เกษตรกรรมยั่งยืน

3. ผลประโยชน์ดา้ นสังคมและวัฒนธรรม • เกิดกระบวนการเรียนรู้แบบมีส่วนร่วม ทำ�ให้เกิดการพ่ึงพาตนเอง ในระดบั ครัวเรือนและเกิดการพ่ึงพากันเองในระดับชมุ ชน • เสริมสร้างความเขม้ แขง็ ทงั้ ในระดบั ครวั เรือนและชุมชน • สรา้ งความปลอดภัยทางอาหารสุขอนามัยของผ้ผู ลิตและผบู้ รโิ ภค • ลดปัญหาครอบครวั และชมุ ชนไม่ล่มสลาย เน่อื งจากสมาชิกมจี ติ ส�ำ นกึ ใสใ่ จ และมสี ่วนรว่ มในกิจกรรมการเกษตร • สบื สานวถิ วี ฒั นธรรมชุมชนและภูมปิ ัญญาท้องถน่ิ • เกษตรกรมีคุณภาพชีวิตท่ีดีและสงบสุขบนพ้ืนฐานความเข้มแข็ง ของชุมชน • เกดิ สงั คมแหง่ ความเอือ้ เฟ้ือเอ้อื อาทรซึ่งกันและกนั มีคณุ ธรรมน�ำ ชวี ติ มคี วามสามคั คี และพง่ึ พาตนเองไดอ้ ยา่ งยัง่ ยืน 48 เกษตรกรรมย่ังยืนตามแนวเศรษฐกจิ พอเพียง

ดังนั้น มิติการมองเกษตรกรรมย่ังยนื จงึ ตอ้ งมองในระดับสังคมทก่ี วา้ งขึน้ ไมใ่ ช่ แค่ระดับฟาร์มหรือตัวเกษตรกรแต่ประการเดียวแต่สูงขึ้นเป็นระดับประเทศเกษตรกรรม ยั่งยืนในมตินี้ผู้บริหารประเทศจำ�ต้องคำ�นึงถึงปริมาณของอาหารที่เพียงพอในการ เล้ียงประชากรของประเทศท้ังอยู่ในภาคเกษตรกรรมและนอกภาคเกษตรกรรม อีกท้ัง ยงั ตอ้ งผลติ เพอื่ จ�ำ หนา่ ย น�ำ รายไดเ้ ขา้ ประเทศเพอ่ื พฒั นาดา้ นตา่ ง ๆ ทางเศรษฐกจิ และสงั คม ของประเทศ เพียงการอยู่รอดไดข้ องเกษตรกรรายหนง่ึ ๆ ตามแนวทางของเกษตรกรรม ธรรมชาติหรือเกษตรอินทรีย์ จึงยังไม่อาจเพียงพอที่จะพัฒนาประเทศให้เจริญก้าวหน้า ทัดเทียมกับตา่ งประเทศ และปอ้ งกันประเทศให้พน้ จากการกดขเี่ อารดั เอาเปรยี บทางดา้ น เศรษฐกจิ จากประเทศทเี่ จริญและก้าวหนา้ กว่าได้ เกษตรกรรมยง่ั ยนื ในเงอ่ื นไขนี้ จงึ จ�ำ เปน็ ตอ้ งด�ำ เนนิ ไปในแนวทางการเพม่ิ ผลผลติ อย่างมปี ระสิทธิภาพ เพือ่ ใหไ้ ดป้ ริมาณและคุณภาพของผลผลติ เพยี งพอกับความตอ้ งการ บริโภคของประชากรที่เพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ โดยทรัพยากรธรรมชาติ และลดมลภาวะที่มี ผลกระทบต่อสิง่ แวดล้อม ส่วนเศรษฐกิจพอเพียงเป็นปรัชญาท่ีใช้ในการดำ�รงชีวิต ท่ีมุ่งเน้นความ พอประมาณ มีเหตุผล มีภูมิคุ้มกัน และการใช้ความรู้ควบคู่คุณธรรมใช้กับประชาชน ทุกสาขาอาชีพทกุ ชนชัน้ ต้ังแตร่ ายย่อย จนถงึ ธรุ กจิ ข้ามชาติ ในด้านการเกษตร เศรษฐกิจ พอเพียง สอดคล้องกับแนวคิดเกษตรกรรมยั่งยืน แต่มีความหมายลึกซ้ึงและเหมาะกับ สภาพเศรษฐกจิ ภมู สิ ังคมของบ้านเราที่สุด การนำ�เอาแนวคดิ เศรษฐกิจพอเพยี งมาปรับใช้ กับการท�ำ การเกษตรกรรมแบบยั่งยนื กช็ ่วยใหเ้ กษตรกรมีวธิ ีการท�ำ การเกษตรทชี่ ่วยฟนื้ ฟู ทรัพยากรธรรมชาติได้อีกทางหนึ่ง เนื่องจากความอุดมสมบูรณ์ของระบบนิเวศสามารถ ช่วยผลิตอาหารที่มีคุณภาพและพอเพียงต่อความต้องการพื้นฐานของผู้บริโภคได้ รวมทั้ง เออ้ื อ�ำ นวยใหเ้ กษตรกร และชมุ ชนเกดิ การพฒั นาไดอ้ ยา่ งอสิ ระ เกษตรกรรมยงั่ ยนื ตามแนว เศรษฐกิจพอเพยี งจงึ เป็นอีกแนวทางหนึง่ ท่ีจะสามารถชว่ ยลดต้นทุน และเพิ่มรายได้ ท�ำ ให้ เกิดความปลอดภยั ตอ่ ผผู้ ลิต ผบู้ รโิ ภคและส่ิงแวดลอ้ ม เราจะเห็นไดว้ า่ ในสังคมยุคปจั จบุ ัน มนุษย์ใหค้ วามสนใจในเรือ่ งสขุ ภาพและสง่ิ แวดลอ้ มกนั มากขนึ้ กวา่ ในอดีต การนำ�เอาหลัก เกษตรกรรมย่งั ยนื ตามแนวเศรษฐกิจพอเพยี ง 49

เศรษฐกิจพอเพียงมาใช้ในการทำ�เกษตรกรรมย่ังยืนนั้น ก็จะช่วยยกระดับมาตรฐาน การครองชีพและคุณภาพของชีวิตเกษตรกรให้ดีขึ้นได้อีกท้ังเราควรจะปลูกฝังให้กับรุ่นลูก รนุ่ หลานอย่างตอ่ เนอ่ื งดว้ ยจงึ จะเรียกไดว้ ่า “ย่งั ยนื ” ในการท�ำ การเกษตรได้อยา่ งแทจ้ ริง 50 เกษตรกรรมยงั่ ยนื ตามแนวเศรษฐกิจพอเพยี ง

ภาคผนวก ตัวอยา่ งเกษตรกรดเี ด่นแหง่ ชาติ ปี 2557 สาขาอาชพี ไร่นาสวนผสม โดยนอ้ มน�ำ หลกั ปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพยี งประยุกตใ์ ช้ใหเ้ กิด “ระบบเกษตรกรรมยัง่ ยนื ”



นายพฒั นพ์ งษ์ มงคลกาญจนคณุ คตปิ ระจ�ำ ใจ “คืนชวี ิตให้แผ่นดิน ท�ำ กินบนความพอเพียง” เกษตรกรรมย่ังยืนตามแนวเศรษฐกจิ พอเพียง 53

นายพฒั นพ์ งษ ์ มงคลกาญจนคณุ เดมิ ประกอบอาชพี เกษตรกรรมแบบเชงิ เดย่ี ว แตพ่ บปญั หาและอปุ สรรคหลายอยา่ ง เชน่ ดนิ ขาดความอดุ มสมบรู ณเ์ นอ่ื งจากการปลกู พชื ชนิดเดยี วซ�ำ้ ๆ กนั โดยไม่มีการปรับปรงุ ดนิ และการใชส้ ารเคมีจ�ำ นวนมากส่งผลให้ต้นทุน การผลิตสงู และส่งผลกระทบต่อสุขภาพร่างกาย ทำ�ให้รา่ งกายออ่ นแอลง รายได้ไม่พอกบั รายจา่ ยในครอบครวั จากปญั หาดงั กลา่ วท�ำ ใหเ้ กดิ แนวความคดิ ทจี่ ะปรบั เปลย่ี น และพฒั นา อาชีพการเกษตร เพ่ือให้มีรายได้เพิ่มขึ้นและลดต้นทุนการผลิตจึงศึกษาหาความรู้ต่าง ๆ ทางดา้ นการเกษตร เชน่ การเข้าร่วมศึกษาดูงานด้านการเกษตรจากหนว่ ยงานของรฐั เช่น กรมส่งเสริมการเกษตร กรมวิชาการเกษตร กรมพัฒนาที่ดิน และอีกหลายหน่วยงาน ทเี่ กยี่ วขอ้ งหลงั จากทไี่ ดศ้ กึ ษาดงู านแลว้ ไดน้ �ำ ความรทู้ ไี่ ดร้ บั มาปรบั ใชใ้ หเ้ หมาะสมกบั สภาพ พนื้ ที่ โดยการท�ำ การเกษตรแบบไรน่ าสวนผสม ยดึ หลกั การท�ำ การเกษตรแบบพอเพยี งของ พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ ัว รชั กาลท่ี 9 และผลิตพืชปลอดภยั จากสารพษิ ตลอดจนได้ ปรับแนวคิดทจี่ ะปลกู ปา่ 3 อย่างใชป้ ระโยชน์ได้ 4 อย่าง คือ พออย ู่ = ไม้เศรษฐกจิ เปน็ ท่ีอยูอ่ าศยั และจ�ำ หน่าย พอกนิ = พชื เป็นอาหารและยารกั ษาโรค พอใช ้ = ไม้ใชส้ อยโดยตรงและพลงั งาน ระบบนเิ วศน์ = สรา้ งความสมบรู ณเ์ กดิ ความหลากหลายทางชวี ภาพ ในพน้ื ทีป่ า่ อนุรกั ษด์ ินและน�ำ้ เกดิ ความชมุ่ ชน้ื ปี 2549 นำ�ความรู้ทไ่ี ดร้ ับมาปรบั ใชใ้ นไร่นาของตนเองเป็นแบบไรน่ าสวนผสม โดยน้อมนำ�หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง มาประยุกต์ใช้ในการประกอบอาชีพและ ดำ�รงชีวิต โดยเริ่มต้นจากการปรับปรุงคุณภาพดินให้มี โครงสรา้ งและความอดุ มสมบรู ณเ์ พม่ิ ขน้ึ ดว้ ยอนิ ทรยี ว์ ตั ถุ ในดนิ โดยปุ๋ยพืชสด เชน่ ปอเทือง ป๋ยุ คอก และปลูกพืช หมนุ เวยี น ใชเ้ วลา 6 ปี ตอ่ มาจงึ ไดข้ ยายผลไปสเู่ พอ่ื นบา้ น และชุมชนใกล้เคียง เน้นการผลิตพืชปลอดสารพิษแบบ เกษตรอินทรีย์ 54 เกษตรกรรมย่งั ยนื ตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง

ขัน้ ตอนการจัดการไรน่ า 1. การจดั การท่ีดิน 1.1 แบ่งพื้นที่ทำ�กิจกรรมต่าง ๆ ให้เหมาะสมกับทรัพยากรที่มีอยู่เพ่ือเกิด ประสิทธิภาพสูงสดุ 1.2 อนุรักษ์ดินและน้ำ�โดยการปลูกหญ้าแฝกเพ่ือชะลอการไหลของนำ้� และลดการพงั ทลายของหน้าดิน 2. การจัดการน�ำ้ 2.1 สร้างแหล่งน้ำ�เพื่อใช้ในฟาร์มและจัดระบบการให้นำ้� เพื่อใช้นำ้�อย่าง มปี ระสิทธิภาพ 2.2 ใชแ้ หล่งน้�ำ เปน็ สระเล้ยี งปลา และเล้ียงเป็ดไข่ 3. การจัดการฟาร์ม 3.1 มกี ารวางแผนวเิ คราะห์พน้ื ที่ และทรพั ยากรต่าง ๆ เพอ่ื กำ�หนดทิศทาง การผลติ และกจิ กรรมในฟาร์ม 3.2 มกี ารวางแผนการผลติ ลว่ งหนา้ เพอื่ สะดวกในการบรหิ ารปจั จยั การผลติ แรงงาน ทนุ ระยะเวลา แปรรูปเพอื่ เพิ่มมูลคา่ และตลาด 3.3 กิจกรรมเก้ือกูลและสัมพันธ์กัน เช่น ผลผลิตเหลือเป็นอาหารสัตว์ ปลูกพชื สมนุ ไพรไล่แมลง 3.4 จดั การของเหลือในฟาร์มให้เกิดประโยชน์ เชน่ ผลติ ปุ๋ย น�ำ้ หมกั ชวี ภาพ ปุย๋ หมักจากเศษผักผลไม้ มลู สตั ว์ ผลติ แกส๊ ชวี ภาพจากมลู สตั วใ์ ช้ในครวั เรอื น 3.5 ไม่ใชส้ ารเคมีกำ�จดั วัชพชื ใช้วิธีตดั หญ้า และปลกู พชื คลุมดนิ เช่น ตะไคร้หอม เพื่อลดวัชพชื และรักษาความชนื้ ในดิน 4. พฒั นารปู แบบการเกษตร ปรบั ปรงุ รปู แบบการเกษตรแบบไรน่ าสวนผสมรว่ มกบั เกษตรอนิ ทรยี ์ แนวคดิ ในการท�ำ งาน คือ “ปลูกทุกอยา่ งท่ีซ้อื กนิ ทุกอย่างท่ปี ลกู ” เกษตรกรรมยั่งยืนตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง 55

นายพฒั นพ์ งษ ์ มงคลกาญจนคณุ ไดม้ กี ารปรบั เปลย่ี นการผลติ จากพชื เชงิ เดย่ี ว มาเป็นไร่นาสวนผสมตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง ปัจจุบันได้จัดแบ่งท่ีดิน จำ�นวน 39 ไร่ ด�ำ เนินกจิ กรรม ดังน้ี กิจกรรมดา้ นพืช 1. ปลูกข้าวนาหยอด และใหน้ ้ำ�แบบสปริงเกอร์ จำ�นวน 1 ไร่ 2. ปลกู ขา้ ว (ดนิ นำ�้ ซบั ) จำ�นวน 5 ไร่ 3. ไผร่ วกหวาน จ�ำ นวน 2 ไร่ 4. สับปะรด จำ�นวน 2 ไร่ 5. กลว้ ยน้ำ�หวา้ จ�ำ นวน 16 ไร่ 6. มะละกอ จ�ำ นวน 1 ไร่ (พันธ์ุศรนี ครนิ ทร)์ 7. กล้วยไข่ จ�ำ นวน 2 ไร่ 8. ฝรั่งแปน้ สที อง จำ�นวน 2 ไร่ 9. มะม่วง จำ�นวน 6 ไร่ 10. เพาะเหด็ 2 โรงเรือน จำ�นวน 1,000 ก้อน 11. ปลกู ผักสวนครัว (ปลกู ระหว่างแปลงปลกู พืชหลัก) 12. สระน�้ำ จำ�นวน 2 ไร่ กจิ กรรมด้านสัตว์ 1. เลยี้ งหมูหลมุ จ�ำ นวน 29 ตวั 2. เลี้ยงไก่ไข่ จ�ำ นวน 15 ตวั 3. เลีย้ งเป็ดไข่ จ�ำ นวน 10 ตัว (เพาะลูกเปด็ เพ่ิม 20 ตวั ) กจิ กรรมดา้ นประมง 1. เลี้ยงปลานิล ปลาตะเพียน ปลาแรด ในสระน้ำ� จำ�นวน โดยรวม นายพฒั น์พงษ ์ มงคลกาญจนคณุ มรี ายไดจ้ ากการทำ�ไร่นาสวนผสม ปี พ.ศ. 2554 จำ�นวน 662,406 บาท ปี พ.ศ. 2555 จำ�นวน 660,520 บาท ปี พ.ศ. 2556 จำ�นวน 1,107,784 บาท 56 เกษตรกรรมย่งั ยนื ตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง

ความยัง่ ยืนในการประกอบอาชพี 1. ท�ำ การเกษตรแบบไรน่ าสวนผสมและผลติ แบบครบวงจร มกี จิ กรรมตอ่ เนอ่ื ง เชน่ การปลูกขา้ ว ปลกู ผัก ผลไม้ เลีย้ งปลา เลี้ยงหมู เลย้ี งเป็ด เลย้ี งไก่ 2. มผี ลผลิตออกสู่ตลาดทงั้ ปี ท�ำ ใหม้ ีรายได้ตอ่ เนอ่ื ง เปน็ รายวนั รายเดอื น รายปี รายวนั เชน่ พริก ผกั มะนาว เห็ด และไกไ่ ข่ รายเดอื น เช่น กลว้ ย และมะละกอ รายปี เชน่ สุกร ปลา ไก่พืน้ เมอื ง เปด็ และมะม่วง 3. มีรายได้เพ่มิ ขึน้ อยา่ งพอเพยี ง มนั่ คง และมงี านทำ�ตลอดทั้งปี 4. สขุ ภาพของคนในครอบครัวแข็งแรง รบั ประทานอาหารปลอดสารพษิ ความส�ำ เร็จของผลงาน 1. มีความม่ันคงด้านอาหาร มีความมั่นคงด้านพลังงาน มีความม่ันคง ดา้ นเศรษฐกจิ ครอบครัวมคี วามสุข 2. เปน็ ศูนยศ์ กึ ษาดูงานและเรยี นร้ดู า้ นการเกษตรผสมผสาน และเปน็ วทิ ยากร ประจำ�ศนู ย์ฯ 3. เปน็ เกษตรกรดเี ดน่ แหง่ ชาติ สาขาอาชพี ไรน่ าสวนผสม ประจ�ำ ปี พ.ศ. 2557 4. ได้รับรางวัลพระราชทาน (Award for outstanding Achievement) จากสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาสยามบรมราชกุมารี ในวันอาหารโลกประจำ�ปี 2557 ภายใต้หัวข้อ Feeding the World, Chring for the Earth. โดย FAO 5. เป็นเกษตรกรดีเด่นแห่งชาติ สาขาการพัฒนาท่ีดินเพื่อเกษตรกรรม ประจ�ำ ปี พ.ศ. 2559 สำ�หรบั ชวี ติ สว่ นตวั นายพฒั นพ์ งษ ์ มงคลกาญจนคุณ อายุ 43 ปี ได้สมรสกบั นางนยั นา มงคลกาญจนคณุ มบี ตุ ร – ธดิ า 2 คน อยบู่ า้ นเลขท่ี 119 หมทู่ ี่ 4 ต�ำ บลหนองเปด็ อำ�เภอศรีสวสั ดิ์ จงั หวัดกาญจนบุรี โทร. 084 – 5276227 เกษตรกรรมยง่ั ยนื ตามแนวเศรษฐกิจพอเพยี ง 57

นายพฒั นพ์ งษ์ มงคลกาญจนคุณ Smart Farmer ดา้ นไรน่ าสวนผสม ทอ่ี ยู่ 119 หมู่ 4 ตำ�บลหนองเปด็ อำ�เภอศรสี วสั ด์ิ จงั หวัดกาญจนบุรี โทร. 084 – 5276227 ส�ำ นกั งานเกษตรจังหวัดกาญจนบรุ ี โทรศัพท์ 034 – 564267 58 เกษตรกรรมย่ังยืนตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง

เอกสารอา้ งอิง กองนโยบายเทคโนโลยเี พ่ือการเกษตรและเกษตรกรรมย่งั ยนื . สำ�นักงานปลดั กระทรวง เกษตรและสหกรณ์. 2554. เกษตรกรรมยง่ั ยืนตามแนวเศรษฐกิจพอเพยี ง. กรงุ เทพฯ. จรลั จนั ทลักขณา. 2558. หลกั การพ้นื ฐานเกษตรกรรมยงั่ ยนื . กรุงเทพฯ. ประเสรฐิ วฒั น ์ กองกนั ภัย และคณะ. 2547. รปู แบบไรน่ าสวนผสมดเี ด่นระดบั จังหวดั . กรมส่งเสริมการเกษตร กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตร แห่งประเทศไทย จ�ำ กัด. ประเสริฐวัฒน์ กองกันภัย และคณะ. 2550. เศรษฐกิจพอเพียงการเกษตรท่ียั่งยืน. กรงุ เทพฯ : โรงพิมพก์ รมสง่ เสริมการเกษตร. ทศั นีย์ เศรษฐบญุ สร้าง. 2553. ระบบเกษตรกรรมยั่งยืน. มูลนิธธิ รรมะเกษตรธรรมชาต.ิ แหลง่ ทมี่ า : www.dnaf.orglnews/data-000.6html. 15 มีนาคม 2550. ธนั วา จิตตส์ งวน. 2543 การพฒั นาการเกษตรแบบยง่ั ยืน : บทวเิ คราะห์จากปัจจยั ทาง เศรษฐกจิ และสงั คม. เอกสารประกอบการบรรยายในการสมั มนาระบบเกษตร แหง่ ชาติ ครั้งที่ 1 วันที่ 15 – 17 พฤศจกิ ายน 2543. ณ โรงแรมหลยุ ส์ แทเวริ น์ หลักส่ี กรงุ เทพฯ. วิทยา อธิปอนันต์. 2542. ไร่นาสวนผสมตามแนวทฤษฎีใหม่ในงานส่งเสริมการเกษตร. กรมสง่ เสรมิ การเกษตร. (อดั ส�ำ เนา) วิทยา อธิปอนันต์. 2542. เศรษฐกิจพอเพียงเพื่อการเกษตรท่ีพึ่งตนเอง. กรมส่งเสริม การเกษตร. (อดั ส�ำ เนา) วิทยา อธิปอนันต์ และคณะ. 2542. ไร่นาสวนผสมตามแนวทฤษฎีใหม่.กรมส่งเสริม การเกษตร. (อดั ส�ำ เนา) วิทยา อธิปอนันต์. 2543. เศรษฐกิจพอเพียงเพ่ือการเกษตรที่พึ่งตนเอง. กรุงเทพฯ : โรงพิมพก์ รมส่งเสรมิ การเกษตร. เกษตรกรรมยัง่ ยืนตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง 59

สำ�นักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ พ.ศ. 2557 โครงการ พัฒนาฐานการผลติ การเกษตรให้เขม้ แข็งและยงั่ ยืน : บรษิ ทั อินโฟโมนง่ิ จำ�กดั . สำ�นักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย. 2559. ร่วมเรียนรู้ ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงและเกษตรทฤษฎีใหม่ เพ่ือการพัฒนาท่ีย่ังยืน. กรงุ เทพฯ อารันต์ พัฒโนทัย. 2528. เกษตรยั่งยืน. คณะเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น. (อัดส�ำ เนา) 60 เกษตรกรรมยั่งยืนตามแนวเศรษฐกจิ พอเพียง

ทีป่ รกึ ษา อธิบดีกรมสง่ เสริมการเกษตร รองอธิบดกี รมส่งเสริมการเกษตร ฝ่ายบรหิ าร นายสมชาย ชาญณรงคก์ ลุ ผอู้ �ำ นวยการกองวจิ ยั และพัฒนางานส่งเสริม นายสงกรานต์ ภกั ดีคง การเกษตร นางจริ ะนุช ชาญณรงค์กลุ คณะผเู้ รยี บเรียง นางคนึงนิตย์ ทองล่ิม ผอู้ �ำ นวยการกลมุ่ จดั การฟารม์ และเกษตรกรรมยง่ั ยนื นางสาวอรวรรณ คงอภริ กั ษ์ นกั วิชาการส่งเสริมการเกษตรช�ำ นาญการพิเศษ นางสาวพิมประภา สินคำ�้ คูณ นกั วชิ าการสง่ เสริมการเกษตรช�ำ นาญการ นางสาวเสาวณิต เทพมงคล นกั วิชาการสง่ เสรมิ การเกษตรปฏิบัตกิ าร นางสาวพีรชา มณชี าต ิ นกั วชิ าการส่งเสริมการเกษตรปฏิบตั กิ าร นางสาวรตั นาภรณ ์ นพพนู นกั วิชาการส่งเสริมการเกษตรปฏบิ ัติการ นางสาวอารียว์ รรณ เหลอื งทอง นักวิชาการสง่ เสริมการเกษตร จัดท�ำ กลมุ่ จัดการฟาร์มและเกษตรกรรมย่ังยืน กองวจิ ัยและพฒั นางานส่งเสริมการเกษตร กรมส่งเสรมิ การเกษตร โทร. 02-5406055 เกษตรกรรมยั่งยนื ตามแนวเศรษฐกจิ พอเพียง 61

เศรษฐกิจ พอเพยี ง เลีย้ งชวี ิต กล่อมเกลาจติ ใจ พอใจ ในวิถี ละฟุ้งเฟ้อ ใชเ้ พยี ง เลี้ยงชวี ี ตามวถิ ี เกษตรไทย ใต้ร่มเยน็ พระราชทาน แนวคิด ทฤษฎีใหม่ เกษตรกร ชาวไทย ได้ยดึ ถือ หาเล้ยี งชพี สุจริต คดิ ฝกึ ปรอื ไดย้ ึดถือ พระราชดำ�รสั ประหยัดตน 62 เกษตรกรรมย่ังยืนตามแนวเศรษฐกิจพอเพยี ง