve yerleştirilmesi yapılmış öğrencilerin, gelişimin değerlendirilmesi için yerinde ve daha etkin izleme yapılması gerekmektedir.  Ara tatil ve seminerlerle özel eğitim öğretmenlerinin bir araya gelebileceği etkinlikler artırılarak devam etmesi gerekiyor.  Kaynaştırma öğrencilerine; daha aktif, kullanışlı, rehber olacak programlar hazırlanması için çalışmalar 8 Diğer yapılması gerekiyor.  Özel eğitim uygulamaları ile ilgili broşür hazırlanarak okullara dağıtılması.  Özel eğitim sınıfı öğrencilerinin taşıması ile ilgili servis ihalelerinin erken yapılması ara dönemde özel eğitim sınıfına verilen öğrencilerin mağduriyet yaşamamaları adına ihale süreçlerine katılmaları gereklidir. 4. SONUÇ VE TARTIŞMA Özel eğitim sınıfı uygulamalarına yönelik sorunların belirlenmesi ve muhtemel çözüm önerilerinin geliştirilmesi, yalnızca özel eğitim sınıflarına devam eden öğrencileri değil; aynı ortamı paylaşan genel eğitim sınıfı öğrencileri ile okul yönetici ve öğretmenlerini de ilgilendirmektedir. Bu anlamda özel eğitim sınıflarında karşılaşılan sorunların belirlenmesine dair elde edilecek bulguların alana yapacağı katkı açısından önemli olduğu düşünülmektedir.(Demir, Kale 2018) Özel eğitim öğretmenlerinin geniş bir uzmanlık alanına sahip olması, tüm sınıf düzeylerinde öğrencilere ve yetersizlik gruplarına yönelik olarak çok sayıda rolde hizmet vermesi, müfredat ve müdahaleler konusunda genel eğitim öğretmenlerinden daha fazla bilgiye sahip olması ve diğer meslek elemanları ve ebeveynler ile işbirliği halinde doğrudan öğretim yapması beklenmektedir (Brownell, Hirsch, Seo, 2004). 115

Tüm bu süreçlerde, özel eğitim öğretmenleri, özellikle mesleklerinin ilk yıllarında çeşitli güçlüklerle karşılaşmakta (Ergenekon, 2009) ve diğer meslektaşlarıyla, ve yöneticilerle işbirliği, tamamlanması gereken işlerden dolayı zaman kısıtlılığı ve bilgi desteği gibi pek çok konuda yardıma gereksinim duymaktadır (Griffin vd. 2009). Yapılan araştırmalarda özel eğitim öğretmenlerinin bireyselleştirilmiş eğitim planlarının hazırlanması, öğretimsel süreçlerin desenlenmesi ve değerlendirilmesi gibi konularda alanyazında belirtilen yöntem, strateji ve uygulamaların yanı sıra, karşılaştıkları diğer güçlüklerle zaman zaman kendi geliştirdikleri çeşitli yöntemlerle başa çıktıkları belirlenmiştir (Aslan vd. 2014). Ayrıca, yapılan araştırmalarda eğitimcilerin ortak hedeflere sahip olduğunda ve kendilerini geliştirmek için işbirliği ve koordinasyon içerisinde çaba gösterdiklerinde becerilerinin arttığı ve sorunların üstesinden gelebildikleri; deneyimli özel eğitim öğretmenlerinin, uzmanların ve yardımcı personelin de desteğiyle özel eğitim sınıflarının daha da etkin hale geldiği ortaya konmaktadır (Griffin vd. 2009) Aslan, vd (2014)’ a göre, öğretmenlerin öğretim sunarken yaşadıkları sorunlar, fiziksel olanaksızlıklar, öğrencilerin çeşitli sağlık ve davranış sorunları, öğrenciyle geçirilen öğretim süresinin kısıtlılığı, uygulanan yöntemin işe yaramaması, sınıfta performansları birbirinden oldukça farklı öğrencilerin olması ve uygulama deneyiminin eksik olması şeklinde sıralanmaktadır. Ayrıca, özel eğitim öğretmenleri, materyal ve okulların fiziki koşulları, aile katılımının azlığı gibi konularda problemler yaşamaktadır Griffin vd. (2009) ise, genel eğitim öğretmenleri ile yöneticilerin özel eğitim öğretmenleri ile işbirliği içinde olmasının, tamamlayıcı bilgi desteği sunmasının ve okul genelinde mesleki dayanışma ortamının olmasının işe yeni başlayan öğretmenlerin, meslek yaşamlarına olumlu bir başlangıç yapmalarına, izleyen yıllarını daha verimli geçirmelerine, öğretmenlik becerilerini geliştirmeye ve niteliklerinin arttırılmasına katkı sağlayacağını belirtmiştir. Öğretmenlerin yaşadıkları çeşitli öğretimsel ve yönetsel sorunlara ilişkin olarak, özel eğitim öğretmenleri ile yapılan bazı araştırmalarda bilgi ve materyal desteğinin sağlanması, uygulama ağırlıklı eğitimlerin düzenlenmesi, okulların fiziki koşullarının iyileştirilmesi ve mesleki işbirliğinin arttırılması önerilmektedir (Aslan vd 2014). Öğretmen yetiştirme ve atama programlarının, öğretmenlerin tükenmişliklerini azaltarak, kaliteyi arttırıcı önlemler alması, öğretmen yetiştirmek konusunda güçlü bir stratejiyi uygulamaya koyması ve yöneticilerin, özel eğitim öğretmenlerinin ihtiyaçları karşısında duyarlı olması gerekmektedir (Aslan vd. 2014) Özel eğitim öğretmenlerinin ve öğretimin kalitesinin artması için öğretmenler ve yöneticiler arasındaki işbirliği ve 116

öğretmenlere sağlanacak destekler esastır. Daha fazla okul personeli işbirliği içerisinde olduğunda, okul genelinde bilgi ve beceri paylaşımında bir dalga etkisi meydana gelir (Ngang, 2012) Özel eğitim sınıflarının ayrıştırıldığı okulların en uzak köşelerine konumlandırıldığı ve aslında normal gelişim gösteren öğrencilerle özel gereksinimli öğrencilerin birbirinden uzaklaştırıldığı farklı araştırma bulgularında da (Lewis ve Doorlag, 1999) Özel durumları sebebiyle ayrı bir sınıfta eğitim gören öğrencilerin teneffüslerde, kutlama ve törenlerde, yemekhanede, oyun ve spor etkinliklerinde, sanat etkinliklerinde normal gelişim gösteren akranlarıyla beraber olmaları önerilmektedir. Özel eğitim sınıflarının diğer sınıflara yakın konumlandırılması, özel gereksinimli öğrencilerin normal gelişim gösteren akranları ile okul içinde oyunlar oynaması, velilerle birlikte yapılacak gezi, piknik gibi etkinlikler, okulda olumlu etkileşime katkı sağlayacaktır(Demir, Kale 2018) Griffin vd (2009)’ın yaptıkları araştırmada, göreve yeni başlayan özel eğitim öğretmenlerinin, başarılı olmanın bir ölçütü olarak, iletişim ve işbirliğini en üst sırada dile getirdiği belirtilmiş ve Aslan vd. (2014) özel eğitim alanında çalışan öğretmenlerin materyal gereksinimine işaret etmiştir. Uygulamaya yönelik olarak, özel eğitim sınıfı öğretmenlerine materyal, kaynak, idari konularda kolaylık sağlanması, aile ve genel eğitim öğretmenleri ile işbirliğini arttırıcı çalışmaların düzenlemesi; özellikle özel eğitim mezunu olmayan öğretmenlere yönelik olarak, öğretimin planlanması, öğretim süreçleri ve öğretimin değerlendirilmesi konularında bilgi desteği sağlanması önerilmektedir(Sivrikaya, Yıkmış, 2016). Özel eğitim sınıfı uygulamalarının başarıya ulaşması; özel gereksinimli öğrencinin eğitiminde, tüm paydaşların (öğrenci, veli, destek eğitimi öğretmeni, rehber öğretmen, yönetici, özel eğitim öğretmeni, okul personeli, vb.) ortak hareket etmesi ile mümkün olabilir. Diğer paydaşlarla da özel eğitim sınıflarını konu alan araştırmalar yapılmasının alana katkı sağlayacağı düşünülmektedir(Demir, Kale 2018) 117

5. KAYNAKLAR DİSALYO, C. A., & Oswald, D. P. (2002). Peer-mediated interventions to increase the social interaction of children with autism: Consideration of peer expectations. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 17, 198-207. KANER, S. (2000). Özel Eğitime Giriş Dersinin, Öğretmen Adaylarının Zihinsel Engellilere Yönelik Tutumlarına Etkisi. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Dergisi, 1(1), 32-43. EARGED “Milli Eğitim Bakanlığı Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı” İlköğretim okullarındaki kaynaştırma uygulamalarının değerlendirilmesi. MEB,2006. Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü,“Özel Eğitim Hizmetleri Tanıtım El Kitabı”,MEB Basımevi, Ankara, YILDIRIM A,ŞİMŞEK H.2011,Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin, Ankara. ERİPEK S., 2004. “Türkiye’de Zihin Engelli Çocukların Kaynaştırılmalarına İlişkin Olarak Yapılan Araştırmaların Gözden Geçirilmesi” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Özel Eğitim Dergisi, 5 (2),ss. 25-32. KARGIN, T.,2004. “Kaynaştırma: Tanımı, Gelişimi ve İlkeleri” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, Özel Eğitim Dergisi, 5 (2),ss.1-13. MEB, 2018. “Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği” MEB,2015. Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü,“Özel Eğitim Sınıfı Kılavuz Kitapçığı” Sucuoğlu, B . (2004). Türkiye'de Kaynaştırma Uygulamaları: Yayınlar/Araştırmalar . Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi , 5 (02) Brownell, M.T., Hirsch, E., Seo, S. (2004). “Meeting the demand for highly qualified special education teachers during severe shortages: what should policymakers consider?” The Journal of Special Education, 38 (1) 56–61. Ngang, T.K. (2012). “A comparative study on teacher leadership in special education classroom between China and Malaysia” Procedia - Social and Behavioral Sciences 31, 231 – 235. 118

Demir, S., Kale, M. (2019) “İlkokullarda Özel Eğitim Sınıflarında Karşılaşılan Sorunların İncelenmesi” Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(1) 354-373 Ergenekon, Y. (2009). “Özel eğitim öğretmenlerine mesleklerinin ilk yılında sağlanan destekler”Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 42(1), 215- 239. Aslan, Y.G., Özbey, F. Özgüç, C.S., Cihan,H. (2014). “Vaka araştırması: özel eğitim alanında çalışan öğretmenlerin sorunları ve ihtiyaçları” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(31), 639-654. Griffin, C.C., Kilgore, K.L., Winn, J.A., Wilborn,A.O., Hou, W. ve Garvan, C.W. (2009). “First-year special educators the ınfluence of school and classroom context factors on their accomplishments and problems” Teacher Education and Speacial Education, 32(1), 45-63. Sivrikaya, T., Yıkmış, A. (2016). Özel eğitim sınıflarında görev yapan özel eğitim mezunu olan ve olmayan öğretmenlerin öğretim süreciyle ilgili gereksinimleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16 (4), 1984-2001. Lewis, R. B. ve Doorlag, H. D.n (1999). Teaching special students in general education classrooms. New Jersey, Prentice Hall. 119