สำรวจโลกของพืช

ชุดุ กิิจกรรมเสริิมทัักษะกระบวนการทางวิทิ ยาศาสตร์์ ชั้้�นประถมศึกึ ษาปีีที่่� 4 สำำ�รวจโลกของพืืช รััตนาภรณ์์ วามะสุรุ ีีย์์ 2563 97.-

รััตนาภรณ์์ วามะสุุรีีย์์ สำำ�รวจโลกของพืชื : ชุดุ กิจิ กรรมเสริมิ ทักั ษะกระบวนการทางวิทิ ยาศาสตร์์ ชั้น� ประถมศึกึ ษาปีทีี่่� 4 / รัตั นาภรณ์์ วามะสุรุ ียี ์์ 1. วิทิ ยาศาสตร์-์ - การศึึกษาและการสอน (ประถมศึกึ ษา). 2. วิทิ ยาศาสตร์-์ - การศึกึ ษาและการสอน (ประถมศึกึ ษา) -- กิิจกรรมการเรียี นการสอน. 3. พืืช. 372.35044 ISBN 978-974-03-3976-2 สพจ. 2422 Kสรnรคoุณwคleา วdชิ gากeารtสoูสงั Aคมll www.cupress.chula.ac.th สิิทธิิในการผลิติ และพิมิ พ์์หนัังสืือเล่่มนี้้�เป็น็ ของสำำ�นักั พิิมพ์์จุุฬาลงกรณ์ม์ หาวิทิ ยาลัยั แต่่ผู้�้เดีียว การผลิติ และการลอกเลีียนหนัังสืือเล่ม่ นี้้ไ� ม่่ว่่ารููปแบบใดทั้้ง� สิ้น� ต้้องได้้รับั อนุญุ าตเป็น็ ลายลักั ษณ์์อักั ษรจาก สำ�ำ นัักพิิมพ์์จุุฬาลงกรณ์ม์ หาวิทิ ยาลััย จััดพิิมพ์์โดย สำ�ำ นัักพิมิ พ์จ์ ุฬุ าลงกรณ์ม์ หาวิทิ ยาลัยั พิมิ พ์ค์ รั้ง� ที่่� 1 จำำ�นวน 10,000 เล่ม่ พ.ศ. 2563 ผู้้จ� ััดจำำ�หน่่าย ศููนย์ห์ นัังสือื แห่่งจุุฬาลงกรณ์ม์ หาวิทิ ยาลัยั ถนนพญาไท เขตปทุุมวันั กรุงุ เทพฯ 10330 สาขา ศาลาพระเกี้�ยว โทร. 0-2218-7000-3 โทรสาร 0-2255-4441 สยามสแควร์์ โทร. 0-2218-9881-2 โทรสาร 0-2254-9495 ม.นเรศวร จ.พิษิ ณุโุ ลก โทร. 0-5526-0162-4 โทรสาร 0-5526-0165 ม.เทคโนโลยีีสุรุ นารีี จ.นครราชสีีมา โทร. 0-4421-6131-4 โทรสาร 0-4421-6135 ม.บููรพา จ.ชลบุรุ ีี โทร. 0-3839-4855-9 โทรสาร 0-3839-3239 โรงเรีียนนายร้้อย จปร. จ.นครนายก โทร. 0-3739-3023 โทรสาร 0-3739-3023 ม.พะเยา จ.พะเยา โทร. 0-5446-6799-800 โทรสาร 0-5446-6798 จัตั ุรุ ััสจามจุรุ ีี (CHAMCHURI SQUARE) ชั้น� 4 โทร. 0-2160-5301-2 โทรสาร 0-2160-5304 หััวหมาก โทร. 0-2374-1378 โทรสาร 0-2374-1377 ม.เทคโนโลยีีราชมงคลอีีสาน จ.นครราชสีีมา โทร. 0-4492-2662-3 โทรสาร 0-4492-2664 Call Center (จัดั ส่ง่ ทั่่�วประเทศ) โทร. 0-2255-4433 http://www.chulabook.com และเครืือข่่าย ร้้านค้้า หนังั สืือเข้้าชั้้�นเรีียน ติิดต่่อแผนกขายส่่ง สาขาหััวหมาก โทร. 0-2374-1375-6 โทรสาร 0-2374-1375 กองบรรณาธิกิ าร : ทััศนีีย์์ ผิวิ ขำ�ำ ออกแบบปก : สำ�ำ นัักพิิมพ์์จุุฬาลงกรณ์ม์ หาวิิทยาลััย ออกแบบรููปเล่ม่ : วัชั รวีีร์์ อาสาสุุ พิมิ พ์ท์ ี่่� : สำ�ำ นัักพิมิ พ์จ์ ุฬุ าลงกรณ์์มหาวิิทยาลััย [CUB6305-008] โทร. 0-2218-3562-3 โทรสาร 0-2218-3547 www.cupress.chula.ac.th

คำำ�นิิยม โรงเรีียนสาธิิตจุุฬาลงกรณ์์มหาวิิทยาลััย ฝ่่ายประถม ได้้จััดทำำ�ชุุดกิิจกรรม เสริมิ ทักั ษะกระบวนการทางวิทิ ยาศาสตร์์ ที่่ม� ีเี นื้้อ� หากิจิ กรรมสอดคล้้องกับั หลักั สููตร แกนกลางการศึึกษาขั้�นพื้้�นฐานพุุทธศัักราช 2551 ซึ่่�งเน้้นให้้ผู้�้เรีียนได้้เรีียนรู้้�วิิชา วิิทยาศาสตร์์ โดยลงมืือปฏิิบััติิที่่�ต้้องเชื่�อมโยงความรู้้�กัับกระบวนการเรีียนรู้้� และ การจัดั กิจิ กรรมการเรียี นรู้ท�้ ี่่�ส่ง่ เสริมิ ให้้ผู้เ้� รียี นพัฒั นาความคิดิ ทั้้ง� ความคิดิ เป็น็ เหตุุ เป็น็ ผล คิดิ สร้้างสรรค์์ คิดิ วิเิ คราะห์ว์ ิจิ ารณ์์ มีที ักั ษะที่่ส� ำำ�คัญั ทั้้ง� ทักั ษะกระบวนการ ทางวิทิ ยาศาสตร์แ์ ละทักั ษะในศตวรรษที่่� 21 ซึ่ง�่ เป็น็ เป้า้ หมายสำ�ำ คัญั ของหลักั สููตร สถานศึึกษากลุ่�มสาระการเรียี นรู้ว�้ ิิทยาศาสตร์์ (ฉบัับปรับั ปรุุง 2560) ในนามของโรงเรียี นสาธิติ จุฬุ าลงกรณ์ม์ หาวิทิ ยาลัยั ฝ่า่ ยประถม ขอขอบคุณุ คณาจารย์ผ์ ู้จ�้ ัดั ทำำ�ที่่ไ� ด้้อุทุ ิศิ เวลาเสียี สละแรงกาย แรงใจ ในการพัฒั นาและสร้้างสรรค์์ ชุุดกิิจกรรมนี้้� และผู้้�ทรงคุุณวุุฒิิที่่�ให้้คำ�ำ ปรึึกษา พร้้อมทั้้�งข้้อเสนอแนะอัันทรง คุณุ ค่า่ ต่อ่ การทำ�ำ ให้้ชุดุ กิจิ กรรมนี้้ส� มบููรณ์ย์ิ่ง� ขึ้น� หากผู้ท�้ ี่่น� ำำ�ชุดุ กิจิ กรรมเสริมิ ทักั ษะ กระบวนการทางวิทิ ยาศาสตร์น์ ี้้�ไปใช้้ มีีข้้อเสนอแนะใด ๆ คณาจารย์์ผู้จ้� ััดทำ�ำ และ โรงเรีียนสาธิิตจุุฬาลงกรณ์์มหาวิิทยาลััย ฝ่่ายประถม น้้อมรัับเพื่่�อนำ�ำ ไปพััฒนาให้้ ดียีิ่ง� ขึ้�นต่อ่ ไป ด้้วยความขอบคุณุ ยิ่่�ง ผู้�้ช่ว่ ยศาสตราจารย์์ทิินกร บััวพููล ผู้้อ� ำำ�นวยการโรงเรีียนสาธิติ จุฬุ าลงกรณ์์มหาวิทิ ยาลัยั ฝ่า่ ยประถม

คำ�ำ นำ�ำ ชุดุ กิจิ กรรมเสริมิ ทักั ษะกระบวนการทางวิทิ ยาศาสตร์์ “สำำ�รวจโลกของพืชื ” เป็น็ หนึ่่ง� ในชุดุ กิจิ กรรมเสริมิ ทักั ษะกระบวนการทางวิทิ ยาศาสตร์์ ซึ่ง่� มีที ั้้ง� หมด 4 เล่ม่ ประกอบด้้วย ตะลุยุ อาณาจักั รสัตั ว์์ สำ�ำ รวจโลกของพืชื สนุกุ กับั วิทิ ยาศาสตร์ร์ อบตัวั และผจญภััยในอวกาศ จััดทำ�ำ ขึ้้�นเพื่่�อใช้้ประกอบการจััดการเรีียนรู้้�วิิทยาศาสตร์์ โรงเรียี นสาธิติ จุุฬาลงกรณ์์มหาวิทิ ยาลััย ฝ่า่ ยประถม โดยเน้้นการเชื่อ� มโยงความรู้้� กัับทัักษะกระบวนการทางวิิทยาศาสตร์์ ผ่่านการทำ�ำ กิิจกรรมที่่�หลากหลาย จนสามารถสร้้างองค์ค์ วามรู้ด้� ้้วยตนเอง ในหนัังสืือเล่่มนี้้�นัักเรีียนจะได้้สนุุกไปกัับการสำ�ำ รวจโลกของพืืช ตั้้�งแต่่ ส่ว่ นประกอบและหน้้าที่่ต� ่า่ ง ๆ ของพืชื การเจริญิ เติบิ โตของพืชื รวมไปถึงึ ประโยชน์์ และคุุณค่่าของพืืชในด้้านต่่าง ๆ นอกจากนี้้� นัักเรีียนยัังจะได้้ร่่วมกิิจกรรมใหม่่ ที่่�ท้้าทายความสามารถผ่่านการทดลองถ่่ายภาพกำ�ำ ลัังขยายสููงด้้วยอุุปกรณ์์ Smart lens พร้้อมชมคลิิปวิิดีีโอตััวอย่า่ งการทดลองและรููปภาพต่่าง ๆ ผ่่านการ สแกน QR Code เพื่่�อต่่อยอดองค์์ความรู้้�และช่่วยเพิ่่�มประสิิทธิิภาพในการเรีียน มากยิ่ �งขึ้ �น ในการจััดทำำ�ชุุดกิิจกรรมเล่่มนี้้� ได้้รัับความร่่วมมืือเป็็นอย่่างดีียิ่�งจาก ผศ. ดร.กนกวรรณ เสรีีภาพ คณะวิิทยาศาสตร์์ จุุฬาลงกรณ์์มหาวิิทยาลััย และ ผู้�้ทรงคุณุ วุุฒิิ นักั วิชิ าการอิสิ ระ คณาจารย์ท์ ั้้ง� หลาย ผู้เ้� ขีียนจึงึ ขอขอบคุณุ ไว้้ ณ ที่่�นี้้� และหวังั เป็น็ อย่า่ งยิ่ง� ว่า่ ผู้เ้� รียี นจะได้้รับั ทั้้ง� ความรู้แ้� ละความสนุกุ สนานจากการฝึกึ ฝน ผ่า่ นชุดุ กิจิ กรรมเสริมิ ทักั ษะกระบวนการทางวิทิ ยาศาสตร์น์ ี้้� รวมทั้้ง� ส่ง่ เสริมิ ให้้เกิดิ ความรักั ในการเรียี นวิิทยาศาสตร์ต์ ่่อไป รััตนาภรณ์์ วามะสุรุ ีีย์์ ผู้้เ� ขีียน

สื่่อ� อิเิ ล็็กทรอนิกิ ส์์ คลิปิ วิิดีีโอ หนัังสืือสำำ�รวจโลกของพืืชเล่่มนี้้� มีีคลิิปวิิดีีโอประกอบการเรีียนในกิิจกรรม ต่า่ ง ๆ จำ�ำ นวน 9 คลิปิ ซึ่่�งเป็็นคลิิปวิดิ ีโี อที่่ใ� ช้้หลัักการแบบภาพเฉพาะส่่วนแสดง ต้้นแบบการทดลอง Video Modeling เพื่่�อให้้ผู้�้เรีียนได้้ดููการทดลองที่่�เป็็นการ สาธิติ แล้้วสามารถทำำ�การทดลองตามแบบได้้ วิิธีีการชมคลิปิ วิดิ ีีโอและภาพ สแกน QR Code 1. เปิิดกล้้องถ่่ายภาพหรืือแอปพลิิเคชัันสแกน QR Code 2. นำำ�ไปสแกนที่่� QR Code ที่่�ปรากฏอยู่�ในหน้้ากิจิ กรรม 3. กด URL ในโค้้ดที่่ป� รากฏขึ้้น� มา และจะเข้้าสู่�เว็บ็ ไซต์ต์ ามที่่�ขึ้น� แสดงใน แถบหน้้าจอ เข้้าตาม URL ของหน้้า 1. ค้้นหาหน้้าที่่ต� ้้องการใน Google 2. พิมิ พ์์ตัวั อักั ษรตาม URL ลงในแถบการค้้นหาหรือื เข้้าสู่�เว็็บไซต์์ได้้ตาม หััวข้้อกิจิ กรรม

รายการคลิิปวิิดีีโอในเล่่มสำ�ำ รวจโลกของพืืช กิิจกรรมที่่� 2 รากมีลี ัักษณะอย่า่ งไร กิิจกรรมที่�่ 3 รากมีหี น้้าที่่อ� ะไรบ้้าง กิจิ กรรมที่่� 5 ลำ�ำ ต้้นทำำ�หน้้าที่่อ� ะไรบ้้าง กิิจกรรมที่�่ 6 รากและลำ�ำ ต้้นของพืืช ทำ�ำ หน้้าที่่ส� ะสมอาหารได้้หรืือไม่่ กิจิ กรรมที่่� 7 ใบของพืชื มีลี ักั ษณะอย่า่ งไร กิิจกรรมที่�่ 8.2 พืืชคายน้ำำ�� ที่่ส� ่ว่ นใด กิิจกรรมที่่� 8.3 ส่่วนใดของใบพืืชที่่�มีี กิิจกรรมที่�่ 9 ส่ว่ นประกอบของดอกมีี การสัังเคราะห์ด์ ้้วยแสง อะไรบ้้าง

กิจิ กรรมที่�่ 11 ผลแต่่ละชนิิดเหมือื นกันั หรือื ไม่่ ภาพถ่า่ ยเพิ่่�มเติิม สามารถสแกน QR Code เพื่่�อดููภาพถ่่ายประกอบการเรีียนและการทำำ� กิิจกรรมได้้เพิ่่ม� เติมิ ที่่�นี่่� ภาพพืืชดอก ภาพพืืชไม่ม่ ีีดอก ภาพผลไม้้ ภาพกิิจกรรมที่�่ 1.2 ภาพกิจิ กรรมที่่� 7 ภาพกิิจกรรมที่่� 8.2 สำ�ำ รวจต้้นไม้้ในโรงเรียี น Smart Lens ใบ Smart lens ปากใบ ภาพกิจิ กรรมที่�่ 9 ภาพกิจิ กรรมที่�่ 10 ภาพกิจิ กรรมที่�่ 12 Smart lens ดอกไม้้ การเกิดิ ผล เมล็ด็

Smart Lens อุปุ กรณ์เ์ สริมิ ช่ว่ ยในการถ่า่ ยภาพแบบขยายรายละเอียี ดเสมือื นการใช้้กล้้องจุลุ ทรรศน์์ โดยนัักเรีียนสามารถถ่่ายภาพได้้เองเมื่่�อหนีีบตััวเลนส์์เข้้ากัับสมาร์์ตโฟนหรืือแท็็บเล็็ต กล้้องถ่่ายรููปสมาร์์ตโฟนก็็จะมีีความสามารถถ่่ายภาพกล้้องจุุลทรรศน์์ดิิจิิทััลแบบพกพา กํําลัังขยายปานกลาง (20-50 เท่่า) หากมีีการขยาย เพิ่่�มเติิมด้้วย digital zoom ของ สมาร์์ตโฟนก็จ็ ะทํําให้้ได้้กํําลัังขยายสููงถึงึ 400 เท่า่ อุปุ กรณ์เ์ สริมิ นี้้ท� ำ�ำ ให้้นักั เรียี นได้้เกิดิ การลงมือื ปฏิบิ ัตั ิไิ ด้้ทุกุ ที่่� ทุกุ เวลา และเปิดิ โอกาส ให้้สร้้างสรรค์ผ์ ลงานและการเรียี นรู้้�มากขึ้�น (ชุดุ อุปุ กรณ์ก์ ล้้องจุลุ ทรรศน์ส์ มาร์ต์ โฟน ภาพที่ไ่� ด้้จากการถ่่ายเกสรของพืชื CU Smart Lens พัฒั นาโดยภาควิชิ าเคมีี จาก Smart Lens คณะวิทิ ยาศาสตร์์ จุฬุ าลงกรณ์์มหาวิิทยาลััย) สื่ �อสังั คมออนไลน์์ ชื่่�อ รายละเอีียด แหล่่งเผยแพร่่ Play House by Ajarn ออ รวมเรื่�องราว ภาพถ่่ายจากกิิจกรรมต่่าง ๆ ของวิทิ ยาศาสตร์ร์ ะดับั ชั้น� ป.4 และแบ่ง่ ปันั แหล่ง่ เรียี นรู้้�สื่อ� ต่่าง ๆ ให้้กัับผู้�้ปกครอง นักั เรีียน และ ครููที่่ส� นใจ Science kids at Satit Chula รวมเรื่อ� งราวและรููปภาพของการจัดั การเรียี นการสอน และกิิจกรรมของกลุ่�มสาระการเรียี นรู้�้วิทิ ยาศาสตร์์

สารบััญ คำ�ำ นิยิ ม คำ�ำ นำำ� สื่�ออิเิ ล็ก็ ทรอนิกิ ส์์ ส่่วนประกอบของพืชื 1 การจำ�ำ แนกพืชื 2 เนื้้�อหา เรื่อ� ง ราก 4 กิจิ กรรมที่�่ 1 สำ�ำ รวจพืืชในโรงเรียี น 8 กิิจกรรมที่�่ 2 รากมีลี ักั ษณะอย่า่ งไร 10 กิิจกรรมที่่� 3 รากมีีหน้้าที่่อ� ะไรบ้้าง 12 เนื้้อ� หา เรื่อ� ง ลำำ�ต้้น 16 กิิจกรรมที่่� 4 ส่่วนประกอบของลำ�ำ ต้้นมีีอะไรบ้้าง 20 กิิจกรรมที่่� 5 ลำ�ำ ต้้นทำ�ำ หน้้าที่่�อะไรบ้้าง 22 กิิจกรรมที่�่ 6 รากและลำ�ำ ต้้นของพืืช ทำ�ำ หน้้าที่่ส� ะสมอาหารได้้หรือื ไม่ ่ 25 เนื้้อ� หา เรื่อ� ง ใบ 28 กิิจกรรมที่�่ 7 ใบของพืืชมีลี ักั ษณะอย่า่ งไร 32 กิจิ กรรมที่�่ 8 ใบของพืชื มีหี น้้าที่่�อะไรบ้้าง 35

เนื้้อ� หา เรื่�อง ดอก 42 กิจิ กรรมที่�่ 9 ส่ว่ นประกอบของดอกมีอี ะไรบ้้าง 46 เนื้้�อหา เรื่�อง ผล 49 กิจิ กรรมที่่� 10 ขั้้�นตอนการเกิิดผลเป็็นอย่่างไร 52 กิจิ กรรมที่�่ 11 ผลแต่ล่ ะชนิดิ เหมือื นกัันหรือื ไม่่ 54 เนื้้อ� หา เรื่อ� ง เมล็็ด 56 กิจิ กรรมที่�่ 12 ข้้างในเมล็ด็ มีอี ะไร 59 กิิจกรรมที่่� 13 พืืชมีีวัฏั จักั รชีวี ิิตอย่า่ งไร 62 63 สรุปุ และทบทวนการเรีียนรู้ ้� 68 บรรณานุกุ รม 70 ประวััติผิ ู้เ�้ ขีียน

1 พืช คืออะไร พืืช คืือ สิ่�่งมีีชีีวิิตที่�่สามารถสร้้างอาหารเองได้้ ประกอบด้ว้ ยเซลล์์พืืช ซึ่ง�่ เป็น็ หน่ว่ ยที่�่เล็ก็ ที่�ส่ ุุดของพืืช ส่ว่ นประกอบของพืืช ใบ ผล ดอก ลำตน ราก 1. ราก เป็น็ ส่ว่ นที่อ�่ ยู่�่ ล่า่ งสุดุ ของพืชื รากส่ว่ นมากหยั่ง�่ ลงสู่�่พื้น� ดิินหรือื แทง ลงดิิน รากมีีสีีขาวหรืือสีนี ้ำำ��ตาล รากพืืชมีีขนาดและความยาวแตกต่่างกััน 2. ลำำ�ต้้น เป็็นส่่วนที่่�เชื่�อมต่่อจากราก ลัักษณะของลำ�ำ ต้้นที่่�เห็็นได้้ชััดคืือ มีีข้อ้ ปล้อ้ ง ตา ส่่วนมากมัักมีสี ีีเขีียวและสีนี ้ำำ��ตาล 3. ใบ เป็น็ ส่ว่ นที่เ�่ กิิดทางด้า้ นข้า้ งของลำ�ำ ต้น้ มีลี ัักษณะต่า่ ง ๆ กััน เช่น่ เป็น็ แผ่น่ แบน กลม ยาว แหลม เป็น็ แฉก เป็น็ แผ่น่ ใหญ่่ เป็น็ ต้น้ ใบพืชื ส่ว่ นมากจะมีสี ีเี ขียี ว 4. ดอก ดอกมีรี ููปร่า่ ง ขนาด สีี แตกต่่างกััน บางชนิิดมีีกลิ่่น� และสีฉี ููดฉาด เพื่่อ� ล่่อแมลง 5. ผล เป็็นส่่วนที่�่เจริิญเติิบโตมาจากรัังไข่่ ผลจะมีีเมล็็ดอยู่่�ภายใน เช่่น มะม่่วง เงาะ ลำำ�ไย

2 การจำ��แนกพืืช พืืชในโลกนี้้�มีีพืืชมากกว่่าสี่�แสนชนิิด พืืชแต่่ละชนิิดมีีลัักษณะและความ ซัับซ้้อนในการดำ�ำ รงชีีวิิตที่�่แตกต่่างกััน จึึงสามารถแบ่่งพืืชเป็็นกลุ่่�มย่่อย ๆ ได้้อีีก เช่น่ พืชื ดอก-พืืชไม่ม่ ีีดอก พืืชใบเลี้ย� งเดี่�ยว-พืชื ใบเลี้ย� งคู่่� เป็น็ ต้้น พืืชใบเลี้ย� งเดี่ย� ว พืชื ดอก พืืช พืืชใบเลี้�ยงคู่�่ พืชื ไม่ม่ ีดี อก การจำ�ำ แนกพืืชโดยใช้้ดอกเป็็นเกณฑ์์ แบ่่งออกเป็น็ 2 พวก คือื 1. พืืชดอก คืือ พืืชที่่�ดอกเป็็นอวััยวะสืืบพัันธุ์์� ดอกทานตะวััน ดอกบััว บางชนิิดมีีดอกขนาดเล็็ก เช่่น จอก แหน จอก

3 บางชนิิดอาจไม่ค่ ่อ่ ยออกดอกหรือื ออกดอกนาน ๆ ครั้้ง� เช่น่ ตะไคร้้ พลูู ด่า่ ง วาสนา ไผ่่ เป็น็ ต้้น ดอกวาสนา ดอกไผ่่ 2. พืืชไม่่มีดี อก คืือ พืืชที่�ไ่ ม่่มีีดอกเป็็นอวััยวะสืบื พัันธุ์แ์� ต่่มีีอวััยวะสืืบพัันธุ์�์ อื่น� ที่่�มีลี ัักษณะต่า่ งจากดอก เช่น่ โคนสน แคปซููลของมอส สปอร์ข์ องเฟิริ ์น์ โคนสน เฟิริ ์น์ ฮาวาย มอส

4 ราก ราก คือื ส่ว่ นประกอบของพืชื ที่่�ไม่่มีคี ลอโรฟิิลล์์ ไม่ม่ ีขี ้้อ ปล้อ้ ง ตา และ ใบ รากพืืชแต่ล่ ะชนิิดมีีหน้้าที่แ่� ละลัักษณะที่แ�่ ตกต่่างกััน ระบบของรากสามารถจำ�ำ แนกได้้ 2 ระบบคืือ ระบบรากแก้้วและระบบ รากฝอย ระบบราก ระบบรากแก้ว้ ระบบรากฝอย รากแก้้ว คืือระบบรากหลัักที่ม�่ ีี รากฝอย คืือระบบที่ม�่ ีรี ากฝอย รากแก้้ว เจริิญเติิบโตได้้เร็ว็ เป็น็ จำำ�นวนมาก  มีขี นาดใหญ่แ่ ละยาวกว่า่ รากอื่น� ๆ  มีีลัักษณะเป็็นเส้้นเล็็ก ๆ แผ่่  มีรี ากแขนงแตกออกมาจากรากแก้ว้  ปลายรากแขนงจะมีรี ากขนอ่อ่ น กระจายออกไปโดยรอบโคนต้น้  ที่�่ปลายรากจะมีีรากขนอ่่อน งอกออกมา เช่น่ รากผัักชีี เป็น็ ต้น้ งอกออกมา เช่่น รากข้้าวโพด รากหญ้้า รากมะพร้้าว ราก ต้น้ หอม เป็น็ ต้้น

5 รากของพืืชเจริิญเติิบโตตามแรงดึึงดููดของโลกลงสู่่�ดิน มีขี นาดและความยาว แตกต่่างกััน รากของพืืชมีีหลายชนิิด ได้้แก่่ รากแก้้ว รากฝอย รากแขนง รากแก้้ว เป็น็ รากที่เ�่ จริิญมาจากรากแรกเกิิดและงอกออกมาจากเมล็ด็ โคน ของรากแก้้วจะมีีขนาดใหญ่่และค่่อย ๆ เรีียวไปถึึงปลายราก รากแขนง เป็็นรากที่�่แตกออกมาจากรากแก้้วเจริิญเติิบโตขนานไปกัับ พื้้�นดิินและสามารถแตกแขนงไปได้้เรื่อ� ย ๆ รากฝอย เป็็นรากที่�่มีีขนาดและรููปร่่างเหมืือน ๆ กััน โดยจะเกิิดเป็็น กระจุกุ จากรอบโคนต้น้ แทนรากแรกเกิิดที่ห�่ ยุดุ เติิบโต ขนราก หรือื รากขนอ่อ่ น มีลี ัักษณะเป็น็ ขนเส้น้ เล็ก็ ๆ จำ�ำ นวนมากที่อ่� ยู่�่ รอบ ๆ ปลายราก ทำำ�หน้้าที่�่ดููดน้ำ��ำ และแร่่ธาตุุ

6 หน้้าที่่ข� องราก ราก มีีหน้า้ ที่่�หลััก คือื 1. ยึดึ ลำำ�ต้น้ ให้ท้ รงตััวติดิ อยู่�่ กับั พื้้น� ดิิน 2. ดููดน้ำ�ำ� และแร่่ธาตุุ H2O จากดิิน แล้้วลำ�ำ เลีียงขึ้�นไปยััง ส่่วนต่่าง ๆ ของพืืช โดยผ่่าน ทางลำำ�ต้้นหรือื กิ่ง่� H2O H2O

7 นอกจากนี้้� รากบางชนิิดยัังทำ�ำ หน้า้ ที่อ�่ื่น� ๆ ด้้วย ได้แ้ ก่่ 1. รากสะสมอาหาร เป็น็ แหล่ง่ เก็บ็ สะสมอาหารไว้้สำำ�หรัับต้น้ เช่่น รากแคร์์รอต รากมัันสำ�ำ ปะหลััง เป็็นต้้น 2. รากค้ำำ��จุุน เป็็นรากที่่�ช่่วยค้ำำ�� จุนุ และพยุงุ ลำำ�ต้น้ ไว้้ เช่น่ รากโกงกาง เป็น็ ต้้น 3. รากยึึดเกาะ เป็น็ รากสำ�ำ หรับั ยึดึ เกาะลำ�ำ ต้น้ หรือื กิ่ง� ไม้อ้ื่น� เช่น่ พลูู ด่า่ ง กล้ว้ ยไม้้ เป็น็ ต้น้ 4. รากสัังเคราะห์ด์ ้ว้ ยแสง พืชื บาง ชนิดิ มีสี ีเี ขียี วตรงปลายของราก เพื่่�อช่่วยสร้า้ งอาหาร เช่่น ราก กล้ว้ ยไม้้ เป็น็ ต้น้ 5. รากหายใจ เป็น็ รากที่่�มีีลักั ษณะ แหลมโผล่ข่ึ้น� มาเหนือื ดินิ หรือื น้ำ�ำ� ช่ว่ ยในการหายใจ เช่น่ รากแสม เป็น็ ต้้น

8 กิจิ กรรมที่่� 1 สำำ�รวจพืืชในโรงเรีียน จุุดประสงค์์ สำำ�รวจพืืชและบอกส่ว่ นประกอบต่า่ ง ๆ ของพืืชในโรงเรียี น กิจิ กรรมที่่� 1.1 ให้น้ ัักเรียี นสำ�ำ รวจพืชื ในโรงเรียี นแล้ว้ บัันทึึกสิ่ง�่ ที่�ส่ ัังเกตเห็น็ ลงในตาราง ตารางสำ�ำ รวจพืชื ในโรงเรียี น ลำำ�ดัับ ชื่่อ� พืืช สว่ นทีส่ งั เกตเห็น หมากแดง ราก ลำ�ำ ต้น้ ใบ ดอก ผล เมล็ด ตัวั อย่่าง 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

9 กิิจกรรมที่่� 1.2 ให้้นัักเรีียนศึึกษาและค้้นคว้้าพืืชและจำ�ำ แนกเป็็นพืืชมีีดอก และพืชื ไม่่มีดี อกลงในตารางด้า้ นล่า่ งนี้้� ตารางการจำ�ำ แนกพืืชดอกและพืชื ไม่ม่ ีีดอก พืชื มีีดอก ไม่่มีีดอก 1. ชบา 2. มะพร้้าว 3. อััญชััน 4. กระบองเพชร 5. สน 6. เฟิริ ์น์ ข้า้ หลวงหลัังลาย 7. มอส 8. ปรง สรุุปผล จากกิิจกรรมนัักเรีียนจะเห็็นว่่า พืืชมีีหลายชนิิด ส่่วนใหญ่่จะ สัังเกตเห็น็ ส่ว่ นประกอบหลัักคือื ราก ลำำ�ต้น้ ใบ พืชื บางชนิิดสัังเกตเห็น็ ทั้้�งดอก ผล และเมล็็ดด้้วย

10 กิจิ กรรมที่่� 2 รากมีีลัักษณะอย่่างไร จุุดประสงค์ ์ ศึกึ ษาลัักษณะของรากแต่่ละชนิิด กิิจกรรม ให้น้ ัักเรียี นสัังเกตรากของพืชื 3 ชนิิด และวาดภาพบัันทึึกผล รากของต้้น..................... รากของต้้น..................... รากของต้้น.....................

11 รากของพืชื ชนิิดใดเป็น็ แบบรากแก้้ว รากของพืืชชนิิดใดเป็็นแบบรากฝอย รากแก้้ว รากฝอย สรุุปผล จากกิิจกรรมนัักเรียี นจะเห็น็ ว่า่ รากของต้น้ หอมหรือื ต้น้ หญ้า้ มีีลัักษณะคล้้ายเครา เรีียกว่่า รากฝอย ส่่วนรากของต้้นผัักชีีหรืือ ต้้นเทีียน มีีรากขนาดใหญ่่ 1 เส้้นเรีียกว่่ารากแก้้ว และมีีรากเส้้น เล็ก็ ๆ เรียี กว่่า รากแขนง แตกออกมาจากรากแก้้วเต็ม็ ไปหมด

12 กิิจกรรมที่่� 3 รากมีีหน้า้ ที่่อ� ะไรบ้้าง จุุดประสงค์ ์ ศึึกษาและทดลองหน้า้ ที่�่ของราก อุุปกรณ์ ์ 1. ผัักชีี ต้น้ หอม ต้น้ กระสััง ต้้นเซเลอรีี ที่่ม� ีรี ากติิดอยู่่� 2. สีีผสมอาหารแบบผงสีีแดง 3. บีกี เกอร์์ 4. น้ำำ�� กิจิ กรรม 1. ให้้นัักเรีียนถอนต้น้ หญ้้า 1 ต้น้ สัังเกตและวาดภาพบัันทึึกผล ผลการทดลอง (วาดภาพ)

13 2. ให้น้ ัักเรีียนนำ�ำ ต้้นพืชื 1 ต้น้ ที่่ม� ีรี ากติิดอยู่่� ล้า้ งน้ำ��ำ ให้ส้ ะอาด แช่น่ ้ำำ�� สีแี ดงทิ้้ง� ไว้้ 1 คืนื สัังเกตและบัันทึึกผลการทดลอง ตารางแสดงผลการทดลอง การเปลี่่�ยนแปลงที่่เ� กิดิ ขึ้้น� เมื่่อ� แช่พ่ ืืชที่่�มีีรากในน้ำ�ำ�สีีแดง เริ่ม� ต้้นการทดลอง ผลการทดลอง (วาดภาพ) .......................... (วาดภาพ) .......................... .......................... .......................... .......................... .......................... .......................... .......................... .......................... .......................... .......................... ..........................

14 คำำ�ถามท้้ายกิิจกรรม 1. เมื่�อดึึงต้น้ หญ้า้ ออกจากดิิน ต้้องออกแรงหรืือไม่่ เพราะเหตุใุ ด ................................................................................................................ ................................................................................................................ 2. เมื่�อแช่่พืชื ที่ม�่ ีรี ากในน้ำ��ำ สีแี ดง 1 คืืนมีผี ลการเปลี่�ยนแปลงอย่า่ งไร ................................................................................................................ ................................................................................................................ 3. จากผลการทดลองในข้้อ 2 เหตุุใดจึึงเป็็นเช่่นนั้้น� ................................................................................................................ ................................................................................................................ สรุุปผล

15 จากกิิจกรรมนัักเรีียนจะเห็็นว่่า เมื่่�อดึึงต้้นหญ้้าขึ้�นจากดิิน ต้้องออกแรงเพราะรากชอนไชลงในดิินจึึงทำำ�ให้้ยึึดลำ�ำ ต้้นทรงอยู่่� ได้้ และเมื่่�อแช่่ต้้นกระสัังในน้ำ��ำ แดง จะเห็็นว่่าทุุกส่่วนของพืืชมีี สีแี ดงอย่า่ งชััดเจน แสดงว่า่ รากดููดน้ำำ��ขึ้้น� ไปยัังลำำ�ต้น้ และส่ว่ นต่า่ ง ๆ ของพืชื ความรู้้�เพิ่่�มเติมิ รากทำ�ำ หน้า้ ที่ช่� อนไชในดิินที่�่ปลายราก มีีขนรากอยู่�่ จำำ�นวนมาก แต่่ บริิเวณโคนรากไม่ม่ ีขี นราก ขนรากเป็น็ ส่ว่ นที่ต่� ้น้ ไม้ใ้ ช้ด้ ููดน้ำำ��และแร่ธ่ าตุขุึ้น� มาจากดิิน แต่ข่ นราก บอบบางและขาดง่่าย ถ้้าไม่่มีีขนราก ต้้นไม้้จะได้้รัับน้ำ��ำ ไม่่เพีียงพอและ เหี่่�ยวเฉา ลองทายซิิว่่า น้ำ�ำ� และแร่ธ่ าตุทุ ี่่ร� ากดููดซึึมจะ ถููกลำำ�เลียี งไปที่�ล่ ำำ�ต้น้ แล้้วถููกส่ง่ ต่่อไปที่ใ�่ บ และดอกอย่่างไร

16 ลÓต้้น ลำ�ำ ต้้น เป็็นส่่วนของพืืชที่�่เจริิญเติิบโตต่่อจากราก และเจริิญเติิบโตต้้าน แรงดึึงดููดของโลก ทำำ�หน้้าที่่�ลำ�ำ เลียี งน้ำ�ำ� และแร่ธ่ าตุุไปยัังส่่วนต่่าง ๆ ของพืืช ส่่วนประกอบของลÓต้้น ข้อ้ เป็น็ ส่ว่ นของลำ�ำ ต้น้ บริิเวณที่ม่� ีีกิ่ง่� ใบ หรือื ตาเจริิญออกมา ปล้้อง เป็น็ ส่ว่ นของลำำ�ต้้นที่อ่� ยู่่�ระหว่า่ งข้อ้ 2 ข้้อ ตา เป็็นส่่วนเล็ก็ ๆ ที่ย�่ อดหรืือซอกใบ เจริิญเป็็นกิ่�่ง ใบ หรือื ดอก ตามีรี ููปร่่างโค้้งนููน หรืือรููปกรวย ชนิิดของลÓต้้น แบ่ง่ ได้้ 2 ชนิิด ตามตำำ�แหน่่งที่�อ่ ยู่�่ คืือ 1. ลำำ�ต้้นเหนืือดิิน มะพร้้าว

17 2. ลำ�ำ ต้้นใต้ด้ ิิน มันั ฝรั่ง� หัวั หอม หน้า้ ที่่ข� องลÓต้น้ 1. เป็็นโครงสร้้างค้ำ�ำ� จุนุ ของพืืช ชููกิ่�่ง ก้า้ น ใบ และดอกให้ไ้ ด้ร้ ัับแสงแดด

18 2. เป็็นทางลำำ�เลีียงน้ำ��ำ และแร่่ธาตุุจากรากที่่�ดููดขึ้้�นมาส่่งต่่อไปยัังใบและ ส่่วนต่่าง ๆ ของพืืช 3. เป็็นทางลำ�ำ เลีียงอาหารที่�่ใบสร้้างขึ้�น ส่่งผ่่านลำำ�ต้้นไปยัังรากและส่่วน ต่า่ ง ๆ ของพืชื

19 4. ทำ�ำ หน้า้ ที่�พ่ ิิเศษต่า่ ง ๆ เช่น่ 1. ลำ�ำ ต้น้ สะสมอาหาร เป็น็ ลำำ�ต้น้ ที่ท่� ำำ� หน้้าที่�่เป็็นแหล่่งเก็็บสะสมอาหาร โดยมีีลำ�ำ ต้้นอยู่่�ใต้้ดิิน เช่่น ขิิง ข่่า ขมิ้น� เผืือก มัันฝรั่ง�่ เป็็นต้น้ 2. ลำ�ำ ต้้นสัังเคราะห์์ด้้วยแสง พืืชบาง ชนิิดมีีลำ�ำ ต้้นเป็็นสีีเขีียวไว้้สำ�ำ หรัับ สร้า้ งอาหาร โดยวิิธีกี ารสัังเคราะห์์ ด้ว้ ยแสง เช่น่ กระบองเพชร พญา ไร้้ใบ ผัักบุ้�ง เป็็นต้้น 3. ลำำ�ต้้นขยายพัันธุ์�์ เช่่น โหระพา พลููด่่าง โกสน คุุณนายตื่่�นสาย ลีีลาวดีี อ้้อย เป็็นต้น้ 4. ลำำ�ต้น้ เปลี่ย� นไปเป็น็ มือื พััน เพื่่อ� ช่ว่ ย พยุุงค้ำำ�� จุุนลำ�ำ ต้้น เช่่น บวบ ตำำ�ลึึง น้ำำ�� เต้้า เป็น็ ต้้น

20 กิิจกรรมที่่� 4 ส่่วนประกอบของลำำ�ต้น้ มีีอะไรบ้้าง จุุดประสงค์ ์ ศึึกษาลัักษณะและส่ว่ นประกอบของลำำ�ต้้น อุุปกรณ์ ์ 1. ต้น้ ไม้้ที่เ�่ ห็น็ ลำำ�ต้้นชััดเจน 2. มัันฝรั่่�งหรือื ขิิง กิิจกรรม 1. ให้้นัักเรีียนศึึกษาส่่วนประกอบของลำ�ำ ต้้น วาดภาพและชี้�ส่่วนประกอบ ของลำำ�ต้น้ ตามที่น�่ ัักเรีียนสัังเกตเห็็น ลำ�ำ ต้น้ ของ .................... ลำำ�ต้้นของ .................... ลำำ�ต้น้ ของ ....................

21 สรุุปผล จากกิิจกรรมนัักเรียี นจะเห็็นว่า่ ลำ�ำ ต้้นมีสี ่ว่ นประกอบคือื ตา ข้อ้ ปล้อ้ ง พืชื บางชนิิดมองเห็น็ ข้อ้ ปล้อ้ งชััดเจน เช่น่ หมาก มะพร้า้ ว ไผ่่ เราจะสัังเกตเห็น็ ว่า่ ลำ�ำ ต้น้ ของพืชื ส่ว่ นใหญ่ม่ ีลี ำำ�ต้น้ ตั้ง� ตรงขึ้น� ด้า้ น บน แต่่พืชื บางชนิิดมีลี ำ�ำ ต้้นสะสมอาหารใต้ด้ ิิน เช่่น มัันฝรั่�ง่

22 กิจิ กรรมที่่� 5 ลำำ�ต้น้ ทำำ�หน้า้ ที่่�อะไรบ้้าง จุุดประสงค์ ์ ศึึกษาและทดลองหน้้าที่่�ของลำ�ำ ต้้น อุุปกรณ์ ์ 1. ต้น้ เทียี น ต้้นกระสััง 2. บีกี เกอร์์ใส่น่ ้ำำ��สีแี ดง 3. ใบมีดี 4. แว่น่ ขยาย กิจิ กรรม 1. ให้้นัักเรีียนนำำ�ต้้นไม้้ที่่�ตััดรากออก แช่่น้ำำ�� สีแี ดง 30 นาทีี สัังเกตผลการ ทดลอง 2. ตััดลำำ�ต้้นตามขวางและตามยาว ส่่องดููด้ว้ ยแว่่นขยาย และวาดภาพ ลงในตารางบัันทึึกผล

23 ตารางบันั ทึึกผลการทดลอง ชื่่�อพืืช การเปลี่่�ยนแปลงที่่�เกิดิ ขึ้้น� เมื่่อ� แช่่ ล�ำต้นตดั ตามขวาง ลำ�ำ ต้น้ ลงในน้ำ��ำ สีีแดง (ทิ้้ง� ไว้้ 30 นาทีี) .................... (วาดภาพ) .................... ลำ�ำ ต้้นตัดั ตามยาว (วาดภาพ) คำำ�ถามท้้ายกิิจกรรม 1. หลัังจากแช่พ่ ืืชในน้ำำ�� สีแี ดง 30 นาทีี มีกี ารเปลี่ย� นแปลงอย่า่ งไรบ้า้ ง ................................................................................................................ ................................................................................................................ 2. เมื่่�อใช้้แว่่นขยายส่่องดููลำำ�ต้้นที่�่ตััดตามขวางและตััดตามยาว มีีลัักษณะ แตกต่า่ งกัันอย่่างไร ................................................................................................................ ................................................................................................................ 3. ให้้นัักเรีียนสัังเกตส่่วนต่า่ ง ๆ ของพืืชที่�อ่ ยู่่�ติิดกัับลำ�ำ ต้น้ มีสี ่่วนใดอีีกบ้้าง ................................................................................................................ ................................................................................................................

24 สรุุปผล จากกิิจกรรมนัักเรียี นจะเห็น็ ว่า่ เมื่อ� ส่อ่ งดููด้ว้ ยกล้อ้ งจุลุ ทรรศน์์ จะเห็น็ สีแี ดงกระจายทั่่ว� ส่ว่ นที่่เ� ห็น็ เป็น็ สีแี ดง คือื ท่อ่ ลำำ�เลียี งน้ำำ�� และ แร่่ธาตุุ ภาพตัดั ขวางของลำ�ำ ต้น้ พืชื ใบเลี้ย� งคู่�แ่ ละใบเลี้�ยงเดี่่ย� ว พืชื ใบเลี้ย�้ งคู่่� ใบเลี้้ย� งเดี่�ยว

25 กิิจกรรมที่่� 6 รากและลำำ�ต้น้ ของพืืช ทำำ�หน้้าที่่�สะสมอาหารได้ห้ รืือไม่่ จุุดประสงค์ ์ ศึึกษาและทดลองการสะสมอาหารของลำ�ำ ต้น้ และใบ อุุปกรณ์ ์ 1. แคร์์รอต มัันแกว มัันเทศ ขิิง เผืือก มัันฝรั่ง�่ 2. น้ำ�ำ� แป้ง้ มััน 3. มีีด 4. สารละลายไอโอดีีน 5. หลอดหยด 6. บีกี เกอร์์ กิจิ กรรม 1. เตรียี มละลายแป้้งมัันในน้ำ�ำ� 2. หยดสารละลายไอโอดีนี 1-2 หยด ลงในน้ำ�ำ� แป้้งมััน สัังเกตการเปลี่ �ยนแปลงและบัันทึึกผล 3. สัังเกตพืืชที่่�เตรีียมมา จำำ�แนกว่่าเป็็นส่่วนของราก หรืือลำ�ำ ต้น้ แล้้วหั่�่นพืืชแต่ล่ ะชนิิดออกเป็็นชิ้น� ๆ 4. หยดสารละลายไอโอดีีน 1-2 หยด ลงบนพืืชแต่่ละ ชนิิด สัังเกตการเปลี่�ยนแปลงและบัันทึึกผล Iodine

26 ผลการทดลองหยดสารละลายไอโอดีนี ในน้ำ�ำ�แป้้งมััน ก่่อนหยดสารละลายไอโอดีีน หลัังหยดสารละลายไอโอดีนี ตารางบันั ทึกึ ผลการเปลี่่ย� นแปลงของสารละลายไอโอดีนี บนพืชื ชนิดิ ต่า่ ง ๆ พืชทศ่ี ึกษา ส่ว่ นของพืืช การเปลี่่ย� นแปลงเมื่�อหยด ราก ลำ�ำ ต้้น สารละลายไอโอดีีน 1. แคร์์รอต 2. มัันแกว 3. มัันเทศ 4. ขิิง 5. เผือื ก 6. มัันฝรั่่�ง

27 คำำ�ถามท้้ายกิจิ กรรม 1. เมื่อ� หยดสารละลายไอโอดีนี ลงในน้ำ�ำ� แป้ง้ มัันเกิิดการเปลี่ย� นแปลงอย่า่ งไร ................................................................................................................ ................................................................................................................ 2. เมื่่�อหยดสารละลายไอโอดีีนลงบนพืืชแต่่ละชนิิด เกิิดการเปลี่�ยนแปลง อย่า่ งไร ................................................................................................................ ................................................................................................................ 3. จากการทดลอง พืืชชนิิดใดสะสมแป้ง้ ทราบได้อ้ ย่า่ งไร ................................................................................................................ ................................................................................................................ สรุุปผล จากกิิจกรรมนัักเรียี นจะเห็น็ ว่่าสารละลายไอโอดีนี ที่่�หยดลง ไปเปลี่ย� นสีขี องเนื้้�อมัันฝรั่่ง� ให้้กลายเป็น็ สีมี ่ว่ ง ที่่เ� ป็็นเช่น่ นี้้�เพราะใน หััวมัันฝรั่ง่� มีแี ป้ง้ สะสมอยู่�่ ดัังนั้้น� เผือื ก มัันแกว ขิิง แคร์ร์ อต มัันเทศ ก็็มีีแป้้งสะสมอยู่�่เช่่นกััน เพราะแป้้งเป็็นสารอาหารที่่�หน่่อและราก ต้อ้ งใช้ใ้ นการเจริิญเติิบโต

28 ใบ ใบ เป็น็ ส่ว่ นของพืชื ซึ่ง่� เกิิดทางด้า้ นข้า้ งของลำ�ำ ต้น้ บริิเวณข้อ้ มีลี ัักษณะ และขนาดที่แ�่ ตกต่า่ งกััน มีีสารสีเี ขียี วที่เ�่ รีียกว่า่ คลอโรฟิิลล์์ (Chlorophyll) ส่่วนประกอบของใบ กานใบ เสน ใบ แผนใบ 1. ก้้านใบ เป็็นส่่วนที่่�ต่่อจากลำำ�ต้้นหรืือกิ่�่งไปเส้้นใบ ทำ�ำ หน้้าที่่�ยึึด แผ่น่ ใบกัับลำ�ำ ต้น้ หรือื กิ่ง่� 2. แผ่่นใบ ลัักษณะเป็็นแผ่น่ มีสี ีเี ขียี ว มีรี ููปร่่างต่า่ ง ๆ กััน ทำ�ำ หน้า้ ที่�่ สัังเคราะห์์ด้ว้ ยแสง 3. เส้น้ ใบ ลัักษณะเป็็นเส้้นของกลุ่่�มท่่อลำ�ำ เลีียงภายในแผ่น่ ใบ ทำ�ำ หน้า้ ที่ล่� ำำ�เลียี งสาร

29 หน้้าที่่ข� องใบ 1. สร้า้ งอาหาร ใบสร้า้ งอาหารพวกแป้ง้ และน้ำ��ำ ตาลด้ว้ ยวิิธีกี ารสัังเคราะห์์ ด้ว้ ยแสง โดยใบจะดููดก๊า๊ ซคาร์บ์ อนไดออกไซด์เ์ ข้า้ ทางปากใบ ไปรวมกัับน้ำำ�� และแร่่ ธาตุุที่�่รากดููดขึ้้�นมาโดยมีีคลอโรฟิิลล์์และแสงแดดเป็็นตััวช่่วยให้้เกิิดแป้้ง น้ำ�ำ�ตาล และจะคายก๊า๊ ซออกซิิเจนออกทางปากใบ แกสออกซเิ จน กลูโคส แกสคารบ อนไดออกไซด แสงจากดวงอาทติ ย นำ้ น้ำ 2. หายใจ ใบใช้้แก๊ส๊ ออกซิิเจนในการหายใจ เพื่่�อเผาผลาญอาหารที่�ส่ ร้้าง ขึ้�นให้้เปลี่ย� นเป็น็ พลัังงานไปใช้ใ้ นการดููดน้ำ�ำ�ของราก การสัังเคราะห์ด์ ้ว้ ยแสง และ การลำำ�เลีียงอาหาร ขณะเดีียวกัันก็็จะคายก๊า๊ ซคาร์์บอนไดออกไซด์แ์ ละน้ำ�ำ� ออกมา ทางปากใบด้ว้ ย

30 3. คายน้ำำ�� ใบคายน้ำ��ำ ทางปากใบ เพื่่อ� ลดความร้อ้ นในขณะที่ม�่ ีแี สงแดดมาก และยัังช่่วยให้้รากดููดน้ำำ��ขึ้้�นไปยัังลำ�ำ ต้้นได้้เร็็วขึ้้�น ถ้้าหากดููดน้ำ�ำ�ได้้น้้อยไม่่ทัันกัับที่่� ระเหยไป ใบจะเหี่่�ยวลง ใบของพืชื บางชนิิดทำ�ำ หน้้าที่�พ่ ิิเศษอื่�น ๆ ได้้แก่่ 1. ใบมือื เกาะ (leaf tendrils) ใบย่อ่ ย หรือื บางส่ว่ นของใบที่เ่� ปลี่ย� นแปลงไป ทำ�ำ หน้้าที่�่ยึึดเกาะ เช่่น ใบพวงแสด ใบหวายลิิง 2. ใบหนาม (spinose leaf) ใบที่�่ เปลี่ย� นแปลงไปเพื่่อ� ทำำ�หน้า้ ที่ป่� ้อ้ งกััน อัันตรายและลดการคายน้ำำ�� เช่่น ใบกระบองเพชรที่ล�่ ดรููปเป็็นหนาม

31 3. ใบกินิ แมลง (insectivorous leaf) ใบที่เ�่ ปลี่ย� นแปลงไปทำำ�หน้า้ ที่จ่� ัับแมลง หรืือสััตว์์เล็ก็ ๆ เพื่่อ� นำ�ำ สารอาหารที่�่ ได้ม้ าใช้ใ้ นการดำำ�รงชีวี ิติ เช่น่ ใบหม้อ้ ข้า้ วหม้อ้ แกงลิิง 4. ใบสะสมอาหาร (storage leaf) ใบที่ห่� นาและอวบ ทำำ�หน้า้ ที่เ�่ ก็บ็ สะสม อาหารหรืือน้ำ�ำ� เช่่น ใบกุุหลาบหิิน หอม กระเทียี ม 5. ใบขยายพันั ธุ์� (reproductive leaf) ใบบางชนิิดทำ�ำ หน้า้ ที่�ส่ ืบื พัันธุ์์�ได้้ เช่่น ใบคว่ำ�ำ� ตายหงายเป็น็

32 กิจิ กรรมที่่� 7 ใบของพืืชมีีลัักษณะอย่่างไร จุุดประสงค์ ์ ศึึกษาลัักษณะและส่ว่ นประกอบของใบ อุุปกรณ์ ์ 1. ใบพืชื 2 ชนิิด 2. ชุดุ Smart lens 3. สมาร์์ตโฟนหรือื แท็็บเล็็ต กิิจกรรม 1. นำำ�ใบไม้ม้ าสัังเกตและวาดภาพใบไม้้ พร้อ้ มชี้้ส� ่ว่ นประกอบต่่าง ๆ ของใบ

33 2. คว่ำำ��ใบพืชื ในกรอบที่่�กำ�ำ หนดให้้ ขยี้ใ� บไม้้ สัังเกตผลที่�เ่ กิิดขึ้้�น ใบ ......................................... ใบ ......................................... 3. ทดลองถ่่ายภาพใบไม้้ด้้วย Smart lens และบัันทึึกผล

34 คำำ�ถามท้า้ ยกิิจกรรม 1. ทำำ�ไมต้อ้ งคว่ำ��ำ ใบไม้ก้ ่อ่ นขยี้� ...................................................................... ................................................................................................................ ................................................................................................................ 2. สีจี ากใบไม้แ้ ต่ล่ ะชนิิดที่่ต� ิิดบนกระดาษ เหมืือนกัันอย่า่ งไร …………………...............………………………………………… ต่า่ งกัันอย่า่ งไร ......................................................................................... 3. ภาพที่�่มองผ่่าน Smart lens มีีลัักษณะแตกต่่างจากมองด้้วยตาเปล่่า อย่า่ งไร ................................................................................................................ ................................................................................................................ สรุุปผล จากกิิจกรรมนัักเรียี นจะเห็น็ ว่า่ เนื้้อ� เยื่อ� ลำำ�เลียี งน้ำ��ำ และแร่ธ่ าตุุ ในใบเรียี กว่า่ เส้น้ ใบ พืชื บางชนิิดมีเี ส้น้ ใบเรียี งขนานกััน เส้น้ ใบแบบ นี้้เ� รียี กว่า่ เส้น้ ใบขนาน เช่น่ ใบเตย แต่เ่ ส้น้ ใบพืชื บางชนิิดแตกแขนง เป็น็ ร่่างแห เรียี กว่า่ เส้้นใบร่่างแห เช่น่ โหระพา

35 กิจิ กรรมที่่� 8 ใบของพืืชมีีหน้้าที่่อ� ะไรบ้า้ ง กิิจกรรมที่่� 8.1 พืชื คายน้ำ�ำ�ได้้จริงิ หรือื ไม่่ จุุดประสงค์ ์ ศึกึ ษาและทำ�ำ การทดลองหน้้าที่ข�่ องใบ อุุปกรณ์ ์ 1. กระถางต้้นไม้้ 2 กระถาง ที่�ม่ ีใี บและไม่ม่ ีใี บ 2. ถุงุ พลาสติิก 3. เชือื กฟาง กิจิ กรรม 1. นำำ�ถุุงพลาสติิกครอบกิ่�่งที่่�มีีใบและไม่่มีีใบแล้้วใช้้เชืือกฟางรััดปากถุุง ให้้แน่น่ 2. ทิ้้�งไว้้กลางแดด 10-15 นาทีี 3. สัังเกตผลการเปลี่ย� นแปลงและวาดภาพบัันทึึกผล

36 ตารางบัันทึึกผลการทดลอง การเปลี่่�ยนแปลงที่่�เกิิดขึ้้น� การทดลอง ก่อ่ นนำำ�ไปวาง หลัังจากวาง กลางแดด กลางแดด ถุงพลาสติก กิ่ง� ที่่ม� ีีใบ ถุงพลาสติก กิ่ �งที่่�ไม่่มีีใบ จากกิิจกรรมนัักเรีียนจะเห็็นว่่า ไอน้ำ�ำ�ที่�่เกาะอยู่่�ในถุุงที่่�มีีใบ มาจากการคายน้ำ�ำ� เพราะน้ำ��ำ และแร่่ธาตุุที่่�รากดููดซึึมจะถููกลำำ�เลีียง ไปตามลำ�ำ ต้น้ และเส้น้ ใบ น้ำ��ำ ส่ว่ นเกิินจะถููกขัับเป็น็ ไอน้ำ�ำ� ออกมาทาง ปากใบ ซึ่่�งมีอี ยู่ท่� ี่่ด� ้้านหลัังใบเป็น็ จำำ�นวนมาก

37 กิจิ กรรมที่่� 8.2 พืชื คายน้ำ��ำ ที่่ส� ่ว่ นใด อุุปกรณ์ ์ 1. ใบว่า่ นกาบหอย 2. กล้อ้ งจุลุ ทรรศน์์ 3. ชุุดอุุปกรณ์์ในการทำ�ำ สไลด์์ 4. ชุุด Smart lens 5. สมาร์ต์ โฟนหรือื แท็็บเล็็ต กิิจกรรม 1. ฉีีกแฉลบด้า้ นผิิวใบด้้านล่า่ งให้ไ้ ด้เ้ ยื่อ� บาง ๆ 2. ใช้ใ้ บมีดี โกนกรีดี ให้เ้ หลือื เฉพาะส่ว่ นเนื้้อ� เยื่อ� ผิิวใบที่�่ มีลี ัักษณะบางใสวางบนสไลด์์ หยดน้ำ�ำ� 1 หยด ปิิด ด้้วยกระจกสไลด์น์ ำำ�มาส่อ่ งดููด้ว้ ยกล้้องจุลุ ทรรศน์์ 3. วาดภาพปากใบที่่ส� ัังเกตได้จ้ ากกล้้องจุุลทรรศน์์ 4. ถ่่ายภาพปากใบด้้วย Smart lens และบัันทึึกผล ภาพปากใบของ .................... ภาพจาก Smart lens กำ�ำ ลัังขยาย ................. เท่า่ กำำ�ลัังขยาย ................. เท่่า

38 คำำ�ถามท้า้ ยกิิจกรรม 1. จากกิิจกรรมที่่� 8.1 เมื่�อเวลาผ่า่ นไป 10-15 นาทีี สิ่่ง� ที่เ�่ กิิดขึ้้น� คือื ................................................................................................................ ................................................................................................................ 2. จากกิิจกรรมที่�่ 8.1 นัักเรีียนคิิดว่่าน้ำ��ำ ที่อ�่ ยู่ใ�่ นถุุงพลาสติิกมาจากไหน ................................................................................................................ ................................................................................................................ 3. จากกิิจกรรมที่่� 8.2 ภาพที่่น� ัักเรีียนสัังเกตเห็็นผ่่านกล้้องจุุลทรรศน์์ และ Smart lens มีีลัักษณะอย่า่ งไร ................................................................................................................ ................................................................................................................ 4. ส่่วนใดของพืชื ที่�่ทำำ�หน้้าที่�ค่ ายน้ำำ�� ................................................................................................................ ................................................................................................................ 5. พืชื คายน้ำ�ำ� เพื่่�ออะไร ................................................................................................................ ................................................................................................................ 6. พืืชคายน้ำ��ำ เวลาใด ................................................................................................................ ................................................................................................................ จากกิิจกรรมนัักเรียี นจะเห็น็ ว่า่ ปากใบมีรี ููปร่า่ งเหมือื นเมล็ด็ ถั่่ว� แดงประกบกััน น้ำำ�� ส่ว่ นเกิินในลำำ�ต้้นถููกขัับออกมาทางปากใบใน รููปของไอน้ำ��ำ ปากใบเปิดิ และปิิดได้้อย่่างอิิสระ จึึงทำ�ำ หน้า้ ที่่�ควบคุมุ ปริิมาณน้ำ�ำ� ภายในลำ�ำ ต้น้ ได้ด้ ีี