งานวิจัยศิลปวัฒนธรรมเพลงพื้นบ้าน อำเภอวัดเพลง จังหวัดราชบุรี

การพัฒนานวตั กรรมการเรยี นการสอน “ศลิ ปวฒั นธรรมเพลงพื้นบ้าน อำเภอวดั เพลง จงั หวัดราชบุรี” โดย นายนพวินท์ รอดแกว้ รหสั นักศึกษา 634101003 นายวิวัฒน์ เต็มศริ ิ รหัสนักศึกษา 634101006 นางสาวธนภัทร ทรงพลนภจร รหสั นกั ศึกษา 634101012 นางสาวสทุ ตั ตา สีเกตุ รหัสนกั ศกึ ษา 634101024 นางสาวอนิ ทิรา สืบสุข รหสั นกั ศึกษา 634101028 นักศึกษาสาขาวชิ าภาษาไทย รายงานวิจัยนี้เป็นส่วนหน่งึ ของวิชา TH62612 การวิจยั ทางภาษาไทย มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏหมู่บ้านจอมบงึ พ.ศ. 2565

การพัฒนานวัตกรรมการเรยี นการสอน “ศิลปวัฒนธรรมเพลงพน้ื บ้าน อำเภอวัดเพลง จงั หวัดราชบุรี” โดย นายนพวนิ ท์ รอดแก้ว รหสั นกั ศึกษา 634101003 นายววิ ฒั น์ เต็มศริ ิ รหัสนักศึกษา 634101006 นางสาวธนภัทร ทรงพลนภจร รหสั นักศึกษา 634101012 นางสาวสุทตั ตา สีเกตุ รหสั นักศกึ ษา 634101024 นางสาวอนิ ทริ า สบื สุข รหสั นักศึกษา 634101028 นกั ศึกษาสาขาวชิ าภาษาไทย รายงานวิจยั นีเ้ ป็นส่วนหน่งึ ของวชิ า TH62612 การวิจัยทางภาษาไทย มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏหม่บู ้านจอมบงึ พ.ศ. 2565

ก ช่อื เรอื่ ง การพัฒนานวตั กรรมการเรยี นการสอน “ศลิ ปวฒั นธรรมเพลงพ้ืนบ้าน ผวู้ ิจยั อำเภอวดั เพลง จังหวัดราชบุรี” นายนพวินท์ รอดแก้ว สาขาวชิ า นายววิ ัฒน์ เต็มศิริ ปีการศกึ ษา นางสาวธนภัทร ทรงพลนภจร นางสาวสทุ ัตตา สีเกตุ นางสาวอินทิรา สืบสุข ภาษาไทย 2565 บทคัดย่อ การวจิ ัยคร้งั นมี้ วี ัตถปุ ระสงค์เพอ่ื สรา้ งนวัตกรรมการเรียนการสอน และอธบิ ายพัฒนาการของ “ศิลปวัฒนธรรมเพลงพื้นบ้าน อำเภอวัดเพลง จังหวัดราชบุรี” การวิจัยนี้ใช้ระเบียบการวิจัย คือการ วเิ คราะหเ์ อกสารและการสัมภาษณ์ เคร่ืองมือในการวิจยั คร้ังนี้ คอื แบบสมั ภาษณ์แบบไมม่ ีโครงสร้างท่ี ใช้ในการสัมภาษณ์ และวิเคราะห์ข้อมูลศิลปวัฒนธรรมเพลงพื้นบ้าน อำเภอวัดเพลง จังหวัดราชบุรี กลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการวิจัยครั้งน้ี คือผู้ชำนาญในเรื่องของเพลงพื้นบ้าน จำนวน 1 ท่าน และเลือก ศึกษาเพลงพ้ืนบา้ น จำนวน 1 เพลง คือเพลงปรบไก่ ซึง่ ไดม้ าจากการเลือกแบบเจาะจง ผลการวิจัยพบว่า จากการศึกษาศิลปวัฒนธรรมเพลงพื้นบ้าน อำเภอวัดเพลง จังหวัดราชบุรี เพลงปรบไก่มีบทบาท และความสำคัญที่เป็นภูมิปัญญาด้านวัฒนธรรมดนตรี สะท้อนภาพสังคมท่ี ดำรงชีวิตความเป็นอยู่โดยการพึ่งพาตนเองควบคู่กับการพึ่งพาธรรมชาติ อีกทั้งมีความสนุกสนาน รื่นเริง บันเทิงใจ ในด้านความเชื่อในเรื่องของสิ่งศักดิ์สิทธิ์ มีการนำเพลงปรบไก่มาร้องแก้บน เมื่อสมหวังดังที่ได้บนไว้ เพลงปรบไก่นิยมเล่นในเทศกาลสงกรานต์และวันตรุษจีน ซึ่งเพลงปรบไก่ใน อำเภอวดั เพลง จงั หวัดราชบรุ ี มีเนื้อรอ้ งท่ีมกี ารใช้ถ้อยคำทส่ี ื่อความหมายโดยตรง แตใ่ นพื้นท่ีอ่ืนจะใช้ ถ้อยคำสองแงส่ องง่าม คำสำคญั : ศลิ ปวัฒนธรรม, เพลงพืน้ บ้าน, การร้องแก้บน, เพลงปรบไก่

ข สารบัญ หนา้ บทคดั ย่อภาษาไทย ............................................................................................................. ก สารบญั ............................................................................................................................. .. ข บทที่ 1 บทนำ ............................................................................................................................. .......... 1 ความสำคัญและทมี่ าของการวจิ ยั ............................................................................................ 1 คำถามการวิจยั ........................................................................................................................ 2 วตั ถุประสงค์การวิจัย ………………………………………………………………………………………………….. 2 ประโยชน์ทค่ี าดว่าจะไดร้ ับจากการวจิ ยั ................................................................................... 2 ขอบเขตการวิจยั ...................................................................................................................... 3 นยิ ามศัพท์เฉพาะ ..................................................................................................................... 3 กรอบความคิดในการวิจัย ........................................................................................................ 4 2 วรรณกรรมทีเ่ ก่ียวข้อง ........................................................................................................... 5 1. นวัตกรรมการเรียนการสอน ............................................................................................... 5 ความหมายสอ่ื การเรยี นการสอน .......................................................................................... 5 ความหมายของนวัตกรรมการศกึ ษา ..................................................................................... 6 ความหมายของนวตั กรรม ..................................................................................................... 7 2. จงั หวดั ราชบรุ ี ....................................................................................................................... 8 ภูมปิ ระเทศ ............................................................................................................................ 8 ภูมิอากาศ .............................................................................................................................. 9 3. อำเภอวดั เพลง ....................................................................................................................... 10 เสาหลักหินเมอื งเวยี งทุน ..................................................................................................... 11 ประวตั ิตำบลวดั เพลง ............................................................................................................ 13 ประวตั ิตำบลเกาะศาลพระ ................................................................................................... 15 4. ศิลปวัฒนธรรมพน้ื บา้ น ......................................................................................................... 18 ศิลปหัตกรรมพน้ื บ้านอำเภอวัดเพลง .................................................................................... 21 5. เพลงพื้นบ้าน ......................................................................................................................... 2 2 ความหมายของเพลงพืน้ บ้าน ............................................................................................... 22 ลักษณะของเพลงพื้นบ้าน .................................................................................................... 24

ค สารบญั (ตอ่ ) หน้า ลักษณะเนื้อร้อง ทำนอง ...................................................................................................... 26 ความสำคัญของเพลงพน้ื บา้ น .............................................................................................. 27 เพลงพ้นื บา้ น อำเภอวัดเพลง จงั หวดั ราชบรุ ี ....................................................................... 29 (1) เพลงปรบไก่ บา้ นเวยี งทนุ ............................................................................................. 29 (2) เพลงกล่อมเดก็ .............................................................................................................. 33 (3) เพลงเด็ก ........................................................................................................................ 37 (4) เพลงล้อ ................................................................................................................. ........ 40 (5) เพลงขอทาน .................................................................................................................. 43 (6) เพลงแหน่ างแมว ............................................................................................................ 45 6. งานวจิ ัยทเี่ กยี่ วขอ้ ง ................................................................................................................ 46 บทท่ี 3 วธิ ีดำเนนิ การวิจัย ..................................................................................................................... 50 1. การศึกษาและทบทวนเอกสาร ............................................................................................. 50 2. การคัดเลือกข้อมลู ............................................................................................................... 50 3. การวิเคราะหข์ ้อมลู .............................................................................................................. 51 4. ทฤษฎหี รือกรอบทใ่ี ช้ในการวเิ คราะหข์ ้อมูล ......................................................................... 52 4 ผลการวเิ คราะหข์ ้อมูล .............................................................................................................. 53 1. สร้างนวตั กรรมการเรียนการสอน “ศิลปวฒั นธรรมเพลงพนื้ บ้าน อำเภอวัดเพลง จังหวดั ราชบุรี” ............................................................................................. 53 2. อธิบายพัฒนาการของ “ศิลปวัฒนธรรมเพลงพนื้ บ้าน อำเภอวดั เพลง จงั หวัดราชบรุ ี” .............................................................................................. 54 5 สรปุ อภิปราย และเสนอแนะ ................................................................................................... 55 สรปุ ผลการวจิ ัย .......................................................................................................................... 55 เพลงปรบไก่ บา้ นเวยี งทุน .......................................................................................................... 55 อภปิ รายผลการวจิ ัย ................................................................................................................... 56 ขอ้ เสนอแนะ .............................................................................................................................. 56 บรรณานุกรม ............................................................................................................................. ...... 57 ภาคผนวก ............................................................................................................................. ........... 59

ง สารบญั (ตอ่ ) หน้า ภาคผนวก ก เคร่อื งมอื ท่ีใช้ในการวิจยั ...................................................................................... 60 แบบสมั ภาษณ์ .................................................................................................... 61 ภาคผนวก ข ภาพการเก็บข้อมลู ภาคสนาม ............................................................................. 62 ภาพท่ี 1 หมบู่ า้ นเวยี งทนุ ตำบลเกาะศาลพระ อำเภอวดั เพลง จงั หวดั ราชบรุ ี ............................................................. 63 ภาพท่ี 2 ศาลเจ้าพ่อโคกกระต่าย ตำบลเกาะศาลพระ อำเภอวัดเพลง จงั หวดั ราชบรุ ี ................................................................ 63 ภาพท่ี 3 ขณะสัมภาษณ์ นายทองหล่อ เคลือบสัมฤทธ์ิ ตำบลเกาะศาลพระ อำเภอวดั เพลง จังหวดั ราชบรุ ี ................................ 64 ภาพท่ี 4 โลเ่ กียรตคิ ณุ นายทองหลอ่ เคลือบสมั ฤทธิ์ ผู้ทรงคณุ ค่า ด้านอนุรักษ์วฒั นธรรมประเพณแี ละภูมปิ ัญญาท้องถิน่ “เพลงปรบไก่” ........................................................................................ 64 ภาพท่ี 5 เกยี รตบิ ัตร นายทองหล่อ เคลือบสัมฤทธิ์ ครูภูมิปญั ญาท้องถนิ่ ดา้ นเพลงพ้นื บ้าน .................................................. 65 ภาพท่ี 6 เกียรติบัตร นายทองหลอ่ เคลือบสมั ฤทธ์ิ เปน็ วทิ ยากรและสืบสานวฒั นธรรมเพลงปรบไก่ อำเภอวัดเพลง จงั หวดั ราชบรุ ี ........................................................................................... 65 ภาพท่ี 7 เกยี รติบตั รกระทรวงวฒั นธรรม นายทองหล่อ เคลือบสมั ฤทธ์ิ ............... 66 ภาพที่ 8 ผูเ้ กบ็ ข้อมลู และผู้ให้สัมภาษณ์ ............................................................... 66 ประวตั ิส่วนตัวผู้ให้สัมภาษณ์ .......................................................................................................... 67 ประวัตผิ ้วู จิ ัย (โดยย่อ) ..................................................................................................................... 68

1 บทที่ 1 บทนำ ความสำคญั และทม่ี าของการวิจยั จงั หวดั ราชบุรมี ชี ือ่ อันเปน็ มงคล หมายถึง “เมืองพระราชา” ซง่ึ เปน็ เมอื งทม่ี ีความหลากหลาย ทางศิลปวฒั นธรรม ประเพณี รวมไปถึงวถิ ชี ีวิตของคนในแต่ละอำเภอ เนือ่ งจากมีกลุ่มชาติพันธุ์อพยพ เข้ามาตั้งถิ่นฐานเป็นจำนวนมาก โดยจากหลักฐานที่พบ จังหวัดราชบุรีเป็นเมืองเก่าแก่เมืองหนึ่งของ ประเทศไทย และมีความรุ่งเรืองมาตั้งแต่ในอดีต จากการศึกษาทางประวัติศาสตร์ของนักโบราณคดี พบวา่ ดนิ แดนในแถบลุ่มแม่น้ำแม่กลองเป็นถน่ิ ฐานที่อยู่อาศัยของคนในหลายยุคสมยั ทำให้เช่ือได้ว่ามี ผูค้ นตัง้ ถ่นิ ฐานอยู่จงั หวดั ราชบรุ ีต้งั อยู่ในเขตพน้ื ที่ 3 ล่มุ นำ้ คอื ลุ่มแมน่ ้ำแมก่ ลอง ลมุ่ แมน่ ำ้ ทา่ จีน และ ลุ่มน้ำเพชรบุรี จึงมีความอุดมสมบูรณ์เหมาะแก่การเกษตรกรรม และเป็นจังหวัดที่มีความสงบ มีสภาพแวดล้อมที่ดี นอกเหนือจากนั้นมีการกำหนดเป้าหมายในการพัฒนาจังหวัดราชบุรีให้มีความ น่าอยู่ ใหค้ วามสำคญั ในด้านการพัฒนาภูมทิ ัศน์ สง่ เสรมิ ในดา้ นของศลิ ปวัฒนธรรมประเพณีของแต่ละ อำเภอให้มีความมเี อกลักษณ์โดดเดน่ (สำนักศลิ ปากรท่ี 1 ราชบรุ ี, ม.ป.ป., online) อำเภอวัดเพลง เปน็ อำเภอหน่ึงที่อยใู่ นจังหวดั ราชบุรี มีทงั้ หมด 3 ตำบล คอื 1. ตำบลวดั เพลง มีทั้งหมด 10 หมู่บ้าน ดังนี้ บ้านศรีสมรัตน์, บ้านคลองมหาดไชย, บ้านคลองฝรั่ง, บ้านวัดฝรั่ง, บ้านวัดเพลง, บ้านบึงท่าใหญ่, บ้านละว้า, บ้านบางนางสูญ, บ้านเพลง และบ้านไร่ลึก 2. ตำบล เกาะศาลพระ มีทั้งหมด 10 หมู่บ้าน ดังนี้ บ้านหนองเกษร, บ้านเวียงทุน, บ้านหัวดอน, บ้านบาง นางทวย, บ้านคลองพะเนาว์, บ้านท่าข้าม, บ้านท่าลาด, บ้านเกาะมอญ, บ้านเสลา และบ้านคลองขุด 3. ตำบลจอมประทัด มีทั้งหมด 8 หมู่บ้าน ดังนี้ บ้านบางกล้วย, บ้านบางกระลี่, บ้านต้นพลับ, บ้านหมู่ใหญ่, บ้านปลายคลองเล็ก, บ้านปากสระ, บ้านดอนกลาง และบ้านดอนตาสน ประชากร สว่ นใหญ่ในอำเภอวดั เพลงนับถือศาสนาพุทธและมีบางสว่ นนับถือศาสนาคริสต์ วัดในพระพุทธศาสนา มีดังนี้ 1. วัดเวียงทุน 2. วัดหนองเกสร 3. วัดเกาะศาลพระ 4. วัดเพลง 5. วัดศรัทธาราษฎร์ และ 6. วัดแจ้งเจริญ นอกจากนี้อำเภอวัดเพลงยังคงความโดดเด่นด้านศิลปวัฒนธรรมมากมาย อาทิ นิทานพื้นบ้าน การละเล่นพื้นบ้าน หัตถศิลป์ การเกษตร ภาษาและประเพณีต่าง ๆ ที่เป็นเอกลักษณ์ โดดเด่นเฉพาะด้าน นอกเหนือจากนั้นยังมีเพลงพื้นบ้านและเพลงต่าง ๆ ที่ได้รับการถ่ายทอดตั้งแต่ บรรพบรุ ษุ จนถงึ ปัจจุบัน (หมวดวิชาภาษาไทย โรงเรียนโสภณศริ ิราษฎร์ 2531, หน้า 5) เพลงเป็นส่งิ หนึ่งท่ีมีความสำคญั สำหรบั ชีวติ มนุษย์ในทุกยุคทุกสมัย และเพลงในแตล่ ะท้องถิ่น ย่อมแตกต่างกันไปตามสภาพชีวิตของสังคมในท้องถิ่นนั้น ๆ ซึ่งเป็นเอกลักษณ์ของแต่ละชาติ แต่ละ ภาษาในท้องถิ่นต่าง ๆ ที่เรียกกันว่า เพลงพื้นบ้าน (Folk song) หรือดนตรีพื้นบ้าน (Folk music) เพลงพ้ืนบา้ นจดั เป็นส่วนหน่งึ ของคติชาวบา้ น (Folklore) ท่นี ่าสนใจยงิ่ เพราะเพลงสะท้อนใหเ้ ห็นชีวิต ความเป็นอยู่ในขนบธรรมเนียมประเพณี ความเชื่อของชาวบ้านในท้องถิ่นนั้น เพลงพื้นบ้านเป็น วฒั นธรรมอย่างหน่ึงของการบันเทงิ ท่มี อี ยูใ่ นสังคมไทยมานาน และมีความสมั พันธ์อย่างใกล้ชิดกับวิถี

2 ชีวิตของคนไทย เช่น หนุ่มสาวร้องเกี้ยวกัน เด็ก ๆ ร้องเพลงเล่นกัน แม่กล่อมลูก หรือเป็นเพลงที่ใช้ ร้องในเทศกาลต่าง ๆ เช่น เพลงร้องในงานแห่บั้งไฟ เพลงบอก เพลงเรือ ฯลฯ เพลงพื้นบ้านจึงแยก จากวถิ ีการดำรงชีวติ ของชาวบา้ นได้ยาก เพราะผกู พนั กบั ชีวิตของคนไทยอย่างใกล้ชิด และสืบทอดกัน มาชา้ นาน (พรรณราย คำโสภา 2542, หนา้ 22) เพลงพ้นื บ้าน คอื เพลงทีช่ าวบ้านในท้องถนิ่ ตา่ ง ๆ คิดประดิษฐข์ ้นึ เพ่ือความสนุกสนานร่ืนเริง และเพื่อผ่อนคลายความตึงเครียด มีแบบแผนการร้องไปตามความนิยมและสำเนียงภาษาพูดใน ท้องถิ่นของตน ใชภ้ าษาเรยี บงา่ ย สะทอ้ นให้เห็นวิถีชวี ติ ของชาวบา้ น มีลีลาการรอ้ ง การรำ อิสระทั้ง รูปแบบและเนื้อหา มีการปรับเปลี่ยนและยืดหยุ่นไปตามสังคมที่เปลี่ยนไป ไม่มีกฎระเบียบตายตัว ถ่ายทอดสืบต่อกันด้วยการเลียนแบบจดจำและทำตามครูจนเป็นเอกลักษณ์ของท้องถิ่น เครือจิต ศรีบุญนาค (2546, หน้า 2) โดยคณะผู้วิจัยได้รวบรวมเพลงพื้นบ้านของอำเภอวัดเพลงได้ทั้งหมด 6 เพลงด้วยกัน ดังนี้ 1) เพลงปรบไก่ 2) เพลงกล่อมเด็ก 3) เพลงเด็ก 4) เพลงล้อ 5) เพลงขอทาน 6) เพลงแหน่ างแมว คณะผวู้ ิจยั เหน็ ว่าอำเภอวัดเพลงมีความหลากหลายทางดา้ นศลิ ปวฒั นธรรมท่สี อื่ ถงึ เอกลักษณ์ ของชุมชนที่ในปัจจุบันนี้เริ่มห่างหายไปจากวิถีชีวิตของคนในอำเภอวัดเพลง เนื่องจากเยาวชนส่วน ใหญ่ไม่ให้ความสนใจเพลงพื้นบา้ น อย่างไรก็ตามเยาวชนได้ให้ความสนใจกับเพลงสมัยนิยมมากกวา่ หรือหากมีผู้ที่ให้ความสำคัญก็ยังถือว่าเป็นส่วนน้อยและอาจเป็นไปได้ว่าในอนาคตอาจจะหาคน สืบทอดวัฒนธรรมเหล่านี้ได้ มากยิ่งขึ้นเพราะเหตุนี้คณะผู้วิจัยได้ตระหนักถึงการพัฒนานวัตกรรม การเรียนการสอน “ศิลปวัฒนธรรมพื้นบ้าน อำเภอวัดเพลง จังหวัดราชบุรี” เพื่อเป็นสื่อการเรียน การสอนใหค้ นในรุ่นปจั จุบันไดร้ ู้จักและสบื สานศลิ ปวัฒนธรรมพน้ื บา้ นนตี้ ่อไป คำถามการวจิ ยั การพัฒนานวตั กรรมการเรียนการสอน “ศิลปวฒั นธรรมเพลงพ้นื บา้ น อำเภอวัดเพลง จังหวัด ราชบุรี” จะสามารถเป็นคู่มือในการสอนอธิบายพัฒนาการของศิลปวัฒนธรรมเพลงพื้นบ้าน ได้หรอื ไม่ วัตถปุ ระสงคก์ ารวจิ ัย 1. เพื่อสร้างนวัตกรรมการเรียนการสอน “ศิลปวัฒนธรรมเพลงพื้นบ้าน อำเภอวัดเพลง จังหวดั ราชบุรี” 2. เพ่อื อธิบายพัฒนาการของ “ศิลปวฒั นธรรมเพลงพ้ืนบ้าน อำเภอวดั เพลง จงั หวดั ราชบุรี” ประโยชน์ทคี่ าดวา่ จะไดร้ ับจากการวจิ ัย 1. ไดเ้ รียนรเู้ กีย่ วกับศิลปวฒั นธรรมพน้ื บ้าน อำเภอวดั เพลง จงั หวดั ราชบุรี 2. ได้ทราบพัฒนาการของศลิ ปวัฒนธรรมพ้ืนบา้ น อำเภอวัดเพลง จังหวดั ราชบรุ ี

3 ขอบเขตการวิจยั การศึกษาครั้งนี้มุ่งศึกษาและสร้างนวัตกรรมเกี่ยวกับศิลปวัฒนธรรมพื้นบ้าน อำเภอวัดเพลง จงั หวดั ราชบรุ ี และอธิบายการพฒั นาศิลปวัฒนธรรมพน้ื บ้าน อำเภอวัดเพลง จังหวดั ราชบรุ ี 1. ขอบเขตประชากรและกลุม่ ตัวอย่าง 1) ผู้วิจัยได้เลือกกลุ่มตัวอย่างโดยการใช้การสุ่มแบบเจาะจงเลือกผู้ชำนาญในเรื่อง ของเพลงพน้ื บ้านมา 3 ทา่ น และเลือกศกึ ษาเพลงพน้ื บ้านจำนวน 2 เพลง คอื เพลงล้อและ เพลงปรบไก่ จากท้งั หมด 6 เพลง 2. ขอบเขตเนื้อหา 1) เพลงพนื้ บา้ นของอำเภอวดั เพลง จังหวดั ราชบุรี 2) พัฒนาการของศิลปวฒั นธรรมพ้นื บา้ น อำเภอวัดเพลง จังหวัดราชบรุ ี 3. ขอบเขตพน้ื ท่ี อำเภอวัดเพลง จังหวดั ราชบุรี นยิ ามศพั ท์เฉพาะ ศลิ ปวัฒนธรรม หมายถงึ ผลงานทม่ี นษุ ยส์ รรคส์ ร้างเพื่อแสดงออกให้เห็นถึงความงดงามทางด้านภูมิ ปัญญา ซึ่งเป็นรากฐานของความเจริญแต่ละทอ้ งถ่นิ บรรพบุรุษ ในพจนานกุ รมฉบับราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 ให้ความหมายวา่ ผ้เู ป็นตน้ วงศ์ ตระกลู ซง่ึ มีผู้สบื สายโลหิตมา, บคุ คลทีน่ บั ตัง้ แต่ปู่ยา่ ตายายข้นึ ไป คติชาวบ้าน ในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 ให้ความหมายว่า เรื่องราว ของชาวบ้านที่เป็นของเก่าเล่าต่อปากและประพฤติสืบ ๆ กันมาหลายชั่วอายุคนในรูปคติความเช่ือ ประเพณี นทิ าน เพลง ภาษิต ปริศนาคำทาย ศลิ ปะสถาปตั ยกรรม การละเล่นของเด็ก เป็นต้น, วิชา ทว่ี ่าดว้ ยเรอ่ื งเหลา่ นัน้ เพลงพืน้ บา้ น หมายถงึ เพลงของชาวบ้านทจี่ ดจำสืบทอดกนั มาแบบปากเปล่า ใชร้ ้องเล่น เพ่ือ ความสนุกสนานรื่นเริงใช้คำที่ง่าย ๆ เน้นเสียงสัมผัสและจังหวะการร้องเป็นสำคัญ ใช้เครื่องมือ ประกอบจังหวะง่าย ๆ ที่สำคัญต้องมีเสียงร้องรับของลูกคู่ทำให้เกิดความสนุกสนานมากขึ้น โดยใน รายงานการวจิ ัยเล่มนี้กล่าวถึง เพลงพ้ืนบ้านในพืน้ ทีอ่ ำเภอวัดเพลง พ่อเพลง หมายถงึ ผู้ชายทร่ี ้องเพลงด้นกลอนสด โตต้ อบกับฝ่ายหญิง แมเ่ พลง หมายถึง ผู้หญงิ ท่รี ้องเพลงดน้ กลอนสด โตต้ อบกบั ฝ่ายชาย ลกู คู่ ในพจนานุกรมฉบบั ราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 ให้ความหมายวา่ คนร้องรับต้นเสียง เช่น ลูกคู่ละครร้อง ลูกคู่ละครรำ, คนร้องรับพ่อเพลงแม่เพลง เช่น ลูกคู่เพลงฉ่อย ลูกคู่ระบำชาวไร่, โดยปริยายหมายถงึ ผสู้ นบั สนุน เชน่ พอนายพูด ลกู นอ้ งกร็ ับเป็นลกู คู่ ร้องเกย้ี ว หมายถงึ การรอ้ งเพลงในเชงิ ชู้สาวท่ีฝ่ายชายจะเปน็ ฝ่ายนำในการร้อง

กรอบแนวคดิ ในการวจิ ัย สื่อนวัตกรรมการเรียนการสอนศิลปวัฒนธรรมเพลงพืน้ บ้าน และทั้งชมุ ชนให้มคี วามรูแ้ ละอนุรกั ษเ์ พลงพื้นบา้ นมากท่ีสดุ ในชว่ งเวล จากกรอบแนวคดิ ดงั กลา่ วข้างตน้ สามารถสรุปเปน็ แผนภูมิไ กระบวนการมีส่วนร่วมนกั วิชาการดา้ นศิลปวัฒนธรรม ➢ ศลิ ปว เพลงพืน้ บ้านของชาวอำเภอวัดเพลง จงั หวดั ราชบรุ ี พ้ืนบา้ กลุ่มผูท้ รงภูมิปัญญาดา้ นศิลปะเพลงพ้นื บา้ นและกลมุ่ จงั หว ผเู้ ก่ยี วขอ้ ง ➢ สือ่ นวตั กรรมการเรียนกา เร่อื ง ศิลปวฒั นธรรมเพลง ➢ ชุมชนตระหนกั ถึงคณุ ค่าข ➢ คนในชุมชนสบื สานและอ

4 นของชาวอำเภอวดั เพลง จังหวัดราชบุรี เป็นแนวทางหนึ่งในการส่งเสริมพัฒนาทั้งคน ลาปัจจุบนั ไดด้ งั นี้ วัฒนธรรมเพลง ➢ องค์ความรู้ านอำเภอวัดเพลง ➢ รปู แบบแนวทางการพัฒนาส่ือนวตั กรรม วดั ราชบุรี การเรยี นการสอนศิลปวฒั นธรรมเพลงพื้นบ้าน อำเภอวัดเพลง จังหวดั ราชบุรี ารสอนในรูปแบบเอกสารประกอบการเรยี น งพน้ื บ้าน อำเภอวัดเพลง จงั หวัดราชบรุ ี ของศิลปวัฒนธรรมเพลงพน้ื บา้ น อนุรักษว์ ัฒนธรรมเพลงพ้นื บ้าน

5 บทท่ี 2 วรรณกรรมท่เี กีย่ วขอ้ ง การทบทวนวรรณกรรมที่เกี่ยวของในการวิจยั ครั้งน้ี แบ่งประเด็นการทบทวนแนวคิด ทฤษฎี และหลกั เกณฑ์จากเอกสาร สิ่งพิมพ์ และงานวิจยั ดังนี้ 1. นวัตกรรมการเรยี นการสอน 2. จงั หวัดราชบรุ ี 3. อำเภอวัดเพลง 4. ศิลปวฒั นธรรมพ้ืนบา้ น 5. เพลงพน้ื บา้ น 6. งานวิจัยทีเ่ กยี่ วขอ้ ง 1. นวัตกรรมการเรียนการสอน ความหมายสอ่ื การเรียนการสอน ส่ือการเรียนการสอน (Instructional media) การจัดการเรียนรู้ในยุคปัจจุบัน สื่อการเรียน การสอนมีบทบาทสำคัญอย่างมากต่อการเรียนการสอนและประกอบกับเทคโนโลยีต่าง ๆ ที่ เกย่ี วข้องกับการพฒั นาสื่อการเรียนการสอน มคี วามก้าวหน้าอยา่ งรวดเร็ว การจัดการเรียนการสอน จึงมใิ ชก่ ารสอนแต่เพียงเน้อื หาและใช้กระดานดำ ชอลก์ บัตรคำ แถบข้อความ หรอื แถบประโยคเป็น สื่อการเรียนการสอนเท่านั้น (เฉลิมลาภ ทองอาจ, วัชรพล วิบูลยศริน และสุมิตรา คุณวัฒน์บัณฑิต, 2554) วชั รพล วิบูลยศริน ( 2557, หน้า 14-15) กล่าวว่า นักเทคโนโลยีการศึกษาหลายทา่ นได้นิยาม ความหมายของคำวา่ ส่ือการเรยี น สรุปไดด้ งั นี้ 1. ช่องทางการสื่อสารด้านข้อมูลและสภาพแวดล้อมเพื่อการเรียนรู้ (Heinich) เป็นสื่อที่ นำพาสารหรือข้อความที่มีจุดประสงค์ทางการเรียนการสอนไปสู่ผู้เรียน (Molenda, Russell, Smaldino, 1996) 2. อุปกรณ์การสอนที่ช่วยในการถ่ายทอดความหมายในการสื่อความหมาย (Erickson & Curl, 1972) 3. วัสดุ อุปกรณ์ ในการนำส่งหรือถ่ายทอดความรู้ และวิธีการซึ่งถูกนำมาใช้ในการเรียนการ สอนเพื่อเป็นตัวกลาง โดยไม่ต้องอาศัยคำพูดหรือภาษา ทักษะ และเจตคติจากผู้สอน ช่วยให้การ เรียนการสอนดำเนินไปอย่างมีประสิทธิภาพ และทำให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้ตามวัตถุประสงค์ของ การเรยี นการสอนทต่ี งั้ ไว้ (มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนดสุ ิต, 2552) 4. ตัวกลางสำคัญในกระบวนการเรียนการสอนมีหน้าที่เป็นตัวนำความต้องการผู้สอนไปสู่ตัว ผู้เรียนอย่างถูกต้องและรวดเร็วเป็นผลให้ผู้เรียนเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมไปตามจุดมุ่งหมายการเรียน

6 การสอนไดอ้ ย่างถกู ต้องเหมาะสม สอื่ การเรยี นการสอนได้รับการพัฒนาไปตามการเปลี่ยนแปลงทาง วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีซึ่งก้าวหน้าไปอย่างไม่หยุดยั้ง นักการศึกษาใช้คำเรียกสื่อการเรียนการ สอนอย่างหลากหลาย เช่น อุปกรณ์การสอน โสตทัศนูปกรณ์ เทคโนโลยี การศึกษา สื่อการเรียน สื่อการศกึ ษา (พมิ พ์พร แกว้ เครือ, 2544 : ออนไลน์) 5. สื่อชนิดใดก็ตามไม่ว่าจะเป็นเทปบันทึกเสียง สไลด์ วิทยุ โทรทัศน์ วิดีโอ แผนภูมิ ภาพนิ่ง ฯลฯ ซึ่งบรรจุเนื้อหาเกี่ยวกับการเรียนการสอน ซึ่งสิ่งเหล่านี้เป็นวัสดุอุปกรณ์กายภาพที่นำมาใช้ใน เทคโนโลยีการศึกษา เป็นสิ่งที่ใช้เป็นเครื่องมือหรือช่องทางให้การสอนของผู้สอนส่งไปถึงผู้เรียน ทำ ให้ผู้เรียนสามารถเกิดการเรียนรู้ ตามวัตถุประสงค์หรือจุดมุ่งหมายที่ผู้สอนวางไว้เป็นอย่างดี (กิดานนั ท์ มลทิ อง, 2543) สื่อการเรียนการสอน หมายถึง ทุกสิ่งทุกอย่างที่ผู้สอนและผู้เรียนนำมาใช้ในการเรียนการ สอนเพื่อช่วยให้กระบวนการเรียนรู้ ดำเนินไปสู่เป้าหมายอย่างมีประสิทธภิ าพ ได้แก่ วัตถุสิ่งของที่มี อยใู่ นธรรมชาติ หรือมนุษย์สรา้ งข้นึ มา รวมทั้งวิธกี ารสอนและกิจกรรมในรูปแบบต่าง ๆ จึงเห็นได้ว่า สื่อการเรียนการสอนมีความกว้างขวาง ครอบคลุมสิ่งต่าง ๆ ทั้งวัตถุ อุปกรณ์ เครื่องมือ วิธีการและ กิจกรรม ซึ่งได้เลือกมาใช้ในการถ่ายทอดความรู้จากครูไปสู่ผู้เรียนเพื่อให้บรรลุเป้าหมายในการ จดั การเรียนการสอน (สมบูรณ์ สงวนญาติ 2534 : หนา้ 43-44) สรุปไดว้ ่า สอ่ื การเรยี นการสอน หมายถงึ วสั ดุ อุปกรณ์ เครื่องมอื หรือส่อื กลางในกระบวนการ เรียนการสอนช่วยในการถ่ายทอดความรู้จากครูไปสู่ผู้เรียน เพื่ออำนวยความสะดวกให้ผู้เรียนเกิด การเรียนร้แู ละบรรลตุ ามวตั ถปุ ระสงคท์ กี่ ำหนดไวอ้ ยา่ งมปี ระสิทธภิ าพ ความหมายของนวตั กรรมการศกึ ษา นวัตกรรมและเทคโนโลยีเป็นชื่อที่มาจากภาษาอังกฤษว่า Innovation และ Technology ทั้งสองคำนี้มีความสัมพันธ์กัน และมักจะใช้ควบคู่กันเสมอ นวัตกรรมเป็นจุดเริ่มต้นของเทคโนโลยี ถ้าจะเปรียบเทียบนวัตกรรมเป็นเสมือนหน่อไม้ เทคโนโลยีก็เหมือนลำไผ่ หากหน่อไม้ไม่เกิดลำไผ่ก็ ไมม่ ี ความหมายของนวตั กรรม เปน็ ศัพทบ์ ัญญตั ทิ างการศึกษาดังปรากฏหลักฐานในหนงั สือประมวล ศพั ทบ์ ัญญตั วิ ชิ าการศึกษาของกระทรวงศึกษาธิการหน้าที่ 95 คำท่ี 368 ใชแ้ ทนคำ Innovation ใน ภาษาอังกฤษ ซึง่ มีรากศัพท์มาจากภาษาลาตนิ ว่า Innovare แปลวา่ To renew หรอื To modify สาเหตทุ ใ่ี ช้นวัตกรรม แทน นวกรรม เดมิ ก็เนื่องจาก นวกรรม เป็นคำที่มใี ชม้ ากอ่ นคำวา่ Innovation และมีความหมายแนน่ อนอยู่แลว้ นวตั กรรมจึงเหมาะสมกว่า (สมบูรณ์ สงวนญาติ, 2534 : หน้า 14) ความหมายของคำวา่ นวัตกรรม น้ันหมายถึงความคดิ และวิธีการกระทำใหม่ ๆ ท่นี ำมาใช้กับ การปฏิบัติงาน เพื่อแก้ปัญหาและเพิ่มประสิทธิภาพในการทำงาน นวัตกรรมอาจเกิดขึ้นจาก ความคดิ ของคนในสังคมน้นั คดิ กันขึน้ หรือนำมาจากทม่ี ีผปู้ ฏิบตั ิกันในสงั คมอืน่ หรืออาจนำวิธีปฏิบัติ เดิมมาปรับปรุงให้เหมาะสมขึ้น การนำมานั้นมิใช่ลอกเลียนหมดทุกประการต้องนำมาปรับใช้ให้ เหมาะสมกับงานนั้น ๆ จากการที่นำมาใช้แล้ว ต้องปรับใช้นี้เอง ต่อมาจึงมีคำศัพท์เกี่ยวกับคำนี้ว่า

7 นวัตกรรม และนิยมใช้คำนี้กันในความหมายเช่นเดียวกับ นวกรรม นั่นเอง (ขวัญจิต ภิญโญชีพ, 2534 : หนา้ ที่ 17-18) ความหมายของนวตั กรรม นักวชิ าการหลายทา่ นไดใ้ ห้ความหมายของนวัตกรรม สรปุ ได้ ดงั นี้ 1. กระบวนการทน่ี ำเอาความคดิ หรือการประดิษฐค์ ิดค้นสิ่งต่าง ๆ มาแปรเปล่ียนเป็นสินค้า และบริการสำหรบั ใหผ้ บู้ รโิ ภคจบั จา่ ยหรอื บางส่งิ บางอย่างที่เป็นผลของกระบวนการน้ี (Business Dictionary, 2012: online) 2. แนวคิด การปฏิบตั ิ หรือวัตถใุ ดกต็ ามทแ่ี ต่ละคนรับร้วู า่ เป็นสง่ิ ใหม่ โดยใช้ความคดิ และ ตัดสินใจด้วยตนเอง ถา้ บคุ คลนนั้ เห็นว่าเป็นส่ิงใหม่ก็นับได้ว่าเปน็ นวตั กรรม (Rogers, 2003) 3. การนำเอาเทคนคิ วธิ กี ารใหม่ ๆ มาปฏบิ ัติภายหลังจากการคดิ ค้นและพัฒนาผา่ นมาเปน็ ลำดับแล้ว แตกตา่ งไปจากการปฏบิ ตั แิ บบเดิม (Hughes, 1987) 4. การเปลี่ยนแปลงสำคัญที่นำไปสู่การปฏิบัติแนวใหม่โดยตั้งใจและวางแผน การนำเอา วิธีการใหม่นี้เข้าสู่ระบบ (Lews & Hel, 1972 อ้างถึงใน วัฒนา ปุญญฤทธิ์ และอัญชลี ไสยวรรณ, 2549) 5. สิ่งใหม่ที่ทำขึ้น ซึ่งอาจจะอยู่ในรูปของความคิดหรือการกระทำหรือสิ่งประดิษฐ์ต่าง ๆ (ทศิ นา แขมมณ.ี 2551) 6. แนวความคดิ การปฏิบตั ิ หรอื สงิ่ ประดษิ ฐ์ใหม่ ๆ ทีย่ ังไม่เคยมีใชม้ ากอ่ นหรอื เปน็ การพัฒนา ดัดแปลงจากของเดิมที่มีอยู่ให้ทันสมัยและใช้ได้ผลดียิ่งขึ้น เมื่อนำนวัตกรรมมาใช้จะช่วยให้การ ทำงานนัน้ ได้ผลดี มีประสทิ ธิภาพและประสิทธิผลสูงกว่าเดิม ทง้ั ยงั ช่วยประหยดั เวลา และแรงงานได้ ดว้ ย (กดิ านันท์ มลิทอง, 2543) 7. นวัตกรรมเป็นศัพท์บัญญัติของคณะกรรมการพิจารณาศัพท์วิชาการศึกษา กระทรวงศกึ ษาธิการ เป็นคำท่ีมาจากภาษาอังกฤษว่า Innovation แปลว่าทำใหม่ เปล่ยี นแปลง โดย นำสิ่งใหม่ ๆ เข้ามาเม่ือพิจารณาความหมายคำว่า นวัตกรรม หมายถึง การนำสิ่งใหม่ ๆ เข้ามา เปลี่ยนแปลงเพิ่มเติมวิธีการที่ทำอยู่เดิมเพื่อให้ใช้ได้ผลดยี ิ่งขึ้น (บุญเกื้อ ควรหาเวช, 2542) ได้กล่าว ว่า นวัตกรรมคือแนวคิด วิธีการปฏิบัติหรือสิ่งใหม่ที่ยังไม่แพร่หลายหรือยังไม่เคยใช้มาก่อนและเข้า มาเปลี่ยนแปลงกระบวนการหรือสิ่งท่ีมีอยู่เดิมโดยผ่านการคดิ คน้ ประดิษฐ์ขึ้นมาใหม่หรือพัฒนาจาก ของเดมิ ทีม่ ีอยูใ่ หท้ นั สมัยและปรบั ปรงุ จนใช้ได้ผลดีและมีประสิทธิภาพ จากความหมายของนวัตกรรม สรุปไดว้ า่ นวัตกรรมเปน็ การนำความคิด วิธกี ารใหม่ ๆ มาใช้ ในการแก้ปัญหารวมไปถึงเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการทำงาน เป็นการนำเทคนิคหรือวิธีการใหม่ ๆ มาปฏิบัติใช้ในหลังจากผ่านกระบวนการที่คิดเป็นลำดับ ทั้งนี้นวัตกรรมเป็นการคิดค้นประดิษฐ์ ส่ิงใหม่ ๆ เปน็ ส่ิงทีไ่ มม่ ีใครเคยใช้มากอ่ นหรือเปน็ การพัฒนาและดัดแปลงส่ิงเดิมท่ีมีอย่แู ล้วให้มีความ ทนั สมัยมากยงิ่ ข้ึน

8 2. จงั หวดั ราชบุรี มีชื่ออันเป็นมงคลยิ่ง หมายถึง “ เมืองพระราชา ” ราชบุรีเป็นเมืองเก่าแก่เมืองหนึ่งของ ประเทศไทย จากการศึกษาและขุดค้นของนักประวัติศาสตร์ นักโบราณคดี พบว่าดินแดนแถบลุ่ม แม่น้ำแม่กลองแห่งนี้เป็นถิ่นฐานที่อยู่อาศัยของคนหลายยุคหลายสมัย และมีความรุ่งเรืองมาตั้งแต่ อดีต จากหลักฐานทางโบราณสถานและโบราณวัตถมุ ากทำให้เชื่อได้วา่ มีผู้คนตั้งถ่ินฐานอยู่ในบริเวณ นี้ตั้งแต่ยุคหินกลางตลอดจนได้ค้นพบเมืองโบราณสมัยทวารวดีที่ตำบลคูบัว อำเภอเมืองราชบุรี พระบาทสมเด็จพระยุทธยอดฟ้าจฬุ าโลกมหาราช ปฐมกษตั ริย์แห่งราชวงศ์จักรี ได้เคยดำรงตำแหน่ง หลวงยกกระบัตรเมืองราชบุรีในสมยั กรุงศรีอยธุ ยาตอนปลาย ซึง่ ในชว่ งปลายสมัยกรุงศรีอยุธยาและ ตอนต้นกรุงรัตนโกสินทร์ปรากฎหลักฐานทางประวัติศาสตร์พบว่า เมืองราชบุรีเป็นเมืองหน้าด่านท่ี สำคัญ เป็นสมรภูมิการรบหลายสมัย โดยเฉพาะในสมัยสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกได้ยกทัพมา ตั้งรับศึกพม่าในเขตราชบุรีหลายครั้ง ครั้งสำคัญที่สุดคือสงครามเก้าทัพต่อมา พ.ศ. 2360 ในสมัย พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยได้โปรดเกล้าฯ ให้สร้างกำแพงเมืองใหม่ทางฝั่งซ้ายของ แม่นำ้ แมก่ ลองตลอดมาจนถึงปจั จบุ ัน ครั้นถึงสมยั พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หวั ใน พ.ศ. 2437 ได้ทรงเปล่ยี นการปกครองสว่ นภูมภิ าคโดยรวมหวั เมอื งต่างๆ ท่ีอยูใ่ กล้ชิดกัน ตัง้ ขึ้นเปน็ มณฑล และได้รวมเมืองราชบุรี เมืองกาญจนบุรี เมืองสมุทรสงคราม เมืองเพชรบุรี เมืองปราณบุรี เมือง ประจวบคีรีขันธ์ รวม 6 เมือง ตง้ั ขนึ้ เปน็ มณฑลราชบุรี ตั้งที่บัญชาการมณฑล ณ ท่ีเมืองราชบุรี ทาง ฝั่งขวาของแม่น้ำแม่กลอง (ปัจจุบันคือศาลากลางจังหวัดราชบุรีหลังเก่า) ต่อมาใน พ.ศ. 2440 ได้ ย้ายที่บัญชาการเมืองราชบุรี จากฝ่ังซ้ายกลับมาตั้งรวมอยู่แห่งเดียวกับศาลาว่าการมณฑลราชบุรี ทางฝัง่ ขวาของแมน่ ้ำแม่กลอง จนถึง พ.ศ. 2476 เม่ือไดม้ กี ารยกเลิกการปกครองแบบมณฑลทั้งหมด มณฑลราชบุรีจึงถูกยกเลิกและคงฐานะเป็นจังหวัดราชบุรีจนถึงปัจจุบัน (จังหวัดราชบุรี, 2552, online) ภมู ิประเทศ ลกั ษณะภูมปิ ระเทศของจังหวัดราชบรุ ี แบง่ ได้เปน็ 4 ลกั ษณะ คอื 1. พื้นที่ภูเขาสูง ได้แก่ บริเวณเขตแดนด้านทิศตะวันตกติดกับสาธารณรัฐแห่งสหภาพ เมียนมาร์ และเขตแดนด้านทิศใต้ ติดกับจังหวัดเพชรบุรี มีสภาพเป็นเทือกเขาสูง อุดมด้วยป่าดิบ ป่าเบญจพรรณ ป่าเต็งรัง และป่าไผ่ ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง ตั้งแต่ 200 เมตร ถึง 1,100 เมตร สภาพเนื้อดินค่อนข้างเป็นดินทราย มีความอุดมสมบูรณ์ต่ำ มีปฏิกิริยาเป็นกรด ดินอุ้ม นำ้ ไดน้ อ้ ย อยใู่ นเขตพื้นท่ี อำเภอสวนผึ้ง อำเภอบ้านคา และดา้ นทิศตะวันตกของอำเภอปากท่อ 2. พื้นที่ราบสูง ได้แก่ บริเวณถัดจากเทือกเขามาทางด้านทิศตะวันออกจนถึงตอนกลางของ พื้นที่จังหวัดมีลักษณะเป็นทีร่ าบสูงและเป็นลอนลาด มีแม่น้ำภาชี และลำห้ายสาขาเป็นสายน้ำหลกั สภาพดินเป็นดินร่วนปนทราย มีการชะล้างพังทลายของหน้าดินค่อนข้างสูง สภาพเหมาะกับการ

9 ปลูกพืชไร่และไม้ผล อยู่ในเขตพื้นที่ อำเภอสวนผึ้ง อำเภอบ้านคา อำเภอจอมบึง และด้านทิศ ตะวนั ตกของอำเภอปากท่อ อำเภอเมืองราชบรุ ี อำเภอโพธาราม และอำเภอบา้ นโปง่ 3. พืน้ ทร่ี าบลุม่ ได้แก่ บรเิ วณสองฝงั่ แมน่ ้ำแมก่ ลองและด้านทิศตะวนั ออกของจงั หวัด มีความ อุดมสมบูรณ์ค่อนข้างดี มีระบบชลประทานแม่กลองที่เป็นระบบชลประทานขนาดใหญ่ สภาพดิน เป็นดนิ รว่ น และดินร่วนปนเหนยี ว เหมาะแก่การปลกู ข้าวและพืชผัก อยใู่ นเขตอำเภอจอมบงึ อำเภอ ปากทอ่ อำเภอเมอื งราชบุรี อำเภอบางแพ อำเภอโพธาราม และอำเภอบ้านโป่ง 4. พื้นที่ราบลุ่มต่ำ ได้แก่ บริเวณทิศตะวันออกของจังหวัด บริเวณตอนปลายของแม่น้ำแม่ กลองที่เชื่อมต่อกับจังหวัดสมุทรสงครามเป็นที่ราบลุ่ม มีลำคลองและคูน้ำที่เชื่อมต่อกับแม่น้ำแม่ กลอง อยู่สูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง 1-2 เมตร สภาพดินค่อนข้างเปน็ เนื้อดินเหนยี ว ระบายนำ้ เร็ว มีความอุดมสมบูรณ์ตามธรรมชาติปานกลางถึงสูง ใช้ทำนาและยกร่องเพื่อปลูกพืชสวนและ พืชผกั อย่ใู นเขตอำเภอวัดเพลง และอำเภอดำเนนิ สะดวก ภูมอิ ากาศ จังหวัดราชบุรีตั้งอยู่ในเขตที่ได้รับอิทธิพลจากมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ สามารถแบ่งได้ 3 ฤดู ดงั นี้ 1. ฤดูร้อน เรม่ิ ตัง้ แตก่ ลางเดือนกุมภาพันธถ์ ึงกลางเดือนพฤษภาคมช่วงน้ีได้รับอิทธิพลจากลม ตะวันออกและลมฝ่ายใต้พัดผ่านทำให้มีอากาศร้อนอบอ้าวทั่วไป อาจมีพายุฤดูร้อนเกิดขึ้นในช่วง เดอื นมนี าคมถึงเดือนเมษายน 2. ฤดูฝน แบง่ ออกเป็น 2 ช่วงได้แก่ ชว่ งแรก ประมาณกลางเดอื นพฤษภาคมถึงเดือนสงิ หาคม ชว่ งน้ีได้รับอิทธิพลจากมรสุมตะวันตกเฉียงใต้ท่ีพดั เอาความชนื้ จากมหาสมุทรอินเดียและทะเลอันดา มัน แต่เนื่องจากมีเทือกเขาตะนาวศรีกั้นอยู่ จึงทำให้พื้นที่ติดเทือกเขาได้รับปริมาณฝนไม่มากนัก ส่วนใหญ่จะถูกพัดเลยไปตกแถบลุ่มน้ำแม่กลองและด้านตะวันออกของจังหวัด ช่วงที่สอง ประมาณ เดือนกันยายนถึงเดือนพฤศจิกายน ช่วงนไี้ ด้รบั อทิ ธิพลจากร่องมรสุมท่ีเลื่อนลงมาจากทางภาคเหนือ มาปะทะแนวเทือกเขาตะนาวศรี ทำให้มีฝนตกชุกและตกหนักแถบอำเภอสวนผึ้ง อำเภอบ้านคา อำเภอจอมบึง และอำเภอโพธาราม ทำให้เกิดอุทกภัยและน้ำป่าไหลหลากจากเทือกเขาเป็นประจำ ทกุ ปี 3. ฤดูหนาว เริ่มตั้งแต่กลางเดือนพฤศจิกายนถึงกลางเดือนกุมภาพันธ์ มีอากาศหนาวเย็น เนื่องจากได้รับอิทธิพลของลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือที่พัดนำเอาความหนาวเย็นและแห้งมา ปกคลุม ทำให้พื้นที่ตามเชิงเขา หุบเขาแถบอำเภอสวนผึ้ง อำเภอบ้านคา อำเภอจอมบึง และอำเภอ ปากท่อ มอี ากาศหนาวถึงหนาวจดั ทกุ ปี (ข้อมูลทว่ั ไปในจังหวดั ราชบรุ ี, 2562, online)

10 3. อำเภอวดั เพลง วัดเพลงเป็นอำเภอซึ่งอยู่ห่างจากจังหวัดราชบุรี เพียง 14 กิโลเมตรเท่านั้น แต่ใคร ๆ กลับไม่ค่อยรู้จักขาดความสนใจเหมอื นเมอื งที่ถกู ทอดทิ้งเป็นเรื่องทีน่ า่ แปลก ทั้ง ๆ ที่วัดเพลงมเี ร่อื ง น่าสนใจหลายแง่หลายมุมด้วยกัน ส่วนเรื่องของศิลปะอันล้ำค่าที่ถือได้ว่าเป็นมรดกทางวัฒนธรรม ของชาติ วัดเพลงมีให้ชมมากมาย อาทิ เช่น งานฝีมือที่สืบทอดกันมายาวนานหลายชั่วอายุคน ดนตรีไทย ประเพณี การละเลน่ พิธีกรรมในแบบฉบบั ของชนบทของไทยอย่างแทจ้ รงิ แต่ในปัจจบุ นั วัดเพลงได้เปลี่ยนโฉมหน้าจากเมืองปิด เจริญรุดหน้าอย่างรวดเร็ว เมื่อความเจริญทาง เทคโนโลยีต่าง ๆ แทรกตัวเข้ามา ก็น่าห่วงใยว่าศิลปวัฒนธรรมที่ดีงามเหล่านี้จะเปลี่ยนแปลง ตามไปดว้ ย ดงั น้ันจึงเชญิ ชวนให้มองภาพของวัดเพลงในอดตี อกี ครั้งตามลำดับดังตอ่ ไปนี้ อำเภอวัดเพลงเดิมเป็นอำเภอท่านัดวัดประดู่และเมื่อย้ายมาตั้งที่ริมฝั่งแม่น้ำอ้อมจึงเรียกว่า อำเภอแม่นำ้ อ้อม ต่อมาเมื่อ ร.ศ. 128 ทางราชการเห็นว่าอำเภอต่าง ๆ ในจังหวัดราชบุรีมีมากเกินควร จึงได้ ตัดโอนอำเภอแม่น้ำอ้อมไปขึ้นอยู่กับจังหวัดสมุทรสงคราม แต่ในปีเดียวกันนั้นเองราษฎรในตำบล ต่าง ๆ ของอำเภอแม่น้ำอ้อมได้ร้องเรียนต่อมณฑลราชบุรีว่าการไปมาติดต่อกันกับจังหวัด สมุทรสงครามไม่สะดวกเพราะราษฎรไม่สันทัดทางเรือ ทำให้ได้รับอันตรายอยู่บ่อย ๆ ขอให้โอน กลับมาราชบุรีตามเดิมกระทรวงมหาดไทยจึงให้อำเภอแม่น้ำอ้อมโอนกลับมาเป็นอำเภอปากท่อ แตย่ ังใหค้ งสถานีตำรวจภธู รไว้ตามเดิมด้วยเกรงว่าเหตุการณ์โจรผู้รา้ ยจะกำเรบิ ขนึ้ และตั้งกิ่งอำเภอ ขึ้นแทนอำเภอแม่น้ำอ้อม เดิมเรียกว่า กิ่งอำเภอวัดเพลง และกิ่งอำเภอวัดเพลงได้ยกฐานะเป็น อำเภอเม่ือ พ.ศ. 2506 1. ท่ตี ั้ง หมูท่ ี่ 5 ตำบลวดั เพลง อำเภอวดั เพลง จังหวัดราชบรุ ี 2. พ้นื ท่ี 40 ตารางกโิ ลเมตร 3. อาณาเขต เหนือ ตำบลบา้ นไร่ อำเภอเมือง จังหวดั ราชบรุ ี ใต้ ตำบลยางงาม อำเภอปากทอ่ จงั หวัดราชบรุ ี ออก อำเภอบางคนที จังหวดั สมทุ รสงคราม ตก ตำบลคบู วั อำเภอเมือง จงั หวัดราชบุรี 4. ประชากร 11,415 คน ชาย 5,478 หญงิ 5,937 5. การปกครอง แบง่ ออกเปน็ 3 ตำบล คอื 1. ตำบลวดั เพลง จำนวนประชากร 4,902 2. ตำบลเกาะศาลพระ จำนวนประชากร 3,233 3. ตำบลจอมประทดั จำนวนประชากร 3,280 6. อาชีพ ทำนา, ทำสวน, จกั สาน, คา้ ขาย, ทำตาล, และรบั จา้ ง

11 7. ศาสนา ประชากรส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ และมีเพียงส่วนหนึ่งที่นับถือศาสนา คริสต์ - วัดในพระพุทธศาสนามีวัดเวียงทุน, วัดหนองเกษร, วัดเกาะศาลพระ, วัดเพลง, วดั ศรัทธาราษฎร์, วดั แจง้ เจรญิ และอาศรมวัดเพลง - ครสิ ตจกั รสถาน 1 แหง่ คอื วดั คริสต์พระหฤทยั ตำบลวัดเพลง อำเภอวัดเพลง - เสาหลักหิน เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ชาววัดเพลงต่างให้ความเคารพบูชา (สำรวจเม่ือ เดือน กันยายน 2532 ข้อมลู จากเจ้าหน้าทพี่ ัฒนาชุมชนอำเภอ คุณเขมรัฐ พลับ สวาท) เสาหลกั หนิ เมอื งเวยี งทนุ ปัจจุบันประดิษฐานอยู่ ณ วิหารฤกษ์ศิลามงคล (ศาลเจ้าพ่อหลักหิน) หน้าที่ทำการอำเภอ วัดเพลง ริมแม่น้ำแควออ้ ม เป็นโบราณวตั ถอุ ันเป็นที่เคารพสกั การะอย่างสูงของประชาชนในท้องถ่นิ เดิมหลักหินนี้จมดินอยู่ในบริเวณโคนต้นมะขามกลางทุ่งนาที่บ้านเวียงทุนในเขตตำบลเกาะ ศาลพระเป็นที่เลื่องลือกันว่าศักดิ์สิทธิ์ ต่อมาจึงได้อันเชิญมาไว้ที่ทำการอำเภอวัดเพลง ในสมัยที่ยัง เป็นกิ่งอำเภอ เสาหลักหินเคยอยู่ในสภาพที่หักเป็นสองท่อน ภายหลังจึงได้นำมาเชื่อมต่อกันและ สรา้ งวหิ ารขึ้นเพอ่ื เปน็ ทป่ี ระดษิ ฐานดงั ทีเ่ ห็นได้ทกุ วนั นี้ แวดวง คงหมากพรา้ ว แลทงุ่ ข้าว เขยี วขจี อาชญากรรม บห่ ่อนมี นามถิน่ น้ี คอื วดั เพลง ประวัติความเป็นมาของเสาหลักหินนี้มีผู้บันทึกไว้สองแนว แนวแรกอ้างอิงตามคำบอกเล่า ของผู้เฒ่าคนหนึ่ง ซึ่งอยู่ในท้องถิ่นแถบนั้นบริเวณที่เสาหลักหินจมดินอยู่แต่เริ่มนั้น เคยเป็นเมือง ในสมัยพระเจ้าอู่ทอง เมืองนี้มีชื่อว่า “เมืองเม็งทูน” มีสระน้ำอยู่ทางทิศใต้อีกบันทึกหนึ่งกล่าวไว้วา่ ทา่ นเจ้าคุณธรรมวงศเ์ วที วดั โสมนสั วิหาร ไดค้ น้ พบกระเบื้องจารึก ประวตั หิ ลักหินนว้ี า่ เป็นเสาหลัก เมืองทอง ก่อน พ.ศ. 1190 ขุนโลลาย เจ้าเมืองดอนโตนดเป็นผู้สร้างไว้เพื่อใช้เป็นเสาหลักเมือง ตอ่ มาเมือ่ ปกี ารสรา้ งเมืองใหม่ทค่ี ูบวั หรอื รางยาว ก็ได้ใช้เสาหนิ ต้นน้เี ป็นหลกั เมอื งอกี นัยหน่ึงกล่าวว่า ไม่ปรากฏหลักฐานที่แน่ชัดมีแต่เอกสารบางชิ้น ประกอบกับคนสมัยโบราณเล่ากันต่อมาว่าพอจะ อนุโลมตามข้อเท็จจริงได้ว่า เมื่อประมาณ 1,000 ปีล่วงมาแล้ว สมัยทวารวดีมีหลักศิลาจารึกว่า เจ้าพ่อหลักหิน ประดิษฐานอยู่ระหว่างบ้านหนองเกษร (เขตอำเภอวัดเพลงในปัจจุบัน) กับวัดโขลง ใกล้เคียงกับวัดคูบัว อำเภอเมือง จังหวัดราชบุรี ซึ่งกรมศิลปากรได้ยกเมืองคูบัวขึ้นเป็นเมือง ประวตั ศิ าสตร์ เมื่อประมาณ 60 – 70 ปีมาแล้ว ได้มีชาวนาแถวบริเวณบ้านหนองเกษร เขตตำบลเกาะ ศาลพระ กำลงั ลงแขกนวดข้าวขณะน้ันมีปลาแหวกวา่ ยอยู่ในลำคลองใกล้กับทีน่ วดข้าว ชาวนาจึงไป

12 งมในลำคลอง น้ำในคลองกลับสงบนงิ่ ไมป่ รากฏวา่ มีปลาแม้แต่ตวั เดียว คงงมไดห้ ลักศลิ าจารึกข้ึนมา จากลำคลองแห่งนั้นแทน ลักษณะท่อนล่างคล้ายดอกบัวตูม ช่วงบนเป็นสี่เหลี่ยมเสมอกัน ยอดเป็น รูปจั่ว มีสีเขียวคล้ำ ยาวประมาณ 1 เมตรเศษ เชื่อกันว่าเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ จึงนำเอาหลักศิลาจารึก หลักนี้ขึ้นเกวียน แล้วร่วมกันแห่แหนเพื่อนำมามอบให้กับที่ว่าการกิ่งอำเภอวัดเพลง ปรากฏว่าการ คมนาคมสมัยนั้นลำบากมากไมม่ ีถนน จนกระทง่ั นำหลักศลิ าจารึกหลักน้ีมาพักไว้ท่ีวัดเวียงทุน ตำบล เกาะศาลพระ ในที่สุดก็มาถึงที่ว่าการกิ่งอำเภอวัดเพลงแล้วทำพิธีอันเชิญหลักหินประดิษฐานไว้ ณ หน้าที่ว่าการกิ่งอำเภอวัดเพลงด้านซ้าย โดยเชิญชวนให้ประชาชนเคารพกราบไหว้ เสมือนหนึ่งเป็น หลกั เมืองของกง่ิ อำเภอวัดเพลง (หมวดวิชาภาษาไทย โรงเรียนโสภณศริ ิราษฎร์ 2531, หนา้ 2-4) ปรากฏการณ์ ครง้ั ต่อมามีบคุ คลกลุม่ หน่ึงประพฤติมิชอบได้บนบานศาลกลา่ ว ต่อเจ้าพ่อหลัก หินเมื่อไม่สัมฤทธิ์ผลจึงได้ปัสสาวะรดและใช้ไฟเผาจากนั้นก็เอาน้ำราด แล้วยกหลักหินทุ่มลงไปท่ี แม่น้ำออ้ ม หลังจากนน้ั ก็เกิดเหตุการณ์ร้ายแรง สรา้ งความเดือดร้อนให้แก่ข้าราชการและประชาชน ทุกหมู่เหล่า โดยเฉพาะอย่างยิ่งกลุ่มคนที่ดูถูกเจ้าพ่อหลักหินก็มีอันเป็นไปต่าง ๆ นานา เนื่องจาก ความศักดิ์สิทธิ์ปาฏิหาริย์ของเจ้าพ่อหลักหินจนถึงแก่ชีวิตและได้เกิดโรคระบาดทำให้ประชาชน ล้มตายกันเป็นจำนวนมาก ข้าราชการครูก็ถูกฆาตกรรมและเกิดอุบัติเหตุตายกันเป็นประจำ สร้างความหวาดกลวั แกช่ าวก่งิ อำเภอโดยทวั่ ไป ต่อมา ได้มีบุคคลซึ่งอยู่ในวงราชการคนหนึ่งเล่าให้ฟังว่า เจ้าพ่อหลักหินได้มาเข้าฝัน โดยขอให้ร่วมมือกันอันเชิญหลักศิลาจารึก เจ้าพ่อหลักหินขึ้นมาจากแม่น้ำอ้อม แล้วนำมา ประดิษฐานไว้ ณ ที่หน้าการอำเภอวัดเพลงอีกครั้งหน่ึง ปรากฏว่าหลักศิลาจารึกเจ้าพ่อหลักหินเปน็ สองท่อนและแตกเป็นเสี่ยง ๆ จึงได้ทำพิธีบวงสรวงขอขมาลาโทษ ทำให้เหตุการณ์ต่าง ๆ สงบ เรียบร้อย ประชาชนชาวอำเภอวัดเพลงอยู่ด้วยความร่มเย็นเป็นสุขและทางราชการก็มีความ เจรญิ รงุ่ เรืองสืบมาจนทุกวันนี้ ความศักด์ิและปาฏหิ ารยิ ์ จากความเชื่อถือและปรากฏการณ์ที่ได้ผลมาแล้ว คือบนบานขอให้สิ่งของที่หายไปได้คืน ขอให้หายจากโรคภัยไข้เจ็บ และขอให้บรรดาลความสำเร็จตามความประสงค์ต่าง ๆ จนเป็นที่นิยม นับถอื กนั ตลอดมาสิง่ ท่โี ปรดปรานในการบนบานก็คือ หนงั ตะลุงและประทดั ผู้รเิ ร่มิ ก่อสรา้ ง ในปี พุทธศักราช 2526 นายจรูญ พลับสวาท นายอำเภอวัดเพลงได้พิจารณาเห็นว่า เจ้าพ่อ หลักหินประดิษฐานอยู่กลางแจ้งถูกแดดถูกฝน สมควรสร้างศาลาจาตุรมุขให้อยู่อาศัยอย่างถาวร จึงได้เริ่มก่อสร้างขึ้นโดยรายงานจังหวัดขอให้อธิบดีกรมศิลปากรส่งนายช่างมาทำการสำรวจ ออกแบบ นายช่างได้ออกแบบและประมาณคา่ กอ่ สรา้ งไว้ 300,000 บาท นายจรูญ พลับสวาท จึงได้ขอความร่วมมือจากภิกษุสงฆ์, นายจรูญ วัฒนากร (ส.ส.ราชบุรี) ข้าราชการ กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ประชาชนร่วมมือกันบริจาคเงินและทำการก่อสร้างประมาณเดือน พฤศจิกายน พ.ศ. 2528 จนถึงเดือนเมษายน พ.ศ. 2529 แล้วอันเชิญเจ้าพ่อหลกั หินขึน้ ประดิษฐาน

13 เสร็จสมบูรณ์ เพื่อให้ชาวอำเภอวัดเพลงมีโบราณวัตถุอันศักดิ์สิทธิ์ เป็นที่เคารพสักการะยึดเหนี่ยว ทางจิตใจของประชาชนจนถงึ ปัจจบุ ันนี้ (จากเอกสาร งานนมัสการเจ้าพ่อหลกั หิน 2531 อำเภอวัดเพลง จังหวัดราชบุร)ี ประวัติตำบลวัดเพลง ตำบลวัดเพลงมีท้ังหมด 10 หมูบ่ ้าน ดังน้ี 1. บา้ นศรสี มรตั น์ ชาย 140 คน หญงิ 190 คน ประวัติความเป็นมาของหมู่บ้านยังเอาแน่เอานอนไม่ได้ แต่เท่าที่สอบถามคนเก่า ๆ ดู ต่างก็ ให้เหตุผลต่างกัน คือ บ้างก็ว่าตั้งชื่อเพื่อให้สอดคล้องกับชื่อคลองมหาดไชย คือ ศรีสมรัตน์มหาดไทย บางคนก็บอกวา่ น่าจะเปน็ นามสกลุ ของคนรุ่นเก่า ซงึ่ เปน็ ทเี่ คารพนับถอื ของคนในหม่บู ้านนนั้ 2. บ้านคลองมหาดไชย ชาย 108 คน หญงิ 130 คน เป็นหมู่บ้านที่แยกมาจากบ้านศรีสมรัตน์ ราษฎรมีอาชีพทำอิฐมอญ ต่อมาเลิกกิจการทำอิฐ มอญ ก็มาประกอบอาชีพทำสวนมะพร้าว มะม่วง ยกร่องทำสวนกันเรื่อยมา แต่ตั้งชื่อหมู่บ้านให้ สอดคลอ้ งกับชอ่ื คลองที่ไหลผา่ นหมบู่ ้านวา่ คลองมหาดไชย ตั้งแต่นนั้ เป็นตน้ มา 3. บา้ นคลองฝร่งั ชาย 170 คน หญงิ 179 คน แยกมาจากตำบลคลองขนอน มีบาทหลวงเข้ามาจัดตั้งศาสนาคริสต์มาจับจองที่ดินทำมาหา กินและสร้างวัดขึ้น ราษฎรในถิ่นนี้ส่วนมากนับถือศาสนาคริสต์ มีอาชีพทำสวนมะพร้าวและตั้งช่ือ ตามคลองกับบาทหลวงที่มาจดั ต้งั เพราะคนไทยมกั จะเรยี กคนต่างประเทศว่า ฝรง่ั เสมอ 4. บ้านวัดฝรั่ง ชาย 208 คน หญงิ 120 คน มีบาทหลวงเข้ามาเผยแพร่ศาสนาคริสต์ ซื้อที่ดินทำกินให้ราษฎรเช่าสำหรับราษฎรที่นับถือ ศาสนาครสิ ต์ และสร้างวัดขนึ้ ในหม่บู ้าน เพอ่ื ให้ราษฎรประกอบกจิ กรรมทางศาสนาไดส้ ะดวก ซึ่งแยก มาจากหมู่ 3 จงึ ไดต้ ัง้ ช่อื หมบู่ ้านวัดฝรง่ั ตามช่อื วัดและคลองจนถงึ ปจั จุบนั นี้ 5. บ้านวัดเพลง ชาย 353 คน หญิง 377 คน ท่านผู้เฒ่าบางคนเล่าให้ฟังว่าในสมัยโบราณประชาชนแถบนี้มักมีอาชีพทำนามาเป็นอาชีพ หลักพอถึงฤดูฝน น้ำจะหลากมาจากกาญจนบุรีซึ่งเป็นต้นน้ำมาตามแม่น้ำแม่กลอง ในสมัยนั้นไม่มี เขื่อนสำหรับเก็บกักน้ำ ฝนตกมากเท่าไรน้ำก็จะไหลบ่ามามากเท่านั้น ชาวบ้านจะเรียกว่า น้ำเหนือ ในประมาณเดือน 12 ของทุกปี ดังนั้นชาวบ้านที่ว่างจากการทำนาเสร็จเรียบร้อยแล้วก็จะมีการ พายเรือร้องเพลงเกี้ยวกันระหว่างหญิงชาย หรือบุคคลที่รักสนุกในเทศกาลต่าง ๆ เช่น เพลงเรือ ดังปรากฏว่ายังมีแม่เพลงเรือเหลืออยู่บ้างในปัจจุบันนี้ นอกนั้นต่างเสียชีวิตหมดแล้ว สำหรับ

14 บ้านวัดเพลงนี้แยกจากคลองขนอน จึงจัดตั้งช่ือหมูบ่ า้ นให้สอดคลอ้ งกับช่ือวัด เมื่อปี พ.ศ. 2449 และ แยกมาจากตำบลคลองขนอนเมอื่ ปี พ.ศ. 2444 6. บ้านบงึ ทา่ ใหญ่ ขาย 390 คน หญงิ 405 คน เดิมเป็นหมู่บ้านอยหู่ ม่ทู ่ี 1 และ 2 ตำบลคลองขนอน มารวมกนั ใหญ่จัดตงั้ เป็นหมบู่ า้ นหม่ทู ี่ 6 ปจั จบุ นั หม่บู า้ นนม้ี ีบงึ ท่กี ว้างใหญอ่ ยู่กลางหมู่บ้าน เลยตง้ั ชื่อหมู่บ้านว่า บา้ นบงึ ทา่ ใหญ่ 7. บ้านละว้า ชาย 151 คน หญิง 170 คน เดิมชื่อหมู่บ้านคลองขนอน ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 5 จึงได้เปลี่ยนชื่อเป็นบ้านละว้า ราษฎร ประกอบอาชพี ทำนาเปน็ หลัก และเรม่ิ จะเปลยี่ นเปน็ ทำสวนมะพร้าว เปน็ หม่บู า้ นเดิมไม่ได้แยกมาจาก หมบู่ ้านใด 8. บา้ นบางนาสูญ ชาย 192 คน หญงิ 190 คน มตี ำนานเลา่ ขานกันมาว่ามีสาวสวยนางหนึ่งจากตำบลวัดยางงาม พ่อแม่ร่ำรวย มชี ายหนุ่มมา ชอบกนั มากแมแ้ ต่ผ้ทู ่ีพบเห็น พอ่ แม่ต่างดีใจทม่ี ลี กู สาวสวย สาวนางนี้ช่ือวา่ งาม มีชายหนุ่มมาสู่ขอพ่อ แม่ก็ยอมให้ อยากจะให้อยู่กับคนแก่เฒ่าอยู่มาวันหนึ่ง เวลาประมาณ 04.00 น. ในคืนนั้นสาวนอนไม่ หลับ สาวจึงเดินทางออกจากบ้านไปทางทิศเหนือ เดินเลน่ เพลิน ๆ เร่ือย ๆ ไป รุ่งเชา้ พ่อแม่ไปปลุกให้ หุงข้าวก็ไม่พบ แต่มีผู้พบว่านางเดินทางไปในดงตะเคียง ซึ่งขึ้นเป็นหมู่ใหญ่ ค้นหาเท่าไหร่ก็ไม่พบ ร่องรอยอย่างใดเลย ตอ่ มาชาวบ้านจงึ เรียกช่ือตามนางทีห่ ายไปว่าบา้ งบางนางสญู 9. บา้ นเพลง ชาย 237 คน หญิง 276 คน เป็นหมู่บ้านดั้งเดิม ราษฎรเล่นเพลงพื้นบ้านกันเป็นประจำ โดยมีพ่อเพลงแม่เพลงหลายคน เปน็ หมู่บา้ นใหมร่ าษฎรอาศยั กันหลายช่วั อายุคน ตอ่ มาเพลงพ้ืนบ้านเหล่านีก้ ็ค่อย ๆ หายไป เพราะไม่ มใี ครรบั เอาไว้ เลยเหลอื แต่ช่ือเป็นอนสุ รณ์ดงั้ เดมิ ไวเ้ ทา่ นัน้ เปน็ ที่น่าเสยี ดายอยา่ งยิ่ง 10. บ้านไร่ลึก ชาย 291 คน หญงิ 351 คน หมู่บ้านนี้ในสมัยก่อนเป็นทุ่งกว้าง ถนน ไม่ผ่าน ต้องเดินไปในหมู่บ้านด้วยเท้า การคมนาคม ไมส่ ะดวก ไกลมาก เลยตงั้ ชือ่ หมบู่ า้ นว่า \"ไร่ลึก\" ปัจจบุ ันหมูบ่ า้ นน้อี ย่สู ดุ เขตของตำบลวัดเพลง (หมวด วิชาภาษาไทย โรงเรยี นโสภณศิรริ าษฎร์ 2531, หน้า 5-6)

15 ประวัติตำบลเกาะศาลพระ ประวัติความเป็นมาของตำบลเกาะศาลพระนอกจากชื่อที่กล่าวมาแล้ว บางกระแสก็เล่าว่า เม่ือประมาณ 200 ปีมาแลว้ มีชาวเขมรและชาวมอญ ไดอ้ พยพมาตง้ั ถิ่นฐานในแถบน้ีซง่ึ ตงั้ อยู่ริมแม่น้ำ แควอ้อม ซึ่งมีลักษณะคล้ายเกาะ เพราะมีคลองล้อมรอบและในบรรดาผู้อพยพมีชายผู้หนึง่ เป็นผู้ที่มี ฝีมือไดม้ ีความคิดริเริ่มการสรา้ งพระพุทธรูป โดยใชห้ วายเส้นใหญส่ านเป็นโครงสร้าง และใช้หวายเส้น เล็กสานเป็นรูปร่างแล้วโบกปูนซีเมนต์ (ซึ่งสมัยนั้นหาเหล็กยาก) ทับโครงหวายอีกครั้งหนึ่ง แล้วค่อย ตกแตง่ ทหี ลัง ตอ่ มาก็ให้พวกเดยี วกันฝึกหัดทำตามจนเป็นท่ีรูจ้ ักของหมู่บ้านใกล้เคียง จึงเรียกหมู่บ้าน นี้ว่า “เกาะศาลพระ” และเรียกชายคนนั้นว่า “ตาสานพระ” เป็นที่นับถือของคนโดยทั่วไป เมื่อสน้ิ ชีวิตชาวบ้านจงึ พากนั ตั้งศาลขน้ึ เรียกว่า “ศาลคณุ ตาศาลพระ” ซงึ่ จะมีการทำบุญเป็นประเพณี เป็นประจำทุกปี ในเดือน 5 ท้ายตรุษสงกรานต์ ประมาณวันที่ 15-16 เมษายน คนในหมู่บ้านก็จะ พร้อมใจกันไปทำบุญที่ตาศาลพระด้วยความเคารพศรัทธากันโดยพร้อมหน้ากัน และเรียกชื่อตำบลวา่ “ตำบลเกาะศาลพระ” ตามตำนานที่เล่าสืบต่อกันเรื่อยมานั่นเอง (หมวดวิชาภาษาไทย โรงเรียน โสภณศริ ริ าษฎร์ 2531, หนา้ 7-10) ตารางตำบลเกาะศาลพระมีหมู่บ้านทั้งหมด 10 หมู่บา้ น คอื หมทู่ ่ี ชือ่ หมู่บา้ น จำนวนครัวเรือน (หลงั ) จำนวนราษฎร (คน) ชาย หญิง รวม 1 บา้ นหนองเกสร 78 126 117 243 2 บา้ นเวียงทุน 266 283 305 588 3 บา้ นดอน 106 146 167 313 4 บา้ นบางนางทวย 144 166 233 399 5 บา้ นคลองพะเนาว์ 132 198 218 416 6 บ้านทา่ ข้าม 128 174 176 350 7 บา้ นท่าลาด 131 210 229 439 8 บ้านเกาะมอญ 140 206 234 440 9 บา้ นเสลา 81 71 79 150 10 บ้านคลองขดุ 93 169 169 338

16 1. บา้ นหนองเกสร เดิมในหมู่บ้านมีหนองน้ำและบ่อเล็ก ๆ อยู่รอบ ๆ หนองน้ำ บ่อน้ำนั้นจะมีดอกไม้นานาชนดิ ราษฎรในหมู่บ้านมีอาชีพทำนา ทุกคนในครอบครัวก็จะพาวัวควายที่เลี้ยงไว้ไปกินน้ำ เล่นน้ำ ในบ่อ แหง่ น้ี จึงให้ช่ือหมูบ่ ้านว่า หมูบ่ า้ นสระบางควาย ต่อมาจึงเปล่ียนชื่อว่า หม่บู ้านหนองเกศร ตราบจน ทุกวันน้ี 2. บ้านเวียงทนุ เมื่อประมาณ 200 ปี จะมีพวกเม็งเเล่นเรือใบมาจมอยู่แล้วขึ้นไปอาศัยอยู่ที่ชายหาด เพราะ เหน็ วา่ เปน็ สถานทร่ี ม่ เยน็ จึงปรกึ ษากันจะตง้ั หลักฐานอยู่ทนี่ ่ี และจะสรา้ งวัดจงึ พรอ้ มใจกันไปขอผู้ว่า ราชการจังหวัดได้รับอนุมัติจงึ ตั้งชื่อวา่ วัดเม็งทูน ต่อมาเกิดการกลายเสียงจึงเพี้ยนเปน็ เวียงทุน ใน ที่สุด สมัยก่อนวัดจะเปน็ ศูนย์กลางและมีความสำคัญต่อคนในหมู่บ้ายมากจึงได้เรียกชือ่ หมู่บา้ นตาม ช่ือวัดวา่ บา้ นเวียงทนุ จนทุกวันน้ี 3. บา้ นหวั ดอน บริเวณที่ตั้งหมู่บ้านนี้เป็นที่ดอนมากขาดน้ำทำมาหากินไม่ค่อยได้ผล และมีโคกวิหารอยู่แต่ ไม่ทราบว่าเป็นสมัยใด ต่อมาได้สร้างพระเจดีย์ที่โคกวิหารนั้นปัจจุบันเหลือเพียงฐานของพระเจดีย์ ซึ่งเป็นหมู่บ้านที่แยกมาจากอำเภอปากท่อ จึงได้ชื่อตามลักษณะพื้นที่ว่า บ้านหัวดอน แห้งแล้ง กันดารกว่าหมู่บ้านอื่น หมู่บ้านอื่น ๆ จะอยู่ที่ราบลุ่มแม่น้ำแควอ้อมทั้งหมดยกเว้น บ้านหนองเกษร และบ้านหัวดอนนั่นเอง ปัจจุบันนี้จะไม่แห้งแล้งกันดารเหมือนในสมัยก่อนอีกแล้วเพราะว่ามีคลอง ชลประทานไหลผ่าน สะดวกสบาย ทำนาได้ปีละ 2 ครั้ง บ้านหัวดอนจะมีต้นตาลโตนดปลูกมาก ฉะนั้นสิ่งที่มักจะมีติดไม้ติดมือไปฝากก็คงไม่ทัน ลูกตาลจะกินเต้าตาลสด หรือหัวตาลอ่อนจะเอาไป ตม้ กะทิจ้ิมนำ้ พริก แกงคั่ว เขาว่ากนั ว่าดีนัก ใคร ๆ ก็รู้จักบ้านหวั ดอนตรงนี้นเ่ี อง 4. บา้ นบางนางหวย สมัยก่อนมีชาวเม็งที่มาอยู่ในหมู่บ้านท้องถิ่นนี้ สมัยนั้นเรียกว่าวัดเม็งทูนหรือวัดเวียงทุน นั่นเอง โบสถ์ก็ยังไม่มีชาวเม็งที่มาอยู่ในหมู่บา้ นนี้เห็นอะไรเกี่ยวกับสถานที่ก็จะตั้งชื่อเกี่ยวกับชาวเมง็ ต้องมีคำว่าเม็งด้วยเสมอ เช่น เม็งทูน ชาวเม็งเห็นคนสวยที่อยู่ในหมู่บ้าน เลยตั้งชื่อว่า บ้านนางสวย ตอ่ มาภายหลังคนสวยของหม่บู ้านแต่งงานกับคนท้องถิ่นอน่ื ๆ มีลูกมีหลานไม่ค่อยจะสวยเหมือนก่อน ๆ เห็นเขา้ ก็ไม่นา่ ชืน่ ชม ระทดระทวย กเ็ ลยต้งั ช่ือหมู่บ้านใหม่วา่ บ้านบางนางทวย ในทสี่ ุด

17 5. บ้านคลองพระเนาว์ เดมิ พวกเขมรเขา้ มาอยู่ ( เขมรลาวเดิมซึ่งกล่าวในเรอ่ื งภาษาถ่นิ ) ซ่ึงอพยพมาตัง้ ถิ่นฐานอยู่ใน หมู่บ้านนี้และหมู่บ้านใกล้เคียงซึ่งจะกล่าวต่อไป หมู่บ้านนี้มีคลองอยู่แห่งหนึ่งชื่อว่าคลองพะเนาว์ ตามชื่อชายชาวเขมรผู้ซ่ึงเข้ามาบุกเบิกเลยต้ังช่ือให้เป็นสัญลักษณข์ องคลอง คือหมู่บ้านคลองพะเนาว์ มาจนถึงทุกวันน้ี ประชาชนในหมู่บ้านนี้นอกจากจะประกอบอาชีพการเกษตรทำนา ทำสวน เป็นหลกั แล้วยังมีอาชีพจักสานเครื่องใช้เกี่ยวกับการเกษตรเก็บไว้ใช้ เหลือใช้ก็เก็บเอาไว้ขายเพิ่มรายได้ให้แก่ ครอบครวั อีกทางหนึ่ง แตเ่ นอ่ื งจากมฝี ีมือดจี ึงมีผู้มาว่าจ้างจากถิ่นอนื่ เช่น กงน้ำตาล เข่ง น้า กระจาด กระบงุ ตระกร้า ฯลฯ อาชีพจกั สานจึงเกิดข้นึ ณ หมบู่ า้ นน้อี ย่างเปน็ ลำ่ เป็นสนั เครื่องจกั สานพวกน้ีจะ เกบ็ ไว้ใชป้ ระกอบอาชีพในหมู่บ้านและหมู่บ้านใกล้เคยี ง มากกว่าเอาไว้ใชเ้ พื่อความสวยงามเหมือนกับ เคร่ืองจักสานจากถนิ่ อนื่ 6. บ้านทา่ ขา้ ม เป็นหมู่บ้านที่มีแม่น้ำไหลผ่านระหว่าง หมู่ 6-7 กับ ตำบลคุ้งกระถิน อำเภอเมือง ก็คือแม่น้ำ แควอ้อมนั่นเอง เวลาน้ำลดหาดทรายก็ขึ้นเดินข้ามไปมาได้สะดวก สมัยก่อนไม่มีสะพานข้ามฝั่งใครจะ ข้ามฝั่งก็ต้องมาข้ามที่ท่าข้ามแห่งนี้ ราษฎรจึงตั้งชื่อหมู่บ้านว่าบ้านท่าข้าม ราษฎรส่วนมากที่อาศัยอยู่ เป็นคนเชื้อสายเขมรลาวเดิมนั่นเอง ปจั จุบันแควอ้อมตนื้ เขนิ ทางการจงึ ได้ขุดลอกคลอง เมอื่ ปี 2532 นี้ ทำให้คลองลึกไมส่ ามารถขา้ มได้ แต่ก็ไม่เดือดร้อนต่อประชาชนทอ้ งถิ่นนี้หรือใกลเ้ คยี ง เพราะปัจจุบนั มี สะพานข้ามเชื่อมทั้งสองฝั่งได้สะดวก หมู่บ้านแห่งนี้ก็ยังได้ชื่อว่า \"บ้านท่าข้าม\" เพื่อเป็นอนุสรณ์แต่ ดัง้ เดิม 7. บา้ นท่าลาด หมู่บ้านนี้มีบริเวณเป็นพื้นท่ีลาดกว้าง เป็นทางที่แม่น้ำอ้อมประชาชนจะใช้น้ำจากแม่น้ำจาก แม่น้ำอ้อมกันทัง้ หมู่บ้าน จึงเรียกหมู่บ้านแห่งนี้วา่ บ้านท่าลาด ซึ่งหมายถึงทางที่สำดวก ราษฎรเป็นคน เชือ้ สายเขมรลาวเดิมเชน่ กนั ราษฎรสว่ นมากประกอบอาชพี ทำนา และทำสวน 8. บา้ นเกาะมอญ เดิมเป็นหมู่บ้านท่ีมีพวกชาวมอญและชาวเขมรอพยพ มาตั้งถิ่นฐานอยู่ราษฎรส่วนใหญ่ชอบ สูบใบพลู จึงเรียกชื่อว่า \"บ้านอมพลู\" ต่อมาจึงเรียกตามชื่อราษฎรที่มาอาศัยอยู่และผนวกกับบริเวณ หมบู่ ้านเป็นเกาะมนี ำ้ ล้อมรอบ จงึ เรยี กวา่ \"บ้านเกาะมอญ\" 9. บา้ นเสลา หมู่บ้านเสลาเป็นหมู่บ้านหนึ่งซึ่งตั้งอยู่ที่อำเภอศาลพระอำเภอวัดเพลง อยู่ระหว่างวัดเกาะ ศาลพระกับวัดปราโมทย์แต่เดิมหมู่บ้านนี้ไม่ได้ชื่อว่า เสลา แต่มีชื่อว่า เถลา ซึ่งเป็นชื่อผู้นำที่มาตั้ง หมู่บ้านนี้เปน็ คร้ังแรก ซึ่งอพยพมาจากเขมรตั้งถิ่นฐานบริเวณนี้ คนเก่าแก่ยังพูดภาษาเขมรอยู่บางสว่ น

18 ต่อมาไดม้ กี ารเรียกเพีย้ นไปจากเดิมจงึ กลายเป็น เสลาในปัจจุบัน ณ หมบู่ า้ นนเ้ี องได้มีศาลซึ่งชาวบ้านได้ ใหค้ วามเคารพเลอ่ื มใสศรัทธาเป็นอย่างยงิ่ ชาวบ้านเรยี กกันวา่ ศาลพอ่ เฒา่ แตเ่ ดิมศาลพอ่ เฒา่ เป็นเพียง ศาลไม้ไผ่เล็ก ๆ แต่ด้วยความศกั ดิ์สิทธิ์จึงทำใหช้ าวบ้านร่วมมือกันสร้างเป็นศาลที่ใหญ่ขึ้น แต่ก่อนมีคน ทรงเจ้าประจำศาลแต่ปัจจุบันได้เสียชีวิตแลว้ สำหรับประวัติของศาลพ่อเฒ่านั้น ผู้เฒ่าผูแ้ ก่ก็เห็นกันมา ตั้งแต่เกิด เนื่องจากความศักดิ์สิทธิ์ของศาลชาวบ้านจึงจัดให้มีละครประจำปี ขึ้นทุกปีในท้ายวัน สงกรานตม์ กี ารเลีย้ งพระ และบรรเลงมโหรีต่าง ๆ แตก่ อ่ นน้มี ีการเลน่ เพลงพวงมาลัยดว้ ย 10. บา้ นคลองขดุ แต่เดิมเปน็ ทุง่ นากวา้ งใหญ่ ราษฎรมีอาชพี ทำนา ต่อมาก็เรม่ิ เปล่ียนจากการทำนาเป็นทำสวน ยกรอ่ งขุดคลองเพอ่ื ให้นำ้ ไหลผ่าน เพอ่ื นำไปใช้ในการเกษตรจึงเรียกหมูบ่ า้ นนวี้ ่า \"บา้ นคลองขดุ \" ตามช่ือ คลองนัน่ เอง 4. ศลิ ปวฒั นธรรมพืน้ บ้าน แนวคดิ เก่ียวกบั ศิลปะวฒั นธรรม ศิลปวัฒนธรรมและประเพณี ไทยมีการติดต่อกับหลายเชื้อชาติ ทำให้มีการรับวัฒนธรรม ของชาติ ต่าง ๆ เข้ามา แต่คนไทยสามารถนำมาประยุกต์ใช้ได้อย่างเหมาะสม และปฏิบัติมาจน กลายเปน็ สว่ นหนง่ึ ในวิถชี วี ิตของ ไทยการท่องเที่ยวนน้ั นอกจากจะก่อใหเ้ กิดการสร้างงานอันนำมาซึ่ง รายได้สู่ทอ้ งถิ่นทว่ั ทัง้ ประเทศแลว้ ยังเป็นส่วนหนง่ึ ที่ช่วยเผยแพรช่ ื่อเสียงของประเทศไทยให้เป็นท่ีรู้จัก ไปทั่วโลก อุตสาหกรรมท่องเที่ยวประกอบด้วยปัจจัยหลายประการ แต่ที่สำคัญก็คือ ทรัพยากร ทางการท่องเที่ยว ซึ่งมีอยู่ในประเทศไทยเป็นจำนวนมาก และมีความหลากหลาย เรียงรายอยู่ในทุก พื้นที่ของประเทศ สามารถแบ่งออกได้เป็น 3 ประเภทใหญ่ คือ ประเภทที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ ได้แก่ ป่าไม้ ภูเขา น้ำตก ชายหาด ทะเล และเกาะแก่ง ประเภทที่มนุษย์สร้างขึ้น ได้แก่ ศาสนสถาน โบราณสถาน โบราณวัตถุ และสิ่งก่อสร้างอื่น ๆ โดยมีวัตถุ ประสงค์ในการสร้าง และอายุ รวมท้ัง รูปแบบสถาปัตยกรรมที่แตกต่างกันไป แต่ท้ายที่สุดก็กลายเป็น ทรัพยากรอันมีค่าทางการท่องเที่ยว ของประเทศประเภทศิลปวัฒนธรรม กิจกรรม ประเพณีและวิถีชีวิตของผู้คนในห้องถิ่น จะเห็นได้ว่า นอกจากทรัพยากรที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาตปิ ระเภทที่ 1 แล้ว ทรัพยากรทางการท่องเที่ยวประเภท ที่ 2 และ 3 น้ันมรี ากฐานมาจาก “วัฒนธรรมและประเพณี” ทัง้ สน้ิ (เทวกร เกตวุ งศ์, 2561, หน้า 22) พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 ได้นิยามความหมาย “ศิลปะ” ว่า คือ ฝีมือ, ฝีมือทางการช่าง, การทำให้วิจิตรพิสดาร, การแสดงออกซึ่งอารมณ์สะเทือนใจให้ ประจักษ์เห็น โดยเฉพาะหมายถึงวจิ ิตรศิลป์ ศลิ ป์ พีระศรี (อ้างถงึ ใน วิบูลย์ล้ีสุวรรณ. ศลิ ปะชาวบา้ น 2519 ) ศิลปะ ชาวบ้าน (Folk Ar') การรอ้ งรำทำเพลง จิตรกรรมการวาดเขียนและอ่นื ๆ ซึง่ มกี ำเนดิ มาจากชวี ิตจิตใจ ของประชาชนเรียกว่า ศิลปะชาวบ้าน (วัฒนะ วัฒนาพันธ์ุ, บุบผา วัฒนาพันธ์ุ และสามารถศรีจำนงค์

19 :2544) ศิลปหัตถกรรมพื้นบ้าน คือผลงานที่ทำขึ้นเองโดยชาวบ้านเพื่อใช้เองหรือขาย มีรูปแบบ เรียบง่าย ใช้วัสดุที่หาได้ใกล้ตัว สรุปความหมายของศิลปะพื้นบ้าน หรือศิลปะท้องถิ่น หมายถึง ฝีมือ ของช่างประจำถ่ินที่แสดงออกถึงภูมิปัญญาและเอกลกั ษณ์ของท้องถิ่นนั้น ศิลปะพื้นบ้านอาจแบง่ เป็น 3 ประเภท ดังนี้ ประเภทที่ 1 คือ งานฝีมือช่าง ได้แก่ งานหัตถกรรมต่าง ๆ เช่น เครื่องจักรสาน งานแกะสลัก หรือจิตรกรรม เช่น ภาพเขียนสีงานด้านสถาปัตยกรรม รูปแบบอาคารศาสนสถาน หรือ บ้านเรือนที่อยู่อาศัย ประเภทที่ 2 คืองานศิลปะด้านการแสดง เช่น การขับร้องการฟ้อนรำ มโนราห์ ฟ้อนเลบ็ หมอลำ ลำตัด เพลงฉ่อย เพลงอแี ซว ประเภทท่ี 3 คือกฬี าหรือการละเล่นพน้ื บ้าน เช่น การ แข่งกลอง เป็นต้น สำนักโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติกรมศิลปากร (2544) แบง่ มรดกทางศิลปวฒั นธรรมเป็น 2 ประเภท คือ 1. มรดกทางศิลปวัฒนธรรมที่เป็นวัตถุสิ่งก่อสร้าง หรือสถานที่ หมายถึง วัตถุหรือสถานที่ ที่เกิดขึ้นจากฝีมือการประดิษฐ์คิดค้น การดัดแปลงการอยู่อาศัย หรือใช้ประโยชน์จากมนุษย์สามารถ เห็น และจับต้องได้สิ่งต่าง ๆ ดังกล่าวอาจจะใช้ประโยชน์เพียงชั่วระยะเวลาหนึ่งแล้วทิง้ ร้างไปหรือใช้ ประโยชน์มาจนกระทั่งปัจจุบัน มรดกศิลปวัฒนธรรม ประเ ภทนี้มีทั้งชนิดที่เคลื่อบที่ได้ เรียกว่า “โบราณวัตถุและศิลปวัตถุ” และชนิดที่ติด เรียกว่า “โบราณสถาน” และมรดกทาง ศิลปวัฒนธรรมที่เป็นนามธรรมจับต้องไม่ได้ ได้แก่ ความคิดความเชื่อ ประเพณีขนบธรรมเนียมแบบ แผนข้อปฏิบัติในกลุ่มหรือสังคม ซึ่งยอมรับปฏิบัติสืบต่อกันมา เช่น ศาสนาจารีต หรือยึดความรู้ สื่อต่าง ๆ ซึ่งเป็นสิ่งที่มองไม่เห็นแต่จะสัมผสั ได้ทางประสาทสมั ผัสอ่ืน ๆ เมื่อได้นำเอาสิ่งที่มองไม่เหน็ ดังกล่าวมาแสดงออกในรูปของการปฏิบัติ ได้แก่ พิธีกรรม ทางศาสนาการพูดหรือสื่อภาษาการเขียน หรือจารกึ การร้อง - เลน่ เปน็ การสื่อทำนองออกมาปนเสยี ง ฯลฯ ซึง่ มรดกทางศิลปวฒั นธรรมประเภท ท่ีเป็นนามธรรมเหล่านี้แบ่งได้เป็น 3 กลุ่ม คือ ขนบธรรมเนียมประเพณีภาษา และวรรณกรรม และ ศิลปะการแสดง พระยาอนุมานราชธน (2515 ,หน้า 6) ได้กล่าวถึง “วัฒนธรรม” ว่าวัฒนธรรมเป็นเรื่อง เกี่ยวกับ พฤติกรรม วาจาท่าทาง กิจกรรม และผลิตผลของกิจกรรมที่มนุษย์ในสังคมผลิตหรือ ปรับปรุงขึ้นจากธรรมชาติในพระราชบัญญัติบำรุงวัฒนธรรมแห่งชาติพุทธศักราช 2483 หมายถึง ลักษณะที่แสดงความเจริญงอกงาม ความเป็นระเบียบอันดีงาม ความกลมเกลียวก้าวหน้าของชาติ และศีลธรรมอนั ดงี ามของประชาชน อารง สุทธาศาสน์ (2519, หน้า 132-133) กล่าวว่า “วัฒนธรรม” ในความหมายโดยทั่วไป คือ แนวทางการดำรงชีวิตของสังคม หรือของกลุ่มแต่ละกลุ่มที่สบื ทอดจากรุน่ หนึ่งไปอีกรุ่นหนึ่งอยา่ ง ไม่ขาดสาย วัฒนธรรมเป็นสิ่งที่แต่ละสังคมถือว่าเป็นสิ่งที่ดีงาม เป็นแบบฉบับของคนส่วนมาก หวง แหนและปกปอ้ งรักษา

20 ดำรง ฐานดี (2520 , หน้า 30) ได้กล่าวถึงความหมายของ “วัฒนธรรม” ว่าทุกสิ่งที่มนุษย์ สรา้ งข้ึนมาเพื่อใช้ในการดำรงชวี ิตรว่ มกันในสังคมเป็นสิง่ ที่คนส่วนใหญ่ในสงั คมนั้นยอมรับนับถือ และ ปฏบิ ตั ติ าม รวมทั้งเกบ็ สะสมและถา่ ยทอดวิธกี ารประพฤติปฏิบัตนิ ้ันต่อไปยังลกู หลานด้วย ระวีวรรณ ชอุมพฤกษ์ (2528, หน้า 7) กล่าวว่า “วัฒนธรรม” เป็นชื่อรวมสำหรับแบบอย่าง ของพฤติกรรมทั้งหลายที่ได้มาทางสังคม และที่ถ่ายทอดกันไปทางสังคมโดยอาศัยสัญลักษณ์ วัฒนธรรม จึงเป็นชื่อสำหรับสัมฤทธิ์ผลที่เด่นชัดทั้งหมดของกลุ่มมนุษย์รวมสิ่งทั้งหลายเหล่านี้ เช่น ภาษา การทำเครื่องมือ อุตสาหกรรม ศิลปะ วิทยาศาสตร์ กฎหมาย ศีลธรรม และศาสนา รวมถึง อุปกรณ์ที่เป็นวัตถุหรือสิ่งประดิษฐ์ซึ่งแสดงรูปแบบแห่งสัมฤทธิ์ผลทางวัฒนธรรม และทำให้ลักษณะ วัฒนธรรมทางปัญญาสามารถยังมีผลเป็นประโยชน์ใช้สอยได้ เช่น อาคาร เครื่องมือ เครื่องจักรกล เครอ่ื งมอื ส่อื สาร ศิลปวัตถุ อมรา พงศาพิชญ์ (2547 , หน้า 25) นิยามว่า “วัฒนธรรม” คือสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้น กำหนด ข้นึ มใิ ช่สิง่ ทมี่ นษุ ยท์ ำตามสัญชาตญาณ อาจเป็นการประดษิ ฐว์ ัตถสุ ิ่งของขึ้นใชห้ รืออาจเป็นการกำหนด พฤติกรรมหรือความคิด ตลอดจนวิธีการหรือระบบการทำงานฉะนั้นวัฒนธรรมก็คือ ระบบในสังคม มนุษย์สร้างขึ้นมิใช่ระบบที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติตามสัญชาตญาณสำหรับวัฒนธรรมตามทรรศนะของ อิสลามนั้น วัฒนธรรมเป็นส่วนหนึ่งของศาสนา ดังคำกล่าวของ ริยาฏ นะอุสาน อามอ ที่ได้ให้นิยาม ของวัฒนธรรมว่า วัฒนธรรมก็คือศาสนาที่ประกอบขึ้นด้วยส่วนประกอบสำคัญต่าง ๆ เสาวนีย์ จิตต์ หมวด (2535 , หน้า 8-10) ได้อธิบายถึงส่วนประกอบสำคัญนี้ก็คือ องค์มิติซึ่งตั้งอยู่บนพื้นฐานแห่ง ความศรัทธา นน่ั ก็คอื การเชื่อวา่ อลั ลอฮ์ คอื พระเจา้ องค์เดยี วเทา่ น้นั และศาสดามฮู ัมมัดคือศาสนทูต จากพระองค์ จากนิยามและคำจำกัดความข้างต้นหากไม่รวมวัฒนธรรมตามทรรศนะอิสลามแล้ว สรุปได้ว่า “วัฒนธรรม” หมายถึงผลงานทั้งหมดที่มนุษย์สร้างขึ้นนอกเหนือจากธรรมชาติ ดังน้ัน วัฒนธรรมอาจเป็นได้ทั้งแนวคิด ทัศนคติ มโนคติ ความรู้ ค่านิยม ประเพณีความเชื่อ ตลอดจนการ กระทำต่าง ๆ ที่เกิดจากทั้งการเรียนรู้ของมนุษย์และการถ่ายทอดตอ่ ๆ กันมาของสังคมวัฒนธรรมจึง ไม่เป็นเพียงวัตถุ ฉะนั้นสังคมที่ต่างกันย่อมมีวัฒนธรรมที่ต่างกัน บุคคลอยู่ในวัฒนธรรมใดก็จะปฏิบัติ ตามนนั้ จากที่กล่าวมาข้างต้นผู้วิจัยสรุปได้ว่า ศิลปวัฒนธรรม คำว่า “ศิลปะ” คือฝีมือ, ฝีมือ ทางการช่าง, การทำให้วิจิตรพิสดาร, การแสดงออกซึ่งอารมณ์สะเทือนใจให้ประจักษ์เห็น และคำว่า วัฒนธรรม คือทุกส่งิ ทมี่ นุษยส์ ร้างขึน้ มาเพื่อใช้ในการดำรงชวี ิตรว่ มกันในสงั คมเปน็ ส่ิงท่ีคนส่วนใหญ่ใน สังคมนน้ั ยอมรับนับถือและปฏบิ ัตติ าม รวมทง้ั เก็บสะสม และถา่ ยทอดวธิ กี ารประพฤตปิ ฏิบัตินั้นต่อไป ยังลูกหลานด้วย “วัฒนธรรม” จึงเป็นชื่อสำหรับสัมฤทธิ์ผลที่เด่นชัดทั้งหมดของกลุ่มมนุษย์รวมส่ิง ทั้งหลายเหล่านี้ เช่น ภาษา การทำเครื่องมือ อุตสาหกรรม ศิลปะ วิทยาศาสตร์ กฎหมาย ศีลธรรม

21 และศาสนา รวมถึงอปุ กรณท์ ่ีเปน็ วัตถหุ รือส่ิงประดิษฐ์ ดังน้ัน ศลิ ปวัฒนธรรม จึงหมายถึงฝีมือทางการ ชา่ งท่ถี กู สร้างขน้ึ มาจากสิง่ ท่ีมนษุ ยส์ ว่ นใหญ่ในสังคมนั้นยอมรบั แล้ว ศลิ ปหัตถกรรมพ้ืนบ้านอำเภอวัดเพลง ศิลปหัตถกรรมพื้นบ้านเป็นงานที่สร้างสรรค์ขึ้นโดยมุ่งประโยชน์ใช้สอยเป็นสำคัญด้วยฝีมือ ของชาวบ้าน โดยอาศัยวัสดุของท้องถิ่นซึ่งแสดงออกอย่างตรงไปตรงมาตามความต้องการ ความคิด และความรู้สึกของผู้สร้าง ความมีคุณค่าของศิลปหัตถกรรมพื้นบ้านจึงอยู่ที่ประโยชน์ใช้สอย และ สมั พันธ์กับวิถชี ีวติ ของประชาชน สะทอ้ นให้เห็นลักษณะสว่ นรวมของทอ้ งถิ่นนัน้ การจำแนกศิลปหตั ถกรรมพ้ืนบา้ นจำแนกตามวสั ดุทใ่ี ช้ทำ คือ 1. ไม้ไผ่ เชน่ ไมน้ วล ไม้ไร่ ไมเ้ ฮยี ะ 2. ไม้ เชน่ ไม้สกั ไมม้ ะคา่ และอืน่ ๆ 3. มะพรา้ ว เชน่ ก้านมะพรา้ ว กะลามะพรา้ ว ต้นมะพรา้ ว เป็นต้น 4. ผลติ ภณั ฑ์จากสตั ว์ เช่น หนังสตั ว์ เขาสตั ว์ เป็นต้น ตวั อย่างศิลปหัตถกรรมพืน้ บ้านวัดเพลง เชน่ 1. งานแกะสลกั งานแกะสลักทม่ี ีโดยท่ัวไปเป็นฝีมือจากบรรพบุรุษท่ียังคงเกบ็ ไวส้ ู่ลกู หลานเปน็ งานแกะสลักไม้ เชน่ ไม้สกั ไม้โมก ไมส้ น เปน็ ต้น ไมเ้ หล่านจี้ ะแกะสลักลวดลายต่าง ๆ ตามตอ้ งการ เครื่องมือที่ใช้ในการแกะสลักมีมากมาย เช่น สิ่ว เลื่อย สว่าน ตะไบ มีดพับ ขวาน บุ้ง กบไส ไม้ กระดาษทราย ปากกาจับไม้ ดินสอดำ เป็นต้น เครื่องมือเหล่านี้ทำงานตามหน้าที่ใช้สอยการเร่ิม แกะสลักจะเร่ิมจากการออกแบบร่างภาพ แล้วจงึ แกะสลักโดยอาจแกะเป็นลายเส้นให้มีความหนักเบา ทุกเส้น ภาพนูนต่ำเป็นการแกะสลักให้รูปสูงขึ้นมาจากพื้นเล็กน้อย ภาพนูนสูงเป็นการแกะสลักให้รูป สูงขึ้นมาเห็นเกือบสมบูรณ์เต็มตัวให้ความละเอียดกว่าภาพนูนต่ำ หรือภาพลอยตัว ซึ่งเป็นภาพที่มอง ได้รอบด้านก็ได้ เมื่อแกะสลกั เสร็จต้องขดั ถูด้วยบุ้ง และกระดาษทรายแล้วทาด้วยข้ผี ึ้งทาไม้ให้ผิวเรียบ สวยงาม งานแกะสลักที่ล้ำค่า เช่น แกะสลักโต๊ะเครื่องแป้ง, เขาควายฐานไม้แกะสลัก จัดเป็น เครื่องประดบั สวยงามและมคี ณุ คา่ ยิ่ง เปน็ ตน้ 2. เครื่องจกั สาน เครื่องจักสาน เป็นศิลปหัตถกรรมพื้นบ้านที่มีอยู่ทุกภาค โดยมีลักษณะหรือรูปแบบแตกต่าง กนั ออกไป ในท่ีน้จี ะกลา่ วเฉพาะของวัดเพลงเทา่ นั้น

22 เครื่องจักสาน คือ เครื่องมือเครื่องใช้ที่ทำขึ้นจากวิธีการจักสาน จากวัสดุที่มีคุณสมบัติท่ี เหมาะแก่การใช้เป็นส่วนใหญ่ เป็นวัสดทุ ห่ี างา่ ยและมีอย่ใู นทอ้ งถน่ิ นั่นเอง เชน่ ไมไ้ ผ่ และมะพร้าว กก เป็นต้น เทา่ ทพ่ี บเครือ่ งจกั สานมรี ปู ร่างลักษณะและประโยชน์ใช้สอยตา่ งกนั ดังนี้ คอื 1. เครอื่ งจักสานทีเ่ ปน็ ภาชนะ เชน่ กระบงุ ตะกรา้ กระจาด กะโล่ 2. เครื่องจกั สานที่ใชเ้ ปน็ เคร่ืองตกั และตวง เช่น กระชุ กระออม 3. เคร่อื งจกั สานทใ่ี ชเ้ ป็นเคร่อื งใช้ในครัวเรอื น เช่น กระชอน กระดง้ พัด กง ขนาด 4. เคร่อื งจกั สานทีใ่ ชใ้ นการขนส่งใสส่ ินคา้ เชน่ เขง่ ชะลอม หลวั 5. เครอื่ งจกั สานทใี่ ช้เป็นเครือ่ งจบั และดักสัตว์ เชน่ ชะนาง ลอบ สุ่ม กระชงั ไซ ขอ้ ง 6. เคร่อื งจกั สานที่เป็นเครอื่ งเรือน เชน่ ฝาขดั แตะ เส่ือ 3. เครอ่ื งลงหินและเครื่องลายคราม เครือ่ งลงหนิ และเครื่องลายครามเป็นของเก่าแก่แตโ่ บราณทล่ี ้ำค่าทหี่ าดูไดย้ ากแล้วในปัจจุบัน เป็นสิง่ ท่คี วรเก็บรกั ษาไวใ้ ห้ดีจดั ว่าเป็นมรดกตกทอดท่ีมีคุณคา่ ยิ่ง ส่วนมากจะเปน็ ส่งิ ของเครื่องใช้ เช่น กระโถน ถว้ ย ชาม จาน และขันลงหนิ เปน็ ตน้ การอนุรักษ์และส่งเสริมงานศิลปหัตถกรรมพื้นบ้านนี้มิใช่แต่เพียงจะทำเพื่อให้งานคง เอกลักษณแ์ ละรูปแบบทลี่ งตัวไวไ้ ดเ้ ท่าน้ัน แตจ่ ะทำให้มันไม่เปล่ียนตามวิทยาการใหม่ ๆ เร็วจนเกินไป อันอาจทำให้เกิดผลเสียต่อสังคม เพราะทุกวันนี้ความเจริญทางเทคโนโลยีได้ขยายตัวสู่ท้องถิ่นอย่าง รวดเร็วอันมีผลต่อความคิดที่จะทำให้งานศิลปะพื้นบ้านเปลี่ยนไป การยึดถือในสิ่งของสำเร็จรูปที่ง่าย ต่อการใช้ เช่น พลาสติก ลวด สังกะสี แทน ไม้ไผ่ กก ฟาง มะพร้าว หวาย สิ่งเหล่านี้ ล้วนลดคุณค่า ของความงามอย่างศลิ ปหัตถกรรมพื้นบา้ นของเราลงไปทีละน้อย สมควรแลว้ หรอื ทีเ่ ราทุกคนจะปล่อย ให้เป็นไปเช่นนั้นและถ้าหาตลาดรองรับสิ่งเหล่าน้ีได้ ศิลปหัตถกรรมพื้นบ้านของเราก็คงจะมีคนสนใจ และจดั เปน็ อาชพี ทีส่ ร้างรายไดแ้ กช่ าววดั เพลงได้ดอี ีกอาชีพหน่ึง 5. เพลงพื้นบ้าน ความหมายของเพลงพ้ืนบ้าน ราชบัณฑิตยสถาน (2546, หน้า 799) เพลงพื้นบ้าน คำว่า “เพลง” เป็นคำนาม หมายถึง ลำนำทำนอง คำขับร้อง ทำนองดนตรี ชื่อการร้องแก้กันมีชื่อต่าง ๆ เช่น เพลงปรบไก่ เพลงฉ่อย เปน็ ตน้ ราชบัณฑิตยสถาน ( 2546, หน้า 794) คำว่า “พื้นบ้าน” เป็นคำวิเศษ หมายถึง เฉพาะถิ่น มกั ใช้คูก่ บั พ้ืนเมือง เช่น พนื้ บ้าน พน้ื เมือง

23 ดังนั้น เพลงพื้นบ้าน จึงหมายถึงเพลงที่เป็นวรรณกรรมของชาวบ้านที่ได้คิดรูปแบบการร้อง และการเล่นข้ึนสืบทอดกันมาในแบบมุขปาฐะ กล่าวคือ สืบทอดโดยใชค้ วามจดจำ ไมม่ ีการบันทึกเป็น ลายลกั ษณอ์ กั ษร ไม่ปรากฏชอื่ ผแู้ ต่งเพลง ท่มี าและระเบียบวธิ ีการเลน่ เพลง เพลงพื้นบ้านไม่มีเนื้อร้องตายตัวเนื้อร้องอาจขยายหรือตัดทอนลงได้ การใช้ถ้อยคำ สำนวน เปรียบเทียบง่าย ๆ เสริมในคำร้อง และไม่มีการจดบันทึกท่วงทำนองไว้จึงทำให้เพลงพื้นบ้านมีลีลา แตกแยกไปได้หลายทาง ในอดีตเพลงพื้นบ้านมีบทบาทต่อสังคมหลายด้านโดยเฉพาะจะเกี่ยวข้องกับ วิถีชีวิตของชาวบ้านที่อยู่ในสังคมเกษตรกรรมที่ส่วนมากจะเล่นเพลงพื้นบ้านเพื่อความบันเทิงสว่ นตวั และส่วนรวมของสังคมในท้องถิ่น เพลงพื้นบ้านจึงมีทั้งเพลงที่ร้องในพิธีกรรมและเพลงปฏิพากย์ร้อง เล่นเพื่อการรื่นเริงในโอกาสที่ชายหญิงจะได้มาพบกันในงานเทศกาลของท้องถิ่น และงานนักขัตฤกษ์ ต่างๆ เชน่ เล่นในเทศกาลตรุษสงกรานต์ เล่นเพื่อความสนุกสนานรื่นเริง เพลงช้าเจ้าหงส์ เพลงชักเย่อ เพลงระบำ เพลงโม่งเจ้ากรรม เพลงข้าเจ้าโลม เพลงคล้องช้าง เพลงพิษฐาน เพลงแห่ดอกไม้วัน สงกรานต์ เพลงเจรียงซันตูจ เพลงเหย่อย เพลงชาวไร่ เพลงระบำบ้านนา เพลงพวงมาลัย และเพลง เข้าผีชนดิ ตา่ ง ๆ เพลงที่เล่นหน้าน้ำ ในเทศกาลทอดกฐิน ผ้าป่า และเข้าพรรษา ออกพรรษา เช่น เพลงเรือ เพลงเรือแหลมโพธิ์ เพลงหน้าใย เพลงครึ่งท่อน เพลงรำภาข้าวสาร เพลงพวงมาลัย และเพลงร่อย พรรษา เพลงท่ีเล่นในการประกอบการงานเกย่ี วขา้ วนวดข้าว ไดแ้ ก่ เพลงเกี่ยวข้าว เพลงกำ เพลงเต้น กำรำเคยี ว เพลงสงฟาง เพลงพานฟาง เพลงสงคอลำพวน และเพลงชักกระดาน เพลงที่ร้องเฉพาะโอกาส โดยมีวัตถุประสงค์ที่เป็นพิธีกรรม เช่น เพลงแห่นางแมว เพลงป้ัน เมฆ กาบเซ้งิ บ้งั เพลงกันตรึม สวดมาลยั เพลงกาหลอ และเพลงตุ้มโมง เป็นตน้ การเล่นเพลงพ้ืนบ้าน ส่วนมากจะเล่นกันตามลานวัด ในท้องนา และตามลำน้ำ (รองศาสตราจารย์อมรา กล่ำเจริญ, 2553, หนา้ 2) เพลงพื้นบ้านเป็นเครื่องจรรโลงใจของมนุษยชาติมานานแสนนาน เป็นสื่อที่มาถ่ายทอด ความรู้สึกนึกคดิ ดา้ นต่าง ๆ อาทิเช่น ความรัก ความเมตตาปรานี ความเศร้าโศก เสียใจ ความสมหวงั ผิดหวัง เป็นต้น นอกจากนั้นมนุษย์ยังนำเพลงไปใช้ประกอบพิธีกรรม การอบรมสั่งสอน ใช้ประกอบ การละเล่น หรือการแสดงเพื่อพักผ่อนหย่อนใจ การศึกษาเพลงพื้นบ้านนอกจากจะได้รับความรู้ คุณประโยชนต์ ่าง ๆ แลว้ ยังวิวัฒนาการของภมู ปิ ญั ญา วัฒนธรรม และวถิ ชี ีวติ ของคนไทยอกี ด้วย พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2542 (2546, หน้า 794,799) อธิบายความหมาย ไว้ว่าเพลงพื้นบ้านเป็นเพลงของชาวบ้านในท้องถิ่นต่าง ๆ ซึ่งในแต่ละท้องถิ่นก็จะประดิษฐ์แบบ แผนการร้องเพลงของตนไปตามความนิยม “เพลง สำเนียงขับร้อง ทำนองดนตรี กระบวนวิธีรำดาบ

24 รำทวน เป็นต้น ชื่อการร้องแก้กัน มีชื่อต่าง ๆ เช่น เพลงปรบไก่ เพลงฉ่อยโดยปริยาย หมายถึง แบบอยา่ ง เชน่ ต่างกันไปคนละเพลง” และ พ้นื บา้ น หมายถึง \"เฉพาะถน่ิ เช่น ของพืน้ บา้ นมักใช้เข้าคู่ กบั พ้นื เมอื ง เป็นพื้นบา้ นพ้นื เมอื ง\" สารานุกรมไทยฉบับราชบัณฑิตยสถาน เล่มที่ 21 (2533, หน้า 13523) อธิบายความหมาย ของคำว่า \"เพลง\" หมายถึงการร้องที่เล่นเพื่อความรื่นเริงเป็นพื้นบ้านหรือพื้นเมือง ร้องเล่นกันตาม ฤดูกาลหรือเพื่อความบันเทิงในทุกโอกาส เพลงพื้นบ้าน จึงหมายถึงเพลงของชาวบ้านที่นิยมร้องเล่น กนั เพื่อความรืน่ เริงในงานทีม่ ีการชุมนมุ กนั ในหมบู่ า้ นหรือตามเทศกาลตา่ ง ๆ เช่น ตรุษสงกรานต์ งาน บวช ทอดกฐิน ทอดผ้าป่า หรือการลงแขกเอาแรงกันมาช่วยทำงานอาชีพ เช่น ดำนา เกี่ยวข้าว นวด ขา้ วหรือเอาแรงกันมาช่วยงานกอ่ สร้างบา้ นเรอื น ศาลา โบสถ์ วดั เปน็ ตน้ ม.ล.ตุ้ย ชุมสาย (2516, หน้า 45) ให้ความเห็นว่า เพลงเป็นต้นกำเนิดของวรรณคดี เช่น เนื้อเพลงที่พวกวณิพกในยุโรปขับร้องถ้าเพลงไหนไพเราะมีถ้อยคำสละสลวย และมีปรัชญาหรือคำส่งั สอน คนที่ขีดเขียนได้ก็บันทึกไว้และกลายเป็นบทกวีไป บทกวีง่าย ๆ นี้เรียกว่า ballad ชาวยุโรปถือ ว่า ballad เปน็ วรรณคดขี องไทยกไ็ ดแ้ ก่ ขุนชา้ งขนุ แผน ท่ีเลา่ สบื ต่อกนั มาเปน็ นิทานร้อยแก้ว ต่อมามี การผูกเป็นคำกลอนใหค้ ล้องจองกัน และใสท่ ำนองเพลงเข้าไปเป็นการขับเสภา ตอ่ มาเม่ือมีการบันทึก ไว้ก็กลายเป็นบทกวีซึ่งเป็นวรรณคดี เพลงพื้นบ้านของไทยมีปรากฏอยู่ในทุกภาค เช่น ภาคเหนือมี เพลงซอ ภาคอสี านมีเพลงโคราช ภาคใต้มีเพลงรอ้ งเรือ และภาคกลางมเี พลงลำตัด เพลงฉอ่ ย เป็นตน้ จากความหมายของเพลงพื้นบ้าน สรุปได้ว่า เพลงพื้นบ้านเปน็ เพลงที่ชาวบา้ นใช้ร้องเล่นเพื่อ ความรื่นเริงและเพื่อพักผ่อน ซึ่งร้องเล่นสืบทอดกันมาโดยใช้การจดจำ โดยจะปรากฏในทุกภูมิภาคและ แต่ละภูมิภาคจะมีลีลาการร้องที่แตกต่างกัน เพลงพื้นบ้านจะไม่มีการจดบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษรและ ไมป่ รากฏช่ือผู้แต่งโดยการร้องเพลงพืน้ บา้ นน้ันจะเปน็ การร้องแก้กันระหว่างชายหญิง ลักษณะของเพลงพื้นบา้ น 1. พื้นบ้านมีลักษณะเด่นที่ความเรียบง่าย และมีลักษณะเฉพาะของท้องถิ่น นอกจากนี้ยังมี ลักษณะท่ีสำคญั อีกหลายประการ ซึ่งพอสรุปได้ดงั น้ี เพลงพ้นื บา้ นเป็นเพลงทม่ี ีความเก่าแก่ เป็นมรดก ทางวัฒนธรรมที่สืบต่อกันมาจากปากต่อปากโดยอาศัยการจดจำไม่มีกำเนิดที่แน่ชัดแต่เป็นที่ยอ มรับ อย่างแพรห่ ลาย 2. เพลงพน้ื บ้านมีความเรียบงา่ ยซึ่งปรากฏในรปู แบบ และทำนอง ความเรียบงา่ ยของรูปแบบ คือ การซ้ำคำ ซ้ำวรรค ซ้ำโครงสร้างของจังหวะสัมผัส (Isorhyimic Structure) ภาษาที่ใช้เป็นภาษา พูดธรรมดา ส่วนความเรียบง่ายในท่วงทำนองคือ มีทำนองไม่ซับซ้อน มีเสียงซ้ำไปซ้ำมา (Recurring tone) มีช่องจังหวะหยุด (interval) ที่แน่นอนจึงง่าย และสะดวกต่อการจดจำ (สุกัญญา สุจฉายา,

25 2525, หน้า 1) นอกจากนี้เพลงพื้นบ้านยังสามารถรอ้ งและเล่นทีใ่ ดก็ได้ไม่จำเป็นตอ้ งใช้เวทีฉากวิจิตร พิสดาร หรือเครื่องดนตรีประกอบ เช่น เพลงกล่อมเด็กก็ใช้การเอื้อนเสียงให้อารมณ์ เพลงฉ่อย เพลง พวงมาลัยมเี พียงลูกคู่คอยตบมอื ให้จงั หวะกเ็ ล่นกันได้สนกุ สนานแลว้ 3. เพลงพื้นบ้านมีรูปแบบคล้ายคลึงกันซึ่งแสดงให้เห็นถึงจุดกำเนิด การแลกเปลี่ยน การ ถ่ายทอด และการประสมประสานกนั ระหว่างท้องถิน่ ความคลา้ ยคลงึ กันของเพลงพน้ื บ้าน ทีเ่ หน็ อยา่ ง เดน่ ชัดมี 2 ลกั ษณะคือ 3.1 เนื้อหาและการลำดับเรื่อง เพลงพื้นบ้านที่ร้องโต้ตอบกันยาว ๆ พ่อเพลง แม่ เพลงจะสร้างเรือ่ งหรอื ผกู เร่ืองข้นึ ใหโ้ ตต้ อบกันไดน้ าน ๆ ชุดทใ่ี ช้เปน็ แบบได้แก่ - ชดุ ลกั หาพาหนี คือ ชายชวนหญงิ หนีไปอยู่ดว้ ยกันทีบ่ ้านของตน - ชุดสู่ขอ เป็นการสู่ขอให้ถูกต้องตามธรรมเนียม จัดขันหมาก จัดข้าวของไปหม้ัน ฝา่ ยหญิง แต่นิยมเลน่ แบบพาหนีมากกว่าเพราะสนกุ กวา่ - ชุดชิงชู้ คือ ผัวไม่อยู่ไปทัพหรือไปทำงานอยู่ข้างหลังเมียมีชู้ ผัวกลับมาไปตามจน พบเมียและชู้ ทะเลาะกัน - ชดุ ตีหมากผวั เป็นการแสดงความหึงหวงระหว่างสองหญงิ หนง่ึ ชายแย่งผัวกัน ชุดนี้ จะวา่ กันดเุ ดอื ดสนุกสนานชาวบา้ นชอบฟงั - ชุดเบ็ดเตล็ด เป็นชุดที่ช่วยเติมหรือยืดเวลาให้ยาวออกไปเล่นแทรกอยู่ตามช่วง ต่าง ๆ แล้วแต่ใครจะแทรกไว้ตอนใด เล่นตรงไหนเบื่อก็เปลี่ยนไปชุดอื่น บทอื่น ชุดนี้บางทีก็เรียกว่า เพลงย่อยหรอื เพลงตบั (อเนก นาวิกมลู , 2523, หนา้ 80) ธรรมเนยี มนิยมหรือแบบแผนในการเล่นกจ็ ะเริ่มจากการไหวัครูบทเกรน่ิ เป็นการเชิญชวนให้ ฝา่ ยหญงิ มาเล่นเพลง บทประหรือทักทายเป็นการร้องโต้ตอบกัน จะรอ้ งโต้ตอบกันยาวนานเท่าใดก็ได้ และบทลาเป็นการอำลา ขออภัย และอวยพรให้ผ้ฟู งั 3.2 ถ้อยคำ การใช้ถ้อยคำในเพลงพื้นบ้านแต่ละประเภทจะมีความคล้ายคลึงกัน เน่อื งจากพ่อเพลงแม่เพลงแตล่ ะคนจะมคี วามสามารถในการเล่นเพลงได้หลายประเภท แตล่ ะประเภท ก็มีเนื้อหาและรูปแบบการเล่นเป็นแนวเดียวกัน การใช้ถ้อยคำภาษามีลักษณะเดียวกันจึงมีการ แลกเปลี่ยนหรืออาจหยิบยืมถ้อยคำจากเพลงหนึ่งมาใส่อีกเพลงหนึ่งโดยตั้งใจหรือไม่ตั้งใจก็ได้ เพลง พื้นบ้านส่วนใหญ่จะใช้กลอนหัวเดียว บทเพลงจะลงท้ายด้วยสระเดียวกัน สามารถเปลี่ยนทำนองร้อง จากเพลงหนึ่งไปเป็นอีกเพลงหนึ่งได้ เพียงแต่เปลี่ยนทำนองและการร้องรับของลูกคู่และการลงเพลง เทา่ น้ัน

26 4. เพลงพ้ืนบ้านจะมีเนื้อหาทีเ่ น้นความสนุกสนานเป็นหลัก ความสนุกสนานส่วนใหญ่จะอยู่ท่ี ปฏิภาณในการใช้ถ้อยคำมาโต้ตอบกันของพ่อเพลงแม่เพลง คำที่ใช้เป็นแบบสองแง่สองง่าม ใช้การ เปรียบเทียบหรือสัญลักษณ์ เนื้อหาที่เล่นเป็นเรื่องเกี่ยวพาราสีกัน ถ้อยคำจึงไม่พ้นเรื่องเพศ ซึ่งเป็น ธรรมชาติของมนุษย์ทุกชาติทุกภาษา เพลงพื้นบ้านที่เล่นในชนบทแท้ ๆ บางแห่งนั้นจะลงกลอนชนิด “เนื้อแดง ๆ” คือลงคำตรงไม่อ้อมค้อม การที่ลงกลอนอย่างบ่ายเบี่ยงเลี่ยงคำนั้นเกิดขึ้นในสมัย จอมพล ป.พบิ ูลสงคราม เปน็ นายกรฐั มนตรี มคี ำส่งั ห้ามแสดงเพลงพืน้ เมืองเพราะมีถ้อยคำหยาบคาย (เด่นดวง พุ่มศิริ, 2522, หน้า 8) แต่ก็นับว่ามีส่วนดีเพราะพ่อเพลงแม่เพลงใช้คำกลอนให้มีเค้าเงื่อน แยบคายยิ่งขึ้น ผู้ฟังต้องคิดตามให้ทัน เปิดโอกาสให้มีการเล่นตลกได้มาก มีลูกเล่นตรงที่คอยทักท้วง ต่อว่าเมือ่ เหน็ ว่าทำทา่ จะเป็นคำหยาบคาย คนเล่นกจ็ ะใช้ปฏิภาณแกไ้ ขให้ไปทางอื่นซ่ึงสว่ นมากก็จะไป ในทางเหตุผล คารมคมคายให้ได้ฮากันทกุ ที 5. เพลงพื้นบ้าน เป็นเพลงของชาวบ้านที่ทุกคนมีส่วนร่วมในการเล่น และร่วมกันขับร้อง ให้ จังหวะสนุกสนาน เช่น เพลงเกี่ยวข้าว เพลงสงฟาง เพลงนวดข้าว เป็นต้น ซึ่งเป็นเพลงที่เกิดจากการ ทำงานร่วมกัน ชาวนาจงึ มีส่วนชว่ ยกันสร้างบทเพลงและขับร้องโตต้ อบกันสนกุ สนาน ลกั ษณะเน้ือรอ้ ง ทำนอง เพลงพื้นบ้านในแต่ละภาคก็จะมีถ้อยคำ ทำนอง สำเนียงแปลก ๆ กันไปบ้างตามท้องถิ่น เนื้อร้องและทำนองเพลงพื้นบ้านไม่มีระเบียบแบบแผนวา่ จะใช้เสียงใดสูงต่ำแค่ไหน ขึ้นอยู่กับตัวผูข้ ับ ร้องเพลงจะอยู่ในสภาพใด อารมณ์ใด เช่น การออกแรงพร้อมกันในการทำงาน หรือยกสิ่งของที่มี น้ำหนักมาก ก็ร้องว่า “ฮุยเลฮุย เอ้าฮุยเลฮุย” เสียงสูงเสียงต่ำหนักเบาไม่เท่ากัน เพลงกล่อมเด็ก ก็อาจจะทำเสียง “อือ อา” ขึ้นก่อนแล้วก็แปรทำนองไป ถ้านำคำใส่เข้าก็กลายเป็นบทเพลง เนื้อร้อง และทำนองเพลงพื้นบ้านมักจะเป็นเพลงที่สนุกสนาน ตลกโปกฮา ทำนองและเนื้อร้องของเพลง พื้นบ้านเกิดจากการเล่นสนุกกันในคราวเทศกาลหรือเมื่อทำงานร่วมกันระหว่างคนวัยหนุ่มสาว ผลักดันให้มีความคะนองปากในโอกาสเทศกาลหรืองานที่มักจะทำร่วมกัน เช่น งานเพาะปลูก หนุ่ม ได้มาเจอสาวก็ทักทาย เย้าแหย่กันก็เป็นทางให้โต้ตอบกันไปมา การโต้ตอบกันในชั้นต้น ก็เป็น คำเรียบ ๆ ธรรมดา ๆ แต่อ่อนโยน ครั้นนานเข้าความอ่อนโยนดังกล่าวกลายไปเกิดเป็นทำนองเพลง ขน้ึ การไดพ้ บปะกันในงานเทศกาลหรือทำงานรว่ มกนั มไิ ดม้ ีการนัดแนะ หรือแต่งคำรอ้ งกนั มาลว่ งหน้า เป็นการด้นกลอนสดโดยปฏิภาณของผู้เล่น ความสนุกสนานจึงอยู่ที่ถ้อยคำปฏิภาณที่นำมาโตต้ อบกนั ทำนองเพลงสั้น ๆ ง่าย ๆ ร้องช้า ๆ กันไปยืดยาวเอาเนื้อความเป็นเกณฑ์ คำร้องของ เพลงพื้นบ้านกลายมาจากคำพูดของคนท้องถิ่นดั้งเดิมที่เป็นสำนวนมีสัมผั สต่อร้อยกันอยู่ในวรรค มักจะมีวรรคละ 4 พยางคบ์ ้าง 5 พยางค์บ้าง เมื่อพูดต่อกันกจ็ ะเกดิ จังหวะเป็นระเบียบคงตัวเป็นแบบ

27 กลอน แต่จะลงสัมผัสท้ายบทเป็นเสียงเดียวกันเรียกว่า “กลอนหัวเดียว” ตามภาษาเพลงเรียกสระ สัมผัสว่า \"กลอน\" เช่น กลอนลี กลอนลา กลอนเล กลอนไล และกลอนลวย การลงสัมผัสท้ายบทน้ี เรียกกันว่า \"ลงกลอน\" กลอนที่นิยมลงกันบ่อย ๆ คือ กลอนลี กับกลอนลวย (เด่นดวง พุ่มศิริ, 2522, หน้า 7) ทำนองของเพลงพื้นบ้านแต่ละอย่างจะวางแบบทำนองไว้เป็นหลักเท่านั้น ผู้ร้องจะร้อง ยักเยื้องไปตามเสียงของถ้อยคำและมีความยาวไม่จำกัดแล้วแต่ผู้ร้องจะลงเมื่อใด โดยมากมักมีลูกคู่ คอยร้องรับในตอนลงจบหรือแทรกสลับเป็นตอน ๆ เช่น เพลงพิษฐาน เพลงพวงมาลัย มักร้องกันใน เทศกาลตรุษสงกรานต์ เพลงเต้นกำ เพลงรำเคียว เพลงเกี่ยวขา้ ว เพลงสงฟาง ร้องเล่นกันในฤดูทำนา เพลงปรบไก่ เพลงโคราช เพลงฉ่อย เพลงอีแซว เพลงเทพทอง ร้องเพื่อความรื่นเริงในทุกโอกาส ส่วน เพลงเรือก็ร้องเล่นในทุกโอกาสแต่มักจะเล่นกันในฤดูน้ำ เพราะจะต้องร้องกันในเรือ เช่น แห่กฐิน ผ้าปา่ เปน็ ตนั (ราชบณั ฑิตยสถาน, 2533, หน้า 13524) จากลักษณะเนื้อร้อง ทำนอง สามารถสรปุ ได้ว่า ลกั ษณะเน้ือร้อง ทำนอง จะมีถ้อยคำทำนอง และการร้องที่แตกต่างกันแต่ละท้องถิ่น ซึ่งไม่มีแบบแผนในการใช้เสียงสูง-ต่ำ เนื้อร้องมักจะมี ความสนุกสนาน โดยจะเล่นในเทศกาลต่าง ๆ ส่วนคำร้องจะเป็นการด้นกลอนสดโต้ตอบกัน คำใน วรรคมักจะมี 4 - 5 พยางค์ ซึ่งสัมผัสท้ายบทจะเป็นเสียงเดียวกันเรียกว่า “กลอนหัวเดียว” และจะมี ลูกคู่รับคอยรอ้ งในตอนจบหรือแทรกเปน็ ตอน ๆ เพอ่ื เพ่มิ ความสนกุ สนาน ความสำคัญของเพลงพนื้ บา้ น เพลงพื้นบ้านเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่แสดงภูมิปัญญาทางด้านภาษาของชาวบ้านอย่าง เด่นชัด และสืบทอดกนั มาอย่างต่อเน่อื งแสดงให้เหน็ ถงึ ความสำคัญของเพลงพื้นบา้ นซ่งึ พอสรปุ ไดด้ งั น้ี 1. เป็นเครื่องบันเทิงใจ เพลงพื้นบ้านให้ความเพลิดเพลินบันเทิงใจ เพราะมีลีลาจังหวะ สนุกสนานเร้าใจ เนื้อหาของเพลงสนุกสนาน ในสภาพสังคมที่ยังไม่มีความเจริญทางวตั ถุต่าง ๆ เพลง พื้นบ้านจึงเป็นเครื่องบันเทิงใจที่สำคัญของคนในสังคม ทั้งในยามเทศกาลหรือเวลาประกอบกิจการ งานร่วมกัน 2. เป็นเครื่องมือสร้างความสามัคคี สร้างความรู้สึกเป็นอันหนึ่งอันเดียวกันของคนในสังคม เพลงที่ร้องเล่นกันในขณะทำงานร่วมกันทำให้เกิดความพร้อมเพรียงในการทำงาน เช่น เพลงเรือ เพลงสงฟาง เพลงชักกระดาน เป็นต้น หรือเพลงที่ร้องในเทศกาลต่าง ๆ เช่น เพลงพวงมาลัย เพลงฉ่อย การร้องเพลงร่วมกันช่วยทำให้เกิดความรักความปรองดองสร้างความรู้สึกเป็นพรรคพวก เดยี วกัน และมีความภาคภูมใิ จในกลมุ่ ของตน

28 3. เป็นสื่อในการให้การศึกษาแก่ผู้คนในสังคมทั้งทางตรงและทางอ้อม เพราะเนื้อหาในเพลง พื้นบ้านได้แทรกความรู้ในทางโลก ได้แก่ หลักในการดำเนินชีวิต การเลือกคู่ครอง ค่านิยม ความเชื่อ ต่าง ๆ นอกจากนั้นยังให้ความรู้ในทางธรรม ได้แก่ หลักธรรมคำสอนทางศาสนา พุทธประวัติ รวมท้ัง กฎเกณฑ์ท่คี วรปฏิบตั ติ ่าง ๆ ด้วย 4. เป็นเครื่องระบายความเก็บกดในใจอันเนื่องมาจากภาวะทางเศรษฐกิจ รวมทั้งกฎเกณฑ์ ประเพณี และค่านิยมของสังคมโดยเฉพาะในเรือ่ งการแสดงออกทางเพศ เนื้อร้องของเพลงพื้นบ้านจึง เป็นทางออกให้ผู้ร้องเล่นได้ระบายความคับข้องใจของคนในสังคมที่มีต่อปัญหาสภาพบ้านเมือง เศรษฐกจิ กฎประเพณี และค่านิยมบางประการของสังคม 5. เปน็ กระจกเงาสะท้อนถึงสภาพชีวิตความเปน็ อยู่ คา่ นิยม ความเชื่อ ของคนในสังคม ดังจะ เห็นได้จากเนือ้ หาของเพลงพื้นบา้ น นอกจากนี้เพลงพื้นบ้านยงั บันทึกเหตุการณ์ และทัศนะของคนใน สังคมท่มี ีต่อเหตุการณท์ ี่เกิดข้ึนในสังคม เช่น เพลงฉ่อย สำนวนนางทองอยู่ รกั ษาพล เร่ืองญวนอพยพ ณ หอประชมุ ธรรมศาสตร์ เมื่อวันที่ 1 กรกฎาคม 2522 ตอนหนง่ึ ว่า “คนไทยเราตอ้ งชาตเิ ชอื้ มเี งินช่วยเหลือคนจนเข้าไว้ กนิ นำ้ พรกิ กินน้ำปลาร้า อนั มีจริงเรากห็ าเอามาได้ เด๋ียวนี้ไอพ้ วกศัตรู มนั จะมาโจมจู่ จรงิ ใจ ฉนั มเี นื้อความเข้ามาถามต่อ แม่ทองอยมู่ ีขอ้ สงสัย ว่าไอ้พวกญวนเข้ามาโจมจู่ เราเป็นไทยเราจะสู้มนั ไหม เอ่ชา” 6. เป็นเครื่องมือควบคุมสังคมเนื้อหาของเพลงพื้นบ้านจะชี้แนะแนวทางปฏิบัติตาม บรรทัดฐานของสังคม ติติงผู้ประพฤติปฏิบัติตนไม่สมควรโดยเฉพาะอย่างยิ่งในเพลงกล่อมเด็กจะ ปลูกฝังความรักความผูกพัน และให้ความสำคัญกับสถาบันครอบครัว ในเพลงปฏิพากย์ถึงแม้เนื้อร้อง โต้ตอบกันระหว่างชายหญิงจะมีเนื้อหาที่กล่าวถึงการลักหาพาหนีหรือชิงชู้ตามแบบของการร้องเล่น แตใ่ นตอนท้ายกจ็ ะมีข้อแนะนำควรปฏบิ ัตใิ ห้ถูกต้องตามแบบแผนประเพณี และพฤตกิ รรมท่ีเหมาะสม ในสังคม รวมทั้งโน้มน้าวใจให้ประพฤติปฏิบัติในทางที่ถูกทีค่ วรตามแนวทางสงั คม (รองศาสตราจารย์ เรไร ไพรวรรณ์, 2551, หนา้ 151)

29 เพลงพน้ื บา้ น อำเภอวัดเพลง จงั หวัดราชบุรี เพลงพืน้ บ้าน อำเภอวัดเพลง มีทงั้ หมด 6 เพลง ได้แก่ 1. เพลงปรบไก่ 2. เพลงกลอ่ มเด็ก 3. เพลงเด็ก 4. เพลงลอ้ 5. เพลงขอทาน 6. เพลงแหน่ างแมว (1) เพลงปรบไก่ บ้านเวียงทนุ บ้านเวียงทนุ ตำบลเกาะศาลพระ อำเภอวัดเพลง จังหวัดราชบุรี เกิดขึ้นนานเท่าไรไม่ปรากฏ หลักฐานที่แน่นอน เวียงน่าจะแปลมาจากเมือง หรือบางท่านที่รู้ก็ว่าน่าจะมาจากคำว่า “เม็งทุน” แสดงว่าอาจจะเป็นเมือง ๆ หนึ่งในอดีตท่เี ก่าแก่มาก ปจั จุบันทกุ คนต่างสนั นิษฐานกนั ต่าง ๆ นานาแต่ ก็ไม่ได้พบหลกั ฐานทส่ี ามารถยืนยนั ไดแ้ น่นอน นอกจากเพลงปรบไก่ท่ีถ่ายทอดกนั มาหลายช่ัวอายุคน จุดประสงค์สำหรับการเล่นนั้นใช้สำหรับแก้บน เพราะที่บ้านเวียงทุนจะมีศาลพ่อดำหรืออีก นัยหนึ่งก็คือศาลเจ้าพ่อโคกกระต่าย ประเพณีจะนิยมบนเพื่อไม่ให้ลูกหลานถูกทหาร เมื่อผู้บน สมปรารถนาท่ตี ้องการจะนำเพลงปรบไกม่ าแกบ้ น ซึ่งคนสว่ นมากในหมู่บ้านมกั จะเล่นกนั ได้จะช่วยกัน โดยมไิ ดร้ งั เกยี จหรือนิยมเล่นกันในเทศกาลสงกรานต์ การแสดง จะนำเอาศิลปะ 2 ชนิดมาผสมกันระหว่างเพลงร้องกับละคร ดังนั้นลักษณะการ เล่นเพลงปรบไก่จึงเรียกกันว่าเป็น “วง” เมื่อพ่อเพลงแม่เพลงปรบไก่ร้องโต้ตอบกันแล้ว เมื่อหมด บทร้องกจ็ ะส่งวง คือการร้องประกอบทา่ รำตามทำนอง โดยจะเปน็ การแสดงเน้ือเร่ืองของเรอ่ื งเดียวกัน เช่น ไกรทอง ขุนช้างขุนแผน ดังนั้นการร้องวงจะมาจากละครชาตรี เมื่อบนต่อศาลแล้วจะแยกเปน็ วง แล้วแต่ผู้บนผู้แสดงก็จะแสดงให้ครบตามวงที่บน แต่ปัจจุบันถ้าบนหลาย ๆ วง เช่น 100 วง ขึ้นไป เมื่อผู้แสดงครบวงเราจะนับ 10 เพราะถ้าแสดงครบ 100 วง จะต้องใช้เวลานานจึงใช้วิธนี ับลดให้ครบ ตามที่บนไว้ บทร้อง บทร้องที่ใช้จะเริ่มจากบทไหว้ครู จากนั้นจะเป็นการปะทะคารมระหว่างพ่อเพลง และแม่เพลง เนื้อร้องจะออกไปในทาง 2 แง่ 2 ง่าม หรือเรียกว่า “กลอนแดง” ที่มักจะเป็นสระอวย และสระอี ซึ่งปัจจบุ นั ถา้ ฟงั ดูอาจจะเปน็ ในเร่ืองทห่ี ยาบน่าเกลยี ด แต่ในทางเชงิ ศิลป์แลว้ จะเป็นศลิ ป์คำ กลอนที่สอดคลอ้ งกันดมี าก การแต่งกาย ผหู้ ญิงน่งุ ผา้ โจงกระเบน เส้ือแขนกระบอก ผา้ สไบพาดไหล่ ใชด้ อกไม้ทดั หู ผู้ชายน่งุ ผ้าโจงกระเบน เส้อื คอกลม ผ้าขาวมา้ คาดเอว

30 เครื่องไหว้ครู ประกอบด้วยเหล้า บุหรี่ ดอกไม้ ธูปเทียน ไก่ต้ม ผลไม้ตามฤดู และเงินยกครู 12 บาท การแสดง ผู้แสดงแบ่งออกเป็น 2 กลมุ่ คอื กลุม่ พอ่ เพลงแมเ่ พลง และกลุ่มลกู คู่ โดยคน ทั้งหมดจะยืนล้อมกันเป็นวงกลมไม่จำกัดผู้เล่นตายตัว พ่อเพลงแม่เพลงจะผลัดกันร้อง โดยมีลูกคู่รับ พร้อมกันจะให้จังหวะด้วยการปรบมือ หรือบางครั้งอาจออกมาร่ายรำประกอบการร้องเพื่อให้เกิด ความสนกุ สนานเพลดิ เพลินและสวยงามมากขึ้น 1. นางทิ พอ่ เพลงแม่เพลง หวั หน้า 2. นางสวงิ เทยี มมึง อายุ 65 ปี 3. นางเปล้ือง พทุ ธสังข์ 4. นางสมหมาย เคลือบสมั ฤทธิ์ 5. นางทวี รอดวณั โน 6. นายทองหล่อ เคลือบสัมฤทธ์ิ 7. นางรกั ซ้อน เคลือบสัมฤทธ์ิ 8. นางถิ ประทุมทอง 9. นางทองอยู่ ซอ่ เหลือ่ ม 10. นายประสิทธ์ พทุ ธอนิ ทร์ 11. นางสำอางค์ อยพู่ ่วง 12. นางพลอย อยพู่ ่วง 13. นายสำราญ ขำเลิศ 14. นางกลดั เคลือบสมั ฤทธิ์ 15. นายบุญลือ เสอื ภมู ิ 16. นายเจรญิ เคลอื บสมั ฤทธิ์ ธรวัฒน์ เพลงปรบไก่ ชาวบ้านมกั เรียกวา่ “ตกไก”่ บทเชญิ หรือบทไหวค้ รู “สิบนิ้ว เอกขึ้น เสมอเศียร จะไหว้ทั้งธูปทั้งเทียนไหว้แล้วก็บูชา” (ลูกคู่รับ......จะไหว้ทั้งธูป เอ๋ยเหยอเออเอย๋ ทั้งเทยี น จะไหว้ทง้ั ธปู ท้ังเทียนไหว้แลว้ ก็บูชา)

31 “สิบนิ้วพนมเดินเชื้อเชิญเทวา (ฮุ้ย) เทพาอารักษ์จักพรรดิ์ทั่วทุกชั้นเอยฟ้า (ฮุ้ย) ทั้งห้วยหิน หุบห้อง ดจุ เชน่ ช่องพระมรคา ขอเชิญทา่ นนาถยาตรา มารบั เอาเครือ่ งบูชา หน่อยเถิดในวัน......น”้ี (ลูกคู่......มารับเอาเครื่องเอ๋ยเหย่อเออเอ๋ยบูชา มารับเครื่องบูชาหน่อยเถิดในวัน......นี้...... ฉ่าชา่ ฉ่าชา เอ้ชะ ฮุย้ ) “สบิ น้ิวนมสั การพ่อสนนั่ ไพร คณุ พ่อบา้ นแหลมเปน็ ใหญ่ (ฮุ้ย) ท้ังบนบานศาลกล่าว เม่ือคราว เปน็ ไป (ฮุย้ ) ลกู บนวันนล้ี กู แกว้ นั น้ี ลูกมาเลน่ ทนี่ ีข่ ออย่าใหม้ ีโพยภัย............ (ลูกค.ู่ ....เอย๋ เถดิ เอย ลกู เลน่ ท่นี ่ี อย่าใหม้ โี พยภยั ฉ่าชา ฉา่ ชา เอ้ชะ ฮยุ้ ) “ขอให้ขาดกันตั้งแต่วันนี้ไป......เอย......(ลูกคู่.....ขอให้ขาดกันตั้งแต่วันนี้ไป ฉ่าชา ฉ่าชา เอช้ ะ ฮุย้ ) บทร้องวงท่ี 1 ชาย......ไหวค้ ุณพ่อเสร็จสรรพลุกขึ้นขยับเอาท่า ไหว้คุณพ่อเสร็จสรรพลุกขึ้นขยับเอาท่า......ใครรักจะ เลน่ ก็เต้นเข้ามา (ลกู คู่......เอ๋ยเถดิ เอ๋ยใครรกั จะเล่นก็เต้นเข้ามา ฉา่ ชา ฉา่ ชา เอ้ชะ ฮุ้ย หยบิ เงนิ สิบห้าเอามาให้ นำ้ ตาก็ไหล......เอย๋ พราก จอแจ ไปเมือ่ จะจาก.....เอย๋ ......จร ที่มาได้ยากลำบากทกุ ข.์ .....เพราะอีหัวไรจุกเรร่ ่อน ฟังคำแม่ว่าเจ้าอย่าจร เลยหนาเจ้าดวงใจ (ฟังคำแม่ว่า เอ๋ยเหย่อยเออเอ๋ย เจ้าอย่าจร ฟังคำแม่ว่าเจ้า อยา่ จร เลยหนาเจา้ ดวงใจ ฉ่าชา......ฉ่าชา......เอ้ชะ......ฮุย้ ) หญิง......มาเล่นเพลงปรบไก่ให้หัวไหล่มันยอก......เงินบาทก็ไม่ถึง เงินสลึงก็ไม่ออก จะเล่นทำไม่ให้ หัวไหล่มักยอก (ลูกคู่......เล่นทำไมให้หัวไหล่มันยอก ฉ่าชา......ฉ่าชา......เอ้ชะ......ฮุ้ย) เชิญมาปล่อยท่ี เด็ดแก้เคล็ดขัดยอก (เอ๋ยเถิดเอย เชิญมาปล่อยที่เด็ดแก้เคล็ดขัดยอก......เอย......ฉ่าชา.....ฉ่าชา...... เอ้ชะ......ฮุย้ ) เรามาเล่นเพลงปรบไก่ ซึ่งเป็นของไทยเก่าแก่ ถ้าหากให้สูญหายก็น่าเสียดายแท้แท้......นี่แหละ เอกลักษณ์ไทย รักษาไว้ เถิดดีแน่ (ลูกคู่......เอย๋ เถิดเอย นี่แหละเอกลักษณไ์ ทยรักษาไวเ้ ถิดดีแน่ ฉ่าชา ......ฉ่าชา......เอช้ ะ......ฮ้ยุ ) หญงิ ......มึงวา่ ได้ว่าดีก็ได้กับตาสคี นยาก......(ฮ้ยุ )......มึงไปว่าคนดีก็เอา......ตบปาก (ลูกค่.ู .....เอย มึงว่า ได้ว่าดีก็ได้กับตาสีคนยากมึงว่ากูดจี ะเอา......ตบปาก ฉา่ ชา......ฉา่ ชา.....เอ้ชา......ฮุย้ )

32 บทสง่ วงที่ 2 นางกระจงหลงใหล เอ๋ย กระดุมภีร์......ยงั ไมม่ ลี ูกผัวตวั คน......เดยี ว (นอย......) ฉวยกระจาดนาดกราย เอ๋ย ไห จา่ ยของ......ทำย้ิมยอ่ งยกั เยื้องชำเลือง.....เหลียว (นอย......) เห็นเขาชมเจ้าพราหมณ์ เอ๋ย ตามเป็นเกรียว......ทำลดเลี้ยวแอบดูอยู่แต่ไกล ถือกระบุงตระกร้า เอ๋ย ไมอ่ าลยั เอย......เจา้ ฉวยดอกไม้วิง่ แจน๋ เอย๋ เจ้าตามเอย๋ ..........มา (นอย............) เจ้าก็แทรกเสยี ด เบียดตนเอ๋ยเจ้าจนชดิ ......ดัดจริตนัง่ ไหว้ในบปุ ......ผา (นอย......) ฝ่ายเจ้าพราหมณม์ องเมนิ สะเทิน เอ๋ย เมนิ พกั ตรา......คนเขาฮาโห้ลัน่ สนนั ไพร (โห.้ .....ฮิว้ ) (นอย......) ฉ่าชา ฉ่าชา เอ้ชะ ฮุย้ ฝา่ ยทองประภาศรี เป็นชนนีของไอ้แผน ฮุ้ย ขึน้ นกั บนเกวียนส่งเสียง แปร๋น ครากสะเลด ถม น้ำลาย ชิชะไอ้แผน อย่ามาเหน็บแนม ชิชะเหน็บแนม อย่ามาเหน็บแนม ๆ ๆ ๆ ...... ฉ่าชา ฉ่าชา เอ้ ชะ ฮยุ้ กจู ะขึน้ ต้นตาลใหจ้ ู่มายานลากดิน ฮุย้ หีเลก็ หีน้อย จะร้อยให้สิ้น เอย หเี ล็ก หีน้อย กูจะร้อย ให้สนิ้ ฉา่ ชา ฉา่ ชา เอ้ชะ ฮยุ้ เมื่อยามตรุษสงกรานต์จะให้ทานสี ฮยุ้ เอย คุณพอ่ มาชว่ ย กูจะชว่ ยลบู ที......เอย ฉ่าชา ฉ่าชา เอช้ ะ ฮุย้ เอย ตัวเรานมี้ ีแต่หี เนา่ เนา่ ......(นอย......) ขอให้อยู่เยน็ ......พอ่ เป็นสุข......เอย......(นอย......ฉ่า ชา ฉา่ ชา เอช้ ะ ฮุ้ย) กากเี จ้าทำเอ๋ยแต่กรรมชัว่ ......มากชหู้ ลายผวั ต้องลอย......แพ......(นอย......) เจา้ ตอ้ งลอยแพไปเอย๋ ไมเ่ ห็นฝ่งั ......เห็นแตเ่ กาะสีชังอยู่ร่ำ......ไร......(นอย......) จะตอ้ งเอาฝูงปลา เอ๋ย มาทำเพื่อน......จะเอาดาวเอาเดือนมาต่าง......ได้ นอย...... จะต้องเอาทอ่ นไมเ้ อย๋ มาทำหมอน......คำ่ คำ่ จะได้นอนฤานติ ......ทา......(นอย......) ขอเงนิ สบิ หา้ ลูกเถิดพระมาร......เอ๋ย......ดร (ฉา่ ชา ฉ่าชา เอช้ ะ ฮ้ยุ ) ลกู ผดิ พล้ังแตห่ ลงั หน้า......ขอเงินสบิ หา้ ถา่ ยถอน...... ลูกต้องลาแม่จะไปแล้วในวัน......นี้ (ลูกคู่ ลูกต้องลาแม่จะไปแล้วในวัน......นี้ ฉ่าชา ฉ่าชา เอ้ ชะ ฮุ้ย) ทองประศร.ี .....เจา้ แผนน้ีแสนชั่ว......มวั เมามาตุขาม แมห่ ้าม......เท่าไร เจ้าแผนก็......เอ๋ย......หยดุ หวานดื้อถือวิสัย.....น้ำใจ......สตั ว์......ตรวจมันก็จะกัดตีนกุด เอ็งจะทำด้านดื้อถือรุดแม่รู้หาดี เอยไม่ (เอง็ คำทำด้านดือ้ เอ๋ย......เหยอ......เออเอ๋ย ทำถอื รดุ เอ็งจะทำด้านดอ้ื จะถอื รุด......ไม่รหู้ าดีไม่ (ฉา่ ชา ฉา่ ชา เอ้ชะ ฮยุ้ )

33 เจ้าแผนช่างกระไรช่างมีน้ำใจหันหวน ไอ้ตัวจะย่างเข้าคุก ไอ้ขาจะซุกเข้าตวน จะนอนกั้น กะลาเป็นหมา......สวน......เสียหรอก อ้ายจญั ไร เอย๋ ไร...... (นอนกัดกะลาเอ๋ยเหย่อเออเอ๋ย เป็นหมาสวน นอนกัดกะลาเป็นหมาสวน เสียหรอกไอ้จัญไร ......เอ๋ย ไร (ฉา่ ชา ฉ่าชา เอ้ชะ ฮยุ้ ) บทร้องวงท่ี 3 ทองประศร.ี .....นางวันทองสองผวั แสนช่วั แสนระยำ เจา้ แผนจะกลับไปรบั มาทำ......เอย๋ ......ใหม่ แต่ลูกหนู......สุนัขยังรูจ้ ักพ่อแม่ เห็นเขางามวิ่งตามเขาแร่......เอ๋ย......อย่าไป......(เอ๋ยเถิดเอย ฟงั คำแมว่ า่ เจา้ อย่าไป ฉา่ ชา ฉ่าชา เอช้ ะ ฮยุ้ ) บทสง่ วงท่ี 3 โมราวิลาวลั ย์ ยน่ื พระขรรค์มาให้พท่ี างน้ี......ลา.....(นอย......) ยนื่ ใหผ้ ัวกลวั ผรู้ ้ายเอย่ จะวางวาง...... ยื่นให้โจรกลัวจะรา้ งภัส......เอ๋ย ดา......(นอย......) ย่ืนไปตามกลางเอ๋ยกว็ างพลนั ด้ามพระขรรคถ์ งึ มือไอโ้ จร......ป่า......(นอย......) โจรปา่ ฝาดฝันพระขรรค์ศร......ดนิ้ สะเดาเขา่ จวนจะขาดจิต......แม่มิ่งมิตรฆ่าพ่ีใหต้ กั เอย๋ ......สัย ......(นอย......) โจร......รปู ตวั ผวั เจ้าเอ๋ยเหมอื นเทเวศน์ อคั เรศจะมารกั เราเดนิ ......หน......(นอย......) เราเปน็ โจรจรเอย๋ เที่ยวซ่อนตน......ถึงอบั จนเรากม็ ้วยไปดว้ ย......กนั ......(นอย.....) ขอให้อยู่เย็น......เขา้ เป็นสขุ เอย......(นอย......) ฉ่าชา ฉ่าชา เอ้ชะ (2) เพลงกลอ่ มเด็ก เพลงกล่อมเด็ก คอื เพลงสำหรับขับร้องกล่อมเด็กให้ไดร้ ับความเพลดิ เพลินในเวลานอน และ ต้องการใหเ้ ด็กหยุดอ้อน เพลงกลอ่ มเดก็ น้ีมีชอ่ื เรียกตา่ งกันไป เชน่ เพลงเหก่ ลอ่ มพระบรรทม (หมายถึง เพลงที่ใช้เห่กล่อมพระเจ้าลูกเธอและพระเจ้าลูกยาเธอ) เพลงร้องเรือ เพลงช้าน้อง หรือเพลงนอน (ของภาคใต้) และเพลงฮื่อ (ของภาคเหนือ) คณุ ค่าของเพลงกล่อมเด็กมีทัง้ ทางตรงและทางอ้อมดงั ต่อไปนี้คือ 1. คุณค่าจากการนำเพลงกล่อมเด็กไปขับร้อง (คุณค่าโดยตรง) เพื่อกล่อมให้เด็ ก นอนหลบั นน้ั จะทำให้

34 1.1 เด็กเกิดความเพลิดเพลิน หลับง่าย ไม่อ้อนโยเย ทั้งนี้เพราะน้ำเสียงใน การรอ้ งเพลงกล่อมเด็กนัน้ จะเต็มไปด้วยความอ่อนหวานนมุ่ นวล และยังมีทอดเสยี ง เอ้ือนเสียง ใหย้ ดื ยาวเนบิ นาบฟังเพลนิ ด้วย ถ้าหากปล่อยไปนานแล้วเด็กยังไมย่ อมนอนหรือยังกวนโยเยอยู่ ก็จะมีเพลงท่ีใชข้ ู่หรือปลอบดว้ ยน้ำเสยี ง และถอ้ ยคำท่ีเด็กจะกลวั จะไดห้ ลบั โดยเร็ว 1.2 เด็กเกิดความอบอุ่นใจว่าตนไม่ได้นอนอยู่คนเดียว ไม่ได้ถูกทอดทิ้ง แม้ ยามนอนก็ยังมีเสียงของแม่หรือผู้กล่อมเป็นเพื่อน สิ่งนี้จะทำให้เด็กเป็นผู้มีสุขภาพจิตสมบูรณ์ และเจริญเติบโตขึ้นด้วยจิตใจที่สมบูรณ์ มีความรักความเห็นอกเห็นใจผู้อืน่ ซึ่งจะเป็นผลให้เขา เปน็ สมาชิกทีด่ ขี องสังคมต่อไป 1.3 ผู้เล้ยี งจะได้คลายความเหนด็ เหนื่อย ได้เพลิดเพลนิ กบั เสยี งของตน 2. คุณค่าในฐานะที่เป็นวรรณกรรมพื้นบ้าน (คุณค่าโดยอ้อม) เนื้อเพลงกล่อมเด็ก สะทอ้ นใหเ้ ห็นลกั ษณะตา่ ง ๆ มากมาย เช่น 2.1 สะท้อนให้เห็นความรักความผูกพันระหว่างแม่กับลูก เนื้อเพลงจะ กล่าวถงึ ความรกั ความหว่ งใยท่แี ม่มตี อ่ ลกู ไว้อย่างซาบซง้ึ 2.2 สะท้อนสภาพชีวิตความเป็นอยู่ในแงต่ ่าง ๆ 2.3 ให้ความรู้ในดา้ นธรรมชาติวิทยา 2.4 ใหค้ วามรเู้ ก่ยี วกบั นทิ านพน้ื บา้ นและวรรณคดี ควรใชเ้ พลงเหล่านี้จะทำ ให้เด็กสนใจในเรอื่ งต่าง ๆ มากข้นึ 2.5 ใหค้ วามรเู้ กย่ี วกับวัฒนธรรมและประเพณตี า่ ง ๆ 2.6 ใหค้ วามรูเ้ รอ่ื งคำศพั ท์ ภาษา และสำนวนโวหาร ตวั อย่างเพลงกล่อมเดก็ เช่น 1. “วดั เอย่ วดั โบสถ์ มตี ้นโตนดอยเู่ จด็ ตน้ เจ้าขุนทองจะไปปล้น ป่านฉะนีไ้ มเ่ หน็ มา คดขา้ วใส่หอ่ ถอ่ เรอื ไปตามหา เขากร็ ่ำลือมา วา่ เจ้าขุนทองตายแลว้ เหลือแต่กระดกู แก้ว ใหเ้ มยี รกั เจา้ ปลง ขนุ ศรถี ือฉตั ร ยกบตั รถือธง ถอื ทา้ ยเรือหงส์ ไปปลงศพเจ้าขนุ ทอง” 2. “วดั เอ่ยวดั โบสถ์ ปลูกขา้ วโพดสาลี ลกู เขยตกยาก แม่ยายกพ็ รากลกู สาวหนี

35 ต้นขา้ วโพดสาลี ตงั้ แต่นีจ้ ะโรยรา” 3. “นกเขาเอย ขันต้งั แต่เช้าจนเยน็ ขันเถดิ แม่จะฟงั เสียงเล่น เนอื้ เยน็ เจ้าคนเดียวเอย่ ” 4. “โอล้ ะเห่ เอล้ ะฮ้า ฉันจะว่านางประทุม รูปสวยรวยละรมุ เกดิ ในพมุ่ บุษบา ฤาษีเลยี้ งไว้ เตบิ โตใหญข่ น้ึ มา ฤาษไี ปป่า ไฉยารอ้ ยพวงมาลยั ร้อยแลว้ อธษิ ฐานไป เนอื้ คู่อย่ไู หน ขอใหพ้ วงมาลยั สวมกร” 5. “เจ้านกเอี้ยงเอย ปีกที่เอยี ง เลี้ยงเจ้าไว้ ได้ชมเชย เอวกลมหนจู ะนอน” 6. “เจ้านกน้อยเอย คอยแมอ่ ยูใ่ นรงั หายเป็นห่วงเสียแล้ว ไปเสยี แล้วดอกกระมัง แสนสงสารแม่นกเอย เม่อื ไรจะหก (กลับ) มารัง ยกปืนขน้ึ ส่องแมร่ อ้ ยช่งั กลับมารงั ทีเ่ คยนอน” 7. “ประวัติวัดสงิ ห์เอย อย่ตู ้นกระทิง 7 ต้น ยกเป็นรอ่ งคล้ายกง คำแลว้ ไมเ่ ห็นมา คดข้าวใส่หอ่ ถ่อเรอื ถามหา เขาก็ร่ำลอื มา ว่าพ่อบญุ ลอ่ งตายแล้ว ปลงแตศ่ พลกู แกว้ ไว้ใหอ้ ย่กู ลางดง ยกมอื ถือฉตั ร ยกกระบัตรถือธง ถือทา้ ยเรอื หงส์ ใสศ่ พเจ้าขุนทอง” 8. “เจา้ นกกาเหวา่ ลายเอย ไขไ่ วใ้ ห้แมก่ าฟกั แมก่ ากห็ ลงรัก คิดว่าลกู อยู่ในอทุ ร คาบขา้ วเอามาเผอ่ื คาบเอาเหยอ่ื มาป้อน ปีกหางเจ้ายงั อ่อน ถึงจะจรสนกุ บิน พาลกู ไปหากนิ ในปากน้ำแม่คงคา

36 ตนี ไปเหยยี บปลาไหล ปากไซรก้ าฟัง กินแลว้ กลบั มาเอย มาจับต้นรังโพธท์ิ อง ยงั มนี ายพราน ดอ่ มดอ่ มมอง ๆ ยกปืนข้ึนสอ่ ง ยงิ ที่ทอ้ งกาดำ ตัวหนง่ึ ว่าจะตม้ อีกตวั หนึง่ ว่าจะยำ แสนสงสารแม่กาดำ มันเปน็ กรรมของลกู ยา” (นางใจ เพง่ พศิ อายุ 64 ปี 33 หมู่ 7 ต.เกาะศาลพระ อ.วดั เพลง จ.ราชบรุ )ี 9. “เจา้ นกกาเหวา่ ลายเอย ไข่ไวใ้ ห้แม่กาฟกั แม่กากห็ ลงรกั ดังลูกในอทุ ร คาบข้าวเอามาเผือ่ คาบเหย่ือเอามาป้อน ปกี หางยงั ออ่ น ถงึ จะจรสอนหัดบิน พาลกู ไปหากนิ ตามถนิ่ แม่น้ำพระคงคา กนิ กุ้งแลกินกัง้ หอยกระพังแมงดา กินแล้วบนิ มาเอย จบั อยตู่ น้ โพธ์ทอง ยงั มนี ายพรานคนหนึ่ง นัน้ มันเหน็ ............. เอาปนื จ้องมอง ๆ ยกปืนขึน้ ส่อง....แมก่ าดำ ตวั หน่งึ ยงิ ถูกอก ตัวหนึ่งก็ตกลงน้ำ น่าสงสารแมก่ าดำ มามีกรรมเสียแลว้ เอย” (นางริว้ แสงสว่าง อายุ 64 ปี 27/7 ต.เกาะศาลพระ อ.วดั เพลง จ.ราชบุร)ี 10. “นกเอ้ียงเอย ปีกเจา้ เลยี้ งหางเจ้ากลม เจา้ เกาะต้นมะยม หางเจ้ายาวเอย เจ้าแต่งตัวไปล่อสาว หางเจ้ายาวสวยเอย” 11. “แม่เอยแมเ่ นอ้ื อุ่น เนื้อเจ้าละมุนเหมือนสำลี แมไ่ มใ่ ห้ใครแตะต้อง แมก่ ลัวเจ้าจะหมองศรเี อย” (นางสงวน แดงอรณุ อายุ 68 ปี 32/3 ต.จอมประทดั อ.วัดเพลง จ.ราชบุรี) 12. “วัดเอยวัดนอก มดี อกแคระแครน็ ดอกประคำลำแพน สาวนอ้ ยอยา่ หม่ สีชมพู

37 เจา้ กม็ ีผวั แล้วเอย เจ้าจะแตง่ ใหใ้ ครดู แต่งตัวไปล่อชู้ เขากร็ อู้ ยูเ่ ตม็ ใจ” 13. “เรือเอ๋ยเรือแล่น ยาวสามเสน้ หา้ วา จอดอยรู่ มิ ทา่ คนลงเต็มลำ พายมายับยับ พายมารับนางสบิ สอง เรอื มาล่มจมควำ่ ท่ีปากนำ้ แมก่ ลอง เหลอื แต่ปากกดั ติดทา้ ยเรอื มา” (นางมว้ น เมอื งเกษม อายุ 88 ปี 5/10 ต.เกาะศาลพระ อ.วัดเพลง จ.ราชบรุ ี) ในขณะที่ร้องเพลงกล่อมเด็กอยู่ก็ค่อย ๆ สาวเชือกเปลไปมาเสียงกล่อมจะเนิบนาบ เด็กก็จะ เพลินหลับในที่สุด ฉะนั้นเราจึงควรเห็นความสำคัญของเพลงกล่อมเด็กท่ีมีประโยชน์ทั้งทางตรง และ ทางอ้อมดังที่กล่าวมาแลว้ จนกระทั่งปัจจุบันนีม้ ีอิทธิพลต่อกระทรวงสาธารณสุขหันมาทำเทปสำหรับ แมผ่ ู้ซึง่ ไมม่ เี วลาใหก้ บั ลูกให้ใช้เทคโนโลยสี มัยใหม่แทนเสยี งที่แทจ้ ริงของตนเอง สำหรับความรักท่ีมีต่อ ลกู เพอื่ จะมีผลต่ออารมณ์ของลกู ได้ละเอยี ดอ่อนใจเยน็ และอารมณ์ดี ซ่งึ ในขณะนี้เพลงกล่อมเด็กจะมี อิทธิพลมากอย่างหนึ่ง (3) เพลงเด็ก เพลงเดก็ เป็นเพลงทเ่ี ด็ก ๆ ใชร้ อ้ งเล่นกันบางครงั้ ผ้ใู หญ่อาจนำเพลงเหล่านม้ี าร้องแต่กไ็ มถ่ ือ เปน็ เรอ่ื งจรงิ จังนัก เพลงเดก็ มักมีทำนองงา่ ย เน้ือรอ้ งสั้น ใช้คำเข้าใจง่าย ๆ และมีเนอื้ ความคล้องจอง กนั ทำให้สะดวกแกก่ ารร้องและการจดจำ ตัวอย่างเชน่ 1. เพลงจันทร์เจ้า “จนั ทร์เอย จันทร์เจ้า ขอข้าวขอแกง ขอแหวนทองแดง ผูกมือน้องข้า ขอชา้ งขอมา้ ใหน้ อ้ งข้าขี่ ขอเกา้ อ้ี ให้นอ้ งข้านั่ง ขอเตยี งต้งั ให้นอ้ งข้านอน ขอละคร ให้นอ้ งข้าดู ขอยายชู เลยี้ งนอ้ งข้าเถดิ ขอยายเกดิ เลยี้ งตัวขา้ เอง” (คณุ ย่าชู มอี ยู่ 25 หมู่ 7 ต.เกาะศาลพระ อ.วดั เพลง จ.ราชบรุ ี)

38 2. เพลงนกเอี้ยง “นกเอ๋ย นกเอ้ยี ง มาเลี้ยงควายเฒา่ ควายกินข้าว นกเอย้ี งหัวโต เกาะต้นโพธ์ิ รอ้ งไห้หงิง ๆ พอเกาะต้นขิง เขาก็ยิงลงมา พอเกาะตน้ ขา่ เขาก็ดา่ แม่ให้ พอเกาะตน้ ตะไคร้ หัวไถลลงหมอ้ แกง (นายเช้อื หงส์ร่อน 43 หมู่ 8 ต.วดั เพลง อ.วัดเพลง จ.ราชบรุ )ี 3. เพลงฝนตกแดดออก “ฝนตกแดดออก นกกระจอกเข้ารัง พอ่ แม่ไม่อยู่ จับหนูใส่กระบอก ไปเท่ียวหลังบ้าน ตกสะพานหวั ถลอก” 4. เพลงกุ๊กกุ๊ก ไก่ “ไก่เอย๋ …ไก่ เลี้ยงลกู มาจนใหญ่ ไม่มีนมให้ลกู กิน ลกู รอ้ งเจีย๊ บเจีย๊ บ แมก่ ็พาไปคุ้ยดนิ ทำมาหากนิ ตามประสาไก่เอย” 5. เพลงเป็ด “กา๊ บ ก๊าบ ก๊าบ เปด็ อาบนำ้ ในคลอง ตากจ็ ้องแลมอง เพราะในคลองมีหอยปูปลา ก๊าบ ก๊าบ ก๊าบ เป็ดอาบนำ้ ในคู ตากจ็ อ้ งแลคู เพราะในคูมหี อยปลาปู 6. เพลงซักซา้ ว มะนาวโตงเตง “ซกั ซ้าวเอย๋ ว่าจะเล่นซกั ซา้ ว” ขนุ นางมาเอง กระโจนใสไ่ ก่ 7. เพลงแมวทโมน ไล่แมวทโมน “แมวทโมน ไปทางโนน้ ๆๆๆ” หมาโดดไป ไปทางไหน

39 8. เพลงปู “จบั ปดู ำ ขยำปนู า จับปูม้า ควา้ ปทู ะเล สนุกจรงิ เอย นอ้ งเอยนอนเปล ชะโอละเห่ นอนเปลหลบั ไป (ซ้ำ)” 9. เพลงลงิ “เจ๊ียก เจย๊ี ก เจย๊ี ก เป็นเสยี งเรยี กของลิง ลงิ มนั ไม่อยู่นง่ิ มนั ชอบวิ่งกระโดดไปมา เจี๊ยก เจย๊ี ก เจ๊ยี ก มันร้องเรียกพวกมา คร้ังพอถงึ เวลา ออกเทยี่ วหาผลไม้กนิ ” (เพลง 4-9 กลุ่ม เดก็ บ้านทา่ ลาด หมู่ 7 ต.เกาะศาลพระ อ.วัดเพลง จ.ราชบุรี) 10. เพลงนอน “นอนหลับเสยี อ่อนเพลียท้ังวัน นอนหลบั แลว้ ฝนั เห็นเทวดา มาร่ายมารำคมขำโสภา พอตน่ื ขึน้ มาเทวดาไม่มี 11. เพลงสตั ว์ “ไก่ เอย๋ ไก่ กางปกี ขนั ไป เอ้กอี้ เอ้ก เอ้ก เป็ด เอย๋ เป็ด รอ้ งวา่ เราเขด็ ตอ้ งก๊าบ ก๊าบ กา๊ บ แมว เอย๋ แมว คิดถึงลูกแล้ว ร้องเรียกเหมยี วเหมยี ว หมา เอ๋ย หมา เหน็ คนเดนิ มา มนั เหา่ บอ๊ กบอ๊ ก (เด็กหญิงสมพร อรยิ ทัศน์ 29 หมู่ 2 ต.เกาะศาลพระ อ.วดั เพลง จ.ราชบรุ ี) 12. เพลงกา “กาเอย๋ กา บินมาไวไว มาจบั ตน้ โพธ์ิ โผมาตน้ ไทร 13. เพลงงูกินหาง เอย้ เอ้ย เอย้ งกู นิ หาง “งูกนิ หาง กนิ หัวกนิ หาง กนิ กลางตลอดตัว กนิ หวั กินตวั กินกลาง

40 14. เพลงตุ๊กตา “ตกุ๊ แกอยู่ในโพรงไม้ อยใู่ นบา้ นของใคร รอ้ งดงั ไปท่วั เดก็ เดก็ หนูไม่ต้องกลัว ๆ ตุ๊กแกร้องช่วย ใหง้ เู ขยี วออกมา ต๊กุ แก! 15. เพลง หยา ยา ย่า “หยา ยา ยา่ ซ้ือน้ำปลาตราหัวลิง จบั ผูห้ ญิงมาทรมาน จับผู้ชายมาทรยศ จบั แม่มดมาดึงสะดือ จบั กิ้งกือมาทำกว๋ ยเตยี๋ ว จับแมวเหมยี วมาเต้นระบำ จับแมวดำมาเปา่ ยิงชบุ (นางสาย สุทธิประเสรฐิ อายุ 72 ปี 27/14 ต.จอมประทัด อ.วดั เพลง จ.ราชบรุ )ี (4) เพลงล้อ เพลงล้อ เป็นเพลงที่เด็ก ๆ ใช้ร้องเพื่อล้อเลียนกันส่วนมากสิ่งที่นำล้อนั้นมักเป็นสิ่งที่ผิดปกติ หรือเป็นสิ่งที่ทำให้เด็กรู้สึกว่าผิดไปจากกลุ่มหรือพวกเพลงเหล่านี้เด็ก ๆ มักถือเป็นเรื่องจริงจังแต่ สำหรบั ผู้ใหญแ่ ล้วจะรู้สึกวา่ เป็นเร่อื งที่นา่ ขบขนั มากกวา่ อย่างไรก็ตาม หากศึกษาเพลงล้อของเด็กแล้วจะสามารถมองเห็นสภาพสังคม และค่านิยม ต่าง ๆ ได้ชัดเจนพอสมควร เช่น เห็นว่าเด็กแต่ก่อนนิยมไว้ผมจุก ผมเปีย ผมแกละ จะแก้เคล็ดได้ แต่ ต่อมาเมื่อความนิยมเปลี่ยนไปเด็ก ๆ จะไว้ผมเหมือนกันหมด เด็กที่ไว้ผมจุก ผมเปีย ผมแกละจึงดูผิด ไปจากเพือ่ นเขา ดงั บทเพลงท่ีว่า “ผมจกุ คลกุ นำ้ ปลา เห็นขห้ี มานงั่ กระจอ๊ งหลอ่ งๆ” “ผมเปียเลยี ใบตอง พระตกี ลองตะลุม่ ต้มุ มง” “ผมแกละกระแดะใสเ่ กือก ตกนำ้ ตาเหลือกเหลอื เกือกขา้ งเดียว” หรอื เห็นวา่ มีลกั ษณะบางอยา่ งทีค่ นในสงั คมเห็นว่าเป็นของแปลกและนำมาล้อ เชน่ “อว้ นต๊ตุ ะ๊ กินมะระจ้ิมข้ี อ้ายอว้ นไม่ดี กนิ ขจ้ี มิ้ มะระ” “หัวโตกนิ แตงโมไม่ปอกเปลือก หัวโตตาเหลอื กกนิ เปลอื กแตงโม” “ฟันหักกนิ หลักแจว ฟันหลอกนิ ตะกรอ้ แหว้ ฟันดกี นิ ขแ้ี มว” “สองขวัญขยันหาผัว ขวญั เดยี วไอเ้ บยี้ วขายพล”ู อปุ นิสยั บางประการทคี่ นไม่นิยม และเหน็ ว่าเปน็ นสิ ยั ท่ีไม่ดกี น็ ำมาล้อได้ เชน่ “อยากไดห้ นา้ เชญิ ขม่ี า้ สามศอกไปบอกแมย่ าย”

41 “หนา้ ดา้ นสะพานเหล็ก ขึ้นรถเจ็กไม่ให้สตางค์เขา” “ขตี่ ู่กลางนา ข้ีตาตุ๊กแก ข้ีมูกยายแก่ ออระแรอ้ อละชอน” ตัวอย่างเพลงล้อทรี่ วบรวมได้ มดี งั น้คี ือ 1. “มดตะนอย ต่อยตน้ พริก คนไหนดกุ ดกิ คนนนั้ ต้องตดดงั ปุ๊ง” 2. “วนั โกนโดนไม้เรียว วันพระฉะข้าวเหนียว” 3. “กินยาเมด็ เจด็ วันตาย กนิ ยาถา่ ยตายเร็วๆ” 4. “ตมุ่ แตกมาแลกตมุ่ ดี ตุ่มใสข่ ไี้ ม่มคี นเอา” 5. “ไอ้แดงแกงไก่ ใสพ่ ริกไทยร้อยเม็ด แมย่ ายบอกเผด็ ใส่พริกไทยเมด็ เดยี ว” 6. “อิ่มก่อนดโู ขนดหู นัง อิ่มทีหลังลา้ งถ้วยล้างชาม” 7. “หดิ หดิ หิด ไปติดใครมา พอถึงศาลา มานั่งเกาหิด” 8. “ฝนตกแดกออก นกกระจอกเข้ารัง พอ่ แม่ไม่อยู่ รบั หนใู ส่กระบอก ไปเทยี่ วหลงั บ้าน ตกสะพานหวั ถลอก” 9. “กอตากงโรย จากเมอื งมา โออ้ นิจจาจนเหลือ ๆ ร้องเกลอื ขาย ๆ แต่พอได้กำไรกิน เม่ือขาดทนุ แลว้ ก็ส้ินหมดกำลงั ” (นายชม บตุ รบรุ ษุ อายุ 93 ปี ต.วดั เพลง อ.วดั เพลง) 10. “ผมเปียมาเลียใบตองพระตกี ลองตะลมุ่ ตมุ้ เม็ง” 11. “ตุ้ม ๆ ใบยอ มะละกอแตกเฟ๊ะ” 12. “แต่ชา้ แต่เขาแหย่ ายมา พอถงึ ศาลาเขา้ กว็ ่างยายลง” 13. “แม่จ๋าชว่ ยหนูดว้ ย หนกู นิ กลว้ ยอยบู่ นหลังคา ตกลงมาทายาหมอ่ ง หา้ สบิ กลอ่ งกย็ ังไม่หาย ไปหาหมอ หมอไมอ่ ยู่ ไปหาปู่ ปู่ชกั ว่าว ไปหายาย ยายตำหมากโปก๊ ๆ ๆ ๆ” 14. “ตดฉี่ ตดฉาด ตดรดผ้าขาด คนไหนดุกดกิ คนนั้นต้องตดดังปงุ๋ ” 15. “อยู่ข้างบนเป็นลิงเป็นคา่ ง อยู่ขา้ งลา่ งเฟ้ยี งไดเ้ ฟ้ยี งเอา” 16. “ดงั ไข่ล้ม มาตม้ ไข่กิน ไขต่ กดนิ กไ็ มใ่ ห้กินเอม็ ” 17. “ตาแปะ๊ และขนมครก ดดู กระดกขนมครกกระเดน็ ”

42 18. “สมนำ้ หนา้ กะลาหวั เจาะ ลูกสาวใครเหมาะยกให้ คนฟงั ” 19. “อยากได้หนา้ เชิญข่มี า้ สามศอกไปบอกแมย่ าย” 20. “บุญมีเป็นข้กี ลาก บญุ มากเปน็ ขีเ้ กล้อื น บุญพาวาสนาส่งเป็นโรคเรอื้ น” 21. “เต่าไม่เดนิ เอาไมแ้ หย่ตูด เต่าไมพ่ ูดเอาตดู แหยไ่ ฟ” 22. “แต่ช้าแต่ เขาแห่ยายมา พอถงึ ศาลา เขาก็วางยายลง” 23. “ซ้ิมโบ๊ะ กระโดดน้ำตาย ตาแปะ๊ รอ้ งไห้ เสียใจ ซ้ิมโบะ๊ ” 24. “ลำโพงช้างหกั ขี้เตม็ ตักหมาน้อยเลยี กน้ กินนมเอย.......” 25. “หวั โล้น โกนใหม่ๆ ผกั ขไี้ ก่มาใส่หวั โล้น” 26. “สองผันขยันหาผัว ขวัญเดียว กะเป้ียวขายพลู” 27. “ข้ีแงขายดอกแค ขายไม่ได้ร้องไหแ้ ง่แง่” 28. “ชแี้ งกะละแมตดิ ตดู ข้าวเหนียวบดู บูดติดตูดกะละแม” 29. “หนา้ เซ่อเขยอ่ หลี ิง มะหลี งิ มาพิงต้นกล้วย แมไ่ มช่ ่วยต้นกลว้ ยทับตาย” 30. “ลกู อดลูกโซ มาจากตน้ โพธ์ิ 3 ตน้ กนิ ขา้ วปนผักบุ้ง ผอมจนพุงโล ซี่โครงข้นึ โกงโก้ บอกแล้วก็ผ่านเลยโพธ์ิ” (นางสวน จนั ทรอ์ ุทยั อายุ 86 ปี บา้ นเลขที่ 32/1 ต.วดั เพลง อาชีพ ทำสวน) 31. “เตย้ี หมาตืน่ กลางคืนหมาหอน เต้ยี ไม่นอน หมาหอนทงั้ คนื ” 32. “ผมเปยี มาเลยี ตดู กบพระไลต่ บหวั บ้ีหัวแบน” 33. “รถไฟจะไปโคราช ตดดังปา้ ดมาราชบรุ ี ตดอีกทไี ปชนกะมงั ตดดังปงั กระมงั ตัง้ เด่” 34. “กงุ้ แหง้ เยอรมัน สองสามวันจะไปองั กฤษ ไปแล้วอย่าทำดุกดกิ เดี๋ยวอังกฤษจะเตะกลับมา” (นายสมพร เจยี มเจรญิ บ้านเลขท่ี 92/6 ต.วัดเพลง จ.ราชบุรี) 35. “ผมม้าหน้าเหมอื นแมว มองดูแลว้ หนา้ เหมอื นหมา” 36. “กงุ้ แห้งเยอรมนั สองสามวนั ไปองั กฤษ กุ้งแห้งตูดบิดไปองั กฤษไม่ทัน” 37. “ยายกับตาทำนาอยูบ่ นโคก ขี้ใสก่ ะโหลกโพกหวั คนฟงั ” 38. “สาบาน สาบี้ เขากนิ ขี้ ข้ากนิ ข้าว เขาเป็นเจา้ ขา้ เปน็ นาย เขาฉิบหาย ขา้ ได้ดี” เปน็ ต้น

43 (5) เพลงขอทาน สำหรับเร่ืองเพลงขอทานนั้นในสมยั ก่อนเป็นเรื่องแปลกผิดกับปจั จุบนั นี้ นายประเสริฐ อริย- ทัศน์ วัย 53 ปี ได้ให้ข้อมูลว่า “สมัยก่อนนั้นตามหมู่บ้านที่ข้าพเจ้าอาศัยอยู่ ได้มีขอทานมาขอตาม หมู่บ้านเสมอ พวกนี้เขาจะพากันอุ้มลูกจูงหลาน เข้าไปขอตามบ้านต่าง ๆ พร้อมกับร้องเพลงเป็น ทำนองเพื่อให้เกิดความสงสาร และจะได้มาในสิ่งที่ตนเองต้องการนั่นเอง มีโทน ฉาบ ฉิ่ง และกลอง เป็นเครื่องดนตรีประกอบในการร้อง ส่วนมากจะมากัน 2 คน ถิ่นของพวกขอทานนี้ส่วนมากจะอยู่ ทางจังหวัดสุพรรณบรุ ี และดำเนินสะดวก ทางดำเนินพวกขอทานจะน่งั เรือมาขอ เนื้อเพลงท่ีพวกเขา ร้องส่วนใหญ่แล้วจะเอาทำนองมาจากหนังสือ เรื่องทิพเกษร ถ้าพวกชาวบ้านได้ยินได้ฟังจะเกิดมี จิตใจเมตตาหรือชอบในเสียงร้อง ก็จะให้ข้าวกิน บางรายก็อาจจะให้พักอยู่ด้วยสักคืน 2 คืน ทานท่ี ชาวบ้านให้ส่วนใหญ่ จะเป็นพวกวัสดุสิ่งของมากกว่าเงิน เช่นพวกข้าวสาร, เสื้อผ้า ขอทานพวกนี้ถือ ว่าตนเองเป็นพวก “ข่า” จะรักศักดิ์ศรีของตนเอง เขาบอกว่าเหตุที่พวกเขามาขอทานครั้งนี้ไม่ใช่ เพราะความจนเป็นเหตุเพียงแต่เป็นประเพณีดั้งเดิมของเขาที่มีมานานแล้ว ส่วนมากจะมากัน ปีละคร้ัง” ในสมยั น้เี ราจะเหน็ ขอทานพวกน้ีไดย้ าก จะมีก็แตพ่ วกทอ่ี ยากเปน็ ขอทานหรอื ไม่กถ็ ูกบังคบั ให้ เปน็ ไมค่ ดิ ทจี่ ะทำมาหากนิ อะไรใหไ้ ด้ดีในชีวิต ไมอ่ ดทนมานะบากบน่ั เกิดความทอ้ แทใ้ นชวี ติ ทีเ่ กิดมา จนจึงได้เลอื กอาชพี ขอทาน เน้ือรอ้ ง “โอ้พ่อแม่เจ้าขา......จงสงสาร จงใหท้ านคนยากคนจน......ยากจนจริง ตั้งแตเ่ ช้ายันค่ำ......ใหห้ วิ ......โหย ขอข้าวสักทะนาน......นะแม่จ๋า ขอให้เมตตา......และสงสาร” ขอทานให้พร เม่ือได้ส่ิงของท่ีต้องการแล้ว กเ็ ดินทางไปขอบา้ นต่อไปเรื่อย ๆ จนพอ จงึ กลบั บา้ นตน “นึกเงนิ ให้ไดเ้ งนิ ......ท่ตี ง้ั ใจ จะคดิ ทำอะไรขอให้ไดส้ มความปรารถนา ขอให้อย่เู ยน็ เป็นสุข......อย่าทุกข์รอ้ น ขอวงิ วอนให้คุณพระจงคุม้ ครอง” (นางสาววาสนา อรยิ ทศั น์ อายุ 17 ปี ชน้ั มัธยมศึกษาปีท่ี 6 29/2 ตำบลเกาะศาลพระ อำเภอวดั เพลง จังหวัดราชบุรี)